UDK 902 ISSN 0350-0179 (print)

ISSN 2545-4358 (online)

BALCANOSLAVICA
47
2018

vol. 47
Issue 1

BALCANOSLAVICA VOLUME 47, ISSUE 1, pag. 1-293, PRILEP, 2018

UDK 902 ISSN 0350-0179 (печатено)
ISSN 2545-4358 (електронски)

BALCANOSLAVICA
47
2018

Главен уредник и редактор:

Ели ЛУЧЕСКА

Членови на редакција:
Виолета КРСТЕСКА, Владимир КАРАЏОСКИ,
Бранислав РИСТЕСКИ, Атанас АТАНАСОСКИ,
Звонко ДИМОСКИ, Орданче ПЕТРОВ,
Христијан ТАЛЕВСКИ

BALCANOSLAVICA ТОМ 47, БРОЈ 1, стр. 1-293, ПРИЛЕП 2018

 Издавач:
ЈНУ Институт за старословенска култура - Прилеп

Уреднички одбор:

Ели ЛУЧЕСКА (Прилеп)

Андреј ПЛЕТЕРСКИ (Љубљана)
Данијела БИРТ КАТИЌ (Задар)
Виолета КРСТЕСКА (Прилеп)
Богуслав ЖЕЛИЊСКИ (Познањ)
Иванка ГЕРГОВА (Софија)
Роберт МИХАЈЛОВСКИ (Мелбурн)

Технички уредник:
Орданче ПЕТРОВ

Секретар:
Христијан ТАЛЕВСКИ

Лектор на македонски јазик:

Виолета КРСТЕСКА

Компјутерска обработка:
Орданче ПЕТРОВ

Печати:
ГРАФОПРОМ - Битола

Тираж
200

ЈНУ Институт за старословенска култура - Прилеп

ул. Кичевско Џаде, бб. 7500 Прилеп, Р Македонија
balcanoslavica@isk.edu.mk
balcanoslavica.mk

Изданието е финансиски помогнато од

Министерството за образование и наука на Република Македонија
UDK 902 ISSN 0350-0179 (print)
ISSN 2545-4358 (online)

BALCANOSLAVICA
47
2018

Editor-in-Chief:
Eli Lučeska

Editorial committee:
Violeta KRSTESKA, Vladimir KARADŽOSKI,
Branislav RISTESKI, Atanas ATANASOSKI,
Zvonko DIMOSKI, Ordanče PETROV
Hristijan TALEVSKI

BALCANOSLAVICA VOLUME 47, ISSUE 1, pag. 1-293, PRILEP, 2018

 Publisher:
PRI Institute of old slavic culture - Prilep

International editorial commitee:

Eli LUČESKA (Prilep)

Andrej PLETERSKI (Ljubljana)
Danijela BIRT KATIĆ (Zadar)
Violeta KRSTESKA (Prilep)
Boguslaw ŽIELINSKI (Poznań)
Ivanka GERGOVA (Sofia)
Robert MIHAJLOVSKI (Melbourne)

Techniocal editor:
Ordanče PETROV

Secretary:
Hristijan TALEVSKI

Macedonian proofreading:
Violeta KRSTESKA

Computer layout:
Ordanče PETROV

Print:
GRAFOPROM - Bitola

Copies:
200

Institute of Old Slavic Culture - Prilep

adress: Kichevsko Dzade, bb. 7500 Peilep, Republic of Macedonia
balcanoslavica@isk.edu.mk
balcanoslavica.mk

