HACI F E R R U H MESCİDİ

Ömür B A K İ R E R

Hacı Ferruh Mescidi, Konya'da Ak­ mimarî karakterlerini halen muhafaza

sine Mahallesi, Taş Cami Caddesinde etmelerine rağmen, diğer bir kısmı da
ve Sahip Ata Külliyesi yakınında inşa sonradan yapılan ilâveler ve değişiklik­
edihniştir'. ler yüzünden etraflarındaki evlerden
Hem dış beden duvarlarının, hem güçlükle ayırdedilebilmektedir'.
de iç mekânın tamamen kesme taşla Konya'daki bu küçük mescidleri
kaplanmış olması, mescidin halk ara­ plân tertiplerine göre iki grupta ince­
sında daha ziyade «Taş Cami» adıyla lemek mümkündür:
tanımlanmasına sebep olmuştur. Ya­
pıya verilen «Akçe gizlenmez» isminin 1. Mescid kare plânlı, kubbeli tek
de mescidin yapılışı sırasındaki bir ri­ bir hacimden ibarettir'.
vayetten mülhem olarak ortaya çıktığı 2. Kare plânlı, kubbeli hacmi ku­
anlaşılmaktadır^. zeyde veya doğuda bir ikincisi takip
eder. Bu ikinci hacim üç tarafı kapalı
Konya'da uzun senelerdir iyi tanı­
veya üç tarafı açık ve sütunlu bir son
nan ve neşriyata çok geçmiş büyük
cemaat şeklini alır'.
yapılar yamsıra, hemen her mahallede
Hacı Ferruh gibi bir veya iki küçük Plân şeması itibariyle bu ikinci
mescide raslamak mümkündür. Bilhas­ gruba dahil olan Hacı Ferruh Mescidi
sa son yıllarda dikkati çekmiş olan bu bu plânın uygulandığı en erken örnek­
mescidlerin mühim bir kısmı orijinal lerden biri olmak yamsıra Konya mes­
cidleri içinde tamamen kesme taştan
1. K a c ı F e r r u h M e s c i d i n d e n a ş a ğ ı d a k i inşa edilen yegâne örnektir.
eserlerde k ı s a c a b a h s e d i l m e k t e d i r : S. E y i c e ,
'Mescid', t s l â m A n s i k l o p e d i s i , C . V I H , C Ü Z Mescid, giriş cephesinde, dikdört­
105, S. 89; M . K a t o ğ l u , '13 y . y . K o n y a ' s ı n d a gen portal çerçevesi üzerindeki kitabey-
bir c a m i g u r u b u n u n p l a n t i p i v e s o n c e m a a t
yeri'. « T ü r k t a r t h E t n o g r a f y a D e r g i s i » , S a y ı
K , s. 88, A n k a r a , 1967, t. H . , K o n y a h , A b i ­ 3. O r i j i n a l g ö r ü n ü ş l e r i n i t a m a m e n k a y ­
deleri ve K i t a b e l e r i ile K o n y a T a r i h i , K o n y a , b e t m i ş o l a n l a r a en i y i ö r n e k E r d e m ş a h m e s ­
1964, s. 362-367; M . Ö n d e r , K o n y a R e h b e r i , c i d i d i r , u z a k t a n f a r k edilen k u b b e s i de o l m a ­
K o n y a , 1956, s. 47; M . ö n d e r , M e v l a n a Ş e h r i s a mescit olarak t a m m l a n m a s m a i m k â n yok­
K o n y a , K o n y a , 1962, s. 97; F . S o y m a n - İ . tur.
Toygar, K o n y a E s k i E s e r l e r K ı l a v u z u , K o n y a , 4. Ö r n e k l e r : A b d ü l a z i z ( X I H . y . b a ş ı ) ;
1944, s. 47; E . Y u r d a k u l , K o n y a ve A k ş e h i r - Abdülmumin (1275'ten ö n c e ) ; Halkabeguş
de'ki X n i . y ü z y ı l S e l ç u k m i m a r i s i n d e ö n l e r i (1220 c i v a n ) ; Ş e k e r f u r u ş ( 1 2 2 0 ) ; S a k a h a n e
R e v a k h C a m i v e M e s c i t l e r , A n k . 1965, ( b a s ü - ( X I U . y . ) ; î ç K a r a a s l a n (1219-36); T e r c ü ­
m a m ı § lisans t e z i ) . m a n (Xm. y. b a ş ı ) Z e v l e S u l t a n ( X H I . y . )

2. î . H . K o n y a h , op. cit., s. 362. R i v a ­ 5. Ö r n e k l e r : B a ş a r a b e y ( 1 2 1 3 ) ; B e y h e -

yete g ö r e , m e s c i d i n b a n i s i m i m a r ı ç a ğ ı r a r a k
şöyle bir p a z a r ü ğ a g i r i ş m i ş t i r : ' B a n a her t a ­
rafı t a ş t a n ö y l e bir c a m i ve m e k t e p y a p a c a k ­
sın k i hiçbir yerine a k ç e b ü e gizlenmesin,
t a ş l a r biribirisıe o k a d a r i n t i z a m l a y a p ı ş t ı r ı l ­
m ı ş ve k e n e t l e n m i ş o l s u n . A k s i h a l d e k e l l e n i
tehUkede bil.' A n c a k b a h s e d i l e n m e k t e p h a k -
k m d a hiçbir bilgi yoktur.
klm (1275 c i v a r ı ) ; E r d e m ş a h ( 1 2 2 0 ) ; H a c ı
F e r r u h (1215); K a r a t a y (1248); S ı r ç a h Mes­
c i d ( X n i . y . ) ; T a h i r ile Z ü h r e ( 1 2 4 8 ) ; Z e m -
buri ( X n i . y.).
E . Y u r d a k u l , op. cit.. B u m e s c i t l e r d e
a ç ı k v e y a k a p a h b i r son c e m a a t m a h a l l i b u -
l u n d u ğ T i n a i l k d e f a d i k h a t i ç e k e r e k , K o n y a ve
Akşehirde'ki örneklerden bahsetmiştir.
 ÖMÜR BAKIRER
172
le kati olarak tarihlenir. Selçuk sülü­
sü ve beş satır olan kitibede yapının
612 H. - 1215 M. yılında, tzzeddin Key-
kâvüs un oğlu Gıyaseddin Keykâvüs
devrinde. Hacı Ferruh bin Abdullah
tarafından yaptırıldığı belirtilmekte­
dir*. Kitabe, No. 1, Arapça metni':
İkinci bir kitabe, mescidin harim
kısmına açılan İç kapısı üzerinde yer
ahr. Gene Selçuk sülüsü ve üç satırdan
ibaret olan bu kitabede tarih yoktur,
ancak mimann Ramazan bin Güneş
olduğu ve muhtemelen Kayseri'den gel­
diği anlaşılmaktadır". Kitabe, No. 2,
Arapça metni:
6. î . H . K o n y a h , op .dt., s. 363; M . ö n ­
der, Mevl&na Ş e l u l K o n y a , ibid; F . S o y m a n -
t. T o y g a r , dbid; B a n i n i n İsmi ikinci bir y a z ı l ı
doldimanda, S i v a s Keylcavus Darügglfası v a k
flyesinde g e ç m e k t e d i r . 1217 tarilıinde İ z z e d -
din K e y k a v u s t a r a f ı n d a n y a p t m l a n D a r ü ş ş i -
f a ' n ı n v a k f i y e s i 1221 y ı l ı n d a tanzim e d i l m i ş
ve Haca F e r r u h ' t a v a k f ı n m ü t e v e l l i s i olarak
gösterilmiştir.
7. t. H . K o n y a U , İbid. kitabe metni ve
fotoğrafı.
8. t H . K o n y a l ı , ibld, M i m a n n geldiği
m e m l e k e t i g ö s t e r e n s a t ı r d a k i kelimeler a ş ı n ­
m ı ş t ı r , f a k a t bu k ı s ı m K o n y a l ı tarafmdan 'el
Kayseriyye' olarak okunmuştur. Y a z a r yapı­
d a K a y s e r i m i m a r i t a r z ı n ı n h a k i m odugunu
ve b u n u n d a m i m a n n K a y s e r i l i oabilecegine
i ş a r e t e t U â i n i ileri sürmektedir.
I. PLÂN
Ana hatlarıyla dikdörtgen bir plân
şeması gösteren mescid, iç ölçüleri
6.85 X 6.85 m. olan kare bir harimle,
doğuda buna eklenen 6.85x3.57 m. öl­
çüsünde kapalı bir son cemaati ihti\'a
etmektedir (Şekil: 1).
Karimin doğu duvarı iki mekâm
biribirinden ayınr. Bu duvarda dışta­
ki cephe düzeni tekrarlanarak bir kapı
ve iki pencere ile bölünmüştür. Kari­
me açılan iç kapı giriş portali gibi mo­
numental ölçülerde inşa edilmiş, de­
korasyonuna aynen onun kadar iti­
na gösterilmiş ve bu özellikleriyle bit
taç kapı karakteri kazanmıştır (Şekil:
2). Netice olarak da harim ve son ce-
maatm kendi giriş kapıları ile iki ayrı
hacim olarak plânlandığı ve sonradan
arka arkaya eklendiği intibaı uyanmak­
tadır. Bu da harimle son cemaat ara­
sında sıkı bir bağlantı kurarak iç me­
kânda bir bütünlük yaratmak fikrinin
henüz gelişmemiş olduğunu göstermek­
tedir. Ancak, iki hacmin mescidin iç
yapısmda göze çarpan ayrıntısı dışarı­
da göze çarpmaz. Kuzey ve güney du-
varlan içteki bölünmeyi aksettirmeden
bir bütün olarak uzanırlar.
Halen mescidin minaresi yoktur,
fakat son cemaatin güney - doğu köşe­
sinde ve duvar kalınhğı içinde kalan
birkaç basamak merdivenin orijinalde
minareye çıkan merdiven olduğu tah-
9. K a p a l ı son c e m a a t l e r i o l a n d i ğ e r b a ­
zı mescitlerde, ö r n e ğ i n B a ş a r a b e y v e K a r a -
tay, h a r i m ve son c e m a a t i ç e r d e a y n ı ş e k i l d e
kesin bir b ö l ü n t ü y e u ğ r a d ı ğ ı h a l d e b u a y ı r ı m
d ı ş duvarlarda g ö z e ç a r p m a z . x n i . y . y . m s o n
ç e y r e ğ i n d e t n ş a edilen B e y h e k i m v e T a h i r ile
Ztihre'de ise son cemaatle h a r i m a r a s m d a d a ­
h a y a k m bir i l i ş k i m e v c u t t u r , a n c a k h e r i k i ­
sinde de son c e m a a t d ı ş d u v a r d a b a r i z ç ı k ı n ­
t ı yapar.
 HACI F E R R U H MESCİDİ
173
min edilmektedir^". Diğer son cemaat rak uzanır''. Duvarlar Gödene taşı ile
mahalli olan bazı mescitlerde (Örneğin kaplanmıştır». Taşlar büyük dikdört­
Zemburi, Sırçalı, Hoca Hasan ve Akşe­ gen bloklar halinde kesümiş ve derz
hir Taş Medresesinin mescidinde), son araları çok muntazam yerleştirilmiş,
cemaat mahallinin güney-doğu veya düzgün, pürüzsüz bir yüzey yaratılmış,
kuzey - doğu köşelerinde minare bulun­ tır. Duvarların üst kısmındaki açık
duğu gözönüne ahmrsa, bu fikrin ger­ renk iki taş sırası ve bütün çörtenler
çeğe yakm olduğu kabul edilebilir. yakın zamana ait ilâvelerdir.

