T.C.

ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI

İş Teftiş Kurulu Başkanlığı

TALAŞLI İMALATTA KULLANILAN PRESLERDE TSE

STANDARTLARI VE İLGİLİ DİĞER MEVZUATIN İŞ SAĞLIĞI
VE GÜVENLİĞİ YÖNÜNDEN İNCELENMESİ

İş Müfettişi Yardımcılığı Etüdü

Ulaş ALTAN
İş Müfettişi Yardımcısı

Ankara – 2013
 İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER ........................................................................................................... i
TABLO LİSTESİ ...................................................................................................... iii
ŞEKİLLER LİSTESİ ................................................................................................ iv
KISALTMALAR LİSTESİ ....................................................................................... v
1. GİRİŞ ...................................................................................................................... 1
2. GENEL BİLGİLER VE TANIMLAR ................................................................. 3
2.1. Eksantrik Pres .................................................................................................... 3
2.2. Hidrolik Pres...................................................................................................... 4
2.3. Abkant Pres ....................................................................................................... 5
2.4. Koruyucu ........................................................................................................... 6
2.4.1. Sabit Koruyucu ........................................................................................... 6
2.4.1.1. Mahfazalı koruyucu ............................................................................. 7
2.4.1.2. Mesafe koruyucusu .............................................................................. 7
2.4.2. Hareketli Koruyucu..................................................................................... 8
2.4.2.1. Güçle Çalışan Koruyucu ...................................................................... 8
2.4.2.2. Kendiliğinden Kapanan Koruyucu ....................................................... 8
2.4.2.3. Kumandalı Koruyucu ........................................................................... 8
2.4.3. Ayarlanabilen Koruyucu ............................................................................. 9
2.4.3.1. Elle Ayarlanabilen Koruyucu ............................................................... 9
2.4.3.2. Otomatik Olarak Ayarlanabilen Koruyucu .......................................... 9
2.4.4. Ara Kilitlemeli Koruyucu ......................................................................... 10
2.4.5. Koruyucu Kilitli Ara Kilitlemeli Koruyucu.............................................. 11
3. PRESLERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ .................................................. 12
3.1. Hareketli Kısımlara Temas .............................................................................. 12
3.2. Operasyon Noktasına Temas ........................................................................... 14
3.2.1. Eksantrik Presler ....................................................................................... 14
3.2.2. Hidrolik Presler ......................................................................................... 16
3.2.3. Abkant Presler........................................................................................... 19
3.3. Çift El Kumandalar ......................................................................................... 21
3.4. Aktif Opto-Elektronik Koruyucu Cihazlar (AOKC) ....................................... 25

i
 3.4.1. Operasyon Noktasına Dikey Yönden Yaklaşım ....................................... 26
3.4.2. Operasyon Noktasına Yatay Yönde Yaklaşım ......................................... 27
3.4.3. Çift El Kumanda Tertibatlı Presler ........................................................... 28
3.5. Asgari Açıklıklar ............................................................................................. 29
3.6. Mesafe Koruyucuları ....................................................................................... 30
4. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ...................................................................... 32
5. KAYNAKLAR ..................................................................................................... 33
6. EKLER .................................................................................................................. 34

ii
 TABLO LİSTESİ

Tablo 1: İnsan Vücut Uzuvlarına Göre Asgari Açıklık Değerleri…………… 29

Tablo 2: Tehlike Bölgesinin Ve Mesafe Koruyucusunun Yüksekliğine Göre
Koruyucunun Mesafesi………………………………………………………. 34
Tablo 3: Hareketli Kısımlara Temas İle İlgili Hususlar……………………… 35
Tablo 4: Eksantrik Preslerde Operasyon Noktasına Fiziksel Temas İle İlgili
Hususlar………………………………………………………………………. 36
Tablo 5: Hidrolik Preslerde Operasyon Noktasına Fiziksel Temas İle İlgili
Hususlar………………………………………………………………………. 37
Tablo 6: Abkant Preslerde Operasyon Noktasına Fiziksel Temas İle İlgili
Hususlar………………………………………………………………………. 39

iii
 ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 1: Eksantrik Pres ................................................................................................. 3

Şekil 2: Hidrolik Pres ................................................................................................... 5
Şekil 3: Abkant Pres ..................................................................................................... 6
Şekil 4: Hareketli Aksama Tam Ulaşmayı Engelleyen, Mahfazalı Koruyucu............. 7
Şekil 5: Mesafe Koruyucusu ........................................................................................ 7
Şekil 6: Kendiliğinden Kapanan Koruyucu ................................................................. 8
Şekil 7: Radyal Ve Sütunlu Matkap Tezgâhı İçin Ayarlanabilen Koruyucu ............... 9
Şekil 8: Menteşeli Ara Kilitlemeli Koruyucu ............................................................ 10
Şekil 9: Koruyucu Kilitli Ara Kilitlemeli Koruyucu.................................................. 11
Şekil 10: Hidrolik Preste Güvenlik ............................................................................ 18
Şekil 11: Hidrolik Preste Operasyon Noktasına Erişimin 650 mm'ye Eşit Veya Fazla
Olduğu Durum ........................................................................................................... 19
Şekil 12: Mesafe Halkalı Çift El Kumanda Tertibatı ................................................. 22
Şekil 13: Bir El Kullanarak Devreden Çıkartılmasını Önleyecek Özellikte Çift El
Kumanda Tertibatı ..................................................................................................... 23
Şekil 14: Aynı Kolun El Ve Dirseğini Kullanarak Devreden Çıkartılmasını
Önleyecek Özellikte Çift El Kumanda Tertibatı ........................................................ 24
Şekil 15: Dirsek Veya Ön Kolu Kullanarak Devreden Çıkartılmasını Önleyecek
Özellikte Çift El Kumanda Tertibatı .......................................................................... 24
Şekil 16: El Veya Diğer Bir Uzvu Kullanarak Devreden Çıkartılmasını Önleyecek
Özellikte Çift El Kumanda Tertibatı .......................................................................... 25
Şekil 17: Operasyon Noktasına Dikey Yaklaşma Örnekleri ...................................... 26
Şekil 18: Operasyon Noktasına Yatay Yaklaşma Örneği .......................................... 27
Şekil 19: Mesafe Koruyucusunun Yerleşimi ............................................................. 30

iv
 KISALTMALAR LİSTESİ

AOKC: Aktif opto-elektronik koruyucu cihaz

EDKD: Elektronik duyarlı koruyucu donanımlar

v
 1. GİRİŞ

Talaşlı imalat; önceden tasarımı ve konstrüksiyonu yapılan, imalat süreci

belirlenen makine elemanının, imalat sürecine uygun talaşlı imalat tezgâhlarında,
belirlenmiş kesici takımlar marifetiyle kesme operasyonuna tabi tutularak
şekillendirilmesini kapsayan imalat yöntemidir1.
İmalat sürecinin bir parçası olarak, üretilecek olan nihai ürünün özelliklerine
göre torna ve freze tezgâhlarının yanı sıra, soğuk veya sıcak malzemeyi bükmek
amacıyla hidrolik presler, eksantrik presler ve abkant presler de kullanılmaktadır.
Söz konusu mekanik preslerde meydana gelebilecek kazaların önlenmesi
amacıyla çalışanların, bu preslerle şekil verilecek parçaların işlem gördüğü
“operasyon noktalarına” ve/veya presler üzerindeki “hareketli aksama” erişimlerinin
engellenmesi gerekmektedir.
İş sağlığı ve güvenliği yönünden yapılan teftişlerde preslerden kaynaklı
kazaların önlenmesi için iş müfettişleri, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği
Kanununun 30 ve 31 inci maddesine dayanan ve 25/04/2013 tarihli ve 28628 sayılı
Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren İş Ekipmanlarının Kullanımında
Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğinde yer alan hükümler çerçevesinde işlem
yapmaktadır.
İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğinin
amacı, bir işyerinde iş ekipmanlarının kullanımı ile ilgili sağlık ve güvenlik
yönünden uyulması gerekli asgari şartları belirlemektir; ancak bu etüdün konusu
presler hakkında söz konusu yönetmelikte alınması gereken koruyucu önlemin teknik
detayı ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadır.
İş sağlığı ve güvenliği yönünden yapılan teftişlerde, iş müfettişlerinin presler
hakkında daha bilimsel bir yorum yapabilmesi ve işverenlerden yoruma dayalı
olmayan net istemlerde bulunabilmesi için, konu ile ilgili Türk Standartları
Enstitüsünün yayımlamış olduğu standartları kullanmak gerekmektedir.
İş Teftiş Kurulu Başkanlığı’nın 06/04/2012 tarihli ve 3002 sayılı yazısında;
“a) Teftişlerde tespit edilen noksanlıkların kanuni gerekçeleri, 4857
Sayılı İş Kanununun 78 inci maddesine göre çıkartılan yönetmelik hükümlerinde var

1
http://tr.wikipedia.org/wiki/Talaşlı_imalat

1
fakat ayrıntı yok ise; ayrıntı TSE standartlarında, Bakanlık ve ilgili kuruluşların
mevzuatlarında düzenlenmiş ise 4857 sayılı İş Kanununun 78 inci Maddesi,
b) Teftişlerde tespit edilen noksanlıkların kanuni gerekçeleri, 4857
sayılı İş Kanununun 78 inci maddesine göre çıkartılan yönetmelik ve 4857 sayılı İş
Kanunu’nun Geçici 2 nci Maddesi ile halen yürürlükte bulunan tüzük hükümlerinde
yok, ancak TSE standartlarında, Bakanlık ve ilgili kuruluşların mevzuatlarında var
ise 4857 sayılı İş Kanununun 77 nci Maddesi,
bağlamında değerlendirilmesi gerektiği düşünülmektedir” denilmektedir.
“a)” maddesi, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve bu Kanunun 30
uncu maddesi gereği yürürlüğe giren yönetmelikler için değerlendirildiğinde, İş
Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğinde yer alan
yükümlülüklerin detaylandırılmasında, ilgili TSE standartlarından
faydalanılabileceği sonucu ortaya çıkmaktadır.
Bu etüd çalışması, İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik
Şartları Yönetmeliğinde yer alan ve preslerle ilgili yükümlülüklerden hangilerinde,
Türk Standartları Enstitüsünce çıkartılan TSE Standartlarından faydalanılabileceği
hususuna ışık tutmak amacıyla hazırlanmıştır.