This publication is financially supported by

the Ministry of Education and Science of Republic of Macedonia
 Трудовите содржани во овој број на Balcanoslavica се резултат на четвриот
заеднички научен собир на тема „Процеси на културна интерференција: Балканот помеѓу
истокот и западот“, организиран од Институтот за старословенска култура – Прилеп и
Институтот за класична и словенска филологија при Ун. „Адам Мицкјевиќ“, Познањ во
преродбенскиот манастир Св. Ѓорѓи, Неготино од 10 до 12 септември 2017 г.
Собирот успешно ги реализира и интегрира тридневните сесии во кои беа
презентирани различни тематики од поголем број научни дисциплини на хуманистиката
проследени со плодни дискусии каде што приматот беше ставен на посредувањето со
културната традиција како основното аксиоматско начело што го поврзува епохалниот
òд на историските настани, општествено-економските односи, архитектурата, уметноста,
книжевноста, литературата, религијата, митологијата. Притоа се отворија нови согледби,
но и се надоградија досегашните сознанија за сè она што се создавало во областа на
културата на балканската почва од страна на народите и етносите кои се составен дел од
неговата многувековна историја и генеза.
Во оваа насока содржините на списанието го продлбочуваат широкиот опсег на
културата сфатена како органска синтеза на духовните и материјалните вредности, како
севкупност на сите творечки достигнувања од областа на јазикот и писмото, религијата и
фолклорот, градителството и уметноста, со што уште еднаш го потврдуваат фактот дека
Балканот ѝ дал на светската цивилизација многу капитални придонеси почнувајќи од
праисторијата, антиката, средновековието, т.н. османлиски период, преродбата па сè до
денес, периоди кои се карактеризираат со свој сопствен дух – рационален и ирационален,
религиски и атеистички, со своја сопствена креативна генијалност – разумна и надсетилна,
филозофска и интуитивна, со свое сопствено искуство – цивилизациско и антрополошко,
морално и етично. Поконкретно кажано во трудовите се поставуваат и засегнуваат
повеќе прашања поврзани со манифестациите на општествената интеракција во источно-
медитеранскиот ареал и рефлексијата врз материјалната култура и античките култови
и верувања на балканските простори, балканските религиозни традиции и културните
модели: светителите, светите места, иконите, светите реликвии и обичајните практики,
иконографските модели и сликарските решенија во сакралната уметност на Балканот,
потоа фолклорот, обредите, митот, миграциите и идентитетите и нивното влијание врз
градењето на културната политика и пракса, како и континуитетот и промените на јазикот,
неговата динамика и етно-социо-лингвистичките согледувања на истиот.

Од редакцијата
 СОДРЖИНА - CONTENT

ПРИЛОЗИ / ARTICLES

Дафина ИСТОЧНИ И ЗАПАДНИ ВЛИЈАНИЈА ВРЗ СТАНБЕНАТА АРХИТЕКТУРА ВО

ГЕРАСИМОВСКА 11-23 РИМСКИОТ ПЕРИОД ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

РАНОРИМСКОТО НАСЛЕДСТВО И ПОТЕНЦИЈАЛНИТЕ ВЛИЈАНИЈА ВРЗ

Христијан СТАНБЕНАТА И САКРАЛНАТА АРХИТЕКТУРА ВО ДОЦНОРИМСКИТЕ
ТАЛЕВСКИ 25-43 УРБАНИ СРЕДИНИ НА ТЕРИТОРИЈАТА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

Бошко
АНГЕЛОВСКИ
Давча АРХЕОЛОШКИОТ ЛОКАЛИТЕТ „ДРМА“ - БАДЕР И ПРОБЛЕМОТ НА
СПАСОВА 45-54 УБИКАЦИЈА НА БАДЕРИЈАНА

Јехона РАЗВОЈНИОТ ПАТ НА ПРЕТСТАВИТЕ НА СВЕТИ МЕРКУРИЈ

СПАХИУ 55-76 ПРЕКУ ПРИМЕРИТЕ ОД Р МАКЕДОНИЈА

Иванка
ГЕРГОВА 77-88 СКОПСКАТА БОГОРОДИЦА ТРОЕРУЧИЦА

Ивона “ТИ, КОЈ НЕКОГАШ БЕШЕ ДАЛЕКУ, СЕГА ГЛЕДАШ ОДБЛИЗУ”: ЦИКЛУСОТ
ПАНЏАК-ПИНЕВА 89-103 ХРИСТОВИ ДЕЛА И ПОУКИ ВО СВЕТИ ДИМИТРИЈА – МАРКОВ МАНАСТИР

