Kabanata I na naging palasak sa bayan at nagpasalin-
PANAHON BAGO DUMATING ANG MGA
KASTILA
(mula sa simula hanggang 1565)
Kaligiran ng Panahon
May sariling kalinangan ang mga Pilipino
bago durnating ang mga kastila. May sariling
pamahalaan (balangay), batas, pananampalataya,
wika, panitikan, sining at kultura. Para kay Padre
Pedro Chirino sa kanyang Relacion delas lslas
Filipinas (1604), may sariling alibata ang mga
Pilipino. Ito ang kauna-unahang baybaying Pilipino
na tinatayang orihinal na imbensyong Pilipino.
Sang-ayon pa rin ay Padre Chirino, patindig
ang paraan ng pagsulat ng mga katutubong
Pilipino, mula sa itaas pababa at ang talataan ay
mula sa kaliwa, pakanan. Ang kanilang
pinakapapel ay ang mga biyas ng kawayan, mga
dahon ng palaspas, balat ng punungkahoy. Ang
matutulis na bakal tulad ng lanseta ang kanilang
gamit na pansulat. Ang mga katibayan ng kanilang
pagsulat ay walang halos naitabi sapagkat sinunog
ng mga kastila sapagka't gawa raw ng diyablo.
Pasalita ang unang anyo ng panitikan. Ito
ay nagpasalin-salin sa bibig ng tao.
Ang panitikan sa panahong ito ay nahahati sa:
I. Panahon ng Kuwentong-bayan
Nakapaloob dito ang mga kuwentong-
bayan, kantahing bayan at karunungang-bayan.
 Ang mga halimbawa ng kuwentong bayan ay:
1. Mito
 ay ang tuluyang pagsasalaysay na
sinasabing totoong naganap noong mga
panahong nagdaan. Pinaniniwalaan ito
sapagkat ang tao'y tinuruang maniwala sa
kuwento. Ang dogma at pagiging sagrado
ay karaniwang nakikita sa mito. Naglalahad
ito hinggil sa langit, lupa, anito, daigdig.
hayop, ibon at maging diyos at diyosa.
2. Alamat
 nagsasaad ito ng hinggil sa pinagmulan ng
mga bagay, pook. pangyayari, kalagayan.
Ito'y likhang-isip lamang kaya salat sa
katotohanan at di-kapani-paniwala bagama’t
kakikitaan ng mga kaugaliang Pilipino.
Narito ang dalawang halimbawa ng alamat
salin sa bibig ng mga Pilipino.
Bakit Maraming Isla sa Pilipinas ?
Isang buo, mahaba at makitid na lupalop ang
Pilipinas noon.
 