2
 2. GENEL BİLGİLER VE TANIMLAR

Preslerde iş sağlığı ve güvenliği konusunda detaylı bilgi vermeden önce,

Genel Bilgiler ve Tanımlar kısmında konu ile ilgili tanımlara yer verilmiştir.

2.1. Eksantrik Pres

Eksantrik pres, takımlar arasında soğuk veya kısmi soğuk metali işleme
(örneğin şekillendirme veya biçimlendirme) amacına yönelik olarak mekanik
elemanlarla, ana hareket ettiriciden takıma enerji iletme amaçlı tasarımlanmış
makinadır. Bu enerji, volan ve kavramayla veya doğrudan tahrikli bir mekanizma
vasıtasıyla iletilebilir2.

Şekil 1: Eksantrik Pres

Şekil 1’de yer alan numaraların açıklaması aşağıda verilmektedir:

1 Volan mahfazası 4 Motor kasnağı 7 Koç flanşı 10 Pedal
2 Kavrama/fren 5 Kayış 8 Tabla/yastık
3 Volan 6 Koç 9 Gövde

2
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 692+A1 - Takım Tezgâhları-Mekanik Presler-Güvenlik, s.5

3
 Eksantrik preslerde kullanılan motorun devir sayısı çok yüksek olmasına
rağmen (yaklaşık 1400 d/dk), iş sağlığı ve güvenliği açısından presin dakikadaki
vuruş sayısının düşük olması gerekmektedir. Bu nedenle, yüksek devirle dönen
motorun devir sayısı, güç aktarma elemanlarında düşürülerek aktarılır.
Volan, presin motorundan aldığı hareketle sürekli hareket ederken, volan
milindeki dönme hareketi dişliler vasıtasıyla devir sayısı küçültülerek eksantrik mile
aktarılır. Eksantrik milin görevi ise, volan milinin dairesel hareketini, koçun aşağı ve
yukarı hareket edebilmesine olanak sağlayacak şekilde doğrusal harekete
çevirmektir.3

2.2. Hidrolik Pres

Hidrolik pres, soğuk veya kısmi soğuk metali işleme (örneğin şekillendirme
veya biçimlendirme) amacına yönelik olarak doğrusal hareket eden takımlarına
gerekli enerjiyi hidrolik tahrik sistemi vasıtasıyla sağlayan makinedir. Bu enerji,
hidrostatik basınç vasıtasıyla iletilebilir.4
Hidrolik presler sanayide metallerin biçimlendirilmesinde ve büyük kuvvetler
gerektiren diğer işlemlerde yaygın olarak kullanılmaktadır.
Hidrolik preslerde, elektrik motorundaki elektrik enerjisi ile yağ basmaya
yarayan pompalar döndürülerek sisteme basınçlı yağ basılmaktadır.
Basılan yağ, çeşitli yön denetim valfleri ve basınç ayar regülatörleri ile
denetlenerek silindirlere etki ettirilir ve silindirler ileri geri (doğrusal) hareket ederek
mekanik enerjiyi meydana getirirler.
Silindirlere bağlı olan koç, bu sayede aşağı ve yukarı doğru hareket ederek,
istenilen doğrusal hareketini gerçekleştirmektedir.
Hidrolik preslerde, silindirlere gönderilen yağ miktarı ve basıncı kontrol
edilebildiği için presin, aşağı yukarı hızları ve tonajı istenen değerlerde
ayarlanabilmektedir.5

3
ttp://www.germakmakina.com.tr/Groups/Default.aspx?LanguageID=1&GroupID=3&ContentID=55
4
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 693+A2 – Takım Tezgâhları-Güvenlik-Hidrolik Presler, s.7
5
http://www.anadolutayfasi.net/fizik/55021-soguk-pres-hidrolik-pres-nedir-nerelerde-kullanilir.html

4
 Şekil 2: Hidrolik Pres
1 Hidrolik silindir 5 Şalter 8 Acil durdurma butonu
2 Koç 6 Motor kumandaları 9 Kontrol panosu
3 Tabla/yastık 7 Çalışma modu ayarlayıcısı 10 Basınçölçer
4 Çift-el kumanda

2.3. Abkant Pres

Abkant pres, birbirine yakın yerleştirilmiş takımlar arasında düz bir hat
boyunca bükme işlemini gerçekleştirmek amacıyla tasarlanan ve takımlarının hareket
etmesi için gerekli enerjiyi hidrolik tahrik sistemi vasıtasıyla sağlayan makinedir.6
Abkant preslerin uyguladığı kuvvet, imal ediliş metotlarına göre hidrolik,
pnömatik ve elektrikli servo düzeneklerden sağlanabilmektedir.
Abkant presler çeşitli tonajlarda (30 – 500 ton arası) ve genişliklerde (1000 –
8000 mm) olabilmektedir.
Bükme işleminin gerçekleştiği kısımda, üst ve alt kısımda yer alan takımlar
"V" şeklinde olup, takımların tam olarak iç içe oturması sağlanmaktadır. Takımlar
arasında kalan sac levha da büyük bir hidrolik kuvvet uygulanarak bükülmektedir.7

6
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 12622 – Takım Tezgâhları-Hidrolik Abkant Presler-Güvenlik,
s.9
7
http://tr.wikipedia.org/wiki/Abkant

5
 Şekil 3: Abkant Pres
1 Volan 5 Destek 8 Koç 11 Yan koruyucu
2 Kontrol paneli 6 Arka destek 9 Takımlar 12 Işık perdesi
3 Çalışma modu 7 Hidrolik sistem 10 Yatak 13 Gövde
4 Ayak pedalı

2.4. Koruyucu
Koruyucular, koruma sağlamak amacıyla, makinenin bir kısmı olarak
tasarımlanmış fiziki bariyerlerdir.8
Söz konusu fiziki bariyerler, sabit bir yapıda olabilecekleri gibi,
kendiliğinden hareketli veya operatör tarafından uygulanacak bir güç ile de açılıp
kapanabilen özellikte olabilir.
Koruyucular, iş ekipmanlarının hareketli aksamları, operasyon noktaları ile
ekipman başında çalışan operatörler veya çalışma ortamında bulunan diğer çalışanlar
ile bu kısımlar arasına fiziki engeller koyan ve doğrudan veya dolaylı yollarla bu
noktalara erişimi engelleyen unsurlardır.

2.4.1. Sabit Koruyucu

Sabit koruyucu, ancak alet kullanılarak veya tutturulma vasıtalarının tahrip
edilmesiyle açılabilecek veya çıkartılabilecek şekilde (örneğin cıvata ile somunla,
kaynakla) bağlanmış koruyucudur.8

8
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 953+A1 – Makinalarda Güvenlik-Koruyucular-Sabit ve
Hareketli Koruyucuların Tasarımı ve Yapımı İçin Genel Özellikler, s.2

6
 Sabit koruyucular, mahfazalı koruyucular ve mesafe koruyucuları olmak
üzere ikiye ayrılmaktadır.

2.4.1.1. Mahfazalı Koruyucu

Her taraftan tehlikeli bölgeye ulaşmayı önleyen koruyucudur. Eksantrik
preslerde, volana ve kayış kasnak kısımlarına fiziksel temasın önlenmesi amacıyla bu
kısımlarının üzerini kapatan koruyucular, mahfazalı koruyuculara örnek olarak
verilebilir.

Şekil 4: Hareketli Aksama Tam Ulaşmayı Engelleyen, Mahfazalı Koruyucu

2.4.1.2. Mesafe Koruyucusu

Bir tehlikeli bölgeyi tam olarak kapatmayan, ancak fizikî boyutları veya
tehlike bölgesine olan mesafesi vasıtası ile ulaşmayı engelleyen veya azaltan
koruyucudur.

Şekil 5: Mesafe Koruyucusu

7
 2.4.2. Hareketli Koruyucu
Hareketli koruyucular, alet kullanmaksızın açılabilen koruyuculardır.9
Hareketli koruyucular, güçle çalışan koruyucular, kendiliğinden kapanan koruyucular
ve kumandalı koruyucular olmak üzere üçe ayrılır.

2.4.2.1. Güçle Çalışan Koruyucu

Kişilerden veya yer çekiminden başka bir kaynakla sağlanan güç yardımıyla
çalıştırılan koruyucudur.

