University of the Philippines Diliman

Diliman, Quezon City

AY 2017-2018 1st Semester

Varayati sa Wikang Bikolano:

Sa Kaso ng Virac Bikol at ng MTB-MLE Bikol Modyul

Ipinasa ni:
Meyrick U. Tablizo | 2015-06843
College of Science -
National Institute of Geological Sciences
Fil40 THV3
Balangkas ng Nilalaman

I. Introduksyon 1
II. Ang Mother-Tongue-Based Multilingual Education 2
III. Kalagayan ng Wika sa Pilipinas 4
A. Wikang Bikolano 5

B. Mga Dayalekto at Varayati ng Wikang Bikolano 7

C. Kaso ng Virac o Southern Catanduanes Bikolano 9

IV. Pagsusuri sa Ilan sa Mga Salitang Ginamit Sa Modyul 13

V. Konklusyon: Marami ang varyasyon sa Bikol ngunit kailangan pa rin ang isang lingua franca
na magagamit ng mga Bikolano 15
I. Introduksyon

Ayon sa Ethnologue, noong 2015 ay may 187 na wikang nailista sa Pilipinas kung saan
183 na lamang ang buhay at ang apat (4) ay extinct na. Ang ganitong sitwasyon ay maaaring
makita bilang isang balakid sa pagpapatupad ng Mother Tongue-Based Multilingual Education,
isang programa sa ilalim ng bagong sistema ng edukasyon na nakapaloob sa “Enhanced Basic
Education Act of 2013” o mas kilala bilang “K to 12”. Maraming pag-aaral ang nagtuturo sa
benepisyong maidudulot ng paggamit ng multilingual at mother-tongue based education sa bansa
dahil na rin sa lingwistikong konteksto nito ngunit marami pa ring problema itong kinakaharap.
Sa programang ito, gagamitin at ituturo ang 12 na lingua franca at pitong (7) local languages sa
mga respektibong rehiyon o lokalidad sa klase, na liban pa sa pagtuturo ng Filipino at Ingles sa
mataas na baitang. Sa paggamit ng lingua franca, maaaring may mga estudyante na mahirapan sa
pagiintindi ng mga salitang hindi kabilang sa leksikon ng kanilang katutubong wika o dayalekto.
Ito ay liban pa sa maaaring iba’t-ibang kaso o problemang kinakaharap sa pagpapatupad nito
partikular na sa apseto ng kakulangan sa mga materyales at pagkakaroon ng mga estudyanteng
hindi nakapagsasalita o nakakaintindi ng nakatalagang mother tongue sa isang paaralan.

Sa kaso ng Bikol kung saan may mataas na antas ng hindi pagkakaunawaan sa pagitan ng
mga tagapag-salita ng iba’t-ibang dayalekto, maaaring maging isang problema ang paggamit ng
isang dayalekto lamang para sa programang ito. Sa datos ng Ethnologue, ang mga tagapagsalita
ng Southern Catanduanes Bikol o Virac Bikol, na ayon kina McFarland, Lobel at Mintz ay isang
dayalekto ng Coastal Bikol subgroup, ay may 85% na comprehensyon ng (Central) Standard
Bikol na marahil dahil sa paggamit nito sa simbahan at media. Na maaaring hindi ang maging
kaso para sa mga estudyante dahil sa kaibahan na nga ng Standard Bikol sa Virac Bikol at sa
kakulangan sa eksposyur dito. Kung susuriin, maraming mga salita ang makikita dito na wala sa
Standard Bikol, marami rin ang iba ang pagbigkas at pagbaybay. Maaaring maraming mga
wikang umiiral sa bansa na may kanya-kanyang lebel ng varyasyon sa pagitan ng mga dayalekto
nito, ngunit kailangan pa rin ang pag-iral ng isang lingua franca o standard na dayalekto o wika
na maaaring para sa bawat grupo ng wika at para sa bansa.

Ang layunin ng pagsasaliksik na ito ay suriin ang wika o dayalektong ginagamit sa MTB-
MLE Bikolano at ipaghambing ito, gamit ang mga salitang nakapaloob sa modyul, sa dayalekto
sa Virac o ang South(ern) Catanduanes Bikol. Layunin din nitong suriin ang klasipikasyon ng
nasabing dayalekto at ipaghambing ito sa (Central) Standard Bikol, bilang kinikilalang
vernakular na wika sa rehiyon, at sa Northern Catanduanes Bikol bilang dayalektong may
direktang interaksyon dito. Ang kahalagahn ng pag-aaaral na ito ay makadagdag sa mga pag-
aaral at pag-aasses na isinasagawa ukol sa MTB-MLE upang mas mapaganda at malutas ang
mga problemang kinakaharap pa sa implementasyon nito, partikular na sa kaso sa rehiyon ng
Bikol. Gayun na rin sa pagsusuri ng klasipikasyon at varyasyon ng mga wika o dayalekto ng
Bikol partikular na kaso ng Virac Bikol.

II. Mother Tongue-Based Multilingual Education

Marami ng pag-aaral ang nagsasabing epektibo ang pagtuturo sa mga estudyante gamit
ang kanilang katutubong wika o mother tongue. Ayon sa isang pag-aaral na isinagawa ng
UNESCO, nai-cite dito na ang paggamit ng katutubong wika sa mga estudyante sa kanilang
primaryang edukasyon ay nagdulot ng mas mataas na tsyansa na mageenrol at magatatgumpay
ang mga ito. Nabanggit rin dito na ang mga magulang ng mga bata ay mas madalas na
makikipag-usap sa mga guro at makibahagi sa pagkatuto ng kanilang mga anak. Ayon na rin kay
Hovens (2002) sa kanyang pag-aaral sa bilingual na edukasyon sa West Africa, ang mga
pinakanabebenipisyuhan sa ganitong programa ay ang mga batang babae na nakatira sa mga
rural na komunidad, na pinangalawahan ng UNESCO na ayon dito ay dahil sa kawalan o di
kaya’y kakulangan ng eksposyur nila sa kanilang opisyal na wika.

Sa primer na isinulat ni Nolasco (2010), nabanggit dito na sa paggamit ng mother-tongue,

nawawala o nababawasan ang takot ng bata na magkamali kaya’t mas nagiging aktibo ang mga
ito sa klase. Hinahayaan rin nitong tuwirang maintindihan ng mga bata ang diskusyon at sa kung
ano ang tinatanong sa kanila at madali silang makakabuo ng sagot gamit ang sarili nilang wika.
Natutulungan rin daw nito ang mga guro, lalo na kung ito rin ang kanilang pangunahing wika, at
ang komunidad sa aspeto ng pagbuo ng kaalaman sa komunidad. Nabanggit niya rin dito ang
datos mula sa pagsasaliksik ng World Bank (2005) ukol sa epekto ng paggamit ng mother-tongue
sa mga marka ng mga estudyante sa Mali noong 1994-2000. Ayon dito mas mataas ng 32% ang
nakuhang marka ng mga estudyanteng nagsimula sa kanilang mother tongue kumpara sa mga
estudyante na napasailalim sa French-only na mga programa. Ipinupunto nya dito kung bakit ang
multilingual education ang para sa kaso ng mga Filipino na mas mainam kumpara sa bilingual
system na umiiral noon.

Ang Mother Tongue – Based Multilingual Education (MTB-MLE) ay isang bahagi ng K

to 12 Basic Education Program na nakapaloob sa Republic Act 10523 o ang “Enhanced Basic
Education Act of 2013.” Dito, mapapalitan ang 10-taon ng 12-taon ng pangunahing (basic)
edukasyon. Ang dagdag na dalawang taon na gugugulin ng mga estudyante sa Senior High
School ay para sa paghahanda sa kanila sa kolehiyo kung saan sila ay pipili ng track na may
nakapaloob na espesyalisadong curiculum at mga asignatura. Ang bagong programa sa
edukasyon ay sinimulang ipinatupad para sa Kinder noong School Year 2012-2013 habang ang
implementasyon ng Senior High School ay ipinatupad noong 2015. Kasabay ito sa pagsasanay
ng mga guro para bagong kurikulum na ipinatupad.

