T.C.

ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI

İş Teftiş Kurulu Başkanlığı

YAPI İŞYERLERİNDE KULLANILAN VİNÇLERLE YAPILAN

ÇALIŞMALARDA ALINMASI GEREKEN İŞ SAĞLIĞI VE
GÜVENLİĞİ ÖNLEMLERİ

İş Müfettişi Yardımcılığı Etüdü

Harun URUL
İş Müfettişi Yardımcısı

İstanbul-2013
İÇİNDEKİLER
Sayfa

TABLO LİSTESİ ……………………………………………………………… III

ŞEKİL LİSTESİ……………………………………………………………….. IV
KISALTMALAR………………………………………………………………. V
GİRİŞ…………………………………………...………………………………. 1
1. VİNÇLER VE VİNÇLERİN SINIFLANDIRILMASI..…………………. 2
1.1. Vinçler (Krenler) …………………………..………..……………………… 2
1.2. Vinçlerin Sınıflandırılması………..…………………...…………………….. 2
1.2.1. Hareket Kabiliyetlerine Göre Vinçler…………......………………… 3
1.2.1.1 Sabit Vinç……….………………………….…………………... 3
1.2.1.3. Lastik Tekerlekli Vinçler……………..……...………………… 3
1.2.1.4. Paletli Vinçler……………..……………….…………………… 4
1.2.1.5. Ray Üzerinde Hareketli Vinçler………...…...…………………. 5
1.2.1.5.1. Köprülü Vinçler…………………….....…………………... 5
1.2.1.5.2. Kule Vinçler………………………………..….………….. 5
1.2.2. Kaldırma Kabiliyetlerine Göre Vinçler…………………..…….......... 6
1.2.2.1. Hidrolik Halatlı Vinçler…………..……………………...……...6
1.2.2.1.1. Teleskopik Bomlu Vinçler………………………………… 6
1.2.2.1.2. Kurtarıcılar………………………………………………… 6
1.2.2.2. Halatlı Vinçler……………………………...…………………... 6
2. YAPI İŞYERLERİNDE KULLANILAN VİNÇLER VE BU
VİNÇLERLE YAPILAN ÇALIŞMALARDA İŞ SAĞLIĞI VE
GÜVENLİĞİ ÖNLEMLERİ…………………………………………………... 8
2.1. Yapı İşyerlerinde Kullanılan Vinçler………………..……………………. 8
2.1.1. Mobil Vinçler…………………………...…………………………… 8
2.1.2. Kule Vinçler………………..………………………………………... 9
2.1.2.1. Kule Yapılarına Göre Kule Vinçler…………………………….. 9
2.1.2.2. Vinç Kollarına Göre Kule Vinçler……….…………………….. 10
2.1.2.3. Üzerinde Bulundukları Zemin Yapılarına Göre Kule Vinçler…. 11
2.1.3. Gırgır Vinçler…………………………..……………………………. 13
2.2. Yapı İşyerlerinde Kullanılan Vinçlerle Yapılan Çalışmalarda İş Sağlığı
ve Güvenliği Önlemleri………………………..……………………………….14
2.2.1. İmalat Esnasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar……..................14
2.2.2. Kullanım Esnasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar……………. 15
2.2.2.1. Vinç Kullanımında Görevli Kişiler ve Bu Kişilerin
Sorumlulukları……………………………………………………………15
2.2.2.1.1. Operatör, Sapancı ve İşaretçinin Sorumlulukları.…….…….17
2.2.2.2. Yüklerin Kaldırılması ve İletilmesi Esnasında Dikkat Edilmesi
Gereken Hususlar…………………………...……………………………18
2.2.2.3. Vinç Kaldırma Ekipmanlarında Güvenlik……….…….……….. 23

I
 2.2.2.3.1. Kancalar ve Kancalarda Güvenlik………………..……….. 23
2.2.2.3.1.1. Basit Kancalar………………...………………..…….. 24
2.2.2.3.1.2. Çift Ağızlı Kancalar………………………………….. 26
2.2.2.3.2. Zincirler ve Zincirlerde Güvenlik…………….…………… 26
2.2.2.3.3. Halatlar ve Halatlarda Güvenlik………..…………………. 28
2.2.2.3.3.1. Tel Halatlar ve Tel Halatlarda Güvenlik……………... 28
2.2.2.3.3.2. İp Halatlar ve İp Halatlarda Güvenlik…….......……… 31
2.2.2.3.4. Tamburlar ve Tamburlarda Güvenlik………..…………..... 32
2.2.3. Vinçlerin Bakım ve Periyodik Kontrolleri………..…………………. 33
2.2.3.1. Vinçlerin Gözle (Fiziki) Muayenesi…………..………………... 33
2.2.3.2. Vinçlerin Teknik Şartnameye Uygunluk Kontrolü……….……. 34
2.2.3.3. Vinçlerin Yük Kaldırma Yeterliliği Kontrollü……...………….. 34
2.2.3.3.1. Statik Yük Deneyi……………………..………………….. 34
2.2.3.3.2. Dinamik Yük Deneyi……………..……………………….. 34
2.2.3.3.3. Kararlılık Deneyi……………….......……………………... 35
3. YAPI İŞYERLERİNDE KULLANILAN VİNÇLERLE
ÇALIŞMALARDA GERÇEKLEŞEN İŞ KAZALARI, NEDENLERİ VE
ÖRNEK İŞ KAZALARI ….………….………………………………………… 36
3.1. Yapı İşyerlerinde Kullanılan Vinçlerle Çalışmalarda Gerçekleşen
İş Kazaları ve Nedenleri …………...…………………………………………. 36
3.2. Vinçlerle Çalışmalarda Meydana Gelen Örnek İş Kazaları………...…….. 38
SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME……………………………………….. 40
KAYNAKÇA…………………………………………………………………… 41

II
TABLO LİSTESİ

Sayfa

Tablo 2.1: Manevracının Kullandığı İşaretler ………..…………………………. 16

Tablo 2.2: Hattaki Enerji Boyutuna Göre Güvenlik Mesafeleri…..……………... 22
Tablo 2.3: Kanca Malzemelerinin Sınıflandırılması…..………………………….24
Tablo 2.4: Tel Halatların Servisten Alınma Sınırları……………..………………29
Tablo 3.1: 2005-2010 Döneminde Türkiye Genelinde ve Yapı Sektöründe
Meydana Gelen İş Kazaları……………...………………………………………. 36
Tablo 3.2: İncelenen 5239 İş Kazasının “Kaza Tipleri”ne Göre Dağılımı………. 37

III
ŞEKİL LİSTESİ

Sayfa

Şekil 1.1: Lastik Tekerlekli Vinç………………….……………………………... 4

Şekil 1.2: Paletli Vinç……………………….…………………………………… 4
Şekil 1.3: Tek Kirişli Köprülü Vinç………………….…………………………... 5
Şekil 1.4: Çift Kirişli Köprülü Vinç……………………..……………………….. 5
Şekil 1.5: Kule Vinç……………………………………………………………… 6
Şekil 2.1: Kafes Bomlu Vinç…………………………………………………….. 8
Şekil 2.2: Teleskopik Bomlu Vinç……………………………………………….. 8
Şekil 2.3: Kule Yapısına Göre Kule Vinçler……………………………………... 10
Şekil 2.4: Sabit Vinç Kollu Kule Vinç…………………………………………… 11
Şekil 2.5: Orsa Vinç Kollu Kule Vinç…………………………………………….11
Şekil 2.6: Eklemli Vinç Kollu Kule Vinç………………………………………... 11
Şekil 2.7: Sabit Tabanlı Kule Vinçler……………………………………………. 12
Şekil 2.8: Mobil Üniteler Üzerine Monte Edilmiş Kule Vinçler………………… 13
Şekil 2.9: Askılı Gırgır Vinç……………………………………………………... 14
Şekil 2.10: Yerden Kumandalı Gırgır Vinç……………………………………… 14
Şekil 2.11: Basit Kanca…………………………………………………………... 25
Şekil 2.12: Kanca Güvenlik Bölgeleri…………………………………………….25
Şekil 2.13: Kanca Konumuna Göre Güvenli Çalışma Yükü Oranları…………… 26
Şekil 2.14: Çift Ağızlı Kanca…………………………………………………….. 26
Şekil 2.15: Halkalı Zincir…………………...……………………………………. 27
Şekil 2.16: Levhalı Zincir…………………………………………………………27
Şekil 2.17: Zincirlerdeki Hasarlar………………………………………………... 27
Şekil 2.18: Tel Halatı Oluşturan Elemanlar……………………………………… 28
Şekil 2.19: Halat Çapının Azalması……………………………………….……... 29
Şekil 2.20: Halatlarda Meydana Gelen Bazı Hasarlar…………………………….29
Şekil 2.21: Tespit Cıvataları ile Halat Ucu Tespiti………………………………. 30
Şekil 2.22: Halatların Birbirine Bağlanması……………………………………... 30
Şekil 2.23: Halat Tamburu……………………………………………………….. 32
Şekil 2.24: Ana Bom ve Uzantı Bom……………………………………………. 35

IV
KISALTMALAR

DIN : Alman Standartlar Enstitüsü

FEM : Malzeme Yükleyici ve Stoklayıcı Ekipmanlarla ilgili Avrupa Federasyonu
ILO : Uluslar arası Çalışma Örgütü
ISO : Uluslararası Standartlar Örgütü
M.Ö. : Milattan Önce
NASA: Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi
OSHA: İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı
SWL : Güvenli Çalışma Yükü

V
 GİRİŞ

Çalışma hayatı içerinde gerek çalışanlar gerekse devletler açısından en önemli

sorunlardan biri meydana gelen iş kazaları ve ortaya çıkan meslek hastalıklarıdır.
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)’nun tahminlerine göre 2003 yılında Dünya
genelinde 358 bin ölümlü, 337 milyon yaralanmalı iş kazası meydana gelmiş ve 1,95
milyon insan meslek hastalıkları sonucu hayatını kaybetmiştir. Gelişmiş ülkelerdeki
iş kazaları sayısının gelişmemiş veya gelişmekte olan ülkelere nazaran daha az
olduğu görülmektedir. Ülkemizde özellikle ölümlü iş kazalarının oranında azalma
olmakla birlikte yine de gelişmiş ülkelere kıyasla bu oran yüksektir.1

İşyerleri için iş sağlığı ve güvenliği açısından farklı tehlike sınıfları mevcuttur. Yapı
işyerleri iş kazalarının meydana gelmesi açısından en riskli olan işyerleri arasındadır.
Bu nedenle bu sınıflandırmada çok tehlikeliler arasında yer almaktadır. Yapı
işyerlerinde her geçen gün ölümle ya da ağır yaralanmayla sonuçlanan pek çok iş
kazası meydana gelmektedir. Yapı işyerlerindeki kazalar ülkemizdeki bütün iş
kazalarının yaklaşık % 10’unu, ölümlü iş kazaları ise meydana gelen ölümlü iş
kazalarının yaklaşık % 30’unu oluşturmaktadır.2

Yapı işyerlerinde meydana gelen iş kazalarının pek çok nedeni bulunmaktadır.

