Kritik- Eleştirel

Düşünme
 Bir senaryo düşünün…
• Bir departman müdürü olduğunuz uluslararası
bir firmada ayda 10.000 TL kazanıyorsunuz ve
maaşınız diğer tüm departman müdürlerinin iki
kat fazla.

• Çok daha büyük bir firmadan gelen, ayda 30.000

TL’lik departman yöneticiliği teklifini
değerlendirmeniz isteniyor.

• Ne yaparsınız ??
Bu işi kabul etmek akla çok yatkın
geliyor değil mi?
 Düşünün !
• Belli ki yaşam kaliteniz çok artacak
• Çalışma saatleriniz aynı olacak
• Yine 30 iş günü yıllık izniniz
• Daha büyük bir ofisiniz ve bir de
asistanınız olacak
• Hedeflerinize ulaşmanız durumunda da 3
aylık maaşınız tutarında bonus alma
şansınız var
 İşe başladıktan sonra fark
ediyorsunuz ki;
• Yeni şirketinizdeki diğer tüm departman
yöneticilerinin 60 gün yıllık izinleri
• İkişer asistanları
• Sizinkinden çok daha büyük ofisleri ve
60.000 TL. aylık geliri var !
Kendinizi şimdi nasıl
hissediyorsunuz !
Bir karar vermek zorunda kaldığımızda bir
çok faktörü göz önüne almamız gerekir

….verdiğimiz karar bize o anda doğru gibi

gelse de sonradan yanlış olduğunu
görebiliriz
!!
 Sunum Planı
• Düşünme
• Eleştirel düşünme
• Eleştirel düşünen bireylerin özellikleri
• Eleştirel düşünmeyi etkileyen faktörler
• Eleştirel düşünmenin önemi
• Dr. Edward De Bono - CoRT düşünme
programı
• CoRT 1- (Breadth-Genişletme)
 Giriş
• Nitelikli insan güçleri ancak nitelikli bir
eğitimle sağlanabilir
• 21. yy eğitimi
– Esneklik
– Kendi kendine öğrenme
– Olaylara geniş açıdan bakabilme
– Eleştirel düşünebilme
– Problem çözme yeterliliğine sahip vatandaşlar
gerektirmektedir
 Düşünme Nedir ?
• Aklın kullanılmasının adıdır
düşünme
• Descartes felsefesinde
“Düşünüyorum o halde
varım” ilkesi bu durumun
izahıdır
• Descartes düşündüğünü
söylerken düşündüğünden
René Descartes
Hayatının çoğunu Hollanda’da geçirmiş
şüphe ettiğini de belirtmiştir
Fransız bir filozof, matematikçi ve yazardır
Düşünme
• Gestalt ekolünün
psikologlarına göre
düşünme problem
çözme ile eş
anlamlıdır
• Bilişsel kuramcılar ise
düşünmenin öğrenme
gibi bir iç süreç
olduğunu kabul
etmiştir
Akılcı, realist, Sezgisel, duygusal,
entelektüel, mantıklı, özgür, artistik
eleştirel düşünme, doğal ve öznel düşünme,
problem çözme, müzik becerisi
nesnel düşünme
 Düşünmenin Gruplandırılması

