ICS 13.

110 TÜRK STANDARDI TS EN 1050/Nisan 1997

ÖNSÖZ

− Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN 1050 (1996) standardõ esas alõnarak, TSE
Mühendislik Hizmetleri Hazõrlõk Grubu’nca hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu’nun 14 Nisan
1997 tarihli toplantõsõnda Türk Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir.
ICS 13.110 TÜRK STANDARDI TS EN 1050/Nisan 1997

İÇİNDEKİLER
0 - GİRİŞ..................................................................................................................... 1
1 - KAPSAM............................................................................................................... 1
2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR ......................................................................... 1
3 - TARİFLER............................................................................................................. 2
3.1 - ZARAR (HASAR) ...................................................................................................... 2
3.2 - TEHLİKELİ HADİSE .................................................................................................. 2
3.3 - GÜVENLİK TEDBİRİ ................................................................................................. 2
3.4 - BAKİYE RİSK ............................................................................................................ 2
4 - GENEL KURALLAR ............................................................................................. 2
4.1 - TEMEL KAVRAMLAR ............................................................................................... 2
4.2 - RİSK DEĞERLENDİRMESİ BİLGİLERİ..................................................................... 4
5 - MAKİNE SINIRLARININ TAYİNİ .......................................................................... 4
6 - TEHLİKENİN TANITIMI ........................................................................................ 4
7 - RİSK TAHMİNİ ..................................................................................................... 4
7.1 - GENEL ...................................................................................................................... 4
7.2 - RİSK ELEMANLARI .................................................................................................. 5
7.2.1 - Risk Elemanlarõnõn Bileşimi ................................................................................................. 5
7.2.2 - Ağõrlõk (Olmasõ Mümkün Zararõn ve Hasarõn Derecesi) ...................................................... 5
7.2.3 - Zararõn Meydana Gelme İhtimali ......................................................................................... 5
7.3 - RİSK ELEMANLARININ TESPİTİNDE GÖZ ÖNÜNE ALINACAK HUSUSLAR........ 6
7.3.1 - Tehlikeye Maruz Kalan kişiler.............................................................................................. 6
7.3.2 - Tehlikeye Maruz Kalmanõn Tipi, Sõklõğõ ve Süresi ............................................................... 6
7.3.3 - Tehlikeye Maruz Kalma İle Tesirleri Arasõndaki İlişki .......................................................... 6
7.3.4 - İnsan Faktörleri .................................................................................................................... 7
7.3.5 - Güvenlik Fonksiyonlarõnõn Güvenirliği ................................................................................. 7
7.3.6 - Güvenlik Tedbirlerin İşlemez Hale Getirilme veya Yanõltõlma İmkanlarõ ............................ 7
7.3.7 - Güvenlik Tedbirlerinin İdame Ettirilebilme Kabiliyeti ........................................................... 8
8 - RİSK DEĞERLENDİRMESİ (KIYMETLENDİRİLMESİ) ........................................ 8
8.1 - GENEL ...................................................................................................................... 8
8.2 - RİSK AZALTMASI HEDEFİNE VARILMASI............................................................... 8
8.3 - RİSK MUKAYESESİ.................................................................................................. 8
9 - DOKÜMANLAR .................................................................................................... 9
EK A......................................................................................................................... 10
EK B......................................................................................................................... 15
EK C......................................................................................................................... 17
ICS 13.110 TÜRK STANDARDI TS EN 1050/Nisan 1997

MAKİNELERDE GÜVENLİK - RİSK DEĞERLENDİRMESİ

PRENSİPLERİ

0 - GİRİŞ
A tipinde bir güvenlik standardõ olan bu standardõn fonksiyonu, EN 292-1:1991 Madde 6' da ifade
edilen risk değerlendirmesi işlemlerinin tutarlõ ve sistematik olarak yapõlabilmesi için gereken
prensipleri ortaya koymaktõr.
Bu standard makine tasarõmõ safhasõnda alõnacak kararlar hakkõnda rehber olarak kullanõlõr (bk.EN
292-1: 1991 Madde 3.11), C ve B tiplerindeki standardlarõn temel güvenlik ve sağlõk kurallarõna (bk.
EN 292-2 : 1995/A1 EK A) uygun olmasõnõ sağlamak amacõyla, birbirleriyle tutarlõ ve uyumlu olarak
hazõrlanmasõna yardõmcõ olur.
Bu standardõ kullanarak temel güvenlik ve sağlõk kurallarõna kurallarõna (bk. EN 292-2 :1995/A1 EK A)
uygunluk hakkõnda bir hüküme varõlamaz.
Bu standardõn, tasarõm metotlarõ hakkõnda temel talimatlarõ sağlayan el kitaplarõna ve eğitici kurs
programlarõna dahil edilmesi tavsiye olunur.

1 - KAPSAM
Bu standard, makine ömrünün bütün safhalarõndaki (bk. EN 292-2 :1991 Madde 3.11a) risklerin
değerlendirmesi amacõyla, makineye ait tasarõm, kullanma, hadise, kaza ve zararlarla ilgili bilgi ve
tecrübenin bir araya getirilmesi suretiyle yapõlan ve risk değerlendirmesi olarak isimlendirilen işlemler
için genel kurallarõ ortaya koyar.
Bu standard, yürütülecek risk değerlendirmesi işlemlerinin kabul edilmesi için gerekli olan bilgiler
hakkõnda rehber olarak kullanõlõr. İşlemler; tehlikelerin tanõtõlmasõ, riskin tahmini ve değerlendirmesidir.
Bu standardõn amacõ, makinenin güvenliği hakkõnda verilecek kararlar hususunda tavsiyelerde
bulunmak ve yürütülen risk değerlendirmesi işleminin doğrulanmasõ için gerekli olan doküman
tiplerini vermektir.
Bu standard, başka yerlerde (meselâ kitaplarda ve diğer referans dokümanlarda) bulunacağõndan
dolayõ, risklerin tahmini ve tehlikelerin analiz metotlarõ hakkõnda detaylõ açõklamalarõ kapsamaz. Bu
metotlarõn bazõlarõ hakkõnda özetler sadece bilgi amacõyla verilmiştir (bk. EK B).

2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR

Bu standardda tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standardlarda atõf yapõlmaktadõr. Bu
atõflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen
atõflarda daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapõlan bu standardda da tadil veya revizyon
yapõlmasõ şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standardõn tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili standardõn en
son baskõsõ kullanõlõr.

EN, ISO, IEC vb.Adõ TS No Adõ

No (İngilizce)
EN 292-1:1991 Safety of machinery - Basic
concepts, general principles for
design; Part1 : Basic
terminology, metodology
EN 292-2 : 1991 Safety of machinery;Basic
/A1:1995 concepts; general principles for
design; Part 2 :Technical
principles and specifications
EN 60204-1:1992 Safety of machinery;-Electrical
equipment of machines; Part 1 :
General requirements (IEC 204-
1:1992 , tadilatõ)
CEN/CENELEC Guidelines for the inclusion of
Memorandum N safety aspects in standards
9 : 1994 (Identical to ISO/IEC Guide
51:1990)
(Türkçe)
TS EN 292-1 Makinelerde - Güvenlik -Tasarõm
için temel kavramlar, genel
prensipler-Bölüm 1: Temel
terimler, metodolji
TS EN 292-2 Makinelerde - Güvenlik -Tasarõm
için temel kavramlar, genel
prensipler- Bölüm 2: Teknik
prensipler ve özellikler
TS 10316 Makinelerde Güvenlik -
EN 60204-1 Makinelerin Elektrik Donanõmõ -
Bölüm 1 : Genel Kurallar

1
ICS 13.110 TÜRK STANDARDI TS EN 1050/Nisan 1997

3 - TARİFLER
Bu standardõn amacõ bakõmõndan EN 292-1’de verilen tarifler ile aşağõda verilen tarifler uygulanõr:

3.1 - ZARAR (HASAR)

Sağlõğa veya mala verilen fizikî yaralanma veya ziyandõr (CEN/CENELEC Memorandum N: 9 :1994
Madde 3.4).

