Professional Documents
Culture Documents
Talaşli İmalatta Kullanilan Preslerde Tse Standartlari Ve İlgi̇li̇ Di̇ğer Mevzuatin İş Sağliği Ve Güvenli̇ği̇ Yönünden İncelenmesi̇
Talaşli İmalatta Kullanilan Preslerde Tse Standartlari Ve İlgi̇li̇ Di̇ğer Mevzuatin İş Sağliği Ve Güvenli̇ği̇ Yönünden İncelenmesi̇
Ulaş ALTAN
İş Müfettişi Yardımcısı
Ankara – 2013
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER ........................................................................................................... i
TABLO LİSTESİ ...................................................................................................... iii
ŞEKİLLER LİSTESİ ................................................................................................ iv
KISALTMALAR LİSTESİ ....................................................................................... v
1. GİRİŞ ...................................................................................................................... 1
2. GENEL BİLGİLER VE TANIMLAR ................................................................. 3
2.1. Eksantrik Pres .................................................................................................... 3
2.2. Hidrolik Pres...................................................................................................... 4
2.3. Abkant Pres ....................................................................................................... 5
2.4. Koruyucu ........................................................................................................... 6
2.4.1. Sabit Koruyucu ........................................................................................... 6
2.4.1.1. Mahfazalı koruyucu ............................................................................. 7
2.4.1.2. Mesafe koruyucusu .............................................................................. 7
2.4.2. Hareketli Koruyucu..................................................................................... 8
2.4.2.1. Güçle Çalışan Koruyucu ...................................................................... 8
2.4.2.2. Kendiliğinden Kapanan Koruyucu ....................................................... 8
2.4.2.3. Kumandalı Koruyucu ........................................................................... 8
2.4.3. Ayarlanabilen Koruyucu ............................................................................. 9
2.4.3.1. Elle Ayarlanabilen Koruyucu ............................................................... 9
2.4.3.2. Otomatik Olarak Ayarlanabilen Koruyucu .......................................... 9
2.4.4. Ara Kilitlemeli Koruyucu ......................................................................... 10
2.4.5. Koruyucu Kilitli Ara Kilitlemeli Koruyucu.............................................. 11
3. PRESLERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ .................................................. 12
3.1. Hareketli Kısımlara Temas .............................................................................. 12
3.2. Operasyon Noktasına Temas ........................................................................... 14
3.2.1. Eksantrik Presler ....................................................................................... 14
3.2.2. Hidrolik Presler ......................................................................................... 16
3.2.3. Abkant Presler........................................................................................... 19
3.3. Çift El Kumandalar ......................................................................................... 21
3.4. Aktif Opto-Elektronik Koruyucu Cihazlar (AOKC) ....................................... 25
i
3.4.1. Operasyon Noktasına Dikey Yönden Yaklaşım ....................................... 26
3.4.2. Operasyon Noktasına Yatay Yönde Yaklaşım ......................................... 27
3.4.3. Çift El Kumanda Tertibatlı Presler ........................................................... 28
3.5. Asgari Açıklıklar ............................................................................................. 29
3.6. Mesafe Koruyucuları ....................................................................................... 30
4. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ...................................................................... 32
5. KAYNAKLAR ..................................................................................................... 33
6. EKLER .................................................................................................................. 34
ii
TABLO LİSTESİ
iii
ŞEKİLLER LİSTESİ
iv
KISALTMALAR LİSTESİ
v
1. GİRİŞ
1
http://tr.wikipedia.org/wiki/Talaşlı_imalat
1
fakat ayrıntı yok ise; ayrıntı TSE standartlarında, Bakanlık ve ilgili kuruluşların
mevzuatlarında düzenlenmiş ise 4857 sayılı İş Kanununun 78 inci Maddesi,
b) Teftişlerde tespit edilen noksanlıkların kanuni gerekçeleri, 4857
sayılı İş Kanununun 78 inci maddesine göre çıkartılan yönetmelik ve 4857 sayılı İş
Kanunu’nun Geçici 2 nci Maddesi ile halen yürürlükte bulunan tüzük hükümlerinde
yok, ancak TSE standartlarında, Bakanlık ve ilgili kuruluşların mevzuatlarında var
ise 4857 sayılı İş Kanununun 77 nci Maddesi,
bağlamında değerlendirilmesi gerektiği düşünülmektedir” denilmektedir.
“a)” maddesi, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve bu Kanunun 30
uncu maddesi gereği yürürlüğe giren yönetmelikler için değerlendirildiğinde, İş
Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğinde yer alan
yükümlülüklerin detaylandırılmasında, ilgili TSE standartlarından
faydalanılabileceği sonucu ortaya çıkmaktadır.
Bu etüd çalışması, İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik
Şartları Yönetmeliğinde yer alan ve preslerle ilgili yükümlülüklerden hangilerinde,
Türk Standartları Enstitüsünce çıkartılan TSE Standartlarından faydalanılabileceği
hususuna ışık tutmak amacıyla hazırlanmıştır.