2.4.2.2. Kendiliğinden Kapanan Koruyucu

Bir makina elemanı tarafından veya iş bağlama tertibatının bir parçası veya iş
parçası tarafından çalıştırılarak, iş parçasının geçmesine izin veren ve iş parçası
çekilir çekilmez otomatik olarak kapalı konumuna dönen koruyucudur. Ahşap daire
testere koruyucuları ve baş kesme aletinin koruyucuları örnek olarak verilebilir.

Şekil 6: Kendiliğinden Kapanan Koruyucu

2.4.2.3. Kumandalı Koruyucu

Kapalı konumuna vardığında, ayrı bir başlama kumandası kullanmaksızın,
tehlikeli makina fonksiyonlarının çalışmaya başlaması için komut veren ara
kilitlemeli koruyucunun özel bir biçimidir.

9
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 953+A1 – Makinalarda Güvenlik-Koruyucular-Sabit ve
Hareketli Koruyucuların Tasarımı ve Yapımı İçin Genel Özellikler, s.4

8
 2.4.3. Ayarlanabilen Koruyucu
Bir bütün olarak ayarlanabilen veya ayarlanabilen parça/parçalardan oluşan
sabit veya hareketli koruyucudur.10 Ayarlanabilen koruyucular, elle ayarlanabilen
koruyucular ve otomatik olarak ayarlanabilen koruyucular olmak üzere ikiye
ayrılmaktadır.

2.4.3.1. Elle Ayarlanabilen Koruyucu

Ayarı elle yapılan ve ayarı belirli bir çalışma sırasında sabit kalan
ayarlanabilen koruyucudur. Radyal ve sütunlu matkap tezgâhlarında kullanılan
koruyucu tipidir. Bu tipte koruyucu, iş parçasının tüm yüzeyine kadar ayarı sağlamak
amacıyla ayarlanabilen teleskopik biçimdedir. Koruyucu aynı zamanda matkap
değişikliğini sağlamak amacıyla mile ulaşmaya izin vermek için düşey bir menteşeye
tutturulmuştur.

Şekil 7: Radyal Ve Sütunlu Matkap Tezgâhı İçin Ayarlanabilen Koruyucu

1 El ile ayarlanabilen koruyucu 3 Teleskopik hareket sağlayan pim

2 Matkap ucu 4 Menteşe

2.4.3.2. Otomatik Olarak Ayarlanabilen Koruyucu

Ayarı, belirli bir çalışma sırasında otomatik olarak yapılan ayarlanabilen
koruyucudur.
10
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 953+A1 – Makinalarda Güvenlik-Koruyucular-Sabit ve
Hareketli Koruyucuların Tasarımı ve Yapımı İçin Genel Özellikler, s.5

9
 Kendiliğinden kapanan ahşap daire testere koruyucuları ve baş kesme aletinin
koruyucuları da aynı zamanda otomatik olarak ayarlanabilen bir koruyucu olabilir.

2.4.4. Ara Kilitlemeli Koruyucu

Koruyucu tarafından emniyeti sağlanan tehlikeli makine fonksiyonlarının
koruyucu kapanıncaya kadar çalışmamasını, tehlikeli makine fonksiyonlarının
çalışması sırasında koruyucunun açılması ile durdurma komutunun verilmesini ve
koruyucu kapalı olduğunda koruyucu tarafından emniyeti sağlanan tehlikeli makine
fonksiyonlarının çalışabilmesini sağlamak amacıyla, makinenin kumanda sistemi ile
beraber çalışan ara kilitlemeli koruyucudur.11
Burada dikkat edilmesi gereken husus, söz konusu koruyucuların kapatılması
akabinde makinenin tehlikeli fonksiyonlarının kendiliğinden başlamamasıdır.

Şekil 8: Menteşeli Ara Kilitlemeli Koruyucu

1 Menteşeli ara kilitlemeli koruyucu 2 Operasyon noktası

11
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 953+A1 – Makinalarda Güvenlik-Koruyucular-Sabit ve
Hareketli Koruyucuların Tasarımı ve Yapımı İçin Genel Özellikler, s.6

10
 2.4.5. Koruyucu Kilitli Ara Kilitlemeli Koruyucu
Koruyucu tarafından emniyeti sağlanan tehlikeli makine fonksiyonlarının,
koruyucu kapanıncaya ve kilitleninceye kadar çalışmamasını, koruyucu tarafından
emniyeti sağlanan tehlikeli makine fonksiyonu sebebiyle oluşan risk ortadan
kalkıncaya kadar, koruyucunun kapalı ve kilitli kalmasını ve koruyucu kapalı ve
kilitli olduğunda, koruyucu tarafından emniyeti sağlanan tehlikeli makine
fonksiyonlarının çalışabilmesini sağlamak amacıyla, makinenin kumanda sistemi ile
beraber, koruyucu kilidi ve ara kilitleme tertibatı ile birlikte çalışan koruyucudur.12
Günümüzde pek çok CNC tezgâhında kullanılan/kullanılması gereken
koruyucu tipidir.

Şekil 9: Koruyucu Kilitli Ara Kilitlemeli Koruyucu

1 Koruyucu 3 Operasyon noktası
2 Kızak

12
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 953+A1 – Makinalarda Güvenlik-Koruyucular-Sabit ve
Hareketli Koruyucuların Tasarımı ve Yapımı İçin Genel Özellikler, s.7

11
 3. PRESLERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği

işverenlere; işyerlerinde kullanacakları iş ekipmanlarının yapacakları işe uygun
olması ve bu ekipmanın çalışanlara sağlık ve güvenlik yönünden zarar vermemesi
için almaları gereken uygun organizasyon ve teknik önlemler hakkında
yükümlülükler getirmektedir.
İş ekipmanlarında alınması gereken teknik önlemler göz önüne alındığında,
Yönetmeliğin Ek-I: İş Ekipmanlarında Bulunacak Asgari Gerekler, Ek-II: İş
Ekipmanının Kullanımı İle İlgili Hususlar ve Ek-III: Bakım, Onarım ve Periyodik
Kontroller İle İlgili Hususlar başlıkları altında yer alan maddeler dikkate alınmalıdır.
Preslerde alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği önlemleri ile ilgili olarak,
Ek-I: İş Ekipmanlarında Bulunacak Asgari Gerekler, aşağıdaki konu başlıkları
altında değerlendirilebilir:
1- Kumanda sistemleri ile ilgili yapılan tespitlerde, söz konusu yönetmeliğin
Ek-I, Madde 2.1 ve Madde 2.2,
2- Operasyon noktasına veya hareketli aksama fiziksel temas ile ilgili
tespitlerde, söz konusu yönetmeliğin Ek-I, Madde 2.8,
Yukarıda verilen hususlar ile ilgili yapılan tespitler için teftiş sonucu
yazılacak olan raporlarda söz konusu tespitler ile ilgili hukuki dayanak olarak
yanlarında belirtilen ilgili Yönetmelik hükümleri kullanılmaktadır.
Preslerde meydana gelebilecek iş kazalarına karşı alınması gereken önlemler
ile ilgili detay, aşağıdaki başlıklarda anlatılmaktadır.

3.1. Preslerde Hareketli Kısımlara Temas

İş ekipmanlarının hareketli kısımları ile ilgili olarak, Yönetmeliğin Ek-I, 2.8
maddesinde, “İş ekipmanının hareketli parçalarıyla mekanik temas riskinin kazaya
yol açabileceği hallerde; iş ekipmanı, tehlikeli bölgeye ulaşmayı önleyecek veya bu
bölgeye ulaşılmadan önce hareketli parçaların durdurulmasını sağlayacak uygun
koruyucular veya koruma donanımı ile donatılır.” denilmektedir.
Söz konusu Yönetmelik maddesine ek olarak, Türk Standartları Enstitüsü’nün
ilgili standartlarından alınan aşağıdaki hususlara yer verilebilir.

12
 1. Abkant preslerde ve hidrolik preslerde tahrik sistemi çoğunlukla sabit bir
koruyucu arkasında yer almaktadır. Ancak işyerlerinde iş sağlığı güvenliği yönünden
yapılan teftişlerde, eksantrik preslerde volan mahfazasının (bkz. Şekil 1, “1”),
olmadığına ya da var olan mahfazanın kullanılmadığına sıklıkla rastlanılmaktadır.
Bu durumda, Tahrik ve iletme makinaları ve presle birleşik bir parçası olan
ve presle birlikte tedarik edilen yardımcı tertibatlarda, vardiya başına bir erişimin
gerektiği veya hiçbir erişimin gerekmediği yerlerde sabit koruyucular ile güvenlik
koruması sağlanmalıdır13 hususu dikkate alınmalıdır.
2. Eksantrik presler üzerinde yer alan söz konusu volan tahriki, motor
kasnağının (bkz. Şekil 1, “4”), kayışa (bkz. Şekil 1, “5”) aktardığı hareket
enerjisinden almaktadır. Yukarıdaki maddede açıklanan sabit koruyucular, bazı
preslerde bu tahrik sisteminin tamamını kapatmamaktadır.
Bu durumda, Hareketli aktarma parçalarının (örnek olarak, makaralar,
kayışlar, kasnaklar, dişliler, miller vb.) sebep olduğu tehlikelere karşı koruma, ya
sabit koruyucularla (bkz. Şekil 4) veya ara kilitlemeli hareketli koruyucularla
sağlanmalıdır14 hususu dikkate alınmalıdır.
Buna ilaveten söz konusu güç aktarma elemanları, kullanma sırasında
ulaşmanın gerekli olmadığı yerler olmaları nedeniyle, Basitliği ve güvenilirliği
sebebiyle sabit koruyucular kullanılmalıdır hususu da dikkate alınabilir.
3. Ancak bazı durumlarda, söz konusu parçalar üzerinde de makine ayarının
yapılması, düzeltme veya bakım faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Bu gibi durumlarda,
a) Önceden tahmin edilebilir ulaşma sıklığı çok (meselâ vardiya başına
birden fazla) ve sabit koruyucunun yer değiştirilmesi veya sökülmesi zor
ise, hareketli koruyucu kullanılmalıdır. Hareketli koruyucular, ara
kilitlemeli tertibatla birlikte veya koruyucu kilitli ara kilitlemeli tertibatla
birlikte olabilir.
b) Önceden tahmin edilebilir ulaşma sıklığı az, koruyucunun yerleştirilmesi
kolay ve koruyucunun sökülmesinin ve yer değiştirilmesinin iş güvenlik

13
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 692+A1 - Takım Tezgâhları-Mekanik Presler-Güvenlik, s.20
14
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 953+A1 – Makinalarda Güvenlik-Koruyucular-Sabit ve
Hareketli Koruyucuların Tasarımı ve Yapımı İçin Genel Özellikler, s.17

13
 sistemi altında yapılması durumunda, sabit bir koruyucu
14
kullanılmalıdır.
hususları dikkate alınmalıdır.
Hareketli kısımlara temas ile ilgili yukarıda belirtilen hususlar, Tablo:3
içerisinde özetlenmektedir.

