ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ

Η απαγόρευση εκφράζεται κυρίως με 2 τρόπους:

α) noli/ nolite + απαρέμφατο Ενεστώτα (για β' πρόσωπο)

(ο τύπος noli είναι β΄ ενικό προστακτικής Ενεστώτα του nolo = non volo, δεν θέλω
και το nolite είναι το β΄ πληθυντικό της προστακτικής του ίδιου χρόνου).

π.χ. noli spectare = μη σε απασχολήσει

nolite confidere = μην έχετε εμπιστοσύνη

β) ne (ή κάποια άλλη αρνητική λέξη, όπως nemo, nihil, numquam κ.τ.λ.) + υποτακτική
Παρακειμένου (για όλα τα πρόσωπα της προστακτικής).

π.χ. ne hoc feceris = μην κάνεις αυτό

Σημείωση
Κατά την τροπή του β΄ τρόπου στον α΄ τρόπο να προσέχετε ότι, αν υπάρχει αρνητική αόριστη
αντωνυμία, αυτή πρέπει να αντικατασταθεί με καταφατική αόριστη αντωνυμία (γιατί δεν μπορούν
να υπάρχουν 2 αρνήσεις, noli/ nolite και nemo, nihil …)

π.χ. neminem credideritis patriae consulturum esse > nolite credere aliquem
patriae consulturum esse ( το υποκείμενο neminem του ειδικού απαρεμφάτου μετατρέπεται σε aliquem,
λόγω της ύπαρξης του nolite)

Αλληλοπάθεια

Στα λατινικά λείπει η αλληλοπαθητική (ή αλληλοπαθής) αντωνυμία. Ο συνηθέστερος τρόπος για να

εκφραστεί η αλληλοπάθεια είναι η αιτιατική του πληθυντικού των προσωπικών αντωνυμιών (nos, vos,
se) με την πρόθεση inter και τα τρία πρόσωπα του πληθυντικού του κατάλληλου ρήματος.

Π.χ. inter nos amamus = αγαπάμε ο ένας τον άλλο (αλλήλους)

inter vos amatis = αγαπάτε ο ένας τον άλλο (αλλήλους)
inter se amant = αγαπούν ο ένας τον άλλο (αλλήλους)

ΑΥΤΟΠΑΘΕΙΑ

Η Λατινική γλώσσα δεν διαθέτει αυτοπαθητικές αντωνυμίες, αλλά

 η κτητική αντωνυμία suus-a-um
 και η προσωπική se (χρησιμοποιούμε συμβατικά τον τύπο της αιτιατικής, λόγω έλλειψης της ονομαστικής
πτώσης)
χρησιμοποιούνται μόνο για να εκφράσουν αυτοπάθεια, η οποία διακρίνεται σε ευθεία (ή άμεση)
και πλάγια (ή έμμεση).

α) ευθεία (ή άμεση) αυτοπάθεια έχουμε όταν οι αντωνυμίες suus, se αναφέρονται στο υποκείμενο του

ρηματικού τύπου από τον οποίο εξαρτώνται (είτε είναι ρήμα είτε ονοματικός τύπος του ρήματος-
απαρέμφατο, μετοχή, σουπίνο, γερούνδιο ή γερουνδιακό)

π.χ. Cassiope, superba forma sua, cum Nymphis se comparat.(3)

(Η Κασσιόπη, περήφανη για την ομορφιά της, συγκρίνει τον εαυτό της με τις Νηρηίδες)
Το se λειτουργεί ως αντικείμενο του ρήματος comparat, το οποίο έχει για υποκείμενό του το Cassiope.
Το se αναφέρεται στο Cassiope, άρα έχουμε ευθεία (ή άμεση) αυτοπάθεια. Παρόμοια, και το sua που
εξαρτάται από το comparat και αναφέρεται στο Cassiope εμφανίζει ευθεία (ή άμεση) αυτοπάθεια.

Σημείωση: Αυτοπαθητικές αντωνυμίες για το α΄ και β΄ πρόσωπο δεν υπάρχουν. Η αυτοπάθεια στα

πρόσωπα αυτά εκφράζεται με ρήμα ενεργητικής φωνής και την προσωπική αντωνυμία του αντίστοιχου
προσώπου σε πλάγια πτώση.

Π.χ.
amo + αιτιατική
amo me = αγαπώ τον εαυτό μου
amas te = αγαπάς τον εαυτό σου
amamus nos = αγαπάμε τους εαυτούς μας
amatis vos = αγαπάτε τους εαυτούς σας
subvenio + δοτική
subvenio mihi = βοηθώ τον εαυτό μου
subvenis tibi = βοηθάς τον εαυτό σου
subvenimus nobis = βοηθάμε τους εαυτούς μας
subvenitis vobis = βοηθάτε τους εαυτούς σας

β) πλάγια (ή έμμεση) αυτοπάθεια έχουμε όταν οι αντωνυμίες suus, se δεν αναφέρονται στο υποκείμενο

του ρηματικού τύπου από τον οποίο εξαρτώνται.

π.χ. (Cassius) existimavit ad se venire hominem… (14)

(ο Κάσσιος νόμισε ότι ερχόταν προς αυτόν ένας άνθρωπος)
Το ad se λειτουργεί ως εμπρόθετος προσδιορισμός της κίνησης σε πρόσωπο στο venire, το οποίο έχει για
υποκείμενό του το hominem. Το se όμως δεν αναφέρεται στο υποκείμενο του ρηματικού τύπου από τον
οποίο εξαρτάται αλλά στο υποκείμενο του ρήματος(Cassius), άρα έχουμε πλάγια (ή έμμεση) αυτοπάθεια.

Tandem puella, longa mora standi fessa, rogavit materteram, ut sibi paulisper loco cederet. (38)
(Τελικά η κοπέλα, κουρασμένη από την πολλή ορθοστασία, ζήτησε από τη θεία (της)
να της παραχωρήσει για λίγο τη θέση της).
Το sibi, που αναφέρεται στην κοπέλα, εξαρτάται από το ρ. cederet στο οποίο ενν. ως υποκείμενο το
matertera (που είναι το υποκ. της κύριας πρότασης). Άρα έχουμε πλάγια (ή έμμεση) αυτοπάθεια γιατί,
όπως τονίζει και το σχολικό εγχειρίδιο (σ. 60) το sibi «αναφέρεται στο υποκείμενο της κύριας πρότασης
ενώ βρίσκεται σε δευτερεύουσα».

Πρακτικά: Όταν το se είναι αντικείμενο ρήματος έχουμε πάντα ευθεία (ή άμεση) αυτοπάθεια.