Düşük seviyede Yüksek seviyede

düşünme; düşünme;
bir bilgiyi öğrenme ve bilginin analiz, sentez ve
alışkanlık haline değerlendirilmesi
getirmek aşamalarını
kapsamaktadır
Kritik Düşünmek Eleştirel Düşünmektir
Eleştirel Düşünme Nedir ?
• Saplantısız, nesnel ve
derinlemesine düşünmedir
• Gözlem ve bilgiye
dayanarak sonuçlara
ulaşmadır
 Eleştirel düşünce aklın ve
bilginin kullanımı ile
varılabilecek en doğru ve
savunulabilir fikirlere ulaşmayı
sağlayan bir süreçtir
Sosyolog Howard Gabennesch eleştirel
düşünceyi;
mantıksal becerilerin, dünya görüşlerinin ve
değerlerin gerçeğe mümkün olduğunca çok
yaklaşmak amacı ile kullanılması…
 Eleştirel düşünen bir kişi….
• Sürekli araştırır
• Açık fikirlidir
• Ön yargısızdır
• Yargılarında dürüsttür
• Alçak gönüllüdür
• Konular hakkında net bir bakış açısına sahiptir
• Ölçüt seçiminde mantıklıdır
• Sorunlara yönelik yeni çözümler bulmaya çalışır
• Çeşitli görüşleri inceler ve karşılaştırır
• Kendi düşünceleri üzerine düşünür….
 Eleştirel Düşünmedeki Entelektüel
Özellikler
• Entelektüel bütünlük
– Düşüncelerimizdeki tutarsızlıkların farkında olmak
• Entelektüel empati
– Diğer düşünceleri dikkate almak
• Cesaret
• Alçakgönüllülük
– Düşünüş tarzımızdaki zayıflıklarımızın farkında olmak
• Sabır gibi değerlerden oluşur
– Sorunların üstesinden gelmek
 Eleştirel Düşünmeyi Etkileyen
Faktörler
• Kalıtımsal faktörler
– Düşünebilme için belli • Çevresel faktörler
bir düzeyde zihinsel – Aile
kapasiteye gereksinim
– Toplum
vardır
– Okul
– Zeka seviyesi yüksek
olan bireyde eleştirel
düşünme yeteneği
daha çabuk
gelişmektedir
Aile
• Geliştirici aile ortamı
çocuğun özgürce
davrandığı, ailesi
tarafından belli kalıplara
sokulmaya çalışılmayan
aile ortamıdır
• Gereğinden fazla
koruyucu olmanın
yaratıcılığı engellediği
sonucuna ulaşılmıştır
 Çocuklarımız İçin…
• Örnek davranışlar sergilemeliyiz.
• Model olmalıyız.
• Onlara düşünmeyi öğretmeliyiz.
• Ne düşüneceğinden çok,
Nasıl düşüneceği
üzerinde durmalıyız
 Çocuklarımız İçin…
• Doğru soru sorma alıştırmaları yapmalıyız.
• Çocukları yargılayıcı tepkilerden
kaçınmalıyız.
• Onları, karşı çıkmak için değil, anlamak
amacıyla dinlemeliyiz.
• Tüm çocukların özgürce fikirlerini
söyleyebileceği ortamları yaratmalıyız.
Toplum
• Eleştirel düşünmenin
en büyük engeli
önyargıdır

• Yasaklarla dolu bir

toplumda kendini ifade
edebilen ve yaratıcı
ürünler ortaya koyan
bireylerin yetişmesinin
zor olduğu söylenebilir
Okul
• Okulların en önemli
görevi;
– demokratik düşünceyi
benimseyen
– yaratıcı
– üretici
– çok yönlü düşünebilen
– öğrenmeyi öğrenen
– problem çözen
– insanlara saygılı,
hoşgörülü, iletişim
becerileri gelişmiş
bireyler yetiştirmektir.
 Eleştirel Düşünmenin Önemi
• Toplum Kalkınması
• Bilgi Üretimi
• Demokrasi
• Kendini Gerçekleştirme
• Ahlak Gelişimi
• Duygusal Zeka
• Eğitim Programları
 Toplum kalkınması
açısından
baktığımızda; dünya
coğrafyasında
eleştirel düşünmenin
egemen olmadığı
toplumların kalkındığı
görülmemiştir.

27
 Bilgi üretimi süreci
açısından baktığımızda;
eleştirel düşünme bilgi
üretim sürecini
tetikleyen bir güçtür,
bilginin enerjisidir. Bilim
sorgulama, yeni bilgiler,
yeni görüşler ortaya
çıkarılması ile ancak
gelişebilir.