II. DIŞ YAPI Güney duvarında batı köşeye kay­

Halen mescit dış görünüşünün ori­
jinal etkisini az çok kaybetmiş durum­
dadır. Şöyle ki, büyük bir ihtimalle
diğer Konya mescitlerinde olduğu gibi
kubbe olan üst yapı yıkıldıktan sonra
tavan şimdiği düz dam ile örtülmüş-
tür'^ Bu yeni örtü yapıya yatay eksen­
de uzanan dikdörtgen bir blok şeklini
vermektedir (Resim: 1)'^ Güney beden
duvannda meydana gelen mihrap çı-
kmtısmdan başka bu formun masifli-
ğini giderecek bir çıkmtı veya girinti
yoktur. Bahsedilen güney duvarında
ise çift nişli mihrap zeminde 60 cm. ge­
nişlikte başlayan ve yukarı doğru ince-
lerek 10 cm. genişlikte nihayetlenen bir
taşmtı meydana getirir (Şekil: 1).
A. Beden Duvarları
Yukarıda bahsedildiği gibi, yapı­
nın iç düzeni duvarların dış yüzüne ta­
şınmaz ve yan duvarlar bir bütün ola-
mış küçük tepe penceresinden başka
yan ve arka duvarlarda hiçbir pencere
açıklığı yoktur. Sağır beden duvarları
yapmm dış görünüşündeki masif ligi
arttırır, âdeta yeknesaklaşan bir bü­
tünlük yaratır.
Arka ve yan duvarların aksine cep­
he kompozisyonuna oldukça ehemmi­
yet verilmiş, ortada büyük bir portal ve
iki kenarında iki pencere ile bölümlen-
miştir (Resim: 2).
X I I I . yüzyıl yapılarının cephelerin­
de genellikle rastlanan abidevî portal-
lere, yalnızca kare bir hacimden ibaı-et
olan ve birinci gmp olarak bahsettiği­
miz Konya mescidlerinde rastlanma­
maktadır. Bunun sebebi de genellikle
bu yapıların küçük oluşu ve cephe du­
:
varında büyük bir portale yer olmayışı­
dır. Bunun aksine, ikinci grup mescid­
lerde, kapalı veya açık bir son cemaat
mahalli olanlarda, cephe düzeni daha
itina ile ele alınmış ve uygulamada da

10. î . H . K o n y a l ı , op. cit., s. 361-365.

11. İ ç m e k a n d a k a r e a l t y a p ı d a n ü s t y a ­ 13. K a p a h son c e m a a t l e r i olan d i ğ e r i k i

