Wprowadzenie do

gerontologii, wyjaśnienie
pojęć.
Biologiczne aspekty
starzenia

Prof. dr hab. Barbara Bień

 Gerontologia, geriatria;
 Starzenie a starość;
 Wiek metrykalny= chronologiczny =
kalendarzowy, wiek biologiczny
(starzenie przedwczesne =
patologiczne, ortologiczne,
pomyślne), wiek czynnościowy;
 Starzenie demograficzne
 Przeciętne trwanie życia
 Oczekiwane trwanie życia (life
expectancy)
 Maksymalne trwanie życia
prof. Barbara Bień 2
Definicja i zakres gerontologii

Gerontologia [od geron=starość i logos=nauka]

jest nauką interdyscyplinarną o
starości i o wszystkich związanych z
nią zjawiskach i problemach [Ilia
Miecznikow, z-ca Dyrektora Instytutu Pasteura w
Paryżu: 1903r].
 Eksperymentalna= Bio-gerontologia;
 Społeczna (socjo-gerontologia, geragogika,
psychogerontologia, etc.);
 Kliniczna = GERIATRIA
prof. Barbara Bień 3
 Definicja starzenia
„Starzenie jest postępującym i
uogólnionym uszkodzeniem

UPŁYW
WSZYSTKICH funkcji organizmu,
powodującym:
 utratę adaptacyjnej odpowiedzi
na stres = ograniczenie rezerwy

CZASU
homeostazy i
 rosnące ryzyko chorób zależnych
od wieku”

T.B. Kirkwood;Oxford Textbook of Geriatric Medicine, 1992

prof. Barbara Bień 4
 Starzenie = wzrost entropii
→ zawężenie i niewydolność
homeostazy
ŚMIERĆ
Przewlekle

POJEMNOĄŚĆ HOMEOSTAZY
niestabilna
Pojemność Łatwo podatna na
homeostazy destabilizację
Nieco ograniczona w
odpowiedzi na stres
Stabilna

Ferrucci L. et al. Frailty as a nexus between the biology of aging, environmental conditions and clinical
geriatrics. 2010;32:475
prof. Barbara Bień 5
 Aging process=molecular
instability L. Hayflick; Ann N Y Acad Sci 2007; 1100, 1-13

Starzenie jest zaburzeniem

molekularnym.

Polega na pogorszeniu się jakości

(=wierności z oryginałem) odtwarzania się
molekuł w procesie przemiany materii
(turnover) w efekcie przewagi procesów
destrukcyjnych nad naprawczymi, co
zwiększa podatność na choroby związane z
wiekiem.

prof. Barbara Bień 6

 Uniwersalne cechy starzenia
 Powszechne – występują u wszystkich
 Rozciągnięte w czasie – od trudno ustalonego
początku do śmierci;
 Jednokierunkowe i nieuchronne – biologiczna
inwolucja, samounicestwienie;
 Zaprogramowana genetycznie ontogeneza;
 Nierówne dynamicznie (heterochronizm,
heterotopizm);
 Mierzalne skalami (kalendarz, sprawność,
biologia);
 Skojarzone z wysoką i odmienną w przebiegu
chorobowością
 Poznane tylko częściowo – prowokujące do
dalszych badań
prof. Barbara Bień 7
 Geny a starzenie
Metabolizm lipidów 
‚cardiovascular health’;
Kodowanie cytokin – zapalenie, odporność,
reakcje immunologiczne  ‚starość
komórkowa’, podatność na raka;
Metabolizm leków i sygnalizacja insuliny;
Zależne od wieku zwyrodnienie, np.
choroba Alzheimera
Różnice w poziomie ekspresji genów i
długość telomerów;
Jacob vB. Hjelmborg et. Al.: Genetic influence on human lifespan and longevity Human Genetics 2006, 119, 3, pp 312-321

prof. Barbara Bień 8

Teorie starzenia (300): która prawdziwa?

„ze zużycia” „mutacji

somatycznyc
„akumulacji h” „nagromadzenie
odpadów”
błędów”

„autoimmuno-
logiczna” „wiązań
krzyżowych
zegara
”
biologicznego „mitohormezy
”

„wiarygodności
„wolno
starzenia” rodnikowa”

„telomerowa” „ewolucyjna”
prof. Barbara Bień 9
 Ewolucyjna teoria starzenia
 Postuluje, że starość jest skutkiem
akumulacji mutacji, które ujawniają
szkodliwe efekty w późnym okresie życia.
 Mutacje są NIEWIDOCZNE dla
naturalnej selekcji, ponieważ zdarzają
się po okresie reprodukcji – nie mają
wpływu na „make-up” puli genowej
następnej generacji.
 Wpływ środowiska życia jest bardzo istotny

prof. Barbara Bień 10

Modulacja starzenia
(R. Holliday, Ann NY Acad Sci 2006, 1067, 1-6)