Дарина
БОЙКИНА 105-118 ДВЕ МОЩЕХРАНИТЕЛНИЦИ ОТ ТРОЯНСКИЯ МАНАСТИР В БЪЛГАРИЯ

ЧУДОТВОРНОСТА НА МАНАСТИРОТ СВ. МАРЕНА ВО НЕПОСРЕДНА

Ели БЛИЗИНА НА С. Л’НГА, НА ПЛАНИНАТА МОКРА НАД ПОДГРАДЕЦ,
ЛУЧЕСКА 119-127 Р АЛБАНИЈА

Зоранчо
МАЛИНОВ
Велика
СТОЈКОВА ОБРЕДНОСТА НА ЃУРЃОВДЕН (HIDIRELLEZ) КАКО МОСТ И ЈАЗ
СЕРАФИМОВСКА 129-140 ПОМЕЃУ БАЛКАНСКИТЕ НАРОДИ

Весна ПРЕДЕЊЕТО И ПРЕДИЛКИТЕ ВО БАЛКАНСКИТЕ НАРОДНИ КУЛТУРИ И

ПЕТРЕСКА 141-154 НЕКОИ ПАРАЛЕЛИ СО ЕВРОПСКИТЕ КУЛТУРИ

Владимир УЛОГАТА НА ВОДАТА ВО МАКЕДОНСКИТЕ НАРОДНИ ВЕРУВАЊА И

КАРАЏОСКИ 155-165 ОБРЕДИ

ОБРЕДОТ КУРБАН КАЈ МАКЕДОНЦИТЕ И ВЛИЈАНИЕТО НА

Владимир ХРИСТИЈАНСТВОТО И МАКЕДОНСКАТА ПРАВОСЛАВНА ЦРКВА –
БОЦЕВ 167-181 ОХРИДСКА АРХИЕПИСКОПИЈА ВРЗ НЕГОВАТА АКТУЕЛНА СОСТОЈБА
 Виктор ДЕРВИШКИОТ РЕД БЕКТАШИ ВО МАКЕДОНИЈА
ТРАЈАНОВСКИ 183-194 карактеристики и современа состојба

ЗА СЕМАНТИЧКАТА ПРОМЕНА НА ГРЧКАТА ЛЕКСЕМА ΚΛῆΣΙΣ

Марија „ПОВИКУВАЊЕ, ПОВИК, ЗВАЊЕ“ ВО НОВИОТ ЗАВЕТ И ЗА ЗНАЧЕЊЕТО
ЧИЧЕВА-АЛЕКСИЌ 195-204 НА НЕГОВИТЕ ПРЕВОДНИ ЕКВИВАЛЕНТИ НА ИСТОКОТ И НА ЗАПАДОТ

ИНТЕРНАЦИОНАЛНАТА ЛЕКСИКА КАКО СИНТЕЗА ПОМЕЃУ ИСТОКОТ И

Виолета ЗАПАДОТ, ВО “РЕЧНИКОТ НА ЈАНАКИ СТРЕЗОВ, ВТОРА ПОЛОВИНА НА
КРСТЕСКА 205-208 19 ВЕК”