3.2 - TEHLİKELİ HADİSE

Zararõn meydana gelmesine sebep olan hadisedir.

3.3 - GÜVENLİK TEDBİRİ

Riski azaltan veya tehlikeyi gideren vasõtadõr.

3.4 - BAKİYE RİSK

Güvenlik tedbirleri alõndõktan sonra arta kalan riskdir.

4 - GENEL KURALLAR
4.1 - TEMEL KAVRAMLAR
Risk değerlendirmesi (takdiri, assessment), makinedeki tehlikelerin, sistematik bir yolla gözden
geçirilmesine imkân veren bir dizi mantõk adõmõdõr. Gerekli olduğu durumlarda risk değerlendirmesini
müteakip EN 292-1 Madde 5’de tarif edildiği gibi risk azaltmasõ yapõlõr. Bu işlemin tekrar tekrar
yapõlmasõ ile tehlikelerin mümkün olduğu kadar giderilmesi ve güvenlik tedbirlerinin alõnmasõ
gerçekleştirilir.

Risk değerlendirmesi aşağõda verilen hususlarõ kapsar (bk. Şekil 1):

− Risk analizi,
a) Makinenin sõnõrlarõnõn tayin edilmesi (bk.Madde 5);
b) Tehlikelerin tanõtõlmasõ (bk.Madde 6);
c) Risk tahmini (bk.Madde 7)
− Risk değerlendirmesi (kõymetlendirilmesi, evaluation), (bk.Madde 8)

Risk analizi, makinenin güvenliği hususunda hüküm verilmesine, sõra ile imkân sağlayacak risk
değerlendirmesi (kõymetlendirilmesi) için gerekli bilgileri temin etmelidir.

Risk değerlendirmesi hükmî kararlara dayanõr. Bu kararlar, nicel metotlarla, mümkün olduğu kadar
tamamlanmõş olan nitel metotlar ile desteklenmelidir. Nicel metotlar, tahminî zararõn ağõrlõğõ ve boyutu
büyük olduğunda bilhassa uygundur.

Nicel metotlar, alternatif güvenlik tedbirlerinin değerlendirmesi ve daha iyi koruma sağlayan tedbirlerin
tayini hususunda faydalõdõr.

NOT - Nicel metotlarõn uygulanmasõ mevcut olan faydalõ verilerin miktarõ ile kõsõtlõdõr ve bu yüzden
çoğu uygulamalarda sadece nitel risk değerlendirmesinin yapõlmasõ mümkün olur.

Risk değerlendirmesi, takip edilen işlemlerin ve elde edilen sonuçlarõn doküman haline getirilmesi ile
yürütülmelidir.

2
ICS 13.110 TÜRK STANDARDI TS EN 1050/Nisan 1997

BAŞLA

Makinenin sõnõrlarõnõn
tayin edilmesi
(bk.Madde 5)

Tehlikenin
tanõtõmõ
(bk.Madde 6)

Risk tahmini
(bk.Madde 7)

Risk değerlendirmesi
(kõymetlendirilmesi)
(bk.Madde 8)

Makine
güvenli mi?

HAYIR

Risk azaltmasõ

Risk azaltmasõ ve uygun güvenlik tedbirlerinin seçimi risk değerlendirmesinin bir

parçasõ değildir. Daha fazla açõklama için EN 292-1:1991 Madde 5 ve EN 292-2 'ye bakõnõz.

ŞEKİL 1 - Güvenliği Sağlamak Amacõyla Tekrarlamalõ İşlem

3
ICS 13.110 TÜRK STANDARDI TS EN 1050/Nisan 1997

4.2 - RİSK DEĞERLENDİRMESİ BİLGİLERİ

Risk değerlendirmesi ve herhangi nitel ve nicel analiz hakkõnda verilecek bilgiler aşağõdakilerinden
uygun olanlarõ kapsamalõdõr:
− makinenin sõnõrlarõnõ (bk. Madde 5);
− makinenin ömründeki bütün safhalar için kurallarõ (bk EN 292-1 Madde 3.11);
− tasarõm resimlerini veya makinenin yapõsõnõ belirten diğer vasõtalarõ;
− güç beslemesi ile ilgili kurallarõ;
− mevcutsa, kaza ve hadise geçmişi;
− sağlõğa zararlõ olup olmadõğõ hakkõnda herhangi bilgi.

Makinenin tasarõmõ geliştirildiğinde ve tadilat yapõlmasõ gerektiğinde bu bilgiler güncelleştirilmelidir.

Değişik tipte makinelerdeki benzeri tehlikeli durumlar arasõnda kõyaslama yapmak ekseriya
mümkündür. Ancak bu durumlardaki tehlikeler ve kaza vakalarõ hakkõnda yeterli bilgilerin olmasõ
şartõr.

Kaza geçmişinin olmamasõ, kazalarõn az sayõda veya az yoğunlukta olmasõndan dolayõ riskin az
olduğu hemen farzedilmemelidir.

Nicel analiz yapmak için veri tabanlarõndan, kitaplardan, laboratuvarlardan ve imalâtçõlarõn

kataloglarõndan alõnan bilgiler, uygun olduklarõna emin olunmasõ şartõyla kullanõlabilir. Verilerde olan
belirsizlik dokümanlarda belirtilmelidir.(bk. Madde 9)

Tecrübe ile elde edilen uzman görüşlerine (meselâ Delfi tekniği- bk. EK B) dayanan veriler, nitel
verileri tamamlamak amacõyla kullanõlabilir.

5 - MAKİNE SINIRLARININ TAYİNİ

Risk değerlendirmesi ;
− makine ömrünün bütün safhalarõnõ (bk. EN 292-1 Madde 3.11a) ;
− EN 292-1 Madde 3.12’ de tanõmlanmõş olduğu gibi amaçlanan kullanma şartlarõnõ (hem makinenin
doğru kullanõlmasõnõ ve çalõştõrõlmasõnõ hem de tahminî kötü kullanma ve düzensiz çalõşma
neticesinde ortaya durumlarõ) dikkate alarak makinenin sõnõrlarõnõ (EN 292-1 Madde 5.1);
− makinenin tahminî kullanõlma durumlarõna ait bütün bilgileri (sanayi, sanayi dõşõ ve evde),
kullananlarõn cinsiyeti, yaşõ, daha çok hangi ellerini kullandõklarõ veya fizikî kâbiliyetlerinin sõnõrõnõ
(meselâ görme veya işitme özürlüler, anatomik boyutlar ve mukavemet);
− aşağõda belirtildiği gibi tahminî kullanõcõlarõn;
• operatörler (eğitilmiş ve beceri sahibi bakõm personeli veya teknisyenler);
• stajyer ve çõraklar;
• alelade vatandaşlarõn
eğitim, tecrübe veya kabiliyetlerinin beklenen seviyelerini;
− mâkul şartlarda orada bulunmasõ tahmin edilen tehlikeye maruz diğer personeli
hesaba katmalõdõr.

6 - TEHLİKENİN TANITIMI
Makinedeki bütün tehlikeler, tehlikeli durumlar ve hadiseler tanõtõlmalõdõr. Bu işleme yardõmcõ olmak
gayesiyle EK A’da misâller verilmiştir (Makine tarafõndan meydana getirilen tehlikelerin tarifleri
hususunda daha geniş bilgi için EN 292-1 Madde 4’e bakõnõz).

Tehlikelerin sistematik analizinin yapõlmasõ için muhtelif metotlar mevcuttur. Buna ait misâller EK B’de
verilmiştir.