Παρατηρήσεις
1. Στα λατινικά δεν υπάρχει αυτοπαθητική αντωνυμία για το α΄ και το β΄ πρόσωπο. Για να εκφράσουμε
αυτοπάθεια χρησιμοποιούμε τις πλάγιες πτώσεις του α΄ και β΄ προσώπου και ρήμα ενεργητικής φωνής.

π.χ. amo me= αγαπώ τον εαυτό μου // nocetis vobis= βλάπτετε τους εαυτούς σας

2. Η αυτοπάθεια μπορεί να εκφραστεί και μονολεκτικά με ρήμα παθητικής φωνής αλλά μέσης διάθεσης
[ευθεία (ή άμεση) αυτοπάθεια].

π.χ. (Germani) lacte, caseo et carne nutriuntur. .. et in fluminibus lavantur. (15)

(Οι Γερμανοί) τρέφονται με γάλα, τυρί και κρέας… και πλένονται στα ποτάμια.
nutriuntur= nutriunt se = τρέφουν τους εαυτούς τους
lavantur= lavant se = πλένουν τους εαυτούς τους

3. Για να εκφράσουμε κτήση χωρίς αυτοπάθεια στο γ΄ πρόσωπο χρησιμοποιούμε τις πλάγιες πτώσεις της
επαναληπτικής αντωνυμίας is, ea, id
pater suus = ὁ ἑαυτοῦ πατήρ = ο πατέρας του (του ίδιου)
pater eius = ὁ πατήρ αὐτοῦ = ο πατέρας του (κάποιου άλλου)

π.χ. Silius gloriae Vergili studebat ingeniumque eius fovebat. (5)

[Ο Σίλιος τη δόξα του Βιργιλίου επεδίωκε και περιέβαλε με αγάπη το πνεύμα του (του Βιργιλίου), γιατί η
επαναληπτική αντωνυμία εκφράζει απλώς κτήση χωρίς αυτοπάθεια.]

ενώ αν Silius gloriae Vergili studebat ingeniumque suum fovebat [… το πνεύμα του [του ίδιου, δηλ. του
Σίλιου, γιατί η κτητική αντωνυμία εκφράζει κανονικά αυτοπάθεια και αναφέρεται στο υποκείμενο της
πρότασης]

B' ΟΡΟΣ ΣΥΓΚΡΙΣΗΣ - ΑΠΟΛΥΤΗ ΣΥΓΚΡΙΣΗ

Μετά από:

συγκριτικά επίθετα

συγκριτικά επιρρήματα και σπανιότερα,

ρήματα με συγκριτική έννοια,

ακολουθεί β΄ όρος σύγκρισης, ο οποίος μπορεί να εκφέρεται με:

α) απλή αφαιρετική

π.χ. etsi ego clamabam nihil esse bello civili miserius (37) = αν και εγώ φώναζα ότι τίποτα δεν είναι

πιο αξιοθρήνητο από τον εμφύλιο πόλεμο

bello: απλή αφαιρετική συγκριτική, με α΄ όρο σύγκρισης το nihil, εξαιτίας του συγκριτικού βαθμού

miserius

β1) quam + ομοιόπτωτα με τον α΄ όρο (όταν τα συγκρινόμενα μέλη είναι πτωτικά)

π.χ. nihil est miserius quam ipsa victoria (37)

quam victoria: β΄ όρος σύγκρισης (ο β΄ όρος εκφέρεται με quam και ομοιόπτωτα με τον α΄ όρο,

nihil) λόγω του συγκριτικού βαθμού miserius

β2) quam + ομοιότροπα με τον α΄ όρο (όταν τα συγκρινόμενα μέλη είναι απαρέμφατα, εμπρόθετοι,
επιρρήματα)

π.χ.

Manium Curium malle locupletibus imperare quam ipsum fieri locupletem (36) = … ότι ο Μ.

Κούριος προτιμά να εξουσιάζει τους πλούσιους παρά να γίνει ο ίδιος πλούσιος

quam fieri: β΄ όρος σύγκρισης (ο β΄ όρος εκφέρεται με quam και ομοιότροπα προς τον α΄ όρο,

imperare) λόγω του malle = magis velle (ρηματικός τύπος με συγκριτική έννοια)

Αξιοπρόσεκτες παρατηρήσεις

1. Ας μην ξεχνάμε ότι ως β΄ όρος σύγκρισης λειτουργούν και οι δευτερεύουσες παραβολικές

προτάσεις(απλές και υποθετικές) με α΄ όρο μια άλλη πρόταση, συνήθως την κύρια.
2. Κατά τη σύγκριση, ο β΄ όρος σύγκρισης συχνά παραλείπεται. Το είδος αυτό της σύγκρισης
χαρακτηρίζεται ως απόλυτη σύγκριση (27, 37). Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο συγκριτικός
εκφράζει
βαθμό μεγαλύτερο από το λογικό μέτρο και μεταφράζεται με θετικό βαθμό συνοδευόμενο από
το
«κάπως» ή το «μάλλον».

Ο συγκριτικός επίσης είναι δυνατόν να ενισχύεται με τις αφαιρετικές του μέτρου/ διαφοράς multo

(= πολύ) και paulo (= λίγο), οπότε και μεταφράζουμε με συγκριτικό βαθμό

π.χ. dixit … videri tamen ea sibi duriora et acerbiora (27) = είπε ότι του φαίνονταν όμως

αυτά κάπως τραχιά και στυφά

qui  multo minor natu erat (27) = ο οποίος ήταν  πολύ μικρότερος  στην ηλικία.

Ανάλυση μετοχής σε δευτερεύουσα πρόταση

Χρόνος Χρονική σχέση με ρήμα Χρόνος ρήματος αναλυμένης δευτερεύουσας

μετοχής πρότασης πρότασης

ενεστώτας σύγχρονο ενεστώτας (ρήμα εξάρτησης αρκτικού χρόνου)

παρατατικός (ρήμα εξάρτησης ιστορικού χρόνου)

παρακείμενος προτερόχρονο παρακείμενος (ρήμα εξάρτησης αρκτικού χρόνου)

υπερσυντέλικος ή παρακείμενος (ρήμα εξάρτησης
ιστορικού χρόνου)

μέλλοντας υστερόχρονο ενεστώτας ενεργ. περ. συζυγίας (ρήμα εξάρτησης

αρκτικού χρόνου)
παρατατικός ενεργ. περ. συζυγίας (ρήμα
εξάρτησης ιστορικού χρόνου)

Αναλυτικότερα:

1. Επιθετική μετοχή:
εισαγωγή:qui, quae, quod σε ονομαστική πτώση (σε γένος και αριθμό, ανάλογα με το υποκείμενο της
μετοχής) ως υποκείμενο της πρότασης.
εκφορά: οριστική έγκλιση

2. Αιτιολογική μετοχή:
εισαγωγή:quod, (quia) για αντικειμενική και υποκειμενική αιτιολογία
  cum για αποτέλεσμα εσωτερικής λογικής διεργασίας
εκφορά: οριστική έγκλιση (αντικειμενική αιτιολογία)
  υποτακτική έγκλιση (υποκειμενική αιτιολογία/ αποτέλεσμα εσωτερικής λογικής
διεργασίας)

Προσοχή! Μοναδικό παράδειγμα υστερόχρονου: dum obvia turba quasi moriturum eum miseratur

(delatus est):δηλώνει υστερόχρονο στο παρελθόν και το Βιβλίο του Καθηγητή τη χαρακτηρίζει
υποκειμενικής αιτιολογίας. Αναλύεται: quod is moriturus esset.

