Mimarlıkta kuramın gerekliliğine Uğur Tanyeli’nin ‘Mimarlığı tarihyazımı mı icat eder?’ sorusuyla başlayabiliriz.

Mimarlıkta kuramın gerekliliğinin sorgulanması mimarlık ürünlerinin zaten görsel kaynak nitelğinde olmasından ileri gelir. Ancak bu somut
ürünler yalnızca sonuçtur, öncesi ve sonrasıyla değerlendirilmelidir. Yani somut ürünler fikirden doğabilir veya tasarım önce somut olarak
vardır, sonra doğruluğu sorgulanır-temellendirilir. Ancak ilerleyen aşamalarda fikirle veya ürünle başlanmış da olsa ikisi sıralı bir devinim
halinde sonuca ulaşır.

Mimarlıkta kuram genel olarak mimarlığı bilim olarak ele almak yani bilimsel yöntemlere dayanarak gözlemlemek, sorgulamak, tartışmak,
araştırmak, geliştirmek, analiz-sentez etmek, sınıflandırmak için gereklidir. Çünkü bilim sistmematiktir, olanın üzerine koyarak ilerler.
Mimarlıkta kuram ise, salt bilgi içerdiğinde nesnel; eleştiri ve düşünsellik içerdiğinde de öznel niteliğe bürünür. Peki bu ne işe yarar?
Öncelikle sınırlarının genişlemesini sağlar, farklı bakış açıları kazandırır. Nasıl ki felsefe bilimi sorgular, düşündürür ve bir sonuç elde etmez
ama keşfetmeye yönlendirirse mimarlık da ileriye gitmek ve keşfetmek için sorgulamaya ve düşünmeye ihtiyaç duyar. Örneğin Vitrivius
utilitas-fermitas-venistas üçlüsünü sunmasaydı tasarımlar doğru kriterlerde somutlaşabilir miydi? Veya modern mimarlık sorgulanmasaydı,
post-modern ürünler ortaya çıkabilir miydi? Aslında mimari parametreler mimarlık tarihi metinlerinde icat edilerek tasarım pratiğine
dökülmüştür de diyebiliriz.
‘Yeni biçim ve yaklaşımlarla yazılmış mimarlık tarihleri yeni mimarlık tanımları yapar ve mimarlık alanına her gün yeni sınırlar çizerler.
Bir yandan yeni sınırlar çizer, öte yandan da eski sınırları ihlal ederler. Mimarlık üzerine düşünmek tam da budur.’'[1] Ifadesi de konuyu
açıklıyor.

Mimarlıkta kuramın tarihine gelecek olursak, bazı noktalarda kronolojisinden ayrılmış olmakla beraber genelen paralellik gösterdiğini
söyleyebiliriz. ‘Mimarlık tarihini ele alırken onu insanlığın evriminin üç temel aşamasını meydana getiren göçebe uygarlık-tarımsal
uygarlık-endüstri uygarlığı dönemlerine göre mafsallandırmanın en isabetli yöntem olacağı kesindir.’[2]

Tarımsal düzende Roma’da Vitrivius’la ilkelerle ve yeni icatlarla, sistematik düzenlerden yani matematiksel oran ve düzenlerin var
olmasından dolayı kuramın varlığından söz edebiliriz.
Rönesans ise bu dönemde düşünce bağlamında tarihsel bir kırılmadır. Rönesans’a kadar söylem yalnızca salt bilgiyken, sonrasında yazılı
metin olmuş ve gerekçelendirilmiştir. Bu dönemden sonra kuramsal çalışmalar ağırlık kazanmıştır. Sanat zanaat ayrımı ve aydınlanma,
mimarlığı farklı düşünsel boyuta taşımış, yeni buluşlar-perspektif gibi- yeni bakış açıları kazandırarak özgür düşünceyle gelen tartışma
ortamı oluşmasını sağlamıştır.

Endüstri çağı yani modern mimari, eskiyi rededer. Modern mimarlık kuramları içerisinde endüstrileşme, yalınlık malzeme gibi kavramlar
pratikte ve kuramsal düşüncede etkin olmuştur. 1920’lerde Bauhaus, birçok akımın öncülüdür. Uluslararası üslupta Le Corbusier yeni
mimarlığın beş ilkesini yayınlar ve -biçim işlevi izler-mottosuyla işlevselciliği, ‘less is more’la Mies minimalist ve rasyonel anlayışı
benimser. Postmodern kuramlarda ise modern mimariye antitez olarak ‘less is bore’ ile Robert Venturi’nin eğilimleri ön plana çıkar ve
Learning from Las Vegas’la eleştirel ve sorgulayıcı bir dille açıklanır. 1960’larda Archigram, fütürizm gibi akımlar ve Reyner Banham
teknoloji ve pop temalı fikirleriyle bu döneme yeni bir anlayış getirir.

Işlevsel anlayışların durağan ve ruhsuz olduklarını düşünen, kütle vurgusunun ve biçimselliğin ön plana çıkarıldığı anlayışlar da modern ve
postmodern kuram tarihinde yer etmiştir. Bunlar ekspresyonizm, dekonstrüktüvizm, organik mimari gibi akımlardır ve sade buldukları
rasyonel anlayışlara antitez olarak heykelsi yapılar üretmiştirler.

Özetle modern kuram tarihinde kuramsal düşünce ‘düşünülmüşler üzerine düşünme’ halini alır ve daha soyut, rasyonel ilkeler halinde
tanımlanır. Geleceği sadece aydınlatmaz, yeni parametre ve ölçütler de geliştirir.

KAYNAKÇA
[1] Arradamento Mimarlık Dosya:’ Mimarlık Tarihinin İcadı’ Uğur Tanyeli
[2] Bülent Özer ‘Kültür Samat Mimarlık’
Dosya’Mimarlık ve Kuram’ Ülker B. Seymen, Mimarlık Dergisi
Gerçekten Bilmeniz Gereken 50 Mimarlık Fikri ‘Philip Wilkinson’
Söylem ve Kuram’Mimari Bilgi Alanının Sınırlarını Çizmek’ Uğur Tanyeli, Mimarlık Dergisi
Başlangıcını endüstri devriminin oluşturduğu makineleşme ve çağdaşlaşma insanoğlunun