Talaan ng mga Nilalaman

Yunit 1
Siquijor, Cebu, Barotac Nuevo sa Iloilo …………………………………………………p.5

2.1 Ang Isla ng Siquijor: Kaligirang Kasaysayan at Ilang Impormasyon sa Paningin

ng mga Mananambal………………………………………………………………….p.6-16

2.2 Sulyap sa Kasaysayan at Kalinangan ng Cebu……………………………...p.16-20

2.3 Ang Barotac Nuevo sa Iloilo……………………………………………………..p.20-33

Pagsusulit………………………………………………………………………………..p.34-36

Susing-sagot………………………………………………………………………………...p.36

KERAE…………………………………………………………………………………….p.37-38

Yunit 2
Aklan, Tribung Sulod, Tribung Tagbauna ……………………………………………...p.39

2.4: Ang sining at kultura ng Aklan ………………………………………………...p.40-42

2.5: Pista ng Pintados …………………………………………………………………p.42-43

2.6: Ilang tribu sa Visayas …………………………………………………………….p.43-44

2.7: Tribu ng Tagbanua ……………………………………………………………….p.44-46

Pagsusulit ………………………………………………………………………………..p.47-48

Susing-sagot………………………………………………………………………………...p.49

KERAE………………………………………………………………………………………...p.50

Yunit 3
B’laan, Mandaya, Bukidnon……………………………………………………………..p.51
3.1 Ang mga B’laan…………………………………………………………………...p.52-55

3.2 Ang Mandaya: Wika at Kultura ng Sangab, Caraga, Davao Oriental...p.56-67

3.3 Kaamulan Festival: Isang Taunang Selebrasyon Sa Probinsya ng

Bukidnon…..p.68-74

Pagsusulit……………………………………………………………….p.55; 58; 62; 67; 70; 74

KERAE…...………………………………………………………………………………..p.75-85

Yunit 4
Ilang kasanayang kultural (Bukidnon), Mansaka, Mamanwa…………………..p. 86

Ilang kasanayang kultural (Bukidnon) Mansaka, Mamanwa………………….p.87-92

3.4 Ang Mga Mansaka……………………………………………………………….p.92-94

3.5 Ang Mga Mamanwa……………………………………………………………..p.94-96

Pagsusulit ……………………………………..…………………………………….…..p.97-98

Susing-sagot…………..……………………………...…………………………………….p.99

KERAE………………………………………………………...………………….……p.101-102

Yunit 5
Meranaw, Zamboanga, Dapitan………………………………………………………p.102

4.1 Ang mga Meranaw…………………………………………………………….p.103-109

4.2 Ang mga Maguindanaon at ang kanilang Kultura……………………………p.109

4.3 Zamboanga: Ang Paraiso ng mga Bulaklak sa Katimugan…………….p.109-112

4.4 Ilang Bagay tungkol sa Dapitan………………………………………………..112-114

Pagsusulit……………………………………………………………………………..p.115-116

Susing Sagot……………………………………………………………………………….p.117

KERAE………………………………………………………………………………….p.118-119

Repleksyon (Pangkat 6).........................................................................................p.120

KERAE………………………………………………………………………………….p.121-122
 YUNIT 1
Siquijor, Cebu, Barotac
Nuevo sa Iloilo

Pangkat 1
2.1 ANG ISLA NG SIQUIJOR: KALIGIRANG KASAYSAYAN AT ILANG IMPORMASYON 
SA PANINGIN NG MGA MANANAMBAL​ (SITTIE JOBAISAH ALI) 
 
● Ayon  kay  Tikos  (Siquijor  Today,  1999),  ang  isla  ng  Siquijor  ay  nadiskubre  ni 
Esteban Rodriguez​ sa ekspedisyon ni Legazpi noong ​1565​. 
● Noong ​1854 hanggang 1892​, nasa ilalim ito ng pamamahala ng ​Bohol​. 
● Noong ​1892​, naging probinsya ito ng ​Negros Oriental​. 
● Naging  ​ganap  na  probinsya  ang  Siquijor  noong  ​Setyembre  17,1971  sa 
pamamagitan ng ​Republic Act No. 6393​. 
● Sa  ngayon,  bahagi  ito  ng  ​Rehiyon  7  kasama  ng  ​Dumaguete,  Bohol, 
Negros Oriental, at Cebu 
● May ​anim na bayan​ ang isla ng Siquijor: 
■ Enrique Villanueva 
● Binubuo ng labing-apat ​(14) na barangay​. 
● Sa ​tabi ng dagat​ ng bayang ito ay makikita ang ​Bohol​. 
● May sukat na ​3,125 hektarya 
● May sampung ​(10) kilometro​ mula sa bayan ng​ Larena​. 
● Ipinagdiriwang  ang  ​piyesta  tuwing  ​ika-16  ng  Hulyo  na 
ang  pangunahing  patron  ay  ang  ​Our  Lady  of  Mt. 
Carmel​. 
■ Larena 
● Binubuo ng ​23 na barangay. 
● May kabuuang hektarya ng ​5,026 hektarya 
● Ang ​sentro ng komersyo​ sa Isla ng Siquijor 
● Dito makikita ang daungan o pantalan ng mga bapor. 
● Ang  distansya  mula  sa  ​Maria  ay  11  kilometro​,  ​12 
kilometro  ang  layo  mula  sa  bayan  ng  ​Enrique​,  ​11 
kilometrong layo ​mula sa bayan ng ​Siquijor. 
● Si  ​Saint  Vincent  de  Ferrer  ang  kanilang  patron, 
kapistahan ay tuwing ​ika-3 ng Mayo. 
■ Maria 
● 5,135 hektaryang​ sukat ng lupain 
● Binubuo ng ​22 barangay​. 
 ● Salagdoong  Beach  –  pinagmamalaki  ng  Isla  ng Siquijor 
- ay makikita dito. 
● May  layong  ​11  kilometro  mula  sa  bayan  ng  ​Maria​,  ​10 
kilometro ​mula sa​ Enrique​, ​11 kilometro​ mula sa ​Lazi. 
● Ang  kanilang  pangunahing  patron  ay  ang  ​Our  Lady of 
Divine  Providence  ​na  ang  ng  piyesta  ay  tuwing  ​ika-24 
ng Mayo​. 
■ Lazi 
● Binubuo ng ​18 na barangay​. 
● May ​6,362 hektarya. 
●   Ang  ​pantalan  ng  Lazi  ay  dinadaungan  ng  mga  ​barko 
mula  sa  ​Cebu,  Bohol,  Negros  Oriental​,  at  ng  mga 
galing sa​ Mindanao. 
● Ang  layo  nito  mula  sa  bayan  ng  ​San  Juan  ay  ​19  na 
kilometro​. 
● Ang  piyesta  ni  ​San  Isidro  Labrador  ay  tuwing  ​ika-16  ng 
Mayo​. 
■ Siquijor 
● May ​pinakamaraming​ barangay; ​42 na barangay. 
● 6,408 na hektarya​ nag lawak nito. 
● May  layo  na  ​11  kilometro  mula  sa  bayan  ng  ​Larena​,  ​7 
kilometro​ mula ​San Juan. 
● Si  ​St.  Francis  de  Assissi  ang  kanilang  pangunahing 
patron na ang piyesta ay tuwing ​ika-4 ng Oktubre​. 
■ San Juan 
● Umaabot  sa  ​11,371  ang  naninirahan  sa  bayan  ng  San 
Juan,  ang  karamihan  ay  mga  ​ninuno  buhat  sa 
nasabing bayan. 
● Si  Saint  Aurelius  Agustin  of  Hippo  ang  kanilang 
pangunahing  patron  na  ang  piyesta  ay  tuwing  ​ika-21 
ng Oktubre. 

 
 ● Ang ​ugali ng mga Siquijodnon​ batay sa mga mananaliksik ay: 
■ Masisipag 
■ Mababait 
■ Matulungin 
■ Mapagkakatiwalaan 
■ May  malasakit  sa  kapwa  Siquijodnon  at  maging  sa  mga 
taong buhat sa iba’t-ibang lugar. 
■ Mapapansin  na  kilala  nila  ang  isa’t-isa  kahit  nasa  ibang 
panig ng lugar ng Isla ng Siquijor. 
■ Masasabing  maaasahan  sila  sa  panahon  ng 
pangangailangan. 
● Pagsasaka at pangingisda ang ​pangunahing hanapbuhay ng mga tao sa 
isla ng Siquijor. 

Mga Paniniwala at Kaugalian ​(SITTIE JOBAISAH ALI) 

 

● Sa  kabila  ng  modernisasyon  at  makabagong  teknolohiya  ng  bansa, 

nanatili  pa  ring  nakabigks  sa  paniniwala at kultura ng mga sinaunang tao 
ang mga Siquijodnon. 
● Sinabi  ni  ​Almario  (1993)​,  na  pagkakakilanlan  ng  isang  tao  ang  kanyang 
kultura. 
● Para  sa  iba,  ang  paniniwala  ang  siyang  batayan  ng  kanilang  buhay  na 
hindi lamang nakatuon sa isang aspeto kundi sa lahat. 
● Sa  ​Grolier  International  Dictionary​,  binigyang  kahulugan  ang  paniniwala 
bilang pananalig na totoo, umiiral, at tama ang isang bagay. 
● Masasabi  rin  na  nag  paniniwala  ang  sanligan  ng  iba  sa  katotohanan, 
katunayan,  at  katarungan.  Isang  patunay  na  nakaugat  sa  mga  Pilipino 
ang  ganitong  kultura  at  hindi  kailanman  mababago  dahil  sa  pag-unlad 
din ng panahon. Ang epekto ng pagbabago ay pahapyaw lamang kahit 
pa naimpluwensyahan ng ibang grupo o karatig pulo. 
● Ayon  sa  ​Webster  Dictionary​,  ang  kaugalian  ay  isang  karaniwang  paraan 
ng  pagkilos, ang paulit-ulit na kasanayan ng isang komunidad o mga tao. 
 Kung  ang  paniniwala  ay  hindi  maiwawaglit  sa  puso  at  isipan,  gayundin 
ang kaugalian na nakagawian ng mga Pilipino. 
● Mapapansin  na  ang  ideyang  bumabalot  sa  paniniwala  at  kaugalian  ay 
magkabuhol  at  magkakaugnay-ugnay.  Patunay  lamang  na  ang  bawat 
kumpol  ng  mga  tao  sa  lipunan  ay  may  pagpapahalaga  sa  mga 
namanang  kaalaman  at  may  kani-kaniyang  pananaw  sa  paniniwala  at 
kaugalian. 
●   Ang  ​pagsangguni  sa  ​mananambal  ​o  tinatawag  na  ​albularyo  ay  isa  sa 
mga  paniniwala at kaugaliang patuloy na ginagawa ng mga Siquijodnon 
ngayon. Ginagawa nila ito sa mga sumusunod: 

Panganganak ​(SITTIE JOBAISAH ALI) 

 
● May  pinaniniwalaan  ang  mga  mananambal  na  sinusunod  para  hindi 
mahirapan ang nanganganak at ang ipinapanganak. 
●   Ito ang mga sinabi nina ​Sopio Sumalpon at ​Maximo Supol tungkol dito na 
sila mismo ang mananabang o ang nagpapaanak. 

Kung  malapit  na  ang  panganganak,  ​isinturon  sa  may  puson  ang 
habak  na  galing  sa  ​“kupo”  o  sa  unggoy  para  hindi  mahirapan  sa 
panganganak. 

 
Kamatayan ​(SITTIE JOBAISAH ALI) 
 

● May  mga  pinaniniwalaan  din  ang  mga  mananambal  sa  tuwing  may 
namatay. 
●   Ang  kanilang  mga  sinusunod  ay  isang  palatandaan  ng  ​lubos  na 
paggalang​ sa mga sumakabilang buhay. 
● Sina  ​Sopio  Sumalpong,  Tirso  Sumondong, at Juan Ponce ay may parehong 
kaugaliang pinaniniwalaan tungkol sa kamatayan. Ang mga ito ay: 
 1.  Kung  may  namatay  ay  ​dadasalan  ito  ng  siyam  na  araw  at 
apatnapung araw ang pagrorosaryo. 

2.  Bawal magwalis​ ang namatayan kung may nakaburol. 

3.  Ipinagbabawal​ ang ​paliligo at paglalaba​ sa loob ng bahay. 

4.  Babasagan  ng  baso  ang  ilalim  ng  ataul  para  wala  ng  susunod  na 
mamamatay. 

5.  Hindi  dapat  na  tinutulugan  ang  patay  dahil  hindi  maganda  sa 
pag-alala sa kanya.   

6.  Hindi  ​maaaring  kumanta​,  ​manood  ng  telebisyon​,  at  ​makinig  sa 
radyo. 

7.  Kapag  may  patay  sa  bahay,  ​huwag  maglinis  ng  bahay.  Hintayin 
nalang ang ​ikatlong araw​ bago maglinis. 

 
Paglilibing ​(SITTIE JOBAISAH ALI) 

● Ayon kay Conchita Sayre may mga paniniwala din sila sa paglilibing gaya 
ng: 

1.  ​Daraan  sa  ilalim  ng  ataul  ang  lahat  ng  miyembro  ng  namatayan 
upang hindi sunod-sunod ang mamamatay sa pamilya. 

2.  ​Ang  mga  natunaw  na  kandila  sa  simula  ng  lamay  hanggang  sa 
katapusan  ay  ​ipasok  sa  nitso  ​upang  malayo  sa  kamatayan  ang 
pamilya ng namatay. 

3.  Kung  ​titirhan  ang  libingan  ng  walang  pahintulot,  ​magkakasakit ang 

titira. 

Pag-iwas sa Pagbubuntis ​(SITTIE JOBAISAH ALI) 

 ● Ayon  kay  ​Sopio  Sumalpong​,  maiiwasan  ang  pagbubuntis  sa 
pamamagitan ng paggamit ng ​lumay (gayuma). 
● Nagagawa  ito  kapag  ​isinisinturon  ang  buyo  malapit  sa  puson  para  hindi 
mabuo ang bata. 
● Kilala  ang  ​buyo  sa  ​Ingles  bilang  ​betel  leaf  pepper  at  ​ikmo  ​naman  sa 
Tagalog. 

Pag-aalaga at Pagdidisiplina sa Anak ​(SITTIE JOBAISAH ALI) 

● May  kasabihan  na  “Madaling  bumuo  ng  punla,  mahirap  magpalaki  ng 
bunga.” 
● Hindi  madaling  humubog  ng  anak.  Ito  ang  karaniwang  naririnig  sa  mga 
magulang  pero  isang  malaking  karangalan  ito  sakanila  na  lumaki  ang 
anak sa tamang landas. 
● Hindi  maiiwasan  na  may  sinusunod  na  kultural praktis ang mga interbyuwi 
kaugnay sa paghubog ng isang anak. Ilan dito ang mga sumusunod. 

1.  Kailangan  ​ilagay  sa  may  pintuan  ang  pusod  ng  bata  upang  lumaki 
siyang ​hindi mahiyain. 

2.    Huwag  pigain  ​ang  lampin  sa  unang  laba  para  ang  bata  ay  hindi 
lumaking malikot. 

Mga Batas at Tradisyon sa Panggagamot ​(SITTIE JOBAISAH ALI) 

● Ang  mga  grupo  ng  ​mananambal  o  ​albularyo  sa  Isla  ng  Siquijor  ay  may 
kabuuang  bilang  na  mahigit  sa  ​1,000  miyembro​,  ngunit  ​110  lamang  sa 
kanila  ang  ​naniniwala  sa  Diyos.  Samakatwid,  ang  nalalabing  bilang  ay 
nahahaluan na ng ibang paniniwala. (Tirso Sumondong) 
● Ayon  kay  ​Tirso  Sumondong​,  ang  sumusunod  ay  tradisyong  sinusunod  sa 
panggagamot: 

1. Pagsisimba tuwing​ Martes at Biyernes. 

2. ​Hindi pagkain ng karne​ kundi ​purong gulay​ lamang. 

 ● Sa paggawa ng mga gamot ay may sinusunod din silang pamamaraan. 
○ Ayon ​kay Juan Ponce: 

“Tuwing  ​gabi  ng  Biyernes  Santo  ay  ​nagtitipon lahat ng mga mananambal 

sa  Siquijor.  Nagkakaisa  ang  lahat  sa  ​paghahalo  ng  gamot  na  nasa 
malaking  ​kawa  (kawali)  na  nasa  labas  ng  aming  bahay.  Kung  hindi 
makakayang  gawin  ng  isa  sa  amin,  nagtutulungan  ang  lahat  sa 
panggagamot  ng  may  sakit.  Ang  mga  s​angkap  ng  gamot  ​ay  galing  sa 
iba’t-ibang  tanim  at  mayroon  ding  kinukuha  pa  sa  ​sementeryo  at  laot  ng 
dagat.” 

● Ayon  naman  kina  ​Maxima  Supol  at  ​Conchita  Sayre​,  ginagawa  ng  mga 
manggagamot ang mga sumusunod tuwing nanggagamot: 

1. ​Hindi nanggagamot sa ibang lugar​ sapagkat paparusahan ng ​sukod. 

2.  Ang  librito (booklet) ​ay ​hindi ipinapakita sa ibang tao at walang ibang 

makakabasa kundi ang ​manggagamot lamang​. 

3.  ​Hindi  dinadala  sa  loob  ng  simbahan  ang  ​lumay  dahil  nawawalan  ito 
ng kapangyarihan. 

Mga Gamot at Paniniwala sa Sakit ​(SITTIE JOBAISAH ALI) 

● Hindi  kaila  sa  atin  ang  pag-usbong  ng  mga  makabagong  pamamaraan 
sa panggagamot. 
● Bagaman  sa  kasalukuyan  ay  marami  nang  kagamitang  teknolohikal  sa 
panggagamot,  may  naniniwala  pa  ring  mga  Siquijodnon  sa  tradisyunal 
na paraan ng gamutan. 
● Mas  mainam  pa  rin  sa  kanila ang mga inireresetang halamang gamot ng 
mga  albularyo  (mananambal)  dahil sa ​kabisaan at kapuruhan ​(natural at 
walang halong kemikal) ng mga ito. 

 
Pamahiin ​(SITTIE JOBAISAH ALI) 

●   Ang  isla  ng  Siquijor  hanggang  ngayon  ay ​patuloy na nakagapos sa mga 

pamahiin​ na may malaking papel na ginagampanan sa kanilang buhay. 
● Nagbigay si ​Candida Paculba​ ng ilang mgapamahiin: 

1.  Pag  ​hindi  pa  kasal​,  ​hindi  dapat  na  pumunta  sa  malalayong  lugar ang 
ikakasal  dahil  ​may  mangyayaring  masama​.  Kailangan  maghintay  ng 
tatlong araw bago umalis​. 

2.  Pagkagaling  sa  simbahan,  patuluyin  ang  may  kasal,  s​uklayan  at 
painumin​ ng bulaklak ng ​dapo o orkids na kulay puti​. 

3.  Pagkatapos  ng  kasal,  kailangan  na  ​matulog  sa  bahay  ng  babae  ang 
bagong kasal para maayos ang kanilang buhay mag-asawa. 

4.  Maghanda  ng  ​tubig  sa  baso  ​at  ilagay  sa  pintuan  o  bintana  upang 
mamalayang may magnanakaw na papasok sa bahay. 

5.  Sa  ​pagpapatayo  ng  bahay​,  tiyakin  na  nasa ​tamang buwan at tamang 

petsa​.  Lagyan  ng  ​agnos  ​nag  bahay,  kung  ​walang  agnos  ay  pera  ​ang 
ilalagay sa​ ilalim o haligi ng bahay. 

Mga Paniniwala sa Pagtatanim at Paghahanapbuhay ​(SITTIE JOBAISAH ALI) 

● Ayon  kay  ​Generosa  Balos,  may  mga  paniniwala  sila  at  seremonya  na 
kadalasang isinasagawa sa pagtatanim at pag-aani. 
● Ang  ​pagsunod nila dito ay nagbubunga ng ​masaganang saging, mais, at 
kamote. 
● Narito ang kanyang mga pahayag: 

1. Kung ​magtatanim ng saging​, dapat ​bilog ang buwan​, magsumbrero ng 
malaki​,  ​magpakabusog,  kumain  ng  marami  at  ​huwag  tumingala  para 
magkabunga ng malaki at hindi matayog ang bunga nito. 
 2.  Mula  sa  ​punong  mais  kumuha ng ​tatlong bunga​. ​Manalangin ​para ang 
ani  ay  matagumpay.  Sa  panalangin,  kinakailangan  na  ​mula  sa  puso 
upang  hindi  magalit  ang  mga  diwata  at  para  mabigyan  ng 
masaganang ani. 

3.  Sa  ​pagtatanim  ng  mais​,  ​magluto  ng  mais  na  ​nalalakipan  ng  tabako, 
tuba,  at  tubig  dahil  may  pausok  na  gagawin. ​Maggiling din ​ng mais para 
gawing  pintos.  Magpintos  ka  ng  ​dalawa.  Manalangin,  pagkatapos  ay 
ilagay sa baul ang mga pintos. 

4.  Sa  pagtatanim  ng  kamote​,  ginagamit  ang  mga  tuhod  at  kamay​. 
Gumapang  habang  nagtatanim  at  ​sabayan ng pagdarasal upang sinlaki 
ng tuhod ang magiging bunga nito. 

Mga Paniniwala sa Aswang at Mahika ​(LOUELLA ACUT) 

● Ang Siquijor ay kilala rin sa anting-anting, aswang, lumay, at mahika. 

● Narito ang ibinahagi ni Maximo Supol kaugnay sa mga aswang at 

Mahika ​(LOUELLA ACUT) 

● McMillan  Encyclopedia​:  ang  mahika  ay  sistema  ng  mga  paniniwala  at 
kaugalian  na  naniniwalang  nakokontrol  ng  tao  ang  likas  at  supernatural 
na puwersang nakaapekto sa kanyang buhay.  
● Grolier  Dictionary​:  isa  itong  sining  na  pinaniniwalaang  nakokontrol  at 
nakakamanipula  ng  mga  lihim  na  pwersa  ng  kalikasan  sa  pamamagitan 
ng ritwal at mahiwagang paraan.  
- Pagputol  nitong  lubid,  pero  pareho  pa  rin  ang  haba  nito.  Sa 
paraang ito ay magdarasal ako ng Latin.  
- Sa  aking  pagsasalita  ng  Latin,  gagalaw  itong  mga  anino  na  nasa 
likod ng tela dahil sa aking mga kamay.  

 
Aswang ​(LOUELLA ACUT) 

● Ang  mga  nakakatakot  at  di-pangkaraniwang  nilalang  ay  nakaugat  sa 

ating paniniwala.  
1. Ang aswang ay tao lamang ngunit may kapangyarihan.  
2. Mahal na araw kung sila ay nagsisilabasan dahil wala si Kristo.  

Espiritu o Anito ​(LOUELLA ACUT) 

● Espiritwalismo​:  isang  malaking  impak sa tao; isang teorya na binigyan-diin 

sa  direk  na  interbensyon  ng  espiritwal  at  supernatural  ​na  lakas  sa 
pang-araw-araw na pangyayari sa buhay ng tao.  
- Ito ay bumabalot sa penomanang di-magkaugnay tulad ng: 
extrasensory  perception​,  ​telekinesis​,  at  iba’t-ibang  kondisyong 
kaanib ng ​religious ecstasy​.  
● Ilang  halimbawa  na  nagpapaliwanag  sa  paniniwala  ng  mga  alublaryo 
kaugnay sa mga espiritu o anito:  
1. Kung  may  malapit  nang  mamatay​:  lalo  na  kung  naghihingalo, 
diyan magsisilabasan ang masasamang espiriutu.  
2. Kung ummulan​: naglalabasan ang mga anito.  

Lumay (Gayuma) ​(LOUELLA ACUT) 

● Sopio  Sumalpong​:  ang  mga  kasunod  ay  paniniwala  ng  mga  Siquijodnon 
sa panggagayuma sa panliligaw:  
1. Kung manlulumay ang lalaki sa babae, manlulumay din ang babae 
sa lalaki.  
2. Mababango  ang  mga  lumay​.  Kung  manlulumay  sa  babae,  ang 
mga  pinaghalong  sangkap  nito ay iba’t-ibang uri ng bulaklak, ugat 
ng  kahoy,  lalo  na  ang  matitinik.  Ang  mga  mababango  ang  siyang 
kinahihiligan ng mga babae.  
3. Ang  mga  ​lumay  ​ay  kinukuha  sa  punongkahoy  na  kakikitaan  ng 
alitaptap.  Dahil  may  nagmamay-aring  espiritu,  ito’y  espesyal  kaya 
kaunti lamang ang kinukuhang bahagi ng puno.  
 4. Kumuha  ng  panyo  at  lagyan  ang  bawat  gilid  nito  ng  lumay  at 
tiklupin.  Ipalo  it  ng  tatlong  beses  sa  lalaki  na  hindi  niya 
namamalayan para madaling mapaibig.  
5. Ang pinakamatang ihalo sa lumay ay ang lawig-lawig sa dagat. 

Negosyo at Lumay ​(LOUELLA ACUT) 

● Ayon  sa  mga  impormante,  kung  may  negosyo,  para  dumami  ang  iyong 
suki, ilagay ang​ lumay ​sa iyong pitaka.  

Eksaminasyon (Board Exam) at Lumay ​(LOUELLA ACUT) 

● Naniniwala  ang  mga  Siquijodnon  na  kung  kukuha  ng  eksam,  ilagay  lang 
sa panyo o bulsa ang lumay para hindi makalimutan ang pinag-aralan.  

Kapangyarihan (Gahum)/Anting-anting ​(LOUELLA ACUT) 

● Ayon  sa  mga  impormante,  kung  may  negosyo,  para  dumami  ang  iyong 
suki, ilagay ang​ lumay ​sa iyong pitaka.  

 
2.2 SULYAP SA KASAYSAYAN AT KALINANGAN NG CEBU​ (LOUELLA ACUT) 

● Republika  ng  Pilipinas​:  binubuo  ng  humigit-kumulang  sa  7,000  pulo  na 
nahahati sa tatlong malalaking bahagi. (Luzon, Visayas, Mindanao).  
● Cebu​:  Subwan  ang  umiral  na  wika  na  kahawig  ng  wikang  ginagamit  ng 
mga karatig-pook nito tuland ng Bohol, Negros, Suiqijor, atbp. 
● Cebuano​:  mga  saling-angkan  ng  Malay  na  naninirahan  sa  Pilipinas  bago 
dumating ang mga Kastila.  
○ Sa  kanila  nakita  ang  unang  lakas  na  pagtatanggol  ng  kanilang 
karapatan laban sa panlulupig ng mga dayuhan.  
○ Lapu-Lapu​:  kilalang  bantog  na  bayani  sa  kanyang  matagumpay 
na pakikihamok sa mga Kastila; sa kanang dugo nananalaytay ang 
dugo ng unang kayumangging sagisag ng katapangan.  
● Ika-14  ng  Abril  1521​:  Sa  dalampasigan  ng  Cebu  unang  naganap  ang 
pagdaraos  ng  unang  misa  ng  mga  Kristyano  na  naging  tampok  ang 
 pagkabinyag  kay  ​Raha  Humabon  kasama  ang  kanyang  mga  sakop  at 
mandirigma.  
○ Matapos  ang  misa’y  isang  kurus  ang  itinirik  bilang  sagisag  ng 
pagyakap na ito sa Kristyanismo ng 800 Pilipino.  
○ Ang  mga  Pilipinong  ito  na  kinabibilangan  ng  mga  Cebuan  ang 
siyang  kauna-unahang  matatawag  na  Kristyano  sa  kapuluan  ng 
Pilipinas.  
● Raha  Humabon  at  ang  kanyang  asawa​:  Unang  Pilipinong  hari’t  reyna  na 
nataguriang Kristiyano.  
○ Howard  Lee  Nostrand​:  Ayon  sa  kanya  sa  “Describing  and  Teching 
the  Socio-Cultural  Content  of  a  Foreign  Language  and  Literature”, 
matapos  magkaroon  ng  hapunan  ay  bininyagan  ang  reyna  sa 
isang  pananampalatayang  Katoliko  at  ipinakita  sa  kanya  ang 
imahen  ng Birheng Maria na kupkop nito ang sanggol na si Hesus at 
isang krus.  
○ Sa  pagkakataong  ito,  nabakas  sa  kanyang  mga  mata  ang  luhang 
nagpapatunay  ng  kanyang  bukal  sa  pusong  pagtanggap  sa 
Kristiyanismo.  
○ Tinawag siyang Juana bilang alaala sina ng Emperador ng Europa.  
● Ayon  sa  mga  impormante,  kung  may  negosyo,  para  dumami  ang  iyong 
suki, ilagay ang​ lumay ​sa iyong pitaka. 
● Taong  1565​:  Sa  pamumuno  ng  anak  ni  Humabon  na  si ​Tupaz​, natagpuan 
nila  ang  pook  na  karapat-dapat  na  maging  pinakamalakas  na  kuta  ng 
mga  Kastila  at  katatagpuan  ng  maraming  pagkain  sa  dalampasigan  ng 
Cebu.  
○ Legaspi​:  sa  kanyang  pamumuno  ay  itinayo  ang  kauna-unahang 
simbahan  na  pinangalanang  ​Ciudad  del  Santisimo  Nombre  de 
Jesus ​sa karangalan ng banal na pangalan ni Hesus.  
○ Ito  ang  ginawang  patron  ng  Lungsod  ng  Cebu  sa  pamamalakad 
ng mga paring Agustino.  
● Siyudad  ng  Cebu​:  mula  sa  pagkakatuklas  nito  noong  1565,  ito  ang 
itinuturing na pinakamatandang siyudad ng Pilipinas.  
 