• Δεν παραλείπω το υποκείμενο της πρότασης.

3. Χρονική μετοχή

Όλες οι χρονικές μετοχές των κειμένων εξαρτώνται από ρήμα ιστορικού χρόνου, άρα γίνεται χρήση και
του cum του ιστορικού-διηγηματικού.
[Στην περίπτωση quod Tarquinium dixisse ferunt exulantem, (44) η μετοχή θεωρείται ότι εξαρτάται
μόνο από το απαρέμφατο του παρακειμένου, που λειτουργεί ως ιστορικός χρόνος.]

εισαγωγή α) σύγχρονο: dum, cum

:
  β) προτερόχρονο: postquam/ ut (ubi, simul), cum

εκφορά α) σύγχρονο: dum + οριστική ενεστώτα (όλες οι χρονικές μετοχές ενεστώτα των προς
: εξέταση κειμένων δηλώνουν συνεχιζόμενη πράξη στη διάρκεια της οποίας,
συμβαίνει το ρήμα της πρότασης)
    cum + υποτακτική παρατατικού
  β) προτερόχρονο: postquam/ ut (ubi, simul) + οριστική παρακειμένου (υπερσυντελίκου)
    cum + υποτακτική υπερσυντελίκου

Προσοχή!1: Ενώ γενικά αναλύω μια μετοχή σε πρόταση χωρίς να πειράξω τη σύνταξη ή τη φωνή, στις
περιπτώσεις των ιδιαζουσών/νόθων αφαιρετικών απόλυτων χρονικών μετοχών (21, 29, 34) τρέπω τη
σύνταξη σε ενεργητική, όπως και μεταφράζω.

Προσοχή!2: Το ίδιο συμβαίνει και στη συνημμένη μετοχή (20) extractum imperatorem eum salutavit.
Αναλύεται: postquam/ut miles extraxit /extraxerat eum, cum miles extraxisset eum και λιγότερο
σωστή θεωρείται η ανάλυση postquam/ut is extractus est/erat, cum is extractus esset.

• Δεν παραλείπω το υποκείμενο της πρότασης.

4. Εναντιωματική μετοχή

εισαγωγή: etsi
εκφορά: οριστική έγκλιση

• Δεν παραλείπω το υποκείμενο της πρότασης.

5. Υποθετική μετοχή

Η μόνη υποθετική μετοχή που συναντούμε στα κείμενα βρίσκεται σε πλάγιο λόγο (αφού βρίσκεται σε
δευτερεύουσα βουλητική πρόταση): ne, intercepta epistula, nostra consilia ab hostibus cognoscantur
(45).

εισαγωγή: si
εκφορά: υποτακτική παρακειμένου (υποτακτική γιατί είμαστε σε πλάγιο λόγο και παρακείμενος γιατί
δηλώνει το προτερόχρονο στο παρόν), με άλλα λόγια: si intercepta sit epistula

Σημείωση1: Η κατηγορηματική μετοχή (στα κείμενα 20 & 36) δεν αναλύεται στη λατινική σε
δευτερεύουσα πρόταση.

Σημείωση2: Η τροπική μετοχή, όπως και στα ελληνικά, δεν αναλύεται σε δευτερεύουσα πρόταση.

Παρατήρηση: Γενικά, δεν ξεχνώ ότι το υποκείμενο της μετοχής γίνεται υποκείμενο της πρότασης, που
σχηματίζω, και ότι η πρότασή μου πρέπει να περιλαμβάνει όλους τους όρους που εξαρτώνται από τη
μετοχή που αναλύω.

 Σύμπτυξη πρότασης σε μετοχή

Α) Αν το ρήμα της πρότασης, που θα συμπτυχθεί, είναι σε κάθε χρόνο εκτός από ενεργητικό
παρακείμενο/υπερσυντέλικο:

Τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσετε είναι τα εξής:

α. Βρίσκετε τη χρονική βαθμίδα του ρήματος της πρότασης, σε σχέση με την πρόταση μέσα στην οποία
θα ενταχθεί η μετοχική πρόταση που θα προκύψει:

Χρονική σχέση πρότασης, που θα συμπτυχθεί, Χρόνος μετοχής

με δευτερεύουσα/κύρια στην οποία θα ενταχθεί

ταυτόχρονη πράξη μετοχή ενεστώτα

προτερόχρονη πράξη μετοχή παρακειμένου

 υστερόχρονη πράξη μετοχή μέλλοντα

Πρακτικά, με εξαιρέσεις που θα τονιστούν και στις ασκήσεις, οι οποίες ακολουθούν, ισχύει:

ενεστώτας/ παρατατικός μετοχή ενεργητικού ενεστώτα

ενεργητικού ρήματος ή
αποθετικού/ημιαποθετικού

μέλλοντας απλός και συντελεσμένος μετοχή ενεργητικού μέλλοντα

ενεργητικού ρήματος ή
αποθετικού/ημιαποθετικού

παρακείμενος/ υπερσυντέλικος μετοχή παθητικού παρακειμένου

παθητικής φωνής

β. Βρίσκετε το υποκείμενο του ρήματος που θα αποτελέσει και το υποκείμενο της μετοχής η οποία θα
δημιουργηθεί.

1. Αν αποτελεί όρο της πρότασης, στην οποία θα ενταχθεί, τότε η μετοχή, που θα δημιουργηθεί, (και το
υποκείμενό της) θα γίνει συνημμένη στην πτώση αυτή (εννοείται στο ίδιο γένος και αριθμό).

π.χ. Sulpicius Gallus legatus Luci Aemili Pauli erat, qui bellum adversus Persen regem gerebat.→
Sulpicius Gallus legatus Luci Aemili Pauli, bellum adversus Persen regem gerentis, erat.

2. Αν δεν αποτελεί όρο της πρότασης, στην οποία θα ενταχθεί, τότε η μετοχή, που θα δημιουργηθεί, (και
το υποκείμενό της) θα γίνει απόλυτη σε πτώση αφαιρετική (μετοχή και υποκείμενο).