May nakatirang mag-asawa sa hilaga na
ang pangalan ay Angalo at Angarab. Ang kanilang
kinabubuhay ay ang pangunguha ng kabibi.
Minsan, naglakad sila sa tabing-dagat upang
kumuha ng kabibe ngunit wala ni isa man lang
silang natagpuan, kaya, si Angalo ay lumangoy sa
ilalim ng dagat. Sa kanyang paglangoy. may natiso
siyang bagay at ito'y kanyang kinuha-isang
malaking kabibe ang sa kanya'y tumambad.
Binuksan niya ang kabibe at anong pagkagulat niya
nang makita ang isang bilog na makinang.
Ano kaya ito? Ang tanong niya sa amin. Saka
itinaas ang maningning na bato.
Perlas! lya'y perlas! Sigaw ni Angarab. Manguha
tayo ng
 marami!
Sa mahabang oras na kanilang paninisid,
nakakuha sila ng maraming perlas sa kabibe at
binalot ang mga iyon sa malambot na balat ng
kahoy.
Subalit nang sila'y pauwi na, sila'y nagtalo
at nagsimula na ang kanilang away. Pinagtalunan
nila kung sino ang mas dapat magmay-ari ng
malaking bahagi ng mga natipong perlas.
 "Dapat, mas malaki ang aking bahagi!. Ako ang
nakatuklas ng perlas", sabi ni Angalo.
 "Mahiya ka naman! Ako ang mas maraming
nakuha, kaya, dapat ako ang may malaking
bahagil" sumbat ni Angarab.
Sila'y nagtalo at nagsigawan. Nagtadyakan sa tindi
ng galit.
Ang kanilang sigawan at ingay ng tadyakan
ay dumagundong hanggang sa malayo kaya, ang
lupa ay gumewang, nagkabitak, nagkalungga.
Samantala, ang mga bundok ay nangatibag. Di pa
nakunteto sa sigawan at tadyakan, nagsabuyan pa
sila ng putik at bato. Ang mga bato at buhangin ay
nangagliparan sa iba'tibang lugar. Hindi naglubay
ang kanilang pag-aaway hanggang magsabuyan
pa ng putik at bato. Ang mga bato at buhangin ay
nangagliparan sa ibat ibang dako. Ang lupang
nagkahiwa-hiwalay ay naging malalaking pulo- ang
malapad ay naging Luzon, ang napunta sa timog
ay naging Mindanao, ang mga batong-buhay na
tumalsik sa maraming dako ay naging bahagi ng
Visayas.
Ito ang alamat kung bakit ang ating bansa
ay binubuo ng libo ibong isla na mallit at mnalalaki.
BATIS: Myths and Legends of the Early Filipinos  Ang ilan sa mga halimbawa:
Ang Pinagmulan ng Pilipinas
Noong unang panahon, ang Pilipinas ay
sinasabing bahagi ng Asya, ngunit sa pagguho ng
lupa, lindol, pagputok ng bulkan at pagbaha ng
yelo, ang bahagi ng lupang nag-uugnay sa Pilipinas
at Asya ay gumuho at bumaba, dahilan kung bakit
nagkaroon ng tubig sa palibot ng Pilipinas.  naman kung inaawit sa pag-ibig. Sinulat ni Pedro
Sinasabi sa isang salaysay na noong araw
ay walang lupa kundi langit at tubig lamang. Pinag-
away ng isan ibon na walang madapuan ang langit
at lupa. Sa galit ng dagat nagsaboy ito ng
malalaking alon sa langit. Gumanti ang langit sa
pamamagitan ng paghuhulog ng malalaking bato
sa dagat. Sa mga batong itinapon nagmula ang
lupa. Isa sa mga naging pulo ng lupang ito ang
Pilipinas.
Samantala, karugtong ng alamat na ito ang
nahihinggil kina Silalak at Sibabay, ang unang
lalaki at babae. Ayon sa alamat, ang ibong lipad
nang ipad ay dumapo sa puno ng kawayan.
Tinuktok ng ibon ang isang biyas ng kawayan at
nilakasan ang pagtuktok. Nang tuktukin ng buong
lakas ang biyas ng kawayan, nabiyak ito at
lumabas ang unang lalaki, Silalak. Pagkatapos ay
sinunod ang pagtuktok ng isa pang biyas ng
kawayan, pagkaraa'y lumabas ang unang babae,
Sibabay.
II. Panahon ng Epiko o Tulang Bayani
Ito'y isang tulang pasalaysay na ang
karaniwang paksa ay tungkol sa
pakikipagsapalaran, katapangan at kabayanihan ng
mga tao noong unang panahon.
1. Kumintung ( Epiko ng mga Tagalog)
Nagpapakilala ito ng kasaysayan, pag-
uugali ng mga Pilipino. Sa simula, ang kumintang
ay isang awit at sayaw sa pakikibaka. Sa
pagdaraan ng panahon, ito'y naging isang sayaw at
awit sa pag-ibig. Bilang awit sa pakikidigma, ito'y
mapusok at matapang: malamyos at malambing
Bukaneg na binubuo ng may isang libong taludtod
na walang tiyak na sukat
 2. Biag ni Lam-ang ( Epiko ng mga Ilokano)
Anak ng mag-asawang Juan at Namongan
si Lam-Ang na isinilang sa Nalbuan (La Union). Di
nasilayan ni Lam-ang ang kanyang ama sapagka't
ito'y pinatay ng mga Igorot kaya, ipinaghiganti ni
Lam-ang ang kanyang ama nang siya'y siyam na
buwan pa lang. Kamangha-mangha ang pagkatao
ni Lam-ang sapagka't siya mismo ang pumili ng
kanyang pangalan at ng kanyang ninong. Umibig
siya at pinakasalan si Ines Kannoyan sa tulong ng
tandang at aso. Ang sabi sa epiko, kapag tumilaok
ang tandang, ang bahay ay nabubuwal at kapag
tumahol ang aso, ang bahay na nabuwal ay
tumitindig. Ito ang kanyang mahika na hinangaan ni
Ines. Nag-alay din siya ng ginto kay Ines. Namatay
si Lam-ang nang siya'y maligo nsa dagat at kinagat
ng isang pating (berbakan). Ngunit sa tulong ng