2
2. GENEL BİLGİLER VE TANIMLAR
2
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 692+A1 - Takım Tezgâhları-Mekanik Presler-Güvenlik, s.5
3
Eksantrik preslerde kullanılan motorun devir sayısı çok yüksek olmasına
rağmen (yaklaşık 1400 d/dk), iş sağlığı ve güvenliği açısından presin dakikadaki
vuruş sayısının düşük olması gerekmektedir. Bu nedenle, yüksek devirle dönen
motorun devir sayısı, güç aktarma elemanlarında düşürülerek aktarılır.
Volan, presin motorundan aldığı hareketle sürekli hareket ederken, volan
milindeki dönme hareketi dişliler vasıtasıyla devir sayısı küçültülerek eksantrik mile
aktarılır. Eksantrik milin görevi ise, volan milinin dairesel hareketini, koçun aşağı ve
yukarı hareket edebilmesine olanak sağlayacak şekilde doğrusal harekete
çevirmektir.3
3
ttp://www.germakmakina.com.tr/Groups/Default.aspx?LanguageID=1&GroupID=3&ContentID=55
4
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 693+A2 – Takım Tezgâhları-Güvenlik-Hidrolik Presler, s.7
5
http://www.anadolutayfasi.net/fizik/55021-soguk-pres-hidrolik-pres-nedir-nerelerde-kullanilir.html
4
Şekil 2: Hidrolik Pres
1 Hidrolik silindir 5 Şalter 8 Acil durdurma butonu
2 Koç 6 Motor kumandaları 9 Kontrol panosu
3 Tabla/yastık 7 Çalışma modu ayarlayıcısı 10 Basınçölçer
4 Çift-el kumanda
6
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 12622 – Takım Tezgâhları-Hidrolik Abkant Presler-Güvenlik,
s.9
7
http://tr.wikipedia.org/wiki/Abkant
5
Şekil 3: Abkant Pres
1 Volan 5 Destek 8 Koç 11 Yan koruyucu
2 Kontrol paneli 6 Arka destek 9 Takımlar 12 Işık perdesi
3 Çalışma modu 7 Hidrolik sistem 10 Yatak 13 Gövde
4 Ayak pedalı
2.4. Koruyucu
Koruyucular, koruma sağlamak amacıyla, makinenin bir kısmı olarak
tasarımlanmış fiziki bariyerlerdir.8
Söz konusu fiziki bariyerler, sabit bir yapıda olabilecekleri gibi,
kendiliğinden hareketli veya operatör tarafından uygulanacak bir güç ile de açılıp
kapanabilen özellikte olabilir.
Koruyucular, iş ekipmanlarının hareketli aksamları, operasyon noktaları ile
ekipman başında çalışan operatörler veya çalışma ortamında bulunan diğer çalışanlar
ile bu kısımlar arasına fiziki engeller koyan ve doğrudan veya dolaylı yollarla bu
noktalara erişimi engelleyen unsurlardır.
8
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 953+A1 – Makinalarda Güvenlik-Koruyucular-Sabit ve
Hareketli Koruyucuların Tasarımı ve Yapımı İçin Genel Özellikler, s.2
6
Sabit koruyucular, mahfazalı koruyucular ve mesafe koruyucuları olmak
üzere ikiye ayrılmaktadır.
7
2.4.2. Hareketli Koruyucu
Hareketli koruyucular, alet kullanmaksızın açılabilen koruyuculardır.9
Hareketli koruyucular, güçle çalışan koruyucular, kendiliğinden kapanan koruyucular
ve kumandalı koruyucular olmak üzere üçe ayrılır.
9
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 953+A1 – Makinalarda Güvenlik-Koruyucular-Sabit ve
Hareketli Koruyucuların Tasarımı ve Yapımı İçin Genel Özellikler, s.4
8
2.4.3. Ayarlanabilen Koruyucu
Bir bütün olarak ayarlanabilen veya ayarlanabilen parça/parçalardan oluşan
sabit veya hareketli koruyucudur.10 Ayarlanabilen koruyucular, elle ayarlanabilen
koruyucular ve otomatik olarak ayarlanabilen koruyucular olmak üzere ikiye
ayrılmaktadır.
9
Kendiliğinden kapanan ahşap daire testere koruyucuları ve baş kesme aletinin
koruyucuları da aynı zamanda otomatik olarak ayarlanabilen bir koruyucu olabilir.
11
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 953+A1 – Makinalarda Güvenlik-Koruyucular-Sabit ve
Hareketli Koruyucuların Tasarımı ve Yapımı İçin Genel Özellikler, s.6
10
2.4.5. Koruyucu Kilitli Ara Kilitlemeli Koruyucu
Koruyucu tarafından emniyeti sağlanan tehlikeli makine fonksiyonlarının,
koruyucu kapanıncaya ve kilitleninceye kadar çalışmamasını, koruyucu tarafından
emniyeti sağlanan tehlikeli makine fonksiyonu sebebiyle oluşan risk ortadan
kalkıncaya kadar, koruyucunun kapalı ve kilitli kalmasını ve koruyucu kapalı ve
kilitli olduğunda, koruyucu tarafından emniyeti sağlanan tehlikeli makine
fonksiyonlarının çalışabilmesini sağlamak amacıyla, makinenin kumanda sistemi ile
beraber, koruyucu kilidi ve ara kilitleme tertibatı ile birlikte çalışan koruyucudur.12
Günümüzde pek çok CNC tezgâhında kullanılan/kullanılması gereken
koruyucu tipidir.
