KABANATA II: ANG LITERATURANG FILIPINO SA PANAHON BAGO DUMATING ANG

MGA KASTILA

I. Kaligirang Kasaysayan

Ang mahabang panahon ng matandang panitikan ay nahahati sa dalawang bahagi:

A. Ang Kapanahunan ng Alamat, na dapat magsimula sa lalong kauna-unahang panahon ng ating lahi
magtapos sa paglipas ng ikalawang pandarayuhan sa mga pulong ito ng mga Malay sa pali-palibot ng taong
1300 A.D. Ang mga nakatira sa kapuluang ito ay mga Ita o Aetas, bagama’t hindi tahasang gala, ay walang
panatilihang tahanan. Ang panitikan noon ay saling-dila o lipat-dila na ang nag-iingat at nagpapahayag ay
ang mga apo, na karaniwang puno ng tribo o pinaka-pari ng kanilang relihiyon. Ang relihiyon noon ay
pagsamba ng Araw, pagsamba sa punongkahoy o anumang kalagayan ng Kalikasan at ang lahat ng
kababalaghan ay gawa ng mabubuti at masasamang hilagyo (spirit) na tinatawag nilang “anito”.

Ang panitikan noon, samakatuwid ay binubuo ng mga bulong na pangmahiya (incantations), kuwentong-
bayan (folktale) at alamat (legend). Ang karamihan ay galing sa pananampalataya at pamahiin.

B. Ang Panahon ng Epiko, na nagsisimula sa pali-palibot ng taong 1300 A.D. at nagtatapos sa panahon ng
pananakop ni Legazpi noong 1565 A.D. Ito ang panahon ng pandarayuhan ng mga Malay na marunong
bumasa’t sumulat. Dalawang uri ng alpabeto ang naging laganap sa buong kapuluan. Ang Alibata o
baybayin na ginagamit sa pulo ng Luzon at Kabisayaan, samantalang ang Sanskrito ay sa pali-palibot ng
Mindanao at Sulu. Sapagkat ang mga pinagsusulatan ay mga bagay na marurupok gaya ang dahon ng saging,
balat ng kahoy at tukil (wala pang papel noon), karamihan sa mga alam natin ngayon at hindi na mababasa sa
matandang Alibata o Sanskrito kundi pawang halaw sa saling-dila ng matatanda sa mga baranggay at mga
bayan.

II. Ang Alibata o Baybayin. Ang Alibata ay tinatawag na Baybayin ng mga misyunerong Kastila. Ang mga
sagisag na ginagamit ay papantig. Labing-apat ang katinig at tatlo ang patinig. Nasa ibaba ang Baybaying
nabanggit:

Page 1 of 19
 III. Mga UNANG ANYO NG MAIKLING KUWENTO

A. Mito - ay matatandang kuwentong-bayan tungkol sa mga bathala, sa pagkakalikha ng daigdig at iba pang kalikasan,
tungkol sa pinagmulan o pagkakalikha ng mga unang tao, tungkol sa mga bayani, sa kanilang kagitingan at
kapangyarihan, at tungkol sa iba pang bagay na may kinalaman sa pagsamba ng tao sa kanilang anito o diyus-diyusan.

Halimbawa, mula sa tribo ng Tinggiyan:

Ang Buwan at Araw

Noon daw unang panahon ang Araw ay may mga bituing anak na tulad ng Buwan.
Ang mga bituin ng Araw ay dilaw, makinang at mainit. Ang mga bituin ng Buwan
ay mapula at malamig. Natakot ang Buwan sa pakikipagsalitaan sa Araw ang
paksang napakarami ang kanilang mga anak at nagsisikap tuloy ang kalangitan.
Nagkasundo silang pagpapatayin ang kanilang mga bituin.
Ngunit nang mapatay na ng Araw ang kanyang mga bituin ay itinaboy na lamang ng
Buwan ang ganang kanya sa dilim at sa kabila ng mga ulap. Kapag gabi ay nahawi
ang ulap, ang mga bituin ng Buwan ay lumilitaw. Galit na galit ang Araw.
Hinahangad niya ang Buwan at kapag kanyang nalalapitan ay nagkakaroon tayo ng
eklipse tuwing umaga ay pinapatay ng Araw ang mga bituing kanyang maabutan.
Hanggang ngayon ang paghahabulang ito at ang pagpapatay ng araw sa mga bituin ay nangyayari, ngunit hindi maubos-
ubos ang mga ito sapagkat anak nang anak ang Buwan ng marami pang bituin.

B. Alamat - ay mga kuwentong-bayan na maaaring kathang-isip lamang o hango sa isang tunay na pangyayari. Ito’y
tungkol sa pinagmulan. Maaaring pinagmulan ng isang pook, ng isang halaman, o pungungkahoy, ng ibon, ng bulaklak o
kaya’y tungkol sa pagkakabuo ng isang pangalan.

Halimbawa ng isang alamat na mula sa Negros Occidental:

ANG ALAMAT NG BUNDOK KANLAON

Page 2 of 19
 Noong unang panahon sa lalawigang Negros ay may napatanging baranggay na pinamumunuan ni Datu Ramilon na
may pambihirang katapangan, kabaitan at napakagandang anak na si Kang.
Maraming dugong maharlika ang nanunuyo kay Kang.
“Kung sino sa inyo ang mamarapatin ng aking anak ay hindi ako tumututol.” malimit na masabi ng datu sa mga talisuyo
ng kanyang anak.

Ngunit ang magandang si Kang ay may kasintahan na, ang magiting na si Laon, ang anak ng isang raha sa karatig
na baranggay. Tulad ng amang Datu, si Laon ay isa ring magiting na mandirigma at mabuting anak.
Nang duamting ang tamang araw, nagtapat ng magsing-irog sa ama ng dalaga. Buong galang na hinihingi ni Laon
ang pahintulot ni Datu Ramilon na makaisang-dibdib ang kanyang anak. Tulad ng inaasahan, hindi tumanggi ang butihing
datu at itinakda ang pagtataling-puso sa susunod na pagbilog ng buwan.

Buong karangalang ibinabalita sa kanyang nasasakupan ang takdang araw at tuloy pinaghanda ang lahat para sa
malaking piging. Magmula noong naging abala ang lahat upang salubungin ang magandang araw.
Nang sumapit ang araw ng kasal, kitang-kita ang kasiyahan sa lahat ng dumalo. Masaya ang buong paligid. Subalit ang
lahat ng ito’y naparam na parang bula nang ibalita ng humahangos at namumutlang bantay na maraming bangkang
punung-puno ng mga sandatahang kawal ang dumaong sa kanilang pampang. Si Datu Subanon na isa sa mga masugid na
manliligaw ni Kang ang pinuno ng pangkat. Hindi siya makapapayag na mapunta sa ibang kamay ang dalagang
pinipintuho.

Dahil dito nahinto ang seremonyas at agad na hinanda ng datu ang lahat ng kawal para salubungin sa dalampasigan
ang mga pangahas. Kahit na malayo dinig na dinig ang sigawan at pingkian ng mga tabak. Nang mapawi ang ingay, patay
na naglumok ang mga kawal ni Datu Ramilon. Humanda ang magiting na datu at ilan pang kawal upang harapin ang mga
kaaway. Tumulong na rin si Laon sa pakikihamok. Subalit talagang marami ang mga kawal ni Datu Subanon. Hindi
nagluwat, patay ding bumagsak si Datu Ramilon.
Nang makita ni Laon ang pagbagsak ng datu, tinangka niyang tumakas kasama si Kang upang humingi ng saklolo sa
karatig baranggay subalit nakita sila ng mga kawal ni Datu Subanon at walang humpay silang tinugis ng mga ito. Nang
masukol ang magkasintahan, pinagsisibat sila nang walang patumangga. Niyakap ni Laon si Kang upang huwag tamaan
ngunit ang matutulis na sibat ng mga tampalasan ay naglaos pa rin sa kanilang katawan. Magkayakap na naglumok ang
magsing-irog.

Kinabukasan, hinanap ni Datu Subanon ang bangkay ni Kang subalit wala silang natagpuan. Sa halip isang munting
burol ang tumubo sa kinabuwalan ng magkasintahan. Ibinulong ng isang kawal na doon sa tumubong burol nabuwal sina
Kang at Laon.
Sa paglipas ng mga araw, ang tumubong burol ay naging isang napakalaking bundok at tinawag ng mga tao na Kang at
Laon na sa katagalan ang naging Kanlaon.

C. Pabula - isang maikling salaysay na patalinhaga at kinatha upang maglarawan ng isang aral na moral. Ang mga
panauhan dito ay mga hayop o mga bagay na binigyang-katauhan, gaya ng kapangyarihang magsalita at umisip na parang
tao.