Mga Kaugalian na Sinusunod ng mga Cebuano sa Pag-aasawa ​(LOUELLA ACUT) 

1. Ang Monogamya 
- Ikinararangal ng mga Cebuano ang kanilang pagiging binyagan.  
- Minamahalaga  nila  ang  pagkakaroon ng banal na krus na itinirik sa 
lupain ng Cebu noong ika-14 ng Abril, 1521.  
- Dahilan  sa  pagyakap  na  ito  sa  Kristiyanismo  kung  kaya  maging  sa 
kanilang  pag-uugali  at  kultura’y  umusbong  at  umiral  ang 
monogamy.  
- Sa  mga  tunay  na  Kristiyano,  mahalaga  at  lubos  nilang  iginagalang 
ang  Sagradong  Bagong Testamento ng Banal na Aklat na mahigpit 
na  nagbabawal  sa  pagkakaroon  ng  maraming  asawa 
samantalang buhay ang unang asawa.  
2. Ang ligal na paghihiwalay 
- Para  sa  mga  Cebuano’y  dalisay  at  mahalaga  ang  kasabihan  sa 
Banal  na  Aklat  na  ang  isang  babae’t isang lalaking pinagisampuso 
sa  harap  ng  Panginoon  ay  hindi  maaaring  maghiwalay  sa  ano 
mang kadahilanan maliban sa kamatayan.  
- Ang  kasal  ay  itinituring  na  isang  walang  hangganang 
pagkakaugnay  ng  dalawang  kaululuwang  pinag-isa  sa  harap  ng 
Diyos.  
- Ang pag-iisampusong ito ay ginagawa ng isang pari sa simbahan.  
3. Ang tinatawag na Bugay​:  
- Katumbas sa tinatawag na ​dowry​.  
● Ang  mga  sumusunod  ay siyang kalimitang hinihingi ng mga magulang ng 
nobya sa magulang ng nobyo:  
○ Isang  mesang  espesyal  na  nauukol  sa  mga  kaluluwa  ng  kanilang 
mga ninuno na malaon nang pumanaw;  
○ Isang buo o kumpletong kagamitan at damit pangkasal;  
○ Gastos sa handa at kasal. 
4. Ang pagbibigay-handog​:  
 - Ang  mga  pagbibigay-handog  sa  kasal  ay  naging  kagawian  na  ng 
mga kamag-anak, bisita, at kaibigan na dumadalo. 

Ang  mga  dalaga’t  binata  sa  ppok  na  ito  ay  nararapat  na  dumaan  muna  sa 
sumusunod bago magpakasal:  

1. Ang pag-ila-ila​: ang pagkikilala nila.  

2. Ang  pangulitawo​:  ang  panliligaw  ng  binata  sa  dalaga  lalo  na  ang 
pag-akyat ng ligaw.  
3. Ang panagtrato​: ang pagkakasundo ng dalaga’t binata na mag-ibigan.  
4. Ang  pamalaye​:  paghingi  ng  kamay  ng  babae  mula  sa  kanyang  mga 
magulang.  
5. Ang  pagrehistro​:  ang  paghahanda  ng  mga  papeles  at  paglalathala  ng 
mga pangalan ng ikakasal sa munisipyo.  
6. Ang  kasal​:  ang  pag-iisampus  ng  magnobyo  sa  harap  ng  isang  pari  sa 
simbahan.  

 
Mga Paniniwala Tungkol sa Bagong Kasal ​(LOUELLA ACUT) 

● Ang  ikakasal  ay  kailangang  tumigil  sa  bahay  at  hindi  paalis-alis  habang 
ang araw ng kasal ay hinihintay.  
● Hindi  pwedeng  isukat  o  isuot  ng  nobya  ang  kanyang  damit  pangkasal 
hanggang hindi pa sumasapit ang takdang oras ng kasal.  
● Pagkatapos  ng  kasal  at  habang  papaalis  na  sa  simbahan  ang  ikinasal, 
kailangang  hagdan  at  unang  makahakbang  paalist  sa  altar,  kailangang 
mauna ang isa sa kanila.  
○ Ang  mga  Cebuano’y  may  paniniwala  na  ang  unang 
makakahakbang  ang  siyang  dominante  o  masusunod  sa  lahat  ng 
bagay sa kanilang tahanan at sa kanilang pamumuhay. 
● Ang  bigas,  asin,  at  asukal  ang  siyang  mga  bagay  na  kailangan  na 
mauna sa kanilang bahay bago dumating ang ikinasal.  
● Bago  umakyat  ang  bagong  kasal  sa  kanilang  bahay,  kailangang 
painumin  ng  isang  basong  tubig  sa  iisang  baso  ang bagong kasal upang 
 sila’y  laging  magkakaunawaan;  sa  hirap  man  o  ginhawa  ay  laging 
magkakapiling.  
● Ang  suklay  ay  kailangang  isuklay  sa  buhok  ng  bagong  kasal  nang 
makailang-ulit  upang  ito’y  magkaroon  din  ng  mahusay  na  pagsusunuran 
at maayos na pamumuhay.  
● Sasabuyan  ng  bigas  o  palay  ang  bagong  kasal  paglabas  ng  simbahan 
upang  maging  masagana  at  maligaya  ang  kanilang  pagsasama 
habang buhay.  
● Ang  pagkabasag  ng  baso  o  pinggan  habang  dinaraos  ang  handaan  sa 
kasal ay nagtataboy ng kamalasan sa buhay mag-asawa.  
● Matapos  ang  kasal,  ang  mga  ikinasal  ay  kailangang  hindi  muna  umalisn 
ng  bahay  nang  sa  gayon  ay  maging maligaya ang kanilang pagsasama 
at hindi sila maghihiwalay kailan man.  

2.3 ANG BAROTAC NUEVO SA ILOILO ​(JOHN LOUISE BANTOL) 

 
Panimula ​(JOHN LOUISE BANTOL) 
 
● Ang  lungsod  ng  Iloilo  ay  kilala  dahil  sa  malambing  na  intonasyon  ng 
pagsasalita  ng  mga  Ilonggo  at  sa  kanilang  pagiging  mabait  at 
masayahin. 
 
● Ang  Baratoc  Nuevo  ay  isang  bayan  sa  Iloilo  na  may  tatlumpu’t  apat  na 
kilometro ang layo sa lungsod.  
 
● “Balabog”-  ito  ay  isang  bundok  na  nag  uugnay  sa  paniniwala  ng  mga 
matatanda  na  ang  isang  tubong-bayan  na  makapangasawa  ng  isa 
pang  tubong-bayan  ay  hinndi  maaring  yumaman  dahil  sa  ito  ay 
hinaharangan ng bundok. 
 
● Ang  Baratoc  ay  dating  nayon  ng  Dumangas.  Noong  panahon  ng  mga 
Kastila,  ang  lugar  na  ito  ay  may  layong  siyam  na  kilometro  sa  Dumangas 
 at  pinamahalaan  ng  isang  malupit  na  pari  na  nagpaparusa sa sinumang 
tumangging tumulong sa pagtayo ng simbahan. 
 
● Isang  araw,  may  dumating  sa  Dumangas  na  taga  maynila  na  nag 
hahanap  sa  kabayo  na  kamukha  sa kabayo ng gobernador. Natagpuan 
niya  ang  kabayo  kay  Don  Simon  Protacio  na  nang  tawaran  nila  ay 
ibinibigay  lang  nila  sa  kondisyong  ang  kanilang  bayan  ay  ihiwalay  sa 
bayan  ng  Dumangas.  At  binigyan  ng  gobernador  ang  pari ng isang sulat 
na ang bayang ito na maputik kung umuulan ay ihiwalay sa Dumangas. 
 
● Ang  pangalang  Barotac  ay  hango  sa  katutubong  salitang  ang  ibig 
sabihin  ay  maputik  at  dinugtungan  ng  Nuevo  upang  mapaiba  sa  isa 
pang bayan ang pangalan naman ay Barotac Viejo. 
 
● Dahil  sa  impluwensya  ng  mga  kastila,  ang  mga  naninirahan  dito  ay  mga 
Katoliko.  Meron din silang panlalawigang paaralan sa pangingisda bukod 
pa sa pribadong paaralan na pinamumunuan ng mga madre. 
 
● May  naniniwala  pa  rin  sa  aswang  o  manananggal  na  nangangain  ng 
tao,  lalo  na  ng  mga  buntis  at  bagong  silang  na  sanggol.  Naniniwala  pa 
rin  sila  sa  pamahiin  tulad  ng  hindi  pagwawalis  sa  gabi  dahil  tumataponn 
ang  biyaya,  hindi  ang  pusang  itim  ay  nagdudulot  ng  kammalasan,  at 
ang  nabitiwang  baso  o  panggan  ay  palatandaan  ng  masamang 
balitang darating. 
 
● Nabubuhay  sila sa pagbubukid o pagtatrabaho sa mga patanim ng tubo 
sapagkat  ang  bayan  ay  may  isang  sental  ng  asukal.  Marami  na  rin  ang 
propesyonal sa kanila.  
 
● Halos  lahat  ng  apelyido  ng  mga  katutubo  sa  bayang  ito  ay  nagsisimula 
sa titik B gaya ng Barrido, bayoneta, Baylosis, Bayo-ang, at Batilo. 
 
 ● Ang  kapistahan  ng  bayang  ito  ay  tuwing  ikalabing-13  ng  Hunyo  sa 
karangalan  ng  patrong  si  San  Antonio  de  Padua.  Nagkakaroon  ng 
parada,  palaro,  sayawan,  at  pagpuputong  ng  isang  dilag  na  siyang 
reyna ng kapistahan ng taon. 
 
● Ang  paligid  ng  bayan  ay  halos  pawang  natataniman  ng  palay  at  mga 
tubo.  Ang  dalampasigang  “Laminatao  Beach”  naman  ay  talagang 
dinarayo  ng  mga  tao  tuwing  linggo  dahilan  sa  ito  ay  malinis,  maganda, 
at libre. 
 
● Malawak  ang  niyugan  ng  Barotac  Nuevo. Marami ring puno ng mangga, 
saging,  kaimmito,  at  iba  pang  puno  na  tumutubo  sa  lahat  ng  sulok  ng 
bayan.  
 
● Sa  gitna  ng  plasa  ay  makikita  ang  bantayog  ni  Don  Simon  Raymundo 
Protacio  at  ang  kanyang  alagang  kabayong  si  Tamasok  na  nagsisilbing 
alaala  sam  ga  tao  na  ang  “don”  na ito ay may matalinong pagpapasya 
na  nakatulong  sa  mga  tao  upang  makamit  nila  ang  hinahangan  nilang 
kasarinlan ng bayan. 
 
 
Ilan pang Tala Tungkol sa Iloilo ​(JOHN LOUISE BANTOL) 
 
● Ang  lalawigan  ng  Iloilo  ayon  kay  Campos  (1990)  ay  may  hatid  na  ligaya 
sa  mga  turista.  Marami  ang  mga  pook  na  pang-akit,  magandang 
tanawin,  matatandang  simbahan  at  mga  bahay,  makasaysayang  pook, 
namumukod na sining, makukulay na kaugalian, at masisiglang pista. 
 
● Ang  lalawigan  ay  may  kaluwagang  laas  sa  mga  turista  at  manlalakbay. 
Sa  kasalukayan ay isang makabagong paliparan ang ipinagmamalaki ng 
mga  Ilonggo.  May  mga  hotel  na hindi din magpapahuli sa ibang siyudad 
sa Pilipinas. 
 
 
Wika​ (JOHN LOUISE BANTOL) 
 
● Ang  wika  ng  mga  Ilongo  ay  Hiligaynon.  Ang  Hiligaynon  ay  may  varayti 
depende  sa  bayang  ng  Iloilo.  Karay-a  and  isa  sam  ga  dayalekto  ng 
Hiligaynon na may pinakamaraming tagapagsalita. 
 
 
Mga Pamahiin, Paniniwala, at Kaugalian ng mga Ilonggo 
 
Tungkol sa Pagdadalan-tao ​(JOHN LOUISE BANTOL) 
 
● Sa  panahon  ng  paglilihi o “panamkon”, kinakailangang ipagkaloob lahat 
ng  lalaki  ang  anumang  pagkaing  mahihiling  nga  babae  sapagkat  kung 
hindi, tiyak na makukunan ang kanyang asawa. 
 
● Hindi  maaaring  mag  suot  ng  kuwintas  o maggantsilyo ang isang babaing 
nagdadalang-tao  sapagkat  maaring  maging  mahaba  ang  pusod  ng 
bata at ito ay magiging sanhi nga kamatayan nito. 
 
● Ipinagbabawal  din  nang  pagsusuot  ng  beads  sa  leeg  o  kamay  o 
anuman  na  lumilikha  ng  ganap  na  bilog.  Ipinalalagay  na  ang  saradong 
bilog ay may masamang epekto sa isang buntis. 
 
● Kung  lalabas  ng  bahay  sa  hapon,  kinakailangang maglagay ng tuwalya, 
patadyong  o  anumang  bagay  sa  ulo.  Pinaniniwalaang  ang  isang 
babaing  nagdadalang-tao  ay  tila isang transparanteng baso sa paningin 
ng  isang  aswang  at  ang  batang  nasa  loob  ng  tiyan  niya  ay  lantas  sa 
mata nito. 
 
● Huwag  maupo  o  mahiga  sa  may  pintuan  o  hagdanan  ng  bahay  kung 
nagdadalang-tao  pagkat  ito  ay  maaring  magbunga  ng  mahirap  na 
panganganak. Hindi dapat magpatawing-tawing sa baitang ng hagdan. 
  
● Bawal ang magpalitrato. 
 
● Ipinagbabawal  rin ang pagtingala kung kabilugan ng buwan o kung may 
eklipse  sapagkat  baka  magkaroon  ng  pinsala  ang  magiging  anak,  gaya 
ng pagiging bingot (harelip) 
 
● Huwag  pagtatawanan  ang  bulag,  sungi,  o  duling  at  bak  asa  ganito  ay 
magkakaroon ng kapansanan ang magiging anak. 
 
● Huwag  paglihian  ang  mga  santo  at  santa  dahil  baka  mapipi  ang 
magiging  anak.  Hindi  rin  mabuting  paglihian  ang  manyika  sa  gayong 
kadahilanan din. 
 
● Ang  babaeng  buntis  ay  pinapayuhang  tumingin  sa  mga  larawan  ng 
magagandang  bata  upang  ang  kanyang  sanggol  ay magkaroon din ng 
magandang  kaanyuan.  Huwag  kakain  ng  maitim  na  pagkain  tulad  ng 
duhat dahil magiging itim ang bata. 
 
● Ang  babaing  kumain  ng  kambal  na prutas ay manganganak ng kambal, 
na maaring paternal o identikal. 
 
● Ang  babaing  buntis  ay  di  dapat  magpagupitng  kanyang  buhok 
sapagkat maaring manganak siya ng isang sanggol na walang buhok. 
 
● Ang  babaing  maari  pang  manganak  ay  hindi  hinahayaang  kumain  ng 
mga  prutas  na  hindi  pa  ganoong  napoporma  sa  takot  na  makunan  ito, 
gaya ng paniniwala sa Baryo Sambag, jaro. 
 
● Sa  munisipyo  ng  Guimbal  ay  sinusunod  ang  paniniwalang  ito:  ang  isang 
bahay  ay  hindi  maaaring  kumpunihin  kapag  ang  ina  ng  tahanan  ay 
buntis sapagkat tiyak na maghihitap ito sa panganganay. 
 
 ● Upang  hindi  mahirapan  sa  panganganak,  ang  babaing  buntis  ay 
lumalabas ng bahay bago sumkabilang-buhay ang naghihingalo. 
 
Mga Pamahiin, Paniniwala, at Kaugalian ng mga Ilonggo 
 
Tungkol sa Pagsisilang ng Sanggol ​(GRENALD LUKE AVES) 
● Kapag  ang  panganganay  ay  mahirap,  ang asawa o sinuman sa pamilya 
ay  bababa  ng  bahay  sa  bintana  at  gumamit  ng  kawayan  bilang 
pinakahagdanan.  Ang  mga  mata  ay  nakatingala  sa  itaas  samantalang 
ang  kamay  ay  nakahandang  hawakan  o  kunin  ang  anumang  bagay na 
madadampot  sa  lupa  at  ito  ay  pinakukuluan  sa  tubig  ng  ina  upang 
makapagpagaan at makakapagpadali sa panganganak ng ina. 
● Kapag  ang  pangpanak  ay  mahirap,  inaakala  na  ang  babae  ay  may 
nagawang  kasalanan  na  malulunasan  kapag  nangako  syang  magtitika 
ng  kanyang  ginawa  sa  harap  ng  pinagkasalanan,  o  may  aswang  na 
lalaki sa may hagdanan. 
● Ang  ina  ay  binibigyan  ng  masustansyang  pagkain  kapag  sya  ay 
nanganganay,  siya  ay  pinakakain  ng  hilaw  na  pula  na  itlog  na 
pinaniniwalaang magsisilbing lubrikante kung syay manganak na. 
● Ang  pagkulapol  ng  puti  ng  itlog  sa  sikmura  ng  buntis  sa  panganganay 
nito ay magpagaan at magpapadali sa kanyang pag anak. 
● Pagkatapos  na mailabas ang bata, iniitsa ito ng paitaas ng dahan dahan 
ng komadrona upang hindi sya mahihilo sa matataas na lugar. 
● Sa  baryo  balantang,  jaro,  pagkalabas  ng  bata  ang  puso  ng  saging  ay 
ipinapahid upang hindi ito maging maitim. 
● Kapag  ang  bata  ay  ipinanganak  na nauuna ang paa ang tawag nito ay 
suli sa Ilonggo at suwi naman sa Tagalog. 
● Sa  pagsialng  ng  isang  bata  ang  mga  matanda  ay  naniniwala  na  ang 
bata  ay  halimbawa  na  ipinanganak  sa  gabi  ay  matapang,  ang  bata na 
ipinganak  sa  araw  ay  mahina,  ang  pagsilang  ng  sanggol  na  may 
kapinsalaan  ay  maghatid  ng  swerte  sa  pamilya,  kapag  ang  bata  ay 
slit-eyes  at  lubhang  tahimik,  ito  ay  malamang  na  makahumalingan  ng 
mga  tamawo  o  mga  diwata  at  kung  ito  ay  maging  dalaga  na  ay 
 pipintuhuin  ng  mga  ito,  swerte  ang  pag  silang  ng  tatlong  lalaki  sunod 
sunod,  ang  pagsilang  ng  unang  lalaki  ay  naghahatid  swerte  sa  mga 
magulang. 
● Sabaw  ng  manok  ang  pinapakain  sa  bagong  anak  na  ina  upang 
mabawi nya kanyang lakas 
● Sa  loob  ng  siyam  na  araw  pagkatapos  panganak  may  mga  pagkain 
iniiwasan ng ina dahil maka bawas raw ito ng gatas ng ina. 
● Pagpanganak  ay  dapat  syang  kumain  ng  madaming  prutas  upang 
magkaroon ng gatas. 
● Sinisikap  sa  bagong  anak  na  ina  na  gumawa  ng  kaunting  mabibigat  na 
trabaho  upang  ang  lahat  ng  trabaho  ng  ganitong  uri  ay  hindi  magiging 
sanhi  ng  pagkabinat  na  kung  minsan  ay  nauuwi  sa  lalo  pang 
kapinsalaan. 
● Ang  unang  ligo  ng  ina  ay  dapat  may  dahon  ng  pomelo,  bunlao, alibjon, 
at tanglad upang di sya mabinat. 
 
Tungkol sa Binyag ng Sanggol ​(GRENALD LUKE AVES) 
● Ang  bata  ay  kinakailangan  mabinyagan  sa  lalong  madali  na  panahon 
sapagkat  ito  ay  malak  na  kinalaman  sa  paging  malusog  at  ligtas  ito  sa 
sakit. 
● Kapag  ang  bata  ay  umiiyak  hanag  binibinyagan  ito  ay  lalaking  pilyo, 
malikot, at matigas ang ulo, kapag ito ay tahimik ito ay mabait. 
● Sa binyag dapat may konting handa lang upang madaming pagkain ito. 
● Ang ninong at ninang ay bibigay ng pero upang ito ay madali yumaman 
● Kapag  kambal  dapat  sila  ay  hiwalay  na  pinto  ipapasok  para  walang 
mamatay sa kanila. 
Tungkol sa Pag-aalaga ng Bata ​(GRENALD LUKE AVES) 
● Pagbibili  sa bata - kapag ang isang pamilya ay namtyan ng mga anak sa 
maagang  gulang  ang  sunod  na  bata  ay  tilang  ganon  rin,  ang  isang 
seremonya  ng  pagbibili  sa  bata  ay  idinaraos.  Ang  kapitbahay  na 
madaming  bata  ay  blhin  ang  bata  na  dumalo  sa  seremonya  upang 
malusog ito. 
 ● Abay  -  kung  sino  ay  hindi hinahayaang magbigay ng puno o biro tungkol 
sa bata ito ang dahilan kung bakit sya magkakasakit. 
● Panagang  -  pinagsosoutan  ang  bata  ng  kuwintas  na  may  ngipin  sa 
buwaya para panlaban sa masasamang espritu. 
Tungkol sa Pagliligawan, Pagnonobyo, Pag-aasawa ​(GRENALD LUKE AVES) 
● Pinaniniwalaan  na  kapag  umaawit  habang  nagluluto  ang  isang  dalaga, 
ang mapapangasawa niya ay isang matandang tila lolo na siya. 
● Ang  paghaharap  sa  nagtahip  ng  bigas  ay  mabubunga  sa 
pagkakapag-asawa sa isang matanda. 
● Maaring  malaman  kung  magiging  tapas  sasuyuan  ang  kasintahan  sa 
pamamagitan  ng  pagtingin  lamang  sa  kuko  ang  isang  markang  puti  ay 
giliw at ang madami ay magiging talusaling sa pag-ibig. 
Tungkol sa Kamatayan, Pagbuburol, Libing, Pagdarasal ​(GRENALD LUKE AVES) 
● Ang  isang  bata  ay  bawal  magsuklay  ng  buhok  sa  gabi  dahil  makakadali 
daw ito sa buhay ng kanilang magulang 
● Ang  pag-alulong  ng  aso  sa  gabi  ay  pagbabadya  na  si  kamatayan  ay 
naasa paligid at handang kunin. 
● Ang  pag  pasok  ng  itim  na  paruparo  sa  bahay  ay  babala  na  may 
mamatay na kamag anak. 
Tungkol sa Panahon at mga Elemento ​(GRENALD LUKE AVES) 
● Nahuhulaan  ng  tagakuha  ng  tuba  sa  iloilo at antique kung ang panahon 
ay  magiging  mabuti  o  masama  sa  pagmamasid  ng  sidlang  kawayan  na 
siyang pinag-iiupanan ng katas na niyog. 
● Kapag  ang  isang  ibong  tinatawag  na  kanuyos  ang  makitang  napunta 
hilaga,  may  bagyo  sa  timog,  kung  ito  ay  patimog  ang  bagyo  ay  sa 
hilaga. 
● Kapag  nakita  sa  mga  buntis  ang  ilang  bituing  patungo  sa  buwan  may 
bagyo darating 
Tungkol sa Hayop at Insekto ​(GRENALD LUKE AVES) 
● May paniwala na kapag may pusa tumawid sa iyong daan ay aaubtin ka 
nga  kapahamkan  lalo  na  kapag  itim,  kung  mangyari  ito  ay  magabalik 
nalang sa bahay upang hindi mamatay. 
 ● Kapag  kumukulog,  sinuman  ay  di  hinahayaang  makipaglaro  sa  pusa 
sapagkat ito ay kunduktor ng kidlat. 
● Ang  tsonggo  ay  inaakalang  isang  dating  taong  pinalo  ng  sandok  sa 
pagsuway ng magulang. 
Tungkol sa Pagkain ​(GRENALD LUKE AVES) 
● Ang  mga  platong  ginamit  sa  pagkain  ay  di  dapat  pinagpatong  patong 
para hindi magkaroon ng patong patong na utang. 
● Huwag  kakain  ng  mayat  maya  kung  di  magiging  abut-abot  ang  mga 
utang. 
● Ang  pagkain  ng  itlog  na  nauntol  ang  pagkapisa  ay  nagdala  ng 
pagkabigo sa mga binabalak. 
 
Tungkol sa Aswang at Iba Pang Kakatwang Nilalang ​(MA. VENUS BANAAG) 
● Ang mga ​asuwang​ ay mga kakatwang nilalang na nakalilipad  
● Sinasabi  na ang mga ito ay nagtataglay ng kapangyarihang patayin ang 
isang  tao  sa  pamamagitan  ng  pagtingin  lamang  dito  o  pagkain  sa  atay 
nito. 
● Magagawa rin ng asuwang na papagkasakitin ang isang tao. 
 
Tungkol sa Halaman at Pagsasaka at Pangingisda ​(MA. VENUS BANAAG) 
● Ang  ​pangunahing  pananim ay napakahalaga sa kalahatang magsasaka 
sa  Pilipinas  kung  kaya’t  ilang  kaugaliang  panrelihiyon  ay  iniugnay  sa 
pagtatanim.  Ang  mga  ​magsasaka  sa  Pototan,  Iloilo  ay  gumagawa  ng 
pagluluhud-luhod  tulad  ng  isang  pari  habang  gumigiik  ng  bigas  bago 
magpatuloy.  Lumuluhod  muna  ito,  nagsasabog  ng  kaunting  uling  sa 
bigas  na  nakasabog  sa  isang  malaking  banig  at  saka  magkukurus.  Kung 
hindi  niya  ito  gagawin,  ay hindi siya makakaasa ng isang mabuting ani sa 
susunod na taon. 
● Pinaniniwalang  sa  unang  pagpupunla  ng  bigas  o  sa  pagtatanim  ng 
anumang  uri  ng  pananim,  ang  suklay,  nganga  at  lumang  habihanay 
ititnatapon  kasama  ng  bigas  sa  punlaan.  Nilalayon  ng  suklay  ang 
pagkakaroon  ng  kaayusan  ng  mga  halaman;  ang  bunga  ay  parasa 
masagang ani, at anh habihan ay parasa magandang uri ng butil. 
 ● Tanglad  
  - mabangong damong inilalagay sa sabaw, manok o karne, dinuguan, 
atbp.  
- Sa  pagtatanimng  bigas,  Ito  muna  ang  itinatanim  sa  unang 
punlaan at ito ay sinusundan ng mga murang halaman. 
Tungkol  sa  Anting-anting  at  mga  Di-pangkaraniwang  Kapangyarihan  ​(MA. 
VENUS BANAAG) 
● Sa  hatinggabi  ng  Biyernes  Santo​,  ang  mga  tao  ay  gumagawa  ng  lahat 
ng  paraan  upang  makakuha  ng  bahagi  ng  damit,  buhok  o  anumang 
kagamitan ng Santo Intiero. Ito ay inihahalo nila sa ibang mga sangkap at 
pinauusukan ang mga lambat. 
● Ang  mga  taong  naninirahan  sa  may  baybay  ay  karaniwang 
mapapaniwalain sa mga anting-anting. 
● Para  sa  mga  babaylan  at  albularyo,  ang  Biyernes  Santo  ay  pinaka 
abalang  araw  dahil  nagpupunta  sila  sa  mga  yungib  at  bundok  upang 
manguha  ng  mga  damong-gamot  at  balat  ng  mga 
kahoy.Pinaniniwalaang magiging mabisa ang mga ito. 
 
