View metadata, citation and similar papers at core.ac.
uk
Askerî müzemiz
Y azan: H alûk
tstan b u ld a fetih ten sonra F atih
S ultan M ehm ed S te -lre n e kilisesini
b ir silâh deposu haline koym uş ve
asırlarca eski T ü rk silâhlarile, gani­
m et olarak ele geçen yabancı m il­
letlere aid silâhlar b u depoda to p ­
lanm ıştı.
C ebehane ism ile anılan eski Bizans
kilisesi zam anla zengin silâh kolek-
siyonlarile dolm uş ve 1726 yılında
b u ra y a D arülesliha denilm işti. A lâ­
kalı m em urları tarafın d an ve m u h a ­
faza gayesile tertiblenm iş olan D a­
rü leslih a halkın ziyaretine açılmaz,
yalnız b urayı bazı k im seler m üsa­
ade ile görürlerdi.
18. asrın sonunda D arüleslihayı zi­
y a ret e denlerden biri B aron de T ott
olm uş ve yabancı m ütehassıs h â tıra ­
ların d a bu rad a b ir çok kıym etli si­
lâh ve ask eri eşya gördüğünü, bil­
hassa K osovada 1. M uradı şehid
eden M iloş K abloviç’in k ılıcının da
bu rad a m uhafaza edildiğini, T ü rk
davul ve köslerinin de pek dikkate
şayan olduğunu, İsta n b u l m u h asara­
sında k u llan ılan bir m ancm ıkm bina
ö n ünde açıkta harabiyete b ırakıldığı­
nı yazm aktadır.
D arüleslihada toplanm ış m u h telif
a sırla ra ve m illetlere aid silâhlar,
yeniçeri ocağının kaldırılm ası sıra ­
sında yağm aya uğram ış ve bu zen­
i Bu balm u m u lar terzi d ü k k â n la rın d a ­
gin koleksiyonun b ir çok kıym etli
parçaları bu su retle elden çk m ıştı.
B una m ukabil k aldırılan ocağın eski
silâh ları ve bazı h atıraları buraya
getirilm iş ve b u ndan sonra da harb
ganim etlerinin D arüleslihaya k o n u l­
m asına devam olunm uştu.
S te -İre n e ’deki silâh deposuna m u­
k a b il T opkapı Sarayı Hazine d a ire ­
sinde de h ü k ü m d ara aid silâhlar,
h a rb ganim etleri toplanıyor ve bu
su re tle S aray içinde de zengin bir
ask e rî m üze teşek k ü l etm iş b u lu n u ­
yordu.
S ilâhlar, askerî m alzem e ve h arb
h a tıra la rın a gösterilen bu alâka y a ­
nında im p arato rlu ğ u n m u h telif y e r­
lerin d e ele geçen eski Roma ve Bi­
zans eserleri de toplanm ağa başlan -
m .ş ve b u n la r da D arüleslihada de­
po edilm işti.
A bdülm ecid devrinde T ophane
M üşiri Ahm ed M uhtar Paşa, A v ru -
p sd a k i m ânada b ir m üze kurm a fik ­
rin i h ak ik at haline getirm iş ve 1847
yılın d a D a rü ’. esühadaki eserleri Es-
lihai A tika ve M ecmai âsari at ika
k ısım larına ayırtm ış, binanın ta rş ı-
lıklı re v ak ları üzerine Du isim leri
y azdırtm ıştı.
A hm ed F ethi Paşadan sonra m üze
fikri alâka görm em iş, ancak  li P a ­
şanın sadaretinde ve 1859 yılında G a­
latasaray S ultanisi m u b -'C ’ an
Mr. Goold, M ecmai âsari a tik a m ü ­
zesine m ü d ü r tayin o lunm uştu, t u n ­
d a n sonra sırasile yabancı m ü d ü rlerin
idare ettiği âsari atika m üzem iz 1874
yılında Çinili köşke naklolunm uş ve
o yıl bizde de ilk defa âsaıı a tik a
nizam nam esi neşredilm işti. 1881 y ı­
lında m üze m ü d ü rlü ğ ü n e getirilçn
Hnm di B eyle berab er T ü rk m üzeci­
liğinde yeni ve m esud b ir devir baş­
lam ıştı.
 sari atika m üzem izin inkişaf y o ­
lm a girm esine m ukabil F rhhai
A tika) m üzem iz A hm ed Fethi P aşa­
nın bıraktığı yevde kalnvs. eski si­
lâ h la r yeni m üzecilik zihniyetile
tanzim ve teşh ir edilip h alk a göste­
rilem em işti.