Ang MTB-MLE ay isang programa kung saan ituturo at gagamitin ang kanilang
respektibong katutubong wika o “mother-tongue” sa mga unang taon ng pag-aaral ng mga
estudyante bago ituro ang Filipino at Ingles bilang mga pangalawang wika sa mga susunod na
baitang.

Sa kasalukuyan, may 19 na wika na ginagamit bilang wika ng pagtuturo sa ilalim ng

MTB-MLE, kung saan una nang naitalaga ang 12 wika, ang Tagalog, Kapampangan,
Pangasinense, Iloko, Bikol, Cebuano, Hiligaynon, Waray, Tausug, Maguindanaoan, Maranao at
Chabacano na tinuturing na mga lingua franca. Di nagtagal, noong 2013, ay dinagdag naman ang
mga wika ng Ybanag, Ivatan, Sambal, Aklanon, Kinaray-a at Yakan sa programa ayon sa isang
press release ng Kagawaran ng Edukasyon (DepEd).

Sa kabila nito, may mga pag-aaral ring isinagawa kung saan tinalakay ang mga maaaring
mga problemang makaharap ng program sa konteksto ng bansa. Isa sa mga nababanggit sa
pagsasaliksik ni Velario (2015) ay ang kaso ng kawalan ng standard na ortograpiya at pagsasalin
ng mga teknikal na salita sa ibang wika, ganun na din sa kakulangan ng materyal sa pagtuturo.
Isa pang problema ay ang kawalan ng pagsasalin ng mga gamit sa pagtuturo sa mga lokal na
dayalekto. Ang problema ukol sa pag-iral ng higit pa sa isandaang (100) wika at dayalekto sa
bansa na may iba’t-ibang lebel ng pagkakaintindihan o “intelligibility” na binigyang pansin din
sa papel ni Young (2011). Nabanggit dito ang mga kinakaharap ng mga estudyante na may ibang
wika (minority languages) na sinasalita na liban pa sa mga dominante o pangunahing wika na
kasali sa MTB-MLE. Naipunto dito na nawawala ang esensya ng programa sa ganitong mga
kaso dahil sa kulang na ang naiintindihan ng mag-aaral at hindi na rin ito gaaanong nakakalahok
na siyang kadalasang sitwasyon sa bilingual na sistema.

Sinuri naman sa papel nina Metila (2016) ang tungkol sa kaso ng pagkakaroon ng iba’t-
ibang wika sa isang lugar. Ito ang mga lugar o paaralan kung saan may mga estudyante na hindi
marunong sa nakatalagang mother-tongue. Bilang tugon sa ‘linguistic diversity’ sa bansa,
pinapayagan ng DepEd na pumili ng wikang panturo, mula sa 19 na opisyal na mother tongue,
ang mga paaralan upang maisali ang halos lahat ng mga estudyante sa bansa. Binanggit din na
hinihikayat ng DepEd ang mga paaralan na gumamit ng mga wika na wala sa opisyal na lista at
makipag-ugnay dito ukol sa produksyon ng mga materyales.

III. Kalagayan ng mga Wika sa Pilipinas

Ang Pilipinas ay isang bansang binubuo ng mga pulo-pulo na matatagpuan sa Timog-

Silangang Asya, sa taas ng ekwador. Kabilang din ito sa mga bansa na nakapaloob sa Pacific
Ring of Fire kung saan maraming aktibong mga bulkan at pagkakaroon ng bulubunduking lupain
sa mga kapuluan nito. Ang ganitong heograpiya ng bansa ang isa sa mga rason ng pagkakaroon
nito ng maraming wika na sinasalita ng marami rin nitong etno-lingwistikong grupo. Ang mga
wikang ito ay kadalasang binabansagang “Philippine Languages” (Robert Blust) ng mga
lingwistiko kasama na rin ang wika sa ilang bahagi ng Sulawesi, Indonesia. Ito ay kabilang sa
pamilya ng Austronesian na mga wika sa ilalim ng Malayo-Polynesian subgroup. Ayon sa
Ethnologue, sa kanilang datos noong 2015, mayroong 187 na indibidwal na wika ang nailista
kung saan 4 na ang masasabing extinct.

Ang mga sinasabing bilang ng wika sa bansa ay magkakaiba, na batay na rin sa kung ano
ang batayan ng kasipikasyon. Ang ganitong problema ukol sa bilang ay umuusbong dahil sa
antas ng pagkakaiba o varyason sa pagitan ng mga dayalekto. Ganito ang nabanggit na kaso ng
Bikol kung saan mayroong mataasna antas ng varyason sa pagitan ng mga dayalekto nito na
hindi na tuwirang magkakaintindihan ang mga mag-uusap sa kani-kanilang dayalekto. Ito ay
liban pa sa pagkakaiba ng pananaw sa pagkaklasipika sa Bikol bilang hindi iisang wika lamang.
Ayon naman kay McFarland may mga 120 wika na umiiral sa bansa kung saan 10 dito ay
tinaguriang major o pangunahing wika, ang Tagalog, Cebuano, Bisaya, Hiligaynon, Waray,
Ilokano, Kapampangan, Bikol, Pangasinense, Maranao at Maguindanao, kung saan may malalaki
itong populasyon ng tagapagsalita.

May dalawang opisyal na wika ang kinikilala sa bansa, ito ang Ingles at Filipino na siya na
ring ginagamit na “medium of instruction” sa ilalim ng lumang systema ng edukasyon, Bilingual
Education, bago ang K to 12. Ngunit binigyang pansin ni Gonzalez (1998) na sa pangkalahatan,
mas madalas pa ring gamitin ng mga estudyante ang kanilang sariling wika sa klase. Nabanggit
din na ang Filipino ay ginagamit bilang pangalawang wika sa mga pangunahing syudad ng bansa
kasama na ang kanilang mga lokal na wika o dayalekto.

A. Wikang Bikolano

Ang wikang Bikolano o Bikol ang pangkalahatang tawag sa wikang sinasalita sa rehiyon
ng Bikol. Ang rehiyong ito ay binubuo ng 6 na probinsya at 7 na syudad. Apat sa mga probinsya,
ang Albay, Camarines Sur, Camarines Norte at Sorsogon, ay nasa isla pa ng Luzon, sa Bicol
Peninsula, nasa timog silangang bahagi nito. Ang mga probinsya naman ng Masbate at
Catanduanes ay mga pulo na nasa timog-kanluran at silangang banda ng tangway. Bikolano din
ang tawag sa mga taong nakatira sa rehiyon na ito.

Dahil na rin sa pagkakahawig ng mga salita at sa lokasyon nito, isinama ang Bikol bilang
isang dayalekto ng Bisaya sa isang pagsusuri ni MacKinlay (1904) kung saan siniyasat ang ilan
sa mga minor na wika sa Luzon liban sa Tagalog. Sa mga literaturang sinuri sa papel na ito, ang
Bikol ay kanilang klinasipika bilang isang hiwalay na wika sa Bisaya. Ang kadalasang hindi pag-
tutugma sa mga kontemporaryong mga pag-aaral sa wika ay ang klasipikasyon ng mga wika o
dayalektong nakapaloob at kabilang dito.

Sa pag-aaral naman ni McFarland (1974) nabanggit nya ang pagkakaiba ng pananaw ng

kanyang mga sinuring pagsasaliksik ukol sa topic na tungkol sa kung hanggang saan ang
hangganan ng sakop ng nasabing wika. Inugat na rin ito sa pagkakahawig o malaking
impluwensiya ng mga karatig na wika sa mga barayati nito, respektibo sa lokasyon at
interaksyon ng mga tao nito. Ito ang partikular na kaso sa ilang bahagi ng Camarines Norte dahil
na rin sa karatig nitong probinsya ng Quezon na Tagalog ang wika at sa timog na bahagi ng
Sorsogon at Masbate na mga wikang Bisaya naman ang pangunahing wika.