Tungkol sa Sugal, Sabong ​(MA. VENUS BANAAG) 
● Kapag  naglalakad  sa  daan  at  nakakita  ng  bakal  ng  sapatos  ng  kabayo 
ito  ay  nangangahulugan  ng  suwerte.  Kaya  kung  magsusugal  ay  tiyak  na 
mananalo. 
● Anumang  bagay  na  kambal  ay  kailangan  ilagay sa bulsa upang manalo 
sa sugal. 
● Kapag  nakatayo  at  may  butiking  lumukso  sa  bulsa,  ipinalalagay  na 
hudyat ito ng magandang kapalaran sa sugal. 
 
Tungkol sa Pagpapatayo at Paglipat ng Bahay ​(MA. VENUS BANAAG) 
● Sa  pagtatayo  ng  unang  poste  na  tinatawag  na ​pasag-ang ​ang posisyon 
ng  sinasabing  bakunawa  ay  isinasangguni  sa  isang  aklat  na 
pinamagatang  “Astrologo”.  Ang  poste  ay  makikita  malapit  sa  sentro  ng 
ulunan  ng  bakunawa.  Sa  pag-alinsunod  dito,  ang  itatayong  bahay  ay 
magiging ligtas sa anumang sakuna. 
 ● Sa  pagpupuno  ng  anumang  batas  ng  unang  poste,  ang  isang  suklay,at 
mga  sasampuing sentimo ang inilalagay sa kailaliman ng butas. Ang mga 
bagay  na  ito  ay  sinasabing  makapagbibigay  ng  kapayapaan  at 
tagumpay sa pamilya sa anumang bagay na kanilang kakaharapin. 
● Ang  hagdanan  ay  dapat  na  papaharap  sa  silangan  o  sa  sinisikatan  ng 
araw.  Sa  ganitong  posisyon  ng  hagdanan,  ang  pamilyang  maninirahan 
ay magiging masaya at maginhawa sa lahat ng araw. 
● Sa  paglipat  naman  sa  panibagong  bahay,  ang  hugis  ng  buwan  ay 
isinasaalang-alang. Lumilipat sa bagong tirahan mga tatlong araw kapag 
kabilugan ng buwan o walong araw pagkaraan ng bagong buwan. 
 
Tungkol sa Iba’t-ibang Okasyon ​(MA. VENUS BANAAG) 
● Bagong  Taon  -  Kinakailangang  kumpleto  ang  lahat  ng  bagay  o 
pangangailangan  upang  sa  loob  ng  buong  taon  ay  hindi  kulang-kulang 
sa anumang bagay. 
Pambinhe​ - Unang paraan sa pagtatanim. 
Iniipun-ipon  ang  iba’t-ibang  uri  ng  buto  o  binhi  at  inilalagay  sa  isang 
platong  natatakpang  mabuti  ng  bao  o  anuman.  Tinatandaang  mabuti 
ang  lugar  ng  bawat  binhi.  Sa  susunod  na  araw,  huling  araw  ng  taon  at 
bisperas  ng  Bagong  Taon,  ang  unang  gagawin  ay  tignan  kung  may 
butong  nag-iba  ng  lugar.  Pinaniniwalaang  ang  mga  binhi  ay  kumikilos. 
Ang  mga  butong  lumipat  ng  puwesto  ay  magiging  salat  o  kapos  sa 
susunod  na  taon.  Kaya  maaaring  makapaghanda  nang  husto  para  sa 
ganitong  kakulangan.  Maghanda  rin  ng  maraming  pagkain  upang 
magkaroon ng masaganang pagkain sa loob ng isang taon. 
● Sa  Dumangas,  sa  ika-12  ng  hatinggabi​,  kinakalansing ng mga tao ang 12 
perang barya 
- Bawat barya ay kumakatawan sa bawat buwan. 
- Ang  12  barya  ay  itinatago  sa  loob  ng  isang  taon  upang  maghatid 
ng kasaganaan sa may-ari. 
● Sa  Guimbal  naman,  sa  hatinggabi  ng  Bagong  Taon,  kinakailangan 
gumising  at  makinig  na  mabuti  sa  unang  ingay  na  gagawin  ng  mga 
hayop na pambukid.  
 - Kapag ang narinig ay isang ​aso​, ito ay ​masamang pangitain​.  
- Kapag ​kalabaw o baka​, ito ay nagbabadya ng ​mabuting ani​. 
 
 
Tungkol sa Araw ng mga Patay ​(MA. VENUS BANAAG) 
● Sa  araw  na  ito,  pinaniniwalaan  ng  mga  tao  na  ang  kaluluwa  ng  mga 
patay ay nagbabalik sa lupa. 
● Pinaghahandaan  nila  ang  mga  ito  ng  mga  pagkain  gaya  ng bayebaye, 
suman,  at  marami  pang  iba  upang  paglubagin  ang  loob  ng  mga 
kaluluwa. 
● Ang  mga  pagkain  ay  inilalagay  nila  sa  mesa  o  sa  loob  ng  isang  lihim  na 
silid upang ang mga ito ay makain ng mga kaluluwa. 
 
Tungkol sa Samut-saring Paniniwala ​(MA. VENUS BANAAG) 
● Ang  pag-alulong  ng  aso  sa  gabi  ay  nagpapahiwatig  ng  mga 
gumagalang  masamang  ispiritu.  Ang  pagsagot  sa  mga  kakatwang 
tawag  ng  mga  ito  sa  gabi  ay  nangangahulugan  ng  kamatayan  sa 
sumagot.  
● Tungkol  sa  damit,  isang  paniniwala  at  naging  kaugalian  na  ang  bagong 
damit  ay sinusuot muna sa simbahan bago sa ibang pagkakataon upang 
ito ay magtagal. 
● Kapag  ang  Biyernes  ay  tumama  sa  ika-13  araw  ng  buwan  maraming 
mga aksidente ang maaaring mangyari. 
 
Kapistahan at Kasayahan ​(MA. VENUS BANAAG) 
Tulad  ng  ibang  mga  katutubo  ng  Bayan,  ang  mga  Ilonggo  ay  magiliw  sa  mga 
kasiyahan at pagdiriwang na tulad ng mga sumusunod: 
1. Pasungay (bullfight)  
- tuwing ikalawang Sabado ng Enero idinaraos ang pasungay 
- San Joaquin, Iloilo 
- Ito ang siyang pagsisimula sa masiglang panahon ng mga kasayahan sa 
Kanlurang Bisaya. 
 -  Ito  ay  bahagi  ng  kapistahan  ng  San  Joaquin.  Ang  kasayahang  ito  ay 
nagdaragdag ng kulay sa kapistahan ng bayan.  
-  Ang  iba  pang  atraksyon  ng  Pasungay  ay  ang  paglalaban  ng  mga 
kabayo at kalabaw. 
 
2. Dinagyang  
- Idinaraos ito tuwing huling linggo sa Enero.  
-  Pumapaikot  ang  kasayahan  sa  pagbibigay-parangal  sa  milagrosang 
Imahen ng Santo Nino.  
- Ito ay katawagang Ilonggo sa kasayahan. 
-  Ang  iba’t-ibang  tribu  ay  nagsusuot  ng  mga  makukulay  na  kasuotang 
nagpapakita ng pagkamasining at kahusayan ng mga katutubo. 
-  Ang  pagdiriwang  ay  namumukod  sa  choreography,  pagtatanghal,  at 
kulay.  Isang  palabas  na  may  kasamang  pagpapadyak-padyak  ng  paa 
at tugtog ng mga dram.  
- Ipinagdiriwang ang pagiging Kristiyano ng mga katutubo. 
3. Kapistahan ng ​Nuestra Senora de la Candelaria​ sa Jaro.  
- Idinaraos ito tuwing Pebrero 2 
-  Ito  ang  pinakamarangya  at  pinakamalaking  pagdiriwang  na 
panrelihiyon sa Kanlurang Bisaya. 
-  Ang  pista  ng  Jaro  ay  okasyon  na  rin  ng  pagtatanghal  ng  mga 
agroindustrial  exhibits,  garden  shows,  koronasyon  ng  reyna  ng  karnabal, 
at ng Grand Cock Derbies. 
4. Paraw Regatta  
- Sa tuwing ikatlong linggo ng Pebrero ito ginaganap 
-  Isa  itong  paligsahan  sa  karera  ng  mga  Bangka  na  idinaraos  sa  pagitan 
ng kipot ng Iloilo at ng Guimaras.  
-  Ito  ay  pinasimulan  noong  1973.  Nagpapagunita  sa  libangan  ng  mga 
Ilonggo noon pa mang ika-16 na siglo. 
-  Paraw  -  Tawag  sa bernakular, ang mga sasakyang-dagat na ito ay mga 
replica  ng  mga  sinakyan  ng  mga  unang  nandarayuhang  Bornay  sa 
pagpunta sa pulo ng Panay. 
5. Ang Pagtaltal sa Guimaras  
 - Tuwing Biyernes Santo 
-  Isang  pangkuwaresmang  pagtatanghal  sa  Jordan,  Guimaras  na 
hinango  sa  bantog  na  dula  ni  Oberammergau  sa  Timog  Bavaria, 
Alemanya.  
-  Ang  karanasan  ay  paglalakip  ng  pananampalataya  at  kulturang 
poklorika. 
6. Ang Parada at Karera ng Kalabaw  
- Ginaganap ito tuwing Mayo 3 
-  Ang  parada  at  paligsahan  ng  karera  ng  kalabaw  ay  siyang  tampok  ng 
kapistahan sa Pavia, Iloilo.  
-  Mga  nagagayakang  karosang  hila  ng  kalabaw  at  sinasakyan  ng  mga 
musa  ang  umiikot  sa  bayan.  Pagkatapos  ng  parada,  ang  mga  musa  ay 
nananaog sa karosa samantalang inihahanda na ang karera.  
 
 
PAGSUSULIT AT SUSING SAGOT: PANGKAT 1
Pagsusulit tungkol sa Isla ng Sequijor, Cebu at Iloilo

Panuto: Basahin ang mga tanong at piliin ang tamang sagot sa mga
pagpipilian.

1. Naging ganap na probinsya ang Siquijor sa pamamagitang ng alin sa

mga batas na ito:
a. Republic Act No. 9363
b. Republic Act No. 9663
c. PD No. 6393
d. Republic Act No. 6393

2. Ilang araw dapat magrorosaryo para sa namatay ayon sa paniniwala ng

mga Siquijodon?
a. Dalawampung araw
b. Tatlumpung araw
c. Apatnapung araw
d. Limampung araw

3. Saan hinahalo ng mga mananambal sa Siquijor ang mga gamot na

ginagawa nila?
a. Kawa
b. Buyo
c. Ikmo
d. Ataul

4. Ano ang wika ng mga ilonggo?

a. Hiligaynon
b. Tausug
c. Cebuano
d. Ilokano

5. Kailan ang kapistahan ng bayang Barotac Nuevo ?

a. Hunyo 13
b. Enero 14
c. Marso 15
 d. Abril 11

6. Sino ang Patron ng Barotac Nuevo?

a. San Antonio de Padua
b. San Guillermo
c. San Vicente Ferer
d. San Isidro Labrador

7. Ginaganap ito tuwing Mayo 3. Ito ay siyang tampok ng kapistahan sa

Pavia, Iloilo.
a. Pasungay
b. Ang Parada at Karera ng Kalabaw
c. Ang Pagtaltal sa Guimaras
d. Dinagyang

8. Tuwing ikalawang Sabado ng Enero idinaraos ito sa San Joaquin, Iloilo. Ito
ang siyang pagsisimula sa masiglang panahon ng mga kasayahan sa
Kanlurang Bisaya.
a. Dinagyang
b. Kapistahan ng Nuestra Senora de la Candelaria sa Jaro.
c. Pasungay
d. Paraw Regatta

9. Sa tuwing ikatlong linggo ng Pebrero ito ginaganap. Isa itong paligsahan

sa karera ng mga Bangka na idinaraos sa pagitan ng kipot ng Iloilo at ng
Guimaras.
a. Paraw Regatta
b. Ang Pagtaltal sa Guimaras
c. Kapistahan ng Nuestra Senora de la Candelaria sa Jaro.
d. Pasungay

10. Ikinararangal ng grupong ito ang kanilang pagiging binyagan.

Minamahalaga nila ang pagkakaroon ng banal na krus na itinirik sa
lupain ng Cebu noong ika-14 ng Abril, 1521.
a. Hiligaynon
b. Tausug
c. Cebuano
d. Ilokano

11. Ano ang katumbas ng Dowry sa mga Cebuano?

 a. Bugay
b. Pangulitawo
c. Suki
d. Lumay

12. Mababango ang mga lumay

a. Tama
b. Mali

13. Pinaniniwalaan na kapag umaawit habang nagluluto sa harap ng kalan

ang isang dalaga, ang mapapangasawa niya ay isang matandag tila
lolo na siya.
a. Tama
b. Mali

14. Ang pusang kayumanggi ay nagbabadya ng kamatayan.

a. Tama
b. Mali
15. Kapag pinagpapatung-patong ang mga plato na wala pa natapos ang
lahat sa pagkain ay magkakaroon ka ng patung-patung na utang.
a. Tama
b. Mali

Susing sagot:
1. D
2. C
3. A
4. A
5. A
6. A
7. B
8. C
9. A
10. C
11. A
12. A
13. A
14. B
15. A
PANGKAT 1: KERAE

FIL 67 - NF3

Konteksto

Marami kaming natutunan mula sa pagtatala na ginawa ng aming grupo. Kami ay

naatasang basahin ang tungkol sa Isla ng Siquijor, Cebu at Iloilo na lahat ay nasa
Visayas. Nabasa namin ang tungkol sa kanilang mga kultura. Mula sa mga Siquijodnon
hanggang sa mga Cebuano at Ilonggo ay natuklasan namin ang mga iba’t iba nilang
mga paniniwala tungkol sa napakaraming bagay. Mayroong tungkol sa kasal,
pagbubuntis, gayuma, kapistahan ng bawat lugar, negosyo at marami pang iba.
Kasali na din dito ang mga iba pang impormasyon tungkol sa mga lugar na iyon
katulad ng mga barangay na papaloob dito, mga patron ng lugar na nandoon at pati
na ang ilang kasaysayan.

Eksperyens

Hindi kami nahirapang gumawa ng pagtatala dahil nagamit namin ang teknolohiya
para makagawa ng awtput. Hinati namin ang mga dapat gawan ng tala sa limang
miyembro para mas mapadali ang gawain at para may partisipasyon ang lahat ng
kasapi sa aming grupo. Marami kaming natuklasang bagong kaalaman tungkol sa
mga lugar na nabanggit. Marami ring mga bagong salita ang aming nakita at nabasa.
Ang iba ay tumatak dahil ito ay bago talaga sa aming mga pandinig. Mahirap man
ang pangkatang gawain, dahil sa nagtulungan kami ay napadali ito. Masaya naman
kami sa resulta ng aming gawain.

Repleksyon

Kaming lahat ay pawang wala o limitado lamang ang kaalaman tungkol sa mga lugar
na nabanggit sa parte namin para sa pagtatala na gawain. Hindi namin sukat akalain
na ayaman din sa kultura ang mga lugar sa Visayas at katangi-tangi pa ang
karamihan dito. Dahil sa pagtatalang ito, napag-isip isip namin na kailangan talaga
ang pagkilala sa mga iba’t-ibang grupo sa ating bansa para maiwasan ang
pagkakaroon ng alitan o hindi pagkakaintindihan kung sakaling makaharap man
namin ang mga taong mula sa mga grupong ito dahil sa kawalan ng impormasyon
tungkol sa kanilang kultura. Katulad nga ng sinabi nila na kung gusto mong respetuhin
ka ng iba ay matuto ka ding rumespeto sa kanila. At para sa amin, ang respeto ay
maipapakita mo kung sapat ang kaalaman mo tungkol sa pinanggalingan ng isang
tao at sa paraan ng pag-intindi mo sa kaibahan ninyong dalawa. Kaya naniniwala
kami na ang pagtuklas sa mga impormasyon tungkol sa mga tao sa bawat sulok ng
Pilipinas, pati sa buong mundo, ay importante at nararapat lamang na gawin nating
lahat.

Aksyon

Ipagpapatuloy namin ang pagtuklas sa mga bagong kaalaman tungkol sa mga

kultura ng iba’t-ibang tao sa Pilipinas dahil naniniwala kami na ito ay kailangan naming
malaman at matutunan dahil araw-araw ay nakakasalamuha kami ng iba’t-ibang tao
na marahil ay kaiba sa amin. At nais namin din itong ipagpatuloy dahil para sa amin,
nararapat lamang na malaman namin ang pinagmulan ng kapwa namin PIlipino, kung
bakit nila pinaniniwalaan ang mga pinaniniwalaan nila, kung bakit ganoon na lamang
sila kumilos, at kung ano ang magagwa ko para maintindihan ko sila.

Ebalwasyon

Mahalagang ipagpatuloy namin ang pag-aaral tungkol sa iba’t-ibang kultura sa

Pilipinas dahil importate ito na malaman ko. Gaya nga sa sinabi sa isa sa mga
pananaw tungkol sa wika, maaaring mawala ang wika o kultura kung mawawala ang
mga bagay na magpapaalala sa atin tungkol dito. Naniniwala kami na tulad ng wika,
ang kultura ay dapat na maipalaganap sa karamihan para magkaroon ng
pagkakaunawaan at maiwasan ang mga hidwaan dahil sa hindi pagkakaintindihan.
At maipamana ito sa mga susunod pang henerasyon. Kaya nararapat lamang aming
ipagpatuloy ang pagtuklas sa iba’t-ibang kulturang napapaloob sa ating bansa.
 YUNIT 2
Aklan, Tribung Sulod,
Tribung Tagbanua

Pangkat 2
 Filipino-67
Pangkat 2 – BSN-2F
➢ 2.4: Ang sining at kultura ng Aklan (Banza & Cubillas)
• Ati-atihan ay isang napakasayang pagdiriwang na pinagkakapuri ng
mga aklanon
• Ginaganap taon-taon tuwing buwan ng Enero sa bayan ng Kalibo,
Ibajay, Batan, Makatao, at Altayas.
• Ang pinakamasaya sa lahat ng pagdiriwang ay ang ginaganap sa kalibo
tuwing ikalawang linggo pagkatapos ng pista ng tatlong hari.
• Dalawang linggo palang bago sumapit ang pista marami ng
nagsisimula maglibot sa kalye sa pamamagitan ng tugtug at kalabog
ng walang laman na lata, kaldero, botelya, tambol, at iba.
• Masayang umiindak at pagsayaw-sayaw habang sumisigaw ng “Viva
kay Senyor Santo Niño” o “Hala bira, puwera pasma”
• Ati-ati ay nagnangahulugan na “gaya ng mga ati” ang maiitim na mga
unang tao ng Panay.
• Malaya ang bawat isa sa pagpili niya ng maging gustong kaayusan o
kasuotan.
• Habang sumisigaw ng “Viva kay Senyor Santo Niño” ang iba naman ay
sumasagot ng “Viva”
• Ang pagdiriwang ay nagiging kompleto kapag nakapasok na sa
simbahan at makahalik sa imahen ng Santo Niño sa altar at mahaplos
• Pinakamahalagang bahagi ng pagdiriwang ay ang prusisyon na
karaniwang nagsisimula sa ika-5 ng hapon sa huling araw ng
pagdiriwang.
• Karamihan ay nagdadala ng sulo mula simbahan hanggang sa malibot
ang bayan
• Pagkatapos ay babalik sa simbahan kung saan humahalik muna sila sa
Santo Niño bago umuwi
• Kailan nag simula ang Ati-atihan?
✓ Unang Bersion:
- Bago dumating ang Kastila mayroong iba’t ibang tribo ng mga
Ati na naninirahan sa Aklan. Nagkasundo na mamuhay nang
matahimik at ipinagdiwang ito. Ang pagdiriwang na ito ang
ginaganap taun-taon upang gayahin ang mga Ati,
nagpapahid ang mga nais makipagdiwang ng itim
- Padating ng Kastila ang pagdiriwang ay naayon sa pista ng
Santo Nino kaya nagkaroon ng banal na kahulugan. Ati o maiitin
na unang tao Malay o Maray ibig sabihin ay Malaynon
- Ngayon, ang tawag sa pagdiriwang ay Ati-Atihan
✓ Ikalawang Bersion:
- Tungkol sa kampana ng Madianos na natanggap ng kura
paroko galing sa isang napakagandang babaesa tabing dagat
- Ang kampana ay putting-puti at napakalaki (20 lalaki ang
nagbuhat)
- Isang batong simbahan ang ipinatayo para paglagyan nito
- Isang magandang babae na may dala-dalang Sto. Nino ang
nagpakita sa mamamayan at nagpayo na magpahid sila ng
itom na uling sa kanilang mukha at katawan.
- Isang datung nainggit at itinapon ang kampana sa ilog, mula
noon ang ilog ng Aklan ay palaging bumabaha at maraming
nasisirang pananim.
- Sto. Nino o Ati-Atihan ang tawag sa taun-taung isang banal na
seremonya.
✓ Ikatlong Bersyon:
- Nanggaling sa isang paring matagal nang kura-paruko ng
Ibajay.
- Nagmula raw ang Santo Nino Ati-Atihan sa pamamagitan ng
isang milagro.
- Kapilyang Casia ang kapeyang pinagkunan ng imahe ng Sto
Nino
- Ayon sa mga mananalaysay: “Ang Ati-Atihan ay nagsimula
noong ika-13 siglo, nagkaroon ng pagdiriwang dahil sa pagkabili
ng mga datung taga-Borneo sa isla ng Panay sa mga Negrito
nito, pinamumunuan ni Haring Marikudo.”
- Mula noon, ipinagdiriwang nilang palagi ang Ati-atihan tuwing
sasapit ang panahon ng tag-ani.
- Nagpapahid ng uling sa mukha ang mga taga-Borneo upang
magkapareho sila ng mga kaibigan nilang Negrito.
- Nang Dumating ang mga Kastila: “Ipininag-utos ng
enkomendero ng Aklan na si Don Antonio Flores, na ang pista ng
bayan ay gaganapin sa araw ng Sto. Nino, ang patron ng mga
Kastila.”
- Mula noon, ang Ati-Atihan ay ipinagdiriwang na tuwing
ikalawang lingo pagkatapos ng pista ng Tatlong hari.
✓ Isang maikling kasaysayan ng Aklan
- Nagsimula noong ika-13 siglo nang dumating ang isang
pangkat ng mga sultan na galing sa Borneo
- Ang pangkat ay binubuo nina Raha Sumakwil, Bankaaya,
Paiburong, at Datu Puti ang pinakapuno
- Binili ang Panay sa Hari ng mga Ati na si Haring Marikudo
- Sa pamamagitan ng isang gintong salakot at isang gintong
kuwintas
 - Isang konpederasyon ang binua at tinatawag nilang
“Katilingban ni Madyaas”
- Binubuo ng tatlong lalawigan, Irong-Irong (ngayon ay Iloilo),
hamtik (Antique), Aklan (Aklan) sa pamumuno ni Raha
Sumakwel
- Ang pinakapuno ng lalawigan ng Aklan ay si Raha Bankaaya
- Ginawa na kabesera ang Madyaos (Ngayon ay Marianos,
Numancia).
- Noong 1213, ang lalawigan ng aklan ay maayos na binuo
- Ito ang anak niyang mga lalaki na si Datu Paiburong, Datu
Balinganga, Balinsosa, at Dagu-ob
- Si dagu-ob ay natatag sng kaniyang sariling pamahalaan sa
Capiz
- Nang namatay si Dagu-ob pinalitan ito ni Hagnaya
- Ang nagsipalit naman sa kanya ay datu na namuno sa Capiz si
Dinagandan
- Kung saan iniurong niya ang kanyan pamahalaan sa Aklan sa
bayan ng Batan.

➢ 2.5: pista ng Pintados (Carlos)

• Noong 1668, dumating ang mga Espanyol sa Visayas at natagpuan nila ang
mga babae at lalaki na puno ng tatu ang mga katawan. Tinawag silang
Pintados.
• Gamit ng mga pintados ang matalas na bakal na pinaiinitan muna sa
apoy bago gawin ang pagtatatu.
• Dinala ng mga misyonaryong Espanyol noong 1888 ang imahe ng
batang Jesus, na kilala bilang “El Capitan”, sa Pilipinas.
• Sinasamba ang El Capitan ng mga katutubong taga Leyte.
• Noong 1986, itinayo ang Pintados Foundation Inc. ng mga negosyante
at mangangalakal sa Tacloban.
• Unang pinagdiwang ang Pista ng Pintados noong Hunyo 29, 1987.
• Ngayon ay tinatawag itong Pista ng Pintados - Kasadyaan, na
binansagang “Festival of Festivals”.
• Tinatawag din itong Pintados-Kasadyaan.
• Tumatagal ang pagdiriwang ng isang buwan, kung kailan din
ginaganap ang Leyte Kasadyaan Festival of Festivals, isang Pintados
Festival Ritual Dance Presentation, at ang Pagrayhak Grand Parade.
• Ang mga pagdiriwang na ito ay sinasabing nagmula sa Pista ni Señor
Santo Nino tuwing ika-29 ng Hunyo.
• Bihasa ang mga Bisaya sa pagtatatu, ang mga lalaki’t babae ay
mahilig magtatu sa kanilang sarili.
 • Ipinapakita ng Pista ng Pintados ang mayamang kultura ng Leyte at
Samar sa pamamagitan ng pagsama-sama ng mga katutubong sayaw
at musika.
• Sinimulan ni dating Gobernador Remedios Loreto-Petilla, ang
pagdiriwang ay unang ginaganap noong ika-12 ng Mayo, 1996.
• Ang mga pista ay hindi laging ginaganap tuwing ika-29 ng Hunyo dahil
sa unang tatlong taon ay nangyari ito sa makakaibang petsa.
• Noong 1999 lamang ito opisyal na itinakda sa araw ng Hunyo 29, ang
Pista ni Señor Santo Niño de Leyte.
• Ang kahulugan ng Kasadyaan ay katuwaan at kasiyahan.
• Ang pangalang pintados ay mula sa mga katutubong mandirigmang
puno ng tatu ang mga katawan.
• Noong unang panahon, ang tatu ay simbolo ng tapang, ganda, at
estado sa buhay.