pıya geçiş elemanı olarak kuUamlan trompla-
m meydana g e t i r d i ğ i daire kasnagrı ü s t y a ­
pının kubbe o l d u ğ u n u g ö s t e r m e k t e d i r . B u k u b ­
benin n a s ı l v e ne z a m a n y ı k ı l d ı ğ ı h a k k ı n d a
kesin bilgi e d i n i l e m e d i ğ i gibi y ı k ı l m a d a n ö n ­
ceki geklini g ö s t e r e n v e y a k a y d e d e n d o k ü m a n
da b u l u n a m a m ı ş t ı r .
12. O r i j i n a l k u b b e l e r i h a l e n m e v c u t o l a n
d i ğ e r mescidlerde, ( A b d ü l m u m i n , K a r a t a y g i ­
bi) İki g e o m e t r i k f o r m u n , k a r e a l t y a p ı v e
y a n m d a i r e k u b b e n i n , ü s t ü s t e k o n m a s ı ile
dikey a k s t a i k i t a b a k a h b i r y ü k s e l i ş m e y d a ­
na geür. Kubbeler alt y a p m m y a n d u v a r l a r ı
ü z e r i n e oturur, k a s n a k y o k t u r . Y a l m z b i r k a ç
örnekte, ( î ç Karaaslan, H a l k a b e g u ş ) alt y a p ı
ile ü s t y a p ı a r a s ı n d a d a r b i r k a s n a k m e v c u t ­
tur.
m e s c i d d e , B e y h e k l m ve T a b i r ile Z ü h r e m e s ­
cidlerinde, son cemaatin k ı s a y a n d u v a n h a -
r i m d u v a r m a n a z a r a n b i r ç ı k m t ı m e y d a n a ge­
t i r i r . B u ç ı k m t ı B e y h e k i m ' d e 1.80 m., T a h i r
ile Z ü h r e d e i'se, .80 m . d i r . B ö y l e c e i ç m e k a n ­
d a k i b ö l ü n m e m e s c i d i n d ı ş k ü t l e s i n e de a k ­
seder. B a ş a r a b e y ve K a r a t a y mescidlerinde
ise, H a c ı F e r r u h ' t a o l d u ğ u gibi, d ı ş d u v a r l a r ­
d a i ç t e k i a y ı r ı m ı belirtecek hiçbir i ş a r e t yok­
tur.
14. t. H . K o n y a l ı , op. cit., s. 367; M . Z .
O r a l , ' K o n y a ' t l a S ı r ç a h Medrese', « B e l l e t e n » ,
C . I X , A n k a r a , 1961 s a y ı 53. s. 356; G ö d e ­
ne t a ş ı k a l k e r U , s a r ı m s ı b e y a z r e n k l i b i r t a ş
cinsidir, kolay a ş ı m r . K o n y a ' d a k i tarihi y a ­
pılarda ç o k kullanılan ü ç çeşit t a ş t a n biri­
dir.
 ÖMÜR BAKIRER
174
çeşitlilik sağlanmıştır'^. Ancak yalnız
Hacı Ferruh Mescidi portalinde XIII.
yüzyılın bilhassa ilk çeyreğinde inşa
edilen abidevî portallerle direkt bir
benzerlik kurulabilecek ve mukayese
edilebilecek bir düzene rastlanmakta­
dır. Bu erken devirde formüle edilme­
ğe başlanan elemanlara ve dekoratif
özelliklere Hacı Ferruh portalinde rast­
lamak mümkündür. Şu farkla ki, bura­
da portal çerçevesi yapı kütlesinin dı­
şına taşmaz. Cephe duvarıyla aynı se­
viyede kalır, yan duvardan sadece ince
bir silme ile ayrılır.
B. Portal :
Portal, dikdörtgen bir çerçeve ve
bunun içine yerleştirilmiş derin bir
portal nişinden ibarettir. Yukanda da
bahsedildiği gibi, cephe duvarında dı­
şa doğru bir çıkıntı yapmayan ve yan
duvardan ince bir silme ile ayrılan çer­
çevenin genişliği 4.50 m., yüksekliği ise
6.00 m. ye yakındır. Çerçevenin üç ke-
nanm dolaşan, değişik silmeli iki ke­
nar bordürü portal nişine doğru hafif
kademelenir (Şekil: 2 a).
Dıştaki .41 m. genişlikteki bordür
içbükey kavislidir. îç kenarındaki gi­
rintili friz, büyüklü küçüklü üçgen gi­
rintilerin aynı hat üzerine sıralanma­
sından meydana gelir. Bazen de bir üç­
gen, bir yarım daire olmak üzere deği­
şiklik gösterir, etraflarını iki ince yiv
15, Birincd gruruptaki mescitlerin girig
k a p ı l a n t a m merkezde değildir. Ç o ğ u n l u k l a
kapı doğu veya batı kögeye doğru kaydırıl­
m ı ş , d i ğ e r k ö ş e y e de denge s a ğ l a m k a m a c ı y ­
l a bir pencere y e r l e ş t i n i m i g t i r . i l â v e t e n de
k a p ı d a k e m e r l i b i r n i ş girintisi yoktur, sade­
ce a l ç a k ve d a r b i r ç e r ç e v e d e n ibarettir. A b -
d ü l m u m i n , S a k a h a n e , î ç K a r a a s l a n ve Ş e k e r -
f u r u ş mescitlerinde o l d u ğ u gibi. İ k i n c i gu­
r u p t a İse, hem b ü t ü n ü y l e cephe kompozisyo­
nunda, h e m de g i r i ş k a p ü a n n m d ü z e n i n d e bir
mescidden d i ğ e r i n e d e ğ i ş e n u y g u l a m a l a r g ö z e
ç a r p a r . B u n d a d a en b ü y ü k r o l ü son cemaa­
t ı n a ç ı k v e y a k a p a h o l u ş u oynar.
dolaşu:'*. Girintilerin asimetrikliği ya-
nısıra friz gayn muayyen aralıklarda
dönüşler yaparak intizamsız bir hat ta­
kip eder (Şekil: 2 b).
İkinci kenar bordürü .45 m. ge-
nişliğindedir ve muntazam bir dik­
dörtgen çerçeve meydana getirir. Yüze­
yini alçak kabartma oyulmuş, geomet­
rik bir geçme aralıksız kaplar. Burada
ilginç olan iki ayrı kompozisyonun se-
çilmesidir. Her iki kenarda da, alt­
tan dört taş sırasmda, merkezden yayı­
lan ve kesişen inşe şeritler merkezlerde
on kollu yıldızlar meydana getirir'I Bu
dört taşın üzerindeki sıralarda ise mer­
kezdeki bir yıldıza ilmiklenen dikdört­
genler ve bunları çerçeveleyen bir altı­
gen yer alır" (Şekil: 2 b). Her iki ör­
nekte de yıldız ve altıgenlerin herbiri
bir taşı kaplar. Geometrik geçmeyi
meydana getiren ince şeritlerin alçak
kabartma oyuluşu tezyinata yüzeye ya­
kın, yüzeye bağlı bir özellik verir. K u \ -
vetli ışık, gölge kontrastı olmaz.
Dikdörtgen çerçeve ile kemer ara­
sında yer alan üçgen köşeliklerde ve
kemerde yüzey boş bırakılmıştır (Re.
sim: 4).
Portal nişi, 1.96 m. genişliğinde,
1.10 m. derinliğindedir ve mukarnaslı
kavsara ile örtülür. Eş yükseklikte ye.
di sıra halinde dizilen mukarnaslar, in­
tizamsız basamaklarla yükselen kavsa­
ra ağzını meydana getirir. Mukarnas
yuvalan geniş ve derin, yüzeyleri yel­
paze dilimlidir. Yalnız alttan ikinci sı­
rada ve köşelerde gruplaşırlar, diğer­
lerinde tek tek dizilirler. Portal nişinin
16. 1210 t a r i h l i A l a y H a n v e 1223 t a r i h l i
Niğde Alaattin Camisi portallerinde bu f r i z
a y m boyda ü ç g e n l e r d e n m e y d a n a g e l e n m u n ­
tazam bir d ü z e n g ö s t e r i r . B k : S . ö g e l , A n a ­
dolu S e l ç u k l u l a n n m T a ş t e z y i n a t ı , A n k a r a ,
1965. Lev. 2, 10.
17. A y n ı kompozisyon N i ğ d e A l a a t t i n C a ­
misi p o r t a ü n i n esas b o r d ü r ü n d e y e r a l ı r B k :
S. ö g e l , op. cit. L e v . 10.
18. 1205 t a r i h l i K a y s e r i , D a r ü ^ ş i f a p o r ­
talinde esas b o r d ü r d e a y m k o m p o z i s y o n m e v ­
cuttur. B k : S. ö g e l , op. cit. L e v . 4
 HACI F E R R U H
arka duvarında yayvan kemerli kapı
açıklığı, nişin yan duvarlarında ise kar­
şılıklı iki mihrabiye yer alır. Mihrabi-
yelerin dikdörtgen çerçevelerinin dış
hatları halen çok aşınmış olan ince ka­
val silmelerle belirtilmiştir. Sivri ke­
merli yarım kubbeleri gene mukarnas-
lıdır, hemen üstlerinde de mukarnaslı
bir korniş yer alır (Resim: 5).
Portal'da tezyinatın azlığı, yalnız
kenar bordürlerine ve alçak kabartma
olarak işlenişi, yapının erken tarihinin
özelliklerindendir. Yukarıda da belir­
tildiği gibi, geometrik geçme kompozis­
yonlarının benzerlerine veya tıpatıp
aynılarına, X I I I . yüzyıl başında inşa
edilmiş başka yapılarda da rastlanmak­
tadır. Ancak bu geçmelerin Hacı Ferruh
portalindeki dizilişinde bariz bir inti­
zamsızlık göze çarpar.
C. Pencereler :
Portalin iki kenarında 1.00 m. ge­
nişliğinde ve 1.60 m. yüksekliğinde
dikdörtgen iki pencere yer alır. Etraf-
lanm yekpare taştan söveler çerçeve­
ler, üst kısımlarında ise yuvarlak birer
alınlık ve sivri kemerler yer alır.
III. İÇ YAPI
A. Kapalı Son Cemaat Mahalli :
Üç tarafı kapalı dikdörtgen bir
mekân olup, harimden önce bir hazır­
lık mekânı vazifesi görür. Duvarlar ha-
rimin iç duvarlarında kuUamlan gri
taşlarla kaplanmıştır. Burada da ha-
rimdeki gibi üst örtü değişikliğe uğra­
mıştır ve halihazırdaki beşik tonoz ya­
kın devir yapısıdır (Resim: 10)". Ha-
19. A y n ı ş e k i l d e k a p a l ı b i r son c e m a a t i
olan B a g a r a b e y m e s c i d i n d e de m e v c u t ü z e n ­
gi taşları ş i m d i k i ü s t y a p ı y a u y m a m a k t a d ı r .
Karatay mescidinin k a p a l ı son cemaat k ı s ­
mında da ü s t y a p ı değişikliğe u ğ r a m ı ş t ı r .
Orijinal ü s t y a p m ı n mevcut o l d u ğ u örnekler­
den b i r i T a h i r ile Z ü h r e m e s c i d i d i r , a n c a k
burada durum diğerlerinden farklıdır. Son
c e m a a t i k i a y r ı h a c i m e a y r ı l m ı ş ve b u n l a r ­
d a kubbe v e h a ç t o n o z l a ö r t ü l m ü ş t ü r , b u y ü z ­
den de H a c ı P e r r u h ' u n s o n c e m a a t k ı s m m d a
k i orijinal ö r t ü n ü n n a s ı l o l d u ğ u n a d a i r bir
bilgi v e r e m e z .
MESCİDİ
175
rimle kapalı son cemaati ayıran duvar­
da şimdiki beşik tonozla alâkası olma­
yan üzengi taşlarının mevcudiyeti ori­
jinal üst yapmm daha değişik bir şe­
kilde olduğunu göstermektedir.
Yukarıda da bahsedildiği gibi, ara