12
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 953+A1 – Makinalarda Güvenlik-Koruyucular-Sabit ve
Hareketli Koruyucuların Tasarımı ve Yapımı İçin Genel Özellikler, s.7
11
3. PRESLERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
12
1. Abkant preslerde ve hidrolik preslerde tahrik sistemi çoğunlukla sabit bir
koruyucu arkasında yer almaktadır. Ancak işyerlerinde iş sağlığı güvenliği yönünden
yapılan teftişlerde, eksantrik preslerde volan mahfazasının (bkz. Şekil 1, “1”),
olmadığına ya da var olan mahfazanın kullanılmadığına sıklıkla rastlanılmaktadır.
Bu durumda, Tahrik ve iletme makinaları ve presle birleşik bir parçası olan
ve presle birlikte tedarik edilen yardımcı tertibatlarda, vardiya başına bir erişimin
gerektiği veya hiçbir erişimin gerekmediği yerlerde sabit koruyucular ile güvenlik
koruması sağlanmalıdır13 hususu dikkate alınmalıdır.
2. Eksantrik presler üzerinde yer alan söz konusu volan tahriki, motor
kasnağının (bkz. Şekil 1, “4”), kayışa (bkz. Şekil 1, “5”) aktardığı hareket
enerjisinden almaktadır. Yukarıdaki maddede açıklanan sabit koruyucular, bazı
preslerde bu tahrik sisteminin tamamını kapatmamaktadır.
Bu durumda, Hareketli aktarma parçalarının (örnek olarak, makaralar,
kayışlar, kasnaklar, dişliler, miller vb.) sebep olduğu tehlikelere karşı koruma, ya
sabit koruyucularla (bkz. Şekil 4) veya ara kilitlemeli hareketli koruyucularla
sağlanmalıdır14 hususu dikkate alınmalıdır.
Buna ilaveten söz konusu güç aktarma elemanları, kullanma sırasında
ulaşmanın gerekli olmadığı yerler olmaları nedeniyle, Basitliği ve güvenilirliği
sebebiyle sabit koruyucular kullanılmalıdır hususu da dikkate alınabilir.
3. Ancak bazı durumlarda, söz konusu parçalar üzerinde de makine ayarının
yapılması, düzeltme veya bakım faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Bu gibi durumlarda,
a) Önceden tahmin edilebilir ulaşma sıklığı çok (meselâ vardiya başına
birden fazla) ve sabit koruyucunun yer değiştirilmesi veya sökülmesi zor
ise, hareketli koruyucu kullanılmalıdır. Hareketli koruyucular, ara
kilitlemeli tertibatla birlikte veya koruyucu kilitli ara kilitlemeli tertibatla
birlikte olabilir.
b) Önceden tahmin edilebilir ulaşma sıklığı az, koruyucunun yerleştirilmesi
kolay ve koruyucunun sökülmesinin ve yer değiştirilmesinin iş güvenlik
13
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 692+A1 - Takım Tezgâhları-Mekanik Presler-Güvenlik, s.20
14
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 953+A1 – Makinalarda Güvenlik-Koruyucular-Sabit ve
Hareketli Koruyucuların Tasarımı ve Yapımı İçin Genel Özellikler, s.17
13
sistemi altında yapılması durumunda, sabit bir koruyucu
14
kullanılmalıdır.
hususları dikkate alınmalıdır.
Hareketli kısımlara temas ile ilgili yukarıda belirtilen hususlar, Tablo:3
içerisinde özetlenmektedir.
15
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 692+A1 - Takım Tezgâhları-Mekanik Presler-Güvenlik, s.4
14
Bu prensiple çalışan preslerde, operatörün komutu vermesiyle alt ölü nokta
ile üst ölü nokta arasında hareket eden koçun hareketini durduracak herhangi bir
ilave güvenlik önlemi bulunmamaktadır.
Dolayısıyla söz konusu preslerde, operasyon noktasının tehlikelerinden
korunmak amacıyla AOKC’lerin kullanılması mümkün değildir.
İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğinin
Ek-I, 2.8 inci maddesine ilaveten, Türk Standartları Enstitüsü’nün ilgili
standartlarından alınan aşağıdaki hususlara yer verilebilir.
1. TS EN 692+A1 sayılı Takım Tezgâhları-Mekanik Presler-Güvenlik
standardında, alınması gereken önlemler ile ilgili genel olarak, hareketli kalıp
yastıkları ve iş parçası fırlatıcıları gibi kısımların güvenlik mahfazasına alınması
gerektiğinden bahsedilmektedir.