Page 3 of 19
 ANG LANGAW AT GAGAMBA

Isang araw habang namamasyal ang langaw, nakita niyang gumagwa ng bahay ang gagamba. Mataman niyang
pinagmamasdan ito. Pabalik-balik ang gagamba sa paghabi ng kanyang bahay. Matapos na makapaglagay ng pinakaposte
ng kanyang bahay ay nagpaikut-ikot ito. Papasok-pasok ang ginagawang paghabi sa bahay. Nang hindi na makatiis ang
langaw ay nagsalita: “Ano ba’t nagpapahirap ka ng paggawa sa bahay mo, tingnan mo ang aming bahay, masaya palipad-
lipad lamang kami.” wika ng langaw na wari’y nanunuya pa.
Hindi naman kumibo ang gagamba at ipinagpatuloy ang paggawa ng bahay, hanggang makatapos at nanatili na
lamang sa pinakagitna ng hinabing bahay.
“Paano ka makalalabas niyan?” usisa ng langaw. “Nariyan ka sa gitnang- gitna. Paano ka makakakuha ng pagkain mo?”
“Huwag mo nga akong abalahin. Matungo ka na sa nararapat mo puntahan. Hayaan mo akong mag-isa.”
Nagpalipad-lipad ang langaw sa pali-paligid ngunit hindi umalis. Tinitingan kung makalalabas ang gagamba.
“Paano ka ngang makalalabas diyan?”
“Talaga bang nais mong malaman?” tanong ng gagamba. “O sige, tingnan mo kung paano ako makalalabas,” susog pa
nito habang lumalabas sa kanyang hinahabing bahay.
“Ang dali naman pala, susubukin ko ha. Tutungo ako sa bahay mo at ipkakita ko sa iyong kayang-kaya kong gawin ang
ginawa mo.”
“Huwag! Ako lamang ang maaaring makagawa nang ganoon sapagkat ako ang may gawa ng aking bahay at tanging ako
lang ang nakakaalam ng mga lagusan nito.”
“Ang yabang mo naman, nakita ko kung paano ka nakalabas.”
“Huwag!”
“Tinadaan ko kung saan-saan ka dumaan.”
“Sinasabi ko na sa iyong hindi mo iyon matatagpuan kapag narito ka na sa bahay ko.”
“O, nagdaromot ka lamang.” at biglang dumapo sa sapot ng gagamba ang langaw. Nang naroon na ang langaw ay hindi na
makalipad dahil malagkit ang sapot ng gagamba, naninikit ang mga paa ng langaw.
“Bakit hindi mo sinabi na naninikit pala ang bahay mo!”
“Sinabi ko naman sa iyong huwag kang tutuntong sa bahay ko, mapilit ka lamang e, ayaw mo namang mapagbawalan.”
“Tulungan mo naman akong makaalis dito,” pakiusap ng langaw.
“Narining mo na ba ang kasabihang: Ang kapalaran mo hindi mo man hanapin, dudulog, lalapit kung talagang iyo?”
“Oo, bakit? Ano ang ibig mong sabhin?”
“Kasi dalawang araw na akong hindi kumakain at ngayon ay nagkakaroon ng pagkakataong ako ng magandang
kapalaran.”
“Bakit nga ba?”
“Sandali lang,” pagsabi noo’y biglang sinunggaban ng gagamba ang langaw na hindi man lamang nakapagbuka ng bibig
sa kabiglaanan.

D. Kuwentong-bayan - maaaring kuwento ng panlilinlang, katusuhan, kapilyuhan, katangahan atbp. Ito’y maaaring
kuwento ng kababalaghan o engkantado.
NAGING SULTAN SI PILANDOK

Page 4 of 19
 Ang kinagigiliwang Juan ng Katagalugan ay may katumbas sa mga Maranaw: si Pilandok. Narito ang kuwento.
Dahil sa pagkakasalang ginawa ni Pilandok, siya ay nahatulang ikulong sa isang kulungan at itapon sa gitna ng dagat.
Makalipas ang ilang araw, ang Sultan ay nanggilalas nang makita si Pilandok sa kanyang harap na nakadamit nang
magarang kasuotan ng sultan. Nakasabit sa kanyang baywang ang isang kumikislap na ginintuang tabak.
“Hindi ba’t itinapon ka sa gitna ng dagat?” nagtatangkang usisa ng Sultan kay Pilandok.
“Siya pong tunay, mahal na Sultan.”
“Papaanong nangyari ikaw ay nasa harap ko ngayon at nakadamit nang ganyan? Dapat ay patay ka na ngayon!” ang sabi
ng Sultan.
“Hindi po ako namatay, mahal na sultan, sapagkat nang sumapit po ako sa ilalim ng dagat ay nakita ko po ang aking
ninuno. Sila po ang nagbigay sa akin ng mga salapi, ginto at pilak,” paliwanag ni Pilandok.

“Sino po ang magnais na mamatay sa isang kahariang masagana sa lahat ng bagay?”

“Siguro’y nasisiraan ka na ng ulo.”
“Bakit po naririto ngayon? Ako na ipinatapon ninyo sa gitna ng dagat. Ako na ikinulong pa ninyo sa hawla ay naririto
ngayon sa inyong harapan at kausap ninyo,” ang pagpapatunay ni Pilandok. “Mayroon pong kaharian sa ilalim ng dagat at
ang tanging paraan ng pagtungo roon ay ang pagkulong sa hawla at itapon sa gitna ng dagat.”
Umakmang papaalis si Pilandok upang makabalik na muli sa kaharian sa ilalim ng dagat.
“Ako po’y aalis na at marahil hinihintay na ako ng aking mga kamag-anak.”
“Hintay.” sansala ng Sultan kay Pilandok. “Isama mo ako at nais kong makita ang aking kanunuan, ang sultan ng mga
sultan at iba ko pang mga kamag-anak.”
“Hindi po maaari ‘yan,” sagot ni Pilandok. “Mag-isa kayong pupunta roon sa loob ng hawla.”
“Kung gayon ilagay mo ako sa loob ng hawla at itapon mo ako sa ginta ng dagat.” Tumindig ang sultan upang patunugin
ang gong para tumawag ng ilang kampon ngunit sinansala siya ni Pilandok. “Huwag po kayong tatawag kaninuman kung
nais po ninyong makita ang inyong mga ninuno. At isa pa po, ay ano ang mangyayari sa inyong kaharian kung malaman
nila ang tungkol sa kahariang ito? Magnanais din sila marahil na makatungo sa kahariang iyan sino ngayon ang
mamumuno sa mga maiiwan?” tanong ni Pilandok sa Sultan.
Sandaling nag-isip ang Sultan, pagkaraan ay pangiting nagwika, “Gagawin kitang pansamantalang sultan. Pilandok. Iiwan
ko ngayon din ang kautusang ito ikaw ang aking pansamantalang halili.”
“Hintay mahal na Sultan,” sanasala ni Pilandok. “Hindi ninyo ito dapat na ipaalam sa inyong mga ministro.”
“Ano ang dapat kong gawin?”
“Ililihim natin ang lahat na ito. Basta’t ipagkaloob ninyo sa akin ang inyong singsing, korona at espada. Pag nakita ito ng
inyong kabig ako’y kanilang susunduin.”
Pumayag naman ang sultan. Ipinagkaloob kay Pilandok ang lahat ng kanyang hinihingi at sila’y tumungo sa tabing-dagat.
Ikinulong ni Pilandok ang sultan sa may laot ay inihagis ang hawlang kinukulungan ng sultan. Dali-daling lumubog ang
hawlang lulan ng sultan at ang sultan ay namatay. Mula noon, naging sultan si Pilandok.

IV. Mga UNANG ANYO NG DULA

Page 5 of 19
1. Ritwal - Ito ay isang uri ng seremonya na ginagamitan ng tula, sayaw, at awit. Ito’y karaniwang pinangungunahan ng
isang babaylan o sinaunang pari na naglalayong mamagitan sa mga Diyos at mga taong mortal hinggil sa lahat ng nasa
kalooban ng mga ito. Ang ritwal ay ginagamit sa pagpapasalamat, pagdiriwang sa pag-aani, pagtataboy ng masamang
espiritu, paghiling ng anak o pagpapawala sa inaakalang poot ng mga diyos.

2. Sayaw - May mga sayaw na hindi ginagamtan ng tula kundi ng mga instrumentong pan-tugtog lamang. Sa
pamamagitan ng pamumuwestra o senyas nailalahad ang damdamin o salaysay ng mga nagsasayaw. Halimbawa ay mga
sayaw hinggil sa tagumpay ng pangangaso, kagitingan sa pakikidigma o pakikipaglaban sa kaaway o kaya’y nagpapa-
hiwatig ng pag-ibig sa napusuang dalaga.

3. Laro at Libangan - Maraming laro ang mga batang maaaring ipalagay na nasa anyong dula. Ang pagtataguan,
paghahabulan at patintero at bahay-bahayan ay may ibig ipahiwatig na saysay. Nang malaon ang karagatan, tagayan, at
pananapatan ay naging laro na rin ng mga kabinataan at kadalagahan.

4. Wayang Orang at Wayang Purwa - Mga unang dula sa Pilipinas na matatagpuan sa pulo ng Panay, Cebu, at
Dumaguete. Ito’y katulad ng “puppet show” na binubuo ng tugtog sa agong ng tanso, sayaw sa galaw ng kamay, leeg, ng
mga mata at pabigla-biglang hakbang. Mayroon itong banghay hinggil sa isang sultan at mga aliping babae, o parusa ng
bathala sa kalupitan ng sultan o datu sa nga babae.

5. Embayoka o Sayatan - Buhat sa mga Muslim ng Lanao to Jolo; ang embayoka ay isang pagtatalong patula na katulad
ng “Balagtasan” ng mga Tagalog. Karaniwan isang babae at isang lalaki ang binabayaran ng salapi upang gumanap sa
pagtatalo. Ang embeyoka ay karaniwang

Sinusundan ng isang laro sa panyo na tinatawag na Saystan. Sa larong ito, sinasabing ang ginang, na may mahalagang
papel ay may dalang panyo. Habang tumutugtog ay lalapitan niya ang pangkat ng mga kabinataan at kadalagahan;
tatakipin niya ang balikat ng lalaki. Ang lalaking ito ang magbibigay ng panyo sa nagugustuhang dalaga. Aawit ang lalaki
at isasayaw ang dalaga. Magsisimula ang sayaw sa pamamagitan ng pambungan na talumpati ng pinuno ng pamayanan.

