SUMISIBOL NA GRAMATIKA SA FILIPINO• ng maraming kalahok at isinagawa sa maraming lugar. Balay ito sa panghabang buhay .

ko
nang aliwan, ang pagmamasid at pakikinig sa mga tagagamit ng wikang Filipino, ang lagmg
ILANG OBSERBASYON SA MGA BAGONG. pakikinig sa newscast sa radyo at telebisyon, pati sa mga komersiyal, panonood ng telenovela/
telebabad, pagbabasa ng diyaryo, magas in, j o umal at iba pang babasahin. Pati mga nag-uusap
KALAKARAN / PAGBABAGO SA WIKA sa LRT, FX, bus, jeep, atb., ay di nakalalampas sa aking obserbasyon, sukdulang lumampas
ni Aurora E. Batnag, Ph.D. sa patutunguhan dahil sa pakikinig sa mga tsismis ng mga katabi sa mga publikong sasakyan.
Dalawa ang lagi nang layon sa mga ito: (I) kumuha ng impormasyon at (2) magmasid sa gamit
ng wika.
Panimula
Ang mga talakay na ito ay batay, kung gayon, sa matagal ko nang kinagawiang pagmamasid
Hindi ko siya alam. (Ito ang sinabi ni Manilyn Reynes nang hindi maibigay ang lyrics ng atnitong nakaraang dalawang buwan (Setyembre-Oktubre 2008), tutok na pakikinig, panonood
kanta sa programang Singing Bee.) at pgbabasa sa mass media at sa mga tao sa aking paligid upang makakuha ng datos. Para sa
pagtatala ng mga datos sa reduplikasyon, tinulungan ako ng aking mga estudyante sa PNU
/pindol mo, ihinto ko. (Karatu la sajeep) graduate school.
Tanong: Ano' ng ginagawa mo rito? Sago!: Dito kaya ako nakatira.
Masaya ako, kasi kikilain ko na bukas ang matagal ko nang ka-chat. Hindi masasabing siyentipiko ang pag-aaral na ito; gaya ng nasabi na, hindi ito dumaan
Ipinatawag siya ni Senale Finance Commiltee Chair Juan Ponce Enrile. sa proseso ng pormal na pagtatala gamit ang maraming respondent na isinagawa sa maraming
Noon kasi, although kilala na siya, hindi raw siya tinitilian. So nagsikap siya para mas sumikat pa. lugar. Ngunit ang mga obserbasyong ito ay maaari nang maging batayan ng paglalarawan ng
Matatalino ang mga srudenls ko ngayon. "sumisibol na gramatika" ng Filipino.

Ang mga pangungusap na ito ay ilan lamang sa mga pahayag na karaniwang naririn ig (at
nababasa) ngayon. Kung ikaw ay isang gramaryan, isasama mo na ba sa iyong paglalarawan
ng wikang Filipino ang mga pangungusap na ito? O isasantabi lamang at ituturing na maling
gamit o medyo lihis sa itinuturing na .standard ng kawastuan? Iisipin kayang lumilipas na
pauso lamang? 0 itatala mo pa rin at pag~aaralan dahil isa kang linggw ista o iskolar ng wika,
at nakikita mo na ang mga ito ay mga palatandaan ng sumisibol na gramatika o mga bagong
kalakaran sa paggamit ng wika, na maaaring maging matatag sa mga susunod na panahon?
Ang sumisibol na gramatika
. . May bago na ba sa gramatikang Filipino? Kung mga umiiral na aklat sa gramatika ang
titmg_nan, w~I~ namang bago sa gramatika. lyon pa ring dating mga tuntunin at paglalarawan
ng w,kang Fihpmo ang makikita natin.
Jiang obserbasyon sa mga bagong kalakaranlpagbabago sa wika
Simulan natin sa obserbasyon sa palatunugan. May mga bagong ponema na ba sa Filipino
ngayong 28 letra na ang bumubuo sa alpabetong Filipino?
Pumasok na kaya ang ponemang /f/ at /v/ kahit man lamang sa mga pantanging ngalan?
Batay sa pakikinig sa mga balita at usapan sa radyo at telebisyon, at sa pakikin ig sa mga usapan
ng m~a tao sa paligid, lumalabas na ang mga Pilipino ay hindi conscious sa pagbigkas ng
nasabmg _m ga ponema kahit sa mga pangal::n. Mismong si Ricky Velasco ay hindi pinatunog-V
ang pagb1gkas sa kanyang apelyido sa kanyang pagbobrodkast ng balita sa DZMM .
ito: Narito ang ilang piling salita at kung ano ang obserbasyon kung paano binigkas ang mga