duvarı harime geçit veren iç kapı ve
iki yanındaki pencerelerle bölünmüş,
böylelikle de bu kısımla harim arasın­
da az da olsa bir bağlantı kurulabil­
miştir. Aynı zamanda bu açıklıklar ha­
rime ışık sağlayan yegâne elemanlar-
dır^°. Ancak her iki mekân da genellik­
le karanlıktır, bu da daha ziyade taş­
ların koyu renginden ileri gelmektedir.
1. İç Portal
Harime açılan iç portal de dikdört­
gen bir çerçeve içine alınmıştır. Bura­
da da aynen giriş portalindeki gibi çer­
çeveyi dolaşan bordürler değişik silme-
lidir ve nişe doğru kademelenirler (Şe­
kil: 3 a).
E n dıştaki .40 m. genişlikteki bor-
dürde yer alan alçak kabartma geomet­
rik geçme, giriş portalindeki ikinci bor-
dürün üst kısmında yer alan geçme
kompozisyonunun yakın benzeridir.
Sırtları içbükey kavisli şeritlerden ku­
rulan kompozisyonda merkezlerdeki
yıldızlara dikey, yatay ve diagonal yön­
lerde ilmiklenen dikdörtgenler ve hep­
sini birden çerçeveleyen içiçe iki altı­
gen mevcuttur. Geçme her kesme taşa
bir altıgen isabet edecek şekilde ulanır
(Şekil: 3b)^'.
Bu geniş bordürü takiben, yüzeyi
balık sırtı yivli ince bir kaval silme,
üçgen girintili bir frizle son bulan ge­
niş içbükey kavisli bordür ve ince bir
20. 1968 y ı l m d a y a p ı l a n m a h a l l i o n a r ı m
s ı r a s m d a bu k ı s ı m l a r a h ş a p b i r b ö l m e k a p ı s ı
ve p a b u ç l u k a r k a s m d a k a l d ı ğ ı i ç i n , h a l e n ne
i ç k a p ı y ı ne de p e n c e r e l e r i t a m o l a r a k g ö r ­
mek mümkündür. Işık i m k â m da artık tama­
men ortadan kalkmıştır.
21. A y n ı k o m p o z i s y o n 1180 t a r i h l i D i v r i ­
ğ i K a l e c a m i s i p o r t a l i n d e a h n h k t a , 1195 t a ­
r i h l i S i t t e M e U k t ü r b e s i ve 1205 t a r i h U A l a y
H a n p o r t a l i n d e iae k e n a r b o r d ü r ü n d e y e r a l ı r .
 ÖMÜR BAKIRER
176
şerit olarak uzanan ve çerçeveyi alttan
da dolaşan iki şeritli bir geometrik geç­
me gelir (Şekil: 3 b, Resim: 9).
Kavsara kısmmda, üzerine mimar
kitabesinin yerleştirildiği ahnlık ve bu­
nu çerçeveleyen basık sivri kemer yer
alır.
2.00 m. derinliğindeki nişin iki ke­
narındaki mihrabiyeler yarım kubbe­
lerle ve bunları takip eden mukamaslı
konsollarla nihayetlenir.
Böylece hem ölçüleri, hem de de­
korasyonuna verilen önemle bu portal
talî mahiyetteki bir iç kapıdan ziyade
bir giriş portali karakterine sahiptir.
2. Pencereler
îç kapımn iki kenarındaki 1.05 m.
açıkhkta, 1.00 m. derinlikteki dikdört­
gen pencerelerin üst kısımlannda sivri
kemerli alınlıklar yer alır ve cephedeki
pencerelere benzerlik gösterir.
B. Harım
6.85x6.85 m. ölçülerindeki kare
plânlı harimin kuzey ve batı duvarla­
rında zeminden başlayan ve 1.50 m. ka­
dar yükselen, .15 m. genişlikte bir çı­
kıntı mevcuttur. Güney duvanndaki
küçük tepe penceresinden başka du­
varlarda hiçbir açıkhk yoktur.
Kare alt yapının köşelerine yerleş­
tirilen dört geniş tromp ile kubbenin
dairevî kasnağına geçilir (Resim I I ) .
Tromp kemerlerinin biraz üzerinde
sağlı sollu ikişer küçük sağır niş yer
alır ve kubbe kasnağı ile esas tromplar
arasında ikinci bir geçiş kısmı meyda­
na getirir.
Güney - doğu köşesindeki tromp
diğer üçünden farkhdır. Burada yan­
lardaki sağır nişlerden başka, tromp
kemerlerinin hemen üzerinde beş kü­
çük mukamas hücresi düz bir hatta
yanj îna sıralanır. Bunlar şekil bakı­
mından mihraptaki mukamaslarla mu­
kayese edilebilirler (Resim: 13).
îç duvarlar tabandan tavana ka­
dar, tromplann içbükey kavisli yüzey­
leri de dahil, kesme taşla kaplanmiş-
trı. Mahallî ismi ile «Gici Muhsine» ta­
şı denilen bu taşın, zamanın ve sürtün­
menin tesiriyle parlaklaşmış koyu gri
bir rengi vardır^. Burada taş işçiliğine
dış duvarlardan daha fazla itina göste­
rildiği, derzlerin intizamına bilhassa
dikkat edildiği göze çarpmaktadır. İlâ­
veten de dış tesirlere, aşınmaya maruz
kalmayan iç duvarlar çok daha iyi ko­
runmuştur.
Evvelce de bahsedildiği gibi, mes­
cidin kubbesi, dairevî kasnağın hemen
üstünden, çöktükten sonra şimdiki düz
ahşap örtü ile yenilenmiştir. Bu yeni
üst örtü muhakkak ki yapının içte ve
dıştaki orijinal tesirini değiştirmekte­
dir. İlk yapıda, duvarlardaki taş kapla-
manm kubbede de devam ettiği ileri
sürülmektedir^. Bu görüş doğru ise
muhtemelen kubbenin de aynı sebep­
ten çöktüğü söylenebilir, çünkü Hacı
Ferruh Mescidi ile aynı yıllarda veya
daha erken inşa edilmiş olan diğer
Konya mescidlerinin çoğunda orijinal
tuğla kubbeleri halen iyi durumdadır^^.
1. Mihrap
Mihrap çerçevesi tavana kadar
yükselen, fakat duvar j^zeyinden taş-
mayan 4.30 m. genişlikte, 6.00 m. yük­
seklikte dikdörtgen formdadır. Mihrap
hücresi içiçe yerleştirilmiş, birincisi
dikdörtgen plânlı, ikincisi yarım poly-
22. M . Z . O r a l , Ibid. B u d a b i l e ş i m i k a l ­
kerli bir taktır, k o l a y c a i ş l e n m e s i n e m u k a b i l
d ı ş tesirlerle k o l a y a ş ı n m a z .
23. t. H . K o n y a l ı , op. cit. s. 366.
24. ö r n e ğ i n K a r a t a y v e H a l k a b e g u ş m e s ­
citlerinde orijinal t u ğ l a k u b b e y i g ö r m e k m ü m ­
kündür. A b d ü l a z i z , B a ş a r a b e y , B e y h e k i m , H o ­
c a H a s a n , T a h i r ile Z ü h r e ' d e ise t u ğ l a k u b ­
beyi içerde badana a l t ı n d a n s e ç m e k müm­
k ü n s e de d ı ş t a beton ş a p l a k a p l a n d ı ğ ı i ç i n
esas şekilleri k a y b o l m u ş t u r .
 HACI F E R R U H MESCİDİ
177
gonal plânlı, iki nişten meydana gelir". dirik gövdeli sütuncelerin yüzeyleri
İç mekânın küçüklüğü yanında mihra­ düz, tezyinatsız bırakılmıştır. Başlıkla­
bın ölçüleri fazlasıyla büyük tutulmuş­ rı üstte küp, akta yarım daire tabla ol­
tur. Ancak, malzemenin seçimi ve kul­ mak üzere iki kademeUdir. Küçük nişin
lanılışı bu ölçülerin fazla göze batması­ etrafını dolaşan profilsiz kemer zemine
nı önler. Mihrap yüzeyinde malzeme kadar devam eder. Bunun yüzeyin­
değişikliği yapılmamış, iç duvarlara de de içiçe ilmiklenen daire ve bak­
kaplanan Gici Muhsine taşı burada da lavaların meydana getirdiği girift bir
kuUamlmıştır. Bu husus mihrabın mo­ geçme yer alır (Resim: 14).
numental tesirini azaltmak yanısua
iç mekâmn umumi havasıyla da tam Birinci nişin kavsarasmda .25 - .28
bir ahenk yaratır. Netice olarak da m. yüksekliğinde beş makarnas sırası
mihrap, duvara sonradan aplike edil­ mevcuttur. Dış portalde olduğu gibi
miş yabancı bir eleman olarak dur­ kavsara ağzı intizamsız basamaklar­
maz, yan duvarlarla bir bütün haline la yükselir. Portaldekilere benzeyen
gelir. Satıhlar arasmdaki yegâne ayı- mukarnas j'uvarları derin, geniş ve
nm yan duvarların düzlüğü, pürüzsüz­ yelpaze dilimlidir; gruplaşmadan tek
lüğü yanında mihrap çerçevesindeki tek dizilirler. İkinci nişte ise gene yel­
kenar bordürlerinin içe doğru kademe- paze dilimli, fakat küçük yuvalardan
lemnesi ve yüzeylerinin alçak kabartma meydana gelen üç mukarnas sırası kav-
oyulmuş oluşudur. Ancak bu işlenmiş sarayı örter.
satıhlar asgariye indirilmiş ve sadece
esas elemanların dış hatlarını belirte­ SONUÇ :
cek şekilde sıralanmıştır (Şekil: 4, Re­
sim: 12). Konya'da X I I I . yüzyıl boyunca in­
şa edilen küçük mescidlerde başlıca iki
Çerçevenin üç kenarını dolaşan en plân tipinin geliştiği ve bunların az de­
dıştaki .25 m. genişlikteki içbükey ğişikliklerle yirmi tane kadar mescidde
kavisli bordur, duvar yüzeyinden in­ uygulandığı görülür. Hacı Ferruh Mes­
ce bir silme ile ayrılır. B ördür yüze­ cidinin plân şeması, kare harim kısmı
yinde alçak kabartma geometrik geç­ ve bunu takip eden kapalı son cemaat
me yer alır. Desen olarak, iç por- kısmı ile, ikinci gurup mescidler arasm-
talin en dış dordüründeki geçme da mütalâa edilir ve bu plânın görül­
tekrarlanmıştır. Bunu takibeden ikin­ düğü en erken örneklerden biridir. Ay­
ci bordür .58 m. genişlikte ve düz nı zamanda Başarabey, Erdemşah ve
silmelidir. Birinci nişi çerçeveleyen Karatay mescidlerinde olduğu gibi bu
yanm daire kemer üzerinde ve niş gi­ plânın en basit şeklini göstermektedir.
rintisi içinde devam eder. Yüzeyini al­
Hacı Ferruh Mescidi Konya mes-
çak kabartma, hasır örgü gibi örülmüş
cidleri içinde tamamen kesme taştan
bir üç şeritli geçme kaplar.
inşa edilmiş yegâne örnektir ve bu da
Birinci niş 1.35 m. açıklığında, ona aralarında daha hususî bir yer ver­
.35 m. derinliğinde dikdörtgen plân­ mektedir. Bu >aizden de mescid malze­
lıdır. Arka yüzünde .40 m. açıklığın­ me ve işçilik yönünden diğerlerine na­
da, .20 m. derinliğinde yarım po­ zaran bir üstünlüğe sahiptir. Dış du­
lygonal plânlı ikinci küçük niş yer varlarında kullanılan Gödene taşı ve iç
ahr^. Birinci nişin köşelerindeki silin- duvarlarında kullanılan Gici Muhsine