7 - RİSK TAHMİNİ
7.1 - GENEL
Tehlikelerin tanõtõlmasõndan sonra (bk. Madde 6), her bir tehlike için Madde 7.2'de verilen risk
elemanlarõnõn tayin edilmesi suretiyle risk tahmini yapõlmalõdõr. Bu elemanlarõn tayin edilmesi sõrasõnda
Madde 7.3'de verilen hususlar dikkate alõnmalõdõr.

4
ICS 13.110 TÜRK STANDARDI TS EN 1050/Nisan 1997

7.2 - RİSK ELEMANLARI

7.2.1 - Risk Elemanlarõnõn Bileşimi

Belirli bir hal veya teknik bir işlemdeki risk, aşağõda verilmiş elemanlarõn bir bileşimi olarak ortaya
çõkabilir;
− Zararõn ağõrlõğõ (olmasõ mümkün zararõn (hasarõn) derecesi),
− Zararõn meydana gelme ihtimali;
a) Kişilerin tehlikelere maruz kalma sõklõğõ ve müddeti,
b) Tehlikeli hadiselerin meydana gelme ihtimali,
c) Zararõ sõnõrlamak veya zarardan kaçõnmak amacõyla teknik veya insanî imkânlar (tehlikenin
farkõnda olma, hõzõn azaltmasõ, acil durdurma tertibatõ, takviyeli kumanda vb. leri).

Bu elemanlar Şekil 2 'de gösterilmiş, ilâve detaylarõ ise Madde 7.2.2 ve Madde 7.2.3'de verilmiştir.

Mütalaa edilen Tehlikelere maruz kalma sõklõğõ ve müddeti,

Mütalaa tehlikeden
edilen ‘nin
kaynaklanan Tehlikeli hadiselerin meydana gelme ihtimali,
tehlikeyle , olmasõ ve bir
ilgili mümkün Zararõ sõnõrlama veya zarardan kaçõnma fonksiyonudur
RİSK zararõn
AĞIRLIĞI Bu zararõn MEYDANA GELMESİ

ŞEKİL 2 - Risk Elemanlarõ

Tehlikelerin sistematik analizinin yapõlmasõ için muhtelif metotlar mevcuttur. Buna ait misâller EK B’de
verilmiştir

NOT - Bir çok durumda bu elemanlar tam olarak tayin edilemez, ancak tahmin edilebilir. Bu husus
bilhassa meydana gelmesi mümkün olan zararõn olabilme ihtimaline uygulanõr. Meydana
gelmesi mümkün olan zararõn ağõrlõğõ, bazõ durumlarda ise kolayca tesbit edilemez (meselâ
zehirli maddeler veya gerilim (stres) yoluyla sağlõğa zararlõ olma durumlarõnda olduğu gibi).

7.2.2 - Ağõrlõk (Olmasõ Mümkün Zararõn ve Hasarõn Derecesi)

Ağõrlõk aşağõda verilen kriterler dikkate alõnarak tahmin edilebilir;
a) Korunmasõ gereken aşağõda verilen nesnelerin yapõsõ;
− Kişiler,
− Mal, mülk,
− Çevre,
b) Yaralanma veya sağlõğa zararlõ olmanõn aşağõda verilen ağõrlõğõ;
− Hafif (normal olarak iyileşebilir),
− Ciddi (normal olarak iyileşmez),
− Ölüm.
− Zararõn ve hasarõn aşağõda verilen boyutu (her bir makine için);
− Bir kişi,
− Bir çok kişi.

7.2.3 - Zararõn Meydana Gelme İhtimali

Zararõn meydana gelme ihtimali, Madde 7.2.3.1 ilâ Madde 7.2.3.3 dikkate alõnarak tahmin edilmelidir.

7.2.3.1 - Tehlikeye maruz kalmanõn süresi ve sõklõğõ

Tehlikeye maruz kalma aşağõda verilen kriterler dikkate alõnarak tahmin edilebilir;
− Tehlikeli bölge içine ulaşma ihtiyacõ (meselâ normal çalõşma, bakõm veya onarõm gibi),
− Ulaşmanõn şekli, tabiatõ (meselâ malzemelerin elle beslenmesi),
− Tehlikeli bölge içinde sarfedilen zaman süresi,
− Ulaşmasõ gereken personelin sayõsõ,
− Ulaşma sõklõğõ.

7.2.3.2 - Tehlikeli hadiselerin meydana gelme ihtimali

İhtimal aşağõda verilen kriterler dikkate alõnarak tahmin edilebilir;

5
ICS 13.110 TÜRK STANDARDI TS EN 1050/Nisan 1997

− Güvenirlik ve diğer istatistiki veriler,

− Kaza geçmişi,
− Sağlõğa zararlõ olma geçmişi,
− Risk mukayesesi (Madde 8.3).

NOT - Tehlikeli bir hadisenin meydana gelmesi teknik veya insan menşeli olabilir.

7.2.3.3 - Zarardan kaçõnma veya zararõn sõnõrlanma imkânlarõ

Bunlar aşağõdaki durumlara bağlõdõr:
a) Makinenin:
1) Beceri sahibi olan kişiler tarafõndan,
2) Beceri sahibi olmayan kişiler tarafõndan,
3) İnsansõz olarak
çalõştõrõlmasõ;
b) Zarara sebep olabilecek tehlikeli hadiselerin olaylarõn:
1) Ani olarak,
2) Hõzlõ olarak,
3) Yavaş olarak
ortaya çõkma hõzõ;
c) Riskin:
1) Genel bilgilendirme ile,
2) Doğrudan gözlem ile,
3) Gösterge cihazlarõ vasõtasõyla
farkedilmesi;
d) Zararõn sõnõrlanmasõ veya zarardan kaçõnõlmasõ için insanî imkânlarõn (refleks, çeviklik, kaçõş
imkânlarõ vb.):
1) Mümkün,
2) Bazõ şartlar altõnda mümkün,
3) İmkânsõz,
şeklindeki halleri
e) Makine hakkõnda pratik tecrübe ve bilgi:
1) Sözkonusu makine,
2) Benzeri makine,
3) Tecrübe edilmemiş makine.

7.3 - RİSK ELEMANLARININ TESPİTİNDE GÖZ ÖNÜNE ALINACAK HUSUSLAR

7.3.1 - Tehlikeye Maruz Kalan kişiler

Risk tahmini işlemi yapõlõrken, tehlikeye maruz kalan bütün kişiler dikkate alõnmalõdõr. Bu kişiler
kavramõna operatörler (EN 292-1:1991 Madde 3.21) ve makine tarafõndan etkileneceği mâkul
şartlarda tahmin edilen diğer kişiler de dahildir.

7.3.2 - Tehlikeye Maruz Kalmanõn Tipi, Sõklõğõ ve Süresi

Mütalaâ edilen tehlikeye maruz kalmanõn (uzun vadede sağlõğa zararlõ olma dahil) tahmin edilmesi
işleminde makinenin bütün işletme tarzlarõ ve çalõşma metotlarõnõn analizi yapõlmalõ ve dikkate
alõnmalõdõr. Bu bilhassa kurma, eğitim, işlem değişimi veya düzeltme, temizlik, arõza bulma ve bakõm
esnasõnda oluşan ulaşma ihtiyacõnõ (EN 292-1:1991 Madde 3.11) etkiler.

Risk tahmini işlemleri, güvenlik fonksiyonlarõnõn askõya alõnmasõnõn (devre dõşõ edilmesinin) gerekli
olduğu (meselâ bakõm esnasõnda) durumlarõ için hesaba katõlmalõdõr.

7.3.3 - Tehlikeye Maruz Kalma İle Tesirleri Arasõndaki İlişki

Tehlikeye maruz kalma ile tesirleri arasõndaki ilişki dikkate alõnmalõdõr. Üst üste birikmiş maruz
kalmanõn tesirleri ve synerjistik (amillerin beraberce etkilemesiyle ortaya çõkan ve ferdi olarak yaptõklarõ
tesirlerin toplamõndan daha büyük olan tesir) tesirler de dikate alõnmalõdõr. Bu tesirlerin mütalaa
edilmesiyle yapõlan risk tahmini, mümkün olduğu kadar, uygun olduğu kabul edilen verilere
dayandõrõlmalõdõr.

