Buku Matematika Teknik Kimia 1

BAB 1 Penyelesaian Persamaan
Diferensial Ordiner pada Kasus-Kasus

Sederhana
1.1. Kasus Sederhana pada Tangki
Bagaimana cara menyelesaikan permasalan pada

proses teknik kimia?
Masalah
Asumsi
Proses
Analisa
Rumus
Penyelesaian
Matematika
Gambar 1.1 Skema Cara Menyelesaikan

Permasalahan pada Proses Teknik Kimia
1
Contoh 1.1
νin=0,005 L/menit
2L νout=0,001 L/menit
20 cm
Gambar 1.2 Tangki Berpengaduk Contoh 1.1
a) Kapan tangki kosong?
b) Ketika kecepatan air yang masuk 0,005

L/menit berapa waktu yang dibutuhkan
sehingga tangki kosong?
Diketahui :
Volume air =2L
V air keluar = 0,01 L/min
Diameter tangki = 20 cm
2
ν=0,01 L/min
mout=0,01 L/min × 1 kg/L=0,01 kg/L
Asumsi :
1. Volumetrik air yang keluar tetap
2. Air dalam kondisi murni
3. Tidak ada kebocoran dalam tangki
Penyelesaian
a.) Neraca massa
Rate of input - Rate of output = Rate

of Acc
0 - 0,001 kg/min = dm/dt
d (  .v)
 0,01 
dt
dv
 0,01  
dt
t 0
 0,01 dt   dv
0 2
3
-0,01 (t - 0) = ( 0-2 )
-0,01 t = -2
t = 200 menit
b.) Input - Output = Acc
0,005 - 0,01 kg/min = dm/dt
d (  .v)
 0,005 
dt
dv
 0,005  
dt
t 0
 0,005 dt   dv
0 2
-0,005 (t-0) = (0 - 2)
-0,005 t = -2
t = 400 min
4
Contoh 1.2
νin=0,005 L/menit
2L νout=0,001 L/menit
Setelah 100 menit berapakah densitas larutan dalam

tangki ?
Diketahui : volume air = 2L
V air keluar = 0,001 L/min
Vmasuk = 0,005 L/min
νout = 0,01 L/min
ρin = 1,2 kg/L
*Asumsi
1. Volumetrik air yang masuk dan keluar tetap

5
2. Pengadukan sempurna sehingga tercamur
sempurna
3. Tidak ada kebocoran
4. Konsentrasi larutan keluar sama dengan

konsentrasi larutan masuk
* Neraca Volume
Rate of in - Rate of Out = Rate Acc
dv
 0,005 L / min  0,01L / min  .........( 1)
dt
dv
 0,005 
dt
100 0
 0,005  dt   dv
0 2
-0,005(100-0) = (ν-2)
-0,5 = ν- 2
ν = 1,5 L
6
t v
 0,005  dt   dv
0 2
- 0,005 t = ν-2
ν = 2 - 0,005 t ............(2)
* Neraca Massa
R in - Rout = Racc
d (  .v)
(0,005 L / min  1,2kg / L)  (0,01L / min . ) 
dt
d dv
0,006  0,01  v 
dt dt
d
0,006  0,01  v   (0,005)
dt
d
0,006  0,005   v
dt
7

d
100
1
0 v dt  1 0,006  0,005

d
100
dt
0 2  0,005t  1 0,006  0,005

 n(2  0,005t ) 0  n(2  0,005  ) 1
100
 n(2  0,5)  n(2  0)  n(0,006  0,005  )  n(0,001)

 0,001 
 n(1,5)  n(2)  n 
 0,006  0,005  
2  0,001 
 n( )  n 
1,5  0,006  0,005  
0,012 - 0,01 ρ = 0,0015
-0,01ρ = -0,0105
ρ = 1,05
1. 2 Kasus Campuran Larutan pada Tangki
Neraca Volume
ν=f(t)....(2)
8
dv
 f (t ).....(1)
dt
Neraca Massa
In-out=acc
  f ( t )......( 1)
d dv
v  .......( 2 )
dt dt
Contoh 1.3
a) Tentukan konsentrasi keluar tangki setelah

10 menit
CA=0,2mol/L
CA=0,2mol/L A=0,1L/mol
A=0,1L/mol
CA,CB 0,2 L/mol
2L
GambarCA1.4
=0,2mol/
Tangki Berpengaduk Contoh 1.3
L Kasus 1
9
Diketahui : CA dalam tangki = 1 mol/L
CA = 0,2 mol/L
CB = 0,1 mol/L
A = 0,1 L/min
B = 0,2 L/min
Ditanya : Konsentrasi keluar tangki setelah 10

menit ?
Penyelesaian :
Asumsi
a) C tangki = C keluar
b) Tidak ada kebocoran
c) V volumetrik rate keluar konstan
10
Neraca Volume
Rate of Input - Rate of Out = Rate

of Acc
dv
(0,1L / min  0,1L / min)  0,2 L / min 
dt
dv
0 ; dv  0; v  2 L
dt
Neraca Massa Komponen A
Rate of Input A - Rate of

Output A =Rate of Output Acc A
d
(0,1L / min .0,2mol / L)  0,2 L / min .C A  (v.C A )
dt
0
dC d
0,02  0,2C A  v A  C A
dt dt
dC
v A  0,02  0,2C A
dt
11
dC A
 0,01  0,1C A
dt
CA 10
dC
1 0,01  0A,1C A  0 dt
CA
n0,01  0,1C A   10
1
 0,1 1
 0,01  0,1C A 
 n   1
 0,01  0,1 
C A  0,43mol / L
Neraca Massa Komponen B
Rate of In B - Rate of Out B =

Acc B
d
(0,1L / min .0,1mol / L)  0,2 L / min .C B  (v.C B )
dt
0
dC B dv
0,01  0,2C B  v  CB
dt dt
dC B
v  0,01  0,2C B
dt
12
dC B
 0,005  0,1C B
dt
CB 10
dC
1 0,005  B0,1CB  0 dt
CB
n0,005  0,1C B   10
1
 0,1 0
 0,005  0,1C B 
 n   1
 0,005 
C B  0,0316mol / L
b.) Tentukan kapan terjadinya steady state
Steady state → konsentrasi dalam tangki tidak

dipengaruhi waktu
Konsentrasi A masuk:
molA  0,1L / min 0,2mol / L

 0,02mol / min
molB  0,1L / min 0,1mol / L
 0,01mol / min
C B  0,0316mol / L
0,02mol / min
C A0 masuk   0,1mol / min
0,2 L / min
13
0,01mol / min
C B 0 masuk   0,05mol / min
0,2 L / min
Vtotal  v A  vB
 0,1L / min  0,1L / min
 0,2 L / min
Steady State
C A  0,1mol / L
C B  0,005mol / L
0 ,1 t
dC
1 0,01  0A,1C A  0 dt
 0,01  0,1
 10n    (error )
 0,01  0,1
1.3 Kasus Campuran Larutan pada Tangki

dengan Perubahan Waktu Input
Sebagaimana soal pada sebelumnya, namun
c.) Jika volumetrik flowrate keluar tangki 0,25

L/min, berapa waktu yang diperlukan
untuk mengosongkan tangki dan berapa
konsentrasi pada saat itu ?
14
Neraca Volume
Rate of In - Rate of Out =

Acc
dv
0,2  0,25 
dt
dv
0,05 
dt
2 t
 dv  0,05 dt
0 0
(0  2)  0,05t
t  40menit
Rate of In A - Rate of Out A =

Acc A
15
d
dt
0
dC A dv
0,02  0,25C A  v  CA
dt dt
dC A
v  0,025  0,2C A
dt
dC A
 0,01  0,1C A
dt
CA 40
dC
1 0,01  0A,1C A  0 dt
 10n0,01  0,1C A  1 A  40
C
 0 , 01  0 ,1C A 
n   0 , 018
 0 , 01  0 ,1 
C A  0 ,11643 mol / L
Neraca Massa Komponen B ( CB = <0,05 mol/L )
d. Setelah 10 menit arus 1 berubah konsentrasi

A, CA = 0,15 mol/Liter CB = 0,05 mol/L.
Berapa konsentrasi keluar setelah 15 menit
kemudian ?
16
CA=0,05mol/L
CA=0,15mol/L
A=0,1L/mol
A=0,1L/mol
CA,CB 0,2 L/mol
2L
CA=0,2mol/L
Kasus 2
* Neraca Volume
Rate of input - Rate of out = Acc
0,1 + 0,1 - 0,2 = dv/dt
0 = dv/dt

Acc A
17
d
dt
0
dC A dv
0,02  0,2C A  v  CA
dt dt
dC A
v  0,02  0,2C A
dt
dC A
 0,01  0,1C A
dt
CA 10
dC
1 0,01  0A,1C A  0 dt
CA
n0,01  0,1C A   10
1
 0,1 1
 0,01  0,1C A 
n   1
 0,01  0,1 
C A  0,43mol / L