Unang tala ukol sa wikang Bikolano ay ang isinulat ni Padre Marcos de Lisboa sa kanyang
Vocabulario de la Lenga y Bicol na nalimbag noong 1754. Sinasabing ang bokabularyo ay
tinipon noon pang 1606-1616 nung siya ay nadestino sa Bikol, partikular na sa mga bayan ng
Oas, Polangui at Nueva Caceres (ngayon ay Syudad ng Naga). Bilang kauna-unahang tala sa
wika, marami sa mga salitang naipon dito ay maaaring hindi na umiiral o di kaya’y may bago ng
kahulugan sa kasalukuyan ngunit ipinapakita pa rin nito ang kalagayan ng pamumuhay ng mga
Bikolano bago dumating ang mga Espanyol.

Ang gramatika nito ay hawig o halos parehas din sa iba pang wika sa Pilipinas kung saan
sumusunod ito sa pangunahing istraktura ng mga sugnay na nauuna ang panaguri na susundan ng
simuno. Ayon kay Lobel (2000), ang wika ay may sistema ng case-marking kung saan bawat
parirala ay markado at pinangungunahan ng mga marka tulad ng an, si, su, nin, kan, ni at sa.
Madalas rin ang mga panlapi sa wika ngunit may pagkakaiba sa mga panlaping ginagamit sa
pagitan ng mga dayalekto. Karamihan din sa mga pangngalan ay mga pandiwa na dinagdagan ng
-on, kung saan ito ang paksa ng kilos, at -an para sa lugar. Isang halimbawa dito ang tukaw (upo)
at tukawan (upuan) na katulad din sa karamihan sa mga wika sa bansa. Ang gitlaping -in naman
ay tumutukoy sa paksa ng kilos na nakalipas na tulad ng kinaunan (kinainan). Gumagamit din
ng unlaping ma- para makabuo ng mga panuring mula sa mga salitang ugat ngunit napapalitan
ito ng ha- sa kaso ng mga salitang ugat ukol sa haba, layo at kapal. Partikular sa Bikol ang buong
paguulit ng salitang ugat tulad ng bua-bua (baliw). Sa pluralisasyon ng mga salita,
pinakamadalas ang pagdadagdag ng gitlaping -r at paguulit sa unang patinig ng salita tulad ng
barato (mura) – bararato(pl.). Sa intensipikasyon naman, dinadagdagan ng-on ang mga salita
tulad ng magayonon (napakaganda). Katulad din sa iba pang wika sa bansa, mayroon din itong
mga partikulo tulad ng baga, baya, daa, garo o baging, kuta, lamang, lugod, man, ngo-na, na,
naman, ngani, ngaya, pa, palan, tulos at po o tabi. Sa aspeto ng mga tugon, ang sumasangayong
iyo (oo), uho (oo) sa ibang dayalekto partikular na sa Virac at igwa (meron) ay kadalasang
sinasalungantan ng bako (hindi), dai (wala) at wara (wala). Isang katangian ng Bikol sa larangan
ng pag-bigkas ay ang pagkakaroon ng “glottal stop” tulad ng sa ba’go (bago) ngunit iba ang
lokasyon nito sa mga salita sa Southern Catanduanes Bikol kung saan ang bago ay bag’o ayon
kay McFarland. Ang “syncopation” o pagpapaiksi ng salita kung saan maaaring alisin ang isang
letra o pantig na makikita rin sa ilang wika sa bansa ay parte rin ng wika. Ilang halimbawa nito
ang mamut’an (magustuhan) mula sa ma+moot+an at ta’wan (bigyan) na mula sa tao+han.

Ayon sa isang pagaaral muli ni Lobel (2005), nabanggit dito ang pagkakaroon ng “angry
register” sa wika na ang paggamit ay nakabatay sa sitwasyon at hindi sa lugar na siyang kaso ng
dayalekto. Gayunpaman, ang mga ito ay may pagkakaiba pa rin sa pagitan ng mga dayalekto sa
wika. Isang halimbawa nito ay ang “angry register” ng ikos (pusa) sa Naga at kuting sa Virac, na
nagiging kurasmag at kuļasmag. Ito ay kadalasang ginagamit sa sitwasyon kung saan may galit
ang nagsasalita o di kaya’y naiinis sa bagay na sinasabihan o tinutukoy. Ayon kay Lobel (2005)
pa lamang ang wikang may naitalang ganitong kaso na sinasabi ring nagsimula noong ika-17
siglo.

Masasabing isang malaking problema ang kakulangan ng pag-aaral sa wika gayun na rin
ang kawalan ng isang standardisadong ortograpiya. Isang malaking problema din ang kawalan ng
tuwirang lingua franca na sinasalita at maiintindihan ng lahat sa Bikol dahil na rin sa malawak at
magkakaibang dayalekto o varayating sinasalita ng mga tao dito.

B. Mga Dayalekto at Varayati ng Wikang Bikolano

Katulad ng maraming mga wika sa bansa, ang Bikolano ay mayroong barayati na may
magkakaibang antas ng intelligibility o tuwirang pagkakaintindihan sa pagitan ng mga
tagapagsalita nito. Marami nang pag-aaral ang isinagawa ukol sa paggugrupo at paghahati ng
mga barayati at sa kung ano ang batayan sa paggugrupong ito. Ayon kay McFarland (1974),
mapapansin sa mga barayating umiiral sa rehiyon ng Bikol ang impluwensya ng mga karatig na
etnolingwistikong grupo tulad ng Tagalog, Bisaya at Waray. Hinati nya ang mga ito sa 11 na
lugar ng varayati na nakabase na rin sa mga bayan o munisipyo at ang pangunahing varayating
sinasalita dito. Ang labing-isang dialect area na nabanggit sa kanyang pag-aaral ay ang Northern
Catanduanes, Southern Catanduanes, Daraga, Oas, Libon, iriga, Buhi, Standard Bikol, Northern
Sorsogon, Southern Sorsogon at Masbate. Ang mga ito ay muli pang grinupo ni McFarland sa
mga sub-grupo, ang Southern o tinatawag ding Bisakol (Masbate Northern at Southern
Sorsogon), Coastal (Southern Catanduanes, Standard at Bikol), Inland (Daraga, Oas, Libon, Buhi
at Iriga) at ang Northern Catanduanes Dialect. Kung ang pagbabasehan naman ay ang
Diksyonariong Bikol ni Mintz (2004), nabanggit sa panimulang bahagi nito na ang mga
dayalekto ng Bikol ay maaaring maigrupo sa lima; ang Standard Bikol na tinuturing na lingua
franca, Northern Catanduanes, Nonstandard Sorsogon, Albay at Rinconada Bikol.

Tuwirang nabanggit naman ni Lobel (2000) sa kanyang librong “An satuyang tataramon”
na ang Bikol ay hindi katulad ng Ilocano at Tagalog na may isang wika lamang, dahil ito ay
binubuo ng maraming wika at mga dayalekto. Ganito rin ang nabanggit sa Ethnologue, na ang
wikang Bikol (Bikolano) ay maituturing na isang macrolanguage. Ang isang
macrolanguage(ISO-639), ayon sa Summer Institute of Linguistics (SIL) na siya na ring batayan
ng Ethnologue, ay maraming magkakalapit at magkakamag-anak na indibidwal na wika na
kadalasa’y kinokonsidera bilang iisang wika sa ibang mga konteksto. Ito ay para sa mga kaso ng
mga wika kung saan ang mga tinuturing na mga dayalekto at varayati ay may mataas na lebel ng
hindi pag-kakaunawan o “intelligibility” na siya dapat na kabaligtaran para sa mga varayati at
dayalekto na nakapaloob sa isang wika. Kadalasang inaakala o miskonsepsyon sa mga Bikolano
na ang standard at tamang bersyon ng Bikol ay ang siyang sinasalita o ginagamit sa Naga at ang
kani-kanilang mga dayalekto o wika ay hindi puro at standard. Naipunto pa rin na ang lahat ng
tagapagsalita ng dayalekto at sub-language ng Bikol ay may mataas na antas ng pagkaintindi sa
(Central) Standard Bikol na maaaring nasa pagitan ng 50-90% intelligibilty ngunit hindi lahat na
nakakaintindi nito ay nakapagsasalita nito. Kadalasang sitwasyon sa Bikol ay ang paggamit ng
Tagalog o Filipino sa paguusap ng mga may magkakaibang dayalekto o wika kahit na pareho
itong Bikol (wika).