6
ICS 13.110 TÜRK STANDARDI TS EN 1050/Nisan 1997

NOT - Kaza ile ilgili veriler, belirili tipteki güvenlik tedbiri ile belirli tipteki makinenin kullanõlmasõ ile ilgili
yaralanmanõn ağõrlõğõnõ ve ihtimalini göstermek için mevcut olabilir.

7.3.4 - İnsan Faktörleri

İnsan faktörleri riski etkileyebilir ve bu yüzden risk tahmininde dikkate alõnmalõdõr. Bu, misâl olarak
aşağõda verilenleri kapsar;
− Kişilerin makineyle yaptõğõ etkileşimi,
− Kişilerin birbirleriyle etkileşimi,
− Psikolojik hususlar,
− Ergonomik tesirler,
− Verilen bir durumda kişinin eğitimi, tecrübesi ve kabiliyetine bağlõ olan riskin farkedebilme
kapasitesini.

Tehlikeye maruz kalan kişinin kabiliyetinin tahmin edilmesinde aşağõda verilen hususlar dikkate
alõnmalõdõr;
− Makinenin tasarõmõnda ergonomik prensiplerin uygulanmasõ,
− Gereken vazifelerin yürütülmesi için tabiî olan veya geliştirilmiş kabiliyetleri,
− Riskleri farkedebilmeleri,
− Gereken vazifelerin kasten veya kazâen; sapma olmaksõzõn, yapõlmasõ esnasõndaki güven
seviyesi,
− Gerekli olan ve tarif edilmiş bulunan emniyetli çalõşma usullerinden saptõrmaya olan meyil.

Eğitim tecrübe ve kabiliyet riski etkiler, ancak bunlardan hiçbiri güvenlik koruma tedbirlerinin veya
tehlikenin tasarõm yoluyla bertaraf edilmesinin yerini almamalõdõr.

7.3.5 - Güvenlik Fonksiyonlarõnõn Güvenirliği

Risk tahmini elemanlarõn ve sistemin güvenirliğini dikkate almalõdõr. Risk tahmini aşağõda verilen
hususlarõ yerine getirmelidir:
− Zararla neticelenen durumlarõ tanõtmalõ (meselâ elemanlarõn arõzasõ, güç arõzasõ, elektrik
beslemesindeki bozukluklar),
− Uygun olduğu durumlarda alternatif güvenlik tedbirlerinin mukayesesini yapmak amacõyla nicel
metotlarõ kullanmalõ,
− Uygun güvenlik fonksiyonlarõnõn, elemanlarõnõn ve tertibatlarõnõn seçimini sağlamak için gereken
bilgileri sağlamalõdõr.

Kritik güvenlik fonksiyonlarõnõ (EN 292-1:1991 Madde 3.13.1) sağlayan elemanlar ve sistemlere özel
dikkat gösterilmelidir.

Birden fazla güvenlik tedbirinin bir güvenlik fonksiyonuna katkõda bulunduğu durumlarda, bu
tertibatlarõn seçimi güvenirlik ve performans açõsõndan tutarlõ olmalõdõr.

Tavsiye edilen güvenlik tedbirleri arasõnda iş idaresi, doğru davranõş, dikkat, şahsi koruyucu
donanõmõn uygulanmasõ, beceri veya eğitimin dahil olduğu durumlarda, teknik tedbirleri onaylamak
amacõyla bu gibi tedbirlerin nispeten az olan güvenirliği risk tahmininde dikkate alõnmalõdõr.

7.3.6 - Güvenlik Tedbirlerin İşlemez Hale Getirilme veya Yanõltõlma İmkanlarõ

Risk tahmininde, güvenlik tedbirlerinin işlemez hale getirilme veya yanõltõlabilme imkânlarõ dikkate
alõnmalõdõr. Risk tahmininde hesaba katõlacak diğer bir faktör de, sistemin işlemez hale getirilmesini
tahrik ve teşvik edecek ve onunla ilgili olan;
− Güvenlik tedbirlerinin üretimi yavaşlatõp yavaşlatmadõğõ veya diğer faaliyetlere veya kullanõcõ
tercihlerine müdahale edip etmediği,
− Güvenlik tedbirinin uygulanmasõnõn zor olup olmadõğõ,
− Operatörün dõşõnda başka kişilerin müdahil olup olmadõğõ,
− Güvenlik tedbirlerinin fonksiyonu bakõmõndan tanõnõp tanõnmadõğõ veya kabul edilip edilmediği.

Güvenlik tedbirinin işlemez hale getirilme imkânõ alõnan tedbirin tipine (meselâ ayarlanabilen koruyucu,
programlanabilen algõlama tertibatõ) ve tasarõm detaylarõna bağlõdõr.

7
ICS 13.110 TÜRK STANDARDI TS EN 1050/Nisan 1997

Programlanabilir elektronik sistemlerin kullanõlmasõ güvenlikle ilgili bilgisayar yazõlõmõna erişme, uygun
şekilde tasarõmlanmadõğõ ve izlenmediği takdirde, ilâve bir işlemez hale getirilme veya yanõltõlma
imkânõnõ da beraberinde getirir. Risk tahmini güvenlikle ilgili fonksiyonlarõn diğer makine
fonksiyonlarõndan ayrõ olmadõğõ ve ulaşmanõn mümkün olduğu yerleri tanõtmalõdõr. Bu durum, özellikle
teşhis veya işlem düzeltme gayesiyle uzaktan erişmenin gerekli olduğunda (EN 60204-1:1992 Madde
12.3.5) önemlidir.

7.3.7 - Güvenlik Tedbirlerinin İdame Ettirilebilme Kabiliyeti

Risk tahmini gereken seviyede koruma sağlamak amacõyla güvenlik tedbirlerinin gerekli şartlar içinde
idame ettirilebilmesinin mümkün olup olmadõğõnõ göz önüne almalõdõr.

NOT - Güvenlik tedbiri düzgün bir tertip içinde çalõşmaz ise, bu durum makinenin kullanõlmasõna
devam etmeyi sağlamak amacõyla güvenlik tedbirlerin işlemez hale getirilmesini veya
yanõltõlmasõnõ tahrik ve teşvik eder.

8 - RİSK DEĞERLENDİRMESİ (KIYMETLENDİRİLMESİ)

8.1 - GENEL
Risk tahmini yapõldõktan sonra, riskin azalõp azalmadõğõnõ veya güvenliğin sağlanõp sağlanmadõğõnõ
tayin etmek amacõyla risk değerlendirilmesi (kõymetlendirilmesi) işlemi yapõlõr. Risk azaltma işlemi
gerekiyor ise uygun güvenlik tedbiri seçilir ve uygulanõr, bu işlem tekrarlanõr (bk. Şekil 1). Bu
tekrarlama sõrasõnda alõnan yeni güvenlik tedbirinin ilâve bir tehlike yaratõp yaratmadõğõnõn tasarõmcõ
tarafõndan kontrol edilmesi önemlidir. İlave tehlikeler meydana gelir ise, bunlar tarif edilmiş tehlikeler
listesine dahil edilmelidir.

Riskin azaltmasõ hedefine varõlmasõ (bk. Madde 8.2) ve olumlu sonuçlanan risk mukayesesi (bk.
Madde 8.3) makinenin güvenli (EN 292-1:1991 Madde3.4) olmasõnõ temin eder.