Acc B
18
d
dt
0
dC B dv
0,01  0,2C B  v  CB
dt dt
dC B
v  0,01  0,2C B
dt
dC B
 0,005  0,1C B
dt
CB 10
dC
0 0,005  B0,1CB  0 dt
CB
n0,005  0,1C B   10
1
 0,1 0
 0,005  0,1C B 
 n   1
 0,005  0,1 
C B  0,0316mol / L
Keadaan 15 menit kemudian

Acc A
19
d
dt
0
dC A dv
0,015  0,2C A  v  CA
dt dt
dC A
 7,5.10 3  0,1C A
dt
15 CA
dC A
 dt  
0 0 , 43
7,5.10 3  0,1C A
CA
n0,01  0,1C A 
1
15 
 0,1 0 , 43
 7,5.10 3  0,1C A 
n 3
  1,5
 7,5.10  0,043 
C A  0,1542mol / L

Acc B
20
d
dt
0
dC B dv
5.10 3  0,2C B  v  CB
dt dt
dC
2,5.10 3  0,1C B  B
dt
15 CA
dC B
 dt  
0 0 , 0316
3
5.10  0,1C B
CB
15 
1
 0,1

n 2,5.10 3  0,1C B 
0 , 0316
 2,5.10 3  0,1C B 
 1,5  n 3

 2,5.10  0,1 0,0316 
C B  0,026mol / L
21
BAB 2 PENYELESAIAN PERSAMAAN
DIFERENSIAL ORDINER DENGAN
METODE INTEGRASI DAN SUBSTITUSI
2.1 Penyelesaian Persamaan Diferensial Ordiner

pada Penerapan Kasus Neraca Massa dengan
Tanpa Reaksi Kimia
Padatan A berbentuk bola dengan jari-jari mula-
mula R0 berada di udara yang mengalir cukup baik.
Rapat massa A (ρ=1,31gr/cm3). suhu pada sistem
adalah 303K dan tekanan uap murni padatan A
adalah PAS=1,36.10-4 atm. Koefisien transfer massa
A ke udara Kc=1100 cm/jam. Berat molekul A
(M=128gr/mol). Tentukan lamanya waktu padatan
tersebut habis menguap, jika R0=3,5 cm.
udara
→
Gambar 2.1
Ilustrasi Padatan
(Bentuk Bola) yang
Menguap
22
Asumsi: udara mengalir cukup baik, sehingga
konsentrasi padatan A dalam ruangan sangat
kecil≈0
Penyelesaian:
Neraca Massa A dalam padatan.
Rate of input - Rate of out = Rate of Accumulation
N A  k .C A (C As  C A )
1 1
0  N A.A   .
dt M
1 1
0  kc (C As  C A ). A   .
dt M
1 1
0  kc (C As  C A ).4r 2   4 / 3r 3
M dt
1 dr
0  kc (C As  C A ).4r 2   4r 2
M dt
1 dr
0  kc (C As  C A )  
M dt
23
n
C As   gas.ideal
v
PV  nRT
n
PAs  RT
v
P
C As  As
RT
1 dr
0  kc .(C As  C A )  
M dt
dr  kc C As  C A .M

dt 
P
 kc ( As  C A ).M
dr RT

dt 
dr  kc .PAs .M

dt RT
24
t t r  R1
RT
 dt  
t 0
kc .PAs .M  dr
r  R0
RT
t ( R1  R0 )
kc .PAs .M
RT
t ( R0  R1 )
kc .PAs .M
0,08205  303  1,31
t (3,5  0)
1100  1,36.10  4  128
t  5952,7685 jam
Neraca massa A dalam padatan
udara
kubus
Gambar 2.2 Ilustrasi Padatan (Bentuk Kubus)

yang Menguap
25
Rate of input - Rate of out = Rate of Accumulation
1 1
0  N A.A   .
dt M
1 1
0  kc (C As  C A ). A   .
dt M
1 1
0  kc (C As  C A )6 s 2   .s 3
M dt
1 ds
0  kc (C As  C A ).6 s 2   3s 2
M dt
1 ds
0  2kc (C As  C A )  
M dt
1 ds
0  kc (C As  C A )  
M dt
ds  2kc (C As  C A ).M

dt 
P 0
 2kc ( As  C A ).M
ds RT

dt 
26
t t s  S1
RT
 dt  
t 0
2kc .PAs .M  ds
s  S0
RT
t ( S1  S 0 )
2kc .PAs .M
RT
t ( S 0  S1 )
2kc .PAs .M
0,08205  303  1,31
t (3,5  0)
2  1100  1,36.10  4  128
t  2976,38425 jam
Contoh 2.1
Gambar 2.3 Ilustrasi Padatan di dalam

Ruangan
27
Dalam suatu ruang yang volume udaranya 200 mL
mula-mula terdapat butir-butir padatan berjari-jari
R1=1,6 cm, berjumlah 15 butir. Volume masuk dan
keluar ruangan dengan laju 800L/jam. Suhu sistem
(T=300K). Tekanan uap murni A pada 300K adalah
PAS=1,14.10-4 atm.
Rapat massa A (ρ=1,2 g/cm3). berat molekul A

(M=128g/mol). koefisien transfer massa A dari
padatan ke udara (Kc=1100 cm/jam). Perkirakan
waktu sampai padatan A habis.
Penyelesaian:
udara
Gambar 2.4
Ilustrasi Padatan
Contoh 2.1 yang
Menguap
28
1 1
0  N A . A.N b   . Nb
dt M
1 1
 kc (C As  C A )4r 2 .N b   .4 / 3r 3 N b
M dt
1 dr
 kc (C As  C A ).4r 2 .N b  N b 4r 2 
M dt
1 dr
 kc (C As  C A ).N b  N B .
M dt
dr  kc (C As  C A ).M
 .........(1)
dt 
Neraca Massa di udara dalam ruangan
R in - R out = R acc
Q.C A0
0

 kc (C As  C A ). A.N b  Q.C A 
d
dt
.v.C A
dC A
kc (C As  C A )4 .r 2 .N b  Q.C A  .v
dt
dC A kc (C As  C A )4 .r 2 .N b Q.C A
 
dt v v
Asumsi: penambahan konsentrasi padatan A dalam

ruangan sangat lambat≈0
29
kc (C As  C A )4 .r 2 .N b Q.C A
0 
v v
Q.C A kc 4 .r .N b
2
 (C As  C A )
v v
Q.C A kc 4 .r 2 .N b .C As kc 4 .r 2 .N b .C A
 
v v v
Q.C A  kc 4 .r .N b .C A  kc 4 .r .N b .C As
2 2
C A (Q  kc 4 .r 2 .N b )  kc 4 .r 2 .N b .C As
kc 4 .r 2 .N b .C As
CA  ......(2)
Q  kc 4 .r 2 .N b
Persamaan 2 ke pers (1)
dr  kc .M (C As  C A )

dt 
30
dr  kc .M  kc 4 .r 2 .N b .C As 
  As
C  
dt   Q  kc 4 .r 2 .N b 
dr  kc .M  C As .Q  C As kc 4 .r 2 .N b  C As kc 4 .r 2 .N b 
  
dt   Q  kc 4 .r 2 .N b 
dr  kc .M .C As  Q  C As kc 4 .r 2 .N b  kc 4 .r 2 .N b 
  
dt   Q  kc 4 .r 2 .N b 
t t
  Q  kc 4 .r 2 .N b  2
R
 dt 
t 0
kc .M .C As

 Q  C k
As c 4 .r 2
. N b  k c 4 .r 2
. N
  dr
b  R1
t t
   Q  kc 4 .r 2 .N b  2
R
 dt  kc .M .C As 
t 0
Q
  dr
 R1
 2 R
t (Q  kc 4 .r 2 .N b )  dr
Q.kc .M .C As R1
 .Q  .kc 4 .r 2 .N b
R2
t
Q.kc .M .C As

Q.kc .M .C As  dr
R1
  .4 .r 2 .N b
R2
t
kc .M .C As

Q.M .C As  dr
R1
31
  .4 .r 2 .N b 3
t R1  R1
kc .M .C As 3Q.M .C As
  R1  4 .r 2 .N b .R13 
t  
kc .M .C As  3Q 
 .R1  4 .r .N b .R1 
2 2
t 1  
kc .M .C As  3Q 
 .R.T .R1 1  4 .r .N b .R1 
2 2
t  
kc .M .PAs  3Q 
32
pada Penerapan Kasus Neraca Massa dengan
Reaksi Kimia
Magnesium karbonat direaksikan dengan asam
sulfat membentuk magnesium sulfat dan asam
karbonat. Reaksi dijalankan dalam reaktor CSTR
selama 1 jam. Reaksi tersebut mengikuti reaksi
orde satu. Jika konsentrasi magnesium karbonat
mula-mula 50 kmol/L dan konsentrasi asam sulfat
dibuat berlebih, konversi maksimum yang dicapai
90% terhadapat magnesium karbonat. Jika laju alir
umpan (FA0) masuk dalam reaktor sebesar 130
kmol/jam. Tentukan volume reaktor CSTR tsb.
Diketahui:
FA0 ( x)
Rumus volume CSTR→ VCSTR 
 rA
Dimana FA0=laju alir umpan
X=konversi reaksi
33
rA=laju reaksi
rA  k .C A
1
rA  k .C A .C B
rA  k .C A .C B
2
 dC A
 rA   kC A
dt
 dC A
 rA   k .t
dt
A + B → C
+ D
M:50kmol/L 50kmol/L
→CA0
B:45kmol/L 45kmol/L 45kmol/L