Bunlar arasında başlıca insan düşmesi, malzeme düşmesi, kazı kenarlarının çökmesi,
elektrik çarpması, kullanılan ekipmanlar (vinç, el aletleri vb.) ve uzuv kaptırma ve
sıkıştırma gibi nedenleri söylemek mümkündür.3 Bu çalışmada yapı işyerlerinde
meydana gelen kazaların başlıca nedenleri arasında olan vinçler ve bu vinçlerle
yapılan çalışmalarda iş sağlığı ve güvenliği açısından hangi hususlara dikkat edilmesi
gerektiği üzerinde durulmuştur.

1
Oğuz KARADENİZ, Dünya’da ve Türkiye’de İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları ve Sosyal
Koruma Yetersizliği, Çalışma ve Toplum, 2012/3, s.17,20.
2
T.C. Sosyal Güvenlik Kurumu.
3
M. Uğur Müngen, İnşaat Sektörümüzdeki Başlıca İş Kazası Tipleri, Türkiye Mühendislik
Haberleri (TMH), S:469, 2011, s.34.

1
 1. VİNÇLER VE VİNÇLERİN SINIFLANDIRILMASI

1.1. Vinçler (Krenler)

Sözlük anlamı, sandık ve balya gibi yükleri kaldırmaya yarayan araçlar olan vinçler
(krenler), bir taşıma elemanına asılı olan yükü kaldırmaya ve çeşitli yönlerde hareket
ettirmeye yarayan kaldırma ve taşıma makinalarıdır. Esasında vinçler yükleri kaldırıp
sadece tek bir yöne ileten basit makinalar; krenler ise öteleme ve dönme hareketi de
yapabilecek şekilde yükleri istenilen her yöne taşıyabilen kaldırma makinalarıdır.
Ancak genel olarak krenler de vinç olarak ifade edilmektedir.4

Vinçler ilk defa M.Ö. 5. yüzyılda kullanılmıştır. Bununla birlikte ilk vinç resmi
Romalı mimar Vitruvius'un M.Ö. 10 yıllarında yazdığı bir kitapta görülmektedir. Bu
vinç tepesinde makara bulunan ve halatlarla sabitlenen bir direkten oluşmaktadır.
Yükler makaradan geçen başka bir halata bağlanarak kölelerin çevirdiği ayak
değirmeniyle kaldırılmıştır. Daha sonra 15. yüzyılda İtalya'da palangalı vinç adı
verilen daha kullanışlı bir vinç tasarlanmıştır. Buhar gücüyle çalışan ilk vinci ise 19.
yüzyılda İskoçyalı John Rennie (1761 - 1821) yapmıştır.5

Vinçler düşey ve yatay yönde hareket edebildikleri için her türlü yükü iletebilme
özelliğini taşırlar. Standart bir vinç uzunluğu 10-40 metre arasında olup standart bir
vinç kapasitesi 10-60 ton arasındadır. Vincin önüne ve arkasına ilave edilen destek
ayaklarla daha ağır yükler de kaldırılabilir. Bazı vinçler sabit olup bazıları büyük
araçlara kurulmuş seyyar vinç şeklindedir. Bazıları ise raylar üzerinde hareket
etmektedir6.

1.2. Vinçlerin Sınıflandırılması

Vinçler genel olarak hareket kabiliyetlerine ve kaldırma kabiliyetlerine göre
sınıflandırılır. Bununla birlikte, kullanıldıkları, monte edildikleri ve çalıştıkları
yerlere göre, yapılarına ve yapacakları işlere göre, bom yapılarına göre ve enerji
kaynaklarına göre de sınıflandırılabilir.

4
C.Erdem İmrak, M. Cüneyt Fetvacı, Krenlerin (Vinçlerin) Periyodik Koruyucu Bakım Esasları,
Mühendis ve Makina Dergisi, C: 45, S: 538, s.1.
5
Elektrikli Vinç İmalatçıları Birliği Derneği, Vinç Tarihçesi, (Çevrimiçi),
http://tevid.org/altsayfa.php?sayfa=vinctarihce, 08.01.2013.
6
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Ulaştırma Hizmetleri - Forkliftler, Transpaletler ve Vinçler,
Ankara, 2011, s.56.

2
  Hareket Kabiliyetlerine Göre
 Sabit vinç
 Lastik tekerlekli vinç
 Paletli vinç
 Ray üzerinde hareketli vinç
 Köprülü vinçler
 Kule vinçler
 Kaldırma Kabiliyetlerine Göre
 Hidrolik - halatlı vinçler
 Teleskopik bomlu vinçler
 Kurtarıcılar
 Halatlı vinçler
 Açık kafesli vinçler
 Sabit vinçler
 Fabrika tipi vinçler. 7

1.2.1. Hareket Kabiliyetlerine Göre Vinçler

1.2.1.1 Sabit Vinç

Sabit vinçler fabrika, liman, garaj gibi sabit tesislerde, kaldırma, taşıma, depolama
işlerinde kullanılmaktadır. Sabit vinçlerde ulaşım bumu ile yatay eksen arasında 20
ile 75 derecelik açı olup düşey eksen etrafında her iki yöne 180 derece dönebilirler.
Sabit vinçlerin bum uzunluğu 10-60 metre arasında kaldırabilecekleri yük miktarı da
2-10 ton arasında değişmektedir8.

1.2.1.3. Lastik Tekerlekli Vinçler

Bu tip vinçler genellikle bir kamyon üzerine monte edildiklerinden, nakil kolaylığı
sağlamaktadır. Bu özellikleri nedeniyle kullanım alanları geniştir. Bu vinçlerin bir
işyerinden diğerine kolaylıkla nakledilmeleri, özel römork ve çekiciye ihtiyaç
duymamaları, çeşitli aparat kullanarak ayrıca çekici özelliği taşımaları ve hareket
halindeyken yürüdüğü yolu bozmamaları gibi avantajları mevcuttur.

7
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Ulaştırma Hizmetleri - Forkliftler, Transpaletler ve Vinçler, s.57.
8
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Ulaştırma Hizmetleri - Forkliftler, Transpaletler ve Vinçler, s.57.

3
Yumuşak arazide çalışamamaları, çok ağır ve devamlı işlerde kullanılamamaları ve
maliyetlerinin yüksek olması ise dezavantajlı özellikleridir. 9

Şekil 1.1: Lastik Tekerlekli Vinç

1.2.1.4. Paletli Vinçler

Bu tür vinçlerin manevra ve yürüyüşleri bir palet gurubu tarafından sağlanır. Çalışma
dönüşlerinin 360 derece olup yumuşak arazilerde lastik tekerlekli vinçlere göre daha
verimlidirler. Bununla birlikte çok ağır ve devamlı işlerde çalışabilirler. Bu
avantajlarının yanında hızlarının düşük olması, uzun mesafelere gitmeleri
gerektiğinde başka bir araçla nakledilme zorunluluğu ve hareket esnasında yol
yapısını bozmaları gibi olumsuz özellikleri mevcuttur.10

Şekil 1.2: Paletli Vinç

9
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Ulaştırma Hizmetleri - Forkliftler, Transpaletler ve Vinçler, s.58.
10
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Ulaştırma Hizmetleri - Forkliftler, Transpaletler ve Vinçler, s.58.

4
1.2.1.5. Ray Üzerinde Hareketli Vinçler
Bu tür vinçler bir ray sistemi üzerinde bulunan taşıyıcılar vasıtasıyla hareket
etmektedir. Bu vinçlere ayrıca portal vinçler de denir. Köprülü vinçler ve kule
vinçler olarak çeşitleri bulunmaktadır.

1.2.1.5.1. Köprülü Vinçler

Köprülü vinçler, yükseğe yerleştirilmiş iki kren yolu arasında bulunan bir köprü
konstrüksiyondan oluşur. Bu vinçler genel olarak fabrikalar, atölyeler, limanlar ve
maden ocaklarında kullanılırlar. Vinçlerin kontrolü, basit bir operatör kabininden
olabileceği gibi seyyar operatör kabininden, yerden veya uzaktan da olabilir11.
Kaldırma kapasiteleri (güçleri) 1 ton ile 40 ton arasında olup bum uzunlukları 20
metre civarındadır. Tek kirişli ve çift kirişli olmak üzere çeşitleri bulunmaktadır.
Özellikle çift kirişli gezer köprülü vinçler, yüksek kaldırma kapasitesine sahip
oldukları ve ağır kullanım şartlarına dayanaklı oldukları için oldukça tercih
edilmektedir. Çift kirişli gezer köprülü vinçlerin bazıları 100 tona kadar taşıma
kapasitesine sahiptir.12

Şekil 1.3: Tek Kirişli Köprülü Vinç Şekil 1.4: Çift Kirişli Köprülü Vinç

1.2.1.5.2. Kule Vinçler

Bu vinçlerin çalışma sahaları özellikle yüksekliği fazla olan yerlerdir. Genel olarak
yapı işyerlerinde kullanılmaktadır. Kule yükseklikleri 20-60 metre arasında olup bum
uzunlukları 6 metre ile 30 metre arasındadır. Kaldırma kapasiteleri 0,3 ton ile 10 ton
arasındadır.

11
C.Erdem İmrak, İsmail Gerdemeli, Kren Çeşitleri ve Konstrüksiyonu, Transport Tekniği Ders
Notları, s.1.
12
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Ulaştırma Hizmetleri - Forkliftler, Transpaletler ve Vinçler, s.61.

5
Kule vinçlerin güvenli bir şekilde çalışmalarını sağlamak için rüzgâr, ivme ve
çalışma yükseklikleri göz önünde tutulmalıdır. Bununla birlikte kule bomunun boyu
da uygun şekilde tayin edilmelidir. Bom mümkün olduğunca dik çalıştırılmalıdır.
Lastik tekerlekli kule vinçler, raylı kule vinçler gibi çeşitleri bulunmaktadır.13

1.2.2. Kaldırma Kabiliyetlerine Göre Vinçler

1.2.2.1. Hidrolik Halatlı Vinçler

1.2.2.1.1. Teleskopik Bomlu Vinçler

Bu vinçler iç içe girip çıkarak uzayıp kısalan bumlardan oluşmaktadır. Yaklaşık
olarak 15 ile 55 ton arasında kapasiteleri vardır. Bu tip vinçler, genellikle bir kamyon
üzerine monte edildiklerinden nakil kolaylığı nedeniyle çeşitli işlerde kullanılma
özelliğine sahiptir.14

1.2.2.1.2. Kurtarıcılar
Lastik tekerlekli olup bumu şasi ortasına monte edilmiş, taşıyıcı özelliği olan bir vinç
türüdür.