aso at tandang, ang kanyang buto ay tinipon at
nabuhay siyang muli. At silang mag-asawa'y
namuhay nang maligaya.
3. Darangan
Ito ay katipunan ng mga epikong Maranao.
Isinasalaysay dito ang kasaysayan ng mga ninuno
ng mga Maranao. Ang tatlong (3) epikong popular
mula sa Darangan ang mga sumusunod:
a. Indarapatra at Sulayman
Kasaysayan ito ni Indarapatra, ang
bayaning emperador ng kahariang Mantapuli. Siya
ay matapang, marunong at mabait na hari.
Tinuruan niya ng pagsasaka, panghuhuli ng mga
usa at hayop. pagpapastol. pangingisda, pag-aani,
paghahabi at panggagamot ang kanyang
nasasakupan. Marami rin siyang anting-anting.
Mayroon siyang isang sibat na engkantado na
lumilipad kung saan niya naisin at muling
bumabalik sa kanyang kanay. Napaputok ng sibat
niyang ito ang bulkang Bud Matutum.
b. Bantugan
Sa kaharian ng Bumbaran ay may
magkapatid-si Haring Madali at P.rinsipe Bantugan.
Naging popular si Prinsipe Bantugan sa lahat ng
naggagandahang prinsesa at binibini dahil sa
taglay niyang tapang, lakas at liksi. Kinaiinggitan
siya ni Haring Madali at pinagbawalan ang lahat na
makipag-usap sa kanyat at ang sinumang makipag-
usap sa kanya ay parurusahan. Dahil sa
kapangyarihang ito, naging malungkot ang buhay ni
Bantugan, kaya siya ay nangibang-bayan. Dahil sa
kapagalan sa paglilibot. si Bantugan ay nagkasakit
at namatay sa lupang nasa pagitan ng dalawang
dagat na pinagharian ni Prinsesa Datimbang at ng
kanyang kapatid na hari. Sapagka't di nila kilala si
Bantugan, pinatawag nila ang konseho, ngunit
habang pinag-uusapan ang gagawin kay Bantugan,
isang loro ang pumasok sa bulwagan at nagsabing
ang bangkay ay galing sa kaharian ng Bumbaran.
Nang bumalik ang loor sa kaharian ng Bumbaran at
ibinalita ang pagkamatay ni Bantugan, lumipad si
Haring Madali at isang kasangguni sa langit upang
bawiin ang kaluluwa ni Bantugan. Nang maisauli
ang kaluluwa ni Bantugan, nagsaya at nagdiwang
ang lahat at nagbago ang kalooban ni Haring
Madali.
Samantala, nang mabalitaan ni Haring
Miskoyaw na kaaway na mortal ni Haring Madali na
namatay si Bantugan, nilusob niya ang kaharian ng
Bumbaran na noo'y nagdiriwang sa pagkabuhay-
muli ni Bantugan. Itinigil ang pagdiriwang dahil sa
paglusob ni Haring Miskoyaw na walang kaalam-
alam sa pagkabuhay ni Bantugan. Ginamit ni
Bantugan ang kanyang kampilan at namuksa ng
maraming kaaway. Ngunit dahil galing sa sakit, siya
ay nagapivang namuk Nang manumbalik ang
lakas,nakipaglabang muli at tuluyang namuksa ng
kalaban.
Sa pagkapanalong ito, nilibot ni Bantugan
ang mga lugar na nakapalibot sa Bumbaran at
pinakasalan ang lahat ng prinsesang kanyang
katipan. 
c. Bidasari
Tungkol ito sa paniniwalang ang buhay ay
tumatagal kung sa isang isda, hayop, bato o
napaaalagaan ang kaluluwa punungkahoy. Si
Bidasari ay isang Prinsesang 
c.1. Epiko ng mga Bisaya - May apat na
kinikilalang epiko ang mga Bisaya. Ito ay ang
mga sumusunod:
 Maragtas - hinggil ito sa sampung dating
Malay na tumakas kay Sultan Makatunaw
ng Bomeo at sama-samang nakarating sa
Panay na noo'y pinaghaharian ng Haring
Marikudo. Binili nila ang pulong ito sa
Haring Marikudo.
 Haraya - katipunan ito ng tuntunin ng
kabutihang-asal at ng mga salaysay na
pang halimbawa sa mga tuntunin.
 Lagda - tinipon na mga salaysay at
pangyayaring nagpapakita ng mabuting
panunungkulan sa pamahalaan. Kasama
rito ang “Koda ni Kalantiao".
 Hari sa Bukid - kilala bilang salasay hinggil
sa kapangyarihan ng haring hindi nakikita
ngunit batid na nakatira sa bundok ng
Kanlaon sa Negros. Tinuturing na parang
bathala ang haring ito sa pagbibigay-biyaya
at pagpaparusa.
c.2. Ibalon - (Epiko ng Bikol) - Isinalin ni
Padre Jose Castaño noong 19 dantaon.
Tungkol ito sa bayaning si Baltog,ang
unang tao na  sa Bikol. Anak siya ni Harng
Handiong,hari ng Samar. Sa Bikol ay
nakatagpo siya ng mga buwayang
lumilipad,mga baboy-ramong kasinlalaki ng
elepante na kanyang pinagpapatay. May isa
siyang di nagapi at ito ay isang babaeng ahas
na may alilang higante na may sa tagabulag
sapagkat laging bakas lamang ang nakikita.
Nang maihanda ni Baltog ang kabikulan, si
Haring Handiong at ang kanyang mga Sakop ay
lumipat doon. Tinuruan ni Handiong ng
maraming industriya, mga pamamaraan upang
mabuhay nang matiwasay ang mga tao, at
pananampalataya sa Panginoon.
c.3. Samantala, ang mga karunungang
bayan ay tinatayang siyang kaisipan ng mga
katutubong Pipino na ipinahahayag nang may
talinghaga, may palitan ng berso at may
pinahuhulaang sagot.
 Bisaya Tagalog (Salin)
Saya ni Santa Maria Saya ni Santa Maria
San-sari ang duag niya Iba-iba ang kulay
bahaghari