45kmol/L →CA
--------------------------------------------------------------
--------------------------
S:5 kmol/L 5 kmol/L 45kmol/L

45kmol/L →CAsisa
34
 rA  k .C A
 dC A
 kC A
dt
CA t t
dC
C  C AA  k t 0dt
A0
C 
 n Asisa   k (t.0)
 C A0 
C 
 n A0   k .t
 CA 
 50 
 n   k (1 jam)
 5 
k  2,302 / 1 jam
k  2,302 / jam
 rA  k .C A
 2,302 / jam  45kmol / L
 103,6kmol / L. jam
FA0 ( x)
VCSTR 
 rA
130kmol / jam  0,9

103,6kmol / L. jam
 1,1293L
35
2.3. Penyelesaian Persamaan Diferensial
Ordiner pada Penerapan Kasus Neraca Panas
Perpindahan panas
dT
1.Konduksi  k . A
dx
2.Konveksi  h. A(T  T0 )
3.Radiasi
Soal
Suatu lempeng besi berbentuk bujur sangkar

diberikan panas pada ujungnya. Tentukan distribusi
panas sepanjang besi tersebut!
dx
Padatan
Ts
x x+Δx
Gambar 2.5 Distribusi Panas Lempeng Besi
36
Neraca panas pada besi pada kondisi steady
state
Rate of input- Rate of output=Rate of acc
dr  dr 
 k.A    k . A  h. A.x(T  T0 ) 
dx x  dx x  x 
                      :A.x
 dT dT  h
    (T  T0 )
 dx x  x dx x  k
        :x
Neraca panas pada besi pada kondisi steady

state
Rate of input- Rate of output=Rate of acc
dT  dT 
 k.A    k . A  h. A.x(T  T0 ) 
dx x  dx x  x 
 dT 
  k .a 2
dT
 
  k .a 2   h.4a.x(T  T0 )
dx x 
 dx x  x
                        :a 2 .x
37
 dT dT  4h
    (T  T0 )
 dx x  x dx x  k .a
        :x
  T  4h
  (T  T0 )  0
x  x  k .a
 2T 4h
 (T  T0 )  0
x 2 k .a
Keadaan batas
x  0  T  Ts
x    T  T0
4h 4h
x x
T  Tu  C1e ka
 C2 e ka
BC 2 (Boundary Condition)
x    T  T0
4h 4h
 
T0  Tu  C1e ka
 C2 e ka
Tu  T0  C1 (1)
C1  Tu  T0
C1  0......(1)
38
BC 1 (Boundary Condition)
x  0  T  Ts
4h 4h
0 0
Ts  Tu  C1e ka
 C2 e ka
Ts  Tu  C2 (1)
C2  Ts  Tu
4h
x
T  Tu  0  Ts  Tu e ka
4h
x
T  T0  (Ts  Tu )e ka
2. Suatu bejana berisi cairan dengan ρ = 0,8 g/cm3

dan Cp = 0,7 kal/g°C sebanyak 2 liter
dipanaskan dengan koil pemanas listrik Qwatt
yang dicelupkan dalam cairan dengan luas
permukaan bejana a cm2.. Bejana dianggap tipis
dan terbuat dari logam. Koefisien perpindahan
panas dari dinding ke air jauh lebih besar
daripada dinding ke udara. Koefisien
perpindahan panas dari dinding ke udara adalah
Hu dan suhu udara adalah Tu. Panas yang
39
diserap bejana dari koil diabaikan. Perkirakan
waktu yang diperlukan untuk memanaskan
cairan dari suhu T1 menjadi T2.
Penyelesaian:
Rate of input - rate of output= Rate of Acc
Qlistrik  h. A(T  Tu )  Q  m.c.t

dT
Qlistrik  h. A(T  Tu )  vc
dt
dT Q h. A
  (T  Tu )
dt vc vc
t t T T
vc vc 2
 dt   T  Tu   dT
t 0
Q h. A T T1
t t T T
vc  Q  2
 dt  
t 0

h. A 
T  Tu 
h. A  T T1
 dT
vc 
T
Q 2
h. A  T1
t  T  Tu   dT
h. A 
 Q 
 T2  Tu 
t
h. A
n  h. A 

vc  T  T  Q 
 h. A 
1 u
40
DIFERENSIAL ORDINER DENGAN
MENGGUNAKAN METODE BESSEL

pada Kasus Neraca Massa
Sebuah reaktor tubular dengan panjang 1 m
dan luas penampang 1 m2 digunakan untuk
mereaksikan reaksi orde satu dimana bahan A
direaksikan menjadi B
A → B
Konstanta laju reaksi adalah K = 0,0035 s-1. Jika

laju umpan V = 0,15 m3/s, konsentrasi umpan A Co
= 0,1 mol/m3 dan difusivitas A diasumsikan
konstan pada D= 0,001 m2/s. Tentukan konsentrasi
A sebagai fungsi panjang reaktor. Diasumsikan
juga tidak ada perubahan volume selama reaksi,
dan kondisi pada steady state.
41
L
U U
C0 C0
C
x δx
Gambar 3.1 Difusi Cairan dalam Reaktor

Tubular
Difusi cairan melalui pipa dimana pipa berupa

silinder. Aliran mengalir dari X0 → XL. Saat cairan
bergerak maka ada reaksi A menjadi B.
Asumsi : - Tidak ada perubahan volume selama

reaksi
- Kondisi steady state
42
Bulk(cairan) mengalir cepat→air mengalir dalam
pipa
Difusi=menyebar secara perlahan
D=konstanta difusivitas
X x+δx
Bulk flow of A Uc dC
uC  u x
dx
Diffusion of A dc dc d  dc 
D D    D x
dx dx dx  dx 
 dc    dc  
uC    D   uC    D    k .C.x  0
 dx  x   dx  x  x 
 dc   dc 
uC x   D   uC x  x   D   k .C.x  0
 dx  x  dx  x  x
 dc   dc 
uC x  x  uC   D    D   k .C.x  0
x
 dx  x  x  dx  x
43
  dc   dc  
  D  D  
uC x  x  uC  dx  x  x  dx  x 
lim x
 lim   k .c  0
x 0 x x 0  x 
 
 
d d  dc 
(uC )   D   k .C  0
dx dx  dx 
0
d dc du
(uC )  u  c
dx dx dx
d  dc  d  dc 
D   D  
dx  dx  dx  dx 
d 2c
D 2
dx
44
dc d 2c
u  D 2  kc  0
dx dx
2
d c dc
D 2  u  kc  0
dx dx
Bc : x  0  C  C0
dc
xL 0
dx
2
mx dc mx d c
c  e ;  me ; 2  m 2 e mx
dx dx
u  u 2  4.k .D
m1, 2 
2D
 4.k .D 
u  u 2  1  2 
 u 
m1, 2 
2D
u  u (a) 4.k .D
  a  u2  2
2D u
u (1  a ) u (1  a ) u (1  a )
 m1  ; m2 
2D 2D 2D
45
c  e mx
c  Ae m1x  Be m2 x
 u (1  a )   u (1  a ) 
 Aex  x   Bex  
 2D   2D 
dc
 Am1e m1x  Bm2 e m2 x
dx
0  Am1e m1L  Bm2 e m2 x
C0  A  B
A  C0  B
0  (C0  B)m1e m1L  Bm2 e m2 L
0  C0 m1e m1L  Bm1e m1L  Bm2 e m2 L
0  C0 m1e m1L  B(m1e m1L  m2 e m2 L )
C0 m1e m1L
B
m1e m1L  m2 e m2 L
Persamaan umum bessel dalam aplikasi

matematika pada teknik kimia
x2d2y
dx
dy
 
 x(a  2b.x 2 )  c  dx 2 s  b(1  a  r ) x r  b 2 x 2 r y  0
dx
46
Penyelesaian persamaan:
 1 a   b. x 
  d   d 
r
   r 
C1Z p  x s   C2 .Z  p  x s 

yx  2  
e 
  s   s 
    
d
Jika  real
s
a. p≠0 atau p≠0 bilangan real positif integer
Zp=Jp danZ-p=J-p
b. P=0 atau p=0 bilangan real positif integer
Zp=YndanZ-p=Yn
d
Jika  imajiner
s
1 1 a 
2
p   C
s  2 
47
c. p≠0 atau p≠0 bilangan real positif integer
Zp=Ip danZ-p=I-p
d. P=0 atau p=0 bilangan real positif integer
Zp=KndanZ-p=Kn
Bessel
48
d2 dT
1)r 2 2
r  r 2T  0
dr dr
d 2T dT
x2 2  x  x 2T  0
dx dx
x  x(a  2bx)  x  0
2
a  2bx r  1
a  0 1
a 1
c  dx s  b(1 
a  r)x  b x r  0
3 r 2 2
0