1.2.2.2. Halatlı Vinçler

Bu vinçler baraj, geniş nehir yatakları, bataklık gibi çok yumuşak arazilerde ve köprü
inşaatlarında kaldırma, taşıma, temizleme ve kurtarma gibi işlemlerde kullanılır.

13
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Ulaştırma Hizmetleri - Forkliftler, Transpaletler ve Vinçler, s.62.
14
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Ulaştırma Hizmetleri - Forkliftler, Transpaletler ve Vinçler, s.63.

6
Çalışmaları, kafes kirişlerinden iki kule arasına gerilmiş halatlar üzerinde hareket
eden palangalar aracılığıyla sağlanır. Halatlı vinçlerin taşıyacakları yük 0,3 ton ile 15
ton arasında değişir. Halatlı vinçlerin açık kafesli, sabit ve fabrika tipi vinçler olmak
üzere üç çeşidi bulunmaktadır. 15

15
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Ulaştırma Hizmetleri - Forkliftler, Transpaletler ve Vinçler, s.63.

7
 2. YAPI İŞYERLERİNDE KULLANILAN VİNÇLER
VE BU VİNÇLERLE YAPILAN ÇALIŞMALARDA İŞ SAĞLIĞI
VE GÜVENLİĞİ ÖNLEMLERİ

2.1. Yapı İşyerlerinde Kullanılan Vinçler

Vinçler fabrikalar, tersaneler, limanlar, inşaatlar gibi pek çok alanda
kullanılmaktadır. Vinçler yapı işyerlerinin vazgeçilmez bileşenlerini oluşturmaktadır.
Büyük ölçekli inşaat projelerinde çok fazla sayıda vinç kullanılabilmektedir. Örneğin
Boston Tüneli’nde 150 kadar vinç kullanılmıştır.16 İnşaatlarda kullanılan vinçler
genel olarak mobil vinçler, kule vinçler ve gırgır vinçlerdir.

2.1.1. Mobil Vinçler

Bu vinçlerin de pek çok çeşidi bulunmaktadır. Teleskopik bomlu vinçler, kafes
bomlu vinçler, lastik tekerlekli vinçler ve paletli vinçler mobil vinç çeşitlerindendir.
Kafes bomlu vinçler yaklaşık 150 metre kadar yüksekliğe sahip olabilmektedir. Bu
vinçler motor tahrikli davullar üzerine sarılı kablolar aracılığıyla kontrol
edilmektedir.17

Şekil 2.1: Kafes Bomlu Vinç

Teleskopik bomlu vinçler hidrolik bir silindir tarafından uzayıp kısalan iç içe girmiş
kapalı tüp şeklinde parçalardan oluşur.

16
Richard L. Neitzel, Noah S. Seixas, Kyle K. Ren, A Review of Crane Safety in the Construction
Industry, Applied Occupational and Environmental Hygiene, S:16, s.1106.
17
Neitzel, Seixas and Ren, s.1106.

8
Bu vinçlerin yüksek kapasiteye sahip olanları 1000 ton yük kaldırabilmekte ve
yükseklikleri ise 180 metreye kadar çıkabilmektedir.18

Şekil 2.2: Teleskopik Bomlu Vinç

2.1.2. Kule Vinçler

Kule vinçler inşaat halindeki bir yapının iç veya dış bölümüne konumlandırılırlar.
Yapı yükseldikçe destek yapıları üzerinde yükselebilirler. Kule vinçler 0,5 ton ile 22
ton arasında yük taşıyabilirler. Bununla birlikte, 15 metre ile 75 metre arasında
değişen yüksekliklere sahiptirler.19 Kule vinçler kule yapılarına, vinç kollarına ve
üzerinde bulundukları zemin yapılarının özeliklerine göre çeşitlendirilirler.

2.1.2.1. Kule Yapılarına Göre Kule Vinçler

Bazı vinçler sabit kule yapısına sabit olup bazıları dönebilen kule yapısına sahiptir.
Sabit kuleli vinçte, dönen halka kulenin tepesinde veya yakınında bulunup vinç kolu
kule ile düşey açılı bir pozisyonda dönme hareketi yapmaktadır. Dönebilen kuleli
vinçlerde ise dönen halka kulenin alt tarafında bulunur. Kule ile vinç kolu vincin
üzerinde bulunduğu destek etrafında hareket etmektedir. Kule yapılarına göre kule
vinçler tek kuleli, iç ve dış kuleliler ve teleskopik kuleliler olmak üzere
sınıflandırılırlar.20 Tek kuleli vinçlerde vinç kolu sabit veya dönebilen özellikte olan
tek bir kule tarafından taşınmaktadır. İç ve dış kuleli vinçlerde vinç kolu dışta
bulunan bir kule tarafından desteklenen bir iç kule aracılığıyla taşınır.

18
Neitzel, Seixas and Ren, s. 1106.
19
Neitzel, Seixas and Ren, s. 1107.
20
Occupational Safe and Health Branch Labour Department, Code of Practice For Safe Use of
Tower Cranes, 2001, s.11.

9
Bu iç kulenin sabit kalma veya dönebilme özelliği mevcuttur. Teleskopik kuleli
vinçlerde ise kuleyi oluşturan yapı iç içe geçebilen iki veya daha fazla alt yapıdan
oluşmaktadır. 21

Şekil 2.3: Kule Yapısına Göre Kule Vinçler

2.1.2.2. Vinç Kollarına Göre Kule Vinçler

Farkı vinç kolu yapılarına sahip kule vinçleri bulunmaktadır. Bazı vinçlerin vinç
kolları yatay sabit posizyonda hareket ederken bazı vinçlerde orsa vinç kolları yanı
kule ile aralarında farklı açılar olacak şekilde dikey yönde de hareket edebilen vinç
kolları mevcuttur. Bazı kule vinçlerin vinç kolları ise eklemli yapıya sahiptir.22

21
Occupational Safe and Health Branch Labour Department, s.12.
22
Occupational Safe and Health Branch Labour Department, s.13.

10
 Şekil 2.4: Sabit Vinç Kollu Kule Vinç Şekil 2.5: Orsa Vinç Kollu Kule Vinç

Şekil 2.6: Eklemli Vinç Kollu Kule Vinç

2.1.2.3. Üzerinde Bulundukları Zemin Yapılarına Göre Kule Vinçler

Kule vinçler, üzerinde bulundukları zemin yapılarına göre sabit tabanlı, raya monte
edilmiş ve mobil üniteler üzerine monte edilmiş kule vinçler olarak sınıflandırılırlar.
Sabit tabanlı kule vinçler ayrıca kendi arasında yerinde tabanlı, kendi tabanı üzerinde
bulunan ve yükselen tabanlı kule vinçler olarak sınıflandırılır.

Yerinde tabanlı kule vinçler, özel olarak yapılmış çerçeveler üzerine veya bir beton
kütlesi içerisinde bulunan ve daha sonra kullanılmayacak bir kule parçasına monte
edilirler. Kendi tabanı üzerinde bulunan vinçler, beton bir zemin üzerinde bulunan
tekerleksiz ve kulenin kendisine ait olan bir tabana monte edilirler.

11
Yükselen tabanlı vinçler ise tırmanma çerçeveleri ve takozları kullanılarak inşaat
halindeki yapı tarafından desteklenirler. Bu yolla yapı yükseldikçe kule vincin
yüksekliğinin de artması sağlanır. 23

Şekil 2.7: Sabit Tabanlı Kule Vinçler

Raya monte edilmiş kule vinçler, ray tekerlekleri tarafından desteklenen bir çerçeve
üzerine monte edilirler. Tekerlekler genellikle çift flanşlı olur.

Mobil üniteler üzerine monte edilmiş kule vinçler kendi aralarında kamyon-monteli,
tekerlek-monteli ve palet-monteli kule vinçler olarak sınıflandırılır. Kamyon-monteli
kule vinçler taşıyıcı bir kamyona monte edilmek suretiyle oluşturulur. Tekerlek-
monteli kule vinçler kendinden hareketli olmamakla birlikte bir araç vasıtasıyla
çekilerek hareket eder.

23
Occupational Safe and Health Branch Labour Department, s.15.

12
Palet-monteli kule vinçleri iki çeşit olmakla birlikte, birincisi çift-paletli olup iki adet
palet üzerinde bulunmaktadır. Bir diğeri ise dört adet geniş palet üzerinde bulunur.24

Şekil 2.8: Mobil Üniteler Üzerine Monte Edilmiş Kule Vinçler

2.1.3. Gırgır Vinçler

Gırgır vinçler mobil vinçlere ve kule vinçlere göre daha az ağırlıktaki yükleri
kaldırmak için kullanılırlar. Askılı olan gırgır vinçler ve yerden kumandalı gırgır
vinçler şeklinde gruplandırılırlar. Yüksek kapasiteli gırgır vinçler yardımıyla
yaklaşık 400 kilograma kadar olan yükler taşınabilmektedir.

24
Occupational Safe and Health Branch Labour Department, s.15.

13
 Şekil 2.9: Askılı Gırgır Vinç Şekil 2.10: Yerden Kumandalı Gırgır Vinç

2.2. Yapı İşyerlerinde Kullanılan Vinçlerle Yapılan Çalışmalarda İş Sağlığı ve

Güvenliği Önlemleri
Yapı işyerlerinde kullanılan vinçlerle yapılan çalışmalar esnasında sağlık ve güvenlik
yönünden yerine getirilmesi gereken bir takım hususlar mevcuttur. Bu hususları;
 İmalat esnasında dikkat edilmesi gereken hususlar,
 Kullanım esnasında dikkat edilmesi gereken hususlar,
 Yapılası gereken bakım ve periyodik kontroller şeklinde sıralayabiliriz. 25

2.2.1. İmalat Esnasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Vinçlerin üretiminde pek çok standart kullanılmaktadır. Bunlar arasında genel olarak
FEM, DIN ve ISO standartlarını örnek vermek mümkündür. Vinçlerle ilgili olarak
FEM standardı yayınlanmadan önce DIN 120, Türkiye’de vinçlerin statik
hesaplarının yapılmasında ve üretilmesinde kullanılan başlıca standart olmuştur.26
Vinçler imal edilirken öncelikle üretilecek vincin işletme sınıfı belirlenir. İşletme
sınıfı belirlendikten sonra işletme sınıfına uygun olarak vincin tüm hesap ve projeleri
FEM veya DIN 15018-15020 normlarına göre yapılır. Hesap ve proje işlemleri bitip
vinç üretilmeye başlandığı esnada dikkat edilmesi gereken bir takım hususlar
mevcuttur. Bunların başında zincir, kanca, kanca makaraları, tambur, elektrik
kabloları gibi vinci oluşturan elemanların uygun seçilmesi söylenebilir. Seçilen bu
elemanlar imalata girmeden önce kalite kontrolünden geçirilmelidir. Kalite
kontrolünden geçen elemanların mekanik montajlarının yapıldığı esnada da gerekli
olan emniyet tedbirleri alınmasına dikkat edilmelidir.