2. Kapalı kalıpla çalışılan eksantrik preslerde, Kapalı kalıplar kendiliğinden
güvenli olmalıdır. Kapalı kalıplar dışındaki herhangi bir ezilme tehlikesinden, TS EN
349+A1 Tablo 1 takip edilerek kaçınılmalıdır16 hususu dikkate alınmalıdır.
TS EN 349+A1 Tablo 1 hakkında detay ilerleyen bölümlerde verilmiştir.
3. Eğer sabit koruyucular kullanılacaksa, Bu mahfazalar makineye, diğer bir
rijit yapıya veya zemine güvenli bir şekilde sabitlenmelidir17 hususu dikkate
alınmalıdır.
4. Eğer ara kilitlemeli koruyucular kullanılacaksa, Herhangi bir tehlikeli
hareket esnasında, koç uygun bir durma konumuna gelinceye kadar, sabit
koruyucularla birlikte kalıbın çalıştığı bölgedeki tehlike bölgesine erişimi
önlemelidir. Koruyucu kapatılıncaya kadar, vuruşun başlaması önlenmelidir17
hususu dikkate alınmalıdır.
5. Operasyon noktasına erişimin kısıtlanması için sabit veya ara kilitlemeli
koruyucu kullanımının yanı sıra, çalışma esnasında operatörün ellerinin meşgul
edilerek bu bölgeye erişiminin engellenmesi de söz konusudur.
Açık kalıplarla çalışılan eksantrik preslerde, çift el kumanda tertibatlarının
kullanılması, teftişlerde dikkat edilecek bir husustur.
Çift el kumanda tertibatları ile ilgili olarak,
16
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 692+A1 - Takım Tezgâhları-Mekanik Presler-Güvenlik, s.12
17
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 692+A1 - Takım Tezgâhları-Mekanik Presler-Güvenlik, s.13
15
a) Çift el kumdan tertibatları, TS EN 574+A1 Tablo 1’deki TİP III C’ye
uygun olmalıdır.
b) Çalışmada, çift el kumanda tertibatlarının sayısı, seçilen sistemde
belirlenen operatör sayısına karşılık gelmelidir.
c) Çıkış sinyallerinin başlaması tek el, aynı kola ait dirsek, ön kol/kollar veya
dirsek/dirsekler, el ve vücudun diğer kısımlarının kullanılmasıyla mümkün
olmamalıdır18
hususları dikkate alınmalıdır.
Çift el kumanda tertibatları ile ilgili TS EN 574+A1 ile ilgili detay ilerleyen
bölümlerde verilmiştir.
Eksantrik preslerde operasyon noktasına temas ile ilgili hususlar, Tablo:4
içerisinde özetlenmektedir.
18
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 692+A1 - Takım Tezgâhları-Mekanik Presler-Güvenlik, s.14
19
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 693+A2 - Takım Tezgâhları-Güvenlik-Hidrolik Presler, s.18
16
4. Hidrolik preste yapılan iş gereği, operasyon noktasına birden fazla yönde
erişimin gerekli görüldüğü durumlarda, her bir tarafta operatör için eşit düzeyde
koruma sağlayacak bir koruyucu tertibatın yer alması gerekir19 hususu dikkate
alınmalıdır.
5. Hidrolik presin yastığı (bkz. Şekil 2, “3”) ile ilgili olarak, yastığın
operatörün durduğu zeminden minimum yüksekliğinin 750 mm olması, eğer bu
sağlanamıyorsa, presin yastığına kalıcı olacak şekilde kaynak vb. bir yöntemle
sabitlenen ilave koruyucuların konulması gerekir20 hususu dikkate alınmalıdır.
6. Operasyon noktasının korunması için ışık perdesi şeklinde bir AOKC
kullanılacağı takdirde,
a) Operasyon noktasına erişim sadece AOKC’nin algılama bölgesi
içerisinden olmalıdır. İlave bir koruyucu ile de diğer yönlerden operasyon
bölgesine erişim önlemelidir.
b) Operatörün, presin operasyon noktası ile AOKC arasında durması
mümkünse, ilave güvenlik önlemleri (örneğin başka bir ışık perdesi) ile bu
operatörün algılanması sağlanmalıdır. En büyük müsaade edilen
algılanamayan aralık 75mm’ye eşit veya daha az olmalıdır.
c) Operatörün bir uzvu AOKC’yi engellerken, pres tehlike yaratacak bir
çalışmaya çevrimine girmemelidir.
d) Seçici anahtar ile AOKC kapatıldığında, aynı zamanda gösterge
lambaları da kapanmalıdır.20
hususları dikkate alınmalıdır.
20
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 693+A2 - Takım Tezgâhları-Güvenlik-Hidrolik Presler, s.19
17
Şekil 10: Hidrolik Preste Güvenlik
1 Operasyon noktasının sınırı
2 AOKC – Operasyon noktası arası minimum mesafe
3 AOKC (ışık perdesi)
21
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 693+A2 - Takım Tezgâhları-Güvenlik-Hidrolik Presler, s.20
18
c) maddesi ile ilgili olarak, Şekil 10’ da gösterildiği üzere, hidrolik presin
arka tarafı, yan tarafları ve operatörün çalıştığı ön açıklıklar da uygun koruyucular ile
kapatılması gerekmektedir.