3.2. Preslerde Operasyon Noktasına Temas

İş ekipmanlarının operasyon noktaları ile ilgili olarak, Yönetmeliğin Ek-I, 2.8
maddesinde, “İş ekipmanının hareketli parçalarıyla mekanik temas riskinin kazaya
yol açabileceği hallerde; iş ekipmanı, tehlikeli bölgeye ulaşmayı önleyecek veya bu
bölgeye ulaşılmadan önce hareketli parçaların durdurulmasını sağlayacak uygun
koruyucular veya koruma donanımı ile donatılır.” denilmektedir.
Söz konusu Yönetmelik maddesine ek olarak, Türk Standartları Enstitüsü’nün
ilgili standartlarından alınan aşağıdaki hususlara yer verilebilir.

3.2.1. Eksantrik Presler

Eksantrik preslerde operasyon noktası, koç flanşı (bkz. Şekil 1, “7”) ile
tabla/yastık (bkz. Şekil 1, “8”) arasında kalan ve zımbanın hareketini tamamladığı
bölgedir.
Söz konusu bölgede hareket eden zımbanın, hareketinden kaynaklanan
tehlikelerden çalışanların korunması için çeşitli önlemlerin alınması gerekmektedir.
Eksantrik presler, kavrama çeşitlerine göre tam devirli kavramalı ve kısmi
devirli kavramalı presler olmak üzere iki çeşittir. Günümüzde sanayide en sık
kullanılanları ise, tam devirli kavrama prensibine göre çalışan preslerdir.
Tam devirli kavrama, çözüldüğünde veya harekete geçirildiğinde, koçun, tam
bir vuruşu tamamlayıncaya kadar fasılalı çalışmadığı kavrama tipidir15. Başka bir
deyişle operatör kumanda panelinden eksantrik presin çalışması için talimatı
verdiğinde koç, çalışma çevrimini fasıla yapmadan tek bir çevrim sonucunda
tamamlar.

15
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 692+A1 - Takım Tezgâhları-Mekanik Presler-Güvenlik, s.4

14
 Bu prensiple çalışan preslerde, operatörün komutu vermesiyle alt ölü nokta
ile üst ölü nokta arasında hareket eden koçun hareketini durduracak herhangi bir
ilave güvenlik önlemi bulunmamaktadır.
Dolayısıyla söz konusu preslerde, operasyon noktasının tehlikelerinden
korunmak amacıyla AOKC’lerin kullanılması mümkün değildir.
İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğinin
Ek-I, 2.8 inci maddesine ilaveten, Türk Standartları Enstitüsü’nün ilgili
standartlarından alınan aşağıdaki hususlara yer verilebilir.
1. TS EN 692+A1 sayılı Takım Tezgâhları-Mekanik Presler-Güvenlik
standardında, alınması gereken önlemler ile ilgili genel olarak, hareketli kalıp
yastıkları ve iş parçası fırlatıcıları gibi kısımların güvenlik mahfazasına alınması
gerektiğinden bahsedilmektedir.
2. Kapalı kalıpla çalışılan eksantrik preslerde, Kapalı kalıplar kendiliğinden
güvenli olmalıdır. Kapalı kalıplar dışındaki herhangi bir ezilme tehlikesinden, TS EN
349+A1 Tablo 1 takip edilerek kaçınılmalıdır16 hususu dikkate alınmalıdır.
TS EN 349+A1 Tablo 1 hakkında detay ilerleyen bölümlerde verilmiştir.
3. Eğer sabit koruyucular kullanılacaksa, Bu mahfazalar makineye, diğer bir
rijit yapıya veya zemine güvenli bir şekilde sabitlenmelidir17 hususu dikkate
alınmalıdır.
4. Eğer ara kilitlemeli koruyucular kullanılacaksa, Herhangi bir tehlikeli
hareket esnasında, koç uygun bir durma konumuna gelinceye kadar, sabit
koruyucularla birlikte kalıbın çalıştığı bölgedeki tehlike bölgesine erişimi
önlemelidir. Koruyucu kapatılıncaya kadar, vuruşun başlaması önlenmelidir17
hususu dikkate alınmalıdır.
5. Operasyon noktasına erişimin kısıtlanması için sabit veya ara kilitlemeli
koruyucu kullanımının yanı sıra, çalışma esnasında operatörün ellerinin meşgul
edilerek bu bölgeye erişiminin engellenmesi de söz konusudur.
Açık kalıplarla çalışılan eksantrik preslerde, çift el kumanda tertibatlarının
kullanılması, teftişlerde dikkat edilecek bir husustur.
Çift el kumanda tertibatları ile ilgili olarak,

16
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 692+A1 - Takım Tezgâhları-Mekanik Presler-Güvenlik, s.12
17
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 692+A1 - Takım Tezgâhları-Mekanik Presler-Güvenlik, s.13

15
 a) Çift el kumdan tertibatları, TS EN 574+A1 Tablo 1’deki TİP III C’ye
uygun olmalıdır.
b) Çalışmada, çift el kumanda tertibatlarının sayısı, seçilen sistemde
belirlenen operatör sayısına karşılık gelmelidir.
c) Çıkış sinyallerinin başlaması tek el, aynı kola ait dirsek, ön kol/kollar veya
dirsek/dirsekler, el ve vücudun diğer kısımlarının kullanılmasıyla mümkün
olmamalıdır18
hususları dikkate alınmalıdır.
Çift el kumanda tertibatları ile ilgili TS EN 574+A1 ile ilgili detay ilerleyen
bölümlerde verilmiştir.
Eksantrik preslerde operasyon noktasına temas ile ilgili hususlar, Tablo:4
içerisinde özetlenmektedir.

3.2.2. Hidrolik Presler

Hidrolik preslerde operasyon noktası, hidrolik silindir (bkz. Şekil 2, “1”) ile
tabla/yastık (bkz. Şekil 1, “3”) arasında kalan ve zımbanın hareketini tamamladığı
bölgedir.
İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğinin
Ek-I, 2.8 inci maddesine ilaveten, Türk Standartları Enstitüsü’nün ilgili
standartlarından alınan aşağıdaki hususlara yer verilebilir.
1. Kapalı kalıpla çalışılan hidrolik preslerde, Kapalı kalıplar kendiliğinden
güvenli olmalıdır. Kapalı kalıplar dışındaki herhangi bir ezilme tehlikesinden, TS EN
349+A1 Tablo 1 takip edilerek kaçınılmalıdır19 hususu dikkate alınmalıdır.
TS EN 349+A1 Tablo 1 hakkında detay ilerleyen bölümlerde verilmiştir.
2. Eğer sabit koruyucular kullanılacaksa, Bu koruyucular makineye, diğer bir
rijit yapıya veya zemine güvenli bir şekilde sabitlenmelidir19 hususu dikkate
alınmalıdır.
3. Ara kilitlemeli koruyucuların veya koruyucu ara kilitlemeli koruyucuların
sabit koruyucular ile birlikte kullanıldığı durumlarda, tehlikeli bölgeye erişim, koç
uygun bir konuma gelinceye kadar önlenmelidir19 hususu dikkate alınmalıdır.

18
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 692+A1 - Takım Tezgâhları-Mekanik Presler-Güvenlik, s.14
19
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 693+A2 - Takım Tezgâhları-Güvenlik-Hidrolik Presler, s.18

16
 4. Hidrolik preste yapılan iş gereği, operasyon noktasına birden fazla yönde
erişimin gerekli görüldüğü durumlarda, her bir tarafta operatör için eşit düzeyde
koruma sağlayacak bir koruyucu tertibatın yer alması gerekir19 hususu dikkate
alınmalıdır.
5. Hidrolik presin yastığı (bkz. Şekil 2, “3”) ile ilgili olarak, yastığın
operatörün durduğu zeminden minimum yüksekliğinin 750 mm olması, eğer bu
sağlanamıyorsa, presin yastığına kalıcı olacak şekilde kaynak vb. bir yöntemle
sabitlenen ilave koruyucuların konulması gerekir20 hususu dikkate alınmalıdır.
6. Operasyon noktasının korunması için ışık perdesi şeklinde bir AOKC
kullanılacağı takdirde,
a) Operasyon noktasına erişim sadece AOKC’nin algılama bölgesi
içerisinden olmalıdır. İlave bir koruyucu ile de diğer yönlerden operasyon
bölgesine erişim önlemelidir.
b) Operatörün, presin operasyon noktası ile AOKC arasında durması
mümkünse, ilave güvenlik önlemleri (örneğin başka bir ışık perdesi) ile bu
operatörün algılanması sağlanmalıdır. En büyük müsaade edilen
algılanamayan aralık 75mm’ye eşit veya daha az olmalıdır.
c) Operatörün bir uzvu AOKC’yi engellerken, pres tehlike yaratacak bir
çalışmaya çevrimine girmemelidir.
d) Seçici anahtar ile AOKC kapatıldığında, aynı zamanda gösterge
lambaları da kapanmalıdır.20
hususları dikkate alınmalıdır.