25
A. Kaan Çoktu, Seçil Ceylan, Kaldırma Araçlarında İş Sağlığı ve Güvenliği, (Çevrimiçi),
http://www.isgum.gov.tr/rsm/file/isgdoc/IG18-kaldirma_araclarinda_isg.pdf, 10.01.2013, s.8.
26
Faruk Suner, Transport Tekniği – Kaldırma ve İletme Makinaları, C:3, S:34, İstanbul, 1981, s.
73.

14
Bu montaj kaynak aracılığıyla gerçekleşiyorsa malzemeye göre uygun kaynak ağzı
açılmalı ve uygun parça sıcaklığı sağlanmalıdır. Bununla birlikte, uygun elektrot ve
uygun kaynak makinası kullanılmalıdır. Vinç üretiminde dikkat edilmesi gereken bir
diğer önemli nokta kullanılacak olan halat, zincir ve kanca gibi elemanların
sertifikalarının olması veya daha önceden test edilmiş olmalarıdır. İmalatçı firma,
tüketiciye vincin emniyetli çalışmasını sağlayacak bakım, işletme kılavuzu,
kullanılan komponentlerin marka tip ve miktarlarını gösteren malzeme listelerini
vermelidir. 27

2.2.2. Kullanım Esnasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

2.2.2.1. Vinç Kullanımında Görevli Kişiler ve Bu Kişilerin Sorumlulukları

Vincin kullanımı esnasında görev yapan kişiler başlıca vinç operatörü, sapancı ve
manevracıdır (işaretçi). Operatör vincin doğru ve güvenli bir şekilde kullanan kişidir.
Sapancı yükün vince bağlanmasını veya yükün vinçten çıkarılmasını yapan kişidir.
İşaretçi ise sapancıdan aldığı sinyalleri değişik el kol hareketleriyle operatöre ileten
kişidir. Bir bakıma operatör ile sapancı arasındaki koordinasyonu sağlar. 28

Vinç operatörü olarak çalışacak kişinin;

 18 yaşını tamamlamış olması,
 Operatör sertifikasının bulunması,
 Bedensel ve ruhsal yönden uygun olması,
 Koordinasyonun sağlanması açısından işaretçinin kullandığı el işaretlerini
bilmesi gerekmektedir.29

Manevracıların kullandığı ve operatörler ile manevracılar arasındaki koordinasyonu

sağlayan işaretler aşağıdaki tabloda gösterilmektedir.30

27
İsmail Gerdemeli, Optimum Güvenirlik Şartlarının Belirlenmesi, Transport Tekniğinde İleri
Konular Ders Notları, s.3.
28
Occupational Safety and Health Council, Safe Lifting, Hong Kong, 2002, s.3,4.
29
Occupational Safety and Health Council, s.3.
30
Occupational Safe and Health Branch Labour Department, s.78.

15
 Tablo 2.1
Manevracının Kullandığı İşaretler

Kaynak: Occupational Safe and Health Branch Labour Department, s.78.

16
2.2.2.1.1. Operatör, Sapancı ve İşaretçinin Sorumlulukları
Vinç ile çalışan operatörün vinç ile güvenli şekilde çalışılmasının sağlanması için
dikkat etmeleri gereken bir takım hususlar mevcuttur. Öncelikle, operatörün
çalışmaya başlamadan önce vincin fren sistemlerini ve emniyet tertibatlarını kontrol
etmesi gerekir. Her hangi bir eksiklik mevcut ise durumu kontrol amirlerine ve
operatör değişimi esnasında görevi devralana bildirmelidir. Operatörün dikkat etmesi
gereken bir diğer nokta, tehlike oluşturabilecek bir durumda tehlike giderilinceye
kadar vinci çalıştırmamasıdır. Bununla birlikte, yer değiştirerek çalışan ve her
defasında sökülüp monte edilen vinçlerde, operatör bulunan eksiklikleri kontrol
defterine yazmalıdır. Operatör ayrıca rüzgârlı havalarda rüzgâra karşı gerekli
emniyet tedbirlerini almalıdır. Rüzgârdan dolayı bomun iskeleye veya inşa halindeki
yapıya çarpma riski söz konusu ise, işverenin belirlemiş olduğu tedbirleri yerine
getirmelidir. Kule vinçlerde operatör, kumanda mahallini terk etmeden önce kancayı
yukarı çekmeli, kule döndürme sistemini açık bırakmalı ve bomu en uzak konuma
getirmelidir. Mobil vinçlerde ise bomu ilk pozisyona getirmelidir. Yük vinçte asılı
olduğu sürece operatör kumanda ekipmanlarını kontrolü altında bulundurmalı ve
bomu hareket ettiren vites kutusunu boşa alarak mekanik değiştirme yapmamalıdır.31
Bununla birlikte, yükün asılı bulunduğu sürece operatör, vincin başından
ayrılmamalıdır. Vinç operatörü, hiç bir kimsenin yük üzerine binmesine veya boş
halat ve kancalara asılmasına izin vermemelidir. Operatör vincin çalışması esnasında
bağlayıcı, sapancı veya diğer görevlilerden yalnız birinden işaret almalı ve her kim
tarafından verilirse verilsin, her dur işaretinde vincin hareketini durdurmalıdır.
Vincin veya kaldırılan yükün hareketi esnasında çalışanları uyarmak için operatör,
sesli ikaz sistemleri ile işaret vermeli ve bunlar hareket halinde devamlı olarak
çalmalıdır.

Operatörün kaldırılan yükün özelliğine dikkat etmesi ve ona göre taşıma işlemini
gerçekleştirmesi gerekir. Özellikle tehlikeli yükleri, çalışanlar üzerinden
geçirmemelidir. Bu gibi yüklerin taşınması esnasında, operatör sesli bir sinyal
vermeli ve çalışanlar tehlikeli bölgeden ayrılıncaya kadar, kaldırma ve taşıma
işlemini durdurmalıdır.

31
Gerdemeli, s.7-8.

17
Bununla birlikte, elektrik akımının kesildiği hallerde, bütün kumanda sistemini stop
durumuna getirmeli ve bu durumu, akım tekrar verilinceye kadar değiştirmemelidir.

Vinçlerle çalışmalarda, operatörler gibi işaretçi ve sapancıların da dikkat etmesi

gereken hususlar bulunmaktadır. Bunlardan biri, işaretçinin operatör tarafından
kolayca görülebilecek bir yerde durmasıdır. Bir diğer husus, işaretçinin indirilen bir
yükün altından sapan halatının çekilmesi için kumanda vermeden önce, çalışanların
güvenliğini sağlamasıdır. Vinçlerin yüksüz hareket ettirilmeleri gerektiğinde,
sapancılar, işaretçiye hareket işaretini vermeden önce, sapan halatlarını kancalara
uygun bir şekilde takmalıdır. Yüklerin vinçlerle asılı olarak taşınması esnasında,
görevlendirilen işaretçiler, yüklerinin önünde giderek ray makaslarını kontrol etmeli
ve yüklerin bir kimseye veya herhangi bir engele çarpmayacak bir yükseklikte
taşınmasını sağlamalıdır. 32

2.2.2.2. Yüklerin Kaldırılması ve İletilmesi Esnasında Dikkat Edilmesi Gereken

Hususlar
Yapı işyerlerinde vinçler aracılığıyla yükler kaldırılırken, indirilirken ve bir yerden
başka bir yere iletilirken dikkat edilmesi gereken hususları aşağıdaki gibi
sıralayabiliriz:
 Vinçler ve yardımcı elemanlarının üzerlerine azami yük değerleri açıkça
görülecek şekilde yazılmalıdır.
 Vinçler ve aksesuarları belirlenen amacı dışında kullanılmamalıdır.
 Vinçler ile bağlantıları, sabitleme ve destekleme elemanları da dâhil bütün
yardımcı kısımları, doğru şekilde kurulmalı ve kullanılmalı ve her zaman iyi
çalışabilir durumda olmalıdır. 33
 Kullanılan her vinç için yapılacak olan çalışmayı anlatan genel çalışma
prosedürlerini ve acil durumlarda yapılması gerekenleri içeren onaylı
dokümanlar hazırlanmalı ve bu dokümanlar ışığında hareket edilmelidir.
 Çalışmalar esnasında olası tehlikeler analiz edilmelidir. Bu analiz yapılırken
kullanılan ekipmanlar, yapılacak olan iş ve kaldırılıp iletilecek olan yük gibi
unsurlar dikkate alınmalıdır.

32
Çoktu, Ceylan, s.10.
33
Resmi Gazete: 23.12.2003/25325, Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği, Madde:11/Ek
IV, Bölüm: 2/7.

18
  Yükleme işleminin güvenli bir şekilde yapılmasını sağlayan yük grafikleri
mümkünse vinç üzerinde bir yerde, bu mümkün değilse operatörlerin
kolaylıkla ulaşılabilecekleri bir yerde muhafaza edilmelidir. 34
 Vincin kapasitesinden fazla ağırlığa sahip yükler ile vinç yüklenmemelidir.
 Malzeme yerleştirilirken, vincin hareketli kısımları ile malzeme arasında 0,5
metre emniyet mesafesi bırakılmalıdır.
 Birden fazla vincin aynı çalışma sahası içinde beraber çalışması durumunda
yetkili bir kişi tarafından iş akışı düzenlenerek operatörlerin birbirleri ile
mutabık olmaları sağlanmalıdır.
 Bir yükün birden fazla vinç tarafından kaldırılması durumunda, yetkili bir kişi
tarafından iş akışı tespit edilerek çalışma bir gözcü tarafından idare edilmelidir.
 Vinçlerle insan nakli yapılmamalıdır. Fakat sepet ve benzeri gibi özel insan
taşıma aparatları ile gerekli olan emniyet tedbirleri alındıktan sonra insan nakli
yapılabilir. 35
 Vinçler sağlam ve düz zeminlerde çalıştırılmalıdır. Yükler kaldırılmadan önce
avara demirlerinin tamamen uzatıldıklarından ve zemin üzerinde dengeli bir
şekilde bulunduklarından emin olunmalıdır.
 Yükler yerde sürüklenerek hareket ettirilmemelidir.