. Ngunit patul?y na nagbabago ang alin mang wikang buhay dahil sa patuloy na paggarnit Pangngalang pantangi
nllo n_g paparamm~ tagagamit na may iba ' t ibang kasarian edad pinag-aralan, panin iwala.
layunm ng komun,kas ' ' · rnaY Bik Lima
nabub yon, paraan ng pagpapahayag, at iba pa. May mga nagsasabing Vic Lima
uo nang mga pagbab . "ka, o Ted Foilon Ted Pay lon
hi d.I ago sa gramat,ka, na hindi pa naitatala sa mga aklat ng gramall .
n pa napag-uuku Ian ng p · T" . . anng Ricky Velasco Riki Belasco
tumbasan sa Fili in " ag~~sur1. mawag rtong emerging grammar ng ilan, na maa. ,
Mas malak·, a P o, _ng sum1s1bol na gramatika." May nagtanong: hindi ba sumusuphng- Bagyong Ofel Bagyong Opel
ng sup mg kaysa 51"b0 I K . n pa. Revicon Forte Rebikon Porte
pinalalaki pa bago ii b S · ung baga so tao, ang sibol ay nasa smapupuna 8
a as. amantala, an 1· • · ·bol
1 n Senator Villar Senator Bi lyar
gramatika ay nasa 5 - g sup mg ay na,anak na. Kaya ang sum1s
mapupunan pa b · I an« Vicente Bisente
papel no ito: ilang obse b ' ago pa larnang nabubuo. Kaya nga may sub-Ill e -
r asyon sa mga ba k Ik . Vic Bik
gong a a aran/mga pagbabago sa w1ka.
Vietnam Byetnam
Obserbasyon I .
amang ang mga ilalahad k0 . . . ain't Rodolfo Rodolpo
, hmd1 sryentipikong pag-aaral na gunn

8
·1o1 11-/,,, c.,,_,.._ t '• Ans Manghahaslk sa Edukasyon1 Pancwika 9
I'...,..,.
' ""' •
""- c.._,_ P• Ans Man1hahasik sa EdukaSVo" BPa"r"
 Portunato
Fortunato Panpilo Kaya dapat pa itong pag-ukulan ng higit na pag-aaral. Maaaring lumilipas na uso lamang
Panfilo Safra ito, maaari namang maging baryasyon ng bigkas ng r sa hinaharap.
Zafra Dey
Dave Keson Bolebard
Quezon Blvd Kontrobersiya
Bayani Pernando
Bayani Fernando . . - b "I lkalde ng Maynila, makikita sa
Noong panahon ng panunungkulan n1 L1t0At1enza I ang a . . . _
lahat ng su lok ng Iungsod ang ganito: MayniLA: At! n siy a. Pans,mn kung paano gmamit ang
. . kung minsan ay binibigkas ang /f/ at /v/ sa mga pantang·
Sama,atuwid,
n ngunn panghalip na panao na siya. ginam it sa pagtukoy sa ,sang lugar.
,adalasan ay hmd1. ing ngala
Iba pang mga halimbawa:
Pangngalang pambalana "Masarap siya ." . .
(Mula ito sa isang TV komersiyal tungkol sa pamah1d sa tmapay.)
hawsing peyr
Housing Fair
tsip op po lis
Chief of police "Aka/a nami '.Y malibay ang pader, p ero sa biglang buhos ng ulan ay ag ad siyang
seben
Seven bumigay.
por
Four
payb (Ito ang sinabi ng isa sa mga nabiktima nang g umuho ang isang mataas na pader at
Five
Ceasefire sispayr matabunan ang i lang bahay ng iskwater.)

Batav sa mga nakalap na datos• hindi pa conscious ang mga. Pilipino

. . sa .pagpapa, "n
.. o2 "Boga mo siya pindulin. tiy akin mo munang nakasaksak na ang computer. "
• sa ka1-I man , hindi Jabio-dental ang f na
ng f. Kung . nabubuo kund, b1I a b1al. Kailangan sig -
,.uro (Ito ang turo ng g uro sa kanyang estudyante sa computer.)
11
.
ang mstrumentong panukat ng tunog upang magmg mas accurate ang paglalahad. Ngunit an•
napansin ko. ang tunog na lumalabas ay p na parang f. Ayon sa Balarila ng Wikang Pambansa ( 1939) ni Lope K. Santos, ang sa litang siya ay
isahang panghalip panao sa pangatlong panauhan. Katumbas ito ng Ingles na he o she. Ito ang
Sa mga bilang. tu lad ng 4, 5 at 7 na ":ay fat v, napakakonsistent ng narinig kong bigkas gamit ng siya na alam ng lahat, maging guro o estudyante ng wikang Fil ipino.
Puro hindi /f/ kundi /pi ang narinig ko. S1guro, 110 ay dah,I parang katutubo na ang turing~
mga slitang ito dahil matagal nang hiniram at ginagamit sa pang-araw-araw na pamumuha). Ngunit sa isang seminar sa isang prestihiyosong unibersidad sa Maynila, isang propesora
H; limbawa. kapag may nagtanong ng bilang ng iyong cell phone, s iyem pre, mga bilang ng Filipino ang paulit-ulit at konsistent na gumamit ng panghalip na siya para tukuy in, hindi
Ingles ang sasabihin mo, pero ganito ang bigkas: sero nayn wan yet tu two eyt seben seben lamang mga tao, kundi pati mga bagay na tulad ng libro, letra, problema sa ispeling, atbp.
eyt wan si,s. 0 " I ' '
"Panahon 11a para baguhi11 a11g dati11g tuntunin sa pagbaybay; iangkop 11ati11 siya sa
Lumabas noong 1972 ang Tagalog Reference Grammar nina Schachter at Otanes. SJ ating mga panga11gailangan sa ngayon. "
nasabing libro. ang if/ ay nakak ulong sa parentheses dahil marginalized pa lamang, ayon
mga sumulat ng aklat. Ngayon, 36 taon pagkaraan, masasabing nasa gi lid-gi lid pa rin ang "Hindi nalin ginamit ang lelrangf sa sa/itang telep ono p ero p m10tilihi11 nalin siya sa mga
ponemang /f/, kontra sa sinasab i ng ilang linggwista. Sakali mang binibigkas na ito sa Filipini, bagong salitang hiram tu/ad ngfocus. "
hindi naman tulad ng sa Ingles ang bigkas dito kundi mas malapit so /f/ ng iba pa nat ing mga
kababayan na ang wika ay may ponemang ito. Naeskandalo ang mga gurong partisipant, na galing sa iba' t ibang panig ng bansa. Giit
nila: para Iamang sa tao ang panghalip na siya, at hindi dapat gamitin sa mga bagay o idea .
.. Ang "pil ipit'" na r. May ilang kabataang tagapagbalita sa radyo at TV na kapansin-pansinr J>:•~asan a~g mga kamay, bawat isa' y tumututol sa " maling gamit ng panghalip panao ng
s1ya. Nakahmutan na tuloy ang paksa ng seminar.
nauba ang pagbigkas ng Ir!? Medyo nakakiling. Kaya nga " pilipit' ang tawag ko.