➢ 2.6: Ilang tribu sa Visayas (Danseco)

• Ang tribong Sulod ay matagpuan sa bulubundukin ng Capiz, sa
munisipalidad ng Tapaz
• Ang tribong ito ay nagmula sa isang etnikong tribung “Mundo” galing
Indonesia na dumayo mula sa mainland Asia at nanirahan sa mga
bundok ng Panay at nanirahan sila roon ng daang siglo.
• Ang “Mundo” ay binago sa pangalang Bukidnon, na kalaunan ay
naging "Sulod" na nangangahulugang “closet” o “room”.
• Nagkaroon sila ng kabuhayan at kanilang sariling kultura, paniniwala,
tradisyon at uri ng pamumuhay
• Kultural na paniniwala: pagtatago at pangangalaga sa binukot, ay ang
mga magagandang babae na itinatago sa loob ng silid at sila ay
pinagbawalan ng lumabas at mabilad sa ilalim ng araw mula sa
pagkabata hanggang sa araw na ikakasal sila ay mananatili sa loob ng
bahay.
• Noon, sila ay nagdarasal at sumasayaw sa ilalim ng buwan upang
magkaroon ng masaganang ani.
• Ang mga babaeng binukot ang tinaguriang epic chanter ng tribu na
maaaring umabot ng tatlumpung oras
• Nagmula sa tribung ito ang kilalang epiko ng Panay na Hinilawod, isang
oral na poklor
• Ito ay nagpapakita sa tribung Sulod
• Umaabot ng tatlong araw ang pagbabahagi ng kabuuang estorya
 • Kapag namatayan sila ng mahalagang tao katulad ng baylan o
parangkuton, hindi sila inililibing sa lupa ngunit inihahanda ang
kabaong para sakanya.
• Inilalagay ang kabaong sa ilalim ng kubong gawa sa cogon ang
bubong sa taas ng bundok.
• Ginagawan ng butas ang dulong bahagi ng kabaong upang mailagay
ang isang kawayan, “pasuk”, bilang daluyan ng “tagas” o ng tubig na
umaagos mula sa patay na katawan.
• Dalawa o tatlong buwan ang nakalipas, inaalis ang buto, hinuhugasan,
binabalot sa itim na tela at inilalagay sa ilalim ng ambi ng bahay

➢ 2.7: Tribu ng Tagbanua (Datu-ramos)

• Noong May 23, 2005 - Inilipat mula sa Region IV (Luzon) at naging
bahagi ng Region VI (visayas); batay sa EO 429.
• Tagbanua - isa sa mga kilalang tribu.
• Ang mga miyembro ng tribung Tagbanua ay napabibilang sa
pinakaunang naninirahan sa isla ng Palawan at sa nakapaligid na isla
nito.
• Nag mula ang tribung ito sa taong Tabon na nanirahan sa kweba ng
Tabon ilang libong taon na ang lumipas.
• Madalas sa kanila ay naninirahan sa hilaga at sentral na bahagi ng
Palawan.
• Noong 1987 - mayroong 129,691 na mga miyembro, ngunit 10,000 na
lamang ang natitira sa kasalukuyan.
• May paniniwalaang Tatlong salin ng katawagang Tagbanua:
1. Nangangahulugang “people of the world” dahil sa “banua” na
nangangahulugang world o mundo.
2. Nangangahulugang “people from our place” mula sa banua na
nangangahulugang land o place.
3. Nangangahulugang “people from the inland” dahil sa banua na
nangangahulugang countryside o inland.
• Dalawang Grupo ng Tagbanua:
- Nahahati sa dalawang grupo ang mga Tagbanua batay sa
heyograpikal na lokasyon nito:
1. Ang mga Tagbanua sa gitnang bahagi na tinatawag ding
Sentral Tagbanua at naninirahan sa silangan at kanlurang
baybayin ng Palawan, lalong-lalo ba sa bahagi ng Puerto
Princesa, Quezon at Arborlan.
 2. Ang mga Tagbanua sa kanlurang bahagi na kilala rin
bilang Calamian Tagbanua at naninirahan sa arkipelago
ng Calamian, lalong-lalo na sa isla ng Coron at Busuanga,
at munisipalidad ng El Nido.
- Sila ay may kayumangging balat, payat na pangangatawan, at
maitim at mahahabang buhok.
• Kultura:
- Gumagawa sila ng sari-saring ornaments tulad ng ear plug,
suklat at pulseras.
- Ang mga babae at gumagawa ng mga kuwintas, at angklet na
gawa sa brass at copper.
- Isa sa kanilang kilalang tradisyon ay ang paggawa ng basket na
may iba’t ibang disenyo at ginagamit nila sa pag-aani.
- Mayroon din silang hayon na nililihok sa kahoy.
- Ang mga hayop ay may seremonyal na gamit nagsisilbing
kontak sa mga esperitu iba’t-ibang ritwal.
- Mahilig din sila sa musika.
- Kanilang iba’t ibang instrumento na ginagamit sa pagsamba at
sosyal na pagtitipon:
1. Arudin
2. Babarak
3. Tipanu
4. Tibuldu
5. Kudlung
6. Gimbal
7. Tiring
8. Babandil
- Iba’t ibang sayaw na madalas nakapaloob sa mga ritwal:
1. Aballardo - isa itong tradisyunal na sayaw na isinasagawa ng
mga lalake.
2. Andardi - Isang festival na sayaw ito tuwing pandiwata.
3. Bugas-Bugasan - sinasayaw ito ng lahat ng dumadalo sa
ritwal ng pagdiwata.
4. Kalindapan - Sinasayaw ito ng mga babaeng babaylan.
• Runsay - isang tradisyunal na sayaw ito ang mga naninirahan sa
baybayin. Isinasagawa ito ng isang beses kada taon sa ikaapat na araw
pagkatapos ng kabilugan ng buwan at ng healing dance na
isinasagawa ng Babaylan.
• Social Class:
- Mayroong tatlong social class ang komunidad ng Tagbanua:
1. Upper class - lider at ito ay namamana
2. Middle class - Ordinaryong mamamayan
3. Taong may utang na hindi na nila kayang bayaran.
- Mahalaga sakanila ang pag-aasawa
- Pinahihintulutan nila ang polygamy
- Mayroon ring diborsyo ngunit pinag babawalan kapay mayroon
ng anak.
- May sariling mitolohiya at naniniwala sila sa diyos at diyosa.
- Mangindusa - ang nakakalamang na diyos na siyang
namamahala sa pagpaparusa sa mga nagkasala.
- Polo - diyos karagatan at siyang tinatawag kapag may
nagkakasakit.
- Sedumanodoc - diyos ng mundo at siyang sinasamba upang
magkaroon ng masaganang ani.
- Tabacoud - ang diyos sa ilalimg ng mundo.
- Naniniwala rin sila sa mga diwata na siyang nagkokontrol sa ulan
katulad ng asawa ni Mangindusa.
 Filipino 67 - Pasusulit at Susing-Sagot (pangkat 2)
Topic: “Aklan, Tribung Sulod, Tribung Tagbanua”
Panuto: Basahin ng maayos ang mga tanong at piliin ang tamang sagot sa mga ibinigay na pag
pagpipilian.

1. Batay dito na kaung inilipat ang Tagbanua mula sa region IV (luzon) at naging bahagi ng
Region VI (visayas)?
a. EO 429
b. EO 422
c. EO 492
d. EO 433
2. Ito ay napabibilang sa pinaunang naninirahan sa isla ng Palawan at san aka paligid na
isla nito?
a. Tribung Aklanon
b. Tribung Ifugao
c. Tribung Tagbanua
d. Igorot
3. Ito ay paniniwala ng mga katawagang Tagbanua?
a. Nangangahulugang “people of the world” dahil sa “banua” na
nangangahulugang world o mundo.
b. Nangangahulugang “people from our place” mula sa banua na
nangangahulugang land o place.
c. Nangangahulugang “people from the inland” dahil sa banua na
nangangahulugang countryside o inland.
d. Lahat ng nabanggit
4. iba’t ibang instrumento na ginagamit sa pagsamba at sosyal na pagtitipon ng mga tribung
Tagbanua? Alin ang hindi kasama sa mga pagpipilian.
a. Arudin
b. Kulintang
c. Tiring
d. Babandil
5. Isang napakasayang pagdiriwang na pinagkakapuri ng mga Aklanon?
a. Ati-atihan
b. Mascara
c. Kalibo
d. Batan
6. Ang salitang Ati-Ati ay nangangahulugang?
a. Gaya ng mga atin
b. Gaya ng mga ate
c. Gaya ng mga ati
d. Gaya ng mga itim
7. Ang isa sa mga bersyon ay nagsasaad nab ago dumating ang mga kastila sa ating bansa
ay?
a. Mayroong iba’t ibang tribo ng mga Ati na naninirahan sa Aklan.
b. Mayroong tatlong tribo ng mga Ati na naninirahan sa Aklan.
c. Mayroong isang tirbo ng mga Ati na naninirahan sa Aklan.
d. Wala sa mga pag-pipilian
8. Naging totoo ang hulang ito sa bayan ng Aklan?
a. Bumaha ang ilog ng Aklan dahil itinapon ang kampana sa dagat.
b. Naging mayaman sa ani ang Aklan
c. Mas Lumakas ang pananampalataya ng mga Aklanon
d. Isa sa mga pari ay nagging datu
9. Kailan dumating ang mga Espanyol sa Visayas at natagpuan ang mga babae’t lalaki na
puno ng tatu ang mga katawan?
a. 1678
b. 1960
c. 1668
d. 1975
10. Ang imahe ng batang Jesus ay kilala bilang __ sa Pilipinas?
a. El Diablo
b. El Capitan
c. El elostrado
d. El Filibusterismo
11. Nagpapakita ng bukod tanging kultura at makulay na kasaysayan ng probinsya ng Leyte?
a. Kasadyaan Festival of Festives
b. Kasadyaan Festival of Festival
c. Kasadyaan Festival of Visayas
d. Kasadyaan Festival of Capitana
12. Ang kahulugan ng Kasadyaan sa diayalektong Bisaya ay?
a. Kalayaan at Kamatayan
b. Kakayahan at Kalakasan
c. Kamulatan at Kagalingan
d. Katuwaan at Kasiyahan
13. Itong tribo na ito ay matatagpuan sa bulubundukin ng Capiz?
a. Tribung Igurut
b. Tribung Sulod
c. Tribung Aklanon
d. Tribung Tagbanua
14. Aling kombinasyon ng diyalektong ginagamit ng mga tribung (tamang sagot sa 13.)?
a. Kiniray-a at Hiligaynon
b. Hiligaynon at Bisaya
c. Tagalog at Kiniray-a
d. Bisaya at Tagalog
15. Isang etnikong grupo mula sa Indonesia na lumipat mula sa Mainland Asia at nanirahan
sa mga bundok ng Panay nang ilang dantaon?
a. Tribung Mundo
b. Tribung Sulod
c. Tribung Aklanon
d. Tribung Tagbanua
Mga Susing Sagot:
1. A.
2. C.
3. D.
4. B.
5. A.
6. C.
7. A.
8. A.
9. C.
10. B.
11. B.
12. D.
13. B.
14. A.
15. A.
Banza, Datu-Ramos, Cubillas, Carlos, Danseco PANGKAT 2
BSN2-NF
FILIPINO KERAE
Konteksto
Aming natuklasan ang kagandahan ng kultura ng mga taga Leyte at Samar na kung
saan ay ginaganap ang kapistahan ng Pintados. Ang mga Pintados ay ang mga babae’t lalaki
nap uno ng tatu ang mga katawan. Tinawag silang mga Pintados ng mga Espanyol noong
dumating sila sa Visayas na kung saan ay nagandahan sila sa Nakita nilang mga taong punong-
puno ng tatu sa katawan. Ginaganap ang kapistahan ng Pintados sa pamamagitan ng mga
drama at sayaw sa makulay na paraan na nagtatagal ng isang buwan.
Eksperyens
Hindi paman kami nakadalo sa pistang nasabi ay mapapansin naming na laganap na
ang pagtatu mulang unang panahon pa lamang. Kung ikukumpara natin, magkaiba ang mga
tatung nilalagay ng mga pintados kesa mga nakikita nating mga tatu ngayon. Ang pagtatu sa
kanila noon ay nagpapakita ng kagandahan, katapangan, at estado sa buhay. Kung
magpapatatu ka noon ay kaylangan mo pang Manalo sa ilang mga labanan upang deserb mo
talaga ang tatu na iyon. Sa ating panahon ay hindi na kaylangan ang ano pang pagsubok upang
magka-tatu.
Repleksyon
Halos lahat sa mga taong nakasalimuha ng ibang tao na may tatu ang iniisip ay isa itong
adik, masama, o madumi sa katawan. Kahit sa trabaho ay may mga trabahuan na binabawal
ang mga tatu. Hindi kailanman nagdidikta kung ano ang itsura ng tao sa kanyang ugali. Katulad
nalang ng mga Pintados na ang pagtatatu ay nagsisimbolo ng tapang, ganda, at estado ng
buhay. Sa kanilang paningin ay mas kaakit-akit ang may tatu sa katawan bagamat ito na ay
parte na sa kanilang kultura.
Aksyon
Hindi dapat natin dinidikta ang kaugalian ng isang tao sa kaniyang panglabas na itsura
katulad nalang ng pananamit at katulad nalang din ng tatu. Hindi natin matututunan kung ano
ang totoong ugali ng tao sa pamamagitan lamang ng pagtanaw sa panlabas na anyo. Dapat
ito ay nirerespeto dahil hindi ito isang bagay na bago pa lamang sa ating kultura. Ito ay
nakasanayan na sa panahon pa lang ng ating mga sinaunang kinagisnan.
Ebalwasyon
Karapat-dapat na panatilihin at mahalaga ding ipagpatuloy ang pagrespeto sa mga
ibang kultura/pangkat. Itong pagka-unique ang nagbibigay pagkakakilanlan sa kanilang grupo
na kung saan binibigyan nila ng importansya. Mabuting maipanatili ang pagkakakilanlan na
ito sa mga sumusunod pang henerasyon upang hindi maibaliwala ang nakasanayan ng kultura
na mula pa sa mga sinaunang panahon.
 YUNIT 3
B'laan, Mandaya,
Bukidnon

Pangkat 3
Carylle Del Rosario

Mindanao
Ang Mga Lumads Sa Mindanao
3.1. ANG MGA B’LAAN
-ni Nelia Orpiano-Du
B’laan
- sakop ng unang pangkat ng mga Indonesian na dumating at
naninirahan sa Pilipinas mga 5,000 o 6,000 taon na ang nakakaraan
- ang unang gumamit ng Bangka bilang paraan ng kanilang
transportasyon patungong Pilipinas
- may pagkakatulad sa Sistema ng ponemang patinig ng mga B’laan at
ng mga Javanese sa Java; pareho silang may pitong ponemang patinig
- mas gugustuhin ng mga B’laan na tawagin silang B’laan kaysa Bilaan
dahil para sa kanila ang pagbigkas nito na Bilaan ay nangangahulugan
ng kawalang galang at kabastusan (Bilaan ay nangangahulugang
―malandi‖ o ―kalandian‖)
- ang terminong B’laan ay tumutukoy sa mga miyembro ng etnikong grupo
na noon ay tinatawag na Bira-an, Bara-an, Blaan o Bilaan (ang Bila ay
nangangahulugang kaibigan)
- mga tao sa bundok; nakatira sa matataas na bahagi sa mga
bulubundukin sa North Cotabato, Davao, at Saranggani Islands, may ilan
ding nakatira sa palibot ng Lake Buluan, at ang ilan naman ay
naninirahan malapit sa mga dalampasigan ng Davao
Politikal
Bago dumating ang mga Kristiyano, ang politikal na teritoryo ng B’laan ay
nahahati sa maliit na baryo. Ang pamayanan ng B’laan ay
pinangungunahan ng datu o village chief na tinatawag na fulung (wise).
● fulong - ang pinakamatanda at pinakamaalam sa baryo na
itinuturing na maykaya sa buhay dahil sa pagkakaroon ng ginto,
alipin, at iba pang kultural na kagamitan
- hindi dumadaan sa pormal na pagpili. Hindi rin siya
humihingi ng mga bagay-bagay bilang pagkilala sa kanya
ngunit maaaring magbigay ang mga tao tanda ng kanilang
paggalang sa kanya
- ang may kayang fulung ay maaaring mag-asawa ng higit sa
isa hanggang kaya niyang suportahan
 - itinuturing siyang pinuno, tagapagsanggalang,
tagapamagitan, at tagapagbigay ng solusyon sa mga
suliranin
- sa tradisyonal na sistema, ang kapangyarihan ng fulong ay
ekstensibo. Siya ang itinuturing na pinuno sa isang lugar. Siya
ay awtoridad sa pagpapatupad ng batas at hustisya at
nakikipag-ugnayan siya sa iba pang fulong
- sa kasalukuyan, ang fulong ay hindi na nagpapataw ng
parusa sa kanyang kapwa B’laan maliban na lamang sa
miyembro ng kanyang pamilya at sumusunod na ang mga
B’laan sa batas na ipinapatupad sa Pilipinas
Buhay ng mga B’laan
- ang pangunahing ikinabubuhay ng mga B’laan ay pagkakaingin, inigo
sakanilang wika
- may dalawang magkasalungat na paliwanag tungkol sa relasyon sa lupa
ng mga B’laan:
1. Kaingin - resulta ng paraan ng pamumuhay ng B’laan na
palipat-lipat ng lugar na iniisip nilang hindi kailangan ng
permanenteng lupa para sa kabuhayan
2. Dahil sa kalikasan ng kaingin, napipilitang lumipat ng
lokasyon ang mga B’laan at babalik sila kung maayos na
ang lupa na kadalasan ay pagkatapos ng isang taon. Palay
at mais ang unang itinatanim pagkatapos ay kamote at iba
pang pananim.
Pagdating ng mga Kristiyano
- ay nagbunsod sa pag-iwan ng mga B’laan sa kanilang minanang lupa;
ang lupa ay inangkin na ng mga mandarayuhang pamilya
- ang pagkakaingin ay itinigil na ng karamihan sa mga B’laan; karamihan
ay naging tenant o nangungupahan na lamang at ang iba naman ay
naging katulong ng mga Kristiyano
Paniwala
- naniniwala sa pagkakaroon ng pinakadakila na kinikilala nilang D’wata
(God). Siya ang itinuturing na Mele (planter) ng Langit (heaven) at Tana
(earth) at lahat ng bagay sa daigdig
- may tinagurian din silang L’nilong (fairies) na mas mababa sa D’wata
- ang kalikasan ay ipinagkatiwala upang pangalagaan
- ang L’nilong ay hindi manlilikha sapagkat tanging ang D’wata lamang
ang (creator o manlilikha)
 - bilang Snalig (tagapangalaga), sila’y karaniwang tinatawag na M’ fun
Mahin (owner of the sea), M’ fun D’lag (owner of the forest). Ibig sabihin,
ang Panginoon ang manlilikha, ang mga L’nilong (fairies) ang
tagapangalaga at ang mga tao ang gagamit nito upang
mapakinabangan.
- hindi banal ang pag-angkin sa kalikasan tulad ng hangin, lupa, tubig,
gubat, at iba pa. Para sa kanila ang lupa ay likha ng Panginoon at hindi
maaaring ariin ng sinumang nilalang. Maaari itong gamitin sa tamang
paraan upang mapakinabangan. Kung hindi, sisirain ni M’ fun Tana ang
lupa sa pamamagitan ng lindol o pagguho at pagkawasak ng lupa.
Kaya’t sasakahin ng mga B’laan ang lupa sa loob ng isang taon
- may pagtatanim ng palay na tumatagal ng limang buwan (Mayo-
Oktubre) at pagtatanim ng kamote sa susunod na limang buwan
(Nobyembre-Marso); pagkatapos nito ibabalik ng mga B’laan ang lupa
sa komunidad at lilipat ng ibang lokasyon upang isagawa ulit ang
pagtatanim
- ang ibang B’laan ay naimpluwensiyahan ng Kristiyanismo. May mga
tinanggap ang Kristiyanismo na karamihan ay protestante na bahagi ng
Christian Missionary Alliance Church of the Philippines (CAMACOP), United
Church of Christ of the Philippines (UCCP), United Methodist Church at iba
pa. Ang ilan naman ay Katoliko. Tinatayang 40 % ng mga B’laan ay
naging Kristiyano.
Bahay ng mga B’laan
- ang bahay ng mga B’laan ay may taas na anim hanggang sampung
pulgada mula sa lupa at may hagdan na binubuo ng tatlong baytang
- ang haligi ng bahay ay yari sa ipil-ipil o gemilina
- ang dingding ay yari sa kawayan at kogon naman ang ginamit na pang-
atip
- may isang kuwarto lamang ang bahay ng mga B’laan
- iisa ang nagsisilbing kusina at sala nito
- nakasabit sa mga dingding ang mga sandata na gawa sa kahoy tulad
ng espada, kutsilyo, itak, at iba pa
- ang silong ng bahay ay nagsisilbing kulungan ng mga alagang hayop
tulad ng manok, pato, at kambing
Kasuotan
- ayon kay Javier (1998), parehong nagsusuot ng tela na yari sa abakang
kasuotang pantaas ang mga B’laang babae at lalake
 - ang mga blusa ng mga babae ay napapalamutian ng mga makikinang
na mga materyales tulad ng mga beads at mga butones
- ang mg dyaket ng mga lalaki ay di gaanong burdado.

MGA SAGUTIN:
1. Ano ang terminong tumutukoy sa mga miyembro ng etnikong grupo na
noon ay tinatawag na Bira-an, Bara-an, Blaan o Bilaan?
Sagot: B’laan
2. Ano ang tawag sa pinakamatanda at pinakamaalam sa baryo na
itinuturing na maykaya sa buhay dahil sa pagkakaroon ng ginto, alipin, at
iba pang kultural na kagamitan?
Sagot: fulong
3. Sino ang itinuturi nilang Mele (planter) ng Langit (heaven) at Tana (earth)
at lahat ng bagay sa daigdig?
Sagot: D’wata (God o Panginoon)
4. Ano ang ipinagkatiwala sa kanila upang pangalagaan?
Sagot: kalikasan
5. Anong parte ng kanilang bahay ang nagsisilbing kulungan ng mga
alagang hayop tulad ng manok, pato, at kambing?
Sagot: silong ng bahay
Dynn Ebio

3.2. ANG MANDAYA: WIKA AT KULTURA NG SANGAB, CARAGA, DAVAO

ORIENTAL
-nina Raymund M. Pasion, Marilyn C. Arbes, Julieta C. Cebrero, Fairuz M.
Dalandangan

Ang Mandaya
● Isang tribo ng Davao Oriental
● Makikita sila sa Sangab, sa Munisipalidad ng Caraga, Brgy. Pichon, Davao
Oriental
● Marami nang pagbabago sa tribung ito sa kasalukuyan ngunit nananatili
pa rin ang kanilang katutubong pamamaraan sa Brgy Pichon
● Ang katagang Mandaya ay nagmula sa salitang ―man‖ (tao) at ―daya‖ (
itaas na bahagi ng ilog)
● Tinatawag sa Ingles na Inhabitants of the Uplands
● Karaniwang naninirahan sa bulubunduking bahagi ng Southern
Mindanao na matatagpuan sa Davao del Norte, Compostela Valley
province, Agusan del Sur, at Davao Oriental
● Sa Davao Oriental ang may pinakamaraming populasyon ng mga
Mandaya

Ang Sangab
● Matatagpuan sa Silangang bahagi ng Mindanao sa lalawigan ng Davao
Oriental, sa munisipalidad ng Caraga, ng Barangay Pichon
● Mula sa poblasyon ng Caraga ay may apatnapung (40) kilometro ang
layo at may isang libo at dalawang daan (1,200) na talampakan ang
taas mula sa dagat
● Mahirap ang pagpunta dito dahil sa malayo at lubak-lubak ang daan
● Mahal ang pamasahe o bayad sa motorsiklo na tinatawag na habal-
habal; umaabot sa halagang isang libo (1,000) ang bayad nito
● Motorsiklo lamang ang sasakyang pampasahero para makarating
lamang sa tuktok ng Sangab
● Minsan, kung may maraming produktong abaka, mais, at mga gulay na
ibebenta sa bayan ay hinahakot ito ng sadam na isang uri ng sasakyan
tulad ng dump truck
 ● Dito, lubos na napapanatili ang kasuotan nilang Mandaya, gayundin ang
paghahabi nito na tinatawag nilang dagmay (a woven cloth made of
abaka)
● Ang Sityo ay isang lugar na tahimik, walang nagsasalimbayang mga
sasakyan, malayo sa polusyon, at walang gulo
● Ang mga taong naninirahan dito ay nasa kanilang sakahan upang
magtrabaho
○ Lunes hanggang Sabado ng umaga ang inuukol nila sa
pagtatrabaho sa bukirin
○ Tuwing Sabado ng hapon naman, sila ay umuuwi sa kanilang mga
tahanan upang paghandaan ang misang dadaluhan sa araw ng
Linggo
● Walang sinumang makapapasok sa Sangab kung walang pahintulot ang
kanilang tinaguriang tribal chieftain

Kultura (Paniniwala at Gawi)

● Hindi rin masasabing malayo sa kabihasnan ang lugar dahil mayroon
namang nakikisabay sa kung ano ang uso sa kasalukuyan
● Nariyan ang mga Mangkatadong (council of elders), na nagsusumikap sa
pagpapaalala sa mga kabataang produkto ng bagong henerasyon
kung ano ang katanggap-tanggap sa kanilang lipunan
● Mahigpit na ipinagbabawal ang paggamit ng maiksing pantot (short)
para sa mga babae dahil taboo para sa kanila ang pagsusuot nito
● Ang mga Mandaya ay walang kaibahan sa kanilang sosyal na gawain at
sa kanilang pananampalataya
● Nakasanayan ng mga Mandaya na sa lahat ng bagay bago ito
magsimula sa anumang mga gawain ay dapat manawagan o
manalangin sa Panginoon
○ Kahit bago umalis ng bahay, dumaan sa malaking puno o kaya’y
malaking bato, dumaan sa tubig, uminom sa nadaanang tubig,
magputol ng punong kahoy, mangaso, at iba pang gawain ay
kailangan talagang magpaalam at manawagtawag (prayer
offering) sa may-ari
○ Naniniwala ang mga Mandaya, na ang tao at lahat ng bagay dito
sa lupa at sa langit pati na ang mga bagay na hindi nakikita ng tao
ay may nag-aari
○ Ang lahat ay ginawa at pag-aari ni Magbabaya (God)
 ○ Ang salitang Magbabaya ay galing sa salitang ugat na baya na
ang ibig sabihin ay walang pinagmulan at walang katapusan
● Bago nakapagsagawa ng pananaliksik, ang balyan (priestess at lokal na
manggagamot) na isa sa mga naging importante ay nagsagawa ng
nanawagtawag (peace offering)—isang simpling ritwal
● Ang pagbibigay ng kaalaman o transfer of knowledge sa katutubong
pamaraan, kaisipan, at mga praktis sa ibang tao, lalung-lalo na kung ito
ay may kinalaman sa panggagamot ay mahigpit na ipinagbabawal
○ Para sa kanila, baka ito ay dida magtugo (mawalan ng bisa o
kaya’y saysay) dahil kanilang pinaniniwalaan na ipinagkaloob ito
sa kanila ng kanilang abyan (espiritu)
● Sa pagsasagawa ng panawagtawag, ang balyan ay gumagamit ng
inuming mallorca, sa halip na sana ay byais ( local fermented wine)
○ Ito ay isang patulam-tulam o pantulak sa kanilang lalamunan
upang hindi sila mahiyang sumagot sa mga nagtatanong sa kanila
○ Ang pag-inom ay para pampabaag ng talinga o pampainit ng
tainga
○ Sa isinagawang panawagtawag, lahat ng mga mananaliksik ay
pinapainom din bilang tanda ng isang mabuting pangtanggap sa
kanila o bilang peace offering at greetings

MGA SAGUTIN:
1. Ano ang ibig sabihin sa katagang Mandaya sa Ingles?
Sagot: Inhabitants of the Uplands
2. Ano ang sasakyang pampasahero na makarating sa tuktok ng Sangab?
Sagot: Motorsiklo na Habal-habal
3. Kanino dapat humingi ng pahintulot upang makapapasok sa Sangab?
Sagot: Tribal chieftain
4. Ano ang tawag sa mga taong nagsusumikap sa pagpapaalala sa mga
kabataang produkto ng bagong henerasyon at kung ano ang
katanggap-tanggap sa lipunan ng mga Mandaya?
Sagot: Mangkatadong
5. Ano ang tawag ng mga Mandaya sa kanilang Dios?
Sagot: Magbabaya
Kyra Famacion

Pagpapakasal at Pag-aasawa
● (Ayon sa mga naging impormante) Ang pag-aasawa ay isang paraan
lamang upang masunod ang kayamanan o pamana ng mga magulang.
● Ang mga magulang ang nag-uusap para sa kanilang mga anak, at kahit
sa panliligaw din ay kasama rin sila
● Sa mga babae naman, pinapaburan nila ito kung siya ay gimbubayan.
● Gimbubayan
- babae na alam at marunong gumawa ng mga gawain ng lalaki,
gaya ng pangangaso.
● Walang pagkilala o pagtiyak sa taon kung kailan mag-aasawa ang isang
babae o lalake. Sila ay naniniwala na kung biologically fit na ang mga ito
ay pwede na.
● Ang gustong mag-asawa ay madiditermina lamang kung:
1. Ang mga lalaki ay marunong ng mangaso, magtayo ng bahay,
magsaka ng sakahan, at iba pa
2. Ang mga babae marunong nang magluto, magtanim, at gumawa
ng iba pang gawain sa bahay.
● Ang gawaing pag-aasawa at pagpapakasal ng isang babae at lalake
ay hindi biro at kailangan itong sumunod sa mga hakbang:
1. Pagdali-dali – ang lalaki ay kailangang bumisita o pumunta lagi sa
bahay ng babae.
2. Pagatud-atod – isang bahagi ng pamamanhikan na ang lalaki ay
magdadala ng mga pagkain sa bahay ng babae.
3. Pagkagon – dadalhin na ng lalaki ang kanyang mga magulang
upang ipakilala sa pamilya ng babae at kaibigan. Sa panahong ito
ay kailangan nang pagusapan ang sukat (dowry) ng babae.
4. Pagtawas – tumutulong na sa mga gawain ang lalaki sa pamilya
ng babae.
5. Pagbutang ng sukat – susubukin ang kakayahan ng lalaki ng
pamilya ng babae.
6. Pag-ol’lonan – ang lalaki ay magbibigay sa babae ng regalo
(remembrance) na sasaksihan ng mga magulang at kaibigan ng
dalawang panig.
7. Pagtutuonan – ito ang panahon ng kasalan. Isa itong seremonya
na lahat ng tao sa pamayanan ay imbitado.
 8. Pagdudul’logan – pagkatapos ng kasal, ang lalaki ay uuwi sa
kanilang bahay at iiwan ang babae sa mga magulang. Makalipas
ang tatlong (3) araw, pwede na silang magsiping sa bahay ng
babae sa isang gabi lamang. Mayroon na namang kainan na
ihahanda para sa mga kaibigan na hindi nakadalo sa
pagtutuonan (kasal).
9. Pagdadal’laan – ito ang katapusang proseso ng pag-aasawa kung
saan ang babae ay dadalhin na sa bahay ng lalaki.