π.χ. Αt contra hos, si pergis, aut immatura mors aut longa servitus manet.→ Αt contra hos, te
pergente, aut immatura mors aut longa servitus manet.

Σημείωση: Εννοείται πως το/τα αντικείμενο/α και, γενικά, ετερόπτωτοι και επιρρηματικοί προσδιορισμοί
παραμένουν ως έχουν, ενώ οι ομοιόπτωτοι στο υποκείμενο προσδιορισμοί ακολουθούν την πτώση του.

Β) Αν το ρήμα της πρότασης είναι σε ενεργητικό παρακείμενο/υπερσυντέλικο

Τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσετε είναι τα εξής:

Επειδή δηλώνει το προτερόχρονο, και στην ενεργητική φωνή δεν υπάρχει μετοχή για το προτερόχρονο,
τρέπετε τη σύνταξη σε παθητική, δηλαδή σε μετοχή παθητικού παρακειμένου.

παρακείμενος/ υπερσυντέλικος μετοχή παθητικού παρακειμένου

 ενεργητικής φωνής

α. Βρίσκετε το (άμεσο) αντικείμενο του ρήματος της πρότασης, που θα συμπτυχθεί σε μετοχική, (το

οποίο και θα αποτελέσει το υποκείμενο της παθητικής μετοχής η οποία θα σχηματιστεί), και ακολουθείτε
την εξής διαδικασία:

1. Αν αποτελεί όρο της πρότασης μέσα στην οποία θα ενταχθεί η μετοχική πρόταση, τότε δημιουργείτε
μετοχή παθητικού παρακειμένου συνημμένη στην πτώση αυτή.

π.χ. Tum terror Cassium concussit et e somno eum excitavit. →Tum terror e somno Cassium concussum
excitavit. Το ρήμα της πρότασης, που ζητείται να συμπτυχθεί σε μετοχή που να δηλώνει το
προτερόχρονο, είναι ενεργητικού παρακειμένου, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να τρέψουμε τη
σύνταξη σε παθητική. Όμως το αντικείμενο του ενεργητικού ρήματος, που θα αποτελέσει το υποκείμενο
της παθητικής μετοχής, είναι ταυτόχρονα και αντικείμενο της πρότασης μέσα στην οποία θα ενταχθεί η
μετοχή. Άρα η μετοχή, που θα σχηματιστεί, θα πρέπει να γίνει συνημμένη σε αυτό. Και επειδή ως
αντικείμενο έχουμε την επαναληπτική αντωνυμία, θα την αντικαταστήσουμε με το όνομα στο οποίο
αναφερόταν.

2. α. Αν δεν αποτελεί όρο της πρότασης, μέσα στην οποία θα ενταχθεί η μετοχική πρόταση, τότε
δημιουργείτε αφαιρετική απόλυτη μετοχή παθητικού παρακειμένου και σε ίδια πτώση βάζετε και το
υποκείμενο της μετοχής.

π.χ. (Cassius) timorem concepit nomenque eius audire cupivit. →(Cassius) timore concepto nomen eius
audire cupivit.

β. Το έμμεσο αντικείμενο του ρήματος, αν υπάρχει, παραμένει το ίδιο και στην παθητική σύνταξη (ως
έμμεσο αντικείμενο δηλαδή).

π.χ. Haec postquam domestici Scipioni rettulerunt, is fores reserari eosque intromitti iussit. (34) →His
(a domesticis) Scipioni relatis, is fores reserari eosque intromitti iussit.

γ. Το υποκείμενο της πρότασης, που θα συμπτυχθεί σε μετοχή με παθητική σύνταξη, το τρέπετε σε

ποιητικό αίτιο (έμψυχο: ab + αφαιρετική ή άψυχο: απλή κυρίως αφαιρετική) μόνο στην περίπτωση
που δεν αποτελεί όρο της πρότασης (υποκείμενο/αντικείμενο) στην οποία θα ενσωματωθεί.

π.χ. Οb repentinum monstrum terror animos militum invaserat et exercitus fiduciam amiserat → Οb
repentinum monstrum, terrore animis militum invasis, exercitus fiduciam amiserat

ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ ΑΠΟΛΥΤΗ ΜΕΤΟΧΗ (Ablativus absolutus)

Απόλυτη είναι η μετοχή της οποίας το υποκείμενο δεν έχει καμία σχέση με τους όρους του ρήματος της
πρότασης. Στα λατινικά η μετοχή αυτή, καθώς και το υποκείμενό της, εκφέρεται με αφαιρετική πτώση.
Διακρίνεται σε:
Α. Γνήσια ή κανονική αφαιρετική απόλυτη
Β. Ιδιάζουσα ή νόθη αφαιρετική απόλυτη
Γ. Ιδιόμορφη ή ατελής αφαιρετική απόλυτη

Α. Γνήσια ή κανονική αφαιρετική απόλυτη

Είναι μετοχή κάθε χρόνου ενεργητικής ή παθητικής φωνής. Το υποκείμενό της δεν έχει σχέση, ούτε
συντακτική ούτε νοηματική, με τους όρους του ρήματος της πρότασης.

Β. Ιδιάζουσα ή νόθη αφαιρετική απόλυτη

Είναι πάντα μετοχή παθητικού παρακειμένου σε αφαιρετική πτώση και ισοδυναμεί με μετοχή
ενεργητικού αορίστου ή παρακειμένου της αρχαίας ελληνικής, την οποία η λατινική δε διαθέτει. Το
εννοούμενο ποιητικό αίτιο της μετοχής ταυτίζεται νοηματικά με το υποκείμενο του ρήματος. Αν και είναι
μετοχή παθητικού παρακειμένου στη μετάφρασή της χρησιμοποιούμε ενεργητική σύνταξη.

Γ. Ιδιόμορφη ή ατελή αφαιρετική απόλυτη

Σε αυτή την περίπτωση έχουμε σχηματισμό αφαιρετικής απόλυτης χωρίς καμία μετοχή αλλά με ένα
όνομα ή αντωνυμία ως υποκείμενο και με ένα ουσιαστικό (που δηλώνει αξίωμα, ηλικία, επάγγελμα) ή
ειδικό επίθετο ως κατηγορηματικό προσδιορισμό. Το φαινόμενο αυτό συμβαίνει όταν υπάρχει ανάγκη
χρήσης της μετοχής ενεστώτα του sum, η οποία δεν υπάρχει στα λατινικά. Τη μετοχή δεν μπορούμε να
την εννοήσουμε, αφού ό,τι λείπει σε μια γλώσσα δεν είναι δυνατόν να το σκέφτονται εκείνοι που τη
μιλούν.

ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΜΕΤΟΧΗΣ ΣΕ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ ΠΡΟΤΑΣΗ

Α. ΑΝΑΛΥΣΗ ΓΝΗΣΙΑΣ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ

Η γνήσια αφαιρετική απόλυτη μετοχή αναλύεται στην αντίστοιχη δευτερεύουσα επιρρηματική

πρόταση διατηρώντας την ενεργητική ή παθητική σύνταξη.

Η διαδικασία μετατροπής έχει ως εξής:

α) Το υποκείμενο της μετοχής (που βρίσκεται σε αφαιρετική) τρέπεται σε υποκείμενο του ρήματος της
δευτερεύουσας πρότασης (σε ονομαστική).
β) Η μετοχή γίνεται ρήμα ίδιας φωνής με τη μετοχή.

Παράδειγμα
- Occiso Scriboniano (κείμενο 23) = cum Scribonianus occisus esset ή postquam/ ubi/ ut Scribonianus
occisus est.

Β. ΑΝΑΛΥΣΗ ΙΔΙΑΖΟΥΣΑΣ Ή ΝΟΘΗΣ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ

Αναλύεται στην αντίστοιχη δευτερεύουσα επιρρηματική πρόταση τρέποντας την παθητική σύνταξη σε

ενεργητική.

Τα βήματα που ακολουθούμε για την ανάλυσή της είναι:

α) Η παθητική σύνταξη τρέπεται σε ενεργητική
β) Το υποκείμενο της μετοχής τρέπεται σε αντικείμενο του ρήματος της δευτερεύουσας πρότασης (σε
πτώση αιτιατική).
γ) Το ποιητικό αίτιο (που εννοείται) τρέπεται σε υποκείμενο του ρήματος της δευτερεύουσας πρότασης.

Παραδείγματα
1. deletis legionibus (κείμενο 21) = cum Galli legiones delevissent ή postquam/ ubi/ ut Galli legiones
deleverunt.
2. quibus interemptis (κείμενο 21) = cum Camillus eos interemisset ή postquam/ ubi/ ut Camillus eos
interemit.
3. audita salutatione (κείμενο 29) = cum Augustus salutationem audivisset ή postquam/ ubi/ ut
Augustus salutationem audivit.
4. abiectis armis (κείμενο 34) = cum praedones arma abiecissent ή postquam/ ubi/ ut praedones
arma abiecerunt.
5. occupata urbe (κείμενο 40) = cum Sulla urbem occupavisset ή postquam/ ubi/ ut Sulla urbem
occupavit.
6. hac re audita (κείμενο 47) = cum Augustus hanc rem audivisset ή postquam/ ubi/ ut Augustus
hanc rem audivit.
7. admissis amicis (κείμενο 48) = cum Sertorius amicos admisisset ή postquam/ ubi/ ut Sertorius
amicos admisit.
Επισήμανση: Όλες οι περιπτώσεις ιδιάζουσας αφαιρετικής απόλυτης των προς εξέταση κειμένων
μετατρέπονται σε χρονικές προτάσεις που δηλώνουν το προτερόχρονο.
Προσοχή στην αφαιρετική απόλυτη μετοχή intercepta epistula (κείμενο 45). Η μετοχή αυτή μπορεί να
θεωρηθεί γνήσια αφαιρετική απόλυτη, γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι παθητικής φωνής. Όμως στην
πραγματικότητα η μετοχή είναι ιδιάζουσα, γιατί το ποιητικό αίτιο ταυτίζεται με το λογικό υποκείμενο (=
ποιητικό αίτιο) του ρήματος εξάρτησης. Σε κάθε περίπτωση η μετοχή αναλύεται ως εξής: Curat et
providet ne, si epistula intercepta sit, nostra consilia ab hostibus cognoscantur.

Γ. ΑΝΑΛΥΣΗ ΙΔΙΟΜΟΡΦΗΣ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ

Στα προς εξέταση κείμενα συναντάμε δύο ιδιόμορφες αφαιρετικές απόλυτες (Brenno duce (κείμενο 21)
και patre imperatore (κείμενο 30), οι οποίες αναλύονται σε δευτερεύουσα χρονική πρόταση με τον cum
τον ιστορικό-διηγηματικό ή τον καθαρά χρονικό ακολουθώντας τα εξής βήματα:

α) Τρέπουμε το υποκείμενο και τον κατηγορηματικό προσδιορισμό σε υποκείμενο του ρήματος της

πρότασης και σε κατηγορούμενο αντίστοιχα (όλα σε πτώση ονομαστική)
β) Δημιουργούμε τύπο του ρήματος sum σε υποτακτική παρατατικού, (όταν πρόκειται για τον cum τον
ιστορικό - διηγηματικό) και σε οριστική παρατατικού (όταν πρόκειται για τον cum τον καθαρά χρονικό).

Παραδείγματα
- Brenno duce (κείμενο 21) = cum Brennus dux esset ή cum Brennus dux erat
Ιδιόμορφη ή ατελής αφαιρετική απόλυτη που δηλώνει χρόνο.
Brenno = υποκείμενο
Duce = κατηγορηματικός προσδιορισμός που δηλώνει αξίωμα στο Brenno.
- patre imperatore (κείμενο 30) = cum pater imperator esset ή cum pater imperator erat.
Ιδιόμορφη ή ατελής αφαιρετική απόλυτη που δηλώνει χρόνο.
patre = υποκείμενο
duce = κατηγορηματικός προσδιορισμός που δηλώνει αξίωμα στο patre.

ΣΥΜΠΤΥΞΗ ΜΙΑΣ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΣΕ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ ΑΠΟΛΥΤΗ ΜΕΤΟΧΗ

Α.
1. Αν το ρήμα της πρότασης βρίσκεται σε ενεστώτα /παρατατικό/μέλλοντα ενεργητικής φωνής ή
σε παρακείμενο/υπερσυντέλικο αποθετικού ή ημιαποθετικού ρήματος ή σε παθητικό
παρακείμενο/υπερσυντέλικο (δηλαδή δεν είναι σε παρακείμενο ή υπερσυντέλικο ενεργητικής
φωνής) και

2. αν το υποκείμενο του ρήματος της δευτερεύουσας πρότασης είναι διαφορετικό από το

υποκείμενο ή το αντικείμενο του ρήματος της κύριας πρότασης, τότε ακολουθούμε την εξής
διαδικασία για τη μετατροπή της πρότασης σε μετοχή:

α. Τρέπουμε το υποκείμενο του ρήματος σε υποκείμενο της μετοχής (πάντα σε πτώση αφαιρετική

και χωρίς να αλλάξουμε τον αριθμό)
β. Τρέπουμε το ρήμα σε μετοχή (σε αφαιρετική και έτσι ώστε να συμφωνεί με το υποκείμενο).