20
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 693+A2 - Takım Tezgâhları-Güvenlik-Hidrolik Presler, s.19

17
 Şekil 10: Hidrolik Preste Güvenlik
1 Operasyon noktasının sınırı
2 AOKC – Operasyon noktası arası minimum mesafe
3 AOKC (ışık perdesi)

Şekil 10’da “2” ile belirtilen ve AOKC’nin operasyon noktasından minimum

uzaklığı ile ilgili detaylı bilgi ilerleyen bölümlerde verilmektedir.
7. Operasyon noktasına erişimin kısıtlanması amacıyla kullanılan sabit
koruyucular, AOKC’lerin yanı sıra, eksantrik preslerde olduğu gibi, operatörlerin
çalışma esnasında ellerinin meşgul edilerek bu bölgeye erişiminin engellenmesi de
söz konusudur.
Çift el kumanda tertibatı ile çalışılan hidrolik preslerde,
a) Çift el kumdan tertibatları, TS EN 574+A1 Tablo 1’deki TİP III C’ye
uygun olmalıdır.
b) Hidrolik preste, preste çalışan operatör sayısı kadar çift el kumanda
tertibatı olmalıdır.
c) Operasyon noktasına erişimin 650mm’den daha geniş olduğu hidrolik
preslerde, çift el kumanda cihazları tek koruyucu önlem olarak
düşünülmemelidir.21
hususları dikkate alınmalıdır.

21
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 693+A2 - Takım Tezgâhları-Güvenlik-Hidrolik Presler, s.20

18
 c) maddesi ile ilgili olarak, Şekil 10’ da gösterildiği üzere, hidrolik presin
arka tarafı, yan tarafları ve operatörün çalıştığı ön açıklıklar da uygun koruyucular ile
kapatılması gerekmektedir.

Şekil 11: Hidrolik Preste Operasyon Noktasına Erişimin 650 mm'ye Eşit Veya
Fazla Olduğu Durum
1 Arka kısım koruyucusu 5 Asgari mesafe
2 Yan kısım koruyucuları 6 Çift el kontrol tertibatı
3 Tabla/yastık 7 Ön kısım koruyucuları
4 Operasyon noktası
Çift el kumanda tertibatları ile ilgili TS EN 574+A1 ile ilgili detay ilerleyen
bölümlerde verilmiştir.
Hidrolik preslerde operasyon noktasına temas ile ilgili hususlar, Tablo:5
içerisinde özetlenmektedir

3.2.3. Abkant Presler

Abkant preslerde operasyon noktası, takımlar (bkz. Şekil 3, “9”) ile yatak
(bkz. Şekil 3, “10”) arasında düz bir hat boyunca uzanan ve koçun (bkz. Şekil 3, “8)
hareketini tamamladığı bölgedir.
İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğinin
Ek-I, 2.8 inci maddesine ilaveten, Türk Standartları Enstitüsü’nün ilgili
standartlarından alınan aşağıdaki hususlara yer verilebilir.

19
 1. Operasyon noktasına erişimi kısıtlamak için eğer sabit koruyucular
kullanılacaksa, Bu koruyucular makineye, diğer bir rijit yapıya veya zemine güvenli
bir şekilde sabitlenmelidir22 hususu dikkate alınmalıdır.
2. Ara kilitlemeli koruyucuların veya koruyucu ara kilitlemeli koruyucuların
sabit koruyucular ile birlikte kullanıldığı durumlarda, tehlikeli bölgeye erişim, koç
uygun bir konuma gelinceye kadar önlenmelidir22 hususu dikkate alınmalıdır.
3. Operasyon noktasının korunması için ışık perdesi şeklinde bir AOKC
kullanılacağı takdirde,
a) Operasyon noktasına erişim sadece AOKC’nin algılama bölgesi
içerisinden olmalıdır. İlave bir koruyucu ile de diğer yönlerden operasyon
bölgesine erişim önlemelidir.
b) Operatörün, presin operasyon noktası ile AOKC arasında durması
mümkünse, ilave güvenlik önlemleri (örneğin başka bir ışık perdesi) ile bu
operatörün algılanması sağlanmalıdır. En büyük müsaade edilen
algılanamayan aralık 75mm’ye eşit veya daha az olmalıdır.
c) Operatörün bir uzvu AOKC’yi engellerken, pres tehlike yaratacak bir
çalışmaya çevrimine girmemelidir.
d) Seçici anahtar ile AOKC kapatıldığında, aynı zamanda gösterge
lambaları da kapanmalıdır.23
hususları dikkate alınmalıdır.
4. Abkant preslerin operasyon noktasına, makinenin arka tarafından erişim
imkânı olduğu durumlarda,
a) Sabit koruyucular ile birlikte ara kilitlemeli koruyucular veya koruyucu
ara kilitlemeli koruyucular kullanılarak operasyon noktasına erişim
kısıtlanmalıdır.
b) Abkant presin arka kısmında yer alan boşluğa, ışık perdesi şeklinde bir
veya birden fazla AOKC’ler yerleştirilmelidir.24
hususları dikkate alınmalıdır.

22
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 12622 - Takım Tezgâhları-Hidrolik Abkant Presler-Güvenlik,
s.15
23
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 12622 - Takım Tezgâhları-Hidrolik Abkant Presler-Güvenlik,
s.16
24
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 12622 - Takım Tezgâhları-Hidrolik Abkant Presler-Güvenlik,
s.25

20
 Abkant preslerde operasyon noktasına temas ile ilgili hususlar, Tablo:6
içerisinde özetlenmektedir.

3.3. Çift El Kumanda Tertibatı

Çift el kumanda tertibatları, tehlikeli durum mevcut olduğu sürece, bir
makinenin çalışmasını başlatmak ve devam ettirmek için iki elin aynı anda
kullanılmasını gerektirerek, sadece onu çalıştıran personele koruma tedbiri sağlayan
tertibatlardır.25
Çift el kumanda tertibatları ile ilgili olarak, Yönetmeliğin Ek-I 2.1.1.
maddesinde, “İş ekipmanında bulunan ve güvenliği etkileyen kumanda cihazları
açıkça görülebilir ve tanınabilir özellikte olur. Gerektiğinde uygun şekilde
işaretlenir”, 2.1.2 maddesinde “Kumanda cihazları zorunlu haller dışında, tehlikeli
bölgenin dışına yerleştirilir ve bunların kullanımı ek bir tehlike oluşturmaz.
Kumanda cihazları, istem dışı hareketlerde tehlikeye neden olmaması gerekir” ve
2.2. maddesinde “İş ekipmanlarının çalıştırılması, bu amaç için yapılmış
kumandaların ancak bilerek ve isteyerek kullanılması ile sağlanır” hususları yer
almaktadır.
Söz konusu Yönetmelik maddesine ilaveten, Türk Standartları Enstitüsü’nün
ilgili standartlarından alınan aşağıdaki hususlara yer verilebilir.
1. TS EN 574+A1 standardına göre, preslerde kullanılması gereken çift el
kumanda tertibatları, TS EN 574+A1 Tablo 1’deki TİP III C’ye uygun olmalıdır.
Buna göre çift el kumanda tertibatlarında,
a) Her iki elin kullanımı ile eş zamanlı tahrik özelliği olmalıdır.
b) Çift el kumanda tertibatının her ikisine uygulanan giriş sinyalinin aynı
zamanda bir çıkış sinyali başlatması gerekmektedir.
c) Çift el kumanda tertibatından birisinin veya ikisinin bırakılması, çıkış
sinyalinin kesilmesini başlatmalıdır.
d) Çift el kumanda tertibatı istem dışı çalışma ihtimalini en aza indirmelidir.
e) Çift el kumanda tertibatı kolayca devreden çıkartılamamalıdır.
f) Çıkış sinyalinin tekrar başlatılması, sadece her iki kumanda tahrik
tertibatının bırakılmasından sonra mümkün olmalıdır.
25
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 574+A1 – Makinalarda Güvenlik-İki El Kumanda Tertibatları-
Fonksiyonel Özellikler-Tasarım Prensipleri, s.2

21
 g) Senkronize tahrikte bir çıkış sinyali sadece, her iki kumanda tahrik
tertibatının 0,5 s veya daha az bir süre içerisinde tahrik edilmesi ile
üretilmelidir.26
2. Çift el kumanda tertibatlarının işaretlenmesi ile ilgili olarak, kumanda
tahrik tertibatları kırmızı renkte olmalıdır hususu dikkate alınmalıdır. Bununla
birlikte söz konusu çift el kumanda tertibatları en azından bu kumanda tertibatının
tipi ve TS EN 574+A1 standart numarası ile işaretlenmelidir27 (Örneğin: TS EN
574+A1: Tip III C şeklinde işaretlenmelidir).
3. Çift el kumandaların tehlike bölgesinin dışarısına yerleştirilmesiyle ilgili
olarak, kumanda tahrik tertibatları ile tehlike bölgesi arasındaki gereken güvenlik
mesafelerinin kontrolü ve devam ettirilmesi için, gerekli imkânlar mevcut olmalıdır28
hususu dikkate alınmalıdır.