Ang mga halimbawa ng karunungang bayan:

Bikol Tagalog (Salin)
 Bugtong - tinatayang siyang Sira ko sa Mariveles Isda ko sa Mariveles
pinakamatandang un ng tula na binubuo ng Sa irarom an kiskis sili Punong-puno ng
mga piling salita na may talinghaga at kaliskis
pinasasagot sa kausap/mga kausap sa
pamamagitan ng panghuhula. Kapampangan Tagalog (Salin)
Apat a catau Apat na tao
Narito ang ilang halimbawa: Metung la cupia bahay Nasa loob ng sombrero

Ha pula, ha puti Kapampangan Tagalog (Salin)

Iskwelahang munli - itlog Lalakad ya alang Lumalakad nang
guguyod walang umaakay
Umupo si itim Mamulayi yang alang Tumatakbo nang
Sinulal ni pula bitis bangka walang pera
Lumabas si puti
Bubuga-buga -itlog lbaloy Tagalog (Salin)
Pet-eng ni uleng Isang pirasong uling
Nagtago si Periko Endaw shalungereng Malayo ang mararating
Nakalitaw ang ulo - pako mata

Heto na heto na Ifugao Tagalog (Salin)

Hindi nakikita -  hangin Adi matiboy Di mo Makita ang bibg/
Tukuna ya kumalat bunganga
Isang bayabas apoy Ngunit ito'y
Pito ang butas- mukha nanginginain

Bugtong sa iba’t ibang panig ng Pilipinas: Kankanay Tagalog (Salin)

Ifugao Tagalog (Salin) Baeykoy andoando Isang mahabang
Adi matiboy Di mo makita ang bibig Nakawa ko walto pabilog na bagay
Tukuna ya kumalat Ngunit ito'y kawayan Sa loob ay maraming
apoy nanginginain silid