Panganganak
● Sa pagbubuntis, ang Mandayang babae ay:
1. Palaging hinahaplasan o pinapahiran ng mga herbal na gamot.
Pagdating ng ikalimang buwan ay hinihilot ng manghihilot.
2. Ang mananabang ay
- gumagamit ng mga tagal’lumo (mga bagay-bagay o
halaman na pinagsama-sama/pinaghalu-halo para
panggamot).
- Hinihilot ang tiyan para mapabuti ang lagay ng bata sa lolob
ng tiyan at para pagdating ng kanyang kapanganakan ay
hindi na siya mahihirapan.
- Pagsapit ng ikasiyam na buwan o panahon na ng kanyang
panganganak, siya ay nagmomonitor hanggang sa isilang
na ang sanggol.
- May mga palatandaan ang mga mananabang kung ang
sanggol ay babae o lalaki. Kung hindi makikita sa porma ng
tiyan at sa katawan ng ina, malalaman din nila ito sa
posisyon ng bata sa tiyan. Hindi katulad ng mga tao sa
patag na sila’y gumagamit ng ultra sound para malaman
kung lalaki o babae ang nasa loob ng tiyan ng babae.
● Sa panahon g panganganak, ang buntis ay
1. Hinahaplasan ng tagal’lumo para pampadulas upang mapadali
ang paglabas ng bata.
2. Sa pagsilang ng bata ay agad puputulan ng pusod, lilinisan,
payuyukuin, at pipikpikin o kaya’y kukurutin para umiyak na
palatandaang buhay ang bata. Ang gamit sa pagputol ng pusod
ay lais— gawa sa kawayan na matulis ang gilid at nagsisilbing
kutsilyo.
● Pagkatapos ng panganganak:
 1. Ang mananabang ay bibigyan ng mga gamit o di kaya’y pera o
hayop bilang pasasalamat.
2. Pagkalipas ng tatlong araw, ang ina at sanggol ay pwede nang
maligo. Ang tubig panligo na gagamitin ay nilalagyan ng sagbong
(gabon) o kaya’y dahon ng kalamansi. Naniniwala sila na bukod sa
mabango ang sagbong ay pangontra din ito sa panuhot (gas
pain) na nararamdaman. Ang pusod ng sanggol naman,
pagkatapos maligo, ay pinipigaan ng marguso (dahon ng
ampalaya).
3. Ang ina ay hindi pwedeng magbuhat ng mga mabibigat na
bagay para hindi ito mabinat.
4. Sa ikatlong araw, ang pamilya ay maghahanda na para sa
gagawing bunong.
● Bunong
- isang ritwal para sa bagong silang na sanggol
- Sa kasalukuyan, ito ay sinasabi nila na isang binyag para sa
sanggol.
- magkakaroon din ng seremonya. Lahat ng mga kapitbahay at
mga kaibigan ay inaanyayahan upang saksihan ang gagawing
pagbunong.
- Isang espesyal na panauhin ang mananabang (local midwife na
tumutulong sa panganganak) na tanda ng pasasalamat.
- ang bata ay ipapakita at ipapakilala sa mga taong dumalo.
Maghahanda ng masasarap na pagkain.
- ginagawa ang pagbibigay ng mga bagay-bagay o regalo ng
mga dumating sa paniniwalang mapadadali ang paglaki at
malalayo sa sakit ang sanggol.

Pagdidiriwang ng Kaarawan
● Pagdidiriwang ng kaarawan
- Hindi sinusunod
- Noong unang panahon, kapag may ipinanganak na sanggol, ang
ama ay agad magtatanim ng punongkahoy sa kanilang bakuran
para maging kasabay ito sa paglaki ng kanyang anak. Ang
punongkahoy na itinanim ay magsisilbing tanda rin ng edad ng
sanggol.
MGA SAGUTIN:
1. Ano ang tawag sa mga babae na alam at marunong gumawa ng mga
gawain ng lalaki, gaya ng pangangaso?
Sagot: Gimbubayan
2. Ito ang tawag kung ang lalaki ay kailangang bumisita o pumunta lagi sa
bahay ng babae.
Sagot: Pagdali-dali
3. Ito ang katapusang proseso ng pag-aasawa kung saan ang babae ay
dadalhin na sa bahay ng lalaki.
Sagot: Pagdadal’laan
4. Ano ang tawag sa mga bagay-bagay o halaman na pinagsama-
sama/pinaghalu-halo para panggamot?
Sagot: Tagal’lumo
5. Ano ang tawag sa ritwal para sa bagong silang na sanggol?
Sagot: Bunong
Sean Go

Ang Kamatayan at ang Paglilibing

● Ang Mandaya ay naniniwala na kung may namatay, ito ay kinuha
na ni Ibol’l.
○ Si Ibol’l ay naninirahan sa ilalim ng lupa at nag-aari sa mga
patay.
● Sa Mandaya, kapag namatay ang isang tao, isang araw lamang
itong paglalamayan at agad nang ililibing. Maaaring ilibing sa lupa
o kweba, o di kaya’y ibinibitin sa itaas ng malaking punong kahoy.
● Ang patay ay babalutan ng kumot at gagawan ng ritwal bago
umalis sa bahay. Kasamang ilibing o ipadadala ang mga gamit ng
namatay. Tinatawag nila itong unong. Ang iba naman ay
naglalagay ng gamit ng patay sa ibabaw ng puntod nito at
tatamnan ng halamang malisa, kilal’la, at tubo. Ito ay tanda ng
kanilang mga labi.
● Sa pag-uwi naman ng bahay, ang mga nakipaglibing ay
pinapaghuhugas ang kamay sa isang palanggana o tabo na may
halong mga halaman. Isa na rito ang halaman ng diat (ito ay
katulad ng isang tanglad na may bunga at matulis ang gilid).
● Sila ay magkakatay rin ng karne ng baboy upang ipamigay sa mga
taong tumulong sa paglilibing. Ang asawa ng namatayan ay
maglimbo (magtatalukbong ng dagmay) sa loob ng pitong (7)
araw, at pagkatapos nito ay pwede nang maligo at magtrabaho.

Pananampalataya
● May ritwal na ginagawa ang mga Mandaya bilang paraan ng
kanilang pasasalamat at paghingi ng kapatawaran sa mga
nagawang kasalanan kay Magbabaya (God).
● Ito ay kailangan upang suyuin ang masasamang espiritu upang
hindi manggulo sa mga tao. Pinaniniwalaan din ng mga Mandaya
na habang nabubuhay pa ang tao dito sa donya (sanlibutan) ay
maraming mga manudyaay (tukso) ang maaaring maganap kaya
kinakausap at humihingi sila ng tulong sa mga ispiritu. Ngunit ito’y
hindi nangangahulugang kanila na itong sinasamba.
● Ang Mandaya ay lubusang naniniwala na ang lahat ng bagay ay
talagang may nagmamay-ari kaya, dapat lamang magbigay-
galang o respeto gayundin ang pagpaalam sa mga espiritu na
 naninirahan tulad ng nasa punongkahoy o di kaya’y sa ibang
lugar.

Gamot
● Sinasabi ng mga katutubong Mandaya, na ang kagubatan ay
nagsisilbi nilang palengke at parmasiya sapagkat dito sila
kumukuha ng kanilang pang-araw-araw na pagkain at gamot.
Kung ang gubat ay mawawala sa kanilang buhay, para na ring
nawawala ang kanilang kabuhayan, gayundin ang kanilang
kultura.

Paniniwala sa Sakit
● Kung may sakit ang tao, pinaniniwalaan nilang may masasamang
espiritu na sumanib, dumapo o di kaya’y nakialam sa katawan nito.
Marahil, dahil hindi niya nirespeto o di kaya’y nakaligtaan niyang
magpaalam sa mga naninirahang espiritu sa lugar na kanyang
napuntahan. Kung ang lugar na iyon ay bawal puntahan,
kailangang tandaan at huwag talagang puntahan o lapitan
upang walang masamang mangyari.

Pampaganda
● Para sa tribong Mandaya, ang kagandahan ay makikita sa ugali
lalung-lalo na kapag ang babaeng Mandaya ay byagid o
byabagid (ang ngipin nito ay pinutulan). Ang mga babae ay
dapat kompleto sa gamit, mula sa byatataan (embroidered
blouse), linangaw (necklaces), balikog (earrings), pamul’lang (set
of bracelet), kurbata (breast cover made of beads) at iba pa.
● Ang mga sangkap na kanilang ginagamit sa pagpapaganda ay
kinukuha lamang nila sa mga halaman at bulaklak na tumutubo sa
kagubatan. Ito ay kanilang dinudurog, pinipiga at ipinapahid sa
kanilang mga mukha upang pumuti at mawala ang taghiyawat.

Pagluluto
● Ang pagluluto ng Mandaya ay di-pangkaraniwan. Ang lahat ay
niluluto sa kawayan. Kung bigas ang lulutuin ito ay tinatawag na
yumbol’l. Gamit ang kawayan ay babalutin ito ng dahon ng
halamang bagikik. Ang karne, pasayan, kasili, at iba pang ulam na
niluluto sa kawayan ay tinatawag na lul’lut. Kung ang isda o karne
 ay iihawin ay tinatawag itong sinugba. Kung ito naman ay binalot
ng dahon ng saging at iihawin, ito naman ay tinatawag na bungos.
Napakasarap nito kapag kompleto ng katutubong mga sangkap
kagaya ng dul’law, kabuwayna, sibuling, luya, kalabo at tanglad.
Ang mga sangkap na ito ay gamit din na mga gamot nila.

Ilang Pamahiin
a. Ang pagputol ng puno ng balite ay napakadelikado sapagkat bahay raw ito
ng mga engkanto o aswang. Kung gagalawin ito ninuman sila’y magkakasakit.
b. Kung may namatay, kailangang maglagay ng apoy sa ibaba ng bahay para
hindi lapitan o makain ng aswang ang patay.
c. Kapag ang isang babae ay buntis, kailangang mayroon siyang dalang suwa
(bawang) lalung-lalo na sa kanyang kwarto upang hindi malapitan ng aswang.
Pinaniniwalaan na ang mga sanggol ay paboritong putahe ng aswang.
d. Upang hindi mahirapan sa panganganak ang isang buntis ay hahakbangan
siya ng kanyang biyenang babae nang pitong (7) ulit upang ang sanggol ay
madaling lumabas.
e. Hindi rin pwedeng kumain ng ―buguk‖ o hindi napisang itlog dahil ito raw ay
nakakatamad.
f. Ang mga dalagang babae ay hindi dapat kumain ng tiwi (buntot) ng manok
upang hindi ito maglalandi o magakiwot-kiwot (kekembot-kembot).
g. Ang mga dalaga o buntis na babae ay bawal kumain ng magkadikit na
pagkain gaya ng saging, upang hindi magdoble ang kanilang asawa o kaya’y
upang hindi rin magkadikit ang magiging mga anak.

Mga Taboo
○ Ang mga sumusunod ay iilan lamang sa mga ipinagbabawal ng
katutubong
● Mandaya:
1. Bawal pagtawanan ang mga nakikitang hayop na nagtatalik baka
kumulog at kumidlat.
2. Bawal makipag-asawa ng kapamilya baka ang anak ay maging
abnormal.
3. Bawal tumawa kapag may kulog at kidlat at baka ikaw ay kainin ng
kidlat.

Konsepto sa Oras
 ● Ang mga Mandaya ay may kakaibang konsepto o sinusunod na
oras. Ito ay naiihayag lamang sa pagmamasid sa araw, mga bituin
at sa nakapaligid na mga hayop. Ito talaga ang nagsisilbi nilang
orasan. Halimbawa, kung ang araw ay nakasentro sa gitna ng
bahay, tanghali na. Kung maririnig ang unang tilaok ng manok
(rooster) sa madaling araw, ito ay nangangahulugang ala una
(1:00am) na ng umaga. Kapag nagpapalitan na ng mga tunog
ang inahing manok, ito ay nangangahulugang alas-3 na ng
madaling araw.
● Ang ibong kal’law naman ay nagtatakda rin sa kanila ng oras. Ito
ay humuhuni maya’t maya na may interbal na tigtatlumpung
minuto kaya nasusundan nila ang oras sa buong araw.

Konsepto sa Langit at sa Kabilang buhay

● Ang mga matatandang Mandaya ay naniniwala na ang
sanlibutan ay binubuo ng tatlong leyer. Una, ang mga nilalang na
nasa ilalim ng lupa ay tinatawag na ugsuban. Kabilang na dito si
Ibol’l, na nagmamay-ari ng mga patay.
● Ikalawa, ang mandal’luman na tumutukoy sa mga tao. Dito sa
mundo ay maraming tukso. Kaya kailangan ng tao ang ritwal para
kaibiganin o suyuin ang mga masasamang espiritu upang hindi
magalit sa tao.
● Ang ikatlong leyer ay tinatawag na pagawanan, kung saan bahagi
nito ang langit. Sa langit naninirahan si Magbabaya (God). Ang
naninirahan sa langit ay hindi na kailangang kumain dahil doon ay
napakasayang lugar at napakabango. Pinaniniwalaan nila na ang
bango ang siyang nagsisilbing pagkain ng mga naroroon.

Mga Paniniwala sa Ilang Natural na Kalamidad

● Lindol. Pinaniniwalaan ng Mandaya, na sa mundo ay may
nakatirang napakalaking kasili (eel) at nasa ilalim ng lupa.
Lumilindol sapagkat ang kasiling nasa ilalim ng lupa ay gumagalaw
dahil maaaring nasasaktan ang bahagi ng katawan nito o di
kaya’y sobrang nainitan o nalamigan.
● Eklipsi. Pinaniniwalaan ng Mandaya, na ang sanhi ng eklipsi ay ang
pagkagat daw ng ibong tambanukawa sa araw.
 ● Bagyo. Ang Mandaya ay naniniwala sa samot. Ito ang tawag sa
malakas na hangin at ulan na nananatili sa kalawakan at biglang
bumagsak sa isang lugar.
○ Bago pa bumagsak ang samot ay nababatid na ng mga
matatanda ang mga senyales nito sa pamamagitan ng
pormasyon ng mga bituin, ibon, at bubuyog.

MGA SAGUTIN:
1. Naniniwala ang Mandaya na kung may namatay, ito ay kinuha na ni?
Sagot: Ibol’l
2. Anong termino na ang ngipin ay pinutulan?
Sagot: byagid o byabagid
3. Ano ang nagsisilbi nilang palengke at parmasiya?
Sagot: Gubat
4. Ang asawa ng namatayan ay maglimbo (magtatalukbong ng dagmay)
sa loob ng ilang araw?
Sagot: PIto (7)
5. Sa Pinaniniwalaan ng Mandaya bakit may lindol?
Sagot: Lumilindol sapagkat ang kasiling nasa ilalim ng lupa ay
gumagalaw dahil maaaring nasasaktan ang bahagi ng katawan nito o di
kaya’y sobrang nainitan o nalamigan.
Althia Laid

KAAMULAN FESTIVAL: ISANG TAUNANG SELEBRASYON

SA PROBINSYA NG BUKIDNON

Paglalarawan at Pagkilala sa Lugar

● Kilala ang Bukidnon bilang Pineapple Capital of the World.
● Ang malamig na lugar na ito ang mas lalong nakapag-eengganyo ng
mga turista mula sa malalayong lugar at iba pang karatig-lugar.
● Isa hanggang tatlong buwan ng hilagang bahagi ng lugar ang
nakararanas ng maikling tag-init at tag-ulan naman sa katimogang
bahagi nito.
● Hindi nakararanas ng malakas na bagyo ang probinsya dahil sa
napalilibutan ito ng mga matataas na bundok.
● 24.04 digri selsyus ang kadalasang temperatura at hindi bumaba sa 18.5
digri selsyus.
● Pangunahing iniluluwas na produkto ay palay, mais, tubo, kape, goma,
niyog, kamoteng kahoy, palm oil, iba’t ibang klase ng bulaklak tulad ng
rosas, calla lilies, babies breath, orchids, daffodil, anthoriums; mga prutas
tulad ng pinya, rambutan, mangga, santol, durian, dalandan, saging,
lansones; mga gulay at rekados tulad ng repolyo, labanos, patatas,
asparagus, broccoli, lettuce, carrots, collie flower, sweet peas, kalabasa,
atsal, sibuyas na dahon, kamatis, luya.
● Nangunguna din sa pagprodyus ng mga manok, baboy, at baka ang
probinsya.

Paglalarawan sa mga Tao

● May siyamnapu’t limang porsyento (95%) ng populasyon ng Bukidnon
ang mga Pilipino at limang porsyento naman ay mga Britanyo,
Amerikano, Indonesyo, Tsino, at Koreano.
● Sebuano ang wikang gamit.
● Ang ilang wika ay Bisaya- Hiligaynon, at Binukid.

Iba pang Etnikong Grupo ng Bukidnon at Paraan ng Pagdiriwang ng Kaamulan

● Bawat taon sa buwan ng Marso ay nagdiriwang ng Kaamulan Festival.
● Kaamulan Festival
- Ito ay fiestang etnikongkultural.
- Ang katawagang Kaamulan ay mula sa wikang Binukid na amul na
nangangahulugang “lipunang pagtitipon.”
- Ito rin ay nangangahulugang ritwal ng mga datu tulad ng
seremonya sa kasal, piyesta ng pasasalamat gaya ng pag-aani,
kasunduang pangkapayapaan, at iba pa.
- Ginaganap ito sa Siyudad ng Malaybalay na ipinagdiriwang ng
pitong etnikong tribo. Ito ay ang Bukidnon, Higaunon, Talaandig,
Manobo, Matigsalug, Tigwahanon at Umayamnon.
- Ilang katutubong tribo ang nagpepresenta sa pitong kabundukan
upang maipakita ang kanilang naggagandahang kasuotan at
palamuti gaya ng kuwintas, pulseras, hikaw, mga magagandang
dekorasyon sa ulo at mga anting-anting.
- Sabay-sabay na sumasayaw, kumakanta, at nagpapakita ng
kanilang ritwal ang mga grupong ito.
- May paligsahan din sa iba’t ibang isports.
- Ang kanilang mga wika ay napag-aralan na ng mga linggwista. Ito
ay anak ng wikang kilala sa tawag na Proto-Manobo at
pinaniniwalaang lumipat sa katimogang bahagi ng Mindanao mga
ilang siglo na ang nakaraan.
- Pangampo - pangkalahatang pagsamba
- Tagulambong hu Datu - ritwal ng bagong datu sa isang lipunan
- Panumanod - seremonyas ng mga ispiritu
- Pansilig - pagpapalayo ng mga masasamang ispiritu
- Pamalas - ritwal ng pagbabayad ng kasalanan
- Tampok sa piyesta ang iba’t ibang makikita tulad ng mga
halamang doon lang makikita, trade fair, iba’t ibang putahe, mga
bazaar, live stock show, agri fair, Motorcross, paligsahan ng off-
road, mga isports, karerahan ng mga kabayo o horse radeo,
amatyur na boksing, invitational basketball tournament, adventure
races, mga konsyerto, at pagsasayaw sa daan o street dancing at
mga magagarang float ng bawat tribung inirerepresenta nito.
- Ang Kaamulan ay umuunlad habang dumaraan ang panahon.
Hindi lamang ang kanilang etnikong tribo ng Bukidnon, kundi pati
na rin ang kanilang mga produktong iniluluwas at lokal na
establisamento ng buong probinsya.
- Sa bagong henerasyon, ang mga matatandang katutubo at ang
mga bumibisitang banyaga ay naging daan upang makilala at
mapahalagahan ang kultura ng Bukidnon.
MGA SAGUTIN:
1. Kilala ang Bukidnon bilang _____________?
Sagot: Pineapple Capital of the World
2. Anong uri ng klima ang nararanasan sa hilagang bahagi ng lugar ng
Bukidnon?
Sagot: Maikling tag-init
3. Anu-anong uri ng mga hayop ang napoprodus ng Bukidnon?
Sagot: manok, baboy, at baka
4. Kailan dinadagsa ang Kaamulan Festival?
Sagot: Bawat taon sa buwan ng Marso
5. Saan ginaganap ang Kaamulan Festival?
Sagot: Siyudad ng Malaybalay
Howard Langeras

Pinagmulan ng Kaamulan Festival

● Ang selebrasyon ng piyesta sa Munisipalidad ng Malaybalay
● Ang kauna-unahang Kaamulan Festival na ginanap noong Mayo 15,
1974.
● Sa pagnanais na mapanatili ang piyestang ito, ang bise-alkalde ay nag-
isip na imbitahin ang mga taal na katutubo o indigenous people na
makisalo sa kanilang selebrasyon, at magtanghal ng ilang etnikong
sayaw sa isang plaza (Rizal).
● Naisulat ang lahat nangyayari sa isang nasyunal na magasin at dito
nagsimula ang pagkilala sa Kaamulan.
● Ang festival ay pinagtibay bilang rehiyunal na festival ng Hilagang
bahaging Mindanao ng Regional Development Council noong
Setyembre 16, 1977.
● Sa pagitan ng taong 1960 hanggang 1970, bawat indibidwal ay
nagpunyaging buuin ang selebrasyon bilang paggalang sa mga naging
kontribusyon ng mga katutubo ng Bukidnon lalo na sa kanilang kultura.
● Sa buwan ng Nobyembre 1977, pinangunahan ng gobyernong probinsyal
ng Bukidnon ang kauna-unahang Kaamulan Festival.
● Sa taong 1978 hanggang 1998, ang Kaamulan ay napagkasunduang
idaos tuwing unang Biyernes ng Setyembre.
● Subalit noong 1999, ito ay inilipat sa kalagitnaan ng Pebrero hanggang
Marso,
● Mayroon ding pagpapakita ng mga kontemporaryong sining ng
Bukidnon na tinatawag na bansagen.
● Noong 2006, nagkaroon ng kauna-unahang National Folklore Conference
at pagsusulat ng katutubong awit para sa mga estudyante.

Ang mga Kultural na Grupong Kasapi sa Kaamulan Festival

● Ang mga Manobo. Nabibilang sa orihinal na proto-Phillipines stock ang
mga taong Bukidnon.
● Kahit na ang grupo ng Bukidnon ay watak-watak, nangingibabaw pa rin
ang iisang tradisyon ng bawat grupo.
● Ang iba’t ibang kultural na komunidad na makikita sa Probinsya ng
Bukidnon ay ang mga grupo ng Manobo, Bukidnon, Higaonon,
Matigsalug, Talaandig, Tigwahanon at Umayamnon.
● Ang Arumanen naman ay ibang sub-grupo.
● Ang Arumanen-Manobo ay makikita sa probinsya ng Hilagang Cotabato.
Sila ay napabilang sa orihinal na proto-Philippines stock. Ang
pangunahing pangangailangan ng grupo ay paghahanap ng pagkain
at pagsasaka.
● Timuay o datu ang kinikilalang pinuno ng Arumanen-Manobo na siyang
tumatawag ng mga pagpupulong.
● Ang tradisyunal na sosyal na istruktura ng Arumanen ay binubuo ng
limang klase. Ito ay ang timuay na siyang namamahalang grupo, ang
walian o shaman na nangunguna naman sa ispiritwal na aspeto,
mandirigna, taong karaniwan o hindi maharlika, at alipin.
● Ang mga Arumanen ay nanatili pa rin sa pagsasagawa ng ilang mga
ritwal. Ang ―Samaya-an Festival‖ ay taunang ginaganap sa huling linggo
ng Disyembre bilang pasasalamat sa kanilang kinikilalang
makapangyarihang diyos/diyosa,
● Ang dayalekto ng Bukidnon ay Binukid. Sila ay kayumangging kaligatan
at may maitim na buhok.
● Ang panliligaw at pag-aasawa ng mga Bukidnon ay inaayos ng kanilang
mga magulang sa edad pa lamang na pito.
● Ang sining ng Bukidnon ay ipinahihiwatig sa kanilang mga sayaw, tula at
awit, paghahabi ng banig at buslo.
● Ang instrumentong musika nila ay mga plauta na yari sa kawayan,
alpang kawayan, isang hiblang biyolin, at hugis bangkang gitara.
● Gumagawa rin sila ng mga banig, sombrero, pambitag ng isda, at
hinabing tela para sa handicrafts na produkto ng mga Bukidnon.

● Ang mga magsasakang Bukidnon ay nagpapraktis pa rin ng tradisyunal

na pamamaraan sa pagtatanim ng palay. Bigas, mais, abaka at mga
gulay ang mga produktong iniluluwas ng mga Bukidnon. Ang
kapangyarihan ng isang datu ay nabubuo sa pamamagitan ng tiwala at
kakayahang pamunuan ang kanyang grupo. Tinitingnan ang kanyang
pakikihalubilo at mga tagumpay sa buhay, at hindi nakabatay sa
katandaan ang kanyang pagkadatu.

● Ang terminong Higaunon ay nangangahulagang people of the

wilderness. Hindi lamang sa probinsya ng Bukidnon ang kanilang tirahan
kundi pati na rin sa lugar ng Agusan del Sur at hangganan ng Misamis
 Oriental. Ang etno-legal na aspeto lalo na sa kultura ng mga Higaunon
ay nagbabago dahil sa pamamalakad ng kanilang datu.
● Ipinapasa ng malapit nang mamatay na datu sa isa kanyang mga anak
na lalaki ang kanyang katungkulan. Kadalasan, ibinibigay ito sa isang
may kakayahang mamahala sa kanilang lipunan pagdating sa tamang
panahon.