Bilang isang macrolanguage, grinupo ang mga wika o varayati ng Bikol sa walo, ito ang
Albay Bikolano, Buhi’non Bikol, Central Bikol, Libon Bikol, Miraya Bikol, Northern
Catanduanes (Pandan) Bikol, Rinconada Bikol, Southern Catanduanes Bikol at West Albay
Bikol. Hindi na tuwirang isinali ang Bisakol na grupo kung saan napapaloob ang Masbatenyo at
Sorsoganon na tinuturing na transisyunal na wika sa pagitan ng mga wika ng Bisaya at Bikol,
kadalasa’y ipinapaloob na ito sa Bisaya.

Partikular ding nabanggit dito ang pagkakaroon ng mga tuwirang dayalekto o varayati ng
Central Bikol sa mga syudad ng Naga at Tabaco-Legazpi-Sorsogon, bayan ng Daet, Virac at
Partido. Ang dayalekto nito sa Canaman naman ang tinuturing na “standard” na ginagamit sa
literatura, bibliya at pagbabalita ngunit kadalasa’y tinatawag itong Bikol Naga dahil na rin sa
popularidad ng nasabing syudad. Ang kalagayang ito ng wika sa rehiyon ay maaaring dulot na
rin ng pananakop ng Espanyol, partikular na ang kanilang pagpapalaganap ng kanilang rehiliyon
sa bansa dahil na rin sa paggamit nila ng mga vernakular na wika sa pagsalin ng mga bibliya.
Hanggang sa kasalukuyan, ang dayalektong ginagamit sa mga simbahan sa rehiyon ay ang
tinatawag na Bikol Naga.

Karamihan sa mga nabanggit na mga lokalidad ng mga dayalekto o varayati ay kadalasa’y

walang tiyak na hanggangan at pagugrupo. Ang mga naisaling mga literatura ay mayroon
malalaking agwat ng panahon ng pag-aaral na maaaring nagbigay ng pagkakaiba sa mga ito.
Dahil sa pag-iral ng maraming wika at dayalekto ng Bikol, maaaaring maging tanong ay sa kung
anong dayalekto o varayati ng Bikol ang ginagamit sa mga modyul ng Bikolano sa programa ng
MTB-MLE. Maaari itong makita bilang isang suliranin dahil na rin sa hindi tuwirang maituturing
na lingua franca ang Standard Bikol at maraming mga salita ang magkakaiba sa pagitan ng mga
dayalekto.

C. Kaso ng Viracnon o Southern Catanduanes Bikolano

Ang Southern Catanduanes Bikolano ay isang dayalekto sa isla ng Catanduanes, na nasa

silangan ng tangway ng Bikol. Ayon kay Lobel (2000), sakop ng dayalektong ito ang mga bayan
Virac, San Andres, Bato at San Miguel na nasa katimugang bahagi ng probinsya, kaya na rin ito
tinawag na Southern/ South Catanduanes Bikol. Sa pagitan ng mga bayang ito ay may
pagkakaiba pa rin sa ilang mga salita, panlapi at tono ng pagbigkas. Sinasabing ang San Miguel
variant ay transisyunal patungo sa Northern Catanduanes Bikol.

Ayon kay McFarland (1974), maaaring makita ang galaw ng mga tao sa isla kung
susundan ang pagbabago sa wika at dayalekto na umiiral dito. Kung pagbabatayan ang mga
literaturang sinanggunian para sa papel na ito, halos lahat ito ay nagsasabing ang wika na
sinasalita sa hilagang bahagi ng isla ay hiwalay sa iba pang wika/ dayalekto sa Bikol kung saan
nakapailalin ito sa sarili nitong sub-language. Nabanggit na ang ganitong varyasyon sa wika ay
dulot ng maagang pagkahiwalay sa pangunahing populasyon kung saan magkahiwalay na itong
nagdebelop. Sa kaso naman ng timog na bahagi ng isla, mayroong magkakaibang pananaw sa
kung ang mga ito nakapailalim at sa kung ano ang klasipikasyon nito. Sa timog na bahagi ng isla
matatagpuan ang bayan ng Virac na siyang sentro ng komersyo ng probinsya. Sa tala nina Lobel
(2004) at McFarland (1974), ang varayati na sinasalita dito ay Southern Catanduanes Bikolano
na nakapaloob sa Coastal Bikol Subgroup kasama ang Standard Bikol.

Sa datos naman ng Ethnologue (2015) may hiwalay na wika at dayalekto na umiiral sa

bahaging ito ng isla ng Catanduanes, ito ang dayalekto sa Virac sa ilalim ng Central (Standard)
Bikol at ang Southern Catanduanes Bikol na sinasabing sinasalita sa timog-silangan bahagi nito
(isla ng Catanduanes), ngunit pareho pa rin nakapaloob ang dalawang dayalekto sa Coastal Bikol
subgroup.

Katulad ng rin ng ibang wika sa Pilipinas, marami ang mga salitang hiniram mula sa
Espanyol dahil na rin sa mahabang panahon ng pananakop nito na siya nang nabanggit ni
McFarland (1974) at napasali sa diksyonario ni Mintz (2004). Ilan sa mga salitang nabanggit ay
ang pwertahan (puerta-door) at dipisil (dificil-difficult).

Base sa 400-word list na ginamit ni McFarland (1974) sa kanyang pag-aaral sinasabing

marami ang mga salita na makikitang pareho sa dayalekto ng Southern Catanduanes at sa
Standard Bikol. Ilan sa mga nabanggit nya ay (kasama ang katumbas nito sa Filipino);

Aki (anak o bata), Apud (tawag), Duluk (lapit), Dungo (ilong), Gadan (patay),
Hagyanan (hagdan), Harung (bahay), Inut (una), Iwal (away), Kasubagu (kanina),
Katuy (atay), Kawat (laro), Kurahaw (sigaw), Lutab (dura), Malutu (kanin), Ngunyan
(ngayon), Tahaw (gitna), Matu’a (panganay o matanda), Tugang (kapatid), Tulak
(tiyan).

Sa listahang ito, hindi gaanong binigyan ng pansin ang pagkakaiba ng pagbaybay,

partikular na sa palitan ng /l/ at /r/, at sa pagbigkas sa mga salita sa kaso ng lokasyon ng glottal
stop at accent. Ipininapakita nito ang ugnayan ng Standard Bikol at Southern Catanduanes Bikol
na siya na ring dahilan ng pagsasailalim nito sa Coastal Biko subgroup.

Sa pagkukumpara naman sa mga salita mula sa Southern at Northern Catanduanes

Bikol, may ilang salita na dito lamang sa dalawang ito makikita. Ilan sa mga nabanggit ni
McFarland (1974) ay (kasama ang katumbas nito sa Filipino);
 Aban-aban (mamaya), Dugang (tuyo), Gulu (tawa), Hiwas (galaw), Kagurangi
(panganay), Labu (basa), Ribud (balik), Mangunul (mapurol), Paribud (uwi), Sing’ut
(pawis), Tampad (tapat), Tapug (alikabok), Tingu (ngipin), Ukig (buntot), Mayuta
(malambot).

Dagdag dito ang ilan sa mga nabanggit ni Lobel (2000) na mga salita na makikita sa mga
dayalekto sa isla ng Catanduanes (North at South) na hindi makikita sa ibang dayalekto;

Kimot (bibig), ginahawa (katawan), m(p)urihan (hulihan), omok (gusto/ mahal), sinyaw
(laro), paribod (uwi).