Şekil 11: Hidrolik Preste Operasyon Noktasına Erişimin 650 mm'ye Eşit Veya
Fazla Olduğu Durum
1 Arka kısım koruyucusu 5 Asgari mesafe
2 Yan kısım koruyucuları 6 Çift el kontrol tertibatı
3 Tabla/yastık 7 Ön kısım koruyucuları
4 Operasyon noktası
Çift el kumanda tertibatları ile ilgili TS EN 574+A1 ile ilgili detay ilerleyen
bölümlerde verilmiştir.
Hidrolik preslerde operasyon noktasına temas ile ilgili hususlar, Tablo:5
içerisinde özetlenmektedir
19
1. Operasyon noktasına erişimi kısıtlamak için eğer sabit koruyucular
kullanılacaksa, Bu koruyucular makineye, diğer bir rijit yapıya veya zemine güvenli
bir şekilde sabitlenmelidir22 hususu dikkate alınmalıdır.
2. Ara kilitlemeli koruyucuların veya koruyucu ara kilitlemeli koruyucuların
sabit koruyucular ile birlikte kullanıldığı durumlarda, tehlikeli bölgeye erişim, koç
uygun bir konuma gelinceye kadar önlenmelidir22 hususu dikkate alınmalıdır.
3. Operasyon noktasının korunması için ışık perdesi şeklinde bir AOKC
kullanılacağı takdirde,
a) Operasyon noktasına erişim sadece AOKC’nin algılama bölgesi
içerisinden olmalıdır. İlave bir koruyucu ile de diğer yönlerden operasyon
bölgesine erişim önlemelidir.
b) Operatörün, presin operasyon noktası ile AOKC arasında durması
mümkünse, ilave güvenlik önlemleri (örneğin başka bir ışık perdesi) ile bu
operatörün algılanması sağlanmalıdır. En büyük müsaade edilen
algılanamayan aralık 75mm’ye eşit veya daha az olmalıdır.
c) Operatörün bir uzvu AOKC’yi engellerken, pres tehlike yaratacak bir
çalışmaya çevrimine girmemelidir.
d) Seçici anahtar ile AOKC kapatıldığında, aynı zamanda gösterge
lambaları da kapanmalıdır.23
hususları dikkate alınmalıdır.
4. Abkant preslerin operasyon noktasına, makinenin arka tarafından erişim
imkânı olduğu durumlarda,
a) Sabit koruyucular ile birlikte ara kilitlemeli koruyucular veya koruyucu
ara kilitlemeli koruyucular kullanılarak operasyon noktasına erişim
kısıtlanmalıdır.
b) Abkant presin arka kısmında yer alan boşluğa, ışık perdesi şeklinde bir
veya birden fazla AOKC’ler yerleştirilmelidir.24
hususları dikkate alınmalıdır.
22
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 12622 - Takım Tezgâhları-Hidrolik Abkant Presler-Güvenlik,
s.15
23
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 12622 - Takım Tezgâhları-Hidrolik Abkant Presler-Güvenlik,
s.16
24
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 12622 - Takım Tezgâhları-Hidrolik Abkant Presler-Güvenlik,
s.25
20
Abkant preslerde operasyon noktasına temas ile ilgili hususlar, Tablo:6
içerisinde özetlenmektedir.
21
g) Senkronize tahrikte bir çıkış sinyali sadece, her iki kumanda tahrik
tertibatının 0,5 s veya daha az bir süre içerisinde tahrik edilmesi ile
üretilmelidir.26
2. Çift el kumanda tertibatlarının işaretlenmesi ile ilgili olarak, kumanda
tahrik tertibatları kırmızı renkte olmalıdır hususu dikkate alınmalıdır. Bununla
birlikte söz konusu çift el kumanda tertibatları en azından bu kumanda tertibatının
tipi ve TS EN 574+A1 standart numarası ile işaretlenmelidir27 (Örneğin: TS EN
574+A1: Tip III C şeklinde işaretlenmelidir).
3. Çift el kumandaların tehlike bölgesinin dışarısına yerleştirilmesiyle ilgili
olarak, kumanda tahrik tertibatları ile tehlike bölgesi arasındaki gereken güvenlik
mesafelerinin kontrolü ve devam ettirilmesi için, gerekli imkânlar mevcut olmalıdır28
hususu dikkate alınmalıdır.
26
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 574+A1 – Makinalarda Güvenlik-İki El Kumanda Tertibatları-
Fonksiyonel Özellikler-Tasarım Prensipleri, s.3,4
27
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 574+A1 – Makinalarda Güvenlik-İki El Kumanda Tertibatları-
Fonksiyonel Özellikler-Tasarım Prensipleri, s.9,12
28
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 574+A1 – Makinalarda Güvenlik-İki El Kumanda Tertibatları-
Fonksiyonel Özellikler-Tasarım Prensipleri, s.10
29
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 574+A1 – Makinalarda Güvenlik-İki El Kumanda Tertibatları-
Fonksiyonel Özellikler-Tasarım Prensipleri, s.9
22
5. Çift el kumandaların ancak bilerek ve isteyerek çalıştırılmaları ile ilgili
olarak, çift el kumanda tertibatlarının kolayca devreden çıkartılamayacağı ve istem
dışı tahrik edilmesinin en aza indireceği şekilde tasarımlanmalı ve düzenlenmelidir 29
hususu dikkate alınmalıdır.
a) Çift el kumanda tertibatının bir eli kullanarak devreden çıkartılmasının
önlenebilmesi için, kumanda tahrik tertibatlarının birbirinden içten içe en
azından 260 mm ayrılması veya bir siper tarafından 260 mm ayrılacak
şekilde tasarlanmış olması gerekmektedir.