8.2 - RİSK AZALTMASI HEDEFİNE VARILMASI

Aşağõdaki şartlarõn meydana getirilmesi risk azaltma işleminin hedefine vardõğõnõ gösterir:
− Tasarõm veya daha az tehlikeli malzeme ve cisimlerin eskisinin yerine kullanõlmasõyla veya
koruyucular vasõtasõyla tehlikenin giderilmesi veya riskin azaltõlmasõ,
− Amaçlanan kullanmaya göre yeterli şekilde korumayõ temin eden tipte koruyucularõn seçilmesi,
− Devreden çõkartõlma veya aldatõlma ihtimali veya zararõn ağõrlõğõ veya gereken vazifenin
yürütülmesinde engel olmasõ bakõmõndan uygulama için seçilen koruyucu tipinin uygun olmasõ,
− Makinenin amaçlanan kullanma şartlarõ hakkõnda verilen bigilerin yeteri kadar açõk olmasõ,
− Makinenin kullanõlmasõna ait çalõşma usulleri, makineyi kullanan kişilerin veya makinedeki
tehlikelere maruz kalan kişilerin kabiliyetleri ile tutarlõlõk göstermesi,
− Makinenin kullanõlmasõ için tavsiye edilen güvenli çalõşma usullerinin ve ilgili eğitim kurallarõnõn
yeterince tarifinin yapõlmasõ,
− Kullanõcõnõn makine ömrünün değişik safhalarõndaki bakiye riskler hakkõnda kifayetli olarak
bilgilendirilmesi,
− Bakiye riskleri ortadan kaldõrmak amacõyla şahsi koruyucu donanõmlarõnõn kullanõlmasõ tavsiye
ediliyor ise, buna ihtiyaç duyulan hallerin ve eğitici kurallarõn yeterince tarifinin yapõlmasõ,
− Alõnan ilâve tedbirlerin yeterli olmasõ (bk. EN 292-2:1991 Madde 6).

8.3 - RİSK MUKAYESESİ

Risk değerlendirilmesi (kõymetlendirilmesi) işleminin bir parçasõ olarak, benzer makineler arasõnda
aşağõda verilen kriterlere uyulmasõ şartõyla makinedeki risklerin mukayesi yapõlabilir;
− Benzer makineler güvenli olmalõ,
− Her iki makinenin amaçlanan kulllanõmlarõ ve uygulanan teknolojileri mukayese edilebilir olmalõ,
− Tehlikeler ve risk elemanlarõ mukayese edilebilir olmalõ,
− Teknik hedefler mukayese edilebilir olmalõ,
− Kullanma şartlarõ mukayese edilebilir olmalõ.
Bu mukayese metotlarõn kullanõlmasõ, özel kullanma şartlarõ için (meselâ, et kesmekte kullanõlan şerit
testere, ağaç kesmekte kullanõlan şerit testere ile mukayese edildiği durumlarda, malzemenin
değişmesiyle ortaya çõkan risk değerlendirilmelidir.) bu standardda tarif edilen risk değerlendirme
işleminin takib edilmesine olan ihtiyacõ ortadan kaldõrmaz.

8
ICS 13.110 TÜRK STANDARDI TS EN 1050/Nisan 1997

9 - DOKÜMANLAR
Bu standardõn amacõ bakõmõndan risk değerlendirmesi dokümanlarõ takip edilen işlemleri ve elde
edilen sonuçlarõ göstermelidir. Bu dokümanlar aşağõda verilenleri ilgili ise kapsar;

a) Değerlendirmenin yapõldõğõ makine (meselâ özellikler, sõnõrlar, kullanma amacõ vb.),

− Yapõlan ilgili varsayõmlar (meselâ yük, dayanõm, güvenlik faktörleri),
b) Tanõtõlmõş tehlikeler,
− Tanõtõlmõş tehlikeli durumlar,
− Risk değerlendirmesinde mütalaa edilen hadiseler,
c) Risk değerlendirmesinde esas alõnan bilgiler (bk. Madde4.2),
− Kullanõlan veriler ve kaynaklarõ (meselâ kaza geçmişleri, benzeri makineye uygulanmõş olan risk
Azaltma işleminden elde edilmiş tecrübeler),
− Kullanõlan verilerle ilgili belirsizlik ve risk değerlendirmesi üzerindeki etkisi,
d) Güvenlik tedbirleri vasõtasõyla ile varõlacak hedefler,
e) Tanõtõlmõş tehlikelerin giderilmesi veya riskin azaltõlmasõ için alõnmõş güvenlik tedbirleri (meselâ
standard veya diğer şartnameler),
f) Güvenlik tedbirleri uygulandõktan sonra makinedeki bakiye riskler,
g) Nihai olarak yapõlan risk değerlendirmesinin sonucu. (bk. Şekil 1).

9
ICS 13.110 TÜRK STANDARDI TS EN 1050/Nisan 1997

EK A
(Bilgi için verilmiştir)
TEHLİKELER, TEHLİKELİ DURUMLAR VE TEHLİKELİ HADİSELERE AİT MİSÂLLER

ÇİZELGE A.1
EN 292-2 :
NO TEHLİKELER 1991 / EN 292- EN 292-
A1:1995 1: 1991 2: 1991
Ek A
Tehlikeler, tehlikeli durumlar ve tehlikeli hadiseler
1 Mekanik tehlikeler 1.3 4.2 3.1, 3.2, 4
− İş parçasõnõn veya makine parçalarõnõn,
sebep olduğu , misâl oarak;
a) Şekil
b) Bulunduğu yer
c) Kütle ve kararlõlõk (yer çekimin tesiri
altõnda hareket eden elemanlarõn
potansiyel enerjisi)
d) Kütle ve hõz (kontrollu veya kontrolsuz
hareket eden elemanlarõn kinetik enerjisi)
e) Yetersiz mekanik dayanõm
− Aşağõdaki sebeplerle makinede 1.5.3, 1.6.3 4.2 3.8, 6.2.2
potansiyel enerjinin birikimi , misâl olarak,
f) Elastik elemanlar (yaylar)
g) Basõnç altõndaki gazlar veya sõvõlar,
h) Vakum tesiri
1.1 Ezilme tehlikesi 1.3 4.2.1
1.2 Makaslama tehlikesi
1.3 Kesme veya bölme tehlikesi
1.4 Takõlma tehlikesi
1.5 Kapma veya yakalama tehlikesi
1.6 Darbe tehlikesi
1.7 Delme veya saplanma tehlikesi
1.8 Sürtünme veya aşõnma tehlikesi
1.9 Yüksek basõnçlõ sõvõlarõn fõşkõrma tehlikesi 1.3.2 4.2.1 3.8
2 Elektrik tehlikesi, aşağõdaki sebeplerden
meydana gelebilir:
2.1 Personelin elektrik taşõyan parçalarla temasõ 1.5.1 ,1.6.3 4.3 3.9, 6.2.2
(doğrudan doğruya,)
2.2 Personelin arõza durumunda elektrik taşõyan 1.5.1 4.3 3.9
parçalarla temasõ (dolaylõ)
2.3 Yüksek gerilimi taşõyan parçalara yaklaşma 1.5.1, 1.6.3 4.3 3.9,6.2.2
2.4 Elektrostatik olaylar 1.5.2) 4.3 3.9
2.5 Kõsa devre, aşõrõ yük, vb. sebeplerle kimyevi 1.5.1, 1.5.5 4.3 3.9
etkilerin, eriyen parçalarõn çõkmasõ gibi termik
radyasyon veya diğer olaylar (fenomen.)
3 Termik tehlikeler (aşağõdaki tehlikelerle
sonuçlanan:)
3.1 Aşõrõ sõcak malzeme veya nesne, alev, veya 1.5.5, 1.5.6, 4.4
õsõ kaynaklarõndan yayõlan radyasyon veya 1.5.7
patlama ile temas neticesinde ortaya çõkan
yanõklar
3.2 Sõcak veya soğuk ortamõn meydana getirdiği 1.5.5 4.4
sağlõğa zararlõ etkiler