Ana PRILOG PROUČAVANJU SEMANTIKE GLAGOLA ČULNE PERCEPCIJE U

SAMARDŽIĆ 208-221 ARUMUNSKOM JEZIKU

Васил СВЕДОШТВО ОД НИКОЛА ХЕРЦИГОЊА ЗА НАЦИОНАЛНАТА

ЃОРГИЕВ-ЛИКИН 223-241 АСИМИЛАЦИЈА НА МАКЕДОНЦИТЕ МЕЃУ ДВЕТЕ СВЕТСКИ ВОЈНИ

Meri BUILDING AND RE-BUILDING OF BALKAN NATIONAL IDENTITIES IN THE

STOJANOVA 243-250 LIGHT OF INDIVIDUAL NATIONAL POLICIES

ИЗВЕШТАИ / REPORTS

Гоце
НАУМОВ 253-285 ИСТРАЖУВАЊЕ НА ЛОКАЛИТЕТОТ ВРБЈАНСКА ЧУКА ВО 2017 ГОДИНА

ПРИКАЗИ И РЕЦЕНЗИИ / BOOK REVIEWS

ЗНАЧАЕН ПРИЛОГ ЗА АФИРМАЦИЈАТА НА СРЕДНОВЕКОВНОТО

РАКОПИСНО НАСЛЕДСТВО
Ѓорѓи Поп-Атанасов, Словенски ракописи од Македонија во странски
Лилјана ракописни збирки X – XIX век, Македонска академија на науките и
МАКАРИЈОСКА 289-293 уметностите, Скопје 2017, 457 с.
 АРХЕОЛОШКИОТ ЛОКАЛИТЕТ „ДРМА“ - БАДЕР И ПРОБЛЕМОТ НА
УБИКАЦИЈА НА БАДЕРИЈАНА

Бошко АНГЕЛОВСКИ стручен труд

ЈНУ Институт за старословенска прифатен: 04.04.2018
култура-Прилеп УДК 904 : 711.42 (497.712) "3"
94 : 911.372 (497.712) "3"
boshko81@hotmail.com
Давча СПАСОВА
Министерство за култура на РМ
spasovad@yahoo.com

Abstract: The toponym of the village of Bader is a curiosity for scientist because
of the link with the ancient city of Bederiana, the born city of the emperor Justin
I, which is mentioned in the historiography of Procopius. That link is confirmed
also by the several scientists from the middle of the 19th till the middle of the
20th century. Traces from the location of Drma near the village of Bader that
was identified by prof. Ivan Mikulcić in the second half of the 20th century as
Praesidium initiated the archaeological excavations in a way of definition of the
building structures on this position.
With the excavations on the two Sectors, so far, that are on the distance
around 40 m. building structures that indicate of the existence of roman villa
has been found. According the archaeological material the chronological frame
of the object was defined from the first till eight decade of the IV century.
Above mention facts on the site are in opposite with the supposed Bederiana
i.e. Praesidium on the site of Drma, but further excavations of the site and
vicinity of the village Bader can confirmed or reject in its entirety their ubication
of this territory.

Keywords: Bader, Baderiana, Praesidium, Tabula Peutengeriana, excavations.

Топонимот на современото село Бадер, лоцирано на триесетина километри

југоисточно од Скопје, повеќе од едно столетие ја предизвикува научната јавност заради тоа
што се доведува во врска со античката Бадеријана, спомената во списите на историографот
Прокопиј од Кајсареа. Тој, во критичкиот осврт на актуелните случувања и владеењето на
Јустинијан I, „Тајната историја” (Historia arcana), Бедеријана ја споменува како родно место
на византискиот император Јустин I1. Во второто негово дело „За Градбите” (De aedificiis),
Бадеријана е спомната во два наврати, како локација во непосредна близина на Тауресиум,
родното место на Јустинијан I и во делот на обновените градови по големиот земјотрес во
518 година, при што Јустинијан ја обновил Бедеријана во чест на неговиот вујко Јустин.
Западноевропскиот учен Јохан Георг Фон Хан, во средината на 19 век, земајќи
ја како основа информацијата на Прокопиј во двете негови историографски изданија, ја
пласира претпоставката за сличноста на топонимите Бадер и Бадеријана односно Таор и

1  Prokopije iz Cezareje, Tajna istorija, VI, prevod A.Vilhar, Beograd, 44.

46 BALCANOSLAVICA vol. 47 is. 1 (2018): 45-54.

Сл. 1 - Објект 1, просторија 1

Тауресиум2. Поврзаноста на топонимот и податоците коишто ги дава Прокопиј во делото