Kankanay Tagalog (Salin)  Bulong (incantations) - Ginagamit ito bilang

Guyod tubong, Kung hihlahin ito'y pangkulamo pang-engkanto. Ang bulong ay
Durong abong payong isang tubo may kaakibat na pananampalataya,
Kung itutulak, ilo'y isang pamahin, paniniwala, at panggagamot.
bahay
Sa Luzon, kabikulan at sa mga pulo ng
Kalinga Tagalog (Salin) kabisayaan, ang anumang gagawin sa
Manlaus kad si Kahit saan dumaan, si kabundukan, kagubatan o kaparangan ay
Abaggoy Abao kailangang unahan nang pagssasabi ng:
Mampawitiwit lidoy Kumakaway ang mga
hangin damo Kapampangan Tagalog (Salin)
Tabi.. Tabi Tabi, tabi nuno
Pangasinense Tagalog (Salin) Nuna apo Makikiraan po
Abayag kami lan Matagal na kaming
nankasal kasal Sa mga batang nabubungian, inilalagay ang
Agkami ni nanabay Di man lang kami ngipin sa dinaraanan ng daga at saka nagsasabi ng
hagdan nagsiping dalanging-bulong:
 Habang maigsi ang kumot
Ayto ang ngipin kong sira na't pangit, Matuto kang mamaluktot
Sana ay bigyan mo ng bagong kapalit
Kung ano ang puno
Ay siyang bunga
 Palaisipan - ito ay nasa anyong tuluyan at
gumigising sa isipan ng tao upang bumuo Ang magtanim ng hangin
ng kalutasan sa isang suliranin. Gamit ang Bagyo ang aanihin
kanilang pag-isip, ang mga katutubong
Pilipino ay nagpapahayag ng mga ideya na Pagkahaba-haba man ng prusisyon
nagpapatalas ng isipan ng kapwa upang Sa simbahan din ang tuloy
magbigay ng matatalinong kasagutan.
 Kasabihan (Mother Goose Rhymes) - Ayon
Halimbawa: kay Jose Ma. Panganiban ang kasabihan ay
May isang haring mabagsik na ayaw nagsasaad ng malilikot na kaisipang-bata
paligawan ang kanyang prinsesang anak, kaya, na masaya at mapanudyo. Hindi ito
pinagpagawa niya ng kastilyong pgkataas-taas ang gumagamit ng mga talinghaga. Ito ay may
prinsesa. Pinabantayan ang lahat ng pintuan ng payak na kakulangan. Ang kilos, ugali at
kastilyo sa mga guwardiyang nakaamba ang mga gawi ng isang tao ay masasalamin sa mga
espada. Paano kaya ang ginawa ng isang prinsipe kasabihan. Ang mga ito'y sabi-sabi lamang
upang maitanan ang prinsesa? sa simula ngunit naging palasak sa
pagdaraan ng panahon.
Hitik na hitik sa bunga ang isang puno ng
mangga. Subalit walang makakuha ng kahit isang Ilan sa mga halimbawa ng masaya at
mangga dahil sa higpit ng pagbabantay ng matsing. mapanudyong tugma ay:
Ano kaya ang ginawa ng isang binata upang
makakuha ng mangga? Tinirit ng maya,
tririt ng lbon,
Tatawid sa kabilang pampang ng log ang Ibig mag-asawa’y
isang magsasaka, paano niya magagawa iyon walang ipalamon.
nang hindi nababasa ang kanyang mga paa?
Utos pa sa pusa,
Si Juan ay may limang baboy. lumundag utos pa sa daga.
ang isa sa kanyang kulungan, ilan lahat ang baboy
ni Juan? Tawa nang tawa
Ibig mag-asawa
 Salawkain - mga berso ito na nagbibigay-
aral at negsisilbing patnubay ng kabutihang- Pedro Penduko
asal at wastong pag-uugali. Nagtataglay ito Matakaw ng tuyo
ng mga paniniwalang panlipunan. Nang ayaw maligo
Kinuskos ng gugo
Ang ilan sa mga halimbawa ay ang mga
sumusunod: Isa, dalawa, tatlo
Ang tatay mong kalbo
Ang maghangad ng kagitna
Sansalop ang mawawala Kaya lingon nang lingon
Hanap ay asawa
Pag ang tubig ay magalaw
Ang ilog ay mababaw Mga Tugmang Walang Diwa
lto'y walang diwa na may nakatutuwang
Ang sakit ng kalingkingan tunog at may kapilyuhan sa paglalaro ng salita.
Ramdam ng buong katawan
Halimbawa:
Aanhin pa ang damo Kililing. Kiling, kililing
Kung patay na ang kabayo? Namatay si Tandang Gusting
Saan tilibing?
Sa puso ng saging
Ako'y nakahiga sa kamang malambot
Ako ay kinagat ng isa pong surot
Ako ay nabigla at bigla nautot
Kaawa-awang surot, namatay sa angot
Inilalarawan sa mga awiting bayan ang
kalinangan at kabihasnan ng ating mga ninuno.
Iba-iba ang uri nito ayon sa okasyon na
pinaggagamitan nito. Tingnan ang mga halimbawa
ng awiting bayan:

Iba pang halimbawa ng kasabihan na hindi Ayon kay Apolinario delos Santos Cristobal
mapanudyo, naging sabi-sabi at sa kalaunay (sa aklat ni Tumangan. 1990), ang mga uri ng
naging palasak ang paggamit. awiting bayan ay ang mga sumusunod: 

Ubus-ubos biyaya 1. oyayi o ayayi

Bukas nakatunganga  awit na panghele o sa pagpapatulog ng
bata.
Kasama sa gayak
Di kasama sa lakad 2. diona
 awit sa panliligaw at pagpapakasal
Tulak ng bibig
Kabig ng dibdib 3. soliranin o talindaw
 awit ng mga manggagaod, mananagwan o
Malakas ang loob mamamangka
Mahina ang tuhod
Halimbawa ng salawikain sa iba’t ibang 4. kumintang
wika at dayalekto:  noong una'y awit ito sa pakikidigma ngunit
nang lumaon ay naging awit na ng pag-ibig. 
Kapampangan Tagalog (Salin)
Nung ninung Kung sino ang 5. tagumpay 
mapanumis mapamintas  awit sa pagwawagi sa digmaan na
Ya kabud ing marungis Siyang maraming nakakatulad ng sambotani
kamalian
6. indolanin at kutan-kutang 
Kapampangan Tagalog (Salin)  mga awiting panlansangan
Ing mataas at Siyang nagmamataas
matalutok Pinakalagapak kung 7. hiliraw at pamatbat
Masaldak ya bumagsak  mga awit ng pag-inuman
pangabaldug
8. balitaw at kundiman
llokano Tagalog (Salin)  mga awit ng pag-ibig
Cucuana Tatta, Araw mo ngayon ay
Cucuac to met no bigat skilat 9. saloma at tikam
Sa iba naman bukaas  mga awit sa pakikidigma

Bikol Tagalog (Salin) 10. bansal, pagatin, onsequep

Oras mo ngumian Ang katulad mong  mga awit sa kasal sa Pangasinan.
Sa aga quoya man bulaklak,
Kung umaga'y sakdal Sa iba-ibang relihiyon sa Pilipinas, may kani-
tingkad kaniyang tawag tulad ng: 
Kung hapon ay
kumukupas 1. holohorlo
 katulad din ng oyayi na awit sa
lvatan Tagalog (Salin) pagpapatulog ng bata.
Atava u rraracuj am Ang malaking bagay
May pacayapo du ca Ay nagmumula sa malit 2. umbay
dequey  awit sa paglilibing

3. dalit
Awiting Bayan  awit ng papuri sa Diyos
4. duwang  Kundiman-awit ng pag-ibig
 awit na panrelihiyon
Ang ale kong Neneng, maganda't marikit,
May tala sa noo, may buwan sa dibdig
Ang sinasaksi ko'y ang Diyos sinukbit
Idinagdag ang mga sumusunod na awiting
bayan sa aklat ni Gng. Maria Ramos, (Panitikang Di baga nang una ako sa dikit mo
Pilipino 1984). Ay para ng kaning kinagutuman mo
Bakit subyang tinik diyan sa puso mo?
1. paghahanap-buhay
 hal. "Magtanim Hindi Biro  Kumintang

2. paninitsit Ang nuno nating lahat

 hal. "O Kaka, O Kaka (Pampango) Sa kulog di nasindak
Sa labanan, di naawat,
3. colado Pinuhunan buhay, hirap,
 awit sa mga taong hindi inaanyayahan sa Upang tayong mga anak
kainan Mabuhay nangmapanatag