_Lawakan ang pagmamas id at pakikinig at mapapansin ang dumadaming kabataan 111 Ngunit ~indi lam ang bilang panghalip panao ang gamit ng sa litang siy a. Maaarin g h indi
garnto na napapansm ng marami sa atin na ang salitang ito ay gamit sa pagbubuo ng ilang sal ita.
. kung . bum igkas ng r. Ito kaya ,y ,sang
• fad, o kaya nama 'y isang kaartehan? H"111 d"1,."'
nat,n masab, Ang masasab·1k ·1 • ·1 d o
T · · . o, may ang w1ka sa Pilipinas na walang /r/ kaya marah1 me l
I
Ano angpasiya mo?
P1 1P 11 ang karnlang r kapa
kung b · k
r -. . '
g nagsa ita na sa F1hpmo. Ngunit ang maram ing kabataang gani
·10
um 1g as ng /r/ a h111
· d1· /, Masiyahan kaya ang mga bisita natin sa ating handa?
· Y nam an masasabing Iumaki sa kalig irang wa lang ponemang r

10 P -1,1, L..d-..t..o.c, 11, An1 Manghahaslk H Edukasyona Pan&Wika

t)... 1,1. G,..,,.,wo.e. t 1.4. Ane Manghahasik sa Edukasyon& PanpiU 11

•.
r o, kas(ra ~a sa iyo ang dam it?
S!ranga? Baka narnan binobola mo lang ako.
Siya nawa.
Mohalaga
maging katan gga p-tanggap bukas. Kayo walang dapat ikatakot ang mga bantay ng "ika.
Kailangang rn aging bukas ang isip natin sa mga pagbabago .

Sabi nga ni Lope K. Santos, ang " bibig ng bayon.. ang may panghulin g pasiya.
. sn kulturang
. Pilipino ang
. pangatlong
d . panauhan,
h I ang siya , gaya ng .ip,. k'
ng mga hahmbawa sa 1taas. Ang pas1ya ay es1syon o ato . Kapag nasiual na ·1ki~
· ·b · ' k k -' ,an maJ
kontcnto. Kung k1isiya ang ,sang agay, 110 Y ·asu at o sapat batay sa pama ' igaya 0 Nakakahiya o 11aka/1ihiya?
Ang sfranga av· katumbas ng "Oo nga, talaga." Ang huli, siua 11 awa ay " ntayan ng si1a
· " • ame ·
sana." n, rnangyan Matagal nang pinagtatalunan kung alin ang dapat ul itin · ang salitang ugat ba o an g
panlapi? Nilutas an g pro blema noong 1987 sa tuntun in sa bagong alpabeto at nmtunin sa
pagbaybay na ipinalabas ng noo'y Linangan ng mga Wika sa Pilip inas (Komisyon sa Wikang
Ang iba pang gamit ang siya.
Filipino ngayon) sa pamamagitan ng noo 'y DECS. Nilutas ang problema sa pamamagitan ng
"Naniniwnla nga ako na siya rin lamang at gusto natin itong panatilihin ay dap 1 . pagtanggap sa dalawang anyo: kapwa lam a ang 11akakahiya at ang nakal,i/1iya. Ngunit hind i
pahusay .mang pagtuturo at pag-aara I ng w,'kang .110 ." (M uIa sa Asten.sko nt. Virgilio s Al
a natrn1
.· ipin aliwanag kung bakit kapwa lama ang dalawang anyo.
FilMag, Set. 18, 1995 .) · inano,
Ayon sa tuntunin sa mga aklat sa gram atika, sa pagbabanghay ng pandi wa, inuu lit ang
"S~yahan mo nga ,mg kabayo t may pupuntahan ako. "
unang pantig ng sa litang ugat. Upang ipakitang mali ang tuntu nin, ibinibigay na hali mbawa
ang nagpaplantsa. Ang unang pantig ay plan, kung gayon, magig ing nagplanplantsa - na wala
(Lagyan ng silya.)
narnang gumagamit. lwinasto ito sa kalaunan: an gJ nuulit ay unang katmig at unang patinig
ng salitang ugat.
0, siya, nnniniwala ka na ba?
Balikan natin ang nakakahiya/nakahihiya:
Talagang palasak na ngayon ang siya sa pagtukoy sa mga bagay na hindi tao. Bata't Salitang ugat h iya
matanda, propesyonal o manggagawa, ginagamit ito.
Word base kahiya
Panlapi ma-
"Tcm-ag ako 11a11g tmvag sa iyo ka11ina pa. ring fang siya nang ring pero walang
.111masagot. "
.. 7i11akpa11 ko 11a nga siya pero nab1mgkal pa rin ng pusa. " Sa ganitong pagsusuri, ano ang inuulit? Di ba hindi ang salitang ugat kund i ang unang
katinig at unang patini g (unang Kat unang P) ng base (tinatawag ding word stem), hind i ng
salitang ugat. ltinuro noon sa mga lumang aklat ng balari la na ang mga panlapi ay ma-, mag-,
lsang kilalang nwtoridad sa gramatika ang nagsabing mi smong siya ay gumagamit ng
maka-, maki-, makapag-, at iba pa. Sa makabagong pananaw hinahati-hati ang mga ito: ma- +
salitang siya para tukuyin hindi lamang mga tao kundi pati mga bagay. Talagang uso na.
ka-+ pag- at ang pinakahuling pantig lamang ang it inuturing na panlapin g makadiwa. Ang iba
Marnhil, ito ay dahil ginagawang malinaw o explicit ang pagtukoy sa isang bagay na implicit pa ay mga bnhagi ng word base.
o nauunawaan na.

