ЛИТЕРАРНОСТ

Литерарност
 збир на специфични лингвистички и формални особини кои го прават
литературниот текст различен од нелитературниот
 Својство кое го прави книжевното дело да биде уметност, книжевност
 Основен предуслов за книжевна комуникација

Литерарноста ги вклучува: темата, идејата, идеологијата изразена во

делото, неговото сиже со настани и карактери, уметничката мотивација,
структурата, доминантата, конструктивниот принцип, ритамот, стилот,
стихот, метарот

Видови:
1. општа литерарност
2. жанровски варијанти на литерарност:
поетичност, лиричност, елегичност,романескност, драманескност

Манифестации на литерарност
- фокус на пораката врз себеси: лудиот Лудвиг, о сине тих на мисла сина
- нагласена фигуративност на израз
- метафорична преобразба на значењето на зборови
- начинот на организација на порака
- отстапка од (книжевна, јазична) конвенција

1
РУСКИТЕ ФОРМАЛИСТИ И ЛИТЕРАРНОСТА

Литерарност
 суштина на книжевноста

ПОСТАПКА
 книжевно-уметничката постапка е одлика на литерарноста
 литерарноста на делото се наоѓа во постапките

ВИКТОР ШКЛОВСКИ
 постапката е формален зафат кој се заснова врз отежнување на времето
на перцепција
 разлика материјал-постапка
 материјал: сето она од каде што црпи книжевноста (факти од животот,
идеи, книжевни конвенции)
 постапката е естетички принцип кој го претвор материјалот во уметничко
дело

ОЧУДУВАЊЕТО1 КАКО ПОСТАПКА

 книжевното дело е сума од постапки
 очудување/отстранение е основна уметничка постапка
 Постапките водат до ефект на очудување/дефамијалиризација кој го
пореметува рутинското согледување на стварноста претставена во ум. Д.
 постапките го освежуваат нашиот поглед на свет
 Со очудувањето читателот повеќе не ги гледа нештата на вообичаен
начин, туку ги гледа како за првпат
 дезавтоматизација на автоматизираната перцепција/перцептивниот
автоматизам
 -постапката ја дезавтоматизира перцепцијата на работите

1
Македонскиот поим очудување го вовел Блаже Конески

2
  Формата не е надворешен украс, туку услов за обновеното искуство на
светот,
 Акцентот е врз формата, на нејзината трансформациона моќ.
 формата како постапка на трансформирање на материјалот. Тоа што се
добива од ,,средбата” на постапката и материјалот е нешто ново што
пред таа ,,средба” не постоело
 Очудувањето се состои во претставување на познати појави, настани
итн. на необичен начин со цел да се продолжи или обнови, освежи
естетското перципирање на истите.
 таквата перцепција нè тера да ги преоткриеме нештата: кога доаѓаме во
допир со уметничкото дело, секогаш и секогаш одново, како да сме деца,
очуденоста на делото прави одново да го запознаеме светот, односно
некој негов „нов“ аспект кој не сме го согледале претходно.
 Историјата на книжевноста формалистите ја гледале како смена на кн.
постапки: на местото на автоматизираните постапки доаѓаат оние кои
можат да предизвикаат „остранение“, очудување, односно свежина при
перципирањето.

Шкловски „Воскресение на зборот“ (1914 година)

 говори за потребата на обнова на зборовите, за нивно
воскреснување, за да му го врати на човекот свежото,
неавтоматизирано доживување на светот, дека е потребно
доживување на формата, и внатрешната (сликовитата) и
надворешната (звучната) како предуслов на уметничкото
доживување.
 Зборовите мора да оживат, бидејќи со текот на времето тие, како и
сѐ друго, стареат.
 Она што било некогаш свежо, се автоматизира со текот на времето.

Јан Мукаржовски

3
  го вовел поимот “aktualisace” / актуализација, ставање во преден план“,
кој го објаснува како намерна дисторзија, искривување на нештата преку
елементите во едно литературно дело.

Блаже Конески

ЈАГОТКИ

Ние сме црвени усни на земјата,

румени нејзини целиви!
Фрли се диво на неа,
бацуј ја, бацуј, бацувај,
дури не сетиш при засенет поглед
дека е целата до тебе стегната
и сладосно издишува

Велимир Хлебников

Бобэоби пелись губы

Бобэоби пелись губы,

Вээоми пелись взоры,

4
Пиээо пелись брови,
Лиэээй — пелся облик,
Гзи-гзи-гзэо пелась цепь.
Так на холсте каких-то соответствий
Вне протяжения жило Лицо.

5
Алексеј Кручоних

Зима

Мизиз...
Зынь...
    Ицив -
Зима!..
Замороженные
Стень
Стынь...
Снегота... Снегота!..
Стужа... вьюжа...
Вью-ю-ю-га - сту-у-у-га...
Стугота... стугота!..
Убийство без крови...
Тифозное небо - одна сплошная вошь!..
Но вот
С окосевшиx небес
Выпало колесо
Всеx растрясло
Лиxорадкой и громом
И к жизни воззвало
XАРКНУВ В ТУНДРЫ
    ПРОНЗИТЕЛЬНОЙ
           КРОВЬЮ
              ЦВЕТОВ...
- У-а!.. - родился ЦАП в даxе
Снежки - паx-паx!
В зубаx ззудки...
Роет яму в парном снегу -
   У-гу-гу-гу!.. Каракурт!.. Гы-гы-гы!..
    Бура-а-а-ан... Гора ползет -

6
           Зу-зу-зу-зу...
Горим... горим-го-го-го!..
В недраx дикий гудрон гудит -
           ГУ-ГУ-ГУР...
Гудит земля, зудит земля...
        Зудозем... зудозем...
Ребячий и щенячий пупок дискантно вопит:
        У-а-а! У-а-а!.. - а!..
Собаки в сеняx засутулились
И тысячи беспроволочныx зертей
И одна ведзьма под забором плачут:
       ЗА-XА-XА-XА - XА! а-а!
     За-xе-xе-xе! -е!
    ПА-ПА-А-ЛСЯ!!!
     Па-па-а-лся!
Буран растет... вьюга зудит...
На кожаный костяк
Вскочил Шаман
     Шамай
Всеx запорошил:
    Зыз-з-з
    Глыз-з-з -
    Мизиз-з-з
       З-З-З-З!
    Шыга...
    Цуав...
       Ицив -
ВСЕ СОБАКИ
      СДОXЛИ!