4. panunukso  Soliranin oTalindaw - awit sa paggagaod o

 awit ng mga bata kung nagtutuksuhan pamamangka

5. pangangaluwa Hala gaod tayo, pagod ay tiisin;

 awit sa "Araw ng mga Patay”
6. panunuligsa
 awit laban sa mga babaeng masasagawa
7. pananapatan
 paghaharana sa Tagalog. Ito'y awit ng mga
binata sa dalagang iniirog.
Halimbawa:
 Oyayi, Hele o Holoborin
ng bansa:
Matulog ka na bunso,
Ang ina mo’y malayo
May putik, may balaho
Hindi ko masundo
Sanggol kong anak na giliw,
Matulog ka nang mahimbing.
Marami akong gagawin,
Huwag mo akong abalahin
Tulog na, tulog na batang matulungin,
Pagka maya-maya, Kita’y gigisingin
Ang sasabihin ko'y bangon na si Ineng.
Bangon na si Ineng, bibili ng saging
 Diona-awit pangkasal
Mayae aco sa masiguing
Ang malubay na ang aquin
Malayo ang madarating
Ang lahat ng hirap pag-aralang bathin,
Kahit malayo man, kung ating iibogin
Daigh ang malapit na ayaw lakbayin
Sagwan, tayo'y sumagwan
Ang buong kaya'y ibigay
Malakas ang hangin
Baka tayo'y tanghaliin
Pagsagwa'y pagbutihin
Ang mga awiting bayan sa iba't ibang panig
 Pamulinawen(Ilokos)
Pamulinawen, pusok indengamman
Toy umas-asog, agrayo ita sadiam,
Panunotemman, dika pagintutulungan
Toy agayat, agrayo ita sadiam.
Essem ti diak kalipatan,
Ta nasudi unay a nagan
Uray sadino man, lugar sadino man,
No malagipka, pusok ti mabang-aran
Pamulinawen, pakinggan mo mahal
Pagsusumamo ng sa' yo'y nagmamahal
Sana'y dinggin mo, huwag habagin naman
Pagsusumamo ng sa'yo'y nagmamahal
Mahal mong pangalan di maliimutan
Lagi sa alaala kahit malayo man
Pag nabanggit, puso'y lumulundag
  Sarong Banggi (Bikol) - orihinal na galaw ng kamay, leeg, mata at pabigla-
komposisyon ni Potenciano Gregorio biglang hakbang.
 tinawag itong "Wayang Orang” o “Wayang
Sarong banggi sa higdaan Purwa".
Nakadangog ako hihuni nin sarong gamgam  Ang karaniwang banghay nito ay tungkol sa
Sa !oba ko katorogan isang sultan at mga alipin, sa parusa ng
Baka hundi simong boses iyo palan bathala o ng sultan sa mga babae.
Dagos ako bangon si sakuyang mata
iminukat 2.Embayoka at Sayatan ng Mulim
Duman sa kadikloman ako nangalagkalag a. embayoka
Aso ituon ko si sakuyang mata o isang pagtalalong patula na
napabantog sa Lanao at Jolo.
 Basulto (Pampanga) Katulad ito ng balagtasan.
o Ang madalas na nagtatalo rito ay
O Caca, O Caca. isang lalaki al isang babae.
San Fernando't Wawa b. Sayatan
Batis at Baculud, o isang palabas na may awitan,
Sacup ning Menila sayawan at tulaan.
Queta po quecami
Dacal lang Baluga.
Malati’t maragul
Biasa lang mamana

Awit sapag-ibig ng mga kapanpangan

 Atsing Neneng, Aruy! Katimyas na Nitang
Dalaga
 Eku pa Kelingwan (Hindi Ko Nalilimutan)
 Atin Ku Pung Singsing (Mayroon Akong
Singsing)

Awit sa Paggawaa
 Deting Tatanam Pare (Ang Mga
Manananım)
 Bye Ning Kasamak (Ang Buhay ng
Magsasaki)

Ang mga Unang Dula

Itinanghal ang mga ito sa liwasang bayan,
sa malawak na looban, sa mga damuhan, sa
tahanan ng maharlika. sa tabing-ilog (kung minsan)
o sa may dalanginan. Ang karaniwang paksa ng
mga unang dula ay pag-ibig, pakikidigma, alamat,
anito o diyos ng mga Katutubong Pilipino,
pagbubunyi sa pagtatagumpay ng mandirigrma sa
labanan at sa alaala ng mga yumao. Ang
pagtatangahal nito ay Sinasabayan ng awit at
sayaw. Ang ilan sa mga dula noon ay:

1.Wayang Orang ng mga Bisaya

 Sa mga pulo ng Panay - Sugbu (Cebu) at
Dumagit (Dumaguete) natagpuan ng mga
kastila ang mga unang dula sa Pilipinas.
Libangan ang kahulugan ng salitang "dula"
sa Sugbuano.
 Katulad ito ng "puppet show” na may
kasamang awit at sayaw, kaalinsabay ang