 Restrykcja kaloryczna u gryzoni

zwiększa przeżycie, ale redukuje
płodność;
 Mutacje w genach zwiększających
przeżycie (gerontogeny) mają
prawdopodobnie szkodliwe efekty na
fenotyp (utrata płodności)
 Obniżanie przemiany materii,
obniżanie ciepłoty ciała, wydłużanie
snu – procentuje wydłużonym
przeżyciem
prof. Barbara Bień 11
Teoria Wolnorodnikowa
Uszkodzenie

Uszkodzenie

 Wolne Rodniki (atomy, molekuły, jony z niesparowanym elektronem) to

produkty uboczne metabolizmu tlenowego. Reagują z DNA, RNA, białkami,
lipidami, prowadząc do uszkodzeń i starzenia;
 Wymiatacze WR (enzymy antyoksydacyjne, vit. C & E) chronią
komórkę przed oksydacją
 Nadekspresja genów enzymów antyoksydacyjnych opóźnia zależne
od wieku skutki oksydacji i przedłuża maksymalne przeżycie u
transgenicznej muszki owocowej;
 Restrykcja kaloryczna obniża poziom stresu oksydacyjnego i uszkodzeń,
wydłużając przeżycie u gryzoni
prof. Barbara Bień 12
 Replikacyjna Teoria Starzenia

 Nie replikujące  Replikujące (naskórek, nabłonki,

(neurony, mięśnia hematopoeza, fibroblasty);
serca, mięśnia
szkieletowe)  Za każdym podziałem komórki, porcja
 Replikujące w terminalnego zakończenia chromosomu
odpowiedzi na (sekwencja TTAGGG)n w DNA (telomer)
wyzwanie ulega skróceniu.
(wątroba, tarczyca);  Stopień skrócenia telomeru, który
odpowiadałby starości komórki jest
dotąd niepoznany.

Im masz dłuższe telomery,

tym jesteś młodszy
biologicznie!?

prof. Barbara Bień 13

STARZENIE KOMÓRKOWE
Uszkodzenie
DNA
Niestabilność
chromatyny
Skracanie
telomerów, czyli
(starość
replikacyjna)
Normalna Stres Stara Komórka
oksydacyjny i Nieodwracalne zatrzymanie
komórka
inne sygnały proliferacji komórkowej
stresu (starość)

Onkogeny Potencjalny mechanizm

supresji nowotworów
(starość
(antioncogens)
indukowana
onkogenami)
prof. Barbara Bień 14
Złożoność przebiegu starzenia
płaszczyzny
1. Biologiczna
2. Psychologiczna
3. Społeczna/ socjalna
poziomy:
1. Osobnicze
2. Populacyjne
prof. Barbara Bień 15
Biologiczne „zmiany starcze”
1. STRUKTURY
 Zaniki (atrofia) tkanek i narządów oraz apoptoza
komórek
 Polimorficzne zwyrodnienia: lipofuscynowe,
amyloidowe, usztywnienie struktur
 Śród- i pozakomórkowe odwodnienie tkanek z
utratą wody
 Zwiększenie względnej ilości tkanki tłuszczowej
2. CZYNNOŚCI
 Upośledzenie reaktywności i zdolności
adaptacyjnych układów;
 Zmniejszenie zdolności do napraw i autoodnowy
 Upośledzenie szlaków metabolicznych)
prof. Barbara Bień 16
 … „uszkodzenie” funkcji musi być
następstwem „uszkodzenia”
struktury…
 Z wiekiem obniża się pod względem ilościowym i
jakościowym m.in.
 Rezerwa hematopoetyczna = dojrzewania elementów
hematopoezy, liczby komórek pnia, wrażliwości na cz.
wzrostowe, w tym erytropoetynę; wzrost cytokin
prozapalnych we krwi i w tkance;
 Gęstość masy kostnej;
 Masa mięśniowa = sarcopenia;
Zmiany w kompozycji ciała
Odtłuszczona/Tłuszczowa
 Liczba nefronów w nerce;
 Liczba kardiomyocytów w sercu; i zawartości wody w organizmie
 Liczba neurocytów w CUN; Ujemny bilans azotowy
 Liczby hepatocytów
 Rezerwy gruczołów dokrewnych
…ale, fizjologiczne starzenie NIE prowadzi do jawnej niewydolności
narządowej w warunkach podstawowych…

prof. Barbara Bień 17

Utrata funkcji narządowych w starzeniu

…ale nie u wszystkich osobników, ani w każdym narządzie w

podobnym stopniu [heterogeniczność, heterotopia starzenia]
prof. Barbara Bień 18
WYBRANE WYKŁADNIKI STARZENIA

prof. Barbara Bień 19

WYBRANE WYKŁADNIKI STARZENIA

20
prof. Barbara Bień
Istota procesu starzenia
Stałość środowiska wewnętrznego (homeostaza) ph, pCO 3,pO2, RR
glikemia, ciepłota ciała ...