Ipinapakita naman nito ang interaksyon at ugnayan ng dalawang dayalekto kung saan
may mga salita na naipasok sa Southern Catanduanes Bikol na orihinal na mula sa Northern
Catanduanes Bikol. Ang ganitong ugnayan na makikita sa pagitan ng Southern Catanduanes
Bikol sa Standard at Northern Catanduanes Bikol ay nagpapakita ng paglipat o pag-maygreyt ng
mga tagapag-salita ng Standard Bikol, na maaaring mula sa Legazpi, papuntang Catanduanes
kung saan hiwalay na itong nadebelop kasabay ng interaksyon ng mga ito sa mga tao sa hilagang
bahagi. Sinasabing ang mga taga-hilagang bahagi ng isla ang unang mga tumira dito na na-
palitan lamang pa-pahilaga nang dumating ang mga taga-mainland (taga-ibong). Ito na rin ang
isa sa mga batayan ni Lobel (2000) sa kanyang klasipikasyon sa dayalekto.

Isang natatnging aspeto ng Southern Catanduanes Bikol ay ang pagkakaroon nito ng

dagdag na ponema liban pa sa /l/ at /r/ na karaniwan sa ibang dayalekto ng Bikol. Ang tinatawag
na frontal-alveolar ni McFarland (1974) o interdental approximation na /£/. Iminungkahi ni
McFarland (1974) na ang /£/ ay isang reflex na mula pa sa Proto-Bikol *l at *r at intervocalic na
*Z at *j, na nagpapakita na nanatili ang aspetong ito mula sa orihinal na wikang Bikol. Ang
ponemang /£/ ay maaaring ding makita sa kahit anong lokasyon o posisyon sa salita.
Maipagkukumpara ang ponolohikal na pagkakaiba sa pagitan ng Bikol Naga at Southern
Catanduanes (kasama ang mga varyasyon sa mga bayan dito). Ayon sa tala ni Lobel (2000),
isang halimbawa ng pagkakaiba na ito ay makikita sa mga salin ng salitang away (fight) sa
Filipino, sa Bikol Naga at Virac parehong iwal ang katumbas nito habang sa mga bayan ng San
Andres, Bato at San Miguel sa Catanduanes, ginagamit ang /£/ sa halip na /l/ para sa iwa£.
Makikita ang ilan pa sa mga halimbawa sa Talahanayan 1 sa Apendiks.
 Nabanggit nina McFarland (1974) at Lobel (2000) na may mga salitang magkapareho sa
Standard Bikol at sa South Catanduanes Bikol ngunit iba ang baybay kung saan ang mga
ponemang /l/, /r/ at /£/ ay nagpapalitan. Nabanggit naman ni McFarland na ang ponemang /r/ ay
bihirang gamitin sa South Catanduanes, napuna dito na kadalasan itong ginagamit lamang bago
ang mga letra ng /i/ at /y/ tulad ng rikod (likod), ringaw (limot) at ripot (lamig). Ang mga
salitang may baybay na gumagamit ng /r/ sa mga salita sa Standard Bikol ay kadalasang
napapalitan ng /l/ o /£/ sa South Catanduanes. Sa kaso ng Northern Catanduanes Bikol, may
malaking tendensiya naman ang mga salita nito na gumamit ng /r/ sa halip na /l/ na isa na ring
partikular na karakteristik ng dayalektong ito na nagbubukod dito sa mga katimugang dayalekto
ng isla. Isang halimbawa nito ang katumbas ng Filipinong salita na lalaki na lalaki din sa Naga,
£a£aki sa Virac at larake sa Pandan Bikol.

Ang lokasyon o posisyon ng “glottal stop”, tunog na impit sa lalamunan, sa mga salita
naman na may pareho nang baybay sa Southern Catanduanes Bikol ay may pagkakaiba rin sa
Standard Bikol. Nabanggit sa dalawang pag-aaral na ito na baliktad ang cluster ng glottal stop sa
pagitan ng dalawa. Sa ibang dayalekto ng Bikol, kadalasang makikita ang mga glottal stop bago
ang mga katinig habang sa South Catanduanes naman ay matatagpuan ito pagkatapos ng katinig.
Ayon kay Lobel (2000), ito rin ang kaso sa Partido at Northern Sorsogon Bikol. Makikita ang
ganitong pagkakaiba sa katumbas na salita ng bigyan sa Filipino, ang ta’wan sa Naga at taw’an
sa Virac. Makikita sa Talahanayan 2 sa Apendiks ang paghahambing na ito sa paggitan ng
lokasyon ng glottal stop sa mga dayalekto.

Sa pagkukumpara naman sa mga kaibahan sa leksikon sa pagitan ng Bikol Naga,

Legaspi, Virac at Pandan (Northern Catanduanes Bikol) nabanggit ni Lobel (2000) ang salitang
paribod na ginagamit sa Northern at Southern Catanduanes Bikolano na katumbas ng uli sa
Legazpi at puli sa Naga na nangangahulugang uwi sa Filipino. Sa Talahanayan 3 sa Apendiks
makikita ang ilan pang paghahambing sa mga leksikon sa mga dayalekto ng Naga, Legaspi,
Virac at Pandan.

Makikita sa paghahambing sa Talahanayan 3 ang paghihiram ng mga salita ng South

Catanduanes sa North Catanduanes Bikol. Ang pagkakaroon din ng mga pagkakapareho ng salita
sa pagitan ng Northern Catanduanes Bikol sa Tagalog, na hindi makikita sa ibang dayalekto ng
Bikol, ay nagpapakita ng ugnayan ng dalawang wika. Tinuturing naman ni Lobel (2000) na
transisyunal na wika ito ng Bikol at Tagalog na may impluwensya ng Bisaya. Ito na rin ang rason
kung bakit may mga salitang Tagalog na makikita din sa Southern Catanduanes Bikol. Sa
ganitong kaso, nabanggit naman ni McFarland ang pagkakaroon ng mga “semantic shift” o
pagbabago ng paggamit sa mga salita na hiniram mula Tagalog tulad ng sulu (torch) na naging
sunog, batid (cunning) na naging marunong at tuwang (help) na naging tulong.

Isa pang pagkakaiba ng Virac Bikol sa Standard Bikol ay ang mga panlaping ginagamit.
Sa halip na nag- na ginagamit sa Standard, ga- ang ginagamit sa Southern Catanduanes Bikol
para sa mga pangkasalukuyang salita. Sa mga pasibong salita, ang unlaping pig- at gitlaping -in
ay napapalitan ng piga-, biga-, gi- at piya- kung saan may varyasyon pa muli sa mga sub-
dayalekto nito. Ilan sa mga halimbawa ang ibinigay ni Lobel (2000) kung saan ipinaghambing
nito ang mga morpolohikal na pagkakaiba sa Bikol Naga, Virac, San Andres, Bato at San Miguel
(mga bayan sa timog ng Catanduanes) na makikita sa Talahanayan 3 sa Apendiks.

Sa kasalukuyan, madalas na ring gamitin ang mga panlaping tiga- at ya- sa Virac para sa
mga pasibong salita na nagpapakita ng interaksyon at paghahalo ng mga sub-dayalekto ng
Southern Catanduanes Bikol na partikular na sa bayan ng Virac bilang sentro ng komersyo sa
probinsya.

IV. Pagsusuri sa ilan sa mga Salitang Ginagamit sa Modyul ng Bikolano sa K to 12 sa

Unang Baitang

Bilang isang batayan ng pagsusuri sa dayalektong ginagamit sa Modyul ng Bikolano at

pagkakaiba nito sa dayalekto ng Virac, ipinagkumpara ng tagapagsaliksik ang ilan sa mga salita
na ginagamit sa modyul ng guro para sa unang baitang sa leksikon ng Virac Bikol. Tinignan din
ang katumbas ng mga ito sa Filipino, gamit ang diksyonario ni Mintz para sa mga Ingles na salin,
upang mabigyan ng konteksto ang mga salitang susuriin.