A bdülâziz devrinde ilk defa olarak
M ehterhanede eski yeniçeri kıyafet­
leri ziyarete açılm ıştı. B urayı ilk ge­
zenlerden biri olan N am ık K em al
B ey in tih a la rın ı şöyle a n la tm a k ta ­
dır:
Y. Şehsuvaroğlu
Yakında ziyarete açılacak kısımda Sultan Osmandan
Atatürke kadar olan askerî tarihimiz izah ve ifade olun­
muştur. Bu esas dahilinde ilk zamanlardan bugüne ka­
dar ordumuzda kullanılan silâhlardan numuneler, gene
muhtelif devirlerde ordu kıyafetlerini gösteren manken­
ler, muhtelif asırlara aid sancaklarımız, zaferlerimizi tas­
vir eden tablolar, şehidlerimizin elbiselerinden
müteşekkil hâtıra eşyası teşhire konulmuştur
(Y eniçerilerin M ehterhanede m ah­
fuz olan resim leri u m um un tevr.uşa-
sına arzolundu. G eçen gün gittik,
m illî usullerim izdeki b ü yük değişik­
lik ve bir kaç yüz bin n ü fu su n ih-
lâk in l m ucib olan elbiseyi gördük.
G aliba vazılarında hüsn ü ta b ia t yok
imiş. İç lerinde insanın endam ına y a ­
k ışır bir kıy afet bulam adım . Hele
h e r sınıfın başlarına giydikleri şey­
ler lüzum undan k a t kat ziyade b ü ­
y ü k ve akla gelm ez su re tte acayıb
görünüyor, fa k at bilm em kİ bu m ü -
talea sahih m idir, yoksa göz alışk an ­
lığı mı hasıl oluyor? A caba onlar
bizim kıyam etim izde bir adam gör­
seler b eğenirler m iydi, y a h u d göz­
lerin e daha mı fena g ö rü n ü rd ü ?
R esim lerin ekserisi alçıdan, fa k at beş
a ltı saray ağaları balm um undandır.
ki resim lere benziyor, h e r ne ise
m u rad resim değil elbisedir.) (1)
A bdülâziz devrinde orduya alm an
yeni silâhlar da S te -îre n e 'e ■'onul­
m uş ve bu su re tle bina istiab h a d ­
brought to you by CORE
d inden fazla dolm uş ve M açka silâh -
h anesi inşa ed ildikten sonra yeni si­
lâh la r b u ra y a nakledilm işti.
F a k a t S te -lre n e kilisesinde eski
ve kıym etli silâhlar yanında b ir çok
h u rd a m alzem e ve eşya d u ru y o r ve
burası b u halile m untazam b ir depo
olm aktan dahi uzak bulu n u y o rd u .
M eşrutiyetten evvel A skerî M üze­
nin k u ru lm ası yolunda bazı teşebbüs
ler olm uş, II. A bdülhanud Tahmud
Ş evket Paşanın hazırladığı (K ıyafeti
A skeriye) kitabından m ülhem olarak
S arayda bir (E slihai A tika M üzesi)
k u ru lm a sın ı istem iş; ve paşanın ıkü
çük silâhların asılları ve a ğ ırların mo
delleri konulm ak su re tile hazırladığı
m üze projesini) m uvafık görm üştü.
Sarayda k u ru lac ak (E slihai A tika
M üzesi) için M ahm ud Ş evket P aşa­
nın reisliğinde, ressam Z onaro, Ze-
kâi Paşa, Topçu Sam i, ressam Ü s­
k ü d a rlı A li Rıza, Ahm ed Ziya, N ec-
mi ye H üsnü B eylerden m üteşekkil
b ir heyet kurulm uş, b u h e y et e sli­
h ai atika am barını, T ophane, M açka,
-T T'
provided by Istanbul Sehir University Repository
T ersan e silâh a m b a rla rım gezerek
b u ld u k la rı k ıym etli silâh ları Yıldıza
n a k le ttirm işle r ve çini fabrikası y a ­
n ın d ak i köşkte, B erlin V iyana aske­
rî m üzeleri katalo g larım esas alarak
b ir (T ü rk E slihai A tika) m üzesi te ­
sis etm işlerdi (2).
B una m ü ten azır olarak M eşrutiyet
ilânından b ir kaç sene evvel M uhtar
Paşa da (A vrupadaki o rdu m üzeleri
tarzında m illî ve askerî b ir m üzenin
tesisine dair o v akit T ophanei  m ire
M üşiri b ulunan Z eki P aşaya bir lâ ­
yiha yazm ıştı. Bu lâyiha T ophanei
 m ire m eclisinde tez ek k ü r e d ild ik ­
ten sonra Zeki Paşa tarafın d an II.
A bdülham ide arzolunm uş ve bu m ü ­
zenin ku ru lm ası h a zırlık ların a baş­
lanılm ası, yerin in bulunm ası için
M u h tar Paşayla A lm anyalI Topçu
F e rik i G rom ikof, M ülkiye M ühendis
m ektebi m uallim lerinden A lm anyali
Yasm ond m em ur d em işlerd ir (3).
Y ıldızdaki E slihai A tika M üzesin­
den sonra II. A bdülham id M açka si-
lâhhanesi önünde yeni ve b ü y ü k bir
askerî m üzenin kurulm asını M ahm ud
Şevket Paşaya em retm iş, fa k at bir
m üddet sonra bu m üzenin k u ru lm a ­
sından vazgeçildiği gibi Y ıldızdaki
kom isyon da dağıtılm ıştı (4).
M eşrutiyetin birinci senesinde II.