25. B u r a d a ç i f t n i ş l i m i h r a p l a r a X I I I . daha rastlanmaktadır, örneğin Niğde, Alaat-

y ü z y ı l d a n m u h t e m e l e n en e r k e n örneg:! b u l ­ tin Camisi (1221), A k s a r a y , Sultan Han
maktayız. A y m şekilde çift nişli t a ş mihrap­ (1229'dan s o n r a ) , K a y s e r i , S u l t a n H a n (1222 -
l a r a y ü z y ı l b o y u n c a y a p ı l m ı ş b i r k a ç eserde 3 6 ) , ve D e v e l i , S i v a s i H a t u n c a m i s i (1280).
 ÖMÜR BAKIRER
178
taşı, derz aralıkian hemen hiç belli oi-
mıyacak şekilde kaplanmıştır. Bu titiz
işçilikte mescide halk arasmda iyi bili­
nen ikinci ismini «Akçe Gizlenmez Mes­
cidi» ismini vermiştir.
Taş işçiliğinin yamsıra portal de­
korasyonunda Hacı Ferruhla çağ­
daş cami ve kervîinsaray portallerin-
de rastlîinan özelliklere yer verilmiş­
tir. Sadece esas elemanları çerçevele­
mek ve barizleştirmek için kullamlan
geometrik geçmelerin tıpatıp aym veya
benzer şekillerinin bu erken devirde in­
şa edilen eserlerde yaygm olarak kulla-
mldığı görülür. Dekorasyonda ikinci
bir özelHk de, her iki portalde ve mih­
rapta geometrik kompozisyonların
benzer şekilde tekrarlanması ve mu-
kamaslann benzerliğidir. Bu da iç ve
dış yapı arasında bir homojenlik mey­
dana getirir. Netice olarak da, kesme
taş duvarlannm meydana getirdiği bü­
tünlüğü dekorasyon tamamlar.
Bütün bu özellikleriyle Hacı Fer-
ruh Mescidini Konya'daki küçük mes-
cidlerden ziyade aym sıralarda inşa
edilen daha büyük çaptaki binalarla
mukayese etmek ve onlarla birlikte de­
ğerlendirebilmek fırsatı elde edilmelv-
tedir.
 T H E MESCİD OF HACI FERRUH