● Ang Matigsalug ay grupo ng Bukidnon na makikita sa lambak ng Tigwa-

Salug, San Fernando. Nangangahulugang ―mga tao sa ilog ng Salug‖
ang Matigsalug.
● Ang mga kalalakihan ay nakasuot ng maikling- masikip na pantalon
hanggang sa tuhod lamang at tinuping turbante o telang pamugong sa
ulo na may maraming palamuti tulad ng butyl o beads na may mga
buhok ng kambing o kabayo. Tinatantayang mahigit sa 146,500 ang
populasyon ng Matigsalug.
● Isa sa nagpapatuloy at nagpepreserba ng kanilang katutubong
kaugalian, paniniwala at praktis ay ang tribong Talaandig kahit na sa
malakas na pagpasok ng modernisasyon at pagbabago. Ang
tinatanyang populasyon ng Talaandig ay mahigit na isandaang libo.
● Ang pinaniniwalaang Diyos ng mga Talaandig ay tinatawag nilang
Magbabaya. Pinaniniwalaan nila itong pumuprotekta ng kanilang
kalikasan na makikita sa sosyal, pulitikal, at pangkabuhayan na aspeto ng
kanilang buhay.
● We gather soil of different colors and use white glue as paint binder,
paliwanag ni Datu Vic Migketay ―Wayway‖ Saway, isang datu ng lipunan
na nagpakilala ng ganitong materyal na pagpipinta.
● Nagsasanay na rin siya ng ilang mga kabataang magpinta at nananalo
ang mga ito sa paligsahang rehiyunal at nasyunal na naging daan ng
pagangat ng kanilang kabuhayan. Tinatawag nila itong soil painting.
● Watak-watak sa buong Munisipalidad ng San Fernando at hangganan ng
Davao del Norte ang Tigwa o Tigwahanon. Ang ibig salitang Tigwahanon
ay mula sa salitang ―guwa‖ o scattered sa Ingles at mula sa ilog ng Tigwa
na kung saan sila nakatira. Sa kasalukuyan, ang mga Tigwahanon ng
Agusan Del Norte, Bukidnon, Agusan del Sur at Misamis Oriental ay
umaabot na sa bilang na 36,128 ang populasyon.

● Ang Umayamnon ay nakatira sa watershed ng ilog ng Umaran sa

Probinsya ng Bukidnon.
 ● Kilala ang tribong ito sa kanilang pagkamahinhin, matatag kung
magdesisyon at eksperto sa gubat.
● Ang populasyon nila ay aabot sa bilang na 101,906.

MGA SAGUTIN:
1. Ang kauna-unahang Kaamulan Festival na ginanap noong
Sagot: Mayo 15, 1974.

2. Ang terminong Higaunon ay nangangahulagang?

Sagot: People of the wilderness.

3. Ito ang pagpapakita ng mga kontemporaryong sining ng Bukidnon

Sagot: Bansagen

4. Kilala ang tribong ito sa kanilang pagkamahinhin, matatag kung

magdesisyon at eksperto sa gubat.
Sagot: Umayamnon
5. Ang kinikilalang pinuno ng Arumanen-Manobo na siyang tumatawag ng
mga pagpupulong.
Sagot: TImuay o Datu
 Indibidwal na Repleksyon (KERAE)

Carylle del Rosario

Konteksto

Natuklasan ko ang politikal na sistema, pamumuhay, paniniwala,

estruktura ng bahay, at kasuotan ng mga B’laan. Natukoy ko rin na mahalaga
sa kanila nga tamang pagtawag sa grupo nila (B’laan) dahil may ibang tawag
na tinuturing bastos at walang galang (Bilaan). Nalaman ko na may
nangunguna rin sa kanilang lugar, malaking parte ang kalikasan sa kanilang
paniniwala at pamumuhay, may naimpluwensiyahan ng Kristiyanismo at may
iba na hindi, at ang kanilang tradisyonal na arkitektura at kasuotan.

Eksperyens

Nabighani ako sa aking natuklasan na may paniniwala ang iba’t ibang

pangkat sa Pilipinas na magkaparehas pagdating sa pag-aalaga ng kalikasan.

Repleksyon

Marami pala silang pinahahalagahan na mga bagay-bagay maging

ang kanilang paggalang sa nakatataas, paniniwala, at ang pagsusunod sa
tradisyonal na sistema at kasuotan. Napakaimportante sa kanila ang pag-
aalaga sa kalikasan upang maiwasan ang mga parusang binibigay sa
pamamagitan ng lindol o pagguho at pagkawasak ng lupa. Dahil dito, hindi sila
nag-aaksaya ng oras. Para sa kanila, may panahon ang lahat ng bagay lalo na
yung pagtatanim ng palay, kamote, at iba pa.

Aksyon

Dapat kong ipagpatuloy ang pag-aaral sa mga bagay-bagay na akala

ko noon ay walang kahulugan. Hindi ko dapat itatabi ang mga pamaraan na
sa likod nito’y may mas malalim o mas mahigit na ipinahihiwatig dahil may
ibang aksyon o salita na maaring maging bastos o kawalang-galang sa ibang
kultura.

Ebalwasyon

Kailangan ko ipagpatuloy ito upang intindihin na may mga bagay na

walang silbi sa iba ngunit malaking parte sa buhay ng ibang tao lalo na’t dito
sumasalamin ang kanilang tradisyon, kultura, at maging ang kanilang
pagkatao. Kapag hindi ko ito pinahahalagahan, hindi ko rin sila maiintindihan
ng buong-buo.
Dynn Ebio

Konteksto

Mayroong iba’t ibang kultura ang mga pangkat sa Pilipinas. Para sa

modyul na ito, nakatuon ang leksiyon sa mga taga-Mindanao. Sa aking
pagbasa sa aklat at pagtatala, marami akong bagong natuklasan ukol sa
tribung Mandaya ng Sangab.

Esperyens

Marami akong bagong natunan sa paksang ito. Naaliw din ako sa aking
pagbasa lalo na tungkol sa mga paniniwala at gawi ng mga Mandaya. Marami
talagang barayti ng kultura at wika sa Pilipinas. Nakatulong din ang pagtatala
para lubos kong maunawaan ang mga depinisyon, konspeto, at paliwanag.
Dahil dito, mas madali kong maisaisip at mapag-aralan ang modyul.

Repleksyon

Mas natanto ko ang kahalagahan ng kultura sa iba’t ibang pangkat sa

Mindanao. Lubos kong naunawaan na importante itong pag-aralan upang
malaman natin ang mga implikasyon ng pagkakaroon ng iba’t ibang kultura
lalo na sa ating bansa. Kailangan natin maunawaan ang pagkakaiba ng
kultura ng bawat tao o grupo upang magkaroon ng kapayapaan at
pagkaintindihan.

Aksyon

Magsisikap ako at ipagpatuloy ko ang pag-aaral at pag-unawa ng mga

kultura ng mga pangkat sa Pilipinas. Importante ito upang malaman ko kung
ano ang pagkakatulad at pagkakaiba ng iba’t ibang kultura at kung ano ang
angkop at di-angkop para sa kanila.

Ebalwasyon

Kailangan kong panatilihin ang aking pag-aaral ng iba’t ibang kultura sa

Pilipinas bilang isang mamamayan ng bansa. Kapag lubos na maunawaan ng
bawat Pilipino ang ating kultura, mas madali nating makamit ang pagkakaisa
bilang isang nasyon at ang pag-uunawa sa bawat tao kahit ano man ang
kanyang wika, kultura, o grupong kinabibilangan.
Kyra Famacion

Konteksto

Sa pagtatala tungkol sa mga Mandaya, natuklasan ko ang kanilang

kultura. Mayroong pagkakaiba at pagkakaparehas na mga parktis at
paniniwala sa atin. Parehas silang nagdidiriwang ng binyag at nagkakaroon ng
kasunduan ang dalawang pamilya sa ikakasal. Ngunit, ang mga lalaki ay mas
nagbibigay ng halaga sa babae at ang kanyang pamilya sa pag-aasawa at
talagang pinaghahadaan nila ang seremonya. Ngunit, magkaiba ang kanilang
mga gawi at paniniwala at mga kasangkapang ginagamit, kagaya ng hindi
pagdidiriwang ng kaarawan pero ibase sa kahoy na itinanim noong isinilang
ang tao. Nalaman ko rin ang iba’t ibang kahulugan ng kanilang kultura.

Eksperyens

Ang naging karanasan ko ukol sa aking natuklasan sa kultura sa mga

Mandaya ay mas nauunawaan ko ang iba’t ibang klaseng tao sa mundo sa
mga aspeto ng buhay sa paraan ng kultura, at ito ang nagbibigay ng tulay
upang masmagkakaunawaan tayo ng isa’t isa. Dahil dito, mas nauunawaan ko
at nakikita ang kahalagahan ng pag-aaral ng iba’t ibang pangkat etniko.

Repleksyon

Batay sa aking naranasan, napag-isipan ko na ang lubos na pag-aaral ng

iba’t-ibang kultura ay napakasulit dahil napalawak ang aking pananaw sa
mundo, partikular sa iba’t-ibang lahi ng tao sa kanilang rehiyon at tiyak na
lugar. Mas nagiging bukas-isip ako sa ibang etniko sa Pilipinas at
napahalagahan ang kanilang mga gawi at paniniwala. Natatanggap ko ang
pagkakaiba sa ibang grupo ng tao at hindi madaling manghuhusga. Kaya sa
mga ito, nakita ko ng lubos ang kahalagahan sa pag-aaral ng kultura, lalo na
sa sariling nasyonalismo.

Aksyon

Batay sa aking repleksyon, ang angkop na aksyon na aking gagawin ay

panatilihin ang pag-aaral ng iba’t-ibang pangkat kultura sa bansa, dahil ito ay
napakahalaga upang magiging makatao at makabansa lalo na bilang isang
mamamayang Pilipino. Hindi ako ignorante sa iba’t-ibang kultura sa aking
bansa at nakakapili ng mga kanais-nais na mga desisyon. Kaya tunay na
angkop na aksyon na panatilihin ang pag-aaral sa iba’t-ibang kultura sa bansa.
Ebalwasyon

Karapat-dapat na panatilihin ang pag-aaral ng iba’t-ibang pangkat

kultura sa bansa dahil ito ay nagbibigay lamang ng mabuting kalabasan bilang
isang Pilipino at ito ay isang pang-habang buhay na pag-aaral. Bukod dito, mas
napapahalagahan ko ang aking pagiging Pilipino at ang aking mga kasamang
mamamayan. Mapahusay ko rin ang aking pag-unawa at paggamit ng Filipino
at ibang wika. Samakatuwid, karapat-dapat na panatilihin ang pag-aaral ng
iba’t-ibang kultura sa bansa.
Sean Go

Konteksto

Ang Meranaw ay isang populasyon ng mga Muslim na naninirahan sa

Lanao malapit sa lawa ng Lanao at tinawag na Maranao na
nangangahulugang (nakatira sa tabi ng lawa). Pangunahin nang nakasalalay
ang populasyon sa pagsasaka bilang kanilang pangunahing kabuhayan at
pangalawang pangingisda. Ang mga Meranaw ay magaling ding
mangangalakal na madalas na nagpapalitan ng mga hinabi na banig sa lokal
at sa buong mundo. Bilang karagdagan, ipinagpalit din nila ang mga bras mula
sa taguya, ang mga bras na ito ay mayroong, sarimanok, kulintang, mga
lalagyan na may beaded, lalagyan ng alahas, malalaking palamuting hugis-
palayok na may isang gayak na tinatawag na okil na disenyo. Sa larangan ng
pag-aasawa, naniniwala silang ang isang lalaki ay maaaring magpakasal ng
higit sa isang tao hangga't kaya niya. Ito ay isang simbolo ng katayuan para sa
mga kalalakihan sapagkat kapag marami siyang asawa nangangahulugan ito
na kayang-kaya niya ito at bukod sa marami siyang mga kakampi dahil sa mga
kamag-anak ng kanyang asawa. Karamihan dito ay ang kanilang kultura at
mga pamahiin na pamahiin. Saklaw nito ang kamatayan, pananampalataya,
gamot, at bawal. Naniniwala si Mandaya na kung may namatay, kukuha ito ng
Ibol’l. Si Ibol’l ay nabubuhay sa ilalim ng lupa at kabilang sa mga patay.

Eksperyens

Sa aking karanasan, alam ko ang ilang mga Maranao na hindi eksaktong

sumusunod sa mga kaugalian sa kasal. Bilang karagdagan, para sa mga
pamahiin na pamahiin hindi ako naniniwala sa 90 porsyento nito. Pakiramdam
ko ang mga taong ito ay may isang napakalakas na kultura tulad ng mga
Meranaw. Pinapanatili pa rin nila ang kanilang tradisyon.

Repleksyon

Para sa akin, ang mga Meranaw ay natatangi sa isang katuturan na sila

ay talagang pasadya at tradisyunalista. Mayroon silang ibang kultura mula sa
mga normal na mamamayang Pilipino din pagdating sa pag-aasawa at
pagkakaroon ng maraming asawa. Panghuli, may posibilidad silang maniwala
sa maraming pamahiin din. Bagaman, hindi ako naniniwala sa karamihan ng
daanan, gusto ko iyon kahit hanggang ngayon ay pinaniwalaan nila ito.

Aksyon
 Matagal nang pinapanatili ng Meranaw's ang kanilang kultura. Para sa
akin, dapat iyon ang kaso kahit na hindi tayo mga Meranaw. Dapat nating
gawin ito upang mapanatili ang pinagmulan at ang ating tradisyunal na
pamumuhay hindi para sa atin lamang ngunit para sa mga susunod na
henerasyon ng ating bansa.

Ebalwasyon

Sa pangkalahatan, ang mga Meranaw ay mayaman sa mga tuntunin ng

kultura, mahusay nilang pinangangalagaan ito sa kabila ng mga
impluwensyang banyaga. Bilang karagdagan, mayaman din sila sa usapin ng
pera, mayroon silang lupa na mayabong at mga dagat na puno ng mga isda,
kasama ang pangangalakal ng mga hinabing banig / malong. Ngunit sa
personal, hindi ako sang-ayon sa kung paano nila hawakan ang larangan ng
pag-aasawa dahil medyo ipinapahiwatig nito na ang mga kalalakihan ay
nakahihigit sa mga kababaihan at hindi iyon dapat ganoon. Upang
maidagdag, hindi ko gusto ang paghahati ng mga klase sa lipunan sapagkat
ang mga tao ay hindi dapat maliitin.
Althia Laid

Konteksto

Maraming iba’t-ibang pangkat ang naninirahan sa Pilipinas. Dahil dito,

marami ring iba’t-ibang kultura ang nabubuo at ito ay natatangi para sa ating
mga Pilipino. Sa nabuo kong pagtatala, natutunan ko ang tungkol sa mga
taong nanggagaling sa Bukidnon. Isa rin sila sa mga pangkat sa Pilipinas na
kilala ng mga tao kaya naman marami ring humahanga sa kanilang mga
paniniwala, valyus, at tradisyon. Maraming mga turista ang bumibisita sa
Bukidnon kaya mas lalong umuunlad ang kanilang ekonomiya. Kaya naman,
kung pag-aaraling mabuti ang kanilang kultura, talaga namang masasabi natin
na natatangi ang kulturang mayroon sila.

Eksperyens

Bawat tao ay may kani-kanilang pinaniniwalaan o nakagawiang gawain

na ipinamana ng kanilang mga ninuno. Hindi naman ganon kahirap aralin ang
kultura ng Bukidnon dahil tayo mismo ay bumibisita rin sa kanilang lugar upang
tingnan ang kanilang mga magagandang tanawin at makipiyesta sa
Kaamulan Festival. Bawat tao ay mas lalong nabibighani sa ganda ng Bukidnon
kaya naman lubos pa natin itong ibahagi pa sa ibang tao dahil ito ay karapat-
dapat.

Repleksyon

Mayaman ang Pilipinas sa tradisyon, kultura, at kaugalian. Ang kultura,

tradisyon, at paniniwala nating mga Pilipino ay napakahalagang bagay na
dapat nating isapuso. Kagaya ng mga taga-Bukidnon, talagang
pinapahalagahan nila ang kanilang kultura. Ito ay patunay na hanggang
ngayon, kilala pa rin sila sa kanilang mga tradisyon at paniniwala at marami
talagang mga taong humahanga sa kanilang kultura.

Aksyon

Isang mahalagang sangkap ang pagpapanatili ng kultura upang hindi ito

mawala at mapalaganap pa ito sa mga susunod na henerasyon. Dapat
ipagpatuloy pa rin natin ang ating kultura, tradisyon, paniniwala, at valyus.
Kagaya ng mga taga-Bukidnon, binibigyang-pansin nila ang kanilang
natatanging kultura sapagkat ito ang humuhubog sa kanilang pagkatao at
dahil dito, nakikilala sila bilang isang taga-Bukidnon.
Ebalwasyon

Karapat-dapat na panatilhin at ipagpatuloy kung ano ang nasimulan at

naituro sa atin ng ating mga ninuno kaya dapat nating pahalagahan ang ating
kultura. Tayo man ay galing sa iba’t-ibang kultura, dapat respetuhin natin ang
ibang kultura. Tayo man ay magkakaiba ng paniniwala, mahalaga pa rin na
tayo ay magkaisa upang mapanatili natin ang ating pagka-Pilipino.
Howard Langeras

Konteksto

Mayroong pitong magkakaibang tribo sa lalawigan na sila: Talaandig,

Higa-onon, Bukidnon, Umayamnon, Matigsalug, Manobo at Tigwahanon. Ang
Bukidnon ay saksi sa iba`t ibang antas ng akulturasyon ng mga mamamayan
nito. Sila ang mga nanirahan nang malayo mula sa anumang pag-access ng
lowlander na impluwensya, malalim sa kagubatan at kasama ang mga lugar
ng tubig at mga pangunahing ilog. Nasabi rin ang kanilang wika at kasaysayan,
tulad ng kung paano ito tinawag at kung paano ito nabuo mula sa kung paano
ito pinaniwalaan base sa kanilang kultura kinalalakihan.

Eksperyens

Ang "Kaamulan" ay mula sa salitang Binukid na "amul" na

nangangahulugang "magtipon". Ito ay isang pagtitipon ng mga tribo ng
Bukidnon para sa isang layunin. Maaari itong mangahulugan ng isang ritwal sa
pamamagat, isang seremonya sa kasal, isang pagdiriwang ng pasasalamat sa
panahon ng pag-aani, isang kasunduan sa kapayapaan, o lahat ng ito ay
pinagsama. Tulad ng nakasaad ang kaamulan ay nagsimula bilang
pagdiriwang noong Mayo 15, 1974, sa pagdiriwang ng fiesta ng munisipalidad
ng Malaybalay. Naisip ng isang opisyal ng bayan na anyayahan ang ilang mga
katutubo sa bayan at ipagawa sa kanila ang ilang mga hakbang sa sayaw sa
Plaza Rizal upang buhayin ang pagdiriwang ng fiesta at iba pang
nakagawiang gawain.

Repleksyon

Bago kinuha si Kaamulan bilang panrehiyong pagdiriwang ng Hilagang

Mindanao sa pamamagitan ng isang resolusyon sa Regional Development
Council. bago pa man ito gawing konsepto Maraming pagsisikap ang ginawa
ng iba`t ibang mga indibidwal sa lalawigan upang maisaayos ang pagdiriwang
na ito. Katulad ng mga nakikita natin, may mga ibat-ibang paniniwala ang
mga tao, gaya na nga lang nga mga kwentong malapit ang kaisipan ngunit
naiiba sa konteksto ang daloy. Gaya nga lang ng mga na-ibahagi ng kani-
kanilang mga ninuno may ibat-ibang paraan rin ang mga mamamayan upang
maramdaman ang dala nitong diwa at sa kung papaano nila ito malaganap
sa susunod na henerasyon

Aksyon
 Tulad ng nalalaman natin ang bawat aktibidad ay isang makabuluhang
seremonya na sumasalamin sa kayamanan at pagkakaiba-iba ng kulturang
Bukidnon. Mabuti na mas mapanatili ang mga kultura, paniniwala at tradisyon,
kasama ang mga valyu at sa kung ano pa ba ang mga bagay na natutunan
ng mga mamamayan sa lipunan mula sa kani-kanilang mga ninuno. At mas
maganda sana kapag ito ay mapanatili at maibahagi sa mga susunod na
angkan.

Ebalwasyon

Mahalagang mapanatili ang mga natutunan mula sa kani-kanilang mga

ninuno at sa paraang malaganap ito sa mga susunod na angkan. Ipagpatuloy
nating maibahagi ang mga natutunan natin mula sa kanila upang makamit
natin at intindihin ang kahalagahan ng mga ito. Nawa ay makapag-isip kami
ng mga paraan upang maihatid ang gayong mensahe at nawa ay malaman
natin kung paano ang mga simpleng bagay ay maaaring mag-ambag sa
ikagaganda ng pamayanan.
 YUNIT 4
Ilang kasanayang kultural
(Bukidnon), Mansaka, Mamanwa

Pangkat 4
 Ilang kasanayang kultural (Bukidnon) Mansaka, Mamanwa 
 
(Maribao at Nagac) 
● Higaunon 
○ “People of the wilderness” 
● Matigsalug 
○ Mga tao galing sa Tigwa-Salug, San Fernando 
○ “Mga tao sa ilog ng Salug” 
○ Lalaki: 
■ Maikling-masikip na pantalon hanggang tuhod 
■ Tinuping  turbante  o  telang  pamugong  sa  ulo  na  may  butyl  o 
beads na may buhok ng kambing o kabayo 
○ 146,500 ang populasyon. 
● Talaandig 
○ Isandaang libo (100,000) ang populasyon 
○ Nakatira sa barangay at munisipalidad ng Bundok Kitanglad 
○ Magbabaya​ – Diyos 
■ Naniniwala  na  ito  ang  pumoprotekta  sa  kanilang  kalikasan  na 
makikita  sa  sosyal,  pulitikal,  at  pangkabuhayan  na  aspekto  ng 
kanilang buhay  
○ “We gather soil of different colors and use white glue as paint binder” 
○ Soil painting  
■ Kabataang  magpinta  at  nananalo  ang  mga  ito  sa  paligsahang 
rehiyunal  at  nasyunal  na  naging  daan  ng  pag-angat  ng kanilang 
kabuhayan 
● Tigwa/Tigwahanon  
○ Watak-watak  sa  buong  munisipalidad  ng  San  Fernando  hanggang 
Davao Del Norte 
○ Guwa o scattered sa ingles at mula sa ilog tigwa kung saan sila nakatira 
○ Bilang  ng Tigwahanon ng Agusan Del Norte, Bukidnon, Agusan Del sur at 
Misamis Oriental ay umaabot ng 36,128. 
● Umayamnon 
○ Nakatira sa iIog ng Umaran sa Probinsya ng Bukidnon. 
○ Kilala dahil mahinhin, matatag kung magdesisyon, at eksperto sa gubat. 
○ Katamtamang  kulay  ng balat at tangkad, prominenteng panga at buto 
sa dakong itaas ng pisngi o cheekbone. 
○ Gumagawa sila ng mga:  
■ Butyl o beadworks bilang palamuti sa katawan 
● Ginakit at inaboy o kwintas 
● Suning o handbag ng lalaki  
● Binuklad o pulseras. 
○ 101,906 ang populasyon. 
 
 
Ilang mga Kasanayang Kultural​ ​(Miñoza) 
● Pangampo  
○ Isang  taunang  ritwal  na  nangyayari  tuwing  buwan  ng  Enero  na 
pumapaloob sa pagdarasal para sa kanilang Diyos na si Magbabaya 
○ Pinepreserba  at  pinoprotektahan  ang  pitong  (7)  pinakaimportanteng 
bagay  sa  mundo:  lupa,  tubig,  punong  kahoy,  apoy,  hangin,  tunog,  at 
paniniwala at tradisyon  
● Panagulilay 
○ Nagaganap  tuwing  buwan  ng  Marso  at  humihingi  kay  Magbabaya  ng 
ulan para sa kanilang lupang sakahan 
■ Salangsang  ay  isang  sermonya  rin  sa  paghingi  ng  pahintulot  kay 
Magbabaya na magtatanim ng iba’t ibang halamang pagkain  
■ Pang-ibabasok  ay  pagsamba  bago  at  pagkatapos  magtanim. 
Nangangailangan ng tatlong manok na kulay puti, pula, at dilaw 
■ Panangga  o  proteksyon  sa  kanilang  tanim  na  tinatawag  na 
layag-layag. 
■ Talabugta  ay  taunan  ginagwa.  Nagpapasalamat  din  sa  lupang 
puno ng kasaganaan. Ginagawa nila ito kung sila ay nagtatanim 
● Lagong 
○ Isang pasasalamat sa mga biyayang dumating mula kay Magbabaya 
○ Gumagawa  sila ng tula o musikang tunog bilang mainit na pagtanggap 
sa mga kagalang-galang na bisita 
● Samayaan  
○ Isang  ritwal  ng  buong  lugar  bilang  pasasalamat  sa  isang  buong  taong 
kapayapaan at matiwasay na lipunan 
○ Nangyayari ito sa buwan ng Oktubre o katapusan ng taon  
● Pangapar  
○ Isang  pagtitipon  ng  lahat ng mga manggagamot upang maitaboy ang 
mga pinagmulan ng sakit at karamdaman  
○ Nangyayari  ito  kung  may  epidemya  o  mabilis  na  pagkalat  ng 
nakakahawang sakit  
 
Mga Katutubong Instrumento​ ​(Miñoza) 
● Agong 
○ Ginagamit  bilang  pantawag  sa  lahat  ng  mga  miyembro  upang 
magpulong 
○ Tinutugtog  ito  sa  pamamagitan  ng  paghampas  sa  tuktok  nito  gamit  ng 
isang patpat. 
○ Ginagamit  din  ito  ng  mga  Muslim  tulad  ng  mga  Maranao, 
Maguindanao, o Tausug  
● Tambol 
○ Gawa sa hungkag na kahoy  
 ○ Ginagamit  ito  tuwing  may  festival  at  tinutugtog  ito  sa  pamamagitan ng 
paghampas sa dulo ng patpat na pantambol 
● Bantola 
○ Gawa  sa kawayan na may makahilerang linyang butas sa gitna na may 
isang istring 
○ Ang  ​saluray  ay  isang  instrumentong  tulad  nito  ngunit  may  walong 
kwerdas na siyang nakalilikha ng tunog 
● Kutyapi o Kudyapi 
○ Ito  ay  parang  gitara  na  may  mahabang  leeg  at  may  isa  o  dalawang 
kwerdas 
○ Kinakaskas ito upang tumaginting ang tunog na nililikha nito 
○ Ang  ​kudlong  ay  tulad  nito  ngunit  mas  malaki  ang  katawan  nito  at 
mahaba rin ang leeg na katulad din ng gitara 
● Kuratong 
○ Pinatugtog ito kung may binatang na dumating sa kanilang lipunan  
○ Ito ay gawa sa buko ng kawayan na may hugis rektanggulo sa dulo 
○ Ang  haba  nito  ang  nagpapalakas  ng  tunog  na  nabubuo  sa 
pamamagitan ng patpat  
● Palala 
○ Plawta ng Bukidnon  
○ Ito  ay  may  walong  butas  na  tinatakpan  kung  pinatutugtog  sa 
pamamagitan ng pag-ihip sa dulo ng kawayan  
● Kubing 
○ Mahaba’t makitid at manipis na piraso ng kawayan 
○ Ito ay may maliit na butas sa gitna na may iba’t ibang tono ng tunog 
○ Ang tagining ng tunog nito ay nagmula sa pag-ihip ng instrumentong ito 
● Talapak 
○ Isang  kalahating  hiwa  ng  kawayan  at  isa  pang  pirasong  manipis  na 
kawayan  na  pinagkalatog  upang  makalikha  ng  tunog  na  halos 
magkahawig sa tunog ng palakpak ng kamay 
○ Ginagamit ito kung nagtatanim ang mga magsasaka  
● Lantoy 
○ Gawa rin sa kawayan na may tatlong butas  
○ Tinatawag din itong ​badtek  
○ Kinopya  rin  ito  sa  instrumentong  ​pulendag  na  mas  malaki  sa  lantoy 
ngunit may tig-aapat na butas sa itaas at ibabang bahagi 
● Lebpad 
○ Isang uri rin ng tambol ngunit gawa ito sa manipis na kahoy 
 