34
Office of Safety and Mission Quality- National Aeronautics and Space Administration (NASA),
Safety Standard for Lifting Devices and Equipment, Washington, 1991, (Çevrimiçi),
http://www.hq.nasa.gov/office/codeq/doctree/canceled/1740_9.pdf, 10.01.2013, s.3, 12, 13.
35
Gerdemeli, s.8-9.

19
 Vinç kolunun uzunluğu vincin güvenli bir işletme yarıçapı içinde çalışmasını
sağlayacak şekilde ayarlanmalıdır. Vinç yokuş yukarı tırmanırken veya yokuş
aşağı inerken vinç kolu açısı güvenli çalışmayı sağlayacak şekilde
ayarlanmalıdır.

 Vincin çalışması esnasında güvenli yük göstergesinin kurulu olmasından emin

olunmalıdır.
 Yüklerin iletilmesi esnasında herhangi bir nesneye çarpmamaları sağlanmalı,
altlarında çalışan birinin olmamasına dikkat edilmelidir.

20
 Yükün güvenli bir şekilde iletilmesi için, yük mümkün olduğu kadar yavaş
taşınmalıdır.
 Vinçlerin elektrik iletim hatlarına, herhangi bir nesneye ve insana
çarpmamaları için uygun bir iletme rotası belirlenmelidir.

 Vinç çalışırken yapı bariyerleriyle vinç arasında minimum 0,6 metre güvenlik
mesafesi olmalıdır.
 Rüzgârlı havalarda yükün ağırlığı azaltılmalı gerekirse çalışma
durdurulmalıdır.
 Gevşek olan yükler paketlenmeli veya uygun bir konteyner aracılığıyla
taşınmalıdır. Bununla birlikte, konteynerler Güvenli Çalışma Yükü (SWL) ile
işaretlenmelidir.
 Yükün ağırlık merkezinin kancanın uzantısıyla çakışmasına dikkat edilmelidir.

21
  Keskin kenarlı yükler için halatlarla yüklerin bağlantı yerlerinde köşe yastıkları
kullanılmalıdır.
 Eğimli arazilerle avara demirleri vinci yatay eksende düz tutturacak şekilde
ayarlanmalıdır. 36
 Vinç kabinleri dış etkilere dayanıklı malzemeden yapılmış olmalıdır. Buna ek
olarak, kabinler operatörün bütün manevra alanını kolaylıkla görmesini
sağlamalı ve manevra için tehlikesizce dışarıya sarkabileceği şekilde yapılmış
olmalıdır.
 Vinçlerin gece çalışmaları durumunda farları ve arkalarında stop lambaları
yakılmalı ve kabinler uygun şekilde aydınlatılmalıdır.
 Vinçlerde meydana gelen herhangi bir aksaklık halinde, yükleri bulundukları
durumda tutabilecek güçte frenler bulunmalıdır.
 Vinçlerle yük kaldırılırken veya vinç yer değiştirirken sesli ve ışıklı uyarma
yapılmalıdır.
 Üreticinin yazılı izni olmadan vincin kapasitesini arttırıcı modifikasyonlar veya
eklemeler yapılmamalıdır.37
 Enerji hatları yakınında yapılan çalışmalarda hat ile vinç arasında uygun
güvenlik mesafesi bulunmalıdır. Hat ile vinç arasındaki güvenlik mesafesi
hattaki enerjinin boyutuna göre değişmektedir.

Tablo 2.2
Hattaki Enerji Boyutuna Göre Güvenlik Mesafeleri
Minimum Güvenlik Mesafesi
Enerji Hattı Voltajı (kW)
(adım sayısı)
50 ve daha az 10
50 - 200 15
200 - 350 20
350 - 500 25
500 - 750 35
750 - 1000 45
Kaynak: Oregon OSHA’s guide to key requirements in Subdivision CC: the cranes
and derricks Standard, Cranes and Derricks in Construction, s.16.

36
Occupational Safety and Health Council, s.7-8, 17-18.
37
N. C. Department of Labor (NCDOL), Hazard Alert, Tower and Mobile Crane Safety,
(Çevrimiçi), http://www.nclabor.com/osha/etta/hazard_alerts/crane.pdf, 12.01.2013, s.1,2.

22
  Gırgır vinçlerle yapılan çalışmalarda;
 Vincin elektrik motorunun topraklanmış ve uygun şekilde çalışıyor
olmasına,
 Vinç tambur yuvasının çelik telin uzunluğu ile orantılı olmasına,
 Kullanılacak çelik halatın sağlam ve özürsüz tellerden yapılmış olmasına,
 Kancanın kovadan kurtulmaması için, mandal, kilitli mandal veya bağlama
gibi uygun tertibatın bulunmasına,
 Vincin hareketi sırasında katlar arasında kovaya takılacak herhangi bir engel
bulunmamasına,
 Katlar arası sabitleme elemanının, yapı türüne ve kurulan yere göre, sabit ve
dayanımı yüksek yapı elemanlarının arasına, kaymayı ve devrilmeyi
engelleyecek şekilde sabitlenmesine,
 İçine konacak her türlü malzemenin yüksekliğinin kova üst düzeyini
aşmamasına,
 Gırgır vinci çalıştıran işçiye güvenlik kemeri, lastik eldiven ve lastik
ayakkabı gibi uygun kişisel koruyucu araçların verilmesine,
 Yük altındaki tehlikeli alanların etrafının kapalı olmasına ve işçilerin
bulunabileceği korunmasız çalışma yerlerinin üzerinden yük
geçirilmemesine,
 Gırgır vincin hareketi sırasında çevrili alan içinde hiç bir işçi
bulunmamasına,
 Gırgır vince malzeme yükleyen bütün işçilerin koruma başlığı (baret)
kullanmasına,
 Gırgır vincin bütün kısımlarının en az haftada bir kere ve ayrıca her yer
değişmesinde kontrol edilmesine dikkat edilmelidir.38

2.2.2.3. Vinç Kaldırma Ekipmanlarında Güvenlik

2.2.2.3.1. Kancalar ve Kancalarda Güvenlik

Kancalar basit yük tutma elemanlarından olup, kancanın şekline göre
isimlendirilirler.

38
T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Yapı İşyerleri İş Sağlığı ve Güvenliği El Kitabı,
Yayın No: 39, s.9.

23
Vinçlerde kullanılan kancalar;
 Basit kancalar,
 Çift ağızlı kancalar,
 Lamelli kancalar olarak sınıflandırılırlar.

2.2.2.3.1.1. Basit Kancalar

Basit kancalar, yükün kolayca asılmasına imkân veren kancalardır. Halat ucuna
bağlıyken kendi eksenleri etrafında dönebilme özelliğine sahiptirler. Kancalar kalıpta
veya serbest olarak dövülerek, DIN 15400 normunda belirtilen malzemelerden
üretilir. DIN 15400 normunda kanca malzemeleri “M, P, S, T, V” harfleri ile
sembolize edilmektedir. Kanca yapımında kullanılan çelikler ise DIN 17102 ve DIN
17103 normunda tanımlanmıştır. Tablo 2.3’ de kanca malzemelerinin
sınıflandırılması görülmektedir.

Tablo 2.3
Kanca Malzemelerinin Sınıflandırılması

Kaynak: T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Motorlu Araçlar Teknolojisi Vinç

Arabası, Ankara, 2010, s.68.

24
Basit kanca şekil 2.11’de görüldüğü gibi şaft kısmı ile eğrisel kanca kısmından
oluşur. Şaft kısmında çoğunlukla yuvarlak veya metrik vida bulunur. Kanca
bloğunda kancalar bir traverse kanca somunu aracılığıyla asılırlar.39

Şekil 2.11: Basit Kanca

Kancalarda yükün taşınması esnasında yükün kancadan ayrılmaması için emniyet

mandalı bulunmalıdır. Mandal yayının kırık olup olmamasına dikkat edilmelidir.
Aşağıdaki şekilde kancada güvenlik açısından dikkat edilmesi gereken diğer bölgeler
belirtilmektedir. 1. bölgede aşınma veya yıpranma olup olmadığına; 2. bölgede
bükülme ve çatlak olup olmadığına; 3.bölgede ise aşınma ve çatlak olup olmadığına
dikkat edilmelidir.

Şekil 2.12: Kanca Güvenlik Bölgeleri

Yüklerin güvenli bir şekilde taşınması için kancaların devamlı olarak dikey
pozisyonda olması gerekir. Aksi halde güvenli çalışma yükü azaltılmış olur.40

39
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Motorlu Araçlar Teknolojisi Vinç Arabası, s.70.
40
Occupational Safety and Health Council, s.14.

25
 Şekil 2.13: Kanca Konumuna Göre Güvenli Çalışma Yükü Oranları

2.2.2.3.1.2. Çift Ağızlı Kancalar

Çift ağızlı kancalar büyük yük değerleri için kullanılır. Çift ağızlı kancalar ile 0,5-
500 ton arasındaki yükler kaldırılır. DIN 15402 normuna göre olan çift ağızlı kanca
şekil 2.19’da gösterilmiştir. 41

Şekil 2.14: Çift Ağızlı Kanca

2.2.2.3.2. Zincirler ve Zincirlerde Güvenlik

Vinçlerle yüklerin kaldırılmasında kullanılan zincirler halkalı ve levhalı zincirler
olarak iki çeşittir. Levhalı zincirlere “GALL” zincirleri de denilir. Zincirler
kullanılacakları işin çeşidine ve kaldıracakları yükün ağırlığına göre seçilirler.42

41
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Motorlu Araçlar Teknolojisi Vinç Arabası, s.71.
42
Çoktu, Ceylan, s.16.

26
 Şekil 2.15: Halkalı Zincir Şekil 2.16: Levhalı Zincir

Vinçlerde kullanılan zincirlerde güvenli çalışmanın sağlanması için aşağıdaki

hususlara dikkat edilmelidir:
 Zincirlerde ezilme, aşınma veya çatlaklık varsa zincir değiştirilmelidir.