0
d  1
s 1
c0
b0
r0
d 1
  1
s 1
Imajiner
49
1 1 a 
2
P   c
s  2 
1  11 
2
P   c
1  2 
P0
p  0  Z p  In ; Z p  Kn
 11 
    d   d 
yx C1Z p 
 2  ( 0 x ) 
x  C2 Z  p  s
x 
r
s
e
  s   s 
    
 1 1  1 1
 C1 I n  x   C2 K n  x 
 1   1 
y  C1 I n ( x)  C2 K n ( x)
y  C1 I 0 ( x)  C2 K 0 ( x)

pada Kasus Neraca Massa
Dua dinding buah pipa logam yg tipis berdiameter
luar 2,5 cm disambung flange dengan ketebalan
1,25 cm dan diameter 10 cm. Dapat bertahan pada
steam 1200C . Jika konduktivitas logam flange
k=400 W/m.0C. dan Permukaan flange kehilangan
panas pada T1= 15 0C. berdasarkan pada koefisien
50
perpindahan panas h=12W/m.0C., tentukan laju
penurunan panas pada pipa dan bagian yang hilang
dari pinggiran flange.
r+dr
L
r
1,25 cm
5 cm
Gambar 3.2 Ilustrasi Flange dan Pipa
Heat rate of input- Heat rate of output =Heat rate of

accumulation
A.qr r  A.qr h. A(T  T0 )  0
r  r  
konveksi
2rL qr r  2rL.qr r  r
 h(2rr )(T  T0 )  0
 qr r  qr  h
lim   r r
r  r   r (T  T0 )  0
 L
r 0  
51

d
r.qr   h r (T  T0 )  0
dr L
d  dT  h
 r  k   r (T  T0 )  0
dr  dr  L
d  dT  h
k r   r (T  T0 )  0
dr  dr  L
d 2T dT h
kr 2
k  r (T  T0 )  0
dr dr L
d 2T dT h
r 2   r (T  T0 )  0
dr dr k .L
d 2T dT h 2
r2 2  r  r (T  T0 )  0
dr dr k .L
BC
r  0,0125  T  120
dT
r  0,05   k  h(T  T0 )
dr
diketahui
y  T  T0
52
2h
xr
kL
y  T  T0  dy  dT
2h 2h
xr  x2  r 2
kL kL
2h 2h
dx  .dr  dx.dx  dr.dr
kL kL
kL d 2 y kL dy
x2
. x .
2h kL .dx 2 2h kL
.dx
2h 2h
d2y dy
x2 2
 x  x2 y  0
dx dx
x  x(a  2bx)  x  0
2
53
a  2bx r  1
a  0 1
a 1
c  dx s  b(1 
a  r)x  b x
3 r 2 2r
0

0
d  1
s 1
c0
b0
r0
d 1
  1
s 1
Imajiner (Lihat di depan)
1 1 a 
2
P   c
s  2 
1  11 
2
P   0
1  2 
P0
p  0  Z p  In ; Z p  Kn
 11 
    d   d 
yx  2  ( 0 x ) C1Z p  x s   C1Z  p  x s 
r
e
  s   s 
    
54
 1 1  1 1
 C1 I n  x   C2 K n  x 
 1   1 
y  C1 I n ( x)  C2 K n ( x)
y  C1 I 0 ( x)  C2 K 0 ( x)
C1 dan C2 diperoleh dari BC
1) x=0,0195→y=105
y  C1 I 0 ( x)  C2 K 0 ( x)
105  C1 I 0 (0,0195)  C2 K 0 (0,0195)
55
dy d
2) x  0,078   0,0195 y  I  ( x p Z p (q.x))  ax p Z  p
dx dx
dy dy
y  x p Z p (ax)  I :  ax p Z  p (ax)  K :   ax p Z  p (ax)
dx dx
dy
 C1 I 1 ( x)  C2 K 1 ( x)  0,0195 y
dx
C1 I 1 ( x)  C2 K 1 ( x)  0,0195C1 I 0 ( x)  C2 K 0 ( x) 
C1 I 1 (0,078)  C2 K 1 (0,078)  0,0195C1 I 0 (0,078)  C2 K 0 (0,078) 
dy
x  0,078   0,0195 y
dx
untukI 
d p
dx
 
x Z  p (ax)  ax p Z p 1 (ax)
k
d p
dx
 
x Z  p (ax)  ax p Z p 1 (ax)
dan, I n (a.x)  I n (ax)

K n (a.x)  K n (ax)
C0 :
dy
 C1 I 1 ( x)  C2 K 1 ( x)
dx
dy
 C1 I1 ( x)  C2 K1 ( x)
dx
 0,0195 y  C1 I1 ( x)  C2 K1 ( x)
 0,0,0195C1 I 0 (0,078)  C2 K 0 (0,078)   C1 I1 (0,078)  C2 K1 (0,078)
56
Dari tabel (dalam buku sherwood) atau matlab, kita
dapat menemukan nilai dari I dan K.
I 0 (0,0195)  1,0001, I 0 (0,078)  1,0015, I1 (0,078)  0,0390

K 0 (0,0195)  4,0538, K 0 (0,078)  2,6726, K1 (0,078)  12,6969
Sehingga kedua persamaan tersebut yaitu

persamaan 1&2 kita peroleh nilai untuk
C1  103
C2  0,477
sehingga
y  103I 0 ( x)  0,477 K 0 ( x)
T  15  103I 0 (1,55r )  0,477 K 0 (1,55r )
bessel
d 2c dc
x2 2
 2 x  x 2 c  0
dx dx
a  2bx r  1
2  a  2bx r
2 a0
a2
57
c  dx s  b(1  a  r ) x  b2 xr  0
2 r
0
c0
d  x
b0
s 1
58
DIFERENSIAL PARSIAL DENGAN METODE
SUBSTITUSI
4.1 Jenis-jenis Persamaan Diferensial Parsial
dan Penyelesaiannya
 2T 1 dT

dx 2  dt
dT
1.Konduksi  k . A
dx
2.Konveksi  h. A(T  T0 )
3.Radiasi
PD PARSIAL
1. Cara Subtitusi
2. Cara Pemisahan Variabel
 PD homogen, BC homogen
59
 PD homogen, BC tidak homogen
 PD tidak homogen, BC homogen
 PD tidak homogen, BC tidak homogen
3. Cara Transportasi Laplace
4.2 Penyelesaian Persamaan Diferensial Parsial

dengan Metode Substitusi
1) Cara Subtitusi
Suatu infinite slab x=0 sampai x=∞ mula-mula
suhu seragam T0 . pada suatu saat pada permukaan
x=0 suhu berubah dari T0 menjadi T1 dan
dipertahankan seragam. Bagaimana suhu dalam
60
slab sebagai fungsi posisi dan
waktu.(batang/lempeng baja yang sangat tipis).
 Neraca Panas (konduksi)
dx
x=0 x Δx x+Δx x=∞
Gambar 4.1 Batang/Lempeng Besi yang Sangat
Tipis
Neraca Panas
Rate of input - Rate of ouput=Rate of acc
61
dT
A.q x x  A.q x x  x
 m.c p
dt
dT
  .V .c p
dt
dT
  .x. y.z.c p
dt
dT
A.q x x  A.q x x  x   . A.x.c p
dt
                  A.x
qx x  qx dT
x  x
  .c p
x dt
qx x  qx dT
lim x  x
  .c p
x 0 x dt
 dT
 q x   .c p
x dt
 T dT
.k   .c p
x x dt
T 2
dT
k 2   .c p
x dt
 T  .c p dT
2

x 2 k dt
 T 1 dT
2

x 2  dt
62
BC
T(x,0)=T0 →belum ada panas
T(0,t)=T1 →suhu berubah
T(∞,t)=T0 →panas tak hingga
T  T0

T1  T0
T 
 T1  T0
x x
T
2
 2
 T  T
x 2 x 2
1 0
T 
 T1  T0
t t
Persamaan menjadi
 2 1 

x 2  t
IC (kondisi awal)
T(x,0)=0
63
T(0,t)=1
T(∞,t)=0
 2 1 
 substitusi   xt n
x 2
 t
64
   
 .  tn
x  x 
 2   
 . .
x 2
 x x
 2   n
 .( t n ) t
x 2
 
 2 2n  
2
 t
x 2  2
   
 .  xnt n 1
t  t 
 2 1 
t 2n  xnt n 1 0
 2
 
 2 1 
t 2n  x n t n 1
 2
 
             t2n
 2 1 
 x n t  ( n 1)
 2  
ingat
  xt n

x n
t
t n 1
 2n
t
 t n 1  2 n
 t  n 1
 t n 1
65
 2  
 n nt ( n 1)
 2
t 
 2 t  n n ( n 1) 
 t
 2  
 2 n  n  n 1 
 t
 2  
 2 n  2 n 1 
 t
 2  
Substitusi nilai n, sebagi n akan habis → dipilih n=