Συγκεκριμένα:

Ρήμα → Μετοχή
Ενεστώτας → Ενεστώτα
Παρατατικός → Ενεστώτας
Μέλλοντας → Μέλλοντας
Παρακείμενος παθητικής φωνής → Παρακείμενος παθητικής φωνής
Υπερσυντέλικος παθητικής φωνής → Παρακείμενος παθητικής φωνής

Παραδείγματα
- quod illic aurum pensatum est (κείμενο 21) = auro illic pensato
- cum lacrimae suae vincerent prorumperentque (κείμενο 23) = lacrimis suis vincentibus
prorumperentibusque
- quod Nasica … mentiebatur (κείμενο 24) = Nasica … mentiente
- quotiescumque avis non respondebat (κείμενο 29) = ave/i non respondente
- si … habet Asia suspicionem quandam luxuriae (κείμενο 30) = Asia habente
- si pergis (κείμενο 43) = te pergente

Β. - Αν το ρήμα της πρότασης βρίσκεται σε παρακείμενο ή υπερσυντέλικο ενεργητικής φωνής,

τότε, ανεξάρτητα από το αν το υποκείμενο του ρήματος της υπό μετατροπή πρότασης ταυτίζεται ή όχι με
κάποιον από τους όρους του ρήματος της κύριας πρότασης, ακολουθούμε την εξής διαδικασία για τη
μετατροπή της πρότασης σε μετοχή:

α. το (άμεσο) αντικείμενο του ρήματος που θέλουμε να τρέψουμε σε μετοχή γίνεται υποκείμενο της

μετοχής (πάντα σε πτώση αφαιρετική)
β. το ρήμα (που θα είναι σε ενεργητικό παρακείμενο ή υπερσυντέλικο) τρέπεται σε μετοχή
παρακειμένου (παθητικής φωνής) (σε πτώση αφαιρετική και έτσι ώστε να συμφωνεί με το υποκείμενό
της)
γ. αν το ποιητικό αίτιο της μετοχής ταυτίζεται με το υποκείμενο του ρήματος της πρότασης, το
παραλείπουμε. Στην αντίθετη περίπτωση, το δηλώνουμε κανονικά.

Παραδείγματα
- quod Asiam vidit (κείμενο 30) = Asia visa
- Quod ut praedones animadverterunt (κείμενο 34) = eo animadverso
- Haec postquam domestici Scipioni rettulerunt (κείμενο 34) = his relatis Scipioni a domesticis
- Cum … dona posuissent (κείμενο 34) = donis positis
- … cum ad eum magnum pondus attulissent (κείμενο 36) = magno pondere allato ad eum a Samnitibus
- cum viri sui consilium … cognovisset (κείμενο 49) = consilio … cognito
- … quod tonsoris praeripuisset officium (κείμενο 49) = officio tonsoris praerepto (ab ea)

Μετοχή

Μετοχή

Η μετοχή είναι ένας από τους 5 ονοματικούς τύπους των ρημάτων. Πρόκειται για ρηματικό επίθετο που
εκφράζει το σύγχρονο (μετοχή ενεστώτα ενεργητικής φωνής),
το προτερόχρονο (μετοχή παρακειμένου παθητικής φωνής) και
το υστερόχρονο (μετοχή μέλλοντα ενεργητικής φωνής) σε σχέση με το ρήμα της πρότασης που
αναφέρεται είτε στο παρόν είτε στο παρελθόν.

Τα είδη της μετοχής που απαντούμε στη λατινική είναι ίδια με αυτά της ελληνικής, δηλαδή:
 επιθετική
 κατηγορηματική και
 επιρρηματική.

Αναλυτικότερα:
 Επιθετική ή αναφορική μετοχή: επειδή στη λατινική δεν υπάρχουν άρθρα, η χρήση της είναι
περιορισμένη. Αντ΄ αυτής, συνηθέστερα χρησιμοποιείται η αναφορική πρόταση.
Στην ουσιαστικοποιημένη της μορφή λειτουργεί ως υποκείμενο, αντικείμενο, ετερόπτωτος προσδιορισμός
ή σπανιότερα ως προσθετικός/παραθετικός προσδιορισμός.
Ως επιθετοποιημένη, λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός, κατηγορούμενο και σπανιότερα ως
επιρρηματικό κατηγορούμενο ή κατηγορηματικός προσδιορισμός.

Ανάλυση: Αναλύεται σε δευτερεύουσα αναφορική πρόταση. Κατά την ανάλυσή της, το υποκείμενο της
μετοχής μετατρέπεται σε αναφορική αντωνυμία ονομαστικής πτώσης-ως υποκείμενο της δευτερεύουσας
πρότασης-και η μετοχή σε ρήμα, κατά κανόνα σε οριστική έγκλιση, στην ίδια χρονική βαθμίδα με τη
μετοχή. Σχηματικά:

Υ μετοχής → Υ δευτ. αναφορικής πρότασης (αναφορική αντωνυμία σε ονομαστική)

Μετοχή → Ρήμα ίδιας χρονικής βαθμίδας

 Υπόλοιποι όροι μετοχής → Όροι της δευτ. αναφορικής πρότασης (αναλλοίωτοι)

π.χ. Aesopi nostri Licinus servus tibi notus Roma Athenas fugit. (28) = Ο Λίκινος, ο δούλος του φίλου μας
Αισώπου, που σου είναι γνωστός (γνωστός σε σένα), δραπέτευσε από τη Ρώμη στην Αθήνα.

notus: προτερόχρονο

Aesopi nostri Licinus servus qui tibi notus est Roma Athenas fugit

 Κατηγορηματική μετοχή: Συμπληρώνει την έννοια του ρηματικού τύπου, από τον οποίο εξαρτάται,
λειτουργώντας συντακτικά ως κατηγορηματικός προσδιορισμός ή κατηγορούμενο στο υποκείμενο ή στο
αντικείμενο του ρηματικού τύπου. Εξαρτάται από ρήματα αισθήσεως σημαντικά κ. ά. και η χρήση της είναι
πολύ περιορισμένη. (Μάθημα 36)
π.χ. Ille se in scamno assidentem apud focum et ex ligneo catillo cenantem eis spectandum praebuit. (36)
= Εκείνος παρουσιάστηκε σ΄ αυτούς για να τον δουν να κάθεται σε ένα σκαμνί δίπλα στη φωτιά και να
τρώει από (ένα) ξύλινο πιάτο.