„Анегдота“, односно „Тајната историја“ ги прифаќа и англискиот учен Тозер. Оваа сличност
ја издвојува и потенцира, на крајот на 19 век и Сер Артур Еванс3. Сосема афирмативно за
изедначувањето на овие топоними, во средината на 20 век се произнесува А. А. Василиев4.
Претпоставките на современите учени, иако стихијно, се провлекуваат како предизвик за
археолошката јавност, историографските податоци да бидат поткрепени со материјална
потврда на теренот.
Видливите остатоци од градежни структури на локалитетот „Дрма“ во селото Бадер
за првпат стануваат предмет на интерес на проф. д-р Иван Микулчиќ, во осумдесеттите
години на минатиот век. Тој со резерва ја дистрибуира сугестијата на Хан и Еванс за
претпоставената Бедеријана по однос на оваа локација. Во таа смисла, ја пласира
претпоставката дека на овој локалитет се видливи контурите на воен кастел чии параметри
ги бележи картографски и на цртеж. Оваа позиција ја доведува во врска со попатната
станица Praesidium5 забележана на Tabula Peutengeriana. Во тој конекст, Праезидиумот е
изедначен со претпоставениот кастел на локалитетот „Дрма“, а како аргумент ја наведува
оддалеченоста од Скупи која изнесува 21 римска милја, односно 32 км што, во основа, би

2  Јohann. G. von Hahn, Reise von Belgrad nach Salonik nebst vier Abhandlungen zur alten Geschichte des
Moravawagebietes, Wien 1868, 156.
3  Arthur. J. Evans, Antiquarian Researches in Ilyricum, London 1883, Part 110, 111.
4  Alexander.A.Vasiliev, Dumbarton Oaks studies, Justin the first, Harvard University Press,1950, 59.
5  Иван. Микулчиќ, Старо Скопје со околните тврдини, Скопје 1982, 55, 68, 70, 103, сл.29.
 Б. АНГЕЛОВСКИ - Д. СПАСОВА - Археолошкиот локалитет „Дрма“-Бадер 47

Сл. 2 - Рушевински слов -

Таваница од варов малтер

одговарало на растојанието до селото Бадер6. Сепак, фактот што не оди во прилог на оваа
претпоставка е тоа што, на Tabula Peut(е?)ngeriana, на оддалеченост од 21 милја од Скупи се
наоѓа симбол, односно вињета за бања, додека Праезидиумот со којшто го идентификува
локалитетот „Дрма“ - Бадер се наоѓа пред Адкефалон, односно на една станица пред
Гурбита, којашто е оддалечена од Стоби на север 8 римски милји или 12 км.
Оваа претпоставка ја прифаќа и проф. д-р Виктор Лилчиќ Адамс7, кој врз основа на
површинските траги од градежен материјал и контурите на ѕидовите, заедно со проф. д-р
Микулчиќ изработиле планиметрија на локалитетот8.
Видливите остатоци на локалитетот „Дрма“ во селото Бадер беа предмет на
археолошките истражувања во 2014, 2016 и 2017 година, со цел да се потврдат или да се
отфрлат досега изнесените претпоставки.
Со овие активности беа откриени градежните структури на два сектори, меѓусебно
оддалечени четириесетина метри, при што се евидентирани траги од градежни структури,
кои засега се нецелосно истражени. Заради тоа, во оваа фаза на истражувачките активности
не може да биде дефинирана меѓусебната релација на откриените структури на двата
сектори, како и нивната позиција и улога во рамките на еден поширок микропростор.
На северниот истражувачки пункт, односно во Сектор 1, од работно обележаниот
Објект 1, досега се откриени три простории со три дефинирани фази на градежни
интервенции, во смисла на репарација, доградба и секундарна употреба. Сите три фази се
евидентирани единствено во југоисточната просторија на градбата, работно обележаната
просторија 1 (Сл.1).
Во нејзини рамки се следи рушевински слој со фрагменти од тегули - коринтски тип,
имбрекси и железни клинци од покривната конструкција; окер набиена земја со траги од
варов малтер; делови од малтерното лице на ѕидовите; гареж; како и ретка појава на парчиња
од садова кермика, нагорени фрагменти од рамно стакло, стаклени садови и животински

6  Микулчиќ, Скопје, 70.

7  Виктор. Лилчиќ, Македонскиот камен за боговите, христијаните и за животот по животот, Том 1,
Скопје 2001, 177.
8  Микулчиќ, Скопје. 68, сл 29, 70, сл. 30.
48 BALCANOSLAVICA vol. 47 is. 1 (2018): 45-54.