V. Mga UNANG ANYO NG TULA

A. Karunungang-Bayan - Ito’y binubuo ng mga bugtong, palaisipan, salawikain at kasabihan.

1. Bugtong - ay maiikling tugmang naghahamon sa tao na mag-isip nang madalian nang walang pagbabatayan kundi ang
inilalarawan ng mga salita. Ang ganitong gawain ng isipan ay nagpapatibay ng kasiglahan ng guniguni. Ito’y karaniwang
binubuo ng dalawang taludtod na may sukat at tugma.

Isang butil na ilaw Kung kailan mo pinatay

sikip sa buong bahay. (ilaw) saka humaba ang buhay. (kandila)

Nang maliit ay gulok Nakalulubo’y walang init

nang lumaki ay sandok. (niyog) umaaso kahit malamig. (yelo)

2. Palaisipan - ay tila baga isang pagsasanay sa pagpapatalas ng isip, upang marahil kapag dumating ang isang suliranin
sa buhay ay may kaalaman na sila kung paano lulutasin. Ang palaisipan ay maaaring ilahad sa paraang patula o tuluyan na
karaniwang nagpapakita ng payak na katalinuhang pang-aritmetika, panlohika o dili kaya’y pansintido-komon.

Page 6 of 19
 May prinsesa sa tore ay nakatira
balita sa kaharian pambihirang ganda
bawal tumingala upang siya’y makita
Anong gagawin ng binatang sumisinta?
3. Salawikain - ay mga butil ng karunungang-bayang hango sa karanasan ng mga matatanda. Ito’y kinapapalooban ng
mga mabubuting payo tungkol sa kagandahang-asal at mga paalaala tungkol sa mga batas ng kaugalian. Ang salawikain
ay karaniwang patalinhaga at nasusulat nang may sukat at tugma.

Ang sakit sa kalingkingan Sa taong nagugutom

Damdam ng buong katawan. Walang sunog na tubong.

Kung walang pagod magtipon, Ang bayaning nasusugatan

Walang hinayang magtapon. Nag-iibayo ng tapang.

4. Tugmang Pambata o Tugmang-bayan - mga tugmang walang diwa, o kaya’y mga tugmang mababaw ang isinasaad
na kahulugan. Ito’y maikli, maindayog, mapanukso at mapagtawa. Nagtataglay ng magkakatulad na tunog sa hulihan ng
bawat taludtod.

Tugmang mapanukso:
Tiririt ng maya
Tiririt ng ibon
Ibig mag-asawa
walang ipalamon
Tiririt ng maya
Tiririt ng ibon
Matapang ka’t
asawa ang habol.

Kapag ang bata’y nakahiga at gustong patawanin:

Pung pung kasili Anong anak?
Nanganak sa kabibe Batang babae/Batang lalaki

Kapag may nakikita namang buwan, ituturo sa bata at sasabihin:

Buwan, buwan Gagawin ko ng bahay
Hulugan mo ako ng sundang Para kanino ang bahay?
Aanhin mo ang sundang? Sa aking mga magulang.

5. Bulong - Ginagamit bilang pagbibigay-galang o pagpapasintabi sa mga bagay o pook tulad ng punong balete, sapa,
ilog, puno sa punso atbp. Pinaniniwalaang tirahan ng mga lamang-lupa, maligno at iba pang makapangyarihang ispiritu
nang hindi magalit at manakit.
Halimbawa:
Tabi, tabi nuno Huwag magalit kaibigan,
Kami lang po Aming pinuputol lamang
ay makikiraan. Ang sa ami’y napag-utusan.

Sa mga batang nabungian:

Dagang malaki, dagang maliit

Page 7 of 19
 heto ang ngipin ko sira na’t pangit
sana’y bigyan mo ng bagong kapalit.

Sa Bagobo, sinasabing kapag nanakawan sila ng bigas, naglalagay sila ng bangat (bulong) sa pook na dating kinalalagyan
ng bigas na ninakaw.
Nagnakaw ka ng bigas ko Mamaga sana ang katawan mo
lumuwa sana ang mata mo Patayin ka ng anibos.

6. Kantahing-Bayan - Ang mga nilalaman nito’y nagpapakilala ng iba’t ibang pamumuhay at pag-uugali ng mga tao,
mga kaisipan at damdamin ng bayan. Nagpapahayag ito ng tunay na kalinangan ng mga Pilipino. Bunga ito ng matulang
damdaming buhay sa puso at kaluluwa ng bayan. Ang mga kantahing-bayan ay maaaring uriin sa mga sumusunod:
a. soliranin - awit ng pamamangka e. diona - awit sa panliligaw
b. dalit - awit sa pamamangka f. sambotani - awit ng tagumpay
c. talindaw - awit sa pagsagwan g. oyayi - awit ng paghehele
d. kumintang - awit ng digmaan h. kundiman - awit ng pag-ibig

B. Epiko - Ito’y isang mahabang tulang pasalaysay tungkol sa kabayanihan ng pangunahing tauhan na nagtataglay ng
katangiang nakahihigit sa karaniwang tao na kadalasan siya’y buhat sa lipi ng mga diyos o diyosa. Ang paksa ng mga
epiko ay mga kabayanihan ng pangunahing tauhan sa kanyang paglalakbay at pakikidigma.

Mga Katangian ng Epiko:

1. Mahaba
2. Batay sa oral na tradisyon o salimbibig
3. Di-makatotohanang pangyayari o supernatural na makabayaning gawain, maladiyos na bayan, kaugnay sa kabutihan,
materyal o ispiritwal na kalagayan ng mga tribo at katutubo
4. May sukat at tugma
5. Itinatagulaylay
6. Matiim o seryoso ang layunin, paniniwala, makabayan at may ilang ukol sa pananampalataya

MGA EPIKO NG BISAYA

Apat ang kinikilalang epiko ng mga Bisaya: Haraya, Lagda, Maragtas at Hinilawod. Sa apat, ang Hinilawod lamang ang
pinakamalapit sa epiko.

I. HINILAWOD - Itinuturing na pinakamatanda at pinakamahabang epiko ng Panay. Binubuo ng 18 na salaysay at ang

bawat kwento ay kumakatawan sa tatlong henerasyon. Kasaysayan ito ng pag-iibigan ng mga bathala ng mga unang
naninirahan sa Iloilo, Aklan at Antique.

Buod ng Epikong Hinilawod:

Si Alunsina na isang dakila at banal na babae ng Dagat-Silangan ay pumayag magpakasal kay Paubari, na isang
karaniwang tao. Si Maklimsatwan, na panginoon ng lambak at kapatagan ay napoot at sinalanta ang kaharian nina Paubari
at Alunsina. Ngunit nabalaan ni Suklang Malayon, na tagapa-alaga ng masayang tahanan, sina Paubari at Alunsina ay
nakaakyat sila sa Bundok ng Madyaas at nakaligtas sa bagyo at baha. Pagkatapos ng delubyo, bumaba sa kapatagan ang
mag-asawa at sa pamumuhay nang payapa ay nagkaanak ng tatlong lalaki na pawang higante.
Ang tatlong anak nina Alunsina ay sina: Labaw Donggon, ang panganay; Humadapnon, ang pangalawa; at si
Dumalapdap, ang bunso. Unang nakipagsapalaran si Labaw Donggon at humanap sa babaing kanyang mapapangasawa.

Page 8 of 19
Upang matamo ang kamay ni Angi Ginbitinan, ang una niyang asawa, tinalo ang higanteng si Manaluntad. Upang makuha
ang ikalawang asawang si Abayang Diriinin, napatay niya si Sikay Padalugdog na higanteng maraming ulo. Nilabanan
niya si Saragnayan ang Hari ng Kadiliman, upang matamo niya ang pangatlong asawa na si Malbong Yawa Sinagmaling.
Ngunit, nadaig si Labaw Donggon ni Saragnayan. Ipiniit niya si Labaw Donggon at nagdusa sa bilangguan ng maraming
taon.
Binalak ni Humadapnon na ipaghiganti at iligtas si Labaw Donggon kay Saragnayan. Sa pagtungo sa kaharian ni
Saragnayan, nakasalubong ni Humadapon ang mangkukulam na si Pingganum-Pinungganum. Nagpalit ng anyo ang
mangkukulam, naging isang magandang babae at inakit si Humadapnon. Magagayuma na sana si Humadapnon ng
kagandahan ng mangkukulam kundi siya iniligtas ng kasama at kaibigang si Buyong Matanayon. Samantala si Labaw
Donggon ay nailigtas ng kanyang mga anak na sina Asong Manangga at Branugan, na nakipagbuno at nakapatay sa hari
ng kadiliman.
Nakarating si Humadapnon sa kaharian ng Umbaw Pinaumbaw at sa tulong ng kanyang mahiwagang lupa, naialis
niya ang malaking bato na nasa sentro ng kaharian. Bunga nito napangasawa ni Humadapnon ang prinsesa ng Umbaw
Pinaumbaw.

Ang Pangatlong pakikipagsapalaran ni Humadanon ay ang pagkamit niya sa kamay ni Burigadang Pada
Sinaklang Bulawon, na Diyosa ng Kasakiman.