(assidentem, cenantem: κατηγορηματικές μετοχές εξαρτώμενες από ρήμα αισθήσεως σημαντικό, το

spectandum και χρησιμεύουν ως κατηγορούμενα στο άμεσο αντικείμενο του ρήματος praebuit “se”)

 Επιρρηματική μετοχή: Προσδιορίζει τη λογική σχέση ανάμεσα στο περιεχόμενό της και στο ρήμα της
πρότασης στην οποία βρίσκεται. Η επιρρηματική χρήση της μετοχής είναι πολύ συνηθισμένη και εκφράζει
μια επιρρηματική έννοια: τρόπο, χρόνο, αιτία, (προ) ϋπόθεση, παραχώρηση ή εναντίωση και, σπανιότατα,
σκοπό. Απαντά κυρίως σε χρόνο ενεστώτα (σύγχρονο) ή παρακείμενο (προτερόχρονο).

Διακρίνεται σε:
o -τροπική: σε χρόνο ενεστώτα και δεν αναλύεται σε δευτερεύουσα πρόταση (29).
π.χ. Homo quidam ei occurrit corvum tenens.

o -χρονική: σε ενεστώτα ή παρακείμενο για να εκφράσει σύγχρονο ή προτερόχρονο αντίστοιχα.

Αναλύεται σε δευτερεύουσα χρονική πρόταση με την επιλογή του κατάλληλου χρονικού συνδέσμου,
του χρόνου και της έγκλισης του ρήματος, ανάλογα με τη χρονική βαθμίδα την οποία εκφράζει και
τους κανόνες της ακολουθίας των χρόνων (ανατρέξτε και στο λήμμα των χρονικών προτάσεων του
ψηφιακού βοηθήματος).

Προσοχή! Όλες οι χρονικές μετοχές ενεστώτα χρόνου των πανελλαδικά εξεταζομένων κειμένων
εκφράζουν συνεχιζόμενη πράξη που διακόπτεται από το ρήμα της πρότασης στην οποία ανήκουν
(21, 28, 42, 43, 44). Άρα αναλύονται και σε dum + οριστική ενεστώτα.

π.χ. Is Gallos iam abeuntes secutus est. (21) = Αυτός ακολούθησε τους Γαλάτες, όταν πια έφευγαν.
(σύγχρονο στο παρελθόν) →
Is Gallos, dum iam abeunt, secutus est.

Εάν ζητηθεί μετατροπή σε χρονική πρόταση εισαγόμενη με τον ιστορικό-διηγηματικό cum, τότε:

Is Gallos, cum iam abirent, secutus est.

[...] vel Epheso rediens tecum deduc. (28) = [...] είτε φερ΄ τον μαζί σου καθώς επιστρέφεις από την
 Έφεσο. (σύγχρονο στο παρόν) →
[...] vel Epheso, dum redis, tecum deduc.

o -αιτιολογική: σε ενεστώτα ή παρακείμενο για να εκφράσει σύγχρονο ή προτερόχρονο

αντίστοιχα. Αναλύεται σε δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση, εισαγόμενη με τους αιτιολογικούς
συνδέσμους και εκφέρεται με οριστική, όταν εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία, με υποτακτική, όταν
εκφράζει υποκειμενική αιτιολογία, ενώ εισάγεται με τον cum και εκφέρεται με υποτακτική, όταν
εκφράζει το αποτέλεσμα μιας εσωτερικής λογικής διεργασίας (ανατρέξτε και στο λήμμα των
αιτιολογικών προτάσεων του ψηφιακού βοηθήματος).

π.χ. Tum Ennius indignatus [...] inquit. (24) = Τότε ο Έννιος επειδή οργίστηκε [...] είπε.
(προτερόχρονο στο παρελθόν, να αναλυθεί ώστε να εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία) →
Tum Ennius, quod indignatus est (erat), [...] inquit.

Accius [...] tragoediam suam [...] ei desideranti lēgit. (27) = Ο Άκκιος διάβασε σ΄ αυτόν, επειδή το
επιθυμούσε, την τραγωδία του. (σύγχρονο στο παρελθόν, να αναλυθεί ώστε να εκφράζει
υποκειμενική αιτιολογία) →
Accius [...] tragoediam suam [...] ei, quod is desideraret, lēgit.
Gallus, periculum veritus, constituit ut tragulam mitteret. (45) = Ο Γαλάτης, επειδή φοβήθηκε τον
κίνδυνο, αποφάσισε να ρίξει το ακόντιο. (προτερόχρονο στο παρελθόν, να αναλυθεί ώστε να
εκφράζει το αποτέλεσμα μιας εσωτερικής λογικής διεργασίας) →
Gallus, cum veritus esset periculum, constituit ut tragulam mitteret.

o -υποθετική: εκφράζει την προϋπόθεση κάτω από την οποία μπορεί ή θα μπορούσε να συμβεί
αυτό που δηλώνει το ρήμα της πρότασης. Στα υπό εξέταση κείμενα απαντά μόνο ένα παράδειγμα,
στο κείμενο 45.

π.χ. Curat et providet ne, interceptā epistulā, nostra consilia ab hostibus cognoscantur = Φροντίζει
και προνοεί, αν πιαστεί η επιστολή πριν να φτάσει στον προορισμό της, να μη μαθευτούν τα σχέδιά
μας από τους εχθρούς. →
Curat et providet ne, si epistula intercepta sit, nostra consilia ab hostibus cognoscantur.

(για θεωρητική στήριξη της ανάλυσης, ανατρέξτε στο λήμμα του πλάγιου λόγου του ψηφιακού
βοηθήματος)

o -παραχωρητική, εναντιωματική: εκφράζει την παραχώρηση ή την εναντίωση προς ό, τι

εκφράζει το ρήμα της πρότασης στην οποία ανήκει.

Στα πανελλαδικά εξεταζόμενα κείμενα, απαντά μόνο ένα παράδειγμα εναντιωματικής μετοχής.

π.χ. Tum Camillus [...] absens dictator est factus. (21) = Τότε ο Κάμιλλος[...] αν και βρισκόταν
μακριά, αναγορεύτηκε δικτάτορας. →
Camillus [...], etsi (tametsi/quamquam) aberat, dictator est factus ή
Camillus [...], cum/licet abesset, dictator est factus.

o -τελική (σπανιότατα): δεν απαντά στα υπό εξέταση κείμενα.