28
 Demokrasi açısından
baktığımızda;. Sağlıklı kamuoyu
eleştirel düşünebilen,
okuduğunu ve dinlediğini
sorgulayabilen olayları ön
yargısız değerlendirebilen
bireylerden oluşur.

29
Eleştirel ve yaratıcı düşüncenin
egemen olmadığı bir toplumun
gelişmiş bir toplum olamayacağı
görüşü yaygın kabul
görmektedir
Eleştirel ve yaratıcı düşünme
toplumsal sorunların
çözümünde de bireylere yol
gösterici olmaktadır
 Eleştirel Düşünme Becerileri
Gelişmiş Bireyler:

• Değişime açıktır.
• Gerçeğin değerini her şeyin üstünde tutar.
• Gerçek ile söylentiyi ve önyargıyı birbirinden
ayırt eder.
• Kendisi gibi düşünmeyenlerin, düşüncelerinin de
kendisininki kadar değerli olabileceğinin
bilincindedir.
Yeterli kanıtı olmadan karar vermez.
Olasılık sınırları içinde olayları değerlendirir.
“Evet – Fakat” demesini bilir.
33
Tek yolculuktan veya
toptancılıktan uzaktır.

Edilgen bir biçimde

başkalarının
güdümüne girmez.
 Eleştirel
düşünme
insanları ön yargı
ve fanatizmden
uzaklaştırır
!
 Kritik Düşünmek
Bilginin sentezini yapmaktır
Fikir üretmektir
Kanıtsız karar vermemektir
Tarafsızlıktır
Ön yargılı olmamaktır
Bilmediğinin tevazusudur
“Sürüye” katılmamaktır
Gerçekle, gerçek olma ihtimali olanı ayırmaktır
Mantıklı ile duygusal kararı ayırmaktır
 Kritik Düşünmek
Yanlışa cesaretle karşı çıkabilmektir
Farklı düşünceye empatidir
Düşüncesinin sorumlusu olabilmektir
Hemen onaylayıcı olmamaktır
Bilgi sahibi olmadan yorum yapmamaktır
Sorgulamaktır
Test etmektir
Gereğini yapmaktır
Bilişsel, duyuşsal ve davranışsal etkinliktir.
Eğitim

İnançlar

Duygular

Tutumlar

Eylemler

Sonuçlar

38
 Edward de Bono, Malta Royal Üniversitesi
tıp mezunudur.
Oxford ve Cambridge Tıp Fakültesinde
öğretim görevlisi olarak çalıştı.
58 kitap yazdı.
En son kitabı olan “New Thinking for the
New Millenium” (Yeni Milenyum İçin Yeni
Düşünme Teknikleri)
1999 Sonbaharında yayınlandı.
Kitapları 34 dile çevrilmiştir.
Internet’te çalışmalarıyla ilgili 4.000.000
referans bulunmaktadır.

Düşünmenin beceri temelli

öğretilmesi gerektiğini savunan
kişilerden biri Dr. Edward De
Bono’dur
CoRT Düşünme Programı (CoRT
Thinking Lessons)
• CoRT (Cognitive
Research Truth)
düşünme etkinlikleri,
Edward De Bono
tarafından düşünmenin
doğrudan beceri olarak
öğretilmesi için
hazırlanmış ve 1970’den
beri uygulanmakta olan
bir düşünce programıdır
• Program basit, açık ve
uygulamalı pratik
derslerden oluşmaktadır
 Edward De Bono –
CoRT Düşünme Programı
• CORT düşünme programı
6 bölümden meydana
gelir ve her bölümde on
ders bulunmaktadır
• Program Amerika,
Britanya Adaları, İrlanda,
Kanada, Avustralya
Malta, Yeni Zelanda,
Venezüela gibi ülkelerde
yoğun bir şekilde
uygulanmakta
• Her duruma uyarlanabilir
 Edward De Bono –
CoRT Düşünme Programı
• De Bono tarafından
programın değişik yaş
grubundaki öğrencilere (6
yaşındaki çocuklardan
yetişkinlere kadar) ve 75-
140 arası zeka düzeyine
sahip bireylere
uygulanabileceği
belirtilmiştir
• CoRT düşünme programı
6 bölümden meydana
gelir
Cort-1-Genişletme (Breadth)
• Bu bölümdeki dersler
– Bireyin geniş bir perspektif
içinde düşünmesini
sağlayarak, olayların farklı
yanlarını görmesine
yardımcı olur
– Bono’ya göre gerek
yetişkinlerin gerekse
çocukların düşünmesinde
yaygın olarak yapılan
yanlış, görüşlerini çok dar
tutma ve ani karar verme
eğilimidir
Cort 2 –Organizasyon
(Organization)