10
ICS 13.110 TÜRK STANDARDI TS EN 1050/Nisan 1997

4 Gürültünün meydana getirdiği tehlikeler, 1.5.8 4.5 3.2, 4

(aşağõdakilerle sonuçlanõr):
4.1 İşitme kaybõ, diğer psikolojik rahatsõzlõklar,
denge kaybõ, dikkat dağõlmasõ gibi)
4.2 Konuşmalarõn akustik sinyallerle v.b’leri ile
girişimi
5 Titreşimin sebep olduğu tehlikeler 1.5.9 4.6 3.2
5.1 Elde tutularak kullanõlan makineler çeşitli
sinir sistemi ve damarlara ait rahatsõzlõklara
sebep olur;
5.2 Bütün vücudu etkileyen titreşim, bilhassa
uygun olmayan vücüt duruşu olduğunda.
6 Radyasyonun sebep olduğu tehlikeler
6.1 Düşük frekans, radyo frekans radyosyonu, 1.5.10 4.7
mikro dalgalar
6.2 Kõzõl ötesi, görünür ve mor ötesi dalgalar
6.3 X ve gamma õşõnlarõ
6.4 Alfa, beta õşõnlarõ, elektron veya iyon õşõnlarõ, 1.5.10, 4.7 3.7.3,
nötronlar 1.5.11 3.7.11
6.5 Lazerler 1.5.12 4.7

7 Makinelerde işlenen, kullanõlan veya

tüketilen malzeme veya cisimlerin sebep
olduğu tehlikeler, meselâ;
7.1 Zararlõ, zehirli, korozif ve/veya tahriş edici 1.1.3, 4.8 3.3b, 3.4
sõvõlarõn, gazarõn, dumanõn, tütsünün ve 1.5.13,
tozun teneffüs veya temasõ edilmesi suretiyle 1.6.5
olan tehlikeler
7.2 Yangõn veya patlama tehlikesi, 1.5.6, 1.5.7 4.8 3.4
7.3 Biyolojik, meselâ mantar, ve mikro biyolojik 1.1.3, 1.6.5, 4.8
(virus veya bakteri ) tehlike 2.1
8 Makine tasarõmõnda ergonomik
prensiplerin ihmal edilmesinin sebep
olduğu tehlikeler
8.1 Sağlõksõz vücud duruşu veya aşõrõ efor 1.1.2.d, 4.9 3.6.1,
sarfetme 1.1.5, 1.6.2, 6.2.1,
1.6.4 6.2.3,
6.2.4,
6.2.6
8.2 İnsan el-kol veya ayak-bacak 1.1.2.d 4.9 3.6.2
anatonomisinin yeteri kadar göz önüne 2.2
alõnmamasõ
8.3 Şahsi koruyucu donanõm kullanõlmasõnõn 1.1.2e 3.6.6
ihmal edilmesi
8.4 Ortamõn yetersiz aydõnlatmasõ 1.1.4 3.6.5
8.5 Aşõrõ zihin yükü veya zihinin yük altõnda 1.1.2d 4.9 3.6.4
olmasõ, gerilme (stres), vb.
8.6 İnsan hatasõ, insan davranõşõ 1.1.2d, 4.9 3.6, 3.7.8,
1.2.2, 1.2.5, 3.7.9, 5,
1.2.8, 1.5.4, 6.1.1
1.7
8.7 El kumandalarõnõnõ yetersiz tasarõmõ, 1.2.2 3.6.6,
yerleştirilmesi veya tanõtõlmasõ 3.7.8
8.8 Görüntü ekran birimlerinin yetersiz tasarõmõ, 1.7.1 3.6.7, 5.2
yerleştirilmesi
9 Tehlikelerin kombinasyonu 4.10
10 Beklenmeyen çalõşma, beklenmeyen
hõzda, aşõrõ hõzda çalõşma (veya benzeri
düzensiz çalõşmalar)

11
ICS 13.110 TÜRK STANDARDI TS EN 1050/Nisan 1997

10.1 Kumanda sisteminin kesilmesi/ bozulmasõ 1.2.7, 1.6.3 3.7, 6.2.2

10.2 Enerji beslemesinin kesildikten sonra tekrar 1.2.6 3.7.2
kurulmasõ
10.3 Elektrik donanõmlarõ üzerinde harici tesirler 1.2.1, 3.7.11
1.5.11,
4.1.2.8
10.4 Diğer harici tesirler( yerçekim, rüzgar vb.) 1.2.1 3.7.3
10.5 Yazõlõmdaki hatalar 1.2.1 3.7.7
10.6 Operatör tarafõndan meydana getirilen 1.1.2d, 4.9 3.6, 3.7.8,
hatalar (insan karakteri ve kabiliyeti ile 1.2.2, 1.2.5, 3.7.9, 5,
makine arasõndakõ uyumsuzluğun sebep 1.2.8, 1.5.4, 6.1.1
olduğu bk. 8.6) 1.7
11 Mümkün olan en uygun şartlarda 1.2.4, 1.2.6, 3.7, 3.7.1,
makinenin durmasõnõn imkânsõzlõğõ 1.2.7 6.1.1
12 Takõmõn dönüş hõzlarõndaki değişmeler 1.3.6 3.2, 3.3
13 Güç beslemesindeki arõzalar 1.2.6 3.7, 3.7.2
14 Kumanda devresindeki arõzalar 1.2.1, 3.7, 6.2.2
1.2.3, 1.2.4,
1.2.5, 1.2.7,
1.6.3
15 Bağlama elemanlarõndaki hatalar 1.5.4 4.9 5.5, 6.2.1
16 Çalõşma esnasõndaki parçalanmalar 1.3.2 4.2.2 3.3
17 Cisimlerin veya akõşkanlarõn fõrlamasõ, 1.3.3 4.2.2 3.3, 3.8
fõşkõrmasõ
18 Makine kararlõğõnõn kaybolmasõ/ters 1.3.1 4.2.2 6.2.5
dönmesi
19 Kişilerin tökezlemesi, kaymasõ, düşmesi 1.5.15 4.2.3 6.2.4
(makine ile alâkalõ olarak)
Hareket sebebiyle olan ilâve tehlikeler, tehlikeli durumlar ve tehlikeli hadiseler
20 Hareket fonksiyonu ile ilgili olarak
20.1 Motorun çalõşmasõ esnasõnda hareket etmesi 3.3.2, 3.3.4
20.2 Sürücü yerinde olmaksõzõn hareket etme 3.3.2
20.3 Bütün parçalarõn güvenli konumda 3.3.2
olmaksõzõn hareket etmesi
20.4 Pedalla kumanda edilen makinede aşõrõ hõz 3.3.4
20.5 Hareket esnasõnda aşõrõ salõnõm 3.4.1
20.6 Makinenin yavaşlama, durma ve hareketsiz 3.3.3, 3.3.5
kalma kabiliyetindeki yetersizlik
21 Çalõşma mahallinin (sürücü mahalli dahil )
makine üzerine bağlantõsõ
21.1 Çalõşma mahalline (mahallinden/ mahallinde) 3.2.1, 3.2.3,
ulaşma esnasõnda personelin düşmesi 3.4.5, 3.4.7
21.2 Çalõşma mahallinde egzoz gazõ /oksijen 3.2.1
noksanlõğõ olmasõ
21.3 Yangõn (sürücü mahallinin yanabilen yapõda 3.2.1, 3.5.2
olmasõ/ yangõn söndürücülerinin olmayõşõ)
21.4 Çalõşma mahallinde mekanik tehlikeler:
− Tekerleklerle temas, 3.2.1
− Devrilme, 3.2.1, 3.4.3
− Cisimlerin düşmesi, cisimlerden geçmesi, 3.2.1, 3.4.4
− Yüksek devirde dönen parçalarõn
parçalanmasõ, 3.4.2
− Makine parçalarõ veya takõmlarõ ile 3.3.4
personelin temas etmesi( pedal
kumandalõ makinelerde).
21.5 Çalõşma mahallinden yetersiz görüş 3.2.1
21.6 Yetersiz aydõnlatma 3.1.2
21.7 Yetersiz oturma yeri 3.2.2