"Masarap ba a11g espesyal na putaheng i11ihanda ko? " Knpag ganito ang pagsusuri , mas magiging malnwak ang saklaw ng tuntunin at makikita
"Oo, masarap nga. " nating pumapasok sa tuntunin ang iba pang mga halim bawa.

Nakikipaglaban, hindi nakipaglnlaban

(Sapal na sana ang sagot na ito, mauunawaan nang ang espesyal na putahe an g, sinasabin~ Nakikignmit, hindi nnkigagnmit
"masarap." Pero mnrnming sasagot ng: "Oo, masarap nga s(va.")
Nags isipag-a lisan, hindi nagsipag-aa lisan
Nangagsisitulog, hindi nnngagsitutulog
I I Ngunit mapnpansin na sa pasalitang komunikusyon mas ga mitin ang · Sil, 111 gJ1
m .1m bawang 1
'b•1n1gay.
· lb a k·apag pasulat na konrnnikasyon. Mas porm a I· At 111 11wa •
. 5tu•"'
11111
Gnyon man, malawakan nang ginngamit lalo na sa pasulat nn komun ikasyo n ::mg pag-uulit
mga tagagamit ng Fil ipino ang paggamit ng siya kung hindi rin laman g tao nng 1'."'.1 i,ni;!
lpinakikita nito na mas konserbatibo ang pnsulat, mas mabilis namang mngbago nng p.isa1 ng unan g K at un ang P ng su litnng ugat. Ganito nng obserbnsyon sn mga sa litang kinnknbitnn
komunikasyon. ng rna-+. kn-+:

d Kapwa ginagn mit ang dnlnwang anyo:

Sa yang ratuloy na nngbabago ang isang wiknng buhay. Ang mnli ngnyon ay ninnnri11g nakakahiya nnkahih iyn
12 ____...
·1 ._ c:..,_,_ I ,, '/I Ana Manahahoslk II Ed uk•svona p,or-lu t ,....,.~ 'j\ . . : . - . _ t ,b An1 M1n1h•h .. lk H fd ukosvan1 Pan1wtk•

- ~ --~
141, 'l-
13
r I
nakaka Jungkol
nakakadismaya
nakaka1anda
nakabubuti
nakakasiguro
nakalulungkol
nakadidismaya
nakatatanda
nnkabubuli
naknsisiguro
Kakabili ko ng damil para sa parti na di nn pain matutuloy.
Kakak itnk ilS Jang namin kanina.

nakatu1uwa Ito na ba ny nspcktong kakatapos?

nakakatuwa
nakararanas
nakakarnnas Ang 11ang al ng
nakatatawa
oakakatawa
nakatitiis
oakaka1iis Nags imuln ang pagtatangkang pag- ibnhin ng gamil ng 11n11g at ng sa Balarila ng Wikang
oakasisindak nakasisindak
nakakikilabot Pambansa noong 1939. Bago ito, makikita sa mga lu mang tckslo na hindi istandardisado ang
nakakakilabot gamil. karaniwang mmg ang ginagamit ngunit paminsan-minsan makikitang may gumagamit
oakakabuo nakabubuo
nakakikilala din ng ng.
nakakakilala

