Botanika farmaceutyczna: wykład z dnia 5.03.2012r.

Podklasa: Asteridae (astrowe)

Liczy: 6 rzędów, 13 rodzin, 28 000 gatunków

Drobne kwiaty, zebrane w wąskie kwiatostany ułatwiające zapylanie.

1) Rząd: Asterales (astrowce)

Rodzina: Asteraceae

Pokrój: rośliny zielne, krzewinki

Liście: pojedyncze, skrętoległe lub naprzeciwległe
Kwiatostan: koszyczek z okrywą (listek okrywy, przysadki)
Kwiaty: środkowe-rurkowe, brzeżne-języczkowe. Czasem tylko rurkowe (obupłciowe)
lub języczkowe (żeńskie lub nijakie)

Wzór kwiatowy: * KO[C(5)A(5)] G(2)

Tłumaczenie wzoru:
 Symetria: promienista (kwiaty rurkowe), grzbiecista (k. języczkowe)
 Kielich K : przekształcony w puch kielichowy lub łuski lub brak kielicha
 Korona C : 5 zrośniętych płatków
 Pręcikowie A : 5 pręcików, nitki wolne, pylniki zrośnięte do korony
 Słupkowie G : 2 zrośnięte owcolistki (synkarpiczne), zalążnia dolna 1-
komorowa.

Owoc: niełupka
Nasiona: bielmowe
Charakterystyczne metabolity: inulina (materiał zapasowy), olejki lotne (włoski
gruczołwe), przewody, zbiorniki olejkowe

Podrodzina: Asteroides (Tubulifloraceae) – rurkokwiatowe

Kwiaty rurkowe występują zawsze, czasem dodatkowo języczkowe.

Gatunki i surowce lecznicze:

 Chamomilla recutita (=Matricaria Chamomilla) – rumianek zwyczajny

[dno koszyczka puste wewnątrz, kwiaty języczkowe i rurkowe, żółte, liście 2-3-krotnie
pierzastodzielne] – Chamomillae anthodium (koszyczek rumianku)
 Arnika montana (arnika górka) – Anicae anthodium (koszyczek arniki)
 Artemisia abisinthium (bylica piołun) – Abisinthi herba
 Achillea millefolium (krwawnik pospolity)– Achilleaea herba
 Calendula officinalis (nagietek lekarski) – Calendulae flos
 Cnicus benedictus (drapacz lekarski) – Cnici benedicti herba
 Centaurea cyanus (chaber bławatek) – Cyani flos
 Echinacea purpurea (jeżówka purpurowa) – Echinaceae herba, rhizoma, radix
 Echinacea pallida (jeżówka blada) – Echinaceae rhizome, radix
 Echinacea angustifolia (jeżówka wąskolistna) – Echinaceae rhizoma, radix
 Helichrysum arenarium (kocanki piaskowe) – Helichrysi inflorestentia
 Inula helenium (oman wielki) – Inulae radix
 Silybium marianum (ostropest plamisty) – Sylibi mariani fructus
 Solidago virgaurea (nawłoć pospolita) – Virgaureae herba
 Solidago canadesis (nawłoć kanadyjska) – Solidaginis herba
 Tussilago farfara (podbiał pospolity) – Farfarae folium

Podrodzina: Cichorioideae (Liguloiflorae, Lactucoideae) – języczkokwiatowe

Tylko kwiaty języczkowe (widać 5 ząbków, bo 5 płatków zrośniętych)

Gatunki i surowce lecznicze:

 Taraxacum officinale (mniszek lekarski) – Taraxaci radix, flos, radix cum herba, folium
 Cichorium intybus var sativa (cykoria podróżnik) – Cichori radix
Szczegółowe omówienie poszczególnych gatunków:

A) Podrodzina: Asteroides (Tubuliflorae)

1) Chamomilla recutita – rumianek pospolity:


Pierzastodzielne liście

Kwiaty języczkowe – białe

Kwiaty rurkowe – żółte

Włoski gruczołowe typu Asteraceae –
produkcja olejków
eterycznych (po
destylacji olejek ten staje się niebieski)
 Koszyczek rumianku pusty w środku
 Chamomillea anthodium w farmakopei
występuje jako Metricariae
flos (EurPh 6)
 Nie mylić z rumianem szlachetnym =
rumian rzymski: Anthemis nobilis –
Anthemidis anthodium)!!