Şekil 2.17: Zincirlerdeki Hasarlar

 Bir zincirin sağlamlığı, en zayıf zincir baklasının sağlamlığı kadardır. Bundan

dolayı zayıf zincir baklasının bulunduğu zincir kullanılmamalıdır.
 Zincirler kullanılmadan önce mutlaka gözle muayeneye tabi tutulmalıdır.
 Tamburlara sarılan veya kasnaklar üzerinden geçen zincirler, belirli devrelerde
yağlanmalıdır. Ancak, dökümhanelerde veya yağ ve greslerin zincirler üzerinde
toplanabileceği yerlerde kullanılan zincirler yağlanmamalıdır.
 Sert ve kesici köşeli yükler kaldırılırken, köşelerle zincirler arası, uygun
yastıklarla beslenmelidir.
 Kaldırma ve bağlama zincirleri, kullanılmadıkları zaman, uygun kancalara
asılarak ezilmelere ve korozif maddelerin etkilerine karşı korunmalıdır
 Zincir uzunluğunu kısaltmak için cıvata veya düğüm kullanılmamalıdır.
 Deforme olmuş zincir baklalarını düzeltmek için çekiç kullanılmamalıdır.43

43
Occupational Safety and Health Council, s.11.

27
2.2.2.3.3. Halatlar ve Halatlarda Güvenlik

2.2.2.3.3.1. Tel Halatlar ve Tel Halatlarda Güvenlik

Tel halatlar, vinçlerde çekme ve kaldırma elemanı olarak geniş kullanım alanına
sahiptir. Tel halatlar yüksek mukavemetli (genellikle 1600 - 1800 N/mm2) çelik
tellerden oluşur. Tel çapları 0,-2 ila 2,4 mm olan ince tellerin, bir çekirdek tel
etrafında bir veya bir birkaç katlı olmak üzere helis şeklinde sarılmasıyla kordonlar,
kordonların bir öz etrafında yine helis şeklinde sarılmasıyla halat meydana gelir.
Kordonların iç düzenleri dikkate alındığında halatlar paralel ve çapraz sarımlı olarak
ikiye ayrılır.44

Şekil 2.18: Tel Halatı Oluşturan Elemanlar

Halatların mukavemet hesapları çekme gerilmesine göre yapılır. Halatın teorik

(deney) kopma kuvveti (Ft), halatın metalik kesit alanı ile mukavemet değerinin
çarpımına eşittir.

Ft = Am * σB * [N]

Halatın en küçük kopma kuvveti (Fmin) ; halatın teorik kopma kuvveti ile yapım
katsayısının çarpımına eşittir.

Fmin = Ft * k [N]

Aşağıdaki şekilde, halatta aşınma, yorulma, daralma, korozyon ve bükülme gibi

oluşabilecek bir takım fiziki olumsuzluklar görülmektedir. Bu gibi olumsuz hasarlara
sahip halatlar kullanılmamalıdır.

44
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Motorlu Araçlar Teknolojisi Vinç Arabası, s.54.

28
 Şekil 2.19: Halat Çapının Azalması

Şekil 2.20: Halatlarda Meydana Gelen Bazı Hasarlar

Gözle görülebilen kopmuş tel sayısı belli bir değere ulaştığında ve kordonlardan
birinin kopması halinde halat kullanılmamalıdır. Tablo 2,4’te DIN 15020 standardına
göre bir tel halatı servisten almak için kopmuş tellerin sınır sayıları görülmektedir.45

Tablo 2.4
Tel Halatların Servisten Alınma Sınırları

Kaynak: T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Motorlu Araçlar Teknolojisi

Vinç Arabası, s.58.

45
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Motorlu Araçlar Teknolojisi Vinç Arabası, s.56-58.

29
Halatlar kullanılırken uçları açık durumda bırakılmamalıdır. Bunu önlemek için açık
olan uç taşıyıcı kısma tespit edilir. Bu işlem için tespit cıvataları kullanılmaktadır.
Aşağıdaki şekilde tespit cıvatalarının doğru ve yanlış uygulama örnekleri
görülmektedir.46

Şekil 2.21: Tespit Cıvataları ile Halat Ucu Tespiti

İki ayrı halatın birbirine bağlanması durumunda öncelikle halat ucu tespitleri
yapılmalı daha sonra halatların bağlantısı yapılmalıdır. 47

Şekil 2.22: Halatların Birbirine Bağlanması

Halatlarla yapılan çalışmalarda ayrıca;

 Tel halatın yapılan işe ve kaldırılacak yüke uygun olmasına,

46
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Motorlu Araçlar Teknolojisi Vinç Arabası, s.59.
47
Occupational Safety and Health Council, s.10.

30
  Keskin kenarlı yük köşelerinde özel tedbirlerin alınmasına,
 Belirli periyotlarla uygun yağ ile yağlanmalarına,
 Kaynak alev ve ısılarına maruz bırakılmamalarına dikkat edilmelidir.48
 Halatların vardiya değişimlerinde ve aylık ve yıllık periyotlarla kontrolleri
yapılmalıdır.
 Vardiya değişimlerinde ve aylık yapılan kontrollerde;
 Halatların dönme dayanımlarına,
 Vinç kolunu kaldırmak için kullanılan halatlardaki bükülmelere,
 Flanş noktaları, çaprazlama noktaları ve tamburlardaki tekrarlayan toplama
noktalarında bulunan halatlara,
 Uç noktada bulunan ve ya uç noktaya yakın bulunan halatlara özellikle
dikkat edilmelidir.
 Yıllık kontrollerde;
 Vardiya değişimlerinde ve aylık yapılan kontrollerde bakılmayan noktalara,
 Ters bükülmüş halatlara,
 Kasnakların üzerinden geçen halatlara dikkat edilmelidir.
 Halatın nominal çapının % 5’inden daha fazla olan oranda azalma söz konusu
ise halat kullanılmamalıdır.49

2.2.2.3.3.2. İp Halatlar ve İp Halatlarda Güvenlik

İp halatların çelik (tel) halatlara nazaran yük kaldırma kabiliyetleri ve ömürleri daha
azdır. Buna karşın yükün kolay bağlanabilmesi ve çözülebilmesi açısından tel
halatlara göre kullanımları daha pratiktir. İp halatlarla güvenli bir şekilde çalışılması
için iyi cins malzemeden yapılmasına, halatın yapılacak işe ve yüke uygun olmasına,
her kullanımdan önce kontrol edilmesine, demir askılara asılmamasına dikkat
edilmelidir. Bununla birlikte, yıpranmaması açısından halatlar, aşındırıcı maddelerin
veya yıpratıcı kimyasal maddelerin bulunduğu yerlerde kullanılmamalı ve
saklanmamalıdır. Ayrıca, ip halatlar ıslak olduklarında kurutulmalı, kirli olduklarında
yıkanmalı ve kuru olarak saklanmalıdır.50

48
Çoktu, Ceylan, s.18.
49
Occupational Safety and Health Admnistration (OSHA), Small Entity Compliance Guide for the
Final Rule for Cranes and Derricks in Construction, 2011, (Çevrimiçi),
http://www.osha.gov/cranes-derricks/small_entity.html, 15.01.2013, s.42-43.
50
Çoktu, Ceylan, s.17-18.

31
2.2.2.3.4. Tamburlar ve Tamburlarda Güvenlik
Tambur, yükün kaldırılması sırasında halatın sarılmasına yarayan silindirik yapıdaki
kaldırma elemanıdır. Yivsiz (düz) veya yivli olmak üzere iki çeşit halat tamburu
bulunmaktadır. Tamburlar kır döküm, çelik döküm veya kaynaklı olarak çelik
saçlardan imal edilirler.

Şekil 2.23: Halat Tamburu

Halatın gerektiğinde kolayca değiştirilebilmesi için halat tambura cıvatalanan bir

kama ile veya konik bir kama aracılığıyla bağlanır. Tambur cidarının yeterli
kalınlıkta olması tamburda oluşacak zorlanmalar açısından önemlidir. Bu
zorlanmalar genel olarak dönme momentinin yarattığı burulma, boşalan halatın
çekmesiyle oluşan eğilme ve halat sarımı sonucunda tamburun daralmasıyla oluşan
eğilmedir. Halat tamburunun her iki tarafına yüksekliği en üst halat katından
1,5*(halat çapı) kadar fazla flanş konulur. Böylece halatın tambur dışına kayması
önlenmiş olur.51

Vinçlerle yapılan çalışmalarda, çelik halat uçlarının tambur içine sağlam bir şekilde
bağlanmasına dikkat edilmelidir. Bununla birlikte, halat üzerindeki kaldırma
kancaları en aşağı seviyede olduklarında, tambur üzerine en az iki tam devir yapacak
boyda halat sarılmalıdır. Halatın tambur üzerinde iyi şekilde sarılmasının sağlanması
ve halatın zarar görmemesi için tambur yivleri ile kullanılan halat çapı birbiri ile
orantılı olmalıdır. Elektrikle çalışan kaldırma araçlarında belirtilen alt ve üst
noktaların geçilmesi durumunda, elektrik akımını otomatik olarak kesen ve tamburun
hareketini durduran bir tertibat bulunmalıdır.52

51
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Motorlu Araçlar Teknolojisi Vinç Arabası, s.79, 80.
52
Çoktu, Ceylan, s.16.

32
2.2.3. Vinçlerin Bakım ve Periyodik Kontrolleri
Vinçlerin kullanıldıkları sürece gerekli bakım ve periyodik kontrollerinin yapılması
gerekir. Bu bakım ve kontrolleri, gözle (fiziki) muayene, teknik şartnameye
uygunluk ve yük kaldırma yeterliliği başlıkları altında incelemek mümkündür.

2.2.3.1. Vinçlerin Gözle (Fiziki) Muayenesi

Gözle muayene kapsamında vinçlerin genel olarak mekanik donanımı, elektrik
ekipmanları ve taşıma elemanları kontrol edilir. Mekanik donanım kapsamında,
vincin ayakları, kirişleri, kolları ve bunların bağlantıları, merdivenleri, koruyucu
mahfazaları (parmaklıklar, ara kollar, çember mahfazalar, ayak mahfazaları),
tehlikeli bölgeleri belirten bilgi etiketleri ve panoları, yürüyüş rayları, kren
konstrüksiyonu (köprü, portal, kol, kule) kaplinleri, tamburları, makaraları, pimli
dengeleme makaraları, dişli çarklar, sonsuz vidalar, mekanik ikaz tertibatları,
frenleri, kayışları, yağlama sistemleri ve yağlama noktaları kontrol edilir. Elektrik
ekipmanların kontrolü kapsamında, vincin kumanda tertibatı, vinç anahtarı, kontrol
dişlileri, kontaktörleri, aşırı akım koruma tertibatı, sınırlama anahtarları, seyyar
bağlantı hatları, tevzi kablo hatları, izolatörleri, aydınlatma ve sinyal sistemleri, yük
kaldırma mıknatısları ve enerji tüketen diğer kaldırma elemanları kontrol edilir.
Taşıma elemanlarının kontrolünde ise halatlar, zincirler, kancalar ve diğer yük taşıma
elemanlarına bakılır. 53

Vinçlerin fiziki kontrolleri haftalık, aylık ve üç aylık periyotlar halinde

yapılabilmektedir. Vinçlerin fiziki muayeneleri ile ilgili olarak vinç operatörüne de
görev düşmektedir. Operatör, her çalışmadan önce, vincin muayenesini yapmalıdır.
Bu muayene esnasında, üretici tarafından kullanıcıya verilen kılavuzda yer alan ve
çalışmadan önce kontrol edilmesi gereken kısımları, işletme ve acil durum kontrol
ekipmanlarını, fren sistemlerini, emniyet anahtarlarını ve kilitlerini, halatların
tamburlara doğru bir şekilde sarılıp sarılmadığını öğrenmek için halatları kontrol
etmelidir. Kontrol sonuçları seyir defterine geçirilip vinçte görünür bir yerde
muhafaza edilmelidir. 54

53
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Motorlu Araçlar Teknolojisi Vinç Arabası, s.87.
54
Safe Work Australia, Draft Code of Practise – Cranes, 2012, (Çevrimiçi),
http://www.safeworkaustralia.gov.au/sites/SWA/model-whs-laws/publiccomment/Documents/Fourth-
Set-Codes-of-Practice/Draft-CoP-4th-Set/Cranes.doc, 28.04.2012, s.38.