Hacı Ferruh Mescidi is in Konya, 1. The prayer hall is a single unit

Aksinne Mahallesi, Taş Cami Caddesi, and has a square plan, surmounted
in the immediate vicinity of the large with a dome'.
Sahip Ata complex^
2. The domed, square prayer hall
This building is also called Taş is preceded by a second unit, which is
Cami, since both its exterior and inte­ either a closed vestibule or a colonna­
rior are completely faced with cut sto­ ded portico*.
nes; and Akçe Gizlenmez Mescidi, after
an anectode originating from its time The plan of Hacı Ferruh Mescidi,
falls in the second group and it can be
of construction which complements
mentioned as one of the earliest and
the fine stoneworkmanship of the mes­
best preserA^ed examples among them.
cidi
The building is definitely dated by its
Besides the well known and much inscription panel inserted above the
discussed larger stmctures of the X I I I . entrance portal (Pl.4).This inscription,
th. century, small mescids such as Ha­ in Arabic, consists of five lines which
cı Ferruh are abundantly distributed state that the mescid was donated by
all over the city of Konya, with at least Hacı Ferruh bin Abdullah, in 612 H. -
one or two in every neighbourhood. A.D. 1215, during the reign of îzzeddin
While most of them still retain their Keykâvüs, son of Giyaseddin Keyhiis-
original characteristics, a few others rev^
are hardly distinguished from the hou­
A second inscription panel is pla­
ses that surround them.
ced above the lintel of the inner portal,
According to their plans, these which leads into the main prayer hall
mescids can be divided into two (PI. 8). This one does not contain any
groups: dates, but in the first two lines it gives
the name of the architect as «Ramazan

1. Î . H . K o n y a l ı , A b i d e l e r i v e K i t a b e l e r i
Ue K o n y a T a r i h i , K o n y a , 1964, p. 362-367; M.
önder, Mevlana Şehri K o n y a , K o n y a , 1962,
p. 97; S. E y i c e , "Mesciid' t s l â m A n s i k l o p e d i s i ,
vol. V m . p. 89; F . S o y m a n - t. T o y g a r ,
K o n y a E s k i E s e r l e r K ı l a v u z u , K o n y a 1944, p .
47; M. K a t o ğ l u , '13. y . y . K o n y a s m d a b i r c a m i
g^nruba v e s o n c e n s a a t m a h a l l i ' , <cTürk E t n o g ­
r a f y a D e r g i s i » , N o . I X . p . 88.
2. İ H . K o n y a l ı , op. c i t . p. 362.
A c c o r d i n g to t h i s anectode, the do­
n o r of the building- ordered the m a s t e r m a s o n
to face both the e x t e r i o r a n d the i n t e r i o r
w a l l s w i t h c u t stones. H e w a n t e d the j o i n t s
so perfectly f i t t i n g t h a t t h e r e w o u l d n o t be
a n y opening b e t w e e n t h e stone c o u r s e s e v e n
to hide a t l i i n gold c o i n ( a k ç e ) . T h e m a s t e r
mason w a s threatened w i t h death i n case he
could not f u l f i l l t h e s e r e q u i r e m e n t s .
3. E x a m p l e s : A b d ü l a z i z , Abdiilmumin,
H a l k a b e g u ş , Şekerfuruş, Sakahane, Iç K a r a -
aslan, Terceman, Zevle Sultan.
4. E x a m p l e s : B a g a r a b e y , Beyhekim,
Zemburi, Talvir lie Z ü h r e , BJrdemşah, H a c ı
Ferruh, Karatay.
5. I . H . K o n y a U , op. c i t . p. 363, i l l u s t r a ­
t i o n of t h e i n s c r i p t i o n p a n e l on the s a m e page.
M . Ö n d e r , ibid.
T h e s a m e person's n a m e i s mentioned
i n a second w r i t t e n document, w l i i c h i s the
f o u n d a t i o n c h a r t e r of the K e y l i a v u s H o s p i t a l
i n S i v a s . T h e foundation c h a r t e r of t h i s h o s ­
pital (constructed for î z z e d d i n K e y k a v u s In
1217) w a s p r e p a r e d I n 1221, a n d t h e n a m e of
H a c ı F e r r u h bin Abdullah I s given as the
t r u s t e e of the f u n d e s t a b l i s h e d b y t z z e d d i n
Keykavus.
 ÖMÜR BAKIRER
180
bin Güneş», who probably came from
Kayse^i^
/. PLAN
The overall plan of the mescid is
a rectangle comprising a square pra­
yer hall and the vestibule (Fig. 1). The
interior mesurements of the prayer
hall are 6.85x6.85 m. This is preceded,
on the east, by a closed vestibule mea­
suring 3.57X6.85 m. The east wall of
the prayer hall serves as a partition
between these two spaces. It is pierced
with a portal and two windows, exactly
following the facade scheme. The scale
and decoration of this inner portal has
the same character as the entrance
portal, thus giving the impression that
the prayer hall and the vestibule were
planned singly with their own entran­
ces. Despite their juxtaposition they re­
main distincly seperate. It is apparent
that the problem of merging the main
prayer hall with the vestibule as one
unit, whilst creating a close link bet­
ween them is not yet solved. This in­
ternal seperation of the mescid is not
apparent on the exterior, where the
walls extend uniformly without a
brake to mark the dividing line of the
two spaces'.
Although the building does not now
have a minaret, on the South-East cor­
ner of the vestibule there isa passage
6. Î. H . K o n y a h , Ibid.
T h e t h i r d line of the inscription, men­
tioning- his place of origin has been partly
d a m a g e d ,but i t is deciphered as 'el-Kayseriy-
ye' b y t. H . K o n y a h . T h e fine stone work­
m a n s h i p of the building, a characteristic of
most x m . C e n t u r y buildings i n K a y s e r i , a l ­
so m a k e s h i m t h i n k that the architect came
f r o m this city.
7. I n other mescids w h i c h have a clo­
sed vestibule,, like B a ş a r a b e y and K a r a t a y ,
the p r a y e r h a l l and the vestibule are s i m i ­
l a r l y separated f r o m one another i n the in­
terior, eventhough this seperation is not m a r ­
ked on the exterior. However, in B e y h e k l m
and T a h i r ile Z ü h r e , built d u r i n g the last
q u a r t e r of the X H I t h . century the vestibule
has a closer relationship w i t h the p r a y e r halL
and a flight of steps built in the thick­
ness of the wall. It has been assumed
that originally this staircase led to the
minaret'. This assumption can be ac­
cepted since in other mescids, whene­
ver a portico or a vestibule precedes
the prayer hall (e.g. in the Zemburi
mescidi, Sırçalı Mescid and Hoca Ha­
san Mescidi), there is a minaret flan­
king the South-East or the North-East
corner of the vestibule.
II. EXTERIOR
At present the mescid has some­
what lost its original appearance. The
original upper structure, which most
probably was a dome, as in all the rest
of the mescids, has apparently collap­
sed, and replaced with the presen;
flat roof. This covering gives the buil­
ding a very massive, rectangular block­
like form (PL 1)'". There are no pro­
jections or recessions to alter it, exept
on the South Wall where the mihrap
protrudes slightly. At the top it prt.
jects 10 cm. increasing downward !o
about 60 cm. to accomodate a second
smaller niche placed within the first
mihrap niche (Fig. 1).
A. Walls
As stated above, the articulation
of the interior spaces is not revealec'
on the exterior of the walls which ex-
8. t . H . K o n y a l ı , op. clt., p . 364-365.
9. T h e condition of the interior, foiu
squinches creating the zone of t r a n s i t i o n f o r
the base of the dome, i n d i c a t e s t h a t i t wa.s
a dome. However, I n f o r m a t i o n o n h o w a n d
when this dome collapsed w a s n o t a v a i l a b l e .
Nor w a s it possible to find p i c t o r i a l o r v e r ­
bal information for the o r i g i n a l s h a p e of t h i s
dome.
10. I n other mescids, w h i c h s t i l l c a r r y
their original domes, there i s a m a s s i n g of
twQ geometrical forms, w h i c h p r o d u c e s a t w o
layer elevation. T h e domes a r e p l a c e d d i r e c t l y
over the cubic or r e c t a n g u l a r l o w e r s t r u c t u ­
res, without a d r u m . O n l y i n a f e w c a s e s i t
is possible to see a l o w d r u m b e t w e e n t h e
lower structure and the dome.
 THE MESCİD O F HACI FERRUH
181