Kung ipagkukumpara ang mga salitang ginamit sa mga kwento o pabulang nakapaloob sa
modyul, mapapansin ang pagkakaiba sa mga salitang ginagamit at sa porma ng pagsulat. Sa 340
na salitang kinuha mula sa modyul ng MTB-MLE Bikolano para unang baitang; 197 o 58% dito
ang pareho o makikita sa leksikon ng Virac Bikol. Dito, ang kininonsidera lamang ay ang mga
salitang may magkaparehong baybay. Ang mga salita namang may magkakaibang ponemang
gamit tulad ng /l/, /r/ at /£/ ngunit pareho ang baybay at kahulugan ay umabot naman ng 71 o
21% ng mga salitang sinuri. Ang mga natitira na 21% dito ay hindi na tuwirang kabilang sa
leksikon ng Virac Bikol. Mayroon ding mga salitang ginamit sa modyul na wala o di kaya’y
hindi tuwirang nakalagay sa diksyonario ni Mintz (2004) kaya binigyan na lamang ng katumbas
ng tagapagsaliksik bilang isang Bikolano. Kung papansinin ang mga akda na nakapaloob sa
modyul, mahihinuhang hindi iisa ang dayalektong sinasalita o ginagamit ng mga nagsulat nito
dahil sa iba’t-ibang mga salitang nababanggit dito. Mayroong mga salita na hindi ginagamit sa
ibang dayalekto ng Standard Bikol ngunit nakapaloob pa rin sa Bikol. Nagpapakita itong hindi
iisang dayalekto lamang ang kinokonsider- tulad ng sa Naga, Legazpi at Virac, kundi ang general
na Standard Bikol gaya sa nailimbag ni Mintz.

Karamihan din sa mga salitang magkapareho ang bigkas at baybay ay ang mga salitang
hiram sa Espanyol at Ingles gaya ng imbitar (imbita), kunswelo (patuwa), istar (tira) at
pwertahan (pintuan). Sa mga bahagi kung saan pinapakilala ang mga salita o termino, mayroon
ding mga pagkakataon na kung saan ay ibinibigay ang mga katumbas na mga salita nito sa iba
pang dayalekto ng Bikol. Binibigyang konsiderasyon nito ang mataas na pagkakaiba sa pagitan
ng mga dayalekto sa Bikol na siya na ring isang malaking problemang nabanggit ng
tagapagsaliksik.

Ayon sa pag-iinterbyung isinagawa ng tagapagsaliksik ukol sa paggamit sa ilang salita na

kabilang sa leksikon ng Southern Catanduanes Bikol sa ilang mga tubong Naga at Legazpi,
napag-alaman na may mga salita na iba ang gamit o sinasabing malalin na bersyon na. Ito ang
partikular na kaso sa Naga kung saan sinabing malalim na ang gamit ng mga salitang alisto
(matalino), tuwang (tulong), batid (marunong), tutulo (turo) at uyam (galit). Isa pang naging
tugon ay ang pag-iral ng mga salita sa kanikanilang mga leksikon ngunit may pagkakaiba sa
preperensya o di kaya’y sa panahon ng paggamit ng mga salit. Dagdag pa dito ay ang nabanggit
kadalasang pagbatay sa konteksto ng pag-uusap upang magkainindihan ang mga hindi
magkaparehong dayalekto sa kaso ng magkakaibang salita. Ngunit madalas din ang paggamit na
lamang ng Filipino kung ang mga mag-uusap ay nagsasalita na ng magkakalayong dayalekto ng
Bikol.

V. Konklusyon
 Ang pagpapatupad ng programa ng Mother-Tongue Based Multilingual Education (MTB-
MLE) sa bansa kasabay ng K to 12 Basic Education ay mahalaga sa pagkakaroon ng mas
epektibong sistema ng edukasyon. Hinahayaan nitong magamit ng mga estudyante ang kanilang
katutubong wika mula sa paaaralan hanggang sa kanilang mga tahanan. Marami nang pag-aaral
ang nakapagsabing epektibo ito sa aspeto ng gana sa pag-aaral, partisipasyon at makukuhang
marka ng mga estudyante. Hindi rin nito hinahadlangan ang pagkatuto ng mga estudyante sa
pangalawang wika tulad ng Filipino at Ingles, bagkus ay mas matuto pa ang mga ito. Sa kabila
nito, marami pa rin ang problema ukol sa implementasyon ng MTB-MLE sa bansa partikular na
sa kaso ng kakulangan ng mga lokalisadong mga materyales at tila pagsisintabi sa mga
minoryang wika. Kahit na may higit sa isangdaan ang kinikilalang wika sa bansa ayon sa
Ethnologue, 19 lamang ang tuwirang kabilang sa programa dahil sa pagiging mga pangunahing
(major) wika at lingua franca ng mga ito.

Sa maraming wika ng bansa, naiiba ang kaso ng Bikol (Bikolano) dahil sa sa mataas na
antas ng hindi pagkakaintindihan sa pagitan ng mga dayalekto nito kung kaya’t may mga
literatura kung saan ang ilang dayalekto dito ay itinuturing na mga sublanguage o di kaya’y
hiwalay nang wika. May pagkakaiba din sa mga misong dayalekto sa bawat bayan dahil na rin sa
bubulundukin at ma-ilog na topograpiya nito. Ang Virac o Southern Catanduanes Bikol ay
maituturing na isang dayalekto ng Coastal Bikol dahil na rin sa pagiging sentro ng komersyo sa
isla ang bayan ng Virac. Gayunpaman, marami pa rin itong pagkakaiba partikular na sa mga
panlapi, leksikon at ang karakteristik nitong ponemang “frontal alveolar” na /£/. Sa
pagkukumpara ng mga salita nito sa Northern Catanduanes at Standard Bikol ay mahihinuhang
matapos ito humiwalay sa populasyon ng Standard Bikol ay nagkaroon ng interaksyon na
nagdulot ng hiraman ng mga salita sa Northern Catanduanes Bikol.

Sa pagsusuri ng modyul na ginagamit sa MTB-MLE Bikolano makikitang mataas na

porsyento sa mga salita dito ay nakapaloob na, o kung di man ay iba lamang ang bigkas, baybay
at ponemang gamit, sa leksikon ng Virac Bikol. Mula dito ay mahihinuhang maiintindihan
naman ng mga estudyanteng nagsasalita ng Virac Bikol ang karamihan sa mga salitang
ginagamit modyul. Ito na rin ay marahil sa mula sa isang tuwirang dayalekto ng Standard Bikol
ang wika sa bayan ng Virac. Maaari ring nakadagdag dito ang pagiging wika ng simbahan sa
rehiyon ng Standard Bikol. Sa mga kaso naman kung saan bago ang mga terminong nakapaloob
sa modyul, may mga gabay naman tulad ng mga salin o katumbas na salita sa ibang dayalekto.
Dapat ding maaalam ang guro sa lokal na dayalekto upang maayos niya itong maituturo sa mga
estudyante. Kailangan din ng direktang aksyon mula sa DepEd para salokalisasyon ng mga
panturong materyales para sa mga dayalekto at minoryang wika.

Makikita dito na kailangan pa rin ng isang lingua franca sa rehiyon na hindi

nangangahulugang pagbitaw sa mga katutubong wika at dayalekto na ginagamit sa kaniya-
kaniyang mga lokalidad at pamayanan. Masasabing sa MTB-MLE Bikol, nabibigyang pansin
ang varyasyong ito at kadalasa’y natutugunan naman. Kailangan din ng standardisasyon ng
wikang Bikol sa pamamagitan ng pagbuo ng isang ortograpiya at gramatika na binubuo na ng
iba’t-ibang wika at dayalekto na nakapaloob pa rin sa Bikol na masasabing siya na ring
pinatutunguhan ng MTB-MLE Bikol. Maaaring i-adapt ang language universals approach na
tinalakay ni Ernesto Constantino, kung saan may kolektibong wikang idedebelop gamit ang mga
uniiral na wika o dayalekto, upang mas madaling tanggapin ng mga Bikolano. Mahalaga ang
pag-debelop ng isang standard na Bikol bilang lingua franca sa rehiyon para na rin sa pag-unlad
at pagdebelop nito, kasabay na ang paggamit sa Filipino bilang pamabansang wika ng Pilipinas.