• Bu bölümdeki dersler
– Bireylere tanıma,
analiz etme,
karşılaştırmak, fark
etmek, seçme gibi
önemli düşünme
becerileri
kazandırmayı amaçlar
Cort 3 –Etkileşim (Interaction):
• Bireylerin bir olaydaki
kanıtları bulup, bu
olaydaki doğru ve
yanlış olan şeyleri
eleştirmesi ve
tartışmasını
sağlamaya yöneliktir
Cort 4-Yaratıcılık (Creativy)

• Bireylerin sorunlar
karşısında daha etkili
ve yaratıcı
düşünmesini ve daha
çok alternatifler
üretmesi amaçlanır
Cort 5- Bilgi-Duygu (Information
and Feeling)

• Bilgiye pratik olarak

ulaşma ve
değerlendirme yolları
ile inançlar,
beklentiler, tutumlar
gibi duygulara yönelik
dersler yer almaktadır
Cort 6- Tepki (Action)

• Bu bölümdeki dersler
bireyin zihinsel veya
düşünsel becerilerini
geliştirmeyi amaçlar
Cort-1-Genişletme (Breadth)

• Cort-1’de bulunan
dersler eleştirel
düşünme becerilerini
kazandırmaya daha
uygun olduğu için bu
bölümdeki on dersin
içeriği üzerinde
kısaca durulacaktır
Ders 1: Fikirlerin ele alınış yöntemi
(Treatment of Ideas –PMI Becerisi)

• Bir fikri hemen ret

etmek yada kabul
etmekten çok bu fikrin
iyi, kötü ve ilginç
yönleri üzerinde
düşünerek karar
vermek söz
konusudur
Ders 1: Fikirlerin Ele Alınış Yöntemi
(PMI Becerisi)

–Bir fikir hakkındaki iyi (pozitif) yönler

–Bir fikir hakkındaki kötü (negatif) yönler

–Bir fikir hakkında ilginç bulduğumuz yönler

Bir fikri her yönüyle düşündükten sonra

o fikir hakkında karar verin
Ders 2: Bütün Faktörleri Göz Önüne Almak
(CAF (Consider All Factors)