~
,
nakakatulong nakatutu long Ngayon, ayon sa tuntun in ng wastong gamit, may kani-kanyang gam it ang dalawang
nakakasama nakasasama salila. Ngun il sa aktwal na gam it ng nakararaming mamamayan !aging nagkakabaligtad ang
nakakahinayang nakahihinayang dalawa.
oakakahinga nakahihinga
nakakal ipas nakalil ipas naghahanapbu hay ng patas
sum igaw ng malakas
Ngunit dahil siguro bihira at di gamitin, iisa lamang nnyo ang naobserbahan; nakas mak ita nang sambayanan
(walang nakakasulasok) at nakaririmari m (walang nakakarimarim). usula~, marami ng sumuko
Linggo nang tanghali
Kapag oaman may pa- , ganito ang naobserbahan: kum ita nang limpak- limpak na sa lap i
oaipapadala naipadadala
naipapaliwanag naipalil iwanag Kaya nga ba noon pa ay may mu ngkahi na ang mananaliksik na ito na pag- isahin na lamang
naipapahayag naipahahayag ang gam it ng nnng a1 11g. Gamitin na lamang ang nmrg. Ngunit hindi siguro ito tatanggapin ng
ipinapa labas ipi nalalabas ating mga kababayan dahi l ang mas gusto nilang gamitin ay ang matipid na 11g.
pinapapun1a pinapupunta
pinapasagot pinasasagot Paggamit ng panlapi
ipinapalagay ipinalalagay
May sari ling kahu lugan ang mga panlapi kaya pos iblen g magbago ang kahulugan ng mga
sa lila balny sa pon laping ginamit. Halimbawn: burn iii at magbil i.
May dalawang anyo, kung gayon, kapag may pa- sa word base. Sa kaso ng "ipinapalag•)·
at .. ipinalalagay," masasabing may pagkakaiba sa kahuluga n ang dalawang salita: ipinapaln1 11
May mga panlapi rin naman na puwedcng magkapalitan, tul ad halimbawa ng i- at -in .
(opinyon); ipinalalagay (dalhin sa isang luger ang isang bagay). Ngun it sa na~arnmmir, May mgn pandiwang magkatulad ng kahulugan o parehong resulta rin ang makukuha alin man
1agagamit. walang distingksyon ang dalawa. Ganito naman talaga sa isnng modcrniiad,~, sa da lawa ang gamiti n.
wika • nagiging mas rnalawak ang kahulugang saklaw ng iisang salita.
Mgn halimbawa:
Kongk lusyon: Ang anyo ng salita na unang Kat unang p ng salitang ugat ang inuulit~< iluto lulu in
karnniwang nakikita sa pasulat na anyo, Jalo na 58 mga teksbuk at iba pang porrnal na sulaur iprito prituhin
Samantala, sa pagsasalita mas gamitin ang anyo ng salita na ang inuulit ay ang unang pant,. lihaw ihawin
ng word base. igisa gisahin

Masasabing talagang may divided usage sa pag-uulit ng mga panlapi at sa litang ugat. A' Ngunit, posible ring mabago ang kahulugan dahil iba ang mag iging resulta depende sa
kung rnga kabataan ang tatanungin, mas pabor silang ulitin ang ka- . panlaping ginamit.
iakyat akyatin
Kakakain ko pa Jang nang dumating siya. ibili bilhin

14 J.l-1-1, C.t....1..-, t '" 15

t '- 1> 1,
Ang Manahahaslk sa Eduk11yon1 Panswika
Gt..t.:wt.ro.. /. 1-' Ans Manghahaslk sa Edukasyon&panr':ll
1111"'

. kung nling panlapi nng dapnt gnmitin sa uling s8 r up !Jugo} Drilon...

S,no ong nogpnpn_s•)hll j,-nn para s11 atin . Nntutuhan na natin bil•rt Hang 11&11
, . ,pngp:isrya an 118 , . " g mg 1 (Dnti : Si nn Lnnrni Lozodn, f'in oy Dream Acudemy Season 2 Grand Dreamer, at fi u110>
Karon11,nn_g 11 ., mbansa. Ngnyon. ang mga d, tnnl na ta gapagsa lit·, . a 11al
•snhtn ng w1.m1g pa 1· ' ay na1u1 Drilon, First Runner-up ... )
rngnpog , , omun idad 11 g mga taal na tngnpagsa ,ta 111 natututuhan k u10 n,
, apng naktpnmu 1tny sn . . ung Paa
.. . . n•n 1ao anu , ani lang ,mang w,ka . ll(;ii Samukanm id, pnur11i-un1i ay mny pumapasok nnng impluwcnsiya ng Ingles sa sintili. Maaari
ginognm rt ng 1 ,, ,,
ring idagdag nng pnggamit ng siya upang tuk uyin nng mga bagny na walnng buhay, na natala.kay na.
. may m"a nakatnkda nang mga panlapi sn bawnt sa lilang
Sama kotu•• "1, ,, . d . ugai u
. ,, nong kahulugan . Ngua,t ngayon, sa am, ng gumagumit ng r·i
1 1 . Plr1
mnrpnhnyng nng ,,, ' . k · Pino Pagliakaltas ng 1111/api
hindi tnnl nn nngsasnliln ng wikang ito, marnnung pumnpaso na rbang gn niit. 1,
Kamniwan nng pagpupungos o pagkakallns ng mgn pantig sa unahun ng salito
,,,_,pi•to ·ro 11 m11r111 . r,ko! (fro rmg poki1«ap ni flea A/011=o bilm,g llcuy .vr, J /,,,·e /1,,11 , Kara niwang nasasnksihnn ang gnnitong pagkaknltas sn knso ng unlaping i-:
1 11
(i) pininla
/Jalakoy natin 11 gayon an}! m~o h~1,:!0llf.! prmlapi. (ito a 11~ karaniwrm~ naririni~ ll~a,,,,11 (i) nirekomenda
mgo tulaA:mw, ·'° m>!a Jd,L\rWII, f;!O mll II~ m~a es /llt~l'lmle.) in(i)uugoy
(i) pinasnsagot
lp111c/01 mu. 1/111110 ko (P111</111i11 / (i) 1inn1anong
(i) ha1id
Sa unnng dnla\, ang hnlimb:,wn, J.. nranh\ nng respe1 11hi11 at ta/alcayin ang gi nagnmit di
1