Etnikong Awitin​ ​(Miñoza) 
● Limbay 
○ Patulang awitin na pagpapahayag ng mang-aawit ng kanyang Hinaing 
at damdamin 
 ● Sala 
○ Nagpapahiwatig ng panliligaw  
● Nanangaon 
○ Awiting puro lamang sa aliwan  
○ Inaawit  tuwing  gabi  o  nagbabalat  ng  mais,  naghahabi  ng  banig  at 
naglilinis ng ratan 
● Basahan 
○ Pagbigkas sa mga salawikain o kasabihan ang Bukidnon 
○ Ginaganap  tuwing  may  paligsahan  upang  malaman  kung  sino  ang 
magaling  
● Idangdang 
○ Awiting  nagbabalik-tanaw  sa  mahahalagang  pangyayari  sa  kanilang 
kasaysayan   
● Kaligaon 
○ Awiting tumatawag ng mga diwata  
○ Dapat  malumanay  at  malagintong  ang  boses  ng  umaawit  upang 
maging epektibo ang awiting ito  
○ Inaawit  tuwing  ​kaligaan  at  mga  kababaihan  ang  kadalasang  umaawit 
nito sabay ang pagsasayaw ng ​dugso  
● Antoka  
○ Pagtutunggaling  berso  tungkol  sa  halaga  o  presyo  ng  dowry  ng  anak 
na babae 
 
Ilan sa Mga Etnikong Sayaw​ ​(Miñoza) 
● Binanog 
○ Tipikal  na  sayaw  ng  tribung  Talaandig  na  ginagaya ang galaw ng isang 
ibong kilala sa tawag na banog  
● Tinambol 
○ Kalalakihan at kababaihan ng Talaandig bilang pag-aaliw at pag-aalay 
sa kanilang Diyos na si Magbabaya  
● Saut 
○ Sinasayaw  ng  mga  lalaki  lamang  ay nagpapakita ng pagiging eksperto 
sa iba’t ibang estilo at sining ng pakikipaglaban  
● Sayaw pagadugsa  
○ Ang paggaya ng paglalakbay ng isang mangangaso  
● Inagong 
○ Sayaw pang-aliw kung may pagtitipon at piyesta 
● Talupak 
○ Ipinapakita  ang  kanilang  pamamalakad  at  paraan  ng  pagtatanim, 
pag-aani at pagpapahangin ng palay  
● Tinagpi 
○ Paggaya sa pagtatanim ng palay  
● Bubudsil 
 ○ May hawak na poste o haligi bilang pandurog ng butil ng palay  
● Dugso 
○ Isang  ritwal  na  sayaw  ng  kababaihan  tuwing  may  selebrasyong 
panrelihiyon 
● Pinagkabula 
○ Pagsasayaw ng mag-isa o solo  
● Binalanak  
○ Sosyal na sayaw  
 
Mga Etnikong Damit at Kagamitan​ ​(Miñoza) 
● Datu or lider ng tribu  
○ Nakasuot  ng  pang-itaas  na  may  mahabang  manggas,  may  kuwelyo at 
mahaba ring pantalong. 
○ Marami  ang  kulay  pula,  itim,  o  asul  at  may  palamuting  pinaghalo  ang 
kulay pula, itim, asul, dilaw, berde at puti. 
○ Disenyo ay tinatawag na: Linabian, Ginontingan at Kinabuka. 
■ Linabian  –  ginupit  na  pira-piraso  sa  tuwid  na  tabas  ng  tela  na 
naglalaman  ng  maraming  kulay  at  idedesenyo  sa  harap ng polo, 
blusa, palda at pantalon sa dulo ng manggas. 
■ Ginontingan  –  may  zigzag  na  disenyo  at  inilalagay  sa  mga  gilid 
nito. 
■ Kinabuka  –  paggugupit  ng  pira-pirasong  parisukat  na  tela  at 
katulad  ng  linabian  at  ginontingan,  ito  ay  tinatahi  na  gamit  ang 
kamay laman. 
○ Solang-solang  
■ Disenyo  tulad  ng  Ginontingan  na  may  hugis  korona  ng 
pinakamataas na datu o pari 
■ Gawa  ito  sa  butyl  o  bead  na nakadikit sa tela at buhok ng hayop 
tulad ng kambing o kabayo. 
○ Tangkulo  
■ Espesyal  na  tela  na  ginupit  na  may  hugis  na  tatsulok,  nilalagyan 
ng bead, butones, o tipay at buhok ng hayop 
■ Ito  ay  laging  ginagamit  o  dinadala  ng  datu  at dito inilalagay ang 
kanyang  kamama  o  mama(betel  nut  at  lime),  pabango,  at  iba 
pa. 
○ Salibulan  
■ Maliit na kahon na gawa sa ginto pilak o bronse. 
○ Iba pang kagamitan ng Datu: 
■ Sangi  -  matulis  na  kutsilyo  nakakurba  na  may  espesyal  na 
artistikong sakuban nakadikit 
■ Bari/Bolo, kalasag o taming, bangkaw o kalawit, baliug o kuwintas 
■ Panutod  -  tattoo.  Itim  na  tintang  nasa  ibat  ibang  parte  ng 
katawan ng Datu  
 ● Bae o asawa ng isang Datu 
○ Imahen ng bulaklak o linsong tela  
○ Meron din silang linabian, ginontingan at kinabukang disenyo ang damit  
○ Patadyong 
■ Saya o palda na maaaring may guhit o simple lamang  
■ Kulay pula, asul, o puting kulay  
○ Panika 
■ Isinusuot tuwing may festival 
■ Himaymay na sinulid o yarn 
■ Ang  materyal  ay  galing  sa  patpat  ng  kawayan  at  balahibo  ng 
manok 
○ Benoong 
■ Isang lasong disenyo ng pinong tela 
■ Dekorasyon kung may pagtitipon at espesyal na okasyon 
■ Simbolo ito ng pagrespeto sa asawa ng kanilang datu 
○ Balaring 
■ Kuwentas na gawa sa sinulid at butyl (mga bead) 
■ Kapulan  na  maliit  na  kahon  na  gawa  sa  ginto,  pilak  o  bronse  at 
nilalagyan ng mga personal na gamit tulad ng mama at iba pa 
○ Lebad 
■ maliit  na  buslo  mula  sa  rattan na may bead, butones at buhok ng 
hayop na inilalagay sa gilid nito 
● Songol - pulang sinturon 
● Tacus - pulseras sa bukong-bukong (anklet) na yari sa bead 
● Senibod - yari sa kahoy 
● Sonong - buslo ng babae at bukala sa pulseras 
 
 
3.4 Ang Mga Mansaka​ ​(Mah) 
● Isang etnikong grupo na matatagpuan sa Rehiyon XI 
- Davao del Norte at Compostela Valley 
● Mansaka = ​umakyat 
- “​The  first people to ascent to the mountain or go upstream​”/ mga taong 
unang umakyat sa bundok 
● May  malaking  bahagi  ng  ancestral  domain sa ComVal Province at Davao del 
Norte 
- Hindi sila subgroup o subtribe ng Mandaya 
● Ikinabubuhay (sinaunang Mansaka) 
- Pagsasaka;  pangangaso  ng  mga  ibon,  baboy  ramo,  usa,  atbp.  Hayop; 
at pangingisda (dapat silang mangisda sa kanilang teritoryo lamang) 
- Ibinahagi nila sa kanilang kasamahan ang mga nahuhuli 
● Mahilig  sa  paggawa  ng  dagmay  o  damit  (abaka  at  iba-ibang  disenyo), 
basket, palayok, at brasswares (pandekorasyon at gamit sa bahay) 
 - Natatanging kulay sa damit: asul, dilaw, puti, itim, at pula  
***  pula  =  ito  ay  para  lamang  sa mga datu, bagani at anak na lalaki ng 
datu 
***asul, dilaw, at puti = para sa mga babae; kahit anak ng datu. 
● Balyan o ​Ritual practitioner 
- May  mga  gawain  at  pag-uutos  na  sinusunod  ng  mga  Mansaka  (lao  na 
sa panggagamot at pagsasagawa ng ritwal) 
- Malaking bahagi sa panahon ng pagtatanim at pag-aani 
- Upang itaboy ang masamang espiritu at peste  
- Magbabaya = Pinaniniwalaan nila na Diyos 
- Panggagamot = nakuha nila sa gubat at sapa 
● Naniniwala sa mga espiritung nakatira sa kagubatan 
**lalo na sa puno ng balite 
● Pagsasaya 
- Panahon  ng  pag-aani,  pagpapakasal,  pagbibinyag,  pagpapatuli, 
pagpapasalamat sa masaganang ani, atbp.  
● Katutubong  sayaw,  awit,  mga  instrumentong  pangmusika  (kahawig  din  sa 
instrumento  ng  ibang  tribu  pero  iba  sa  katawagan,  gamit,  at  sa  paraan  ng 
pagpapatugtog) 
● Pagsusuot  ng  mga  palamuti  sa  katawan;  may  mga  pagkakaiba  kung 
pambabae o panlalaki 
- Balyog (kuwintas) = masa malaki ang para lalaki kaysa sa babae 
= isinusuot kapag may okasyon; sagrado ito sa kanila 
= datu, bagani, at baylan ang gumagamit nito 
araw-araw 
● Kapag may namatay na Mansaka 
- Pinaglalamayan  ng  dalawang  gabi  at  sa  pangatlong  araw  ang 
kanyang libing.  
- Hindi  rin  ginagalaw  ang  kanyang  paboritong  pagkain  o  inumin  ng 
namatay  ayon  sa  tagal  ng  pangako  nila  sa  kanya  kung  hanggang 
kailan na hindi ito gagalawin 
- Iniwasan din ang mag-ingay tuwing dumadalaw sa puntod ng namatay 
- Ang  bahay  kung  saan  namatay  ang  Mansaka  ay  sinusunog  o 
tinatanggalan ng dingding 
- Nililinis  ang  lugar  at  lumilipat  sila  sa  bagong  tirahan---dahil  sa 
paniniwalang hindi na mabuti ang bahay kapag namatayan 
● Pag-aasawa 
- Pinaghahandaan at isinasaayos  
- Iba’t ibang yugto tungo sa paglagay sa tahimik 
>  ​tagna  ​o  pag-alam,  ​mangusip  o  panunuyo,  ​manubay  ​o 
pagpapaabot, at ​mamungad ​o mamanhikan 
> malaman kung magkano ang gagastusin ng lalaki sa kasal 
 - May  dalawang  pagpipilian  ang  lalaki  upang  mapangasawa  ang 
babae: 
1. Tumitira  siya  sa bahay ng babae upang manilbihan nang sa ganoon 
wala na siyang dowry na ibibigay sa pamilya ng babae 
2. Hindi  muna  siya  makakaakyat  sa  bahay  ng  babae  kapag  hindi  siya 
makapagbibigay  ng  halaga  o  bagay  na  tinatawag  “​saud  sang 
gatas ng ina​” o “​sahud sa gatas ng inahan​” 
- (ibibigay  ng  lalalki)  Baboy  para  sa  kasal  at  perang  pambayad  sa  lahat 
ng kamag-anak ng babae 
- Tinutumbasan din daw ito ng babae 
 
 
3.5 Ang Mga Mamanwa​ ​(Olarita) 
● Mga  taong  bundok na maiitim, pandak, kulot ang buhok at sarat ang ilong na 
may maiitim na mata 
● Mga Aeta sa Mindanao 
● Naninirahan sa hilagang-silangan na mga probinsya ng Surigao at Agusan 
● Gumagamit ng kanilang diyalekto kung nakikipag-usap sa kapwa Mamanwa 
● Nakapagsasalita rin sila ng wika ng mga taga ibang bayan 
● Aeta, Ayta, Agta (Ata), Ate, Ita 
○ Galing  sa  salitang-ugat  na  “​it​”,  ibig  sabihin  ay  “​maitim​”  sa  Tagalog,  at 
“​itumon​” sa Cebuano 
● Mamanwa 
○ First forest dwellers 
○ Galing sa salitang “​man​” (first) “​banwa​” (forest) 
● Kongking 
○ Bantog na tawag sa mga Mamanwa dahil sa kulot nilang buhok 
○ Galing sa salitang “​conquista​”, ibig sabihin ay “​the conquered ones​” 
● Sumusunod  sa  mga  yapak  ng  unang  tao  sa  Pilipinas  na  dumating  mula  sa 
mga lugar ng Asia 50,000 taon na ang nakalipas 
● Sila  ang  pinakamatandang  pangkat  na  naninirahan  sa  Pilipinas  at 
pinangalawahan ng mga Aeta sa Luzon 
● Mga  lagalag  (nomadic):  naghahanap  ng  makakain  sa  bawat  lugar  na 
kanilang napupuntahan kaya wala silang permanenteng tahanan 
● Kumukuha sila ng mga orkidya, nuts, ratan, at pulot upang ibenta sa bayan 
● May  mga  kagamitan sila para manghuli ng mga usa, baboy ramo, unggoy, at 
malaking ibon 
 
Pananampalataya at Ilang Gawain 
● Ikalabimpitong  siglo​:  isang  Agustinong  Misyonaryo  ang  sumulat  na  ang  mga 
Mamanwa ay walang ideya tungkol sa relihiyon at sibilisadong kaugalian 
● Magbabaya 
○ Pinaniniwalaan ng mga Mamanwa na pinakamataas 
 ● Pagdidiwatahan 
○ Pananalangin nila tuwing kabilugan ng buwan 
○ Isang  uri  ng  panalangin  ng  buong komunidad na pinangungunahan ng 
tambayon 
○ Naniniwala  sila  na  ang  buwan  o  ang  araw  ay  tahanan  ng  manililikha 
nila 
● Moon- Prayer 
○ Isang  dasal  na  pasalita  na  may  kasamang  tugtog  at  sayaw  ng  mga 
katutubo 
○ Magsisimula  sa  pagpapakita  ng  buwan  at  magtatapos  sa kadiliman ng 
gabi ang pagdarasal 
 
Agrikultural na Paniniwala at Gawain 
● Ang mga Mamanwa ay walang bahay, taniman at kahit mga kasangkapan 
● Mayroon  lamang  silang  pana  at  busog  at  ilang  makapal  na  lansetang 
ginagamit sa panghuhuli ng mga isda at hayop sa lupa 
● May pansamantalang bahay sila na gawa sa kahoy at mga dahon 
● Nag-aagrikultura  sila  ngunit  dahil  sa  mga  lagalag  sila  kung  kaya  naiiwan  din 
ang kanilang pananim 
 
Pag-aasawa 
● Karaniwan  sa  mga  mag-asawa ay labintatlo hanggang labing-anim na taong 
gulang lamang 
● Monogamous  o  isa  lamang  ang  asawa  dahil  hindi  nila  kayang  buhayin  ang 
maraming asawa 
● Hindi sila nag-aasawa ng kamag-anak 
● Minsan, ang mga magulang ang nag-aayos ng kanilang pag-aasawa 
● Pamadje 
○ Ang  lalaki  ay  humihingi  ng  tulong  sa  mga  magulang  niya  upang 
mapuntahan ang tahanan ng babae 
● Bogay o Bride’s price 
○ Ito  ay  hinihingi  ng  mga  magulang  ng  babae  sa  pamamagitan  ng 
kawali, kaldero, gong, bolo, pera, at iba pa 
● Ang Seremonya 
○ Ang  dalawang  ikakasal  ay  uupo  sa  sahig  na  malapit sa isa’t isa na may 
kaharap na isang pinggan na puno ng bigas 
○ Kukuha  sila  ng  bigas,  hahawakan  iyon  at  ang  kabilang  kamay  ng  lalaki 
ay  hahawak  sa  kabilang  kamay  ng  babae  at  sasabihin  ng  baranggay 
kapitan sa sila ay mag-asawa na 
● Kombite 
○ Ang pagkatapos ng kasal 
 
 
Tungkol sa Ilang Paniniwala sa Kamatayan 
● Takot silang mamatay 
● Kung may namatay sa kanila, ipinalilibing kaagad 
● Hindi  sila  mag-iingay  o  iiyak  dahil  baka  magalit  daw  sa  kanila  ang  mga 
engkanto 
● Habang  inililibing  ang  kamag-anak  nilang  namatay,  ang  iba  naman  ay 
naghahanda para sa paglisan sa lugar na iyon 
● Ilang paniniwala: 
○ Pagbasag  ng  pinggan  sa  kabaong  upang  mapahinto  ang  susunod  na 
kamatayan o walang susunod sa kanilang mamamatay 
○ Hindi  kailangang  magpaalam  ang  mga  bisita  kung  aalis  na  para  sa 
katahimikan ng namatay 
○ Hindi  magwawalis  ng  sahig  kung  may  patay  pa  sa  bahay  para 
maiiwasan ang sunod-sunod na pagkamatay 
○ Pagtangon 
■ Ang  mga  nagbabantay  ay  hindi  matutulog  dahil  maaaring 
dumating ang masamang kaluluwa at palitan ang patay 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Balik-aral na Pagsusulit 
Topic: ​I​lang kasanayang kultural (Bukidnon) Mansaka, Mamanwa 
 
1. Ito ay may zigzag na disenyo at inilalagay sa gilid ng damit ng Datu o Bae. 
a. Ginontingan 
b. Solang-solang 
c. Linabian 
 
2.  Ito  ay  isang  sayaw  ng  mga  lalaki  dahil  nagpapakita  ito  ng  pagiging  eksperto  sa 
iba’t ibang estilo at sining ng pakikipaglaban. 
a. Tinambol 
b. Inagong 
c. Saut 
 
3.  ​(Enumeration)  Ayon  sa  kulturang  pangampo,  ano  ang  pitong  (7) 
pinakaimportanteng bagay sa mundo? 
 
4.  Ito  ay  hinihingi  ng  mga magulang ng babae sa pamamagitan ng kawali, kaldero, 
gong, bolo, pera, at iba pa. 
a. Bride’s price 
b. Pamadje  
c. Seremonya 
 
5. Ilang gulang ang karaniwan sa pag-aasawa ng mga Mamanwa? 
a. Labing walong hanggang dalawampu’t tatlo 
b. Labintatlo hanggang labing-anim 
c. Labindalawa hanggang dalawampu 
 
6. Sila ay naniniwala sa mga espiritung nakatira sa kagubatan. 
a. Mamanwa 
b. Panika 
c. Mansaka 
 
7. Ano ang kahulugan ng Mansaka bilang mga umakyat? 
a. hindi sila subgroup o subtribe ng Mandaya 
b. mga taong unang umakyat sa bundok 
c. mahilig sa paggawa ng dagmay o damit 
 
8. May mga gawain at pag-uutos na sinusunod ng mga Mansaka. 
a. Baylan 
b. Datu 
c. Tangkulo 
 
9. ​(Tama/Mali) Ang kulay asul, dilaw, at puti ay para lamang sa mga datu, bagani at 
anak ng datu. Ang kulay pula ay para sa mga babae.  
 
10. Sila ang pinakamatandang pangkat na naninirahan sa Pilipinas? 
a. Mamanwa 
b. Aeta 
c. Mansaka  
 
11. Bakit tinawag na lagalag ang mga Mamanwa? 
a. Dahil  sila  ay  mga  taong  bundok  na  maiitim,  pandak,  kulot ang buhok at sarat 
ang ilong na may maiitim na mata 
b. Dahil takot silang mamatay 
c. Dahil  naghahanap  sila  ng  makakain  sa  bawat  lugar  na  kanilang 
napupuntahan kaya wala silang permanenteng tahanan 
 
12.  ​(Tama/Mali)  Naniniwala  ang  mga  Mamanwa  na  ang  buwan  lamang  ang 
tahanan ng manlilikha nila 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Susing Sagot 
 
1. A 
2. C 
3. Lupa, tubig, punong kahoy, apoy, hangin, tunog, at paniniwala at tradisyon 
4. A 
5. B 
6. C 
7. B  
8. A 
9. Mali  -  Ang  kulay  asul,  dilaw,  at  puti  ay  para  sa  mga  babae  at  ang  kulay  pula 
ay para sa mga datu, bagani, at anak ng datu.  
10. A 
11. C 
12. Mali - Naniniwala sila na ang buwan o ang araw ay tahanan ng manlilikha nila 
 
Repleksyon

Konteksto
Sa linggong ito ay naatasan kaming maghanda ng isang pangkatang
pagtatala at balik aral na pagsusulit para sa paksa namin. Ang paksa sa tala ng
grupo namin ay ang “Ilang kasanayang kultural (Bukidnon) Mansaka, Mamanwa”.
May ilang kasanayang kultural sa Bukidnon tulad ng pangampo, pangulilay,
pangapar, samayaan at lagong. Marami din mga instrumentong pangmusika sila,
ang agong ang pinaka madalas na ginagamit nila, at gumagamit sila ng anumang
iba pang mga karaniwang instrumentong etniko. Sa paggamit ng mga
instrumentong ito, marami silang mga awitin at sayaw din. Sa paggamit ng mga
instrumentong ito, marami silang mga kanta at sayaw din. Ang Mansaka na
matatagpuan sa Compostela Valley ng Region XI, ay marami din similar na aspeto
ng kultural. Natatangi sila bilang ang mga taong unang umakyat sa bundok.
Partikular sila sa kanilang damit at palamuti sa katawan. Ang Mamanwa ay ang
mga Aeta sa Mindanao. Sila ang pinakamatandang pangkat na naninirahan sa
Pilipinas at pinangalawahan ng mga Aeta sa Luzon. Ang kahulugan ng ngalan nila
ay First forest dwellers, ang mga agrikultural na paniniwala nila ay totoo sa kanilang
pangalan.

Eksperyens
Nakakatuwang malaman ang mga kultura sa Bukidnon at ang mga
pangkatang etniko dito, katulad ng mga Mansaka at Mamanwa. Meron
makabuluhang kahulugan ang Mansaka sa kanilang isinusuot. Karamihan sa mga
kahulugan na partikular sa kasarian, tulad sa mga kulay ng damit at ang kalakihan
ng kuwintas na suot nila. Kamangha-mangha naman ang gawain ng mga
Mamanwa dahil kahit wala silang bahay, taniman, o kahit mga kasangkapan
nabubuhay pa rin sila kahit gumagamit lang sila ng mga pana at busog o ilang
makapal na lansetang panggamit sa panghuhuli ng mga isda at mga hayop sa
lupa. Ngunit nakakagulat at nakapanibago naman dahil natatangi ang kanilang
paraan lalo na ang karaniwang taong gulang sa pag-aasawa nila na kung saan
napakabata pa dahil ang mga mag-asawa ng Mamanwa ay nasa labintatlo
hanggang labing-anim na taong gulang.

Repleksyon
Matapos basahin ang teksto tungkol sa mga kultura at grupo sa Bukidnon,
mabuti naman kung paano nila napapanatili ang napakaraming kanilang mga
kasanayan. Ang mga sayaw, instrumento, at damit ay may malaking kahulugan sa
kanila sapagkat bahagi ito ng kanilang pagkakakilanlan. Sa paglilimi tungkol sa
kanilang mga kahulugan mga ito, halimbawa ang mga sayaw, ang mga ito ay higit
sa isang sistema para sa kanila ngunit pati na rin ang kanilang paraan ng
pamumuhay.
Aksyon
Batay sa repleksyon namin, ang angkop na aksyon na aming gagawin ay
bigyan ito ng kahalagahan at kabuluhan dahil ito ang kanilang paraan ng
pamumuhay at pagkakakilanlan. Ano mang gawain nila o mga paniniwala, ito ang
ikasasaya para sa kanila. Kahit na nakakapanibago o natatangi para sa amin, ay
dapat itong respetuhin at ipagmalaki dahil sila ay nabibilang din sa ating bansa na
nabubuhay sa isang simpleng buhay na labis na kamangha-mangha.

Ebalwasyon
Batay sa aming paggawa ng pagtatala sa ilang kasanayang kultural
(Bukidnon) sa mga Mansaka at Mamanwa, nakabuo kami ng ebalwasyon na isa
natatanging kultura na nabibilang sa bansang Pilipinas. Ginagawa nila ang kanilang
makakaya upang mabuhay gamit lang ng mga simpleng bagay. May mga
pagkakakilanlan sila na nakakamangha dahil dito sila naiiba sa ibang kultura na
napakahalaga para sa kanila ang mga kahulugan nito.
 YUNIT 5
Meranaw,
Zamboanga, Dapitan

Pangkat 5
FIL 67 PAGTATALA 
PANGKAT 5 - RAGPALA, RAVACIO, ROMOROSA, SAMOYA, SIO 
PAGES 181-199 
 
 
Aralin 4: Wika at Kultura ng Ilang mga Muslim sa Mindanao 
 
4.1 Ang mga Meranaw 
 
● Ang  mga  Meranaw  ay  mga  Muslim  na  naninirahan  sa  Lanao  na  nasa 
kapaligiran  ng  lawa  ng  Lanao,  na  siyang  pangalawang  pinakamalaking 
lawa sa Pilipinas. 
● Mga  teorya  tungkol  sa  pinagmulan  ng  mga  Meranaw  ayon  kay  Casa 
Alonto (1974) sa kanyang Perspective on Maranao Society:  
○ Teorya  1:  batay  sa  epiko  ng  mga  Meranaw  na  Bantugan  o 
Darangan.  Sinasabing  ang  mga  unang  naninirahan  sa  Lanao  ay 
pinangunahan  ng  isang  nagngangalang  “Butuanun  Kalinan”  na 
buhat sa dakong Silangan na tinatawag na ​Bombaran. 
○ Teorya  2:  Ang  migrasyon  ay  patungo  sa  Katimugang MIndanao, sa 
dakong  Iranon.  Ang  mga  Iranon  na  natagpuan  nang  naninirahan 
sa kapaligiran ng lawa ay napangasawa ng mga bagong dating. 
● Pinangalan  ni  Pangulong  Manuel  Luis  Quezon  ng  “maliit  na  Baguio  ng 
timog” ang Lanao. 
● Mayo 2, 1959 - Nahati sa Lanao del Sur at Lanao del Norte ang Lanao sa 
paglabas ng Batas Republika 2228. Ang punong-lalawigan ay Marawi at 
Iligan. 
● Ang Lanao del Sur ang pamayanan ng mga Meranaw na may 
populasyon na 455,507 sa taong 1970. Malamig ito kaya tinawag na belt 
ng bagyo. 
● Pagsasaka ang kanilang pangunahing pangkabuhayan. Bigas ang 
pangunahing pagkain. Sa prutas, maipagmamalaki nila ang kanilang 
marang ​at ​durian ​na hindi matatagpuan sa Luzon. 
● Mga produktong pangkalakal:  
 ○ Ang ​hinahabing banig at ​malong​ ng mga Meranaw ay 
nakakatawag ng pansin hindi lang sa lokal na pamilihan, kundi sa 
pandaigdig din.  
○ Ang ​bras​ na ginagawa sa Tugaya. Ang mga ito’y binubuo ng mga 
gong, sarimanok, kulintang, lalagyan ng buyo, lalagyan ng alahas, 
malalaking hugis na paso na may adornong tinatawag na okil na 
disenyo. 
● Nahahati sa tatlong uri ang mga Meranaw: artistokrasya, malalaya, at 
alipin. 
○ Artistokrasya​ - kilala sa katawagang Malaibangsa na binubuo ng 
mga dugong bughaw tulad ng sultan at mayayamang datu. 
○ Malalaya​ - tinatawag ding Freeman. Ang mga magsasaka at 
manggagawa ang tinatawag na ​Pegawid​. 
○ Alipin ​- tinatawag silang ​Bisaya’y​. Nawawala sa kasalukuyan 
bagama’t nasa kamalayan pa rin ang tungkol sa mga istatus. 
● Hindi maaaring mapangasawa ng nasa isang uri ang nasa kabilang uri. 
● Adat​ at ​taritib ​(kaugalian at tradisyon) - nakapag-uugnay sa lahat ng 
Meranaw. Halimbawa ay ang mahigpit na pagsunod sa magulang at 
kaugalian tungkol sa pag-aasawa at paglilibing. 
● Naniniwala silang maaaring mag-asawa ng higit sa isa ang lalaki basta’t 
kaya niya at may pahintulot sa unang asawa. Ito ay istatus simbol 
sapagkat ang pagkakaroon ng maraming asawa ay nangangahulugang 
siya ay may kaya. Ang unang asawa ang tagapangulo ng ibang asawa. 
● Maaaring deborsyuhin ng lalaki ang babae pero hindi maaaring 
debursyuhin ng babae ang lalaki kung walang matibay na batayan. 
Kapag ang babae ang makikipagdiborsyo ang bigay-kaya ay 
kailangang isauli, ngunit kapag ang lalaki ang nakipagdiborsyo hindi 
kailangang isauli. 
● Maratabat o amor propio ​- katangian ng mga Meranaw. Kailangang 
pangalagaan nila ang dangal ng kanilang lipi o angkan sa mata ng 
lipunan. Ang antas ng ​maratabat​ ay batas sa istatus ng lipunan. Ang 
mga nasa itaas na uri ay magtatanggol nito nang husto kaysa sa mga 
sumusunod na antas. 
Mga Pamahiing Meranaw 
 
Tungkol sa Panaginip 
 

Panaginip  Kahulugan 

Kinagat ng isang asong pula  Malapit ka nang makapag-asawa at 

magiging kapalad mo’y mayaman 

Kinagat ng asong itim  Malapit ka nang makapag-asawa at 

magiging kapalad mo’y alipin 

Lumalangoy sa malamig na dagat na  Magkakasakit ka ng malubha 

maitim ang tubig 

Tumatai ka  Mawawalan ka ng isang 

napakahalagang gamit 

Isa sa mga ngipin mo ay naalis  Mamamatay ang isa sa mga 

magulang mo 

Walang damit ang isang tao na kilala  Siya ay magkakasakit ng malubha at 
o kaibigan mo  mahirap gamutin 

Kaibigan mo ay mamamatay at  Magiging totoo na mamamatay siya 

sinabi mo agad ito sa kanya  o isang kamag-anak mo ang 
mamamatay 

Lumilipad ka  Isang mahalagang pangarap mo ay 

malapit mo nang makamtan 

Ikaw ay nasa magandang ayos o  Hindi magtatagal at magkakasakit ka 

kalagayan 

Ang isang buntis na nanaginip na  Magiging anak niya ay tatanghaling 

nasa palad niya ang isang bituin  reyna 

Ikaw ay kinagat ng linta  May isang taong magsasamantala sa 

iyo 
 
Tungkol sa Ginagawa 
 

Pangyayari  Kahulugan 

Dalagang kumakanta habang  Makapag-asawa ng isang 

nagluluto  matandang lalaki 

Isang lalaki ay dumalaw sa kanyang  Hindi sila magkakatuluyan 

kasintahan at hindi dinatnan sa 
bahay ang babae 

Kung sa muling pagdalaw ng lalaki ay  Magkakatuluyan sila at magiging 

maabutan niya itong nagluluto  mayaman 

Kinagat ng daga ang bago pang  May mamamatay na kamag-anak ng 

labang damit  may-ari ng damit 

Pagpapayong sa loob ng bahay  May mamamatay sa bahay na iyon 

Pagpapaligo ng maliliit na bata  Magkakasakit sila 

Ang taong naglalakad ay hindi   

pwedeng kumain sa daan. 