• Bir durum yada olaya tüm

faktörleri kapsayan bir şekilde
bakmak önemlidir…
• Bu faktörler şunlardır
– Kişiyi etkileyen faktörler
– Diğer insanları etkileyen faktörler
– Genel olarak toplumu etkileyen
faktörler
Ders 2: Bütün Faktörleri Göz Önüne Almak
(CAF (Consider All Factors)
• Bu faktörlerden
bazılarını dışarıda
bırakırsak verdiğimiz
karar bize o anda
doğru gibi gelse de
sonradan yanlış
olduğunu görebiliriz
Ders 3: Kurallar (Rules)
• Yeni önerilen bir kural PMI
uygulaması için, kural
yaratmadaki faktörlerde CAF
uygulaması için bir fırsattır
• Neyi düşünürsek düşünelim
bazen kırılması zor olan belirli
kuralları takip ederiz
• Düşünerek ve tartışarak kuralları
ortaya koymak önemlidir
Ders 4: Sonuçlar (Consequences)
• Sonuçlar becerisi
– bir hareketin, planın, kuralın,
buluşun vb. sonuçlarını görüp ona
göre önlem almak için ortaya
konulan bir inceleme sürecidir
– En önemli nokta dikkatin direk
geleceğe odaklanmasıdır
• Bir karar verirken kısa, orta ve
uzun dönem sonuçlarının
hepsinin göz önüne alınması
önemlidir
• Kısa ve uzun dönem sonuçları
birbirinin zıttı olabilir
Ders 5: Amaçlar (Objectives)
• Eylemi yapan kişi neyi
amaçlamaktadır ? Ne
yapılmaya çalışılıyor? soruları
önemlidir
• Eyleme geçmeden önce neyi
başarmak istediğimiz
konusunda düşünmek daha
sağlıklı sonuçlar elde etmemizi
sağlar
Ders 6: Planlama (Planning)
• PMI, CAF, hedefler,
sonuçlar, gibi önemli
hususlar ele alınmadan
planlama yapılamaz
• Planlama ileride bir işi
nasıl yapacağımızı
düşünmemiz anlamına
gelmektedir
Ders 7: Öncelikler (Priorities)
• Önceliklere odaklanma
becerisinde en önemli
fikirlerin, faktörlerin,
hedeflerin ve sonuçların
ortaya çıkarılması
hedeflenmektedir
• Bunun için başlangıçta
PMI, CAF, Kurallar,
Amaçlar, Sonuçlar
becerilerini kullanıp (önce
geniş düşünüp) sonra
önceliklere odaklanma
becerisi kullanılır
Ders 8: Alternatifler (Alternatives)
• Alternatifler becerisi, ilk
anda düşünmediğimiz
tüm alternatifleri,
olasılıkları, seçenekleri
bulmaya çalışmaktır
• Düşünerek ilk anda bize
görünmeyen bir çok
seçenek bulabiliriz
Ders 9: Kararlar (Decisions)
• Sağlıklı ve etkili kararların
verilmesi için tüm faktörlerin
(CAF), hedeflerin,
önceliklerin, sonuçların ve
alternatiflerin göz önünde
bulundurulması çok
yararlıdır
Ders 10: Başka İnsanların Görüşleri
(Other People’s Views-OPV)
• Diğer insanların
herhangi bir olaya
bakış açıları, bakış
açımızı genişletmenin
unsurlarından biridir
• Bu beceri düşünmede
bireyselliğin ortadan
kaldırılması açısından
çok önemlidir
 Eleştirel Düşünme Becerileri Nasıl
Kazandırılır ?
• Bu bir süreçtir.
• Ailede; Anne-babalar
• Okulda; Öğretmenler
• Eleştirel düşünme becerilerini geliştiren
dersler….
• Yaşamın tüm dönemlerinde kültürün
parçası olarak kazandırılıp, geliştirilmeye
çalışılmalıdır.
 Özet…
…yeni bir fikir, sistem, karar,
durum, kural…
• PMI uygulaması
• CAF (tüm faktörleri göz ününe alın)….
• Kuralları oluşturun: düşünerek tartışarak
• Sonuçlar: karar/kural - kısa, orta ve uzun dönem
sonuçları
• Amaçlarınızı hedeflerinizi tanımlayın
• Planlamanızı yapın, taslak hazırlayın..
• Önceliklerinizi belirleyin
• Alternatifleri göz önünde bulundurun
• Kararlar alın ve diğer insanların bakış açılarını inceleyin
Havadan ağır makinelerin uçması imkansızdır….
Lord Kelvin, 1895, Royal Society Başkanı
Açıkçası bilgisayar denen makineye
dünyada en fazla 5 adet ihtiyaç olacağını
düşünüyorum….. 1943 (IBM) Başkanı.
Ya herkes onlar gibi düşünseydi !
 Herkesin yürüdüğü
Herkesin baktığı yerden
yoldan yürürsen
bakarsan sadece aynı şeyi
sadece aynı yere
görürsün
çıkarsın
 Bakış açınızı değiştirin

Farklı düşünün !