Nguntt ngU)On, pumnpasok nu nng pnggnmit ng panlnping i- sa ha lip na -i n. Parcho rin •b ,: Kndalasnng hindi alam ng gumagmn it na dapnt pala 'y may i- sa unuhan ng mga sa lita
re; ulia rn lnkn) in man o ,1alnkay. respcluh in o irespc10? Mukhnng pnreho rin, al ang iurui · sa itaas. Posible ring sa natural na bili s ng pagbigkns ay talaga namnng nalalag lag ang i- sa
unahan , na sa l..atngalan ng panahon ay itinuri ng na ng karaniwang mga tagagamit na wain
Jnmn ng ny iyong rrnngnng:i lagn ;a tina1a-.ng na kasiningan at kawastuan ng wika.
nang i- doon.
Makiki1a ri10 ang pnglawnk ng snklaw ng gamit ng panlaping i-. ldagdag pan, mt
Naiiba ang l..aso ng (i)hatid, dahi l ito !among nng binabanghay na nang walang i- :
~aronrwan nn g pnggamil ng unlapi kaysa hulapi kapag hiram na sa lita ang nilalapian . Kaya
ihaud inihatid inihahntid ihohatid
i-,0mputcr hi11d1 cnmputcr in hinuhatid ihahnlid
iha1id hinatid
1-J1!)cu,~ hind, discuss- in
,-chnllcngc hindi challenge-in
Mga bagon,: p11haya,:
i-xcrox hind i xerox-in
Pamng npo) nu lumalaganap ngayon ang paggamit ng kay11 sa ganitong mga sitwasyon:
~laanring ilu a; d:th il n1.1s madnl,ng makikila ang orihinal na nnyn ng salitn ''fll•
nnkabukod sa unnhnn ang p;mlnpi Samn.111::ila , rnn s nagkakaroon ng pap.huh:i ~o ,n ~:ihrv. Dito kaJ'O nko nnkatirn, ano?
uga1 ~npng nnsn hul ihan nng J)Jnlap, ll nlimbnwa, manaring mngkaron n ng pa glili pn1 -d11 n" IJusog na 'l..o, kumain na kayr, aka!
paghuhulnp 1.
D111ing sn~ I••• ng gamit ng kaya :
Pagh11lrnn11y ng mgu sn litu (I) Nagmumungkahi : Lumunok ka kaya nito, baka makabuti sa iyo .
(2) Nngd11d11da: lpinuslit nga kaya niya ang P670M fertilizer fund?
Sn tingin 1-.o ny ma) mgn bagong cstrukturang hirnm sn In gles no p111m1pa, uk nrr
May bagong gamit ang kaya sa mga halimbawa sa itaas.
I, u11
. ·1a11g sa C.avrtc.
. nn kaura na S1·) :1 ngnyon sa Maynila. (Born ·111 c·av,tc,
· IH,: now tc"d,i.
Mnni lJ ) Pal:lsal.. na ri n ngayon ang mga sumusunod:

~., 11 I i ll d ln spcc1or Rn nnal Reyes. hcpc ng Gon1..aga Murn.c .rpa I pO r1ec Swr i,,n I luli kasi siyang dumating .so nahuli rin aka.
Sigc na nga, payag na ko, 11/t/1011,:/1 hihingin pa rin natin ang opinyon niya.
· rrs1 Run nlf·
~ina Pinoy Drea m Academy Sea son 2 Grand Siar Dreamer Laa mi Lo1A1da at F'
t 1-lih 9) t ,, ':b Anc Manst,aha,lk Edukuyon1 Panprib 17
16 t t-,-,, Li.A.,,1 ...., / ,, Ana Manahahaslk u Edukasyonc panr'"
7
,...-
Sasabihin na ba natin na ang mga ito ay mga bagong pang-ugnay?

Sumisibol na mga bagong pananaw sa pagsusuri ng gramatika. Sa Tagalog Reference Grammar nina Schachter at Olanes na lumabas noo ng 1972, tinawag
nilang "ay inversion" ang pangungusap na may "ay" at samakatuwid ay nauuna ang argumento
Tatalnkayin natin sa bahaging ito ang mga bagong pananaw sa pagsusuri n (o paksa) sa panaguri. Para sa kanila, sa inversion construction ay inililipat sa unahan ng
g gra111ati( pangungusap ang ilang bahagi na wala sa ganitong posisyon sa batayang pangungusap.
Ayos 11gpa11g11ng11sap. Sinasabi sa mga umiiral na aklat ng gramatika na a.
·· · k . t d' k · may dala Para sa maraming linggwista. iskolar ng wika al guro ng Filipino, pareho lamang, walang
ng pangungusap sn F1hpmo. ang aramwan a ang I aramwang ayos. Ayo Wang a.
· · at ang 1sa
ay dmam1ko · h' d' A · I n sa mara · )~ pagkakaiba, ang dalawang ayos ng pangungusap at maaaring pagpalitin .
. ay . m 1. ng ,sang ayos, ang wa ang ay, ay tinata wag na "k1111, ano.
, ,,,
ayos." Samantaln, d1 knramwang ayos naman ang tawag sa pangungusap n a may "ay:· araniwan1
Kaya naman, karaniwan na ang ganitong pagsasanay sa mga teksbuk sa Filipino:
Ngunit pnlagny ng manunula_t na ito, ang da_pat ituro ay: may kanya-kan
A. /sulat .,·" pat fang ang K k1111g ang pa11gung11sap ay nasa karcmiwang ayos.
bawal nyos ng pangungusap. Nanto ang mga hahmbawa. Yang galllit ang
DK 11w11a11 kang di kara11iwan.
Si Ma1abagka. Tu/ad 11iya )' ang mataas na damong dansu/i na 111 b • . ___ /. Ang mga butanding ay malapit nang maubos.
ihip 11g ha11gi11. a mmg .i·amasaym, ,,
___ 2. Pangalagaan natin si/a.