Şekil 12: Mesafe Halkalı Çift El Kumanda Tertibatı

4. Çift el kumanda tertibatlarının kullanımının ek bir tehlike oluşturmaması

ile ilgili olarak, kumanda tertibatları diğer parçalarla birlikte ezme veya kapma
noktaları oluşturmamalıdır29 hususu dikkate alınmalıdır.

26
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 574+A1 – Makinalarda Güvenlik-İki El Kumanda Tertibatları-
Fonksiyonel Özellikler-Tasarım Prensipleri, s.3,4
27
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 574+A1 – Makinalarda Güvenlik-İki El Kumanda Tertibatları-
Fonksiyonel Özellikler-Tasarım Prensipleri, s.9,12
28
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 574+A1 – Makinalarda Güvenlik-İki El Kumanda Tertibatları-
Fonksiyonel Özellikler-Tasarım Prensipleri, s.10
29
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 574+A1 – Makinalarda Güvenlik-İki El Kumanda Tertibatları-
Fonksiyonel Özellikler-Tasarım Prensipleri, s.9

22
 5. Çift el kumandaların ancak bilerek ve isteyerek çalıştırılmaları ile ilgili
olarak, çift el kumanda tertibatlarının kolayca devreden çıkartılamayacağı ve istem
dışı tahrik edilmesinin en aza indireceği şekilde tasarımlanmalı ve düzenlenmelidir 29
hususu dikkate alınmalıdır.
a) Çift el kumanda tertibatının bir eli kullanarak devreden çıkartılmasının
önlenebilmesi için, kumanda tahrik tertibatlarının birbirinden içten içe en
azından 260 mm ayrılması veya bir siper tarafından 260 mm ayrılacak
şekilde tasarlanmış olması gerekmektedir.

Şekil 13: Bir El Kullanarak Devreden Çıkartılmasını Önleyecek Özellikte Çift

El Kumanda Tertibatı

b) Çift el kumanda tertibatının aynı kolun el ve dirseğini kullanarak

devreden çıkartılmasının önlenebilmesi için, kumanda tertibatlarının
birbirlerinden içten içe en az 550 mm, ergonomik nedenlerden ötürü de
en fazla 600 mm ayrılması gerekmektedir. Buna ilaveten kumanda
tertibatında tahrik elemanlarının, 5 mm çapını geçmeyen 300 mm
uzunluğundaki rijit çubuk (ön kolu temsil etmektedir) ve ona tutturulmuş
250 mm uzunluğundaki kordondan (eli temsil etmektedir) müteşekkil
ölçme cihazının her iki ucunun aynı zamanda dokunmamasını sağlayacak
şekilde tasarlanmış bir veya daha fazla siper veya yükseltiye sahip olması
gerekmektedir.

23
 Şekil 14: Aynı Kolun El Ve Dirseğini Kullanarak Devreden Çıkartılmasını
Önleyecek Özellikte Çift El Kumanda Tertibatı

c) Çift el kumanda tertibatında dirseğin veya önkolun kullanılması

neticesinde ellerin tehlike alanından uzaklığı gereken güvenlik
mesafesinden küçük ise, dirsekleri ve önkolu kullanarak çift el kumanda
tertibatını devreden çıkarmayı önleyecek tedbirler alınmalıdır.

Şekil 15: Dirsek Veya Ön Kolu Kullanarak Devreden Çıkartılmasını Önleyecek

Özellikte Çift El Kumanda Tertibatı

d) Çift el kumanda tertibatının bir el ile beraber vücudun diğer bir parçasını
kullanarak devreden çıkartılmasını önleyebilmek için, kumanda tahrik
tertibatının yatay veya yataya yakın bir yüzey üzerinde yerden veya
ulaşma seviyesinden en az 1100 mm yukarı yerleştirilmesi gerekmektedir.
Buna ilaveten düşey veya düşeye yakın yüzeylere yerleştirilmesi
durumunda, kumanda tahrik mekanizmalarının etrafına koruyucu
yakaların konulması gerekmektedir. Ayrıca kumanda tahrik tertibatının
bir el ile beraber vücudun diğer bir parçasını kullanarak

24
 çalıştırılamayacağı şekilde koruyucu ve/veya siperin tasarlanması
gerekmektedir.30

Şekil 16: El Veya Diğer Bir Uzvu Kullanarak Devreden Çıkartılmasını

Önleyecek Özellikte Çift El Kumanda Tertibatı

3.4. Aktif Opto-Elektronik Koruyucu Cihazlar (AOKC)

Elektronik duyarlı koruyucu donanımlar (EDKD), en az bir algılayıcı cihaz,
kontrol/izleme cihazı ve çıkış sinyali anahtarı içeren ve nesne algılayan
donanımlardır.31
Işık perdesi biçiminde AOKC kullanan EDKD’ler, hidrolik preslerde ve
abkant preslerde operasyon noktasına fiziksel temasın engellenmesi için sıklıkla
kullanılan cihazlardır.
Preslerde operasyon noktası ile operatörün arasına yerleştirilen söz konusu
cihazların, operasyon noktasına minimum mesafelerinin hesaplanabilmesi için,
eşitlikler kullanılmaktadır (1).

S = (K x T) + C (1)

Bu eşitlikte,
S: koruyucu ile operasyon noktası arasındaki minimum gerekli mesafe (mm)
K: insan vücudunun belli bir uzvunun yaklaşma hızı (mm/s)
T: sistemin duruş performansı (s)
C: koruyucunun aktif hale gelmesinden sonra uzvunun gidebileceği mesafe
(mm)

30
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 574+A1 – Makinalarda Güvenlik-İki El Kumanda Tertibatları-
Fonksiyonel Özellikler-Tasarım Prensipleri, s. 7,8,14-18
31
Türk Standartları Enstitüsü – TS EN ISO 13855 – Makinelerde Güvenlik-Vücut Kısımlarının
Yaklaşım Hızına göre Koruyucu Tertibatın Yerleştirilmesi, s.2

25
 Burada sistemin duruş performansını ifade eden T,
T= t1 + t2 (2)
formülüyle hesaplanmaktadır.

Bu eşitlikte,
t1: koruyucu sistemin tahrikiyle birlikte çıkış sinyali anahtarının kapalı
konuma geçmesi arasında geçen süre (s)
t2: çıkış sinyalinin kapalı konuma geçmesiyle birlikte, makinenin tehlikeli
fonksiyonunun durması arasında geçen süredir (s).

3.4.1. Operasyon Noktasına Dikey Yönde Yaklaşım

Şekil 17: Operasyon Noktasına Dikey Yaklaşma Örnekleri

1 Operasyon noktası S Minimum gerekli mesafe

2 Algılama noktası a Yaklaşma yönü
3 Sabit koruyucu

S, koruyucu ile operasyon noktası arasındaki minimum gerekli mesafenin en

az 100 mm, en çok 500 mm olabileceği durumlarda, (1) numaralı eşitlikte,

26
 K: insan vücudunun belli bir uzvunun yaklaşma hızı, 2.000 mm/s
C: 8 (d – 14)
d: AOKC’nin algılama kapasitesi (mm)
olduğundan, operasyon noktasına dikey yaklaşım olduğu durumlarda,
koruyucu ile operasyon noktası arasındaki minimum gerekli mesafenin
hesaplanmasında,

S = (2.000 x T) + 8 (d – 14) (3)

eşitliği kullanılmaktadır.
S, koruyucu ile operasyon noktası arasındaki minimum gerekli mesafenin 500
mm’ den daha fazla olabileceği durumlarda, (1) numaralı eşitlikte,
K: insan vücudunun belli bir uzvunun yaklaşma hızı, 1.600 mm/s
kabul edilir. Dolayısıyla, koruyucu ile operasyon noktası arasındaki minimum
gerekli mesafenin hesaplanmasında,

S = (1.600 x T) + 8 (d – 14) (4)

eşitliği kullanılır.
Kullanılacak olan AOKC’nin tasarım kriterlerine göre d bileşeninin değeri
değişiklik göstermektedir.
AOKC’nin parmak algılayıcı özellikte olması durumunda d’nin değeri 14 ila
20 arasındadır. El algılayıcı özellikte olması durumunda ise söz konusu d değeri, 20
ila 30 arasındadır.

3.4.2. Operasyon Noktasına Yatay Yönde Yaklaşım

Şekil 18: Operasyon Noktasına Yatay Yaklaşma Örneği

27
1 Operasyon noktası H Algılama noktasının yerden yüksekliği
2 Algılama noktası S Minimum gerekli mesafe
3 Algılama noktasının kenarı X Algılama noktası ile operasyon noktası mesafesi
4 Sabit koruyucu a Yaklaşma yönü

H, Algılama noktasının yerden yüksekliğinin minimum 850 mm olduğu

durumlarda, (1) numaralı eşitlikte,

K: insan vücudunun belli bir uzvunun yaklaşma hızı, 1.600 mm/s

C: (1.200 – 0,4 H)
olduğundan, operasyon noktasına yatay yaklaşım olduğu durumlarda,
koruyucu ile operasyon noktası arasındaki minimum gerekli mesafenin
hesaplanmasında,

S = (1.600 x T) + (1.200 – 0,4 H) (5)

eşitliği kullanılmaktadır.
AOKC’ nin zeminden minimum yüksekliğini (H) hesaplayabilmek için,

H = 15 (d – 50) (6)
eşitliği kullanılmaktadır.