Si Dumalapdap naman ang nakipagsapalaran. Upang makamit niya si Mahuyuk-huyukan, kinakailangan niyang
mapatay si Banalakon na isang higante na may isang ulo. Nakipaglaban din siya kay Ayutang ang higanteng kabag.
Mahaba ang kanilang paglalabanan. Nagtamo ng sugat sa kilikili si Ayutang, ang pinakamahinang bahagi ng katawan
nito. Sa sakit pumalag nang pumalag si Ayutang. Sa di-kawasa’y, ang lupang tinakpan nito ay biglang nahati sa dalawa,
ang mga bato ay lumubog sa dagat at pagkatapos ay lumutang na muli at nagiging mga pulo ng Panay at Negros. Sa
pagkakabuo ng Panay at Negros, ang mga batong tatag ng lupa ay ipinamahagi sa tatlong magkakapatid: si Labaw
Donggon, ang naging hari ng Irong-Irong, si Humandapnon ang hari ng Hantik, at si Dumalapdap ay naging hari ng
Aklan. Sina Paubari at Alunsina ay nagtungo sa Bundok ng Madyaas at doon na nabuhay nang tahimik.

II. MARAGTAS - Ang salitang “maragtas” ay nangangahulugang kasaysayan. Ang akdang ito samakatuwid ay
kasaysayan ng mga pangyayari sa pulo ng Panay mula sa pagdating doon ng mga datu mula sa Borneo hanggang sa mga
unang taon ng ika-19 ng siglo. Narito ang buod:

A. Si Marikudo
Sa Sinugbuhan - isang pook sa Panay - ay maraming naninirahang, Negrito. Pinamumunuan ito ni Datu Pulpolan,
ngunit nang siya’y tumanda na, piniling kahalili ang anak niyang si Marikudo. Karapat-rapat siya sa tungkuling iyon
sapagkat si Marikudo ay malakas, matapang at mabilis tumakbo. At hindi rin siya natatakot lumakad mag-isa sa
kagubatang pinaninirahan ng mga maiilap na hayop at mga masasamang espiritu.
Bago siya naging datu, kailangan muna ni Marikudo na mag-asawa. Maraming mga babaing nananabik at
naghihintay na mapili ngunit ang pinili ni Marikudo ay ang mayuming si Maniwantiwan na isang mahirap.
Nabubuhay sa pagkakaingin at pagtatanim ng palay ang mga Negrito. Pang-ulam nila ang usa, babpydamo,
bayawak, alamid, isda at mga suso at kuhol na makukuha sa mga ilog.
Sa sinugbuhan ang mga Negrito ay malayang nakakalakad nang walang anumang saplot ngunit nang makarating
doon ang mga taga-Borneo, tinakpan nila ang maseselan nilang bahagi. Mula noon at nagbahag na sila; nagsuot ng tapis
ang mga babae - tapis na yari sa balat ng hayop, yari sa banakal ng punungkahoy o kaya’y yari sa dahon ng giniit.
Kung may kailangan silang bagay na wala sa kanila ay nagtutungo sila sa isang burol na pinagpapalitan - dala
nila’y mga sungay ng usa, mga ngipin ng baboy damo, mga kabibe atbp. upang ipakipagpalit.

Page 9 of 19
 Kapag may mag-aasawang magkasintahan, dinadala sila ng mga kababata nila sa isang burol, doon ang babae
pinauunang patakbuhin. Sa layong mga sandaang dipa, hahabulin na siya ng lalaki. Sa sandaling mahuli na ng lalaki ang
babae, pinahihintulutan na ang pagpapakasal sa dalawa.
Kapag malapit nang magsilang ang babae, dinadala siya ng kanyang asawa sa burol na napili ng babae.
Babantayan siya roon ng asawa (bana) hanggang sa maisilang ang anak, pangangalanan naman ang bata ng ngalan ng
punungkahoy na malapit sa pinagsilangang sanggol.
Ang namatay na Negrito ay inililibing na kasama ang mga bagay na mahalaga rito; kung hindi, iisipan pa nito ang
mga bagay na naiwan niya. Ibinabaon nila nang patayo ang patay at litaw ang ulong may salakot. Saka lamang ganap na
tatabunan ng lupa ang bangkay pagkaraan ng ilang araw. Sinasabing nagiging tagapangalaga ng mga pananim ang
namatay na ibinaon sa lupaing dati niyang sinasaka.

Naggagalangan ang mga Negrito at wala sa kanila ang nakikialam sa ari-arian ng iba, ang datu ang laging
tagaayos kapag may di-nagkakasundo. Mabibigat na kasalanan ang pagnanakaw, pangngagahasa at pakikiapid. Ang mga
ganitong uri ng kasalanan ay pinarurusahan sa pamamagitan ng paglibing ng buhay o pagtatapon sa gitna ng dagat. At ito
ang kalagyan ng Negrito nang dumating ang sampung datu galing sa Borneo.

B. Si Datu Puti
Ang mag datu: sina Datu Puti, Datu Sumakwal, Datu Bangkaya, Datu Paiborong, Datu Domongsol, Datu Lubay,
Datu Domangsil, Datu Paduhinogan, Datu Domolog at Datu Balensuela ay nagkaisang tumakas sa kalupitan ni Datu
Makatunaw. Ito ang kumamkam sa kanilang mga ari-arian, mga kayamanan at mga ginto at lumapastangan sa kanilang
mga asawa.
Isang gabi, kasama ang mag-asawa nila at dala ang mga ibang nailigtas na mga ari-arian, palihim silang sumakay
sa isang mabilis na sasakyang dagat.
Pagkaraan ng maraming araw na paglalakbay, narating nila ang Panay. Dumaong sila sa Sinugbuhan na
pinamumunuan na ng bagong datu - ni Marikudo. Nagpanakbuhan ang mga katutubonang matanaw nila ang nagsidating,
tanging si Marikudo ang naiwan. Matatag nitong hinawakan ang kanyang sibat at pana, inalam sa mga lumapit na
dayuhan ang kailangan ng mga ito.
Sinabi ni Datu Puti na hangad nila ang pakikipagkaibigan; ibig din nilang tumigil; doon bilang kahangga ng mga
Negrito. Saka, nais din nilang bumili ng lupa at kung maaari’y ang pook na kinatatayuan nila.
Sumagot si Marikudo na kailangang kausapin muna niya ang mga matatanda. Kaya bumalik muna ang mga taga-
Borneo sa kanilang sasakyang-dagat upang doon tumigil at maghintay ng kasagutan.
Agad na pinatunog ni Marikudo ang gong. Nagsibalik ang mga kalalakihan at kababaihan at ang mga bata bata.
Isang pagpupulong ang itinakda ni Marikudo. Ipinagbibigay alam ni Marikudo sa mga katandaang Negrito ang hangarin
ng mga taga-Borneo. Sumang-ayon ang mga matatanda. Sinabing mabuti ang marahil ipagbili ang lupa sapagkat
napakalawak naman at mahirap nilang masakang lahat. At nang sabihin ni Marikudo na ang lugar na tinitirahan nila ang
ibig ng mga dayuhan sapagkat malapit sa dagat, nag-uusap na muli ang mga katandaan. Iyon man at hindi na nila
tinutulan sapagkat ang mga kalapit na burol ay nakaingin na at ibig naman nilang mamuhay sa matatandang bundok na
hindi pa nakaingin sa pusod ng kagubatan.
Isang malaking piging ang idinaos. Naghanda sina Marikudo ng mga pagkain at mga inumin. Inutusan niya ang
mga tauhan na manghuli ng usa at baboy-ramo, at ng maraming isda, hipon at alimango.
Dumating sa Sinugbuhan ang mga datu kasama ang kani-kanilang mga asawa at mga katulong. Nabibihisan ang
mga ito ng magagandang kasuotan. Ang mga ulo ng kalalakihan ay napuluputan ng apat na ulit ng makukulay na panyo.
Nakadamit sila ng pang-itaas na walang manggas at walang kwelyo. Ang buhok naman ng mga babae ay nasuklay nang
hati sa gitna at pinusod sa magkabilang gilid ng ulo at bahagyang nakatakip sa magkabilang taynga, ang mga blusa nila ay
may mahahabang manggas; ang mga tapis ay mahahaba samantalang may mga pulseras pa sila mula sa pupulsuhan
hanggang siko. Ang mga daliri ng mga kamay at mga paa nila ay nasusuotan ng mga singsing.

Page 10 of 19
 Nangakasalampak ang mga Negrito sa lupa sa lilim ng puno ng dapdap at ang mga handa nila ay nakalatag sa
mga dahon ng saging.
Ang mag asa-asawa ng mga datu ay nagkaloob ng mga kuwintas, mga panyo at mga suklay suklay sa
kababaihang Negrito. Nagkaloob naman ang mga datu ng lanseta at mga palakol sa kalalakihan. Isang natatanging
tansong karis ang ipinagkaloob kay Marikudo.
Bilang kabayaran sa lupain, ipinagkaloob ni Datu Puti kay Marikudo ang isang mabigat na gintong salakot at
isang malaking gintong batya na tumitimbang ng limampung bas-ing.
Isinuot ni Marikudo ang salakot at nagsimula na ang pagdiriwang. Lahat ay masasaya sapagkat ipinalalagay
nilang mahal na ang pagkakapagbili sa Panay, lalo’t iisiping ang lupain noon ay nahihingi lamang.
Sinabi ni Marikudo kay Datu Puti na ang lupaing iyon ay napakalawak kaya kung liligirin ang buong lupain at
magsisimulang maglakad sa panahon ng taniman, aabutin na ng anihan bago makarating sa pinagsimulan.
Samantala, naipasiya ng mga datu na sa Malandog na lamang tumigil sapagkat higit na maraming isda sa mga ilog
ng Malandog kaysa sa Sinugbuhan.
Nang maisaayos na ang lahat, naipasiya ni Datu Puti na bumalik sa Borneo. Ibig niyang makipagtuos kay Sultan
Makatunaw. Si Datu Sumakwel ang pinili niyang mamuno habang siya’y wala. Tinagubilinan niya ang lahat na
magtrabahong mabuti at magtanim. Nalungkot ang lahat sa kanyang pag-alis.
Ipinagsama ni Datu Puti sina Datu Domangsil at Datu Balensuela, ngunit sa naaranan nilang pulo, sa may baybay-
ilog, hiniling ng dalawa na maiwan na sila roon. Sila naman ang magiging ninuno ng mga taga-ilog o mga Tagalog. Si
Datu Puti na lamang ang nagpatuloy sa paglalakbay kasama ang kanyang pamilya at mga utusan. Mula noo’y wala nang
narinig pa sa buhay ni Datu Puti.