Si /mb 11111111ga, ang anak ng diyos ng araw. ang tagapag-ingat n_g hangin. Kai!a,,,,,
ibig niya, mapawml'alan 111ya ang 1pu,po at ang napakalakas na hangm upang maminsafa01o
ma11g-alipi11.
Si Ma1abagka al si lmh11111mga. Ang pag-iibigan nila y patuloy pang inaawit ng
111aw1a11da11g Tc,/aandig 11g Git11a11g B11kid11011.
B. Cawing karaniwan ang ayos ng pangungusap na nasa karaniwang ayos at karaniwan
naman a11g nasa di karaniwa11g ayos.
Kay Lope K. Santos, ang "ay" ay pandiwang walang banghay. Kina Schachter at Otanes,
ang "ay" ay hudyat na nauuna ang argumento (o paksa) sa panaguri. Ngunit ang "ay" ay may
gamit sa pangungusap hindi lamang upang ihudyat na nauuna ang simuno.

Ngunit itoy · hindi simpleng kuwento ng pag-ibig. Ito y kuwento ng kabaya11ihan Ang gamit ng ay
ai
pagtatm1ggol sa sariling bayan - ng isang babae.
"Si Matabagka at ang Tagapag-i11gat ng Hang in " a) Kapag gustong bigyang pansin ang argumento o paksa

Ang kapistahan ng Nuestra Senora deln Paz ay ginugunita tuwing Enero 24.
Subukin kung ano ang magiging epekto kapag inilagay sa karaniwang ayos ang laha1
ng pangungusap na may "ay." Magiging iba na ang dating, iba na ang epekto sa mga
mambabasa. Ang Nuestra Senora dela Paz ay patron ng Congregation of the Sacred Heart of Jesus
and Mary na itinatag ni Peter Coudrin sa Paris noong French Revolution.
Editoryal, B"li'"• Enero 24, 2007
Ayon kay Santiago sa kanyang Makabagong B"l"ril"ng Filipino, ang di karaniliani
ayos (may ay) ay "karaniwang ginagamit na mga pormal na pagkakataon, tulad ng mp b) Kapag may gustong bigyang diin sa unahan ng pnngungusap
pulong, paglilitis, atb. , hindi sa "mga pang-araw-araw o kolokyal na gamit." Ang ~V rall' iy
1
"nagsisilbing panando na nagpapakilalang nauuna ang paksa kaysa sa panaguri." Madilim pa'y ginising na ako ng sunud-sunod na tahol ni Ruben.

Kaya, may ilang naniniwala na ang salitang sinusundan ng "ay" ay ang paksa ni Ngayo'y nasa kamay naming mga kababaihan ang pagtatanggol sa lupaing ninuno .
pangungusap. Halimbawa, sa pangungusap na
Sa Camiguin ay masarap ang lansones.
Bukas ay pista.
Madali nilang narating ang simpleng bahay ng pamilya ng dalaga.
may mga naniniwala na ang paksa ng pangungusap ay bukas.

-
Kapag gabi kasi ay walang trapik sa lugar nina Maris.
Sa sumusunod na mga halimbawa, ipapakita na ang iba't ibang gamrt Narito fang Ako. l111n11/11ha
. ng panandang "ay° ni Ruben R. Marcelino
na hindi lamang hudyar na nauuna ang paksa sa panaguri.

18 t J.,.,/t/~ G,..,..,,.,.,, t l4 An1 M1ngh1h1slk $1 Eduk1syon1 Pancwlka 19

t l.,-1-1. L,.....,,.,°'· t 14 An& M1n1hahaslk sa Edukasyong PanfWikl
ir
c) Kapag may ipinapakilalang bagong paksa
Ponemang morpema
Ang mga sumusunod ay may saguting knim inal sa malubh
malulubhang knmen a at sa di gaanong Ang oat a ba ay mga ponemang morpem a na nagbabadya ng kasarian? Hindi pa rm
Hinihiram nang buo ang mga salitang tulad ng abogado/abogada, maestro/-a, at iba pa.
Ang mga parusang maaaring ipataw alinsunod sa Kodigong ito ay 1yong
• n Kailanan at kasarian ng pangngalan
sa mga sumusunod apapal0ob
Mula sa Binagong Ko~igo :ena/ ng Pi/ip;,,a Jtinuturo sa mga paaralan ang kailanan ng pangngalan.
1
Salm n1 Cezar C. Peralejo
Isahan: isang bulaklak
d) Para ipakila ang konstrnksyong paralel Dalawahan: dalawang bulaklak
Maramihan: maraming bulaklak
Si Datumanong ay mahigpit na kaalyado ni Ate Glo kaya sa bawat sabihin ni Ate
Glo ay yes fang si Datumanong. Nagbago ba ang anyo ng "bulaklak" sa iba-ibang bilang? Hindi, di ba? Alin ang naiba,
~I Rod T. Salandanan, Balita, Set. I, 2005 hindi ba ang panuring?

ang bantay ko'y tala/ang tanod ko'y bituin May ganito pang pagsasanay ang mga guro:
" Sa Ugoy ng Duyan'
Naipapakita ang dalawahan at maramihang anyo ng pangngalan sa pamamagitan ng paglalapi.
c) Sa pagbubuod ng naunang pahayag
lsahan: ina
Ito ay parang silakbo ng damdamin sa katatapos fang na impeachment process. Dalawahan: mag-ina
Maramihan: mag-iina
Balita, 9/9/05
Ilan ang ina sa mag-ina? Sa mag-iina? Di ba isa lamang? Paano natin masasabi na
Samakatuwid, may gamit ang bawat ayos ng pangungusap sa kabuuan ng diskurso . dalawahan at maramihang anyo ng pangngalan ang mag-ina at mag-iina gayong hindi naman
Bigyang pansin na sa pasalita man o pasulat na komunikasyon, bawat isa ay gumagarni1 ng nagbago ang bilang ng ina.
estrukturang naaayon sa ibig niyang ipahayag o sa uri ng diskurso.