23
Şekil 14: Aynı Kolun El Ve Dirseğini Kullanarak Devreden Çıkartılmasını
Önleyecek Özellikte Çift El Kumanda Tertibatı
d) Çift el kumanda tertibatının bir el ile beraber vücudun diğer bir parçasını
kullanarak devreden çıkartılmasını önleyebilmek için, kumanda tahrik
tertibatının yatay veya yataya yakın bir yüzey üzerinde yerden veya
ulaşma seviyesinden en az 1100 mm yukarı yerleştirilmesi gerekmektedir.
Buna ilaveten düşey veya düşeye yakın yüzeylere yerleştirilmesi
durumunda, kumanda tahrik mekanizmalarının etrafına koruyucu
yakaların konulması gerekmektedir. Ayrıca kumanda tahrik tertibatının
bir el ile beraber vücudun diğer bir parçasını kullanarak
24
çalıştırılamayacağı şekilde koruyucu ve/veya siperin tasarlanması
gerekmektedir.30
S = (K x T) + C (1)
Bu eşitlikte,
S: koruyucu ile operasyon noktası arasındaki minimum gerekli mesafe (mm)
K: insan vücudunun belli bir uzvunun yaklaşma hızı (mm/s)
T: sistemin duruş performansı (s)
C: koruyucunun aktif hale gelmesinden sonra uzvunun gidebileceği mesafe
(mm)
30
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 574+A1 – Makinalarda Güvenlik-İki El Kumanda Tertibatları-
Fonksiyonel Özellikler-Tasarım Prensipleri, s. 7,8,14-18
31
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN ISO 13855 – Makinelerde Güvenlik-Vücut Kısımlarının
Yaklaşım Hızına göre Koruyucu Tertibatın Yerleştirilmesi, s.2
25
Burada sistemin duruş performansını ifade eden T,
T= t1 + t2 (2)
formülüyle hesaplanmaktadır.
Bu eşitlikte,
t1: koruyucu sistemin tahrikiyle birlikte çıkış sinyali anahtarının kapalı
konuma geçmesi arasında geçen süre (s)
t2: çıkış sinyalinin kapalı konuma geçmesiyle birlikte, makinenin tehlikeli
fonksiyonunun durması arasında geçen süredir (s).
26
K: insan vücudunun belli bir uzvunun yaklaşma hızı, 2.000 mm/s
C: 8 (d – 14)
d: AOKC’nin algılama kapasitesi (mm)
olduğundan, operasyon noktasına dikey yaklaşım olduğu durumlarda,
koruyucu ile operasyon noktası arasındaki minimum gerekli mesafenin
hesaplanmasında,
27
1 Operasyon noktası H Algılama noktasının yerden yüksekliği
2 Algılama noktası S Minimum gerekli mesafe
3 Algılama noktasının kenarı X Algılama noktası ile operasyon noktası mesafesi
4 Sabit koruyucu a Yaklaşma yönü
H = 15 (d – 50) (6)
eşitliği kullanılmaktadır.
28
Aktif Opto-Elektronik Koruyucu Cihazların yerleşimi ile ilgili örnekler, Ekler
içerisinde verilmektedir.
Gövde 500
Bacak 180
Ayak 120
Ayak parmakları 50
Kol 120
Parmak 25
32
Türk Standartlı Enstitüsü – TS EN 349+A1-Makinelerde Güvenlik-İnsan Vücut Azalarının
Ezilmeye Karşı Korumak İçin Asgari Açıklıklar, s.1
29
Presler göz önüne bulundurulduğunda, bu tablonun kol, el, el bileği, yumruk
ve parmakları kapsayan ifadelerine dikkat edilmesi gerekmektedir.
Söz konusu tabloda kol, el, el bileği, yumruk ve parmak ile belirtilen
açıklıklar, yalnızca, ilave bir güvenlik önlemi gerektirmeyen durumlarda dikkat
edilmesi gereken hususlardır.
30
Tehlike bölgesinin yüksekliği ve mesafe koruyucusunun yüksekliğine göre,
söz konusu mesafe koruyucusunun, tehlike bölgesinden ne kadar uzağa
yerleştirilebileceği ile ilgili düzenleme, Tablo 2’de verilmektedir.
Buna göre, tehlike bölgesinin yerden yüksekliğinin 1.200 mm olduğu bir
preste, 1.400 mm yüksekliğinde bir mesafe koruyucusu kullanılacaksa, söz konusu
mesafe koruyucusu ile presin tehlikeli bölgesi arasındaki minimum uzaklığın, 1.100
mm olması gerekmektedir.