tend uniformly". They are faced with to be a direct reference to the larger
large, rectangular blocks of finely cut structures of the XIII. th. c. Its portal
and jointed «Gödene Taşı», producing a carries all the elements of a monumen­
smooth surface texture'-. On the up­ tal portal but is treated in a very sim­
permost section of the walls, the two ple style.
rows of stones, lighter in shade, and
the water spouts are later additions. B. Portal
Except for the single window opening
on the upper part of the South wall, The portal has a rectangular for­
the other three walls are not perfora­ mat, and a pointed and stepped arch
ted with windows. They rise uniformly, recession which is covered by a half-
increasing the massiveness of the ex­ dome faced with stalactites (Pi. 3).
terior. The rectangular framework measures
In contrast to the side walls the about 4.50 m. in width, and more than
facade is treated rather elaborately, 6.00 m. in height, and it does not pro­
and articulated with a portal flanked ject from the surface of the wall. Two
by two windows (Pi. 2). The idea of large bands, with different mouldings,
marking the main entrance with a mo­ run around the three sides of the rec­
numental portal, a characteristic of tangle and define its borders.
most XIII. th. c. buildings, is not much The first band is a concave moul­
favored in the first group of mescids ding. It follows an irregular line and
having only a prayer hall. This is partly gives a stepped outline to the frame­
due to the small size of the buildings work (Pi. 3) (Fig. 2). A chevron pat­
where the facade has no room to incor­ tern with angular projections is carved
porate a large portal. Whereas, in the in low relief on its inner face. Both the
second group with the vestibule or the size and form of these projections
colonnaded portico, emphasis is given show an assymmetrical arrangement.
to a rather elaborate treatment of the
Within this first one, the second
facade, and various shemes have been
band forms a perfect rectangular fra­
employed to achieve this". However,
mework and its surface is decorated
only in Hacı Ferruh does there seem
with a geometric ornament. The com­
position is an interlace, arranged with
11. I n t w o o t h e r m e s c i d s w i t h v e s t i b u l e s ,
B e y h e k i m a n d T a h i r ile Z ü h r e , the s h o r t w a l l
the continious intersection of narrow
of the vestibule m a k e s a p r o j e c t i o n a g a i n s t ribs that form ten sided star patterns
the side w a l l of the p r a y e r h a l l . I n t h i s w a y
the p r a y e r h a l l a n d the v e s t i b u l e a r e diffe­
at the centers and are than repeated
rentiated on the e x t e r i o r . H o w e v e r ,in B a - vertically, one corresponding to each
ş a r a b e y a n d K a r a t a y , a s i n H a c ı F e r r u h , the
division cannot be o b s e r v e d on t h e e x t e r i o r .
stone course. These narrow ribs are
carved in low relief, thus the outlines
12. I . H . K o n y a h , op. c i t . p. 36T.
of the design stay close to the back­
M. Z. Oral, 'Konya'da Sırçalı Medrese' ground and do not create strong con­
« B e U e t e n . » vol I X . 1961, p. 356. G ö d e n e T a ş ı is
a k i n d of calcai-eous stone. I t h a s a y e l l o w i s h
trasts of light and shadow.
white color, a n d i s one of the t h r e e k i n d s of
stones used a b u n d a n t l y i n the monuments Between this rectangular outer
erected i n K o n y a . framework and the pointed arch, train-
13. I n the f i r s t group of t h e m e s c i d s , t h e gular zones appear and their surfaces
entrance doors do n o t h a v e a c e n t r a l p l a c e ­
ment. T h e y a r e u s u a l l y p l a c e d close to one
c o m e r , a n d there i s a s i n g l e w i n d o w o p e n i n g g r o u p , the p o r t a l s a n d the composition of the
a t the other c o r n e r i n o r d e r to c r e a t e a b a ­ w h o l e f a c a d e s s h o w v a r i a t i o n s f r o m one m e s -
lance. F u r t h e r m o r e , the p o r t a l c o n s i s t s of a cid to the other, depending m o s t l y on w h e t ­
v e r y low a n d n a r r o w r e c t a n g u l a r f r a m e w o r k , her t h e r e is a vestibule o r a p o r t i c o following;
w i t h o u t a n a r c h e d r e c e s s i o n . I n the second the p r a y e r hall.
 ÖMÜR
182
are left free of decoration. Here there
is merely the semicircular arch which
crowns the halfdome filled with sta­
lactites (PI. 4). The stalactites are shal­
low but large hemispherical triangles,
grouped in twoes and threes and pla­
ced on seven rows within the halfdo­
me.
Behind the niche recession lies the
door opening framed with a low arch.
Like on the first band of the frame­
work, a chevron pattern is carved on
its lower edge (Pi. 6).
On the lower part of the niche re­
cession, there are smaller niches (Mih-
rabiye) on the sides, flanking the door
opening. Their rectangular frameworks
are defined vdth simple mouldings, yet
these are badly damaged through wea­
thering. The small halfdomes, crow­
ning their upper parts, are filled with
stalactites and a stalactite cornice is
placed slightly above (PI. 5).
As the above mentioned descripti­
ons point out, the decoration of the
portal shows a simple composition
where the carved zones are kept to a
minimum, and the carving itself is very
shallow. These characteristics are due
to the early date of the structure.
The stone facings of the portal
have suffered a great deal through
weathering, however it is still possible
to distinguish the details of the carved
designs.
C. Windows
Two rectangular windows flank
the portal. They are topped with poin­
ted relieving arches, which outline lu­
nette-like zones. The window openings
are seperated, however, from the lu­
nettes by a substantial voussoired flat
arch (PI. 7).
BAKIRER
III. INTERIOR
A. VesUbtde
This is a compact rectangular spa­
ce, serving as a passage before entering
the main prayer hall. The walls are fa­
ced with the same grey stones as those
which cover the walls of the praver
hall.
As in the main prayer hall, the
upper structure is altered, and th-
present barrel vault is a later a addi­
tion" (PI. 10). On the partition wall,
between the prayer hall and the vesti­
bule, there are the remains of trans­
verse arches, which do not coincide
with this barrel vault, and indicate
that in the original, the form of the
upper structure was different.
The partition wall is pierced with
a door and two windows, which to­
gether form the link between the pra­
yer hall and the vestibule. Also thes.-
are the only means of lighting the pra­
yer hall. On the whole, the interior o I
both spaces is quite dark due to the
lack of windows and the dark color o T
the stone facing.
/. Inner Portal
The iimer portal, leading into the
prayer hall has a rectangular format,
measuring about 4.50 m. in width. Just
like the entrange portal, it is formed
of a deep niche recession, and two
small niches (Mihrabiye) at the sides
(Fig. 3).
14. I n B a § a r a b e y m e s c i d i , w h e r e t h e r e i s
a similar vestibule, there a r e a l s o t h e r e m a ­
ins of tranverse arches, y e t t h e p r e s e n t c o ­
vering i s not the o r i g i n a l one. T h e u p p e r
structure of the vestibule i n K a r a t a y m e s c i d i
is also altered. T h e only e x a m p l e w h e r e t h e
vestibule still retains i t s o r i g i n a l u p p e r s t r u c ­
ture is T a h l r ile Z ü h r e m e s c i d i . H o w e v e r , h e ­
r e the condition i s different, t h e v e s t i b u l e is
divided into two b a y s a n d c o v e r e d w i t h a d o ­
me and a cross v a u l t r e s p e c t i v e l y , t h u s i t
does not give a reference f o r the u p p e r s t r u c ­
ture of H a c ı F e r r u h .
 T H E M E S C İ D O F HACİ
The rectangular format is framed
by four bands that vary in their width
and receede slightly inwards. The sur­
face of each band is decorated with a
different geometric ornament carved
in low relief. The first and the largest
one has a geometric interlace whose
composition is similar to the one on
the entrance portal. This is followed
by a round moulding filled with a her­
ringbone design; a concave moulding
with a chevron pattern and a simple
interlace arranged in a narrow band
(Pi. 9). With its monumental propor­
tions and elaborate decoration, this
portal seems to be more suitable as a
main portal than an inner one.
2. Windows
The inner portal is flanked by two
windows. The form and scale of these
windows, besides the form of the ar­
ches that crown them, are reminiscent
to the windows on the façade wall.
B. Prayer hall
The interior of the prayer hall,
can be defined as a single bay with a
three layer elevation: the square mes-
cid space, the zone of transition, and
the dome. The transition from the
square to the circular base of the dome
is by fovir large squinches (Pi. 11). The­
se are simple squinches in which the
joints radiate from the back of the
squinch arch. These squinches are flan­
ked on the upper part by eight small
blind arcades, which produce a second
zone before the base of the dome fi­
nally starts.
The squinch on the South-East
comer is treated in a slightly different
manner. Here in addition to the small
arcades flanking the squinch, there is
a row of five small niches, whose
forms closely follow the large hemi­
spherical forms of the ones within the
mihrap niche (PI. 13).
As stated above, at present the ori­
ginal dome has fallen down from im­
FERR'JH
183
mediately above the ring moulding
which formed its base. The present co­
vering is a flat timber roof, which con­
siderably alters the original effect
of the interior.
The inner walls are faced with
stones from their foundations to their
tops, including the hemispherical sur­
faces of the squinches. Here a diffe­
rent kind of stone is used, which is
called «Gici Muhsine Taşı», and hasa
grey color with a smooth patina". The
small blocks of stones are carefully
jointed and arranged even within the
squinches. On the whole the stone
workmanship is more refined and bet­
ter preserved than on the exterior.
It has been assumed that stone
construction was carried on into the
dome'-. This may be true and could be
the reason why the dome collapsed,
because in all the rest of the mescids
in Konya, earlier or contemporary with
Hacı Ferruli, the brick domes are still
presented in a good condition.
Since the entrance to the prayer
hall is not on the East wall, the mihrap
is not opposite the door, but falls to
its left.
1. Mihrap
The mihrap has a rectangular for­
mat which extends up to the ceiling,
but does not project from the side
walls. The format measures about 4.30
m. in width and over 6.00 m. in height,
and the prayer niche consists of a dou­
ble niche recession. Thus, the propor­
tions are quite monumental, conside­
ring the small scale of the interior
(Fig. 4).
However, its scale is not distur­
bing, because of the selection and
15. M . Z . O r a l , ibid.
T h i s stone is a l s o of a c a l c e r o u s o r i ­
g i n . I t c a n c a n be e a s i l y c a r v e d , but not easily
d e s t r o y e d b y n a t u r a l agencies.
16. Î . H . K o n y a l ı , op. c i t . p. 366
 ÖMÜR
184
handling of the material. The mihrap
is faced with the same kind of greyish
stones as those which cover the inner
walls, and as a result the surfaces mer­
ge within one another. This besides
diminishing the monumental effect,
brings the mihrap into perfect har­
mony with the general effect of the in­
terior. As a result, the mihrap does not
stand as a foreign element, juxtaposed
with the wall, but stays in unity with
the rest. There is merely a contrast of
textures between the smooth surfaces
of the stones covering the walls, and
the decorated surfaces of those used
on the mihrap.
These finely carved zones of deco­
ration are kept to a minimum, and
used in bands which merely define and
emphasize the outlines of the compo­
nent elements (Pi. 12).
A large band of geometric orna­
ment frames the rectangular format.
This intricate interlace is similar to
the ones used on the entrance and in­
ner portals. A second, narrower band,
runs as a semicircular arch over the
stalactites of the first pointed niche,
and continues within the niche reces­
sion. The design in this case is a mul­
tiple interlace carved in low relief.
The niche recession has a rectan­
gular plan with a second, smaller niche
placed at its back wall". The rectangu­
lar frame of this second one is defined
by a band of carving, running around
the sides and the semicircular arch.
The composition is again a geometric
one, where circular patterns follow
one another. Each circle is linked to
the one next to it by an interlace of
lozenges (PI. 14).
17. T h i s seems to be the earliest example
f r o m the X H r . c. where the m i h r a p has such
a double niche recession. T h e s a m e is repeated
i n a f e w more stone m l h r a p s built In later
y e a r s , s u c h a s : Ni&de, A l a a d d i n C a m i (c.
1221), S u l t a n H a n in AJksaray (after 1229),
S u l t a n H a n i n K a y s e r i - S i v a s (2. 1222-1236),
and the D e v e l i U l u C a m i (c. 1280).
BAKIRER
The stalactites of the first niche
recession are arranged in five rows.
These are shallow but large and have
a close relationship to the shape and
arrangement of those both on the en­
trance portal and squinches ( P I . 1 3 ) .
The stalactites of the second smal­
ler niche are smaller in size, and are
arranged in two rows (PI. 14).
CONCLUSION
Surviving XIII. th. c. mescids are
not so abundant. Only a few examples
are found in Akşehir and Alanya and a
larger group of them is in Konya where
it is possible to distinguish two differ­
ent plan types. Hacı FeiTuh Mescidi be­
longs to the group of mescids where
there is a square planned an.d domed
prayer hall preceded by a closed vesti­
bule. And it is one of the earliest
examples where this plan type has been
used.'*. Furthermore, with Başarabey,
Erdemşah and Karatay it shows the
preliminary state of this plan where the
interior is distinctly divided into a pra­
yer hall and a vestibule, but there is not
a close unity between the two spaces
On the other hand the exterior block­
like appearance ofthemescid does not
reveal this articulation of the ijiterior.
This building can be mentioned as
a unique example among the rest of the
XIII. the century Konya mescid's, be­
cause of its material and the superior
stone craftsmanship. Only in this mes-
cid, both the exterior and the interior
are copletely faced with dressed stones,
and the entrance is emphasized by a
large and ornate portal. These features
bring the building closer to the larger
structures of the XIII. th. century, than
to the small mescids wdth which its
plan is related.
18. E x a m p l e s : B a ş a r a b e y , b u i l t i n 1 2 1 3 ;
Krdemgah, built i n 1220; K a r a t a y , b u U t I n
1248; T a h i r ile Z ü h r e , p r o b a b l y b u i l t a r o u n d
1258; B e y h e k l m , probably a r o u n d 1275.
 BAKIRER