-1/2
 2   

 2 2 
BC
 ( x ,0 )    0
 (0, t )    1
 ( , t )    0
 2   

 2 2 
d
Substitusi dengan y dimana y 
d
66
 2  
 y
 2 2
 2 
 y0
 2 2
  
dy  dy 
 y  2 0 d  0 atau   
y  0 2
d  0

ln y   ln C1
4
2

y  C1e 4
2

d  C1e 4
 2

   C1e 4
 C2
0
BC
 ( x ,0 )    0
 (0, t )    1
 ( , t )    0
BC berubah
  0   
  1   0
67
BC (1)
  0  1
 2

   C1e 4
dy  C2
0
0
0 2

1   C1e 4
 C2
0
C2  1
BC (2)
     0
68
 2

   C1e 4
dy  1
0
 0
2

0   C1e 4
1
0
 2

 1   C1e 4
1
C1   2

C e
0
1
4
dy
 2

   C1e 4
dy  C2
0
 2
 1
  e 4
dy   2
1

e 4
0
dy
0
 2

1  e 4
d
 
0
2

e
0
4
d
69

 error
0
function
error function


  e  Z dz
2
Karena ada 2 0
z
2
erf ( z )    e  Z dz
2
 0
erf ( z )  1  erf ( z )
z
erf ( z )   erf ( z )dz
0
Substitusi
2
 z2 
4

z
2 
  2  .z
d  2  dz
1
dz  d
2 
70
 2 

e d   e  z 2  dz
2
4
0 0

 2   e  z dz
2

0
 

2
 
 2

e 4
d
  1 0

71
 2 

e d   e  z 2  dz
2
4
0 0

1   e  z 2  dz
2
 0


2 z2
 0
  1 e dz
 
erf ( z )
  1  erf ( z )    erfc( z )

z    xt n
2 
xt n

2 
 xt n 
  erfc 
2  
 xt 1/ 2 
  erfc 
2  
Tugas
1. Suatu plat sangat lebar terletak horizontal

dengan suhu seragam T0 diatas plat mengalir
cairan dengan suhu T1 . sifat-sifat fisik cairan
72
yang meliputi konduktivitas termal(k), rapat
massa dalam keadaan steady state flow fluida di
atas palt di dekati dengan vx   . y .
perppindahan panas secara konduksi dianggap
hanya ke arah y saja. Tentukan distribusi suhu
dalam cairan
73
DIFERENSIAL PARSIAL DENGAN METODE
PEMISAHAN VARIABEL PD HOMOGEN
5.1 Jenis-jenis Persamaan Diferensial Parsial
dengan Pemisahan Variabel
 PD Homogen. Setiap kelompok mengandung
variabel atau tidak mengandung yang berdiri
sendiri
Contoh:
 2 1 

x 2  t
 PD non Homogen. Setiap kelompok ada yang

tidak mengandung variabel atau mengandung
kelompok yang berdiri sendiri
Contoh:
 2T  1 T
 
x 2 k  t
Contoh 5.1
74
5.2 Penyelesaian Persamaan Diferensial Parsial
dengan Metode Pemisahan Variabel
Suatu Slab ruas tak hingga terletak diantara
x=0 dan x=L. mempunyai distribusi suhu kedua
permukaan mula-mula T  T0  K 0 . Pada suatu saat
suhu kedua permukaan diubah menjadi T0 . Carilah
distribusi suhu slab sebagai fungsi posisi dan
waktu!
qx qx x  x
x
0 1/2L 1/2L
L
Gambar 5.1 Distribusi Suhu pada Slab
Contoh 5.1
75
Neraca Panas
Rate of input - Rate of ouput=Rate of acc
dT
 m.c p
dt
dT
  .V .c p
dt
dT
  .x. y.z.c p
dt
dT
A.q x x  A.q x x  x   . A.x.c p
dt
                  A.x
qx x  qx dT
x  x
  .c p
x dt
qx x  qx dT
lim x  x
  .c p
x 0 x dt
76
dT
q  k . A
dt
  T  dT
 k    .c p
x  x  dt
 2T dT
k   .c p
x 2
dt
 T  .c p dT
2

x 2 k dt
 T 1 dT
2

x 2  dt
BC
T(x,0)=T0+K0
T(1/2L,t)=T0
T(0,t)=tertentu
T(∞,t)=T0
 Diselesaikan dengan cara separation

variabel
77
T ( x, t )  R( x)  Q(t )
1
 R( x)   (t )

atau
T ( x, t )  R( x), (t )
 2T
 R ''
x 2
T
 R '
x
T
 R '  
t
1
R ''  RQ '

R ''
1 '

R  
Diselesaikan dengan mencari konstanta -a2.,0,a2
 Untuk konstanta -a2
78
R ''
 a 2
R
R ''  a 2 .R
d 2R
2
 a 2 .R
dx
d 2R
2
 a 2 .R  0
dx
misal
R  Ce mx
dR
 Cme mx
dx
d 2R
2
 Cm 2 e mx
dx
Cm 2 e mx  a 2Ce mx  0
m2  a 2  0
m 2  a 2
m   (a )i  imajiner
R  C1e ai  C1e  ai
R  C3 cos ax  C4 sin ax
1 '
 a 2
 
 '   a 2 . .
79
Q '   a 2 . .
d
  a 2 . .
dt
d
  a 2 . .at

ln    a 2 . .t
. .t
  C5 .e  a
2
. .t
T ( a )  C3 cos ax  C4 sin ax  C5 .e  a
2
 Untuk konstanta a2
R ''
 a2
R
R ''  a 2 .R
d 2R
2
 a 2 .R
dx
d 2R
2
 a 2 .R  0
dx
misal
R  Ce mx
dR
 Cme mx
dx
d 2R
 Cm 2 e mx
dx 2
80
Cm 2 e mx  a 2Ce mx  0
m2  a 2  0
m2  a 2
m  a
 R  C6 e ax  C7 e  ax
1 '
 a2
 
 '  a 2 . .
d
 a 2 . .
dt
d
 a 2 . .at
dt
ln   a 2 . .at
. .t
  C8e a
2
 
T (a )  C6 e ax  C7 e  ax C8e a
2
. .t
81
 Untuk konstanta 0
R ''
0
R
R ''  0
d 2R
0
dx 2
dR
 C9
dx
R  C9 x  C10
1 '
0
 
'  0
d
0
dt
  C11
T (a )  C9 x  C10 C11
 
Ttotal  C3 cos(ax)  C4 sin( ax) C5e  a t  C6 e ax  C7 e  ax C8e a t  
2 2
 
Ttotal  C12 cos(ax)  C13 sin( ax) e  a t  C14 e ax  C15e  ax e a t  C1
2 2
82
T (, t )  T0
 
T0  C12 cos a.x  C13 sin a.x e  a t  C14 e ax  C15e  ax e a t  C16 x 
2 2
C17  T0
C14  0
C15  0
C16  0
T0  C12 cos a.x  C13 sin a.x e  a t  C17

2
T  C12 cos a.x  C13 sin a.x e  a t  T0

2
 BC.3
dT
0
dx ( 0 ,t )
83
T  C12 cos a.x  C13 sin a.x e  a t
2
  C12 sin a.x  C13 cos a.x e  a t

dT 2
dx
  2
0   C12 cos(0)  C13 sin(0) e  a t
   
 0 
T  C13 cos a.x e  a t  T0
2
1
BC 4 T ( L, t )  T0
2
84
 1  2
T0   C13 cos a.L e  a t  T0
 2 
 1  2
0   C13 cos a.L e  a t
 2 
1
cos a.L  0
2
 3 5 7
cos 0  , , , ,...,
2 2 2 2
  
 0  ,   ,2  ,...
2 2 2

cos 0  n.   n  0
2
 1
 n  
 2
 2n 1 
  
 2 2
 2n  1 
 
 2 
85
 1   2n  1 
cos an. L   cos . 
 2   2 
1 2n  1
an. L  .
2 2
2n  1 2
an  .
2 L
2n  1
an  .
2
T  C13 cos(an.x)e  an t  T0
2
BC 1  T ( x,0)  T0  K 0
T0  K 0  C13 cos(an.x)e  an  0  T0
2
K 0  C13 cos(an.x)
Kita setarakan dengan fungsi orthogonal
86
FUNGSI ORTHOGONAL
Fungsi Øm (x) dan Øn (x) disebut orthogonal

terhadap “weight function” r (x) pada interval a ≤ x ≤
b, bila
x=b =0 m ≠ n
∫ r x , Øm (x) dan Øn (x) dx