Para sa mga susunod pang pag-aaral ukol sa mga dayalekto ng Bikol at sa MTB-MLE,
magandang suriin ang mga dayalekto o wikang may malaking varyasyon na sa Standard Bikol o
ibang grupo sa Bikol sa labas ng Coastal Bikol subgroup. Maganda ring suriin ang aktwal na
sitwasyon sa mga guro at estudyante ukol sa mga salitang ginagamit sa modyul.
Bibliyograpiya

Department of Education, 12 July 2013, www.deped.gov.ph/press-releases/deped-adds-7-

more-languages-mother-tongue-based-education.

“Enablers and Constraints of an Effective and Sustainable Mother Tongue- ‐Based

Multilingual Education Policy in the Philippines.” SIL International, 10 Dec. 2015,

www.sil.org/resources/archives/41808.

Estacio, Melanie. “All set for K to 12 Implementation.” Department of Education, DepEd, 2

Sept. 2015.

Gonzalez, Andrew. “The Language Planning Situation in the Philippines.” Taylor & Francis,

Journal of Multilingual and Multicultural Development, 29 Mar. 2010,

www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/01434639808666365.

Hovens, Mart. “International Journal of Bilingual Education and Bilingualism.” Taylor and

Francis Online, 2002.

“K to 12 Curriculum Guide - Department of Education.” DepEd, Dec. 2013,

Lobel, Jason William., et al. An satuyang tataramon = A study of the Bikol language. Lobel

& Tria Partnership, Co., 2000.

Lobel, Jason William. “The Angry Register of the Bikol Languages of the Philippines.” 29

Dec. 2005.
Mackinlay, William E. W. “Some Minor Languages of Luzon.” Journal of the American

Oriental Society, vol. 25, 1904, pp. 170–174. JSTOR.

McFarland, Curtis D. The Dialects of the Bikol Area. Ph.D. dissertation. New Haven: Dept.

of Linguistics, Yale University, 1974.

Metila, Romylyn A., et al. “The Challenge of Implementing Mother Tongue Education in

Linguistically Diverse Contexts: The Case of the Philippines.” The Asia-Pacific

Education Researcher, vol. 25, no. 5-6, 2016, pp. 781–789

Mintz, Malcolm Warren., and Lisboa Márcos de. Bikol dictionary = Diksionáriong bíkol.

Indonesian/Malay Texts and Resources, 2004.

Nolasco, Ricardo M.D. “21 Reasons why Filipino children learn better while using their

Mother Tongue.”

“Philippines.” Ethnologue, 2015, www.ethnologue.com/country/ph.

“Republic Act No. 10533 | GOVPH.” Official Gazette of the Republic of the Philippines, 15

May 2013, www.officialgazette.gov.ph/2013/05/15/republic-act-no-10533/.

“Scope of denotation for language identifiers.” Summer Institute of Linguists  , Sil.org, 2015,

www-01.sil.org/iso639-3/scope.asp#M.
Apendiks

Talahanayan 1: Pagkakaiba ng pagbaybay sa mga salita sa

Bikol Naga, Virac, San Andres, Bato at San Miguel
Filipino Bikol Naga Virac San Andres, Bato at San
Miguel
Away (fight) Iwal Iwa£
Aral (study) Adal Ada£
Bili (buy) Bakal Baka£
Dala (bring) Dara Da£a
Limot (forget) Lingaw Ringa Lingaw
w
Isa (one) Saro Sa£o Saro
Lakad (walk) Lakaw £akaw Lakaw

Talahanayan 2: Pagkakaiba ng lokasyon ng glottal stop at pagbabaybay

sa Bikol Naga, Virac, San Andres, Bato at San Miguel

Filipino Bikol Virac San Andres, Bato at San

Naga Miguel
Magkan Gura’no Gu£an’ Guran-o

o o
Bigyan Ta’wan Taw’an
Sana Kuta’na Kutan’a

Talahanayan 3:
Bikol Naga, Virac, Legazpi at Pandan
Filipino Bikol Bikol Bikol Virac Pandan Bikol
Naga Legazpi
Dito Digdi Dindi Dito
Pumunta Magduman Magpunta
Uwi Puli Uli Paribod
Pera Kwarta Imo’
Bakit Ta-no Nata Ngata Ta-yon
Mahal/ Moot Moot/ Omok Omok

Gusto
Maliit Sadit Saday Kadigi/ Maliit
 Talahanayan 4: Pagkakaiba sa panlaping ginagamit sa
Bikol Naga, Virac, San Andres, Bato at San Miguel
Filipino Bikol Virac San Andres Bato San Miguel
Naga
Kinakain Kinakakan Bigakaon Gikaon Pigakaon Piyakaon
Pinagaaralan Inaadalan Bigaaada£an Giada£an Pigaada£an Piyaada£an
Pinaguusapan Pigoolaya Bigahu£un- Gihu£un- Pigahu£un- Piyahu£un-
n hu£unan hu£unan hu£unan hu£unan
Hinihintay Hinahalt Pigaha£at Giha£at Pigaha£at Piyaha£at
Ginagawa Ginigibo Pigagibo Gigibo Piga/yagibo Piyagibo