Hindi dapat tuktukin ang palayok   

habang nagluluto. 

Dinaanan ng ahas ang bagong  Mamamatay ang titira 

tayong bahay 

May pumasok na paruparo sa iyong  Makakatanggap ng pera ang 

kwarto  nagmamay-ari ng kwarto 

Kinagat ng daga ang nakabiting  May mamamatay sa bahay na iyon 

kasuotan 

Nahulog ang damit mula sa  May darating na panauhin 

pagkakasabit 

Tinitingnan mo ang mukha mo sa  Malapit ka nang mamatay 

salamin at hindi mo na ito makita 
 Masamang ugali ang dumura sa   
nilulutuan dahil naniniwala ang mga 
Maranao na may tao sa nilulutuan. 

Kapag hindi mo nakita ang mukha  Huwag kang tumuloy sa lakad dahil 
mo sa ginto kung may pupuntahan  may masamang mangyayari sa iyo 
ka 

Sa oras ng kasal at namatay ang ilaw  Isa sa ikakasal ay mamamatay 

ng lampara 
 
Iba Pang Pamahiin ng mga Meranaw 
 
a. Inikadowa 
● Naniniwala ang mga Meranaw na nauuri sa dalawa ang tao: 
nakikita at hindi nakikita. 
● Inikadowa  
- tawag sa mga taong hindi nakikita 
- May sariling kapangyarihan na pumapaloob sa katawan ng 
ordinaryong tao 
- Ginagamit ang pagsasalita ng ordinaryong tao 
- Pumapaloob sa taong tinatawag na ​pundarpaan ​na 
tinuturing nilang kaibigan. Anumang oras ay pwedeng 
tawagin ng ​pundarpaan ​ang ​inikadowa​. 
b. Kapamangangai sa Tonong 
● Pag-anyaya sa mga ispiritung tinatawag na ​tonong 
● Tonong 
- Ginagamit ng mga Meranaw sa pagpatay ng kanilang 
kaaway 
c. Pamahiin tungkol sa Kalikasan  
● Ang paniniwala sa mga Meranaw: 
- Ang araw ay isang taong nakasakay sa isang karo na 
sinusabaybayan ng mga anghel upang ang tao’y bigyan ng 
ilaw sa daigdig sa araw-araw niyang paglalakbay 
 - Ang buwang ay isang babaing sumasakay sa karo sa 
pagsubaybay ng mga anghel 
- Binubuo ng pitong palapag na sa ikapitong palapag ay 
doon nakatira ang iba’t ibang uri ng tao samantalang sa 
ikaanim na palapag nakatira ang mga duwende  
- Ang mga bituin sa langit ay mga alahas ng isang 
magandang babae 
d. Kahulugan ng mga Pangyayari na gawa ng Kalikasan 
● Pangyayari na binibigyang kahulugan ng mga paririmar at mga 
olamang Meranaw:  
- Lindol​ - bago sumapit ang ikalawang digmaang pandaigdig 
ay nagkaroon ng mga lindol na hinulaang nagbabadya ng 
darating na kapinsalanan. Ang dumating ay ang digmaan 
- Kulog at Kidlat​ - ito ay ginagawang sandata ng Diyos para 
patayin ang mga demonyo at mga masasamang espiritu  
- Malakas na ulan at baha​ - ito raw ay dahilan sa ginagawang 
masasama ng mga tao kaya nagkakaroon ng baha o kaya’y 
malakas na ulan ay dahil galit ang mga anghel at diyos sa 
kanila 
● Ang pinakapopular na pagsupo ng mga masasamang loob ay 
ang kapangyarihan ng koran 
 
Wika 
● Maranaw - wika ng mga meranaw  
● Ang mga maranaw ay marunong mag Cebuano, Filipino, at Ingles at 
ginagamit nila ito kapag kausap nil ang mga kristiyano 
 
 
 
 
 
 
 
4.2 Ang mga Maguindanaon at ang kanilang Kultura  
● Nakatira sa timog-silangang bahagi ng Mindanao 
● Naghiwalay si Timbunaway at ang kanyang kapatid 
- Maginged tano sa danao​ - “tumira tayo sa palibot ng lawa” 
● Bigas at Sago - pinakapagkain ng mga maguindanaon  
● Putok, Amik, Panialam, dudol, inti, pill, balabed - espesyal na pagkain 
● Mga magsasaka ang mga maguindanaon at bigas ang kanilang 
tinatanim 
● Mga bahay nila ay binubuo ng dalawa o mahigit pang kwarto 
● Ang mga babae ay naghahabi(oulan) at ang mga lalaki naman ay mga 
iskultor/manlilihok  
● Mantiyanak - isang uri ng asuwang na nasa pormang maliit na bata  
● Tonong - dalawang ispiritu  
- Saytan - ang masama na ispiritu 
- Jinn - ang hindi masamang ispiritu  
Wika 
● Maguindanaw - wika sa mga maguindanaon  
● Marunong din sila mag Filipino, Cebuano, at Ingles  
 
4.3 Zamboanga: Ang Paraiso ng mga Bulaklak sa Katimugan  
 
● Zamboanga - tinaguriang ​City of Flowers ​dahil sa makukulay at 
mahahalimuyak na mga bulaklak na matatagpuan sa pali-paligid. 
● Ang pangalang Zamboanga ay nagmula sa salitang ​“Samboangan” ​na 
siyang dating katawagang ginagamit ng mga katutubong Muslim, 
Badjao, Subanon at iba pang grupo.  
● Ang pangalang “​Samboangan” ​ay kinuha sa salitang “​sambuan” ​na 
tumutukoy naman sa mahahabang kahoy na ginagamit ng mga Samal 
at Badjao sa pagtutulak ng kanilang mga sasakyang ​vinta ​sa mga 
pampangin ng mga karagatan. 
● Maliban rito, ang Zamboanga ay nagmula sa salitang “​Jambangan​” na 
sa wikang Malay na tumutukoy sa isang pook na pinamumugaran ng 
maraming naggagandahang bulaklak 
● Ang dalawang salitang (​Jambangan at Samboangan​)​ ​ ito ay kapwa 
tumutukoy sa dalawang bagay na katutubo sa lugar.  
● Sa kabila ng hindi gaanong magandang balita na dulot ng ilang 
kaguluhan sa Zamboanga, patuloy pa rin umaakit ng mga turistang 
galing sa iba’t-ibang lugar ng Pilipinas at sa iba’t-ibang panig ng daigdig.  
● Napakalakas ng pang-akit ng magagandang tanawing matatagpuan sa 
Zamboanga: 
○ Matutulaing karagatan at kabundukan na hindi pinapapangit ng 
modernismo. 
○ Mga tradisyon na kaugnay sa kasaysayan ng lahi 
○ Mga kaugalian na iba’t iba na pawang kakaiba mula sa 
iba’t-ibang grupong etniko na naninirahan 
● Mga Badjao 
○ Mga ​sea gypsies ​na parang naninirahan sa mga karagatan ng 
Zamboanga 
○ Sila ang mga nagpapala at pinagpala ng karagatan 
○ Humuhuli sila ng mga isda at iba pang lamang-dagat at naninisid 
sila ng mga perlas 
○ Tahanan nilang itinuturing ang mga bangkang nangakalutang sa 
mga pampang ng dagat: dito sila naliligo, naglalaro, naglalaba, at 
humahabi ng mga pangarap. 
○ Tahanan nila ang isa sa mga pinakayamang karagatan sa buong 
Pilipinas sapagkat ito’y mina ng mga perlas, korales, talaba, sigay, 
at mga pagkaing-dagat. 
● May isang grupo pa rin ng mga katutubo sa Zamboanga na naninirahan 
sa tubig; sila’y matatagpuan sa ​Taluksangkay Village​.  
○ Sila ay naninirahan sa mga magkakadikit na bahay kubo na may 
mga mahahabang haligi ay nangakalubog sa tubig ay ito’y halos 
magkatulad sa Jolo. 
● Makaysaysayan ang mga baybayin ng Zamboanga na kinaganapan ng 
madudugong labanan ng mga katutubo at mga banyaga sa panahon 
ng mga panlulupig. 
● Ngayon ang mga baybayin ito ay dinudumog ng mga turista bilang mga 
languyan. 
● Scuba Diving, ​isang popular na libangang sa Zamboanga; pagsisid sa 
dagat na kumpleto sa makabagong kasuotang pansisid. 
● Pasonanca Park ​- isang parke na makikita sa Zamboanga, isang paraiso 
ng kagandahan. 
● Real Fuerza de Nuestra Señora del Pilar de Zaragoza 
○ Ito’y isang kuta na itinayo ng mga manlulupig na Kastila at ginamit 
nilang kublihan at himpilan laban sa mga lumalabang katutubo.  
○ Ito’y tinawag na sa pinaigsing pangalang Fort Pilar noong 1899 
nang pumailaalim ang Zamboanga sa kamay ng mga Amerikano. 
○ Tuwing buwan ng Oktubre ng bawat taon, maraming mga deboto 
at turista ang dumarayo rito dahil sa mga maraming kwento 
tungkol sa pagiging milagrosa ng Mahal na Birhen sa lugar na ‘to. 
● Bale Zamboanga Festival 
○ Isang katutubong tradisyon ng Zamboanga na pinagdarayo ng 
mga turista 
○ Idinaraos ito sa Pasonanca Park tuwing buwan ng Pebrero. 
○ Tatlong araw ang itinatagal ang pista at sa loob ng mga araw na 
iyan, ang mga Kristiyano, Muslim, Badjao, Tsino, Tausog, Subanon at 
iba pang grupong etniko ay nagtatanghal ng kani-kanilang mga 
katutubong kalinangan tulad ng sayaw, dula, at iba pang 
selebrasyon na nagpapakita ng mga kaugalian at tradisyon. 
○ Dinudumog din ng mga turista ang pagtatahangal nila ng 
iba’t-ibang produkto at mga gawang kamay ng bawat pangkat. 
● Ang wikang ginagamit sa Zamboanga ay ​Chavacano​, ito’y tila 
pinaghalu-halong Kastila, Tagalog, Bisaya at iba pang wika ng mga 
grupong etniko. 
○ Ito ay may malambing na intonasyon at masasabing 
namamaibabaw ang pagiging Kastila. 
○ Hindi maikakailang Chavacano ang ginagamit na wika sa 
pangangalakal, sa pultika, sa simbahan, at sa halos lahat ng 
 larangan ng pamumuhay bagama’t tahasang masasabing ang 
Wikang Filipino ay ginagamit at naiintindihan ng karamihan. 
● Masasabing sa Zamboanga matatagpuan ang iba’t-ibang pangkat ng 
mga tao na may iba’t ibang paniniwala, kulay, at pananampalataya, 
ngunit nasa pagkakaiba ibang ito ang pagkakasundu-sundo, ang 
kapayapaan, at pagkakaunawaan. 
 
Wika ng mga Zamboangucno 
● Chavacano - wika ng mga Zamboangueño 
● Dahil tahanan ang Zamboanga sa iba’t-ibang tribo, Filipino ang 
ginagamit sa pagkakaunawaan. 
● Ang mga Muslim ay may kani kanilang wikang gamit depende sa grupo. 
● Karamihan ay mga Tausog na nagsasalita ng Tausog at mga Badjao na 
nagsasalita ng Badjao.  
● Ang mga negosyanteng Meranaw naman ay nagsasalita ng Meranaw.   
 
4.4 ILANG BAGAY TUNGKOL SA DAPITAN 
● Polo - isa sa mga maliliit na nayong nasasakop ng Lungsod ng Dapitan 
○ May lawak na 434 hektarya; 1,347 na mamamayan 
○ Pinangalanang “Polo” dahil sa kung wala pa ang tatlong tulay na 
nag-uugnay nito sa ibang kalapit na lugar ay talagang isang maliit 
na pulo o isla ito. 
 
● Lungsod ng Dapitan - isang makasaysayang pook sa atong bansa. 
○ Dito pinatapon ng pangunahing bayaning Pilipinong si Dr. Jose Rizal 
sa loob ng apat na taon (1892-1896). 
○ Talisay 
- isang maliit at mapayapang pook na kung saan ang naturang 
bayani ay tumira; hindi siya tumira sa puso ng lungsod. 
- Ang bahagyang naghihiwalay sa bayan dahil sa isang maliit 
ngunit malalim na ilog; nangangailangan pa ang mga 
mamamayan ng bangka bago marating ang lugar na tinitirahan. 
 - sa kasalukuyan, pinagdugtong na ng isang kongkretong tulay. 
- Bantog sa pangalang “Rizal Park”. 
○ Pagiging guro - isa sa tungkuling ginampanan ni Dr. Jose Rizal na 
nag-iwan ng bakas sa kanyang lugar. 
○ G. Florentino Cad - kaisa-isang buhay sa kanyang mga tinuruan; 
siyang nagpalaganap ng karunungan at katalinuhang naging 
utang niya sa kanyang matalinong guro; laging pinararangalan 
tuwing sasapit ang Araw ni Rizal. 
○ “Ang pagiging makasaysayang lugar ng Dapitan dahil sa 
pagkatapon ni Dr. Jose P. Rizal ay siyang naging dahilan sa 
pagiging lungsod nito.” 
 
● Ang mga mamamayan:  
○ mga kristiyano; nabubuhay sa pamamagitan ng pangingisda, 
naglilingkod sa pamahalaan, nagsasaka, namamasukang bilang 
drayber at iba pa.  
○ “Hindi sila mayayaman, ngunit hindi rin sila mahihirap dahil wala 
namang isa roon ang namatay sa gutom.” 
○ Nasa kalagitnaang uri; nabubuhay ng mapayapa, maligaya at 
laging may pagkakaunawaan sa bawat isa. 
○ Wikang Cebuano ang ginagamit nila; ang intonasyon nila ay may 
kaibahan. 
 
● Katangi-tanging Kaugalian at Pamahiin  
○ kaugalian: pagbakas o pagtuklas ng kung kaninong angkan 
nagmula o nabibilang ang isang manliligaw na binata sa kanilang 
dalaga; upang di magkaasawahan ang mga magkamag-anak 
kahit malayo na ang relasyon ng bawat isa. 
○ Pamahiin sa Kasal:  
- Huwat isukat ang damit pangkasal ng ikakasal upang matuloy 
ang kasal at walang sakunang manyayari. 
- Iwasan ng ikakasal ang pagpunta sa kung saan-saan; malapit sa 
aksidente ng panahong iyon. 
 - Kung maunang ikasal ang nakababatang kapatid, kailangan 
siyang magbigay ng pera sa nakatatandang kapatid upang 
maging lubos ang kaligayahan nila sa kanilang buhay mag-asawa. 
○ Pamahiin sa Binyag: 
- kung ibig mong maging mabait, matalino o magkaroon ng 
magandang katangian na anak: pilling maging ninang o ninong 
ang mga taong may angking ganoong katangian para mamana 
ng bata. 
○ Pamahiin sa Pagdadalaga ng isang batang babae: 
- Paluksuhin ng tatlong baitang ang batang nireregla sa unang 
pagkakataon; upang tumagal lamang ng tatlong araw ang regla. 
- Magsuksok ng bulak sa garter ng panti upang maging magaan 
ang katawan na gaya sa bulak. 
- Umupo sa dahon gabi upang matagusan kung rereglahin nang 
hindi namamalayan. 
 
● Wika: Cebuano ang gamit ng mga taga-Dapitan. 
 
 
FIL 67 PAGSUSULIT
PANGKAT 5 - RAGPALA, RAVACIO, ROMOROSA, SAMOYA, SIO
PAGES 181-199

Mga tanong:

1. Uri ng mga Meranaw na binubuo ng mga dugong bughaw.

a. Artistokrasya
b. Malalaya
c. Alipin
d. Bisaya’y
2. Ano ang kahulugan para sa mga Meranaw kapag napanaginipan mong lumilipad ka?
a. Malapit ka nang mamatay
b. Makakapag-asawa ka ng may kaya
c. Isang mahalagang pangarap mo ay malapit mo nang makamtan
d. Ang anak mo ay tatanghaling reyna
3. Tawag ng mga Meranaw sa mga taong hindi nakikita.
a. Pundarpaan
b. Maratabat
c. Inikadowa
d. Amor propio
4. Ginagamit din ito sa mga Meranaw sa pag patay ng kanilang kaaway
a. Lindol
b. Baril
c. Tonong
d. Kutsilyo at
5. Ang wika ng mga Meranaw
a. Cebuano
b. Maranaw
c. Filipino
d. Ingles
6. Ang masamang ispiritu na pinagtiwalaan ng mga Magindanaon
a. Saytan
b. Jinn
c. Mantiyanak
d. Wala sa pagpipilian

7. Isang tribu naninirahan sa mga karagatan ng Zamboanga

a. Badjao
b. Meranaw
c. Magindanaon
d. Vinta
8. Isang wika ginagamit ng mga taga-Zamboanga
a. Cebuano
b. Filipino
c. Chavacano
d. Waray
9. Isang katutubong tradisyon ng Zamboanga na pinagdarayo ng mga turista
a. Real Fuerza de Nuestra Señora del Pilar de Zaragoza
b. Pansonanca Park
c. Samboangan
d. Bale Zamboanga Festival
10. Ito ang maliit na nayong nasasakop ng Lungsod ng Dapitan.
a. Sulu
b. Polo
c. Polio
d. Bolo
11. Ang maliit at mapayapang pook na kung saan ang naturang bayani ay tumira.
a. Dalisay
b. Talisaw
c. Talisay
d. Basilan
12. Ang wika na ginagamit ng mga taga-Dapitan.
a. Maranao
b. Waray
c. Hiligaynon
d. Cebuano
13. Pamahiin nila kaugnay sa kasal ang hindi pagsukat ng damit na gagamitin sa kasal
upang matuloy ang kasalan at walang sakunang mangyayari.
a. Taga-Dapitan
b. Taga-Zamboanga
c. Mga Meranaw
d. Ilonggo
14. Kaugalian ng mga taga-Zamboanga ang pagbakas o pagtuklas ng kung kaninong
angkan nabibilang ang manliligaw na binata.
a. Tama
b. Mali
15. Sino ang kaisa-isang buhay na tinuruan ni Dr. Jose Rizal na laging pinararangalan
tuwing sasapit ang Araw ni Rizal.
a. Francisco Mercado
b. Leonor Rivera
c. Saturnina Hedalgo
d. G. Florentino Cad
Mga sagot:

1. A
2. C
3. C
4. C
5. B
6. A
7. A
8. C
9. D
10. B
11. C
12. D
13. A
14. B
15. D
FIL 67 KERAE
PANGKAT 5 - RAGPALA, RAVACIO, ROMOROSA, SAMOYA, SIO

KONTEKSTO
Sa aming pangkat, ibabahagi namin ang isang magandang at napakakomprehensibong
talakayan tungkol sa wika at kultura ng ilang mga muslim sa Mindanao. Alam namin natin na
ang iba’t-ibang pangkat ay may sariling kultura at wika na tiyak na ito ay natatangi at naiiba sa
iba’t-ibang kultura at wika na nakikita natin. Sa talakayang ito, lubos na makikilala ng iba kung
ano talaga ang meron sa wika at kultura ng ilang muslim at bakit ito’y mahalaga na matutunan
nating lahat.

EKSPERYENS
Napalawak lalo ang aming kaalaman tungkol sa wika at kultura ng mga muslim sa
Mindanao. Akala namin na yung mga nakikita namin ay yun na yung kultura nila, pero may mas
marami pa talaga kaming hindi nalalaman tungkol sakanila. At dahil dito, nalaman din namin na
dahil sakanila madaming pang-araw-araw na pangangailangan ang nagawa nila para sa
mamamayan. Maliban sariling wika nila na magkaiba sa atin, may mga paniniwala o kultura din
ang mga muslim na ginagawa din sa iba.

REPLEKSYON
Sa mga ginawang gawain ukol sa mga iba’t ibang kultura dito sa Mindanao, napagtanto
namin kung gaano ka importante na malaman ang kasaykasayan ng bawat lugar upang
maalam kung bakit natin ito papahalagahan at ipag-yaman ang kulturang kinabibilangan. Dito
sa Mindanao, may mga Muslim, Kristiyano at iba pang mga relihiyon na matatagpuan. Maliban
sa pagkakaiba ng kultura at relihiyon o paniniwala, napagtanto din namin ang halaga ng
pagiging magalang sa mga kaibahan ng bawat isa. Hindi dapat gawing hadlang ang pagkakaiba
ng bawat isa kundi gawin itong paraan upang mas lalong mapag-yaman ang kultura ng mga
Pilipino.

AKSYON
Katulad ng ibang mga pangkat sa ating bansa, ang mga Meranaw ay may kanilang
natatanging kultura at wika na nararapat nating igalang at pahalagahan. Hindi dapat natin sila
bigyan ng hindi pantay na pagtrato o “discriminate” dahil sila ay mga Muslim. Kadalasan sa
pananaw ng mga taong hindi taga-Lanao ay magulo at hindi ligtas ang lalawigan ng Lanao dahil
sa mga Muslim na naninirahan dito. Subalit, hindi naman talaga ito ang totoong kondisyon ng
lugar. Sa katunayan, ang mga Muslim at Kristiyan sa Lanao ay may mabuting ugnayan sa isa’t
isa.

EBALWASYON
Talaga marami kaming nalaman at natutunan sa kabantang ito. Wala tayong karapatan
na mag hukom sa mga muslim dahil sila rin ay kapwang pilipino. Magandang kabanatang ito
para sa mga kapwa pilipino dahil pangkariniwan rin ito sa bansa natin. Tungkol naman sa
pagtrabaho, hinati namin ang mga nagawa namin at nagtutulungan rin kami sa actibidad na ito.
Matagumpay lahat ang nagawa namin dahil kami lahat ay nagtutulungan sa isa’t isa lamang.
 REPLEKSYON
Visayas at Mindanao

Pangkat 6
Telow, Torion, Torre, Vallecer, Waga, Yongco February 15, 2021
2 - NF (Pangkat 6) FIL 67

Visayas at Mindanao KERAE

Konteksto

Ang gawain ng linggong ito ay ang paggawa ng pagtatala ng bawat

pangkat. Tungkulin ng aming pangkat na pagsasamahin ang lahat ng mga
tala. Sa gawain na ito marami kaming natuklasan at natutunan sa mga kultura
ng Visayas at Mindanao, katulad ng mga iba’t ibang paniniwala at kaugalian
ng mga Siquijodnon. Natuklasan rin namin ang kay gandang kultura ng mga
taga-Leyte at Samar kung saan matatagpuan ang mga Pintados - mga
babae’t lalaki na napakaganda at puno ng tatu sa kanilang katawan.
Natutunan rin namin ang ilang mga kasanayang kultura sa Bukidnon tulad ng
pangampo, pangulilay, pangapar, at iba pa. Sa gayon ay nakikilala namin ang
iba’t ibang mga kultura ng Visayas at Mindanao at ang kanilang mga
natatangi at kakaiba na kagandahan.

Eksperyens

Bagaman ang aming gawain bilang Pangkat 6 ay ang magsulat lamang

at gawin ang pahina ng takip sa lahat ng mga pag rekord, napakasayang
gumawa at magtipon ng isang takip para sa mga paksa. Nakatutuwang
maghanap para sa mga naaangkop na imahe at detalye para sa mga pahina
ng takip dahil kinakatawan nito ang buong nilalaman. Habang binabasa ang
nilalaman, nagkakaroon kami ng mas malalim na pag-unawa at koneksyon sa
mga ugat at background sa aming kultura. Kasama rin ang mga kalapit na
kultura mula sa Visayas. Sa pagbabasa ng lahat ng impormasyong ito mula sa
ilan lamang sa mga kulturang naroroon sa ating bansa, muli nitong
pinatutunayan ang ating mga paniniwala na napakaganda ng maging sa
isang bansa tulad nito. Nagbibigay ito sa amin ng higit na kadahilanang
pahalagahan ang ating kultura at upang palaging ipaalam ito.

Repleksyon

Talagang napakasagana ng mga kulturang makikita sa Visayas at

Mindanao. Ang mga kulturang matatagpuan sa iba’t-ibang lugar ay talagang
natatangi sa mga naninirahan doon. Masasabi natin na ang kultura ang siyang
kumakatawan sa isang lipunan sa mga mamamayan nito. Sa pag obserb sa
pananamit, paraan ng pamumuhay, paniniwala at wika, ay maipag kaiba
natin ang isang tao kung ano ang tribu na pinangalingan niya. Sa kabila ng
pagkakaiba ng kultura, makikita parin natin ang pagkaka-isa ng mga tribung
matatagpuan sa Visayas at Mindanao.
Aksyon

Ang ginawa ng grupo namin na ika anim na pangkat ay kami ang nag
tipon ng mga output ng iba’t ibang mga grupo ng klase. Ginawan din namin
ng cover page ang pangkabuohang output. Bukod pa sa roon, ang grupo din
namin ang gumawa ng talaan ng nilalaman para sa pangkabuohang output.

Ebalwasyon

Napakadaming mga alintuntunin sa pag babasa ng iba’t ibang pangkat

etniko sa Visayas at Mindanao. Tungo sa aktibidad na ito ay maiintindihan natin
kung ano ang kultura ng mga pangkat etnikong ito. Malalaman rin natin kung
ano ang mga natatanging instrumento, pananamit at iba pa at mga
paniniwala at gawi na maaaring kaparehas sa isa’t isa. Napagtanto namin na
ang pagkakaiba-iba sa kultura ng bawat pangkat ng etniko ay pinayagan
silang maghubog ng kanilang natatanging at natatanging kultura.