≠ 0 m = n
x=a
Sifat orthogonal bisa diketahui sebagai berikut:

a. Fungsi hasil penyelesaian PD yang berbentuk
d dy
dx
[ p (x) dx
] + [ q (x) + λ (x) ] y = 0
Pada interval a ≤ x ≤ b yang memenuhi salah

satu syarat:
1. Pada x = a dan x = b , y = 0
dy
2. Pada x = a dan x = b , = 0
dx
87
3. Pada x = a atau x = b , P (x) = 0 dan
y terletak pada x yang membuat harganya
bertinggi
4. P (a) = P (b) , y (a) = y (b) dan y’ (a) = y’ (b)

akan banyak orthogonal dengan “weight
function” = r (x)
dy
5. Pada x =a dan x = b , y + α = 0
dx
6. PD Berbentuk
qo (x) d2y
+ q1 (x) d2y
+ [ q2 (x) + λ
dx2 dx2
q3 (x) ]
dapat diubah menjadi PD seperti pada

point a
q1 (x)
P (x) = e xP ∫ qo (x)
dx
q2 (x)
q (x) = . p (x)
q0 (x)
q s (x) 88
r (x) = . P(x)
q0 (x)
f (x) = Σ ͂ An Øn (x)
b b
∫ f(x) r(x) Øm (x) dx = ∫ r(x) Øm (x) = Σ

͂ An Øn (x) dx
N=
0
a a
= Σ ͂ An ∫ r(x)
Øm(x) Øn (x) dx N=0 a
 Untuk m = n
b b
∫ f(x) r(x) Øn(x) dx = An ∫ r(x) [Øn(x)]2 dx

a a
b
f(x) r(x) Øn(x) dx
An = ∫
a r(x) [Øn(x)]2 dx
89
r= Σ ͂ An cos (An . x) e-an2xt + T°
N=0
dengan T = T° + Ku sehingga
Σ ͂ { }e
2n +1
Ku = . An cos . .π.x °
L
N=0
An = .......?
untuk mencari An digunakan syarat fungsi
orthogonal f (x) ≠ 0 maka m = n
½L ½L
Ku ∫ cos { 2n +1
L
. .π.x } dx = Σ ͂ An ∫ cos { 2n +1
L
.π.
} cos { }
0 N=0 0
x .π.x
½L ½L
Ku ∫ cos { 2n +1
L
.π.x } dx = Σ ͂ An ∫ 2n +1
L
{ } dx
0 N=0 0
cos2 .π.x
½L
2n +1
90
Ku ∫ x cos { L
.π } dx
An = 0
½L
Ku ∫ cos2 { 2n +1
L
.π.x } dx
0
 Proses Integral (i)

½L
∫ x cos { 2n +1
L
.π.x } dx Catatan ʯ :
0
1. Log
2. Eksponensial
∫ u dʯ = uʯ ∫ ʯ du 3. Aljabar
4. Trigonometri
v=x
dʯ = cos { 2n +1
L
.π.x } dx
ʯ=x
dʯ = cos { 2n +1
L
.π.x } dx
2n +1
misal : m = .π.x
L
2n +1
dm = . π . dx
L
dm . L
dx =
(2n +1) π
91
ʯ = ∫ cos m dm . L
(2n +1) π
L
ʯ = sin m
(2n +1) π
L 2n +1
ʯ = sin ( )π.x
(2n +1) π L
∫ u dʯ = uʯ - ∫ ʯ du
½L
x=½L
-∫
L 2n +1 L
=x [ s sin ( )π.x]
(2n +1) π L (2n + 1) π
sin ( . π . x ) dx x=0 0
L 2n +1
 Mencari Integral (2n +1) π sin ( L
. π . x ) dx
2n +1
Misal r = L
.π.x
2n +1
dr = L
. π . dx
L . dr
dx =
(2n +1) π
L
(2n +1) π ∫ sin r L . dr
(2n +1) π
L
(2n +1) π ∫ L . dr
(2n +1) π sin r. dr
92
L2
- cos r
(2n +1)2 π2
½L
L2 (2n +1)
- (2n +1)2 π2 cos ( .π.x)
L 0
sehingga:
L (2n +1) ½L L2 (2n +1)
=x sin ( )π.x + (2n +1)2 π2
cos (
(2n +1) π L L
. π . x)
0
L (2n +1) L2
=[½L (2n +1) π
sin ( L )π.½L–0]+[ (2n +1)2 π2
[
cos ( π) ½ L – cos (0)]]
L2 (2n +1) L2
= [ 2 (2n +1) π sin (
2
)π]+[ (2n +1)2 π2
(cos ( (2n +1) )
2
π – cos° )]
(-1)n 0
½L
Jadi ∫ x cos (
(2n +1)
L
. π . x ) dx =
L2 (-1)n
2 (2n +1) π
-
L2
(2n +1)2 π2
0
 Proses Intergal (II)
½L
∫ cos2 (
(2n +1)
L
. π . x ) dx
0
b
93
∫ cos2 x dx = ½ ∫ ( cos 2x + 1 ) dx
a
½L ½L
∫ cos2 (
(2n +1)
L
. π . x ) dx = ½ ∫ ( cos 2 (
(2n +1)
L
. π . x ) + 1 ) dx
0 0
dengan x
= ( (2n +1) ) π . x
L
½L ½L
=½ ∫ ( cos2 (
(2n +1)
L
. π . x )) dx + ½ ∫ dx
0 0
½L ½L
=½ ∫ cos (
(4n +2)
L
. π . x ) dx + ½ ∫ dx
0 0
(4n +2)
Misal y = .π.x
L
(4n +2)
dy = . π . dx
L
dx = L . dy
(4n + 2) π
L . dy
dx =
(4n + 2) π
94
∫ cos y . dx
∫ cos y . L . dy
(4n + 2) π
L
= (4n + 2) π ∫ cos y dy
L
= sin y
(4n + 2) π
L 4n + 2
= (4n + 2) π
sin ( )π.x
L
Sehingga :
½L ½L
=½ ∫ ( cos ( 4n + 2
. π . x ) dx = ½ ∫ dx
L
0 0
½L ½L
L 4n + 2
=½ sin ( .π.x) +½x
(4n + 2) π L 0 0
L 4 (2n + 1) π
=[ sin ( . ½ L – sin 0 ] + ¼
4 (2n + 1) π L
L–0
L
= 4 (2n + 1) π
sin ( 2n + 1) π – sin 0 ] + ¼ L
½L
(2n + 1)
95
Jadi ∫ cos2 (
L
π . x ) dx = ¼ L
0
(-1)n L2 L2
Ku { - }
2 (2n + 1) π (2n + 1)2 π2
An =
¼L
4 Ku (-1)n L2 L2
An = L
{ - }
2 (2n + 1) π (2n + 1)2 π2
T = Σ ͂ An { cos (anx) } e° + To
N=0
5.3 Kasus pada Slab Tak Berhingga Metode

Pemisahan Variabel
Contoh 5.2
Suatu slab tak terhingga terletak antara x = 0 dan x =
L. Distribusi suhu mula-mula T = To ≠ Kx. Mulai satu
saat suhu permukaan x = L diubah menjadi T2 dan x =
0 diubah menjadi T = T1. Cara distribusi suhu pada
slab sebagai fungsi posisi dan waktu.
96
4x
x=0 x=L
Gambar 5.2 Distribusi Suhu pada Slab Contoh