C. Si Sumakwel at si Kapinangan
Ang mga naiwan ni Datu Puti, sa pamumuno ni Datu Sumakwel, ay naging abala sa pagkakaingin. Kung tag-ulan,
nag-tatanim sila ng palay. Sa ibang pagkakataon, sila’y nangingisda. Sila ang naging ninuno ng mga Bisaya.
Lumipas ang isang taon sa Maladog. Minsan, naisipan ni Sumakwel na hanapin ang bundok na tinatahanan ng
Bathalang Bulaklak. Iniwan niya sa kanang-kamay na si Gurunggurong ang kanyang lambat na gamit sa pangingisda.
Tinagubilinan din niya gaya ng dati, na ito na ang bahalang tumingin sa kanyang tahanan. Malimit kung siya’y umalis. Si
Gurunggurong ang napag-iiwanan niya ng tahanan. Ngunit lingid sa kanyang kaalaman, ang asawa niyang si Kapinangan
ay umibig kay Gurunggurong.
Nang bumalik si Sumakwel, napansin niya ang lambat sa pangingisda ay hindi nagamit. Ginamit agad iyon ni
Sumakwel at maraming siyang nahuli. Inutusan niya ang mga alipin na patuyuin ang mga isda at bantayan upang di
tangayin ng mga ibon o kainin ng mga aso. At sumagot ang mga utusan: “Kung ang nasa loob ng pamamahay ay
nananakaw, ang mga naiiwan pa kaya sa labas ang hindi manakaw?”
Sa pahiwatig na iyon ay naisip ni Sumakwel na may mga nangyayaring hindi niya alam.
Isang araw, namaalam si Sumakwel kay Kapinangan. Maging sa mga utusan ay hindi niyang may lalakbayin
siyang malayong pook. Ipinahanda niya ang kanin, isda at tubig na babaunin. Sinabi niya kay Kapinangan na malalim pa
ang gabi ay aalis na siya at hindi na niya ito gigisingin pa; na sa gabi naman ng kinabukasan ang balik niya.
Nang maghahatinggabi na, dahan-dahang bumangon si Sumakwel at uamkyat sa kisame sa tapat ng kanilang
papag, dala ang mga pagkain.
At gaya ng iniisip niya, sa pagsikat ng araw ipinasundo na ni Kapinangan si Gurunggurong sa tagubiling may
ipagagawa siya rito. Agad namang dumating si Gurunggurong at nananabik na lumapit sa kinahihimlayan ng naghihintay
na si Kapinangan. Nakita ni Sumakwel ang pag-uulayaw ng dalawa. Mahigpit niyang hinawakan ang sibat at buong lakas
iyong iyong pinatama sa likod ng lalaki. Sa lakas, tumagos ang sibat sa dibdib. Namatay noon din si Gurunggurong.
Walang kahina-hinala si Kapinangan na kagagawan iyon ni Sumakwel. Naibulalas niya: “Ilang ulit ko na bang
sinabi kay Sumakwel na huwag magtago ng sibat sa kisame dahil sa mga aksidenteng maaaring mangyari na tulad nito.”
Pigil ang hangad ni Sumakwel na lundagin ang asawa. Naghintay pa siya ng gagawin ni Kapinangan.

Page 11 of 19
 Binalot ni Kapinangan sa banig ang katawan ngunit napakabigat niyon upang buhatin. Ipinasya ng babaing
tagpasin ang mga pa, binti, hita at mga braso’t kamay. Pagkatapos magawa iyon at mabalot ang mga ito, dinala niya sa
kagubatan at itinapon ang mga iyon sa bangin. Ang lahat nang ito’y nasaksihan at nasubaybayan ni Sumakwel.
Kinabukasan, nagkunwa si Sumakwel na kararating lamang. Buong giliw na binati ang asawa. Iniabot niya kay
Kapinangan ang mga isdang dala at sinabing linisin at lutuin agad iyon sapagkat siya’y gutom na gutom.
Sumimangot si Kapinangan at sinabing hindi siyang marunong magputol-putol ng isda, saka may mga utusan
namang dapat gumawa niyon.
“Bakit hindi mo magawang putul-putulin ang mga isda,” tanong ni Sumakwel, “gayong sanay ka sa pagpuputul-
putol ng isang tao?”
Nabigla si Kapinangan. Hindi siya makatingin kay Sumakwel. Sa kaibutaran, alam niyang nagbabatid ni
Sumakwel ang lahat.
Upang mabigyan ng aral ang kababaihan, hinatulan ni Sumakwel ng kamatayan si Kapinangan. Nagdurugo ang
pusong ipinatupad sa mga utusan ang hatol dalhin sa kalagitnaan ng dagat ang asawa, ilagay sa isang malaking basket na
napapabigatan ng malalaking bato at ihulog sa karagatan.
Matagal ang paglalayag. Samantala, habang nalalapit ang mga sandali, ang habag ay namumuno sa isang
malayong pulo upang doon nito mapagsisihan ang mga kasalanan.

D. Si Sumakwel at si Alayon
Lumipas ang maraming taon. Nagdurugo pa rin ang puso sa kataksilang ginawa ng asawa, ipinasya ni Sumakwel
na maglakbay upang makalimot. Maghahanap na rin siya ng mga binhi at mga bungang punla na itatanim sa kaupuluan.
Kasama ang mga abay na utusan, naglakbay silang walang tiyak na tutunguhan. Ang sasakyan nila’y inihatid ng malakas
na hangin sa isang mahiwagang pulo. Sa baybayin, nakita niya ang isang bahay. Nakapanungaw sa bintana ang isang
babaing nagpagunita kay Sumakwel kay Kapinangan.
“Sino ang babaing iyon?” tanong ni Sumakwel. Ang katanungan niya ay nasagot ng mga tagroon. Sinabing
dumating roon matagal na ang mahiwagang babae; na iyo’y sinamba na nila mula noon at kinikilalang isang diyosa.
Si Alayon, na walang iba kundi si Kapinangan ngunit napagbago ng mga taon, ay nakadama ng pagkahabag sa
nakitang kalungkutan sa katauhan ni Sumakwel. Inanyayahan niya sina Sumakwel na tumigil sa lugar niya sa loob ng
ilang araw. Hindi siya nakilala ninuman, maging ng mga kasamang utusan sa maglulunod kay Kapinangan, isang gabi,
matagal nang panahon ang lumipas. Di masusukat ang kabutihang-loob na ipinakita at ipinadama ni Alayon kina
Sumakwel. Sa ilang araw iyon, hindi maikakaila sa mga kasama niya na umiibig si Sumakwel kay Alayon. Ngunit kapag
naggugunita niya ang pagtataksil ni Kapinangan, ibig niyang sikilin ang pag-ibig na nadarama niya.
Umisip ng paraan ang mga kasama ni Sumakwel upang lubusang magkalapit na ang dalawa. Isang madaling
araw, isang malungkot na himig mula sa plawta ang narinig. Tumutugbog ang isa sa mga tauhan ni Sumakwel. Narinig
iyon ni Sumakwel; waring may nabuhay sa mga gunitain, nabagbag ang kalooban niya; hindi na niya namalayang lululuhi
siya at wala siyang ibang matakbuhan kundi si Alayon. Nasa piling na siya ni Alayon na lumuluha rin nang mga sandaling
iyon. “Ang luhang ito,” ani Alayon, “ay hindi matutuyo para sa lalaking minamahal ko na, na malapit nang lumayo sa
akin.”
Hindi na mapigil ni Sumakwel ang sarili. Isinumpa ni Sumakwel na hindi niya lalayuan ang babaing iniibig niya.
Nakasal sina Sumakwel at Alayon sa gitna ng masiglang kasayan. Nagmahalan sila sa buong buhay nila ngunit ni
hindi nakilala ni Sumakwel na si Alayon ay si Kapinangan.

E. Epilogo
Sa nalalabing mga araw, ang pitong datu na naiwan ni Datu Puti, ay nagpasiyang magtulong-tulong sa puspusang
pagkakalat ng mga tanim sa kapuluan, ipinasya na rin nilang paramihin ang kanilang lahi. Kinatakutan nilang dumating
ang panahong mahigitan sila ng mga Negrito at sila’y sakupin ng mga ito.
Ang mga anak nila’y nakapangasawa sa mga bagong dating na datu mula sa Borneo. Napatay na si Datu
Makatunaw. Ang mga nagkaasawang mga utusan ay ikinalat sa buong lupain.