33
2.2.3.2. Vinçlerin Teknik Şartnameye Uygunluk Kontrolü
Bu kontrol vincin teknik şartnamelerde belirtilen esaslara uygun olup olmadığını
belirlemek için yapılır. Bu kontrol kapsamında vincin kütlesine, yük kaldırma
yüksekliğine, kanca yanaşmalarına, yük kaldırma hızına, hassas yük kaldırma ve
indirme hızına, yürüme hızına, dönme hızına, bom yatırma ve kaldırma hızına,
teleskopik bomun çıkma süresine, limit sistemlerinin işlerliğine ve tahrik
sistemlerinin verimine bakılır. 55

2.2.3.3. Vinçlerin Yük Kaldırma Yeterliliği Kontrollü

Vinçlerin yük kaldırma yeterliliği kontrollü statik yük deneyi, dinamik yük deneyi ve
kararlılık deneyi yöntemleriyle yapılmaktadır.

2.2.3.3.1. Statik Yük Deneyi

Bu deney vincin ve vinci oluşturan elemanların yapı yeterliliğini kontrol etmek
amacıyla yapılır. Deney kapsamında vinçte herhangi bir çatlağın olup olmadığı,
kalıcı bir biçim değişikliğinin varlığı, boya kalkması, vincin güvenli çalışmasını
etkileyecek bir durum olup olmadığı ve bağlantılarında gevşeme veya hasar olup
olmadığı kontrol edilir. Deney olarak kullanılan yük, yerden 100 ile 200 milimetre
arasında kaldırılarak 10 dakikadan az olmamak şartıyla gereken süre kadar asılı
bırakılır.

Statik deney yükü, 1,25 * P dir. P yükü, mobil vinçler için ekipman ve aksesuarlar da
dahil olmak üzere vincin kendi ağırlığı ile kaldırma mekanizması üzerindeki yük
ağırlığının toplamıdır. Diğer vinçler için ise tasarım kaldırma kapasitesidir. Tasarım
kaldırma kapasitesi vincin işletme sırasındaki sabit kaldırma ekipmanlarını
kapsamamaktadır.56

2.2.3.3.2. Dinamik Yük Deneyi

Bu deney vinç mekanizmalarının ve fren sistemlerinin güvenli bir şeklide
çalışmalarını kontrol etme amacıyla yapılmaktadır. Dinamik yük deneyi vincin her
hareketi için ana elemanlarına en fazla yük geldiği durumlarda uygulanır. Deney
vincin hareketlerinin tüm sınırları boyunca defalarca durdurulup çalıştırılması
şeklinde tekrar edilir ve bu işlem en az 1 saat süre ile yapılır.

55
TS 10116, Kaldırma ve Tasıma Makinaları-Vinçler-Muayene ve Deney Metotları, s.3.
56
TS 10116, s. 3-4.

34
Dinamik yük deneyi, yük havada asılı iken yapılır ve bu esnada yükün geri
kaçmaması kontrol edilir. Dinamik deney yükü 1,1 * P dir.57

2.2.3.3.3. Kararlılık Deneyi

Kararlılık deneyi vincin kararlılığını kontrol etmek amacıyla, belirlenmiş çalışma
alanlarında ve kararlılığın en az olduğu konumlarda yapılmaktadır. Vincin kancası
statik olarak yüklendiğinde vincin devrilip devrilmediği kontrol edilir. Mobil vinçler
dışındaki vinçler için özel kararlılık deneyleri gerekmeyebilir.

Mobil vinçler için kararlılık deney yükü 1,25 * P + 0,1 * Fi dir. Fi, ana bomun
ağırlığı “G” veya uzantı bomun ağırlığı “g” nin indirgenmiş ağırlığıdır.

Şekil 2.24: Ana Bom ve Uzantı Bom

 L ve ℓ: ana bom ve uzantı bom uzunlukları
 j ve k: ana bom ve uzantı bomunun düşey eksen etrafındaki yarıçapları
 m ve n: ana bom ve uzantı bomunun ağırlık merkezlerinin düşey eksen
etrafındaki yarıçaplarıdır.
Fi aşağıdaki formülle hesaplanır.58
∗ ∗( )
Fi =

57
TS 10116, s.4.
58
TS 10116, s.5.

35
 3. YAPI İŞYERLERİNDE KULLANILAN VİNÇLERLE
ÇALIŞMALARDA GERÇEKLEŞEN İŞ KAZALARI,
NEDENLERİ VE ÖRNEK İŞ KAZALARI

3.1. Yapı İşyerlerinde Kullanılan Vinçlerle Çalışmalarda Gerçekleşen İş

Kazaları ve Nedenleri
İnşaat sektöründe meydana gelen iş kazaları, gerek sayısal çoğunluk bakımından
gerekse kazaların sonuçları bakımından bütün iş kolları arasında ilk sıralarda yer
almaktadır. Aşağıdaki tabloda 2005 ile 2010 yılları arasında Türkiye’de meydana
gelen toplam iş kazaları ile yapı sektöründe meydana gelen iş kazaları sayısı
gösterilmektedir. Tablo incelendiğinde meydana gelen iş kazalarının yaklaşık %
9,3’nü yapı sektöründe meydana gelen iş kazalarının oluşturduğu görülmektedir.

Tablo 3.1
2005-2010 Döneminde Türkiye Genelinde ve Yapı Sektöründe Meydana Gelen
İş Kazaları
Toplam Sayı Sürekli İş Görmezlik Ölüm
YIL
Türkiye Geneli Yapı Sektörü Türkiye Geneli Yapı Sektörü Türkiye Geneli Yapı Sektörü
2005 73923 6480 1374 322 1072 290
2006 79027 7143 1953 425 1592 397
2007 80602 7615 1550 359 1043 359
2008 72963 5574 1452 373 886 297
2009 64316 6891 1668 282 1171 156
2010 62903 6437 1976 317 1447 475
Kaynak: Sosyal Güvenlik Kurumu

İnşaatlarda meydana gelen kazaları da kendi aralarında sınıflandırmak mümkündür.

Türkiye‘de 1979 yılından 2010 yılına kadar inşaatlarda meydana gelen 5239 iş kazası
üzerinde inceleme yapılmış ve bu inceleme sırasında kazaların nedenleri tespit
edilmiştir. Tablo 3.2’ de bu 5239 iş kazasının meydana geliş biçimleri görülmektedir.
Bu kazalar içerisinde yer alan 529 adet malzeme düşmesi kaynaklı kazanın 76’sı
gırgır vinçlerle çalışma esnasında, 8’i vinçle malzeme iletimi sırasında ve 29’u ise
mobil vinç ve kule vinç gibi ağır makinaların devrilmesi sonucu gerçekleşmiştir.
Bununla birlikte, meydana gelen ve elektrik çarpması kaynaklı olan 373 iş kazasının
52’si gırgır vinçlerden kaynaklı elektrik çarpmaları neticesinde gerçekleşmiştir.

36
5239 iş kazasının 303’ü ise vinçleri de kapsayan yapı makinalarından kaynaklı
kazalardır.59

Tablo 3.2
İncelenen 5239 İş Kazasının “Kaza Tipleri”ne Göre Dağılımı
Ana Gruplar Ölüm Yaralanma Toplam
Kaza Tipi Sayı % Sayı % Sayı %
İnsan Düşmesi 1028 42,9 934 32,9 1962 37,4
Malzeme Düşmesi 251 10,5 278 9,8 529 10,1
Malzeme Sıçraması 10 0,4 211 7,4 221 4,2
Kazı Kenarının Göçmesi 138 5,8 53 1,9 191 3,6
Yapı Kısmının Çökmesi 167 7,0 73 2,6 240 4,6
Elektrik Çarpması 293 12,2 80 2,8 373 7,1
Patlayıcı Madde Kazaları 50 0,2 82 2,9 132 2,5
Yapı Makinası Kazaları 206 8,6 97 3,4 303 5,8
Uzuv Kaptırma 1 0,0 604 21,3 605 11,5
Uzuv Sıkışması 1 0,0 200 7,0 201 3,8
El Aleti ile Ele Vurma 0 0,0 42 1,5 42 0,8
Sivri Uçlu Keskin Ken Cis. Yar. 0 0,0 75 2,6 75 1,4
Şantye içi Trafik Kazaları 168 7,0 38 1,3 206 3,9
Diğer 85 3,5 74 2,6 159 3,0
Toplam 2398 100,0 2841 100,0 5239 100,0
Kaynak: Müngen, s.34.

Yapı işyerlerinde meydana gelen vinç kaynaklı iş kazalarının da vinçlerle ilgili farklı
etkenlerden kaynaklandıkları görülmektedir.

1996 yılında OSHA tarafından vinç kaynaklı ve ölümlü olan 502 adet iş kazası ile
ilgili yapılan çalışma sonucu, kazaların % 39’unun elektrik çarpması nedeniyle, %
12’sinin vincin kurulumu ve sökümü esnasında, % 8’inin vinç kolunun kırılması
veya yıkılması nedeniyle, % 7’sinin vinçlerin devrilmesi nedeniyle, % 7’sinin
donanım yetersizliğinden, % 4’ünün aşırı yüklemeden ve % 3’ünün de taşınan yükün
çarpmasından dolayı meydana geldiği ortaya çıkmıştır. OSHA tarafından yapılan bu
çalışma ayrıca, inşaatlarda kullanılan makinalardan kaynaklanan elektrik
çarpmalarının % 38’inin vinç kaynaklı elektrik çarpmaları olduğunu göstermektedir.
Elektrik hatları yakınında yapılan çalışmalar neticesinde meydana gelen iş kazaları
bu kazaların çoğunluğunu teşkil etmektedir.