3.4.3. Çift El Kumanda Tertibatlı Presler

Çift el kumanda tertibatı kullanılan preslerde, (1) numaralı eşitlikte,
K: insan vücudunun belli bir uzvunun yaklaşma hızı, 1.600 mm/s
C: 250 mm
olduğundan, operasyon noktasına yatay yaklaşım olduğu durumlarda,
koruyucu ile operasyon noktası arasındaki minimum gerekli mesafenin
hesaplanmasında,

S = (1.600 x T) + 250 (7)

eşitliği kullanılmaktadır.

28
 Aktif Opto-Elektronik Koruyucu Cihazların yerleşimi ile ilgili örnekler, Ekler
içerisinde verilmektedir.

3.5. Asgari Açıklıklar

Türk Standartlı Enstitüsü’nün TS EN 349+A1 sayılı, Makinelerde Güvenlik-
İnsan Vücut Azalarının Ezilmeye Karşı Korumak İçin Asgari Açıklıklar isimli
standardı, preslerde operasyon noktasında meydana gelebilecek ve ezilmeyle
sonuçlanacak tehlikelerden kaçınmak amacıyla hareketli kalıplar arasındaki
minimum mesafeleri belirlemektedir.
Söz konusu standartta yer alan mesafeler yalnızca, güvenliğin bu mesafeler
ile sağlanabileceği durumlarda kullanılmaktadır32.
Bu mesafeler, Tablo 1’ de gösterilmektedir.
Tablo 1: İnsan Vücut Uzuvlarına Göre Asgari Açıklık sDeğerleri
Vücut kısımları En az açıklıklar (mm) Şekil

Gövde 500

Kafa (en uygunsuz konum) 300

Bacak 180

Ayak 120

Ayak parmakları 50

Kol 120

El, el bileği, yumruk 100

Parmak 25

32
Türk Standartlı Enstitüsü – TS EN 349+A1-Makinelerde Güvenlik-İnsan Vücut Azalarının
Ezilmeye Karşı Korumak İçin Asgari Açıklıklar, s.1

29
 Presler göz önüne bulundurulduğunda, bu tablonun kol, el, el bileği, yumruk
ve parmakları kapsayan ifadelerine dikkat edilmesi gerekmektedir.
Söz konusu tabloda kol, el, el bileği, yumruk ve parmak ile belirtilen
açıklıklar, yalnızca, ilave bir güvenlik önlemi gerektirmeyen durumlarda dikkat
edilmesi gereken hususlardır.

3.6. Mesafe Koruyucuları

Mesafe koruyucuları, bir tehlikeli bölgeyi tam olarak kapatmayan, ancak
fizikî boyutları veya tehlike bölgesine olan mesafesi vasıtası ile ulaşmayı engelleyen
veya azaltan koruyuculardır.
Eksantrik, Hidrolik ve Abkant preslerde, operasyon noktasına veya hareketli
kısımlara erişimi engelleyen yukarıda verilen koruyucu örneklerinin yanı sıra, söz
konusu preslerin tehlikeli bölgeleri ile operatörler veya diğer çalışanlar arasında
fiziki bir bariyer görevi gören koruyucuların konulması da, bu kişilerin preslerin
yakınına yaklaşmasını önleyecektir.
Böyle bir durumda kullanılan mesafe koruyucularının özellikleri, Türk
Standartlı Enstitüsü’nün TS EN ISO 13857:2009-02 sayılı Makinelerde Güvenlik-
Kol ve Bacakların Ulaşabileceği Bölgelerde Tehlikenin Önlenmesi İçin Güvenlik
Mesafeleri isimli standardında yer almaktadır.

Şekil 19: Mesafe Koruyucusunun Yerleşimi

a Tehlikeli bölgenin yüksekliği 1 Tehlikeli bölgenin en yakın yeri
b Mesafe koruyucunun yüksekliği 2 Zemin
c Yatay güvenlik mesafesi 3 Mesafe koruyucusu

30
 Tehlike bölgesinin yüksekliği ve mesafe koruyucusunun yüksekliğine göre,
söz konusu mesafe koruyucusunun, tehlike bölgesinden ne kadar uzağa
yerleştirilebileceği ile ilgili düzenleme, Tablo 2’de verilmektedir.
Buna göre, tehlike bölgesinin yerden yüksekliğinin 1.200 mm olduğu bir
preste, 1.400 mm yüksekliğinde bir mesafe koruyucusu kullanılacaksa, söz konusu
mesafe koruyucusu ile presin tehlikeli bölgesi arasındaki minimum uzaklığın, 1.100
mm olması gerekmektedir.

31
 4. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

Eksantrik, Hidrolik ve Abkant presler, pek çok farklı sektörde kullanılan ve

kazaların sıklıkla yaşandığı iş ekipmanlarıdır.
Bu iş ekipmanlarında çalışanların sağlıkları ve güvenlikleri ile ilgili gerekli
önlemlerin alınması, dolayısıyla çalışanların daha insani şartlarda çalışabilmeleri
için, ekipman üzerinde var olan asgari güvenlik önlemlerinin yanı sıra, hareketli
aksama temas dâhil, özellikle operasyon noktalarına erişim imkânlarının tamamen
engellenmesi veya mümkün olduğunca kısıtlanması gerekmektedir.
Bu etüd çalışmasıyla, presler üzerindeki hareketli aksama ve preslerin
operasyon noktalarına erişimin fiziksel bariyerler veya ışın bariyerleri gibi AOKC’
ler ile nasıl kısıtlanması gerektiği ile ilgili hususlar ele alınmıştır.
Bununa birlikte, söz konusu preslerde kullanılan ve iş sağlığı ve güvenliği
yönünden yapılan teftişlerde, özellikle açık kalıplarla çalışılan preslerde asgari
güvenlik önlemi olarak istenilen çift el kumanda tertibatlarının standartlar gereği
nasıl olması gerektiği hususuna değinilmiştir.
Kendisi veya kendisine bağlı diğer birimlerin arıza yapmasını algılayan,
sistemi emniyetli konuma getirerek arızaya geçen ve arıza giderilinceye kadar
çalışmamayı garanti eden Emniyet Kumanda Cihazları ise bu etüd konusunun
dışında bırakılmıştır.
Preslerde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili hususlar İş Ekipmanlarının
Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğinden alınmış olup, bu
yönetmeliğin ilgili hükümlerini detaylandırıcı nitelikteki ek bilgiler, Türk
Standartları Enstitüsü’nün yayımlamış olduğu standartlardan alınmıştır.
İş Teftiş Kurulu Başkanlığı’nın 06/04/2012 tarihli ve 3002 sayılı yazısı
gereği, iş sağlığı ve güvenliği yönünden yapılacak olan teftişlerde, metin içerisinde
belirtilen standartlar ile ilgili hususların, tespit edilen noksanlıklara ilaveten
kullanılması, söz konusu iş ekipmanları ile ilgili işverenlerden istenilecek olan
düzeltici faaliyetlerin daha net olmasının yolunu açacaktır.

32
 5. KAYNAKLAR

1. http://tr.wikipedia.org/wiki/Talaşlı_imalat
2. Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 692+A1 – Takım Tezgâhları-Mekanik
Presler-Güvenlik
3. http://www.germakmakina.com.tr/Groups/Default.aspx?LanguageID=1&Gro
upID=3&ContentID=55
4. Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 693+A2 – Takım Tezgâhları-Güvenlik-
Hidrolik Presler
5. http://www.anadolutayfasi.net/fizik/55021-soguk-pres-hidrolik-pres-nedir-
nerelerde-kullanilir.html
6. Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 12622 – Takım Tezgâhları-Hidrolik
Abkant Presler-Güvenlik
7. Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 953+A1 – Makinalarda Güvenlik-
Koruyucular-Sabit ve Hareketli Koruyucuların Tasarımı ve Yapımı İçin
Genel Özellikler
8. Türk Standartları Enstitüsü – TS EN 574+A1 – Makinalarda Güvenlik-İki El
Kumanda Tertibatları-Fonksiyonel Özellikler-Tasarım Prensipleri
9. Türk Standartları Enstitüsü – TS EN ISO 13855 – Makinelerde Güvenlik-
Vücut Kısımlarının Yaklaşım Hızına göre Koruyucu Tertibatın
Yerleştirilmesi
10. Türk Standartlı Enstitüsü – TS EN 349+A1 – Makinelerde Güvenlik-İnsan
Vücut Azalarının Ezilmeye Karşı Korumak İçin Asgari Açıklıklar
11. Türk Standartlı Enstitüsü – TS EN ISO 13857 2009-2 – Makinelerde
Güvenlik-Kol ve Bacakların Ulaşabileceği Bölgelerde Tehlikenin Önlenmesi
İçin Güvenlik Mesafeleri

33
 6. EKLER
Tablo 2: Tehlike Bölgesinin Ve Mesafe Koruyucusunun Yüksekliğine Göre Koruyucunun Mesafesi