Page 12 of 19
 Nahati ang Panay sa tatlong distrito - sa Hantik (mula sa mga langgam na marami sa pook na iyon) Aklan
(ngalan ng isang ilog doon; nang lumaon binago at ginawang Kapid, ngalan ng kambal na anak ng pinunong si Datu
Bangkaya. Naging Capiz sa panahon ng mga Kastila). Ang ikatlong distribo ay tinawag na Irong-Irong sapagkat ang
sentro ng distribo ay tila isang ilog na napapagitnaan ng dalawang ilog. Ngayo’y tinatawag itong Iloilo.
Namuhay si Sumakwel isang marunong, mahigpit at makatarungang puno. Ang Kodigo ni Maragtas, na nabuo sa
pamamagitan niya, ay kodigo ng mga batas at kapangyarihan.

EPIKO NG BIKOLANO

IBALON - Ito’y matandang epiko ng Bikol na isinalaysay ni Cadregong, isang makatang manlalakbay. Isinsiin ito sa
Kastila ni Padre Castano at nalatha sa Madrid. Ang epiko ay nagsasalaysay tungkol sa tatlong bayani ng Bikol: sina
Baltog, Handiong, at Bantog. Ang Ibalon ay binubuo ng 60 saknong. Ang sukat ay 12 pantig sa bawat taludtod. Ang
epikong ito ay nahahati sa dalawang bahagi, ang unang bahagi ay ang kahilingan ni Iling kay Kadugnung na awitin nitong
huli ang mga pangyayaring magpapakilala sa kabayanihan ng bayaning si Handiong. Ang ikalawang bahagi ay ang awit ni
Kadugnung na naglalaman at naglalahad ng mga pangyayaring nagaganap noong matagal nang panahon.
Iling - isang ibong laganap sa Kabikulan at kung inaalagan ay maaring turuang bumigkas ng ilang salita.
Kudugnung - mang-aawit at matalinong makata at sa kahiligan ng Iling ay inawit niya ang epiko. Siya ang nagsasalaysay
ng epiko kay Fr. Jose Castrano.

Buod:
Si Baltog ang unang taong nakarating sa Bikol. Siya ang anak ng Hari ng Samar. Nagtungo si Baltog sa Bikol at
nagtatag ng kaharian niya sa kagubtan ng Ibalon. Ngunit mapanganib ang kaharian sa isang baboy na kumakain ng tao at
namiminsala ng mga pananim. Nilabanan ni Baltog ang baboy at dahil sa taglay niyang lakas at talino natalo niya ang
hayop.
Muli, isang malaking kalabaw kasama ang pating na may pakpak at mga higanteng buwaya ang sumalakay sa
Ibalon. Matanda na si Beltog at wala nang lakas kaya hindi niya maipagtanggol ang ibalon. Nagdaan naman sa Ibalon si
Handiong, na isang mahusay na mandirigma mula sa kalapit na kaharian. Si Handiong at ang kanyang mga tauhan ang
tinuksa sa mga salot. Nailigtas din ni Handiong ang Ibalon kay Oriol, na isang babaing may ulong ahas at may aliping
mga higanteng agabulag.
Si Rabut ay isang halimaw na may kapangyarihang gawing bato ang mga kaaway. Siya’y isang dambuhalang may
kalahating tao at kalahati ay hayop ang katawan. Si Bantug, na batang-batang mandirigma at kaibigan ni Handiong ang
tumigpas sa leeg ni Rabut. Sa paghihirap ni Rabut, nagkikisay ito at napauga niya at nahati ang tubig sa dagat. Sumulpot
ang bagong isla at ang bundok na bato ay napalitan ng lawa. Lumitaw din ang kilala natin ngayong Bulkang Mayon.

EPIKO NG IPUGAW
I. ALIM - Ito’y ipinaglalagay ni Dr. Otley Beyer na pinakamatandang epiko sa Pilipinas. Higit na makarelihiyon ang
anyo nito at inaawit sa mga pagtitipong nauukol sa relihiyon. Isinalaysay sa Aliw ang tungkol sa Diyos na si Makanungan,
ang bathalang nagkasal sa magkakapatid na sina Bugan at Wigan. Nagkaroon noon ng delubyo ang magkapatid na Bugan
at Wigan lamang ang nakaligtas dahilan sa nakatakbo sa mga bundok ng Kalawitan sa kanluran at Amuyaw sa silangan.
Nagdalantao si Bugan at sa hiya ay naisip niyang magpakamatay. Subalit, nagpakita sa kanya si Makanungan at sila ay
ikinasal. Nagkaanak sila ng apat na babae at limang lalaki. Ang apat na babae ay ikinasal sa apat na nakatatandang kapatid
na lalaki. Si Igon, ang bunsong anak na lalaki ay walang asawa. Nagsalat at naghandog ng mga hayop si Wigan, ngunit
wari’y hindi sila narinig ng kanilang diyos kaya inihandog nila si Igon. Dumating si Makanungan at sila ay pina-galitan.
Dahil sa pagkakahandog kay Igon, pinarusahan ang mag-anak. Ikinalat sila sa apat na sulok ng mundo. At mula noon ang
mga tao ay nagdidigmaan at nagpatayan bilang bahagi ng sumpa ni Makanungan sa mag-anak nina Bugan at Wigan.

Page 13 of 19
II. HUDHUD - Ito ay inaawit naman sa mga pagkakataong di-panrelihiyon. Ito ay tungkol sa buhay ni Aliguyon, ang
pinakamasipag, pinakamakisig, pinakamatapang at pinakamalakas na tao sa buong Gonhandan. Isinalaysay din sa epikong
ito ang matagal nang alitan ng dalawang tribo; tribong Hananggaa at tribong Daligdigan. Napagka-sunduang tapusin na
ang alitang ito sa pamamagitan ng pagtutuos ng dalawang pinuno; si Liguyon ng tribong Hanangga at si Pumbakhayon ng
tribong Daligdigan. Ang labanan ay nagtagal ng apat na taon na walang nanalo ni natalo. Nagwakas lamang ang labanan
nang nakilala ni Aliguyon si Bugan, ang kapatid na baabe ni Pumbakhayon at ito’y pinakasalan. Si Pumbakhayon ay
imibig naman sa kapatid ni Aliguyon na si Aginaya. Ang maraming kuwentong bahagi ng epiko ay nagsasabi rin ng
matandang kultura ng Upugaw, ang kanilang mga kaugalian, tradisyon, paniniwala at pamumuhay.

EPIKO NG ILOKANO

BIAG NI LAM-ANG - Isinalaysay dito ang pakikipagsapalaran sa buhay ng bayaning si Lam-ang. Ito’y akda ng isang
bulag na si Pedro Bukaneg, na taga-Abra at naging bihasa sa wikang samtoy sa Kastila. Siya’y isinilang noong Marso,
1592 na isang bulag ngunit inampon ng mga Paring Agustino at ipinadala sa Maynila upang doon ay mag-aral ng wikang
Kastila.

Narito ang buod ng epikong ito:

Si Lam-ang maliit pa mang bata ay kinikitaan na ng likas na lakas. Isang araw ay naitanong niya sa kanyang ina
kung saan naroon ang kanyang ama. Sinabi ng kanyang ina na ito’y tumungo sa lupalop ng mga Igorot na kalaban nila.
Nang malaman ito dali-daling lumisan si Lam-ang na taglay ang sandata. Sa wakas ay sinapit niya ang lupalop ng mga
Igorot at gayon lamang ang kanyang panlulumo nang makita niya ang mga ito na ipinagdiriwang ang pagkakapatay ng
kanyang ama.
Nag-ibayo ang galit ni Lam-ang nang siya ay pagtawanan ng mga ito sa kanyang pagtatanong kung bakit nila
pinatay ang kanyang ama. Pinag-pupuksa niya ang mga Igorot sa tulong ng kanyang taglay na anting-anting. Ang dugong
bumuha ay tulad ng ilog ng Amburayan. Labis ang kasiyahang umuwi si Lam-ang, dahil sa naipaghiganti na niya ang
pagkamatay ng kanyang ama.
Nang siya ay makauwi na sa kanilang munting kaharian, ay ipinatawag niya sa kanyang ina ang lahat ng babae sa
kanilang kaharian at pinapaghanda sila ng isang uri ng gugo o lihiya, upang ipanlinis sa kanyang ulo. Pumunta sila sa ilog
at doon, siya ay ginugan. Dahil sa karumihan ng kanyang buhok ay marami ang namatay na isda. Nang matapos sila ay
pinagbibigyan niya ng tig-iisang gintong salapi ang bawat isa sa kanila, at siya naman ay naghanda upang magtungo sa
bahay ni Ines Kannoyan na balita sa kagandahan. Sa kanyang pag-alis ay kasama niya ang kanyang manok na sasabungin
at ang kanyang mahal na aso.
Sa paglalakad niya patungo na kina Ines Kannoyan ay nasalubong niya si Sumarang, isa sa masugid na
manliligaw ng dalaga. Kinutya ni Sumarang si Lam-ang. Nagalit ang dalawa. Sinamang-palad si Sumarang. Ang bangkay
niya ay tumapon nang may anim na burol.
Nahirapan siyang makapasok sa bakuran nina Ines Kannoyan, sapagkat maraming tao ang naghahangad na makita
ang mala-diwatang kagandahan ng dalaga. Umupo siya sa mga damuhan at pagkuwa’y inutusan niya ang kanyang mga
alaga na gumawa ng paraan upang siya ay mapansin. Ipinagaspas ng manok ang kanyang pakpak at kaalinsabay niyon ay
isang bahay na maliit na hindi kalayuan ang nabuwal; at nang kumahol ang aso ay muling nagbalik sa dating pagkakatayo
ang bahay. Ang lahat ng iyon ay nakita ng ina ni Ines Kannoyan, at siya ay ipinatawag at tinanong kung ano ang pakay
nito. Sa pamamagitan ng kanyang manok, siya ay nagpahayag ng pag-ibig. Pumayag ang mga magulang ng dalaga na sila
magpakasal kung matutumbasan ni Lam-ang ang kanilang kayaman. Sinang-ayunan ni Lam-ang ang kahilingan at
maligayang ibinalita sa kanyang ina ang paghahandang gaagwin sa kanilang kasal.