31
4. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
32
5. KAYNAKLAR
1. http://tr.wikipedia.org/wiki/Talaşlı_imalat
2. Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 692+A1 – Takım Tezgâhları-Mekanik
Presler-Güvenlik
3. http://www.germakmakina.com.tr/Groups/Default.aspx?LanguageID=1&Gro
upID=3&ContentID=55
4. Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 693+A2 – Takım Tezgâhları-Güvenlik-
Hidrolik Presler
5. http://www.anadolutayfasi.net/fizik/55021-soguk-pres-hidrolik-pres-nedir-
nerelerde-kullanilir.html
6. Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 12622 – Takım Tezgâhları-Hidrolik
Abkant Presler-Güvenlik
7. Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 953+A1 – Makinalarda Güvenlik-
Koruyucular-Sabit ve Hareketli Koruyucuların Tasarımı ve Yapımı İçin
Genel Özellikler
8. Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 574+A1 – Makinalarda Güvenlik-İki El
Kumanda Tertibatları-Fonksiyonel Özellikler-Tasarım Prensipleri
9. Türk Standartları Enstitüsü – TS EN ISO 13855 – Makinelerde Güvenlik-
Vücut Kısımlarının Yaklaşım Hızına göre Koruyucu Tertibatın
Yerleştirilmesi
10. Türk Standartlı Enstitüsü – TS EN 349+A1 – Makinelerde Güvenlik-İnsan
Vücut Azalarının Ezilmeye Karşı Korumak İçin Asgari Açıklıklar
11. Türk Standartlı Enstitüsü – TS EN ISO 13857 2009-2 – Makinelerde
Güvenlik-Kol ve Bacakların Ulaşabileceği Bölgelerde Tehlikenin Önlenmesi
İçin Güvenlik Mesafeleri
33
6. EKLER
Tablo 2: Tehlike Bölgesinin Ve Mesafe Koruyucusunun Yüksekliğine Göre Koruyucunun Mesafesi
34
Tablo 3: Hareketli Kısımlara Temas İle İlgili Hususlar
Mevzuat Dayanağı Parça Ulaşma Sıklığı Koruyucu Tipi İlgili Standart
Volan Hiç veya vardiya başına bir kez Sabit Koruyucu TS EN 692+A2
Kayış ve kasnak Hiç veya vardiya başına bir kez Sabit Koruyucu TS EN 953+A1
Hareketli koruyucu,
İş Ekipmanlarının Kullanımında Vardiya başına birden fazla ve
Kayış ve kasnak koruyucu kilitli ara TS EN 953+A1
Sağlık ve Güvenlik Şartları sabit koruyucu sökülmesi zor ise
kilitlemeli koruyucu
Yönetmeliği Madde 6 – Ek-I
Hiç veya vardiya başına bir kez
Madde: 2.8 Tablo 2’ye uygun
Volan, kayış ve veya Vardiya başına birden fazla TS EN ISO 13857:
Mesafe koruyucusu
kasnak ve sabit koruyucu sökülmesi zor 2009-2
kullanılmalıdır
ise
35
Tablo 4: Eksantrik Preslerde Operasyon Noktasına Fiziksel Temas İle İlgili Hususlar
Mevzuat Dayanağı Parça Koruyucu Önlem İlgili Standart
Kapalı kalıplar Kapalı kalıplar kendiliğinden güvenli olmalıdır. TS EN 692+A1
Güvenlik mesafeleri ilgili standartta belirtildiği
Kapalı kalıplar TS EN 692+A1
gibi veya 6mm’yi aşmamalıdır.
Asgari açıklıklar ilgili standartta belirtiği gibi
Kapalı kalıplar TS EN 692+A1
olmalıdır.
İş Ekipmanlarının Kullanımında Sabit koruyucu Rijit yapıda ve sabit olmalıdır TS EN 692+A1
Sağlık ve Güvenlik Şartları Koruyucu kapanıncaya kadar vuruşun başlaması
Ara kilitli koruyucu TS EN 692+A1
Yönetmeliği Madde 6 – Ek-I önlenmelidir
Madde: 2.8 Açık kalıplar Çift el kumanda tertibatı kullanılmalıdır TS EN 692+A1
Tehlikenin sadece güvenli mesafeler ile
Açık kalıplar sağlanabileceği durumlarda, Tablo:1’deki TS EN 349+A1
güvenlik mesafelerine dikkat edilmelidir.
Tablo 2’ye uygun Mesafe koruyucusu TS EN ISO 13857:
Açık ve kapalı kalıplar
kullanılmalıdır 2009-2
36
Tablo 5: Hidrolik Preslerde Operasyon Noktasına Fiziksel Temas İle İlgili Hususlar
Mevzuat Dayanağı Parça/İlgili Kısım Koruyucu Önlem İlgili Standart
Güvenlik mesafeleri ilgili standartta belirtildiği
Kapalı kalıplar TS EN 693+A2
gibi veya 6mm’yi aşmamalıdır.