12
ICS 13.110 TÜRK STANDARDI TS EN 1050/Nisan 1997

21.8 Çalõşma mahallinde gürültü 3.2.1

21.9 Çalõşma mahallinde titreşim 3.2.1, 3.2.2,
3.6.3
21.10 Yetersiz tahliye /acil çõkõş imkânlarõ 3.2.1
22 Kumanda sistemi sebebiyle;
22.1 Kumandalar/kumanda tertibatlarõnõn 3.2.1, 3.3.1,
uygunsuz olarak yerleştirilmesi 3.4.5
22.2 Tahrik modu ve/veya kumandalarõn hareket 3.2.1, 3.3.1,
modunun uygunsuz olarak tasarõmlanmasõ 3.3.3
23 Makinenin taşõnmasõndan doğanlar 3.1.3
(kararlõlõk noksanlõğõ)
24 Güç kaynağõ ve gücün iletilmesine bağlõ
olarak
24.1 Motor ve akülerden kaynaklanan tehlikeler 3.4.8, 3.5.1
24.2 Makineler arasõnda gücün iletilmesinden 3.4.7
kaynaklanan tehlikeler
24.3 Ekleme ve yedekte çekmeden kaynaklanan 3.4.6
tehlikeler
25 Üçüncü kişilere / kişilerden tehlike
25.1 Yetkisiz kullanma/ çalõştõrma 3.3.2
25.2 Durdurulduğu konumdan kayma 3.4.1
25.3 Görmenin veya akustik ikaz vasõtalarõnõn 1.7.4, 3.6.1
yetersizliği /noksanlõğõ
26 Sürücüye/operatöre yetersiz talimat 3.6
verilmesi
Kaldõrma sebebiyle olan ilâve tehlikeler, tehlikeli durumlar ve tehlikeli hadiseler
27 Mekanik tehlikler ve tehlikeli hadiseler
27.1 Aşağõdakiler sebebiyle, yüklerin düşmesi,
çapõşmasõ, makinenin yana yatmasõ
27.1.1 Kararlõlõk noksanlõğõ 4.1.2.1
27.1.2 Kontrol edilemeyen yükleme, boşalma, 4.2.1.4,
devrilme, momentin aşõrõ olmasõ 4.3.3,
4.4.2a
27.1.3 Hareketlerin kontrol edilemeyen genliği 4.1.26a,
4.2.1.3
27.1.4 Yüklerin beklenmeyen / istenmeyen 4.1.26c
hareketleri
27.1.5 Yetersiz tutma tertibatlarõ/aksesuarlarõ 4.1.26e,
4.4.1
27.1.6 Birden fazla makinenin çarpõşmasõ 4.1.2.6b
27.2 Kişilerin yük desteklerine ulaşmasõ 4.3.3
27.3 Raydan çõkma 4.1.2.2
27.4 Parçalarõn yetersiz mekanik dayanõmõ 4.1.2.3
27.5 makara , tamburlarõn tasarõmõndaki 4.1.2.4
yetersizlik
27.6 Makinedeki zincir, halat ve kaldõrma 4.1.2.4,
aksesuarlarõnõn yetersiz seçimi/ birleştirilmesi 4.1.2.5,
4.3.1, 4.3.2
27.7 Sürtünme kaybõ sebebiyle yükün aşağõya 4.1.2.6d
kaymasõ
27.8 Normal olmayan montaj/ deneme/ kullanma/ 4.4.1,
bakõm sebebiyle 4.4.2d
27.9 Yük ile kişi arasõndaki etkiler (yükün yaptğõ 4.1.2.6b,
darbe/karşõ ağõrlõk) 4.1.2.7,
4.2.3
28 Elektrik tehlikesi
28.1 Aydõnlatmadan kaynaklanan 4.1.2.8
29 Ergonomik presiplerin ihmali sebebiyle

13
ICS 13.110 TÜRK STANDARDI TS EN 1050/Nisan 1997

meydana gelen tehlikeler

29.1 Sürücü mahallindeki yetersiz görüş 4.1.2.7,
4.4.2c
Yeraltõnda çalõşma sebebiyle olan ilâve tehlikeler, tehlikeli durumlar ve tehlikeli hadiseler
30 Aşağõdakiler sebebiyle olan mekanik
tehlikeler ve tehlikeli hadiseler;
30.1 Güçle çalõşan tavan desteklerindeki kararlõlõk 5.1
noksanlõğõ
30.2 Raylar üzerinde yürüyen makinenin 5.4
hõzlanma veya fren tertibatõndaki bozukluk
30.3 Raylar üzerinde yürüyen makinenin 5.4, 5.5
ölüadam kumandasõndaki bozukluk veya
noksanlõk
31 Kişilerin hareketinin kõsõtlanmasõ 5.2
32 Yangõn ve patlama 5.6
33 Gaz, toz, vb. emisyonu 5.7
Kişilerin taşõnmasõ, kaldõrõlmasõ sebebiyle olan ilâve tehlikeler, tehlikeli durumlar ve tehlikeli
hadiseler
34 Aşağõdakiler sebebiyle olan mekanik
tehlikeler ve tehlikeli hadiseler
34.1 Yetersiz mekanik dayanõm- yetersiz güvenlik 6.1.2
katsayõsõ
34.2 Yük kontrolunda bozukluk 6.1.3
34.3 İnsan taşõyõcõlarõndaki kumanda bozukluklarõ 6.2.1
(fonksiyon, öncelik)
34.3 İnsan taşõyõcõsõnõn aşõrõ hõzlanmasõ 6.2.3
35 İnsan taşõyõcõsõndan kişilerin düşmesi 1.5.15,
6.3.1, 6.3.2,
6.3.3
36 İnsan taşõyõcõsõnõn düşmesi, devrilmesi 6.4.1, 6.4.2
37 İnsan hatalarõ, insan davranõşlarõ 6.5

14
ICS 13.110 TÜRK STANDARDI TS EN 1050/Nisan 1997

EK B
(Bilgi için verilmiştir)

TEHLİKELERİN ANALİZİ VE RİSKLERİN TAHMİN EDİLMESİ İÇİN METOTLAR

B.1- GENEL
Tehlike analizi ve risk tahmini için bir çok metotlar mevcuttur, bunlardan ancak bir kaç tanesi bu ekte
verilmiştir. Ayrõca tehlike analizi ile risk tahminini birleştiren analiz teknikleri buraya dahil edilmiştir.

Her bir metot belirli uygulamalar için geliştirilmiştir. Bu yüzden makinen özel uygulamalarõ için bu
metotlarõn detay bazõnda değiştirilmeleri gerekebilir.

Risk analizinin yapõlmasõnda kullanõlan iki temel tip vardõr; birisi tümdengelim metodu, diğeri
tümevarõm metodudur.Tümdengelim metodunda son olayõn gerçekleştiği farzedilir ve bundan sonra
olaya sebep olabilecek olaylar araştõrõlõr.Tümevarõm metodunda bir elemanõn arõzalandõğõ farzedilir.
Müteakiben yapõlan analizler, bu arõzanõn sebep olabileceği olaylarõ açõğa çõkarõr.

B.2 - ÖN TEHLİKE ANALİZİ (ÖTA ) (Preliminary Hazard Analysis -PHA)

ÖTA, bir tümevarõm metodu olup, gayesi belirli bir sistem/alt sistem/elemanlarõn bütün safhalarõ için
kazaya yol açan tehlikeleri, tehlikeli durumlarõ ve hadiseleri tanõmlamakdõr. Metot, kazalarõn meydana
gelme imkânlarõnõn tanõtõlmasõnõ, yaralanma veya sağlõğa zarar derecesinin nitel olarak
değerlendirmesini tarif eder. Bundan sonra, güvenlik tedbirleri teklif edilir ve onlarõn uygulamalarõna ait
sonuçlar verilir.