Page 14 of 19
 Masaya at marangal ang kasalan. Sa kailukuhan ay may isang kaugalian, na pagkatapos ng kasal kina-kailangang
sumisid ang lalaki sa ilog upang humuli ng isda. Ito ay sinunod ni Lam-ang, subalit sa kasamaang-palad siya ay nilamon
ng pating. Magluluksa na sana si Ines Kannoyan, kung di nagawan ng himala ng manok at ng kanyang mahal na aso.
Ipinakuha nila ang buto ni Lam-ang at sa bisa ng engkanyo nito ay muling nabuhay si Lam-ang. Naging maligaya ang
mag-asawa at nabuhay nang maluwalhati at tiwasay.

EPIKO NG MARANAO
I. DARANGAN - Isa ito sa pinakamatanda at pinakamahabang epiko ng mga Pilipino. Maraming gabi ang kailangan
upang maibigkas ang may 25 kabanata ng Darangan sapagkat Hindi ito iisa kundi sama-samang epiko. At ang
pinakamagandang bahagi nito ay ang ukol sa prinsipe na nangangalang Bantugan na nangunguhulugang ay “kapuri-puri.”
Ang Darangan ay nagsisimula sa mahabang pagsasalaysay ng pamamahala ni Diwantandao Gibon, ang lolo ni
Prinsipe Bentugan, at ang unang pinuno ng kahariang Bembaran, ang sinasabing unang tirahan sa Mindanao ng mga
ninunong Marana. Ang tula ay tumatalakay sa napakaraming tema, na isang katangiang napapaloob sa mga karaniwang
epiko.
Sa isa sa mga higit na popular na kabanatang inaawit sa Darangan, ang paksa ay ang digmaang namamagitan sa
matanda at makapangyarihag pamayanan ng Rombaran at Kadaraan. Ang pagtutunggali ay bungis ng pag-aalitan nina
Prinsipe Bantugan ng Bembaran at Prinsipe Mindalano ng Kadaraan. Bawat isa sa nag-aalitang prinsipe ay may layuning
pakasalan ang prinsesa ng Guidologan ng iba pang pamayanan. Ang magwawagi sa digmaan ay gagantimpalaan ng
pagpapakasal sa magandang dilag. Ang bahaging ito ng epiko ay kinagigiliwan ng mga nakikinig na Maranao dahil sa
taglay nitong matulaing kuwento ng pag-ibig at karangalan.
Ang isa pang kinagigiliwang kabanata ay ang “Abduction of Princess Lawanen”. Ayon sa tula, ang kaakit-akit na
dilag ay kapatid ng dakilang datu. Murog ng Pembaran at ni Prinsipe Bantugen. Siya ay itinakdang ipakasal kay Mabanig,
isa pang makisig na prinsipe ng Kudarangan. Ang prinsipeng ito ay naghahanap ng ginintuang manikang sumasayaw
bilang alay sa napupusuang dilag. Sa panahon ng kanyang pagkakawala isa namang mabagsik na datung nangangalang
Mapandi ang dumukot sa prinsesa at iniuwi sa tirahan niya sa Sorsogon at inalukan ng pagpapakasal sa kabila ng pagtutol
ng prinsesa. At buong ng ikinilos niyang labag sa batas sina Prinsipe Mabanig at Bantugan ay nagsagawa ng malaking
pakikibaka upang makuha muli ang prinsesa at ipaghiganti ang panghahamak na ginawa sa pamilyang may dugong
bughaw. Ang mga kawal ng Bembaran na pinangungunahan ni Bantugan at Mabaning ay sumalakay sa Sorsogon at
nagtagumpay sa pagkuha muli kay Lawanen at pagsakop ng lupain ng salarin.
Ang pag-aaral ng pinamanang literaturang ito ay mayroong maraming kahalagahan. Bilang isang popular na
literaturang-bayan, ito’y isang ebidensya ng mga paniniwala at ideolohiyang gumagabay sa ikinikilos ng mga Moro.

A. Bantugan - ang epikong ito ay ukol sa isang prisipe, si Bantugan na ubod ng tapang at lakas. Dahil sa inggit at selos,
iniutos ng kanyang kapatid na si Haring Madali sa kanyang mga sinasakupan na huwag pansinin o kausapin si Bantugan.
Napilitan si Bantugan na lisanin ang kaharihan ng Bumbaran. Sa paglalakbay, siya’y sinamang-palad, nagkasakit at
namatay. Ito’y nabalitaan ni Haring Madali at muling nanaig ang dating pagmamahal sa kapatid. Lumipad ang hari sa
langit, hinihing ang kaluluwa ni Bantugan at ibinalik niya ito sa Bumbaran. At sa wakas, iniligtas ni Bantugan ang
kahariang Bumbaran mula sa kanilang kalaban na si Haring Miskoyaw, na nagtangkang umagaw dito.

Buod ng Bantugan. Si Bantugan ay isang magiting na mandirigma sa epikong-bayang Darangan ng mga

Maranaw. Siya ay kilala sa kaniyang kahariang Bumbaran dahil sa mga naipanalo niyang mga digma at labanan.
Sagisag ng tapang at kakisigan, si Prinsipe Bantugan ay sikat na sikat sa kanilang kahariang Bumbaran lalo na sa
mga dalaga. Sinasabing naligawan na niya ang 50 na pinakamagandang prinsesa sa mundo. Dahil dito, lubhang naiinggit
sa kaniya ang mas nakatatandang kapatid na si Haring Madali. Ipinagbawal ni Madali na kausapin ng kahit sino ang
kaniyang kapatid. Sa labis na kalungkutan, umalis ng kanilang kaharian si Bantugën hanggang nagkasakit at namatay
malapit sa Kaharian ng Lupaing nása Pagitan ng Dalawang Dagat. Nakita ng hari at ni Prinsesa Datimbang ang katawan

Page 15 of 19
ni Bantugan at agad inilapit ang kanilang balita sa pulong ng mga tagapayo. Isang loro ang pumasok at sinabi kung sino at
kung saan gáling ang patay na manlalakbay.

Nang mabalitaan ito ni Haring Madali, binawi niya ang kaluluwa ng kapatid sa langit upang maibalik sa katawan
ni Bantugën. Kumalat ang balita ng kaniyang pagkabuhay hanggang sa kaaway na kaharian at kay Haring Miskoyaw.
Sinugod ng kawal ni Miskoyaw ang Bumbaran at nabihag si Prinsipe Bantugën na may nanghihinà pang katawan. Nang
magbalik ang lakas, pinuksa niya ang hukbo ng kaaway na hari at iniligtas ang buong Bumbaran. Nagkaroon silá ng
malaking pagdiriwang at nawala na ang inggit sa puso ni Haring Madali. Matagal at masayang namuhay sa kaharian ng
Bumbaran si Prinsipe Bantugan kasáma ng mga pinakasalan niyang prinsesa.

B. Indarapata at Sulayman - ito ay salaysay ukol kay Emperador Indarapatra ng kahariang Matanpuli; matapang,
matalino at mabait. May sibat siya na matapos ihagis sa kaaway ay bumalik sa kanya. May apat na dambuhalang halimaw
ang nananalot sa Mindanaw, na isa-isa niyang napatay. Sumama ang Emperador Intrapatra kay Sulayman na iligtas ng
prinsipe ang kaharian sa apat na salot: si Kurita, hayop na maraming paa at limang tao’y isang kainan lamang. Si
Tarabusaw na mukhang tao na nangangain ng tao. Si Pah na ibong sa laki ay nagpapadilim ang bundok. Ang halimaw na
Kurayan na isa ring ibong pito ang ulo. Tinanggap ni Sulayman ang tungkulin. Naglagay si Indapatra ng halaman sa
durungawan. Kapag nalanta ang halaman, nangangahulugang nasawi si Sulayman. Isa-isang napatay ni Sulayman ang
mga halimaw. Ngunit nang matigpas niya ang pakpak ng huling halimaw, nadaganan siya nito at siya’y namatay. Sa
tulong ng halamang nalanta ay nabatid na Indarapatra ang nangyari. Pinuntahan niya si Sulayman. Dumalangin siya sa
Bathala. Muling nabuhay ang bayani. Isang magandang dalaga sa mga nailigtas ni Sulayman ang nakabihag ng kanyang
puso.

Buod ng Epikong Indarapatra at Sulayman. Si Indarapatra ay ang matapang na hari ng Mantapuli. Nabalitaan
niya ang malimit na pananalakay ng mga dambuhalang ibon at mababangis na hayop sa ibang panig ng Mindanao. Labis
niyang ikinalungkot ang mga nangyayaring ito sa mga naninirahan sa labas ng kaharian ng Mantapuli.
Ipinatawag ni Indarapatra ang kanyang kapatid na si Sulayman, isang matapang na kawal. Inutusan ni Indarapatra
si Sulayman upang puksain ang mga ibon at hayop na namiminsala sa mga tao. Agad na sumunod si Sulayman. Bago
umalis si Sulayman, nagtanim si Indarapatra ng halawan sa may durungawan. Aniya kay Sulayman, “Sa pamamagitan ng
halamang ito ay malalaman ko ang nangyayari sa iyo. Kapag namatay ang halamang ito, nanganaghulugang ikaw ay
namatay.”
Sumakay si Sulayman sa hangin. Narating niya ang Kabilalan. Wala siyang nakitang tao. Walang anu-ano ay
nayanig ang lupa, kaya pala ay dumating ang halimaw na si Kurita. Matagal at madugo ang paglalaban ni Sulayman at ni
Kurita. Sa wakas, napatay rin ni Sulayman si Kurita, sa tulong ng kanyang kris.
Nagtungo naman si Sulayman sa Matutum. Kanyang hinanap ang halimaw na kumakain ng tao, na kilala sa tawag
na Tarabusaw. Hinagupit nang hinagupit ni Tarabusaw si Sulayman sa pamamagitan ng punongkahoy. Nang nanlalata na
si Tarabusaw ay saka ito sinaksak ni Sulayman ng kanyang espada.