Wygasające
z wiekiem funkcje narządów
Rezerwa życiowa

ograniczenie rezerwy
homeostazy = zmniejszona
zdolność odpowiedzi na
zaburzenie homeostazy
0 25-30 60 90 122 lat

prof. Barbara Bień 21

Determinanty starzenia (Science,1996)

PROGRAM INTERAKCJE
0 EPIGENETYCZNE
GENETYCZNY
WYDOLNOŚĆ ODPOWIEDŹ ŚRODOWISKO w
METABOLICZNA NA STRES
okresie rozwojowym

25- Maksymalna REZERWA UTRZYMANIA ŻYCIA

35

STARZENIE
ŚRODOWISKO w
ŻYCIU DOROSŁYM
•USZKODZENIA
•STRESY
•CHOROBY
•ZABURZENIA
REGULACJI
`
Ekspresja genetyczna
115-125 lat ŚMIERĆ
prof. Barbara Bień 22
Zróżnicowanie versus Zmienność
Starzenia

 Zmienność starzenia = różny poziom

zaawansowania starzenia u tej samej
osoby (kohorty osób należącej do tej
samej generacji) w dwóch punktach
czasu
 Zróżnicowanie starzenia = różny
poziom zaawansowania starzenia
między różnymi osobami (kohortami
osób należących do tej samej generacji)
w tym samym wieku;
prof. Barbara Bień 23
Możliwe Trajektorie Starzenia
wg Rowe J. & Kahn’a R., 1996
REZERWA CZYNNOŚCIOWA ŻYCIA

100% POMYŚLNE - bez chorób, wysoka aktywność

społeczna, fizyczna i psychiczna

ZWYCZAJNE

ZRÓŻNICOWANIA
ZAKRES
PATOLOGICZNEZMIENNOŚCI

ZAKRES
30 60
prof. Barbara Bień 100-120 lat 24
 Starzenie pomyślne
wg J. W. Rowe i R. L. Kahn’a: Science,1987

Oznacza najbardziej optymalny

przebieg starzenia kształtowany
pozytywnie przez zewnętrzne
uwarunkowania starzenia (m. inn. dieta,
aktywność fizyczna, styl życia)
 wolny od patologii;
 o minimalnych deficytach fizjo-
psycho-społecznych,
przypisywanych wiekowi
chronologicznemu;
 o wysokim zaangażowaniu
społecznym
prof. Barbara Bień 25
 Starzenie pomyślne w wymiarze
subiektywnym
wg Cho J, Martin P, Poon LW, J.Aging Res. 2012

oznacza:
 pozytywną samoocenę
zdrowia;
 wysoki poziom poczucia
szczęścia i satysfakcji z
życia.
 pozytywne
postrzeganie statusu
ekonomicznego;

prof. Barbara Bień 26

Sztuka zdrowego starzenia:
Niski poziom wskaźników zapalenia

MÓZG
Alzheimer
Depresja

Immunologia
SERCE Rak
Miażdżyca Układowe
Udar choroby
tk. łącznej

Starzenie
a
zapalenie METABOLIZM
KOŚCI Cukrzyca
osteoarthritis Z.
metaboliczne

SEKS
SKÓRA
Impotencja
Zmarszczki
Dysfunkcje
Cellulit
organiczne

prof. Barbara Bień 27

 Sztuka zdrowego starzenia:
Idealna masa ciała – BMI:25-26

Utrzymuj lekką nadwagę!!

DBAJ o MASĘ MIĘŚNIOWĄ!!
prof. Barbara Bień 28
 Sztuka zdrowego starzenia:
Bądź aktywny fizycznie i ćwicz
ciało!

Bądź aktywny intelektualnie i

ćwicz umysł!

prof. Barbara Bień 29

 Sztuka zdrowego
starzenia:
Abstynencja nikotynowa

NIE PAL, a jeśli palisz RZUĆ PALENIE!!

prof. Barbara Bień 30

Lepsze i dłuższe przeżycie:
A-ttidude: nastawienie pozytywne,
optymizm, radzenie sobie ze stresem;
G-eny: długowieczni przodkowie
E-xercises: ćwiczenia fizyczne
I-nterests: ćwiczenie intelektu
N-utrition: idealna waga ciała;
G-et rid of smoking: rzuć palenie i nie
słuchaj znachorów obiecujących wieczną
młodość
„Im starszy się stajesz, tym zdrowszy dotąd
byłeś”
prof. Barbara Bień 31
Kiedy życie naprawdę jest
długie?

„Życie jest długie,

jeśli tylko umiesz
go używać.”
SENEKA MŁODSZY
- 4 P.N.E.-65 N.E.
(retor, poeta i filozof rzymski);

prof. Barbara Bień 32