Сл. 3 - Рушевински
слој во објект 1

коски. Во средината на просторијата, на површина од 1,20х0,80 м, дефинирани се траги од

таваница од варов малтер со отисоци од трска, обрушена на под од окер набиена земја со
траги гареж на горната површина (Сл.2). Во внатрешната структура на подот е откриена
бронзена монета (Мо-18/16) на Константин I (306-337) со што е дефинирано времето на
изградба на објектот, односно Terminus ante quem.
Од надворешната страна на северниот ѕид од Просторија 1 e откриен рушевински
слој составен од поголема концентрација од тегули и имбрекси, која завршува на источниот
крај (Сл.3).
Во југозападната просторија, работно означена како Просторија 2, беше дефиниран
рушевински слој од тегули (коринтски тип), имбрекси и железни клинци, обрушени партии
од ѕидовите и интензивен слој од опожарување. На јужниот ѕид, отворот за комуникација
има монолитен камен блок во функција на праг со отисоци од вметнати столпчиња за врата,
на двата краја (Сл.4).
Северната просторија, работно означена како Просторија 3 имала складишна
функција, односно horreum (Сл.5). Во нејзини рамки се откриени три питоси, поставени во
низа во правец запад - исток. Еден од питосите е поставен на самиот отвор за комуникација
меѓу оваа и југозападната просторија, односно помеѓу работно означените простории 2
и 3. Венците на два питоси имаат врeжана, односно втисната сигнатура LVP или LVD (Сл.
6). Во оваа просторија беше откриен и слој од гареж. Во западниот дел на просторијата,
под слој од обрушени тегули, беше откриена поголема концентрација на гареж и траги од
три опожарени греди и метални клинци од покривна конструкција врз површина од варов
малтер. Во средината на работната површина од просторијата беше дефиниран и начинот
на редење на покривачот од коринтски тип тегули. Под нив беше издвоен фрагмент од бела
ситнозрнеста мермерна плоча, а во близина на северниот профил - фрагменти од различни
керамички садови, нивелирани по хоризонтала што упатува на подно ниво.
Во непосредна близина на овие структури, на просторот јужно од нив, беа откриени
четири ѕида коишто, според распоредот, правците на протегање и опусот на градење, се
спојуваат со претходно опишаната градежна единица во единствена целина. За време на
кампањата на овој простор на места беа откриени траги од обрушување на камења, варов
малтер и тегули. Имајќи предвид тоа што, откриените структури се нецелосни и на почетно
 Б. АНГЕЛОВСКИ - Д. СПАСОВА - Археолошкиот локалитет „Дрма“-Бадер 49

Сл. 4 - Рушевински
слој во просторија
2, објект 1

ниво на истражување, засега не може да се изведат попрецизни параметри околу нивната

намена и функција. (Сл.7)
• • •
Откриените структури на јужниот истражувачки пункт (Сектор 2), работно се
означени како Објект 1, меѓутоа не се отфрла можноста дека овие и градежните структури
од Секторот 1, да припаѓаат на една иста градба, имајќи ја предвид позицијата и правците
на протегње на ѕидовите на двата истражувачки пункта.
Во Сектор 2 се откриени траги од три ѕида со ширина од 0,65-0,70 м. Еден од нив
формира полукружна апсида на западната страна со внатрешен дијаметар од 2,50 м.
Градежниот опус на ѕидовите е солидно изведен од варов малтер со просеан ситен песок
и приделкани камења со употреба на парчиња градежна керамика (фрагменти од тули,
тегули и сл.). Од ѕидот со правец југоисток-северозапад, издвоено е обрушеното лице од
хидростатен малтер коешто налегнува над подот од тули.
Во северниот дел на овој простор беа откриени и два крака од одводна мрежа;
едниот во правец Ј/З-С/И во должина од 4,00 м којшто се спојува со вториот крак (со
правец Ј/И-С/З), откриен во должина од 1,70 м. Од делумната сочуваност на краците беше
реконструирана нивната конструкција (Сл.8). Подниот сегмент бил создаден од непрекинато
редење на тегули од коринтски тип со испустите свртени нагоре. Над испустите биле
поставувани исправени тули, обложени со слоеви од по 5,0 см хидростатен малтер од двете
страни, со што биле формирани ѕидовите на каналите. Покривната конструкција била
изведена со редење на низа од по две споени тули над ѕидовите од каналите. Со ваквата
конструкција бил создаден внтрешен отвор на каналот со димензии 25,0 х 25,0 см.
Од движниот археолошки материјал, во овој Сектор, беше дефиниран контекстот
на откриениот колективен наод од 8 римски бронзени монети и една оловна икона со
претстава на т.н. култ на „Подунавските коњаници“, во слој од окер набиена земја покрај
источното лице на најјужниот ѕид од досега откриените ѕидови на овој работен простор.
Во северниот дел од Секторот 2, помеѓу ѕидовите 2 и 3, беше откриен рушевински
50 BALCANOSLAVICA vol. 47 is. 1 (2018): 45-54.