5.2
Neraca Panas
Rin – Rout = Racc

dT
qx x . A – qx x + 4x . A = m . cp . m
dt
= A . 4x . ρ
dT
qx x – qx x + 4x = ρ . cp .
dt
ℓim 4x 0
4x
-d dT dT
-dx
(qx ) = ρ . cp .
dt
qx
dx
= -k.
-d -d dT
97
-dx
(- k -dx
) = ρ . cp . dt
-d2T dT
k -dx2
= ρ . cp .
dt
-d2T 1 dT ƙ
= dt
α ρ.q
-dx2 α
=
 BC
1. T ( X , 0 ) T = TO + KX
2. T ( L , t ) = T2
3. T ( 0 , t ) = T1
dT
dx
( ½ L1 ∾ ) = 0
T = R(x) θ(t)
dT dR
= . θ = R’ . θ
dx dx
d2T d2R
dx2
= dx2
. θ = R” . θ
dT dθ
dt
= R. = R . θ’
dt
d2T 1 dT
dx2
= .
α dx
d2R 1 dθ
dx2
.θ= α
.R. dt
1
98
R” . θ = α
. R . θ’
R” 1 θ’
= α
. θ
= -a2 , = a2 , = 0
R
R”
 R
= -a2 R” + a2 R = 0
R = C . emx
dR
dx
= = C . m . emx
d2R
ax2 = C . m2 . emx
C . m2 . emx + a2 . C . emx = 0
C emx ( m2 + a2 ) = 0
( m2 + a2 ) = 0
m2 = -a2
m1 2 = ± √-a2
= + ia
R1 = C1 e-aix
= C1 cos (ax) + (2 sin (ax))
R”
= a2 C m2 emx - a2 C emx = 0
R
C emx ( m2 – a2 ) = 0
m1 2 = ±a
99
R2 = C3 eax + C4 e-ax
R”
= 0 R” = 0 C m2 emx =
R
0 R3 = C5x + C6
m1 2 =
0
1 θ’ θ’
= -a2 = -a2 α
α θ θ
dθ
= -a2 α θ
dt
dθ
= -a2 α dt
θ
ℓn θ = -a2 α t + ℓn C7
θ1 = C1 exp-a2 α t
1 θ’ dθ
= a2 = a2 α θ
α θ dθ
dθ
= a2 α dt
θ
θ2 = C8 ea αt
2
1 θ’ dθ
= 0 = 0
α θ dt
θ3 = C9
T = R1 θ1 + R2 θ2 + R3 θ3
-a2 α t ax
100
= ( C1 cos (ax) + C2 sin (ax) ) + C7 e + ( C3 e
+ C4 e ) C8 e +
( C5x + C6 ) . C9
= ( C10 cos (ax) + C11 sin ax ) e -a αt
+ ( C12 e ax +
2
C13 e )e + C14 + C15
1. T ( X , 0) T = TO + KX
2. T ( 0 , t ) = T1
3. T ( L , t ) = T2
 BC 2
-a2 α t a2 α t
T1 = ( C10 cos (0) + C11 sin (0) ) e + ( C12
eo + C13 eo ) e + 0 + C10
= C10 e-a 2 αt
+ ( C12 + C13 ) eoa
2 αt
+ C15
C15 = T1
0 0 0
T = ( C11 sin ax ) e -a αt
2
+ C14 x + T1
 BC 3
T (L , t) = T2
-a2 α t
T2 = ( C11 sin aL ) e + C14 L + T1
sin aL = 0 sin an = sin n π
nπ
101
T2 = C14 . L + T1 an =
L
T2 – T1
C14 =
L
-n2 π2
nπ T2 – T1
T = C11 sin L x e L2 +( ) x +T1
L
T (X , 0) = To + Kx
-n2 π2
nπ T2 – T1
To + Kx = C11 sin .x.e L2
+e L
L
. x + T1
C11 = f (x) ?? Dimisalkan jawaban
nπ
berbentuk deret nπ αt ( T2 – T1 )
T = C2 sin .x.e L + L
L
-n π α t
. x + T1 ( T2 – T1 )
Σ ͂
nπ
To + Kx = An sin L
.xe L
+ L
N=0
( T2 – T1 )
. x + T1
Σ
N=0
To + Kx -
L
. x – T1 = ͂ An sin nn π
L
L L
.x
Σ
( T2 – T1 ) nπ
N=0
102
∫ ( To + Kx – L
. x – T1 ) sin L
.x.
0 0
dx = ∫ ͂ An sin .x
Bila m ≠ n hasil = 0
Bila m = n hasil ≠ 0
L L
∫ ( To + Kx –
( T2 – T1 )
L
. x – T1 ) sin
mπ
L
. x . dx = ∫ Σ
0 0 N=0
͂ An sin2 . x . dx
( T2 – T1 )
∫ ( To + Kx –
L
– T1 ) sin
nπ
.
x . dx nπ
An = 0
L
∫ sin2
nπ
L
. dx
0
1. ( To – T1 ) ∫ sin
nπ
L
. x . dx
0
L
L nπ
( To – T1 ) nπ
( - cos .x )
L 0
L
103 n π
( To – T1 ) nπ
[ - cos L
. L – ( - cos (0) ]
L
( To – T1 ) nπ
[ - cos n π – (- cos (0) ]
L
nπ
( To – T1 ) [ - cos n π + 1 ]
L nπ
( T1 – To ) cos n π + L
( To – T1 )
nπ
L
2. -∫ K x sin
nπ
L
. x . dx
0
-K ∫ x sin
nπ
L
. x . dx
0
nπ
u = x dv = sin .x
L
du nπ
= 1 v = - cos .x
dx L
du = dx
∫ udv = uv - ∫ vdu
L
= x ( - cos
nπ
L
.x) 0 ∫ ( - cos nπ
L
.
nπ L L
nπ
. x ) dx
= - x cos L
.x 0
+ sin L
.x 0
104
= - L cos n π - (0) + ( sin n π - sin
(0) )
= - KL cos n π + K sim n π
3. -∫ ( T2 – T1 ) x sin nLπ . x . dx
L
) ∫ x sin
T2 – T1 nπx
-( L
. dx
L
0
u = x dv = sin n π .x . dx
L
L nπx
du = dx v = cos
nπ L
L
4. ∫ sin2 nπ
L
. dx cos 2x = 1 – 2 sin2 2
0
2 sin2 α = 1 – cos 2x
L
∫ ½ - ½ cos 2ax dx sin2 α = ½ - ½ cos 2
0
nπ
dimana = a
L
L
∫ ½ - ½ cos 2a x dx
L 2
= ½x -½
0 2
0
L a
sin 2ax . ax2
105
= ½x -
0 x
L
x2 - sin 2ax nπ 2n π
= ½x - x L
0
x2 - sin .x
nπ
= (½L–½0)–(
2L
nπL
. L2 sin . .L–0)
= ½L- 2
sin
2π = ½ L
Soal
Suatu slab dengan luas tidak berhingga
terletak antara x = 0 dan x = L. Suhu mula-mula
To mulai satu saat suhu permukaan x = 0
(w
diubah menjadi T1 sedang pada permukaan x =
L dimasukkan panas sebanyak qo .
Carilah distribusi suhu slab sebagai fungsi
posisi dan waktu.
106
T1 A qo
4x
X=0 X=L
Gambar 5.3 Distribusi Suhu pada Slab (Soal)
Neraca panas pada elemen volume

ʚT ʚT ʚT
-K A x
-(-KA ʚx
) = A . 4x . ρ .
ʚx x + 4x ʚt
Cp . ʚT ʚT ρ Cp ʚT
ʚx
- = K ʚt
x + 4x ʚx x
ℓim x 0
1 ρ Cp
=
α K
ʚ ʚT 1 ʚT
P.D. ( ) =
ʚx ʚx α ʚx
B,V,C
IC (1) T ( x , 0 ) = To
107
ʚT
B C (2) T (0,t) = T1 qo A = - ʚx
ʚT qo
KA ( L , t)
(3) (L , t) = -
ʚx K
(4) T (x,∾) = Tertentu
Diselesaikan dengan pemisahan variabel

T = R (x) θ (x)
ʚT
ʚx
= R’ . θ
ʚ2T
= R” . θ
ʚx2
T
= R . θ’
t
R’ 1
.θ = α
R θ’
R
R’ 1 θ’
R
=
α θ

Tetapan = -a2
R’
= -a2 R’ a2 R = 0
R
a2R
= a2 R = 0
dx2
Substitusi R = C emx
dR
108
= C m2 emx
dx
d2R
= C m2 emx
dx2
C m2 emx + a2 C emx = 0
m2 + a2 = 0
m2 + a2 m = ± √-a2 = ± ai
R = C1 eax + C2 e-ax
R = C3 cos ax + C4 sin ax
1 θ’
 = -a2 0 = -a2 α
α θ
dθ’
= -a2 α 0
dt
dθ
= -a2 α dx
θ
 Tetapan = 0
R” θ’
= =0
R θ
R’
= 0
R
d2R
= 0
dx2
dR
= C2
dx
109
θ
= 0 sehingga R = 12 x + C7
θ
dθ
= 0
θ
 Tetapan = +a2
R’ 1 θ’
= = a2
R’ α θ
R
= a2
R
d2R
= a2 R = 0
d2R
Substitusi R = C emx
Sehingga didapat
R = C3 eox + C13 e-ax
1 θ’
= a2
α θ
dθ
= a2 α θ
dt
θ = C17 e -a α t
2
Jawaban lengkap :
T = ( C3 cos ax + C4 sin ax ) C5 e -a
2α t
+ ( C6 x + C7 ) C8
. ( C9 eax + C10 e-ax ) C11 e
110
atau
T = ( C12 cos ax + C13 sin ax ) C5 e-a
2α t
+ ( C14 x + C15
) + ( C16 eax + C e-ax ) e
 BC (4) T (x , ∾) = Tertentu
Tertentu = ( C12 cos ax + C13 sin ax ) e-∾ + ( C14 x + C15 )
+ ( C16 eax + C e-ax ) e-