Τέλος, η επιρρηματική μετοχή μπορεί να είναι:

o συνημμένη, όταν το υποκείμενό της είναι όρος της πρότασης, στην οποία ανήκει, είτε
 o απόλυτη, σε πτώση αφαιρετική, όταν το υποκείμενό της δεν αποτελεί όρο της πρότασης, στην
οποία ανήκει. Διακρίνεται σε:
α. γνήσια ή κανονική αφαιρετική απόλυτη,
β. νόθη ή ιδιάζουσα αφαιρετική απόλυτη και
γ. ιδιόμορφη αφαιρετική απόλυτη.
(Για τη διάκριση της αφαιρετικής απόλυτης, συμβουλευτείτε το λήμμα του συντακτικού «Αφαιρετική
απόλυτη μετοχή»)

 Χρήση των πλάγιων πτώσεων

Στη λατινική γλώσσα οι πλάγιες πτώσεις είναι:

o γενική [genetivus]

o δοτική [dativus]

o αιτιατική [accusativus]

o αφαιρετική [ablativus]

Η λειτουργία τους είναι ανάλογη με αυτήν της αρχαίας ελληνικής γλώσσας:

o α) ως αντικείμενο σε συγκεκριμένες κατηγορίες ρημάτων.

o β) ως ετερόπτωτος προσδιορισμός σε κάποιον όρο της πρότασης (το υποκείμενο, το αντικείμενο

κλπ).

o γ) ως επιρρηματικός προσδιορισμός.

Θα μιλήσουμε με μεγαλύτερη λεπτομέρεια για τη χρήση των πτώσεων στις ενότητες που θα
ακολουθήσουν, αλλά για την ώρα θέλουμε να επισημάνουμε τις παρακάτω χρήσεις για να είναι πιο
εύκολη η κατανόηση των πρώτων ενοτήτων.

ΓΕΝΙΚΗ

Η γενική μπορεί να είναι ως ετερόπτωτος προσδιορισμός

α. κτητική π.χ. amica poetae [=φίλη του ποιητή]
β. του δημιουργού π.χ. libri eius (5)
γ. αντικειμενική ως συμπλήρωμα επιθέτου π.χ. epistula, plena querelarum [=επιστολή, γεμάτη παράπονα

ΔΟΤΙΚΗ

Η δοτική ως αντικείμενο συντάσσεται με ρήματα που δηλώνουν φιλική ή εχθρική διάθεση, ωφέλεια ή βλάβ
συμπλήρωμα του ρήματος).
Π.χ.
Hostia deo placet.
 Υρ. Αντ. Ρήμα
Belua incolis nocet.
Υρ. Αντ. Ρήμα

Επίσης, σε δίπτωτα ρήματα ακολουθώντας την αρχαία ελληνική σύνταξη μπορεί να λειτουργεί ως έμμεσο α
ρήματα που σημαίνουν δίνω, λέγω ή σύνθετα με τις προθέσεις ob, prae, pro, in.
Π.χ.
Aeneas reginae periculos renarrat.
Υπ.Ρ εμμ. Αντ. αμ. Αντ. Ρήμα

AITIATIKH

Το αντικείμενο του ρήματος τίθεται πιο συχνά σε πτώση αιτιατική.

Π.χ.
Andromedam liberat.
Αρ. Ρήμα

Η αιτιατική τοπωνυμίου δηλώνει την κατεύθυνση, κίνηση σε τόπο, δηλαδή λειτουργεί επιρρηματικά.
Π.χ. Romam [= στη Ρώμη, προς τη Ρώμη] scriptitat.

ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ

Η αφαιρετική απρόθετη λειτουργεί ως ετερόπτωτος προσδιορισμός και μπορεί να δηλώνει:

α. την αιτία π.χ. superba forma sua [=για την ομορφιά, εξαιτίας της ομορφιάς] (3)

επιρρηματικά και μπορεί να δηλώνει:

α. το όργανο π.χ. epistulis [=με επιστολές] iniurias repugnant.
β. τον τρόπο π.χ. dolo [= με δόλο] expugnat.
γ. την αιτία π.χ. stupet forma [=θαμπώνεται από την ομορφιά της] (3)

Η ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ

1. Η γενική με ουσιαστικά

Η γενική με ουσιαστικά περιλαμβάνει διάφορα είδη:

α) γενική υποκειμενική.

β) γενική αντικειμενική.
 γ) γενική κτητική
π.χ.
cubiculum mariti = η κρεβατοκάμαρα του συζύγου [24]

δ) γενική της ιδιότητας

Στα λατινικά πλην της γενικής υπάρχει και η αφαιρετική της ιδιότητας. Η γενική της ιδιότητας
συνήθως δηλώνει ηλικία, διάρκεια, μέτρο, βάρος, κοινωνική τάξη, ιδιαίτερο χαρακτηριστικό.
π.χ.
cerva eximiae pulchritudinis = ελάφι εξαιρετικής ομορφιάς [48]

ε) γενική του περιεχομένου

π.χ.
agmina militum = τα αγήματα των στρατιωτών [40]

στ) γενική του δημιουργού

π.χ.
ex Aesopi litteris = από την επιστολή του Αισώπου [28]

ζ) γενική διαιρετική
π.χ.
eius mundi partem = μέρος αυτού του κόσμου [46]

η) γενική επεξηγηματική
Η γενική αυτή, που συναντάται μόνο στα λατινικά, προσδιορίζει το περιεχόμενο κάποιων λέξεων.
Τίθεται δηλ. στη θέση ομοιόπτωτων προσδιορισμών (παράθεσης ή επεξήγησης) και ακολουθεί
συνήθως τις λέξεις nomen και periculum.
π.χ.
nomen Asiae = το όνομα «Ασία» [30]
pericula mortis = οι κίνδυνοι του θανάτου [32]

2. Η γενική με ρήματα

α) γενική της αξίας

Τίθεται με ρήματα που σημαίνουν εκτιμώ, υπολογίζω, αγοράζω (emo), πουλάω και το sum.
Συνήθως ως γενικές της αξίας τίθενται οι λέξεις parvi, tanti, quanti, minimi, nihili. Η γενική της
αξίας δηλώνει την αφηρημένη (υλική ή ηθική) αξία. Αντίθετα η συγκεκριμένη αξία δηλώνεται με
αφαιρετική.
π.χ.
emit avem tanti = αγόρασε το πουλί για τόσο μεγάλο ποσό: γενική της αφηρημένης αξίας[29]
αλλά: emit eum viginti milibus sestertium = το αγόρασε για είκοσι
 χιλιάδες σηστερτίους: αφαιρετική της συγκεκριμένης αξίας [29]

β) γενική του εγκλήματος

π.χ.
Catilina accusatus est coniurationis = Ο Κατιλίνας κατηγορήθηκε για συνωμοσία.
Δεν τη συναντάμε στα κείμενα του σχολικού εγχειριδίου.

γ) γενική με τα απρόσωπα ρήματα refert και interest (= ενδιαφέρει)

Η γενική δηλώνει το ενδιαφερόμενο πρόσωπο. Το τι ενδιαφέρει κάποιον εκφράζεται