1 I

I -I

7^.

6 60

Şek. 1 — Hacı Perruh Mescidi, plân.

Şek. 2 a — Hacı F e r r u h Mescidi, d ı ş portal • plân.

 z/1

€3^
7,

Ş e k . 2 b — D ı ş Portal geometrik g e ç m e detayı.

'-•îli.''. ^'^t*'»''"' '

^ "".ft

"m.

~\jılı«Aiaiı|
 3 a — iç portal- plân.

3 b ~ iç Portal, detay.

— Konya, Hacı Feruh Mescidi kuzey duvarı

Res. 4 — H a c ı F e r r u h Mescidi, d ı ş Portal.
Res. 5 — Konya, Hacı F e r r u h Mescidi, P o r t a l , miiırabiye.
 R s s . 2 — Konya, H a c ı F e r r u h Mescidi, b a t ı duvarı.

R e s . 3 — K o n y a , H a c ı F e r r u h Mescidi, P o r t a l ü s t k ı s m ı .
Res. 8 - Konya, Hacı Ferruh Mescidi, kapah son cemaat iç kapı, üst kısım

1^
••c

. V
V- iv.

• S

V 1

i:?

Res. 9 — Konya, Hacı Ferruh Mescidi, iç kapı, kenar bordürii.

 Res. 6 — K o n y a , H a c ı F e r r u h Mescidi, Portal, detay

Rea. 7 - K o n y a , H a c ı F e r r u h Mescidi, cephe,

pencere.
R e s . 12 — K o n y a , Hacı Ferruh Mescidi, Harem, mihrap
 i "si

1^
'm 1 3

r •
f

it %

ı 1 ,

Res. 10 — K o n y a , H a c ı F e r r u h Mescidi, k a p a l ı son

cemaat, b e ş i k tunoz restorasyondan sonra

R e s . 11 — K o n y a H a c ı F e r r u h Mescidi, H a r e m g ü n e y - d o ğ u k ö ş e , t r o m p
 1

2r . ^-

-v'..-^''-^

Res. 13 — K o n y a , H a c ı F e r r u h Mescidi, mihrap, kavsara.

Kî-

IS

R e s . 14 _ K o n y a , H a c ı F e r r u h Mescidi, Mihrap, i k i n c i inig