Mga bagong pan lapi? Isa pang tanong. Ano ang kasarian ng pangngalang mag-ina? Pambabae, panlalaki, di
tiyak o walang kasarian?

. . . M_ay bago na raw panlapi, ayon sa ilan. Ito ay-ibo, -al, -er, at iba pa. bilang halimbawa. Hindi ba panahon na upang suriing muli ang ilang bahagi ng ating mga itinuturo sa mga bata?
rbmrgay nila ang mga sa litang kontemplatibo/kontemplativ, nasyonal, komisyoner, atb.
Kongklusyon
. . Maituturing bang mga bagong panlapi sa Filipino ang mga nabanggit? Hindi. Dahil
ang hmrram ay ang buong salita at hindi lamang ang mga panlapi. Sino ang nagpapasiya kung anu-anong mga tuntunin ang ilalagay sa isang aklat ng
gramatika ng isang partikular na wika? Ang taong bayang tagagamit bang wika o ang iskolor
S bilang pamparami ng pangngalan? ng wika at linggwista? Sa paggawa ng diksyunaryo. itinatala ng leksikograper ang lahat ng
salitang naobserbahan niya, pati na rin mga neolohismo, mga slang, mga bagong uso. atb.
Palasak ngayon ang pa I11"h· . I H I· mbawa: at nilalagyan ito ng angkop na label. Sa gramatika, hindi ganito ang nangyayari . May mga
• 15 st ng rram ng mga sahtang Ingles na mays sa duo. a 1 . , .
m,ga ,g,r ' mga boy_s. udents. administrators, friends at iba pa. !big bang sabihin "'10 )I pamantayan ng kawastuan na nakatala sa balarila, at dapat itong sundin . Preskriptibo ang
Pura rzer na sa Frhprno ang t I3 d 53 ' . t ngko tawag dito. Ang descriptive linguist, sa kabilang dako. ay nagmamas id at nag lalarawan ng
sa mga "ba on 1 .•, . s u Ingles? Hindi. Dahil gaya sa naunang pahwanag_ u c
. na pampar!mign~an ap,, hmd, s lamang ang hiniram kundi ang buong salita. Masasabi lama~; wika batay sa aktwal na gamit na naoobserbahan niya.
atb. ng pangnga lan ang s kung tinatanggap na ang babaes, lalakis, sanggo ·

20
t1-1,1, Ct.,,:w,.,~ t 14 Ana Man1hah11lk UI Edukasyon1 Panawlka
t '-1,,
1
C..1..1~.,,....... t l' Ang Manghahas!k sa Edukasyon&
21
 • 0...-1 na bimtsa sa Pambansang 5.lminar sn Filipino nci rnay
• ....- Ti h. » ternan
~ "ib: lsyu. Kolakantn ~t- ungu m sn ta,g~~od ng Pam~ & .. I¼
l.m!Pistibng. Filipino at pa.lnktpagtuluri.gan nt tan.gl,nhk n,g Kornisyon ~ - S~
Kommua sa ulong Matnas ng Eduksayon (CHEd) at Kagawaran ng r:.. 1Qngr-11,,_
01.ntbtt- 2.3-25, 2008. qiu~S) Oti( .~

Mp~i:m

Blake. Fmnlc 1925. A G.rammnr of Tng,aJog Language. New Haven· Arn .

.
Soctet). . ~II\

Cub:!r, Emcstn H. 1975. Topiallimtion and Some Related Proccsscs in Ptu

L:mpages. t. tonogmph.

Lcpa. CcciJio.1940. A Manual of the Philippine Narional Language. Manila· ~

Prin~ 8

Lope K- 1939. &hril.1 ng WikaJtg Pltmba:ns.. Maynila: Surian n~ ll l.t

S.i._"11~ AlfomoO. 2003. Maknbagong Balarilang rtiipino Binagong Edisyon 'II)·.

Rex Book Store.

~ . Paul &. Fe T. Otanes. 1972. Tagalog Reference Grammar. Berl.cl()&: -

lJDMJSity of California Press..

-------------'-
- '-
-"'
- ., .. -~-Al-l ~- -.--..=
~J
 Ang Manghahasfik
~a Edukasyong Pangwika

Oto~~
'lli1t4fil::1~~
/:l!ll•l~ll~
'

Inilimbag: Setyembre, 2009

t Inilathala, na may karapatang-ari 2009 ng Suatengco Publishing House na may

punong tanggapan sa 19 Barangay St., Caloocan City, Telepono (02) 239-2048
Inilimbag ng Sons Print Corporation, Panilao, Pilar, Bataan

Idinesenyo ang pabalat ni Laya ~ oman

ISBN: 978971 9456308

Hindi pinahihintulutan ang pag kopya, irekopya at pamamahagi ng

anumang bahagi ng aklat na ito sa anumang porma at paraan na walang
pahintulot ng tagapaglathala at ng mga editor. Ang lumabag ay ipagsasakdal
sa pagtupad sa karapatang-ari, tatak pangkalakal, patente at iba pang
kaugnay na batas.

p,,,,./,b ~ -Ct,,""' - pt.. ~ Ang Manghahaslk sa Edukasyong Pangwika