ÖTA, yeni tehlikelerin tespit edilmesi ve düzeltme yapõlmasõ için tasarõm, yapõm ve deney
kademeleri sõrasõnda, gerekli ise yenilenmelidir.
Elde edilen sonuçlarõn gösterilmesi çeşitli yollarla yapõlabilir (meselâ çizelge, ağaç vb.).

B.3 - “BÖYLE OLSA” METODU (What-If Method)

"Böyle olsa" metodu bir tümevarõm metodudur. Nispeten basit uygulamalar için makinenin tasarõmõ,
çalõştõrõlmasõ ve kullanõlmasõ gözden geçirilir. Her bir kademede “böyle olsa” tipindeki sorular formüle
edilir ve eleman arõzalarõnõn tesirlerinin veya makinede tehlikeleri meydana getiren işlem hatalarõnõn
değerlendirilmesi için bu sorular cevaplandõrõlõr.

Daha karmaşõk uygulamalar için, bu hususlarõn değerlendirmesinde büyük tecrübe sahibi personelin
belirli bir görüşünü koordine etmek için kontrol listesi kullanõlarak ve ilgili işlemler bölüşülerek, “böyle
olsa” metodu en iyi şekilde uygulanabilir. Operatörün pratiği ve iş bilgisi denetlenir. Donanõmlarõn
uygunluğu, makine tasarõmõ, kumanda sistemleri ve güvenlik donanõmlarõ değerlendirilir. İşlenen
malzemelerin tesirleri gözden geçirilir, çalõşma ve bakõm kayõtlarõ denetlenir. Genel olarak, makinenin
kontrol listesi ile değerlendirmesi aşağõda tarif edilen daha karmaşõk metotlarõn kullanõlmasõndan önce
gelir.

B.4 - ARIZA MODU VE ETKİ ANALİZİ (AMEA )(Failure Mode and Effects Analysis -FMEA))
AMEA eleman arõzasõnõn ve neticesinin değerlendirmesinin ana gaye olduğu yerlerde kullanõlan bir
tümevarõm metodudur. Çalõştõrma işlemlerinin veya operatör hatalarõnõn önemli olduğu durumlarda
diğer metotlarõn kullanõlmasõ daha uygun olabilir.

AMEA analizinde, her bir eleman için her bir arõza modu mütalâa edildiğinden dolayõ, bir soy ağacõ
metodundan daha çok zaman alõcõ olabilir. Bazõ arõzalarõn meydana gelme ihtimali daha düşüktür. Bu
arõzalarõn derinlemesine analizi yapõlmaz ise, bu karar dokümanlarda belirtilmelidir.

Bu metot IEC 812 "Sistem güvenirliğinin analiz teknikleri - Arõza modu ve tesirlerinin analizi için
işlemler (AMEA (FMEA))" da belirtilmiştir.

B.5 - KUMANDA SİSTEMLERİ İÇİN ARIZA SİMULASYONU

Bu tümevarõm metodunda deney işlemi iki kritere dayanõr; kumanda sisteminin teknolojisi ve
karmaşõklõğõ. Prensip olarak aşağõdaki metotlar uygulanõr:
− Teorik kontrol ve analiz esnasõnda tanõtõlmõş performans bakõmõndan gerçek devre üzerinde pratik
deneyler ve gerçek elemanlar, bilhassa şüpheli alan içindeki elemanlar üzerinde arõza
simülasyonu,

15
ICS 13.110 TÜRK STANDARDI TS EN 1050/Nisan 1997

− Kumanda davranõşõnõn simülasyonu (meselâ donanõm ve/veya yazõlõm modelleri vasõtatõyla).

Kumanda sisteminin güvenlikle ilgili karmaşõk parçalarõnõn denenmesi yapõlõrken sistemi bir çok alt
gruplara bölmek ve arayüzeylerini münhasõran arõza simülasyon deneylerine tabi tutmak çoğu zaman
gerekli olabilir.
Bu teknik makinenin diğer parçalarõna da uygulanabilir.

B.6 - MOSAR Metodu (Risklerin sistematik analizi için organize edilmiş metot)
MOSAR sistemi, 10 basamaklõ bir tam yaklaşõmdõr. Analiz edilecek sistem (makine, işlem, tesis, vb.)
bir birbiriyle etkileşen çok sayõda alt sistem olarak mütalaa edilir. Tehlikeler, tehlikeli durumlar ve
tehlikeli hadiseleri tanõmlamak amacõyla bir çizelge kullanõlõr.

Güvenlik tedbirlerinin yeterli olup olmadõğõ, önce ikinci bir ve sonra birbirleriyle olan bağõmlõlõğõ dikkate
alõnarak üçüncü bir çizelgeye göre gözden geçirilir.

AMEA gibi bilinen metotlarõ kullanan bir çalõşma yapõlarak olmasõ mümkün tehlikeli arõzalarõn önemi
belirtilir. Böylece bir kaza senaryosu tam olarak ortaya çõkarõlmõş olur. Bu senaryolar, mutabakat
sağlanarak, bir ağõrlõk çizelgesi içinde ağõrdan hafife doğru sõralanabilir.

Mutabakat ile bir çizelge daha hazõrlanõr, güvenlik tedbirlerleri vasõtasõyla sağlanacak gayelerin ağõrlõğõ
ile bağlantõ kurulur ve teknik ve teşekkül etmiş tedbirlerin performans seviyeleri belirtilir.

Güvenlik tedbirleri daha sonra mantõk soy ağacõ ile birleştirilir ve bakiye riskler mutabakatla tarif
edilmiş kabule şayan bir çizelge vasõtasõyla analiz edilir.

B.7 - ARIZA SOY AĞACI ANALİZİ (ASA) (Fault Tree Analysis FTA)
ASA, istenmeyen olarak mütalaa edilen bir hadiseden yola çõkarak yürütülen ve istenmeyen
hadiselere yol açan bütün kritik yollarõn bu metodu kullananlarca bulunmasõnõ sağlayan bir
tümdengelim metodudur.

Tehlikeler veya en önemli olaylar, evvelâ tanõmlanõr. Daha sonra bu tehlikeli hadiselere yol açan bütün
münferit arõzalarõn kombinasyonu hata ağacõnõn hata mantõk formatõnda gösterilir. Daha sonra
münferit arõza ihtimallleri tahmin edilerek ve uygun aritmetik ifadeler kullanõlarak en önemli ihtimal
hesaplanabilir. En önemli olay ihtimalindeki işlem değişiminin yaptõğõ tesir, hemen değerlendirilir ve
böylece ASA, alternatif güvenlik tedbirlerinin yaptõğõ tesirin araştõrõlmasõnõ kolaylaştõrõr. Bunun ayrõca,
kaza sebeplerinin tayininde de faydalõ olduğu tespit edilmiştir. .

Bu metot IEC 1025 "Arõza Soy Ağacõ Analizi" de tarif edilmiştir.

B.8 - DELPHİ TEKNİK

Uzmanlarõn büyük bir kõsmõna bir çok basamaklarda danõşõlõr, böylece ilâve bilgilendirme ile birlikte bir
önceki basamağõn sonuçlarõ bütün katõlõmcõlara iletilir.

Üçüncü veya dördüncü basamaklar sõrasõnda, o zamana kadar üzerinde anlaşma sağlanamamõş
hususlar üzerinde isimsiz sorgulama yapõlõr.

Temel olarak, Delphi, fikir üretmekte kullanõlan bir tahmin metodudur. Bu metot özellikle uzman
sayõsõnõ sõnõrlõ tuttuğunda etkilidir.

16
ICS 13.110 TÜRK STANDARDI TS EN 1050/Nisan 1997

EK C
(Bilgi İçin Verilmiştir)

BIBLİYOGRAFİ

IEC 812 Sistem güvenirliği için analiz teknikleri - Arõza modu işlemleri ve analiz tesirleri (AMEA)

IEC 1025 Arõza Soy Ağacõ Analizi (ASA)

17