maka C16 = 0 C17 = 0
T = ( C12 cos ax + C13 sin ax ) e-a
2α t
+ ( C14 x + C15 )
 BC (2) T ( 0 , t ) = T1
= ( C13 sin 0 + C12 cos 0 ) e -a
2α t
T + C14 0 + C15
C12 = 0 C15 = T1
T = C13 sin ax e -a2 α t
+ C14 x + T1
ʚT
= C13 a cos ax e -a
2α t
ʚx + C14
 BC (3)
qo -a2 α t
- = C13 a cos a L e + C14
K
qo
111
C14 = - dan cos aL = 0
K
( 2n + 1 ) π
sehingga cos an L = cos
2
( 2n + 1 ) π ( 2n + 1 ) π
an L = an
2 2
qo
= C13 sin an x e-a
2α t
T – x + T1
K
 IC (1) T (x , 0) = To
qo
To = C13 sin an x e-o – x + T1
K
qo
To + x – T1 = C13 sin an x
K
Tidak ada harga C13 yang memenuhi, dimisalkan
Σ
qo
jawaban terbentuk. -a2 α t
N=0
T = An sin an x e – x + T1
K
qo
To + x – T1 = Σ An sin an x
K
( To +
K
qo
x – T1 ) sin am x = Σ
An sin am x sin an x
L qo L
112
∫ ( To + x – T1 ) sin am x dx = Σ Aa ∫ sin
K
0 0
amx sin an x dx
n = m hasil ≠ 0
n ≠ m hasil = 0
Jadi n = m agar hasil ≠ 0
L L
∫ Σ Aa ∫
qo
( To + x – T1 ) sin an x dx = sin2
K
0 0
L
qo
an x
∫ ( To +
K
x – T1 ) sin an x dx
Σ An = 0
L
∫ sin2 an x dx
0
Penyelesaian pembilang
L L
∫ ( To – T1 ) sin an x dx ∫ qo
K
x (sin an x) dx =
0 0
L qo L
=
(To – T1 )
K
cos an x
0
-
1
an K
∫ x d (cos an x)
0
113
qo L
(To – T1) (2n + 1) π
= { cos L – cos 0 } – [ x cos
K 2L an K 0
∫
an x (To – T-1) 2 L cos an x dx }qo 1
= (0 – 1) – [ ( L cos an L – 0 cos 0) –
an
sin a(2n
nL +
+ 1) π
sin 0 ] an K
qo (2n + 1) π
(To – T1) 2 L
= (2n + 1) π
+ an2 K
sin 2
(2n + 1) π
n sin
2
0 1
1 -1
2 1
(2n + 1) π
Jadi sin = (-1)n
2
(To – T1) 2 L qo 2L
Jadi pembilang = (2n + 1) π
+ K
{ (2n + 1) π
}2 (-1)n
L
sin2 an x dx = ∫ ( ½ - ½ cos 2 an x ) dx
0
L L
1
= ½x - 4 an
sin 2 an x
0 0
1 (2n + 1) π
= ½L– { sin . 2 L – sin 0 }
4 an 2L
114
= ½L
4 ( To – T1) 8qo L (-1)n

An = – +
(2n + 1) π K { (2n + 1) π }2
T = Σ [–
4 ( To – T1)
(2n + 1) π
+
8qo L (-1)n
K { (2n + 1) π }2
] sin
(2n + 1) π
2L
x N=0
(2n + 1) π qo
exp – { } α t – x + T1
2L K
115
BAB 6 PENYELESAIAN PERSAMAAN DIFERENSIAL
PARSIAL DENGAN METODE PEMISAHAN
VARIABEL PD NON HOMOGEN
Suatu silinder engsel persegi panjang berjari-jari
R1 mula-mula bersuhu To. Mulai suatu saat
permukannya diubah menjadi T1. Cara distribusi
suhu silinder sebagai fungsi posisi dan waktu.
Diambil panjang silinder L satuan panjang.
T1
Gambar 6.1 Silinder Engsel Persegi Panjang
Neraca panas pada element Volume

ʚT
ʚT
–K.2πrL – ( – K ʚ π ( r + 4r ) L
ʚr r + 4r
ʚr r
) = 2 π r 4r L ρ Cp
116
ʚT ʚT ρ . Cp ʚT
( r + 4r )ʚ = r
ʚr r + 4r – r ʚr K ʚt
4r
ℓim 4r 0
1 ρ . Cp
=
α K
ʚ ʚT 1 ʚT
ʚr
(r ʚt
) = r
α ʚt
ʚ2t 1 ʚT 1 ʚT
+ = α ʚt
ʚr2 r ʚr
Diselesaikan dengan pemisahan non variabel
θ = R (r) β (t)
1 1
PD Rβ + R’β = α
β’R
r
R” 1 R’ 1 β’
+ =
R r R α β
Tetapan = -a2 = a2 = 0
R” 1 R’
+ = -a2
R r R
117
R” + R’ + a2 R = 0
r
d2R dR
+ + a2 R = 0
dr2 dr
d2R dR
r2 + r + a2 r2 R = 0
dr2 dr
Diselesaikan dengan persamaan

Bessel
a = 1 c = 0 b = 0 d =
a2 s = 1
√d √ a2
= = a = sin
s 1
P =
1
1
√ ( ( 1 – 1) )2 - 0
=0 2
R = C1 γo (ar) + C2 ƴo (ar)
1 β’
= -a2
α β
β’ + α a2 β = 0
Caranya :
d2y dy
118
 x2 2 + x (a + 2b xr) dx
+ [ C1 dx2s -b (1 –
dx
a – r) xr + b2 x2 r) ] y = 0
-(b x r)
(1 – a)
[ C1 zp ( √ d
r
y = x 2 e . x3
) + C2 zp [ √ d
s
d2y dy
x2 + x + a2 x2 y = 0
dx2 dx
d2R dR
r2 dr2
+ r dr
+ a2 r2 R = 0
lanjutan
dβ
β
+ α a2 dt = 0 ln β = - α a2
-a α2 t
t + ln C2
β = C3 e
Tetapan = 0 .......... 2
R’’ 1 R’
+ = 0
R 1 R
1 d2R 1 dR
R” + . R’ = 0 dr2
+ dr
r r
+ = 0
119
dR
Substitusi = u
dr
du 1 du 1
+ u = 0 +
u r
. dr =
dr 0 r
ln u + ln r = ln C4
C4
u =
r
dR C4 C4
= = dr =
dr r r
. dr
R = C4 ln r + C5
1 β’
= 0
α β
1 d
= 0
α dt
β = C6
Jawaban Lengkap :
e -a αt
2
θ = { C1 γo (ar) + C2 ƴo (ar) } C3 + (
C4 ln r + C5 )
atau
120 -a2 α t
θ = { C7 γo (ar) + C3 ƴo (ar) } e + C9 ln r
+ C10
BC θ (r , ∾) = 0
0 = { C4 γo (ar) + C8 ƴo (ar) } e- ∾ + C9 ln r
+ C10
C9 = 0 C10 = 0
e -a αt
2
θ = { C7 γo (ar) + C8 ƴo (ar) }
 BC : T ( r , 0 ) = To T (r,∾) =
Tertentu
T ( r , t ) = T1 0 (r,∾) =
0
121

Buku Matematika Teknik Kimia 1

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Buku Matematika Teknik Kimia 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BAB 1 Penyelesaian Persamaan

Diferensial Ordiner pada Kasus-Kasus

1.1. Kasus Sederhana pada Tangki

Bagaimana cara menyelesaikan permasalan pada

Gambar 1.1 Skema Cara Menyelesaikan

a) Kapan tangki kosong?

b) Ketika kecepatan air yang masuk 0,005

Volume air =2L

V air keluar = 0,01 L/min

mout=0,01 L/min × 1 kg/L=0,01 kg/L

1. Volumetrik air yang keluar tetap

2. Air dalam kondisi murni

3. Tidak ada kebocoran dalam tangki

a.) Neraca massa

Rate of input - Rate of output = Rate

b.) Input - Output = Acc

0,005 - 0,01 kg/min = dm/dt

Gambar 1.3 Tangki Berpengaduk Contoh 1.2

Setelah 100 menit berapakah densitas larutan dalam

Diketahui : volume air = 2L

V air keluar = 0,001 L/min

Vmasuk = 0,005 L/min

νout = 0,01 L/min

ρin = 1,2 kg/L

1. Volumetrik air yang masuk dan keluar tetap

3. Tidak ada kebocoran

4. Konsentrasi larutan keluar sama dengan

Rate of in - Rate of Out = Rate Acc

 n(2  0,5)  n(2  0)  n(0,006  0,005  )  n(0,001)

0,012 - 0,01 ρ = 0,0015

1. 2 Kasus Campuran Larutan pada Tangki

a) Tentukan konsentrasi keluar tangki setelah

Ditanya : Konsentrasi keluar tangki setelah 10

b) Tidak ada kebocoran

c) V volumetrik rate keluar konstan

Rate of Input - Rate of Out = Rate

Neraca Massa Komponen A

Rate of Input A - Rate of

Neraca Massa Komponen B

Rate of In B - Rate of Out B =

b.) Tentukan kapan terjadinya steady state

Steady state → konsentrasi dalam tangki tidak

molA  0,1L / min 0,2mol / L

1.3 Kasus Campuran Larutan pada Tangki

Sebagaimana soal pada sebelumnya, namun

c.) Jika volumetrik flowrate keluar tangki 0,25

Rate of In - Rate of Out =

Neraca Massa Komponen A

Rate of In A - Rate of Out A =

Neraca Massa Komponen B ( CB = <0,05 mol/L )

d. Setelah 10 menit arus 1 berubah konsentrasi

Rate of input - Rate of out = Acc

0,1 + 0,1 - 0,2 = dv/dt

Neraca Massa Komponen A

Rate of In A - Rate of Out A =

Neraca Massa Komponen B

Rate of In B - Rate of Out B =

Keadaan 15 menit kemudian

Neraca Massa Komponen A

Rate of In A - Rate of Out A =

Neraca Massa Komponen B

Rate of In B - Rate of Out B =

2.1 Penyelesaian Persamaan Diferensial Ordiner

Neraca Massa A dalam padatan.