Сл. 5 - Просторија
3 - horreum, објект
1

слој составен само од тули, од коишто една има втисната декорација со вкрстени линии по
двете дијагонали.
На ова ниво на истраженост не може со сигурност да се потврди евентуалната
поврзаност на откриените структури на двата истражувачки пунктови во Сектор 1 и Сектор
2. Сепак, не треба да се отфрли можноста за градежен концепт на villa којашто на овој
простор егзистирала од почетокот на (?)4 век до крајот на седумдесеттите години на 4 век.
Што се однесува до функционалната идентификација на откриените простории во рамките
на објектите, не може да се извлечат сигурни заклучоци, освен во случајот со работно
означената Просторија 3 од Објект 1, во Сектор 1, каде што беа откриени трите питоси, што
недвосмислено упатува на нејзината намена како Horreum.
Исто така, според интензивното присуството на хидростатен малтер и откриените
краци од одводната мрежа во објектот во Сектор 2, со голема веројатност може да се
посочи дека се работи за бањски сегмент во рамките на комплексот.
Имајќи го во предвид досега откриениот недвижен и движен археолошки материјал
што се однесува исклучиво на IV век, на локалитетот „Дрма“ - Бадер, не може да се убикацира
Ба(е?)деријана, родниот град на императорот Јустин којашто, според историските податоци,
егзистирала континуирано до крајот на 6 век. Сепак, како непобитен аргумент останува
топонимот Бадер во најблиска релација со античката Бедеријана.
За нејзина дефинитивна убикација во околината на современото село Бадер, од
суштинско значење ќе бидат идните археолошки рекогносцирања и истражувања на овој
микропростор, со што би се откриле градежни структури, и материјалните докази коишто би
ги надминале рамките на IV век, би ја потврдиле нејзината егзистенција низ доцноантичкиот
и рановизантискиот период. Во прилог на ваквата определба одат и археолошките
истражувања на локалитетот „Градиште“ кај селото Таор каде што се откриени обѕидие,
градби и движен материјал со хронолошка определба од IV до VI век, обновени партии
по големиот земјотрес во 518 година и негово забележително опстојување во раниот
и развиениот среден век9. Сето ова, како и откриениот монограм на Јустинијан I втиснат
9  Киро Ристов, Градиште - Таор, прелиминарен извештај од истражувањата во 2000 - 2004 година,
Мacedoniae acta archaeologica 17, Скопје 2006,215 - 230; Киро Ристов, Tauresium, МКН Археолошки
локалитети, Скопје 2008, 24 - 27.
 Б. АНГЕЛОВСКИ - Д. СПАСОВА - Археолошкиот локалитет „Дрма“-Бадер 51

на венец од питос10, во голема мера ги

потврдуваат наводите на Прокопиј околу
убикацијата на Тауресиум. Останува,
на микропросторт околу селото Бадер
археолошки да бидат потврдени и
историографските податоци на Прокопиј
за Бедеријана.

Сл. 6 - Венец од питос со врежан натпис

10  Ристов, Tauresium. 25.