Tehlikeli Bölgenin Mesafe koruyucusunun yüksekliği (b)

1.000 1.200 1.400 1.600 1.800 2.000 2.200 2.400 2.500 2.700
Yüksekliği (a)
Yatay güvenlik mesafesi (c)
2.700 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
2.600 900 800 700 600 600 500 400 300 100 0
2.400 1.100 1.000 900 800 700 600 400 300 100 0
2.200 1.300 1.200 1.000 900 800 600 400 300 0 0
2.000 1.400 1.300 1.100 900 800 600 400 0 0 0
1.800 1.500 1.400 1.100 900 800 600 0 0 0 0
1.600 1.500 1.400 1.100 900 800 500 0 0 0 0
1.400 1.500 1.400 1.100 900 800 0 0 0 0 0
1.200 1.500 1.400 1.100 900 700 0 0 0 0 0
1.000 1.500 1.400 1.000 800 0 0 0 0 0 0
800 1.500 1.300 800 600 0 0 0 0 0 0
600 1.400 1.300 800 0 0 0 0 0 0 0
400 1.400 1.200 400 0 0 0 0 0 0 0
200 1.200 900 0 0 0 0 0 0 0 0
0 1.100 500 0 0 0 0 0 0 0 0

34
 Tablo 3: Hareketli Kısımlara Temas İle İlgili Hususlar
Mevzuat Dayanağı Parça Ulaşma Sıklığı Koruyucu Tipi İlgili Standart
Volan Hiç veya vardiya başına bir kez Sabit Koruyucu TS EN 692+A2
Kayış ve kasnak Hiç veya vardiya başına bir kez Sabit Koruyucu TS EN 953+A1
Hareketli koruyucu,
İş Ekipmanlarının Kullanımında Vardiya başına birden fazla ve
Kayış ve kasnak koruyucu kilitli ara TS EN 953+A1
Sağlık ve Güvenlik Şartları sabit koruyucu sökülmesi zor ise
kilitlemeli koruyucu
Yönetmeliği Madde 6 – Ek-I
Hiç veya vardiya başına bir kez
Madde: 2.8 Tablo 2’ye uygun
Volan, kayış ve veya Vardiya başına birden fazla TS EN ISO 13857:
Mesafe koruyucusu
kasnak ve sabit koruyucu sökülmesi zor 2009-2
kullanılmalıdır
ise

35
 Tablo 4: Eksantrik Preslerde Operasyon Noktasına Fiziksel Temas İle İlgili Hususlar
Mevzuat Dayanağı Parça Koruyucu Önlem İlgili Standart
Kapalı kalıplar Kapalı kalıplar kendiliğinden güvenli olmalıdır. TS EN 692+A1
Güvenlik mesafeleri ilgili standartta belirtildiği
Kapalı kalıplar TS EN 692+A1
gibi veya 6mm’yi aşmamalıdır.
Asgari açıklıklar ilgili standartta belirtiği gibi
Kapalı kalıplar TS EN 692+A1
olmalıdır.
İş Ekipmanlarının Kullanımında Sabit koruyucu Rijit yapıda ve sabit olmalıdır TS EN 692+A1
Sağlık ve Güvenlik Şartları Koruyucu kapanıncaya kadar vuruşun başlaması
Ara kilitli koruyucu TS EN 692+A1
Yönetmeliği Madde 6 – Ek-I önlenmelidir
Madde: 2.8 Açık kalıplar Çift el kumanda tertibatı kullanılmalıdır TS EN 692+A1
Tehlikenin sadece güvenli mesafeler ile
Açık kalıplar sağlanabileceği durumlarda, Tablo:1’deki TS EN 349+A1
güvenlik mesafelerine dikkat edilmelidir.
Tablo 2’ye uygun Mesafe koruyucusu TS EN ISO 13857:
Açık ve kapalı kalıplar
kullanılmalıdır 2009-2

36
 Tablo 5: Hidrolik Preslerde Operasyon Noktasına Fiziksel Temas İle İlgili Hususlar
Mevzuat Dayanağı Parça/İlgili Kısım Koruyucu Önlem İlgili Standart
Güvenlik mesafeleri ilgili standartta belirtildiği
Kapalı kalıplar TS EN 693+A2
gibi veya 6mm’yi aşmamalıdır.
Asgari açıklıklar ilgili standartta belirtiği gibi
Kapalı kalıplar TS EN 693+A2
olmalıdır.
Tehlikenin sadece güvenli mesafeler ile
Açık kalıplar sağlanabileceği durumlarda, Tablo 1’deki TS EN 349+A1
İş Ekipmanlarının Kullanımında güvenlik mesafelerine dikkat edilmelidir.
Sağlık ve Güvenlik Şartları Tablo 2’ye uygun Mesafe koruyucusu TS EN ISO 13857:
Açık ve kapalı kalıplar
Yönetmeliği Madde 6 – Ek-I kullanılmalıdır 2009-2
Madde: 2.8 Sabit koruyucu Rijit yapıda ve sabitlenmiş olmalıdır TS EN 693+A2
Ara kilitlemeli ve
Sabit koruyucular ile birlikte kullanıldığında,
koruyucu ara kilitlemeli TS EN 693+A2
operasyon noktasına erişim engellenmelidir
koruyucu
Birden fazla yönden erişim Her bir tarafta operatör için eşit düzeyde koruma
TS EN 693+A2
imkânı varsa sağlayacak bir koruyucu tertibatı
Yastık yüksekliği Zeminden min. 750 mm olması gerekir. Eğer bu TS EN 693+A2

37
 sağlanamıyorsa makine üzerine sabitlenen ilave
koruyucular kullanılmalıdır
Operasyon noktasına sadece AOKC içerisinden
AOKC TS EN 693+A2
erişilmelidir
AOKC engelleniyorsa pres, çevrime
AOKC TS EN 693+A2
girmemelidir
Kapalı konumdayken gösterge lambaları da
AOKC TS EN 693+A2
kapanmalıdır
Operatör sayısı kadar çift el kumanda tertibatı
Çift el kumanda TS EN 693+A2
olmalıdır
Operasyon noktasına erişim 650mm’den daha
Çift el kumanda TS EN 693+A2
genişse, ilave koruyucular olmalıdır

38
 Tablo 6: Abkant Preslerde Operasyon Noktasına Fiziksel Temas İle İlgili Hususlar
Mevzuat Dayanağı Parça/İlgili Kısım Koruyucu Önlem İlgili Standart
Sabit koruyucu Rijit yapıda ve sabitlenmiş olmalıdır TS EN 12622
Ara kilitlemeli ve
Sabit koruyucular ile birlikte kullanıldığında,
koruyucu ara kilitlemeli TS EN 12622
operasyon noktasına erişim engellenmelidir
koruyucu
Operasyon noktasına sadece AOKC içerisinden
AOKC TS EN 12622
erişilmelidir
İş Ekipmanlarının Kullanımında Operatör pres ile AOKC arasına girebiliyorsa,
AOKC TS EN 12622
Sağlık ve Güvenlik Şartları ayrı bir AOKC olmalıdır
Yönetmeliği Madde 6 – Ek-I AOKC AOKC engelleniyorsa pres, çevrime girmemeli TS EN 12622
Madde: 2.8 Kapalı konumdayken gösterge lambaları da
AOKC TS EN 12622
kapanmalıdır
Sabit ve ara kilitlemeli koruyucular veya
Arka kısım TS EN 12622
koruyucu ara kilitlemeli koruyucular
Arka kısım AOKC kullanılabilir. TS EN 12622
Tablo 2’ye uygun Mesafe koruyucusu TS EN ISO 13857:
Tüm tehlikeli bölümler
kullanılmalıdır 2009-2

39
 AOKC İle İlgili Örnek Hesaplamalar
Örnek 1:
Bir hidrolik preste, çıkış sinyalinin kapalı konuma geçmesiyle birlikte presin
tehlikeli fonksiyonunun durması için geçen süre (t2) 60 ms’ dir. Dikey bir AOKC
sistemi bulunan presin algılayıcısının kapasitesi (d) 14 mm ve algılayıcının tahrikiyle
birlikte çıkış sinyali anahtarının kapalı konuma geçmesi arasında geçen süre (t1) 30
ms’ dir. Bu durumda, koruyucu ile operasyon noktası arasındaki minimum gerekli
mesafe, aşağıdaki formüle göre hesaplanmalıdır:

S = (2.000 x T) + 8 (d – 14) (3)

Burada,
T = t1 + t2 = 30 ms + 60 ms = 90 ms = 0,09 s
d = 30 mm ise,
S = (2.000 mm/s x 0, 09 ms) + 8 (14 mm – 14 mm)
= 180 mm’ dir.

Yani, söz konusu hidrolik preste kullanılacak olan AOKC’ nin, operasyon
noktasından minimum 180 mm uzağa yerleştirilmesi gerekmektedir.

Örnek 2:
Örnek 1’ de verilen hidrolik preste, algılayıcısının kapasitesi (d) 30 mm bir
AOKC için minimum gerekli mesafe, aşağıdaki formüle göre hesaplanmalıdır:

S = (2.000 x T) + 8 (d – 14) (3)

Burada, T = 0,09 s ise,

S = (2.000 mm/s x 0,09 s) + 8 (30 mm – 14 mm)
= 308 mm

Yani, söz konusu hidrolik preste kullanılacak olan AOKC’ nin, operasyon
noktasından minimum 308 mm uzağa yerleştirilmesi gerekmektedir.

40