59
Müngen, s.34-36.

37
Vinçlerin kurulumu ve sökümü esnasında meydana gelen kazaların % 93’ü mobil
vinçlerin kurulumu esnasında meydana gelirken, % 7’si kule vinçlerin kurulumu ve
sökümü esnasında meydana gelmektedir.60

İnşaatlarda kullanılan vinçlerle yapılan çalışmalarda meydana gelen kazaların

nedenlerini genel olarak aşırı yükleme, avara demirlerinde kırılma, kancaların
çarpması, vinç kolunun kırılması, vincin devrilmesi, vincin elektrik akım telleriyle
teması, vincin kurulumu ve sökümünün uygun olmaması, kaldırma ekipmanlarındaki
donanım yetersizliği, yükün veya vincin çalışanlara çarpması ve kötü hava koşulları
şeklinde sıralayabiliriz.61

3.2. Vinçlerle Çalışmalarda Meydana Gelen Örnek İş Kazaları

Birinci İş Kazası: Bu kaza 24.11.2010 tarihinde 6 katlı bir binanın yapımı için
kullanılan tünel kalıp iskelesinin vinç yardımıyla iletilerek yerine monte edilmesi
esnasında gerçekleşmiştir. Monte işlemi için zemin üzerinde düz vaziyette durmayan
ve üzerinde inşaat atığı birikintisi bulunan iskelenin düz vaziyete getirilip üzerinin
temizlenmesi amaçlanmış ve iskele iki noktasından vince bağlanmıştır. Vinç
tarafından hareket ettirilen iskele yerden kesildiği esnada yaptığı salınımlar nedeniyle
kaldırma bölgesinde bulunan kazalı H. Y.’ ye çarpmış ve çarpma neticesinde kazalı
vinçte asılı olan iskele ile yapımı devam eden blok arasında sıkışarak vefat etmiştir.
Kaza ile ilgili yapılan inceleme sonucu, vincin çalışma yaptığı iskele stok bölgesine
işi olmayan çalışanların girmesini önleyici herhangi bir tedbir alınmadığı, vinci
kullanan operatör ile işaretçinin farklı işverenlerin çalışanları oldukları ve bu
işverenler arasında vinçle yapılan bu işin planını oluşturmayı sağlayacak yeterli
koordinasyonun sağlanmadığı ve vinçle kaldırılan iskelenin ağır merkezinin vinç
kancasıyla aynı doğrultuda olmadığı tespit edilmiştir.

İkinci İş Kazazı: Bu kaza 16.04.2010 tarihinde yapı işyerinde kullanılan kule vincin
yaklaşık 17 metre yükseklikteki bomun orta kısmından kırılması sonucu oluşmuştur.
Vincin kırılan bölümü o esnada demir bağlama işi yapan kazalı M. K.’ya çarparak
ölümüne neden olmuştur.

60
Neitzel, Seixas and Ren, s.1109.
61
Neitzel, Seixas and Ren, s.1109.

38
Olaydan sonra eksper incelemesi yapılmış ve inceleme sonucu olayın olduğu esnada
elektrik kesintisi meydana geldiği, bu esnada vincin hem dönme, hem kaldırma ve
hem de yükü yatay taşıma hareketleri yaptığı, elektriğin kesilmesi ile bu üç
hareketten dolayı oluşan moment, kesme kuvveti ve burkulma kuvvetine
dayanamayan vincin bomunu bağlı tutan vidanın kesildiği ve bu sayede bomun 17
metreden itibaren kırıldığı tespit edilmiştir. Oluşan kırılmadan dolayı kullanılan
vincin olumsuz durumlarda üzerine gelen kuvvetleri taşıayabilecek yeteri kapasitede
olmadığı görülmektedir.

Üçüncü İş Kazası: 26.11.2007 tarihinde meydana gelen bu kaza, yapı sahasında

kullanılacak olan konteynerin yerleştirilmesi esnasında, bu amaçla kullanılan vincin
bomunun yaklaşık 10 metre yükseklikten geçen ve 10000 voltluk gerilime sahip olan
elektrik teline temas etmesi ve bu temas neticesinde vincin ve dolayısı ile vinçte asılı
bulunan konteynerin elektrik akımına maruz kalması neticesinde oluşuştur. Olay
sonucu vinç operatörü H. Ö., işaretçi olarak görev yapan ve kaza anında dönmemesi
için konteyneri tutan M. Ö., ve yine konteyneri tutan M. A. C. elektrik akımına
kapılarak olay yerinde vefat etmişlerdir.

Kaza ile ilgili yapılan inceleme sonucu:

 Olaya sebep olan elektrik hattının uzun zaman önce kurulduğu,
 Yapı alanının önünde geçen yolun zaman içerisinde asfalt dökülmesi nedeni ile
yükselmesinden dolayı hattın uygun konumda bulunmadığı,
 Bu hattın yakınlarında yapılan çalışmalarda çalışanların dikkat etmeleri
gereken kuralları belirten herhangi bir eğitimin verilmediği veya yazılı
talimatın bulunmadığı,
 Konteynerin iletilme işleminin gece yapıldığı ancak bu esnada çalışma yapılan
alanda yeterli aydınlatma bulunmadığı,
 Kullanılan vincin bütün çalışma alanını gösterecek şekilde bir aydınlatmasının
olmadığı,
 Vincin kumanda edilen kısmında herhangi bir yalıtım veya topraklamanın
bulunmadığı hususları tespit edilmiştir.

39
 SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME

Yapılan bu çalışmanın ilk bölümünde, kaldırma ve iletme makinaları olarak

kullanılan vinçler hakkında genel bilgiler verilmiş ve vinç çeşitleri üzerinde
durulmuştur. İkinci bölümde, yapı işyerlerinde kullanılan vinçler ve bu vinçlerle
yapılan çalışmalarda alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği önlemleri ile ilgili
bilgiler verilmiştir. Buna ek olarak, yüklerin güvenli bir şekilde kaldırılması ve
iletilmesi için, halat, zincir, kanca gibi kaldırma ekipmanlarında hangi hususlara
dikkat edilmesi belirtilmiştir. Son bölümde ise yapı işyerlerinde meydana gelen
kazalara değinilmiş ve bu kazalar içerisinde vinç kaynaklı olanların analizi
yapılmıştır.

Sonuç olarak, çalışma neticesinde, yapı işyerlerinde meydana gelen kazaların toplam
iş kazalarının büyük bir kısmını oluşturduğu gözlemlenmiştir. Bununla birlikte, yapı
işyerlerindeki kazaların farklı nedenlere bağlı olarak gerçekleştiği ve bu kazaların
büyük bir kısmının vinçlerle çalışırken gerekli iş güvenliği önlemlerinin alınmaması
neticesinde oluştuğu görülmüştür.

Vinçlerin karıştığı iş kazalarının önlenmesi açısından, üretimleri aşamasında

kullanılmak üzere bir takım standartlar ortaya koyulmakta, kullanılmaları esnasında
da uygulanmak üzere ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından güvenli çalışmayı
sağlayacak bir takım yasal düzenlemeler yapılmaktadır. Gerek üreticilerin gerekse
işveren ve çalışanların bu düzenlemelere uymaları, iş kazalarının ve bu kazaların
ortaya çıkaracağı maddi ve manevi kayıpların önlenmesinde büyük önem arz
etmektedir.

40
 KAYNAKÇA

1. Çoktu, Kaan, ve Seçil Ceylan, Kaldırma Araçlarında İş Sağlığı ve Güvenliği,

(Çevrimiçi),http://www.isgum.gov.tr/rsm/file/isgdoc/IG18kaldirma_araclarinda_isg.
pdf, 10.01.2013.
2. Elektrikli Vinç İmalatçıları Birliği Derneği, Vinç Tarihçesi, (Çevrimiçi),
http://tevid.org/altsayfa.php?sayfa=vinctarihce, 08.01.2013.
3. Gerdemeli, İsmail, Optimum Güvenirlik Şartlarının Belirlenmesi, Transport
Tekniğinde İleri Konular Ders Notları.
4. İmrak, C.Erdem ve M. Cüneyt Fetvacı, Krenlerin (Vinçlerin) Periyodik
Koruyucu Bakım Esasları, Mühendis ve Makina Dergisi, C: 45, S: 538, s.34-40.
5. Karadeniz, Oğuz, Dünya’da ve Türkiye’de İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları ve
Sosyal Koruma Yetersizliği, Çalışma ve Toplum, 2012/3, s.15-75.
6. Müngen, M. Uğur, İnşaat Sektörümüzdeki Başlıca İş Kazası Tipleri, Türkiye
Mühendislik Haberleri (TMH), S:469, 2011, s.32-39.
7. N. C. Department of Labor (NCDOL), Hazard Alert, Tower and Mobile Crane
Safety, (Çevrimiçi), http://www.nclabor.com/osha/etta/hazard_alerts/crane.pdf,
12.01.2013.
8. Neitzel, Richard L., Noah S. Seixas, ve Kyle K. Ren, A Review of Crane Safety in
the Construction Industry, Applied Occupational and Environmental Hygiene, S:
16, s.1106-1117.
9. Occupational Safe and Health Branch Labour Department, Code of Practice For
Safe Use of Tower Cranes, 2011, s.82-91.
10. Occupational Safety and Health Admnistration (OSHA), Small Entity Compliance
Guide for the Final Rule for Cranes and Derricks in Construction, 2011,
(Çevrimiçi), http://www.osha.gov/cranes-derricks/small_entity.html, 15.01.2013.
11. Occupational Safety and Health Council, Safe Lifting, Hong Kong, 2002.
12. Office of Safety and Mission Quality- National Aeronautics and Space
Administration (NASA), Safety Standard for Lifting Devices and Equipment,
Washington,1991,(Çevrimiçi),http://www.hq.nasa.gov/office/codeq/doctree/canceled
/1740_9.pdf, 10.01.2013.
13. Oregon OSHA’s guide to key requirements in Subdivision CC: the cranes and
derricks Standard, Cranes and derricks in construction.

41
14. Safe Work Australia, Draft Code of Practise – Cranes, 2012, (Çevrimiçi),
http://www.safeworkaustralia.gov.au/sites/SWA/modelwhslaws/publiccomment/Doc
uments/Fourth-Set-Codes-of-Practice/Draft-CoP-4th-Set/Cranes.doc, 28.04.2013.
15. Suner, Faruk, Transport Tekniği – Kaldırma ve İletme Makinaları, C:3, S:34,
İstanbul, 1981.
16. T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Yapı İşyerleri İş Sağlığı ve Güvenliği
El Kitabı, Yayın No: 39.
17. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Ulaştırma Hizmetleri - Forkliftler, Transpaletler ve
Vinçler, Ankara, 2011.
18. T.C. Sosyal Güvenlik Kurumu.
19. TS 10116, Kaldırma ve Tasıma Makinaları-Vinçler-Muayene ve Deney
Metotları.
20. Resmi Gazete: 23.12.2003/25325, Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği.

42