2) Arnika Montana – arnika górska

 Surowiec: Arnicae anthodium (flos)

 Kwiaty rurkowe i języczkowe
 Kłącze arniki – również surowiec
farm. (mniejsze znaczenie)
 Arnicae tincture – okłady na stłuczenia, obrzęki
 Równorzędna roślina lecznicza (tylko niewielkie
różnice), która może być jednak uprawiana
to A. chamissonis (Arnicae anthodium =
Arnicae flos FP VIII)
 Obie arniki są alergizujące
3) Helichrysum arenarium – kocanki piaskowe

 Koszyczki zebrane w kwiatostan wyższego

rzędu = wiecha
 Surowiec: Helichrysi inflorescentia
(wiecha koszyczków)
 zastosowanie: choroby wątroby

4) Aremisia abisinthium – bylica piołun

 Surowiec: abisinthi herba = część nadziemna

 Posiada tylko kwiaty rurkowe
 Smak gorzki
 Wyrabia się z niej alkohol

5) Inula helenium – oman wielki

 Surowiec: inulae radix

 Inulina
 Zbiorniki olejkowe w korzeniu
 Kwiaty języczkowe i rurkowate

6) Tussilago farfara – podbiał pospolity

 Surowiec: folium
 Ma liście + przekwitnięte kwiatostany
Lub kwiaty + liści brak
 Liść podbiału może zawierać kancerogenne alkaloidy

7) Calendula officinalis – nagietek lekarski

 Surowiec: flos
 Ma kwiaty języczkowe (żółte=mniej wartościowe i pomarańczowe=bardziej
wartościowe; zależy od zawartości karotenoidów)
8) Echinacea – jeżówka:
  Purpurea (purpurowa): surowiec: herba, radix
 Pallida (blada): surowiec: radix
 Angustifolia (wąskolistna): radix

 Zastosowanie w lecznictwie: wzmacnia odporność

9) Tanacetum parthenium – wrotycz maruna

 Surowiec: herba
 Podobny do rumianku
 Zapach cytryny
 Zastosowanie: migreny

10) Tanacetum vulgare – wrotycz pospolity

 Surowiec: flos (koszyczki)

 Kwiaty rurkowate

11) Solidago virgaurea – nawłoć pospolita

 Surowce: solidaginis herba = ziele nawłoci (S. gigantea, S. Candensis),

Virgauerae herba = ziele nawłoci pospolitej (S. virgaurea)
 Zastosowanie: choroby układu moczowego (kamica)

12) Silybum marianum – ostropest plamisty

 Surowiec: silybi mariani fructus (niełupka)
 Zastosowanie: choroby wątroby (Sylimarol)

13) Centaurea cyanus – Haber bławatek

 Surowiec: cyani flos
 Daje czerwony wyciąg
B) Podrodzina: Cichorioideae

1) Taraxacum officinale – mniszek lekarski

 Surowiec: radix, radix cum herba, flos

 Kwiaty języczkowate (5 ząbków)
 Organ lotny

2) Cichorium intybus – cykoria podróżnik

 Surowiec: cichorii radix

3) Lactuca virosa – sałata jadowita

 Surowiec: herba
 Działanie nasenne

Podklasa: Hamamelididae (oczarowe)

Rośliny drzewiaste, jednopłciowe kwiaty, wiatropylne

Rodzina: Fagaceae (bukowate):

- Quercus robur – dąb szypułkowy

- Q. sessilis – dąb bezszypułkowy

Surowiec: Quercus cortex

Rodzina: Betulaceae (brzozowate):

- Betula verrucosa (= B. pendula) – brzoza brodawkowata

- B. pubescens – brzoza omszona

Surowiec: Betulae folium

 Gatunki jednopienne:
1) Quercus sessilis (Q.petrea)
2) Q. robur
3) Betula verrucosa
4) B. pubescens

Jednopiennymi roślinami okrytonasiennymi są np. przedstawiciele brzozowatych,

bukowatych, orzechowatych, niektóre arekowate], wiechlinowate (np. kukurydza),
dyniowate (np. dynia. Wśród nagonasiennych jednopienne są rośliny z rodzin sosnowatych i
cyprysowatych

KONIEC ROŚLIN DWULIŚCIENNYCH