Pumunta si Sulayman sa Bundok ng Bita. Wala rin siyang makitang tao. Ang iba ay nakain na ng mga halimaw at
ang natirang iba ay nasa taguan. Luminga-linga pa si Sulayman nang biglang magdilim pagkat dumating ang
dambuhalang ibong Pah. Si Sulayman ang nais dagitin ng ibon. Mabilis at ubos lakas ng tinaga ito ni Sulayman.
Bumagsak at namatay ang Pah. Sa kasamaang palad nabagsakan ng pakapak ng ibon si Sulayman na siya niyang
ikinamatay. Samantala, ang halaman ni Sulayman sa Mantapuli ay laging pinagmamasdan ni Indarapatra. Napansin
niyang nanlata ang halaman at alam niyang namatay si Sulayman.
Hinanap ni Indarapatra ang kanyang kapatid. Nagpunta siya sa Kabalalan at nakita niya ang kalansay ni
Tarabusaw. Alam niyang napatay ito ng kapatid niya. Ipinagpatuloy ni Indarapatra ang paghahanap niya kay Sulayman.
Narating niya ang bundok ng Bita. Nakita niya ang patay na ibong Pah. Inangat ni Indarapatra ang pakpak ng ibon at
nakita ang bangkay ni Sulayman. Nanangis si Indarapatra at nagdasal upang pabaliking muli ang buhay ni Sulayman. Sa

Page 16 of 19
di kalayua’y may nakita siyang banga ng tubig. Winisikan niya ng tubig ang bangkay at muling nabuhay si sulayman.
Parang nagising lamang ito mula sa mahimbing na pagtulog. Nagyakap ang magkapatid dahil sa malaking katuwaan.
Pinauwi na ni Indarapatra si Sulayman. Nagtuloy pa si Indarapatra sa Bundok Gurayu. Dito’y wala ring
natagpuang tao. Nakita niya ang kinatatakutang ibong may pitong ulo. Sa tulong ng kanyang engkantadong sibat na si
juris pakal ay madali niyang napatay ang ibon.
Hinanap niya ang mga tao. May nakit siyang isang magandang dalaga na kumukuha ng tubig sa sapa. Mabilis
naman itong nakapagtago. Isang matandang babae ang lumabas sa taguan at nakipag-usap kay Indarapatra. Ipinagsama ng
matandang babae si Indarapatra sa yungib na pinagtataguan ng lahat ng tao sa pook na iyon. Ibinalita ni Indarapatra ang
mga pakikilaban nilang dalawa ni Sulayman sa mga halimaw at dambuhalang ibon. sinabi rin niyang maaari na silang
lumabas sa kanilang pinagtataguan. Sa laki ng pasasalamat ng buong tribu, ipinakasal kay Indarapatra ang anak ng hari,
ang magandang babaeng nakita ni Indarapatra sa batisan.

C. Bidasari - ay isa lamang hiram na epiko sa Malaysia; ngunit naging popular ito nang maisalin sa Maranaw. Kasama ito
madalas sa Darangan. Ito ay ukol sa magandang si Bidasari na dahil sa kalupitan ng Sultana ay patay kung araw at gabi
lamang nabubuhay. Napaibig ang isang Sultan sa dalaga.

Buod ng Bidasari. Ang kaharian ng Kembayat ay naliligalig dahil sa isang dambuhalang ibon. Ang ibong ito ay
mapaminsala sa mga pananim at maging sa buhay ng tao. Ang ibong ito ay ang ibong garuda. Kapag dumarating na ang
garuda, mabilis na nagtatakbuhan ang mga tao upang magtago sa mg yungib. Takot na takot sila sa ibong garuda pagka’t
ito’y kumkain ng tao.
Sa pagtatakbuhan ng mga tao, nagkahiwalay sa pagtakbo ang sultan at sultana ng Kembayat. Ang sultana ng
Kembayat ay nagdadalantao noon. Sa laki ng takot ay naisilang niya ang sanggol na babae sa may tabi ng ilog. Dahil sa
malaking takot at pagkalito naiwan niya ang sanggol sa bangka sa ilog.
May nakapulot naman ng sanggol. Siya ay si Diyuhara, isang mangangalakal mula sa kabilang kaharian. Kanyang
pinagyaman at iniuwi sa bahay ang sanggol. Itinuring niya itong anak. Pinangalanan nila ang sanggol ng Bidasari.
Habang lumalaki si Bidasari ay lalo pang gumaganda. Maligaya si Bidasari sa piling ng kanyang nakikilalang magulang.
Sa kaharian ng Indrapura, ang sultang Mongindra ay dalawang taon pa lamang kasal kay Lila Sari. Mapanibughuin si
Lila Sari. Natatakot siyang umibig pa sa ibang babae ang sultan. Kaya lagi niyang itinatanong sa sultan, kung siya’y
mahal nito na sasagutin naman ng sultan ng, “Mahal na mahal ka sa akin”.
Hindi pa rin nasisiyahan ang magandang asawa ng sultan. Kaniyang itinanong na minsan sa sultan, “hindi mo
kaya ako malimutan kung may makita kang higit na maganda kaysa akin?” Ang naging tugon ng Sultan ay, “Kung higit
na maganda pa sa iyo, ngunit ikaw ang pinakamaganda sa lahat.” Nag-alala ang sultana na baka may lalo pang maganda
sa kanya at ito ay makita ng sultan. Kaya’t karakarakang inutusan niya ang matapat niyang mga kabig na saliksikin ang
kaharian upang malaman kung may babaeng higit na maganda sa sultana.
Nakita ng mga tauhan ni Lila Sari si Bidasari at siya ay higit na maganda kaysa kay Lila Sari. Inanyayahan ng
Sultana si Bidasari sa palasyo upang diumano ay gagawing dama ng sultana. Ngunit pagsapit doon, si Bidasari ay lihim
na ikinulong ni Lila Sari sa isang silid at doon pinarurusahan. Nang hindi na matiis ni Bidasari ang mga pagpaparusa sa
kanya, sinabi niyang kunin ang isdang ginto sa halamanan ng kanyang ama. Kapag araw ito’y ipinakukuwintas kay Lila
Sari at sa gabi’y ibinabalik sa tubig at hindi maglalaon si Bidasari ay mamamatay. Pumayag si Lila Sari. Kinuha niya
ang isdang ginto at pinauwi na niya si Bidasari.
Isinuot nga ni Lila Sari ang kuwintas ng gintong isda sa araw at ibinabalik sa tubig kung gabi. Kaya’t si Bidasari
ay nakaburol kung araw at muling nabubuhay sa gabi. Nag-alala si Diyuhara na baka tuluyang patayin si Bidasari. Kaya
nagpagawa siya ng isang magandang palasyo sa gubat at doon niya itinira nang mag-isa si Bidasari. Isang araw, ang
Sultan Mongindra ay nangaso sa gubat. Nakita niya ang isang magandang palasyo. Ito’y nakapinid. Pinilit niyang
buksan ang pinto. Pinasok niya ang mga silid. Nakita niya ang isang napakagandang babae na natutulog. Ito ay si
Bidasari. Hindi niya magising si Bidasari. Umuwi si Sultan Mongindra na hindi nakausap si Bidasari. Bumalik ang
sultan kinabukasan. Naghintay siya hanggang gabi. Kinagabihan nabuhay si Bidasari. Nakausap siya ni Sultan
Mongindra. Ipinagtapat si Bidasari ang mga ginawa ni Lila Sari. Galit na galit ang sultan. Iniwan niya si Lila Sari sa
palasyo at agad niyang pinakasalan si Bidasari. Si Bidasari na ang naging reyna.

Page 17 of 19
 Samantala, pagkaraan ng maraming taon ang tunay na mga magulang ni Bidasari ay matahimik nang
naninirahang muli sa Kembayat. Nagkaroon pa sila ng isang supling. Ito’y si Sinapati. Nang pumunta sa Kembayat ang
isang anak ni Diyuhara ay nakita niya si Sinapati, anak ng sultan at sultana ng Kembayat. Si Sinapati ay kamukhang-
kamukha si Bidasari. Kinaibigan nito si Sinapati at ibinalita ang kapatid niyang si Bidasari sa kamukhang-kamukha ni
Sinapati. Itinanong ni Sinipati sa mga magulang kung wala siyang kapatid na nawawalay sa kanila. Pinasama ng ama si
Sinapati sa Indrapura. Nang magkita si Bidasari at si Sinapati ay kapwa sila nangilalas dahil sa silang dalawa ay
magkamukhang-magkamukha. Natunton ng Sultan ng Kembayat ang nawawala niyang anak na si Bidasari. Nalaman ng
sultan ng Indrapura na ang kanyang pinakasalang si Bidasari ay isa palang tunay na prinsesa.

Page 18 of 19
Page 19 of 19