Talahanayan 5: Listahan ng mga Salita sa Bikolano Modyul

at katumbas nito sa Virac Bikol at Filipino
Module Virac Filipino Amay Amay* Maaga
Saro Sa£o Isa Amigo Amigo* Kaibigan
Duwa Duwa* Dalawa Ano Ano* Ano
Tolo To£o Tatlo Apod Apod* Tawag
Apat Apat* Apat Apon Apon* Tapon
Lima Lima* Lima Arado Arado* Araro
Anom Anom* Anim Aram A£am Alam
Pito Pito* Pito Arin Arin* Alin
Walo Wa£o Walo Aringahot Aringahot* Alinsangan
Siyam Siyam* Siyam Arkila Arkila* Renta
Sampolo Sampo£o Sampu Arog A£og Gaya
Onse Onse * Labingisa Asin Asin* At
Baynte Baynte* Bente Aso Aso* Usok
Sanggatos Sanggatos* Isangdaan Atab Agap Maaga
Sangribo Sangribo* Isanglibo Ataman Ataman* Alaga
Abaniko Abaniko* Pamaypay Ati Ati* Dumi
Abot Abot* Abot Atindir Atinder* Pansin/
Abrasa Abrasa* Kamayan Bantay
Adal Ada£ Aral Atol/ Buko Suso
Aga Aga* Umaga Awot Awot* Damo/ Kalat
Agi Agi* Daan Awto Awto* Kotse
Aki Aki* Anak o Bata Baba Baba* Baba
Alagad Alagad* At Babayi Babayi* Babae
Aldaw A£daw Araw Bagas Bagas* Bigas
Aldaw A£daw Umaga Bagla Bag£a Basto
Alibangbang Karibangbang Paruparo Ba’go Bag’o Bago
Alisto Alisto* Matalino Bakal Baka£ Bili
Ama Ama* Ama Baklay Batlay Lakad
Bala Ba£a Patpat Hain/ Harain Hain* Nasaan
Balyo Ba£tas Kabila Halangkaw Ha£angkaw Matangkad
Banggi Banggi* Gabi Halat Ha£at Antay
Baribi Baribhi* Dilig Hali Hari Galing
Batag Batag* Saging Halion Harion Alisin
Bato Bato* Bato Haloy Awat Matagal
Bau-o Baoo* Pagong Halunan Ha£unan Lalamunan
Bawas Bawas* Bawas Haman Haman* Tapos/ Gawa
Baya Baya* Iwan Handal Gamo Alala
Bilog Bi£log Bilog Hangos Hangos* Hinga
Bintana Bintana* Binatana Hapot Hapot* Tanong
Bisperas Bisperas* Bisperas Harani Ha£ani Malapit
Bitis Bitis* Paa Hararom Ha£a£om Malapit
Bitoon Bitoon* Bituin Harayo Ha£ayo Malayo
Bubon Bubon* Balon Harong Ha£ong Bahay
Buda Buda* At saka Hatod Hatod* Hatid
Bukud Bukod* Habol Hawak Ginhawa Katawan
Bulan Bu£an Buwan Hayop Hayop* Hayop
Bulong Bu£ong Gamot Hibi Hibi* Iyak
Bumbo Bumbo* Drum Hilang Hilang* Sakit
Buradol Burado£ Saranggola Hiling Hiling* Tingin
Burak Burak* Bulaklak Hiras Ipanao Ibahagi
Butas Butas* Bitaw Hiro Hiwas* Galaw
Butung Butong* Kawayan Huna Huna* Akala
Dai Dai* Wala Iba Iba* Sama
Dakop Dakop* Huli Ibong Ibong* Kabila
Dalagan Da£agan Takbo Ido Ido* Tuta
Dalan Agihan/ Da£an Daan Ikog Ukig Buntot
Dangog Dangog* Rinig Ikos Kuting/ Pusa
Dara Da£a Dala Ku£asmag
Digdi Uya/ Dindi Dito Imbitar Imbitar* Anyaya
Dikit Diit Kaunti Ina Ina* Ina
Duman Duman* Doon Inda Inda* Di alam
Dungo Dungo* Ilong Ini Ini* Ito
Duot Duot Hawak Inot Inot* Una
Duros Hangin Hangin Irarom I£a£om Ilalim
Gabos Gabos* Lahat Iribahan I£ibahan Samahan
Gamgam Gamgam* Ibon Istar Istar* Tira
Gana Gana* Panalo Itok Itok* Ikot
Gapas Gapas* Bulak Itom Itom* Itim
Gapo Bato Bato Iyo Iyo* Oo
Gian Gian* Gaan Kaagan £aagan Lalagyan
Gibo Gibo* Gawa Kadakul Kadaku£ Marami
Gikan Hari Mula Kaidto Kaito Noon
Giraray Giraray* Baka Kaipo Kaipo* Kailangan
Girumdom Gi£umdom Alala Kakan Kaon Kain
Hababa Hababa* Mababa Kalintura Kalintura* Sakit
Habo Habo* Ayaw Kalunggay Ka£unggay Malunggay
Hagad Hagad* Hingi Kamot Kamot* Kamay
Kamugtakan Kamugtakan* Kalagayan Maray/ Mayad Maayos/
Kanding Kanding* Kambing Marhay Maganda
Kantyaw Kantyaw* Bansag Maribok Maribok* Maingay
Kapot Kapot* Hawak Masiram Masilam Masarap
Kasag Kinis Alimango Masitas Masitas* Halaman
Kasu-arin Kasuarin* Kailan Mata Mata* Gising
Kawat Kawat* Laro Mata Mata* Mata
Kino Kino* Daga Mati/ Bati Mati* Ramdam
Kua Kua* Kuha Matibay Matibay* Matibay
Kugos Kugos* Yakap Mawara Mawa£a Mawala
Kulambitay Ku£ambitay Sabit/ Bitay Merendalan Merendalan* Merienda
Kunswelo Kunswelo* Nakakatuwa Moro Kamo£mog Daliri
Kurahaw Ku£ahaw Sigaw Muya Gusto Nais
Kusog Kusog* Lakas Nadangog Nadangog* Narinig
Kwarta Imo Pera Nagduman Pumunta Pumunta doon
Laag Kaag/ £aag Lagay Namit Namit* Lasa
Lakaw £akaw Lakad Namok Namok* Lamok
Lalaki £a£aki Lalaki Namundo Namundo* Nalungkot
Lambang- Lambang- Bawat isa Nanu’dan Nanud’an/ Natutunan
saro saro* Namatidan
Lamesa Lamisa* Mesa Nasabat Nagkasalubong Nakasalubong
Lana £ana Langis Nata Ngata Bakit
Laog £aog Loob Natad Natad* Katabi
Layog/ £ayon Lipad Natong Hupi Gabi
Lupad Ngalas Bigla Bigla/
Lihis Rihis Lipas Mangha
Linapag Linapag* Hinabol Ngaran Nga£an Pangalan
Lingaw Ringaw Limot Ngipon Tingo Ngipin
Lubid Lubid* Lubid Ngirisi Gulo Tawa
Lukso £ukso Talon Nigo Nigo Bilao
Luwas £uwas Labas Nito Gihoy Patpat
Luway £uway Mabagal Niyog Niyog* Niyog
Maalsom Maa£som Maasin Ogos Ogos* Malapit
Maasgad Maasgad* Maalat Okasyon Okasyon* Okasyon
Mabalos Maba£os Salamat Oma Uma* Sakahan
Madya Mara Halika Omboy Omboy* Sanggol
Magayon Magayon* Maganda Oragon Maurag* Magaling
Mahamis Mahamis* Matamis Pagal Ngalo Pagod
Maharat Maha£at Maanghang Pagkaon Pagkaon* Pagkain
Mahigos Mahigos* Masipag Pahingalo Pahingalo* Pahinga
Mainit Mainit* Mainit Paisi Paisi* Paalam
Makaskas Makaskas* Mabilis Pakihuron Pakihu£on Pakiusap
Makusog Makusog* Malakas Pamahawan Pamahawan* Agahan
Malinig Malinig* Malinis Pamanggihan Pamanggihan* Hapunan
Maluto Ma£uto Kanin Pandok Pandok* Mukha
Maluway Mau£way Mabagal Pangadyi Pangadyi* Dasal
Maluya Ma£uya Mahina Pangaturog Pangaturog* Panaginip
Manlainlain Manlainlain* Sari-sari Pangudtohan Pangudtohan* Tanghalian
Manungod Manungod* Tungkol Pano Pa’no* Paano
Parada Parada* Parada Paros Hangin Hangin
Pasiring Papunta Papunta Paslo Paslo* Gahaman
Pasyar Pasyar* Pasyal Sugok Sugok* Itlog
Paulok Pagulo Patawa Sunod Sunod* Sunod
Payo Payo* Ulo Supog Supog* Hiya
Pirmi Pirmi* Lagi Surat Surat* Sulat
Presohan Presohan* Kulungan Tabang Tuwang Tulong
Pukawon/ Matahon* Gising Tabi Tabi* Po
Matahon Tabilon Kimutan Maingay
Puli Paribod Uwi Tada Tada* Tira
Pundo Tunong Tigil Tago Tago* Tago
Pu’ngaw Pung’aw Pagkaulila Talapang Talapang Palaka
Puon Puon* Simula o Puno Tanog Tanog* Tunog
Pwertahan Pwertahan* Pinto Tanom Tanom* Tanim
Reparo Reparo* Pansin Tao Tao* Bigay
Ribuk Ribuk* Ingay Taram Ta£am Sabi
Ritrato Ritrato* Litrato Tataramon Tata£amon Wika o
Sadiri Sadili* Sarili Kasabihan
Sadit Saday Maliit Tawo Tawo* Tao
Sagkod Sagkod* Hanggang Tawyo Tawyo* Toyo
Saiya Sainya Sa kanya Tinampo Tinampo* Kalye
Sakat Sakat* Akyat Tingog Boses Boses
Sako Sako* Akin Tios Tios* Hirap
Sala Sa£a Mali Too Too Right
Saldang A£daw Araw Tuga Tuga Pangako
Salog Sa£og Sahig Tugang Tugang Kapatid
Sa-log Sa£og Ilog Tukdo Tutu£o Turo
Samo Samo* Amin Tulos Deretso Agad
Saod Saod* Palengke Turog Tu£og Tulog
Semana Semana* Linggo Udto Udto* Tanghali
Sibot Sibot* Abala Ugma Ugma* Saya
Siisay Sisay* Sino Ukay Ukay* Unggoy
Siko Siko’* Siko Ulay/ Huron Hu£on Kausap
Simba Simba* Simba Uli Paribod Uwi
Simbag Simbag* Sagot Ulod U£od Bulate
Sinok Siko Sinok Uma Uma* Sakahan
Sira Sila Ulam Uran U£an Ulan
Sira Sira* Sara Uyam Uyam* Galit
Sisay Sisay* Sino Wala Wa£a’ Kaliwa
Siwo Siwo* Sisiw Wara Wa£a Wala
Subli Subri Hiram Yaon Anduman Nandoon
Sugo Sugo* Utos Yukyok Iyok Kili-kili