Asgari açıklıklar ilgili standartta belirtiği gibi
Kapalı kalıplar TS EN 693+A2
olmalıdır.
Tehlikenin sadece güvenli mesafeler ile
Açık kalıplar sağlanabileceği durumlarda, Tablo 1’deki TS EN 349+A1
İş Ekipmanlarının Kullanımında güvenlik mesafelerine dikkat edilmelidir.
Sağlık ve Güvenlik Şartları Tablo 2’ye uygun Mesafe koruyucusu TS EN ISO 13857:
Açık ve kapalı kalıplar
Yönetmeliği Madde 6 – Ek-I kullanılmalıdır 2009-2
Madde: 2.8 Sabit koruyucu Rijit yapıda ve sabitlenmiş olmalıdır TS EN 693+A2
Ara kilitlemeli ve
Sabit koruyucular ile birlikte kullanıldığında,
koruyucu ara kilitlemeli TS EN 693+A2
operasyon noktasına erişim engellenmelidir
koruyucu
Birden fazla yönden erişim Her bir tarafta operatör için eşit düzeyde koruma
TS EN 693+A2
imkânı varsa sağlayacak bir koruyucu tertibatı
Yastık yüksekliği Zeminden min. 750 mm olması gerekir. Eğer bu TS EN 693+A2
37
sağlanamıyorsa makine üzerine sabitlenen ilave
koruyucular kullanılmalıdır
Operasyon noktasına sadece AOKC içerisinden
AOKC TS EN 693+A2
erişilmelidir
AOKC engelleniyorsa pres, çevrime
AOKC TS EN 693+A2
girmemelidir
Kapalı konumdayken gösterge lambaları da
AOKC TS EN 693+A2
kapanmalıdır
Operatör sayısı kadar çift el kumanda tertibatı
Çift el kumanda TS EN 693+A2
olmalıdır
Operasyon noktasına erişim 650mm’den daha
Çift el kumanda TS EN 693+A2
genişse, ilave koruyucular olmalıdır
38
Tablo 6: Abkant Preslerde Operasyon Noktasına Fiziksel Temas İle İlgili Hususlar
Mevzuat Dayanağı Parça/İlgili Kısım Koruyucu Önlem İlgili Standart
Sabit koruyucu Rijit yapıda ve sabitlenmiş olmalıdır TS EN 12622
Ara kilitlemeli ve
Sabit koruyucular ile birlikte kullanıldığında,
koruyucu ara kilitlemeli TS EN 12622
operasyon noktasına erişim engellenmelidir
koruyucu
Operasyon noktasına sadece AOKC içerisinden
AOKC TS EN 12622
erişilmelidir
İş Ekipmanlarının Kullanımında Operatör pres ile AOKC arasına girebiliyorsa,
AOKC TS EN 12622
Sağlık ve Güvenlik Şartları ayrı bir AOKC olmalıdır
Yönetmeliği Madde 6 – Ek-I AOKC AOKC engelleniyorsa pres, çevrime girmemeli TS EN 12622
Madde: 2.8 Kapalı konumdayken gösterge lambaları da
AOKC TS EN 12622
kapanmalıdır
Sabit ve ara kilitlemeli koruyucular veya
Arka kısım TS EN 12622
koruyucu ara kilitlemeli koruyucular
Arka kısım AOKC kullanılabilir. TS EN 12622
Tablo 2’ye uygun Mesafe koruyucusu TS EN ISO 13857:
Tüm tehlikeli bölümler
kullanılmalıdır 2009-2
39
AOKC İle İlgili Örnek Hesaplamalar
Örnek 1:
Bir hidrolik preste, çıkış sinyalinin kapalı konuma geçmesiyle birlikte presin
tehlikeli fonksiyonunun durması için geçen süre (t2) 60 ms’ dir. Dikey bir AOKC
sistemi bulunan presin algılayıcısının kapasitesi (d) 14 mm ve algılayıcının tahrikiyle
birlikte çıkış sinyali anahtarının kapalı konuma geçmesi arasında geçen süre (t1) 30
ms’ dir. Bu durumda, koruyucu ile operasyon noktası arasındaki minimum gerekli
mesafe, aşağıdaki formüle göre hesaplanmalıdır:
Burada,
T = t1 + t2 = 30 ms + 60 ms = 90 ms = 0,09 s
d = 30 mm ise,
S = (2.000 mm/s x 0, 09 ms) + 8 (14 mm – 14 mm)
= 180 mm’ dir.
Yani, söz konusu hidrolik preste kullanılacak olan AOKC’ nin, operasyon
noktasından minimum 180 mm uzağa yerleştirilmesi gerekmektedir.
Örnek 2:
Örnek 1’ de verilen hidrolik preste, algılayıcısının kapasitesi (d) 30 mm bir
AOKC için minimum gerekli mesafe, aşağıdaki formüle göre hesaplanmalıdır:
Yani, söz konusu hidrolik preste kullanılacak olan AOKC’ nin, operasyon
noktasından minimum 308 mm uzağa yerleştirilmesi gerekmektedir.
40