A bdülham id, A skeri M üze m esele-
sile te k ra r a lâ k ad a r olm uş, b u m ü ­
zenin m evcud b in alard an birin d e y a ­
h u d yeni yapılacak b ir binada k u ru l­
m asını istem işti.
Bu m aksadla F e rik M u h ta r Paşa
riy asetin d e b ir de (m üze tesis k o ­
m isyonu) k u ru lm u ş ve kom isyon
haftada bir kaç gün to p lan arak ça­
lışm alarına başlam ıştı (5).
F a k a t m eşru tiy et dev rin in b irb irin i
tak ib eden hâdiseleri arasında, A s­
k eri M üze m evzuu u n u tu lm u ş, k o ­
m isyon dağılm ış, b u n u n üzerine
H arbiye N azırı M ahm ud Ş evket P a ­
şa, M u h tar Paşayı (E slihai A skeriye
M üzesi) m ü d ü rlü ğ ü n e tay in ederek
b u davanın ta h a k k u k u n u m ü m k ü n
kılm ıştı.
M u h ta r Paşa, davanın b ir g ö n ü llü ­
sü olarak işe sarılm ış, S te -lre n e k i­
lisesinde eski silâhlarım ız, b a y rak la ­
rım ız, b ü tü n h a rb m alzem em iz ve
y eniçeri kıyafetlerim izle pek alâka
çekici b ir m üze k u rm u ştu . A yrıca
b ir m üze sinem ası yapm ış ve eski
m eh te r tak ım ın ı da canlandırm ıştı.
M u h tar P aşanın 1923 yılına k a d ar
devam eden m ü d ü rlü ğ ü esnasında
A skeri Müze îstan b u lu n sayılı ziya­
re t y erlerin d en biri olm uş ve P a şa ­
nın ayrılm asından bir m ü d d et sonra
te k ra r ihm ale uğram ıştı.
İkinci D ünya H arbinde A nadoluya
götü rü len m üze o tarih ten b e rl te k ­
ra r açılam am ış, eserler İstanbula ge­
tirild ik te n sonra A skerî M üze için
m ünasib bir bina aranm ış, m u h telif
y e rle r üzerinde d u ru lm u ş .nihayet
G ülhane hastanesi y a n ın d ak i düz­
lü k te yeni ve m odern b ir m üzenin
inşası k a rarlaştırılm ıştır.
Bu geçen y ılla r içinde A skerî M ü­
ze eşyası iyi b ir şekilde tasnife tâoi
tutu lm u ş, e n v an terle ri yeniden göz­
den geçirilm iş ve eşyanın fenni u -
sullerle m uhafazası tem in olu n m u ş­
tu r.
M üzeye 1955 yılında m ü d ü r olarak
tayin edilen G eneral H ulki Saral, m e­
sai ark adaşlarile b erab er m üzenin
dikkate şayan eserlerinden bir k ıs­
m ını eski H arbiye m ektebinin jım -
n a stikhanesinde tanzim ve teşh ir e t­
m iştir.
Y akında ziyarete açılacak olan A s­
k erî M üzenin bu kısm ında S u ltan
O sm andan, A tatü rk e k a d ar olan a s­
k e rî tarihim iz izah ve İfade o lu n ­
m uştur. Bu esas dahilinde ilk za ­
m anlardan bugüne kad ar ordum uzda
k u lla n ıla n silâhlardan nüm uneler,
gene m u htelif d evirlerde o rdu k ıy a ­
fetlerin i gösteren m ankenler, m u h ­
telif asırlara aid sancaklarım ız, za­
ferlerim izi tasv ir eden tablolar, se-
hidlerim izin elbiselerinden n ü t-şe k
kil h a tıra eşyası teşhire ko n u lm u ş­
tu r. M üzenin son kısm ı K ore h a r­
bine aid silâhlar, K ore şehidlerim i-
zin eşyası ve K ore Birliğim ize ve­
rilm iş hediyelerle çok iyi olr şekilde
tanzim o lu n m u ştu r (6).
A skerî M üzenn yakında ziyarete
açılacak bu kısm ı eski haıblerim iz,
ordum uz h akkında e traflı b ir fik ir
verebilecek m ahiyettedir. Yeni m ü ­
ze binası yapıld ık tan ve h arb ta ri­
him ize aiâ b ü tü n m alzem e teşhire
k o n u ld u k ta n sonra d ü n y an ın en zen
gin b ir askerî m üzesine sahib o la­
cağım ızda şüphe yok tu r.
(1) T asviri E fk âr gatezesi 17 k â ­
n u n u sa n i 1283.
(2) Bu heyete d ahil olan H üsnü
T enkizin basılm am ış h a tırala rı.
(3,5) Serm ed M uhtar, A skerî M ü­
ze R ehberi.
(4) H üsnü T enkiz, h a tırala rın d a
kom isyonun 1305 te bom ba hâdise­
sinden sonra dağıtıldığını yazm akta­
dır.
(6) A skerî M üzede P levne m üda­
faası h a tırala rın d a n m üteşekkil zen­
gin b ir koleksiyon da vardır.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği
Taha Toros Arşivi