52 BALCANOSLAVICA vol. 47 is. 1 (2018): 45-54.

Сл. 7 - Новоткриени ѕидови од објект 1

Сл. 8 - Одводен канал во сектор 2

 Б. АНГЕЛОВСКИ - Д. СПАСОВА - Археолошкиот локалитет „Дрма“-Бадер 53

SUMMARY

”DRMA” ARCHEOLOGICAL SITE-BADER AND THE QUESTION OF UBICATION OF

BADERIJANA

Boshko ANGELOVSKI
Davcha SPASOVA

Having into consideration the positioning of the walls of the both areas that are
researched, it is plausible to assume that these walls are part of one same building-speaking
about southern research area SECTOR 2, Object 1 and the structures discovered in SECTOR 1.
Traces of three walls of 0.65 to 0.70 meters wide are discovered in SECTOR 2. One of
them is actually an apse with an inner diameter of 2.50 meters on the western side. The materials
used in this walls and the technique are rather of solid quality-limestone with sieved sand and
particles of crashed stones and fragments of building ceramics such as bricks. During the
excavation of the wall going south-east to north-west, it is visible that the previously mentioned
technique and hydrostatic materials are laid on top of a brick floor.
In this same area two lines of sewage are discovered-one 4 meters long in direction south-
west to north-east that is connected with the other which is 1.70 meters long, going south-
east to north-west. Picture 8 represents the reconstructed sewage system according to these
findings. The system on the floor is made of semi-circled bricks (tegulas) made in Corinthian
style put next to one another to make a drain pipe. Over the edges of the tegulas, layers of bricks
measuring 5 cm are put that make the walls of the canals. The covering/roof construction of the
canals is made of pairs of bricks put on the little walls of the canals. This kind of construction
enables making an inner opening of the canal measuring 25cm by 25cm.
Within this area, especially next to the most southern wall, in a layer of yellowish
dirt/earth, we discovered 8 Roman bronze coins and one icon made of lead representing the so
called cult of “Danube’s horsemen”.
Worth mentioning is the fact that in the northern part of SECTOR 2, between the
walls numbered as 2 and 3, we discovered a layer of ruins composed only of bricks, one of which
has a carved decoration: diagonally crossed straight lines.
At this point of the research of the excavations it is very hard to say with certainty
that there is a connection between the excavated buildings in SECTOR 1 and SECTOR 2.
Nevertheless, that possibility cannot be discarded as a whole because of the concept of villas
(existing in this area from the beginning until the seventies of the 4th century) that is obvious.
As long as the function of the excavated rooms within the buildings is concerned, we cannot be
certain-except maybe Room 3, Object 1 in SECTOR 1 with three pilasters, fact that leads us to
conclude that it was obviously used as a Horreum.
Furthermore, the existence of hydrostatic materials and the sewage system within
the building of SEKTOR 2, gives a high level of certainty that this was probably a kind of a spa
segment of the excavated complex.
54 BALCANOSLAVICA vol. 47 is. 1 (2018): 45-54.

Having all the archeological material from the 4th century before our eyes at the
“Drma”-Bader excavation site, it cannot be define the ubiquity of the birth town of the emperor
Justinian-place that according to the history data existed continuously until th6th century,
known as Ba(e)derijana. Still, the fact that the existing name of Bader is very close to the
Baderijana, from a linguistic point of view, stands.
The definite ubiquity of the place which is in the vicinity of the modern times village
of Bader, will depend on the future archeological research and recognition within this micro-
area, hopefully by excavating more building structures that will be additional material evidence
going further than the 4th century which will define with certainty its existence during the
late-antic until the early-Byzantine period. As an additional asset to this are the archeological
researches made at the site called “Gradiste”, near the village of Taor, where some outer walls
were discovered, some buildings together with some other archeological materials dated back
from 4th to 6th century-rebuilt and renewed after the big earthquake in 518A.D. with a visible
life and existence into the early and middle years of the middle age. All this and of course the
found monogram of Justinian 1 carved on a pilaster, just confirm the statements of Prokopij
concerning the ubiquity of Tauresium. Something that has to be done to confirm our statement
is to compare the archeological data collected from the site at Bader with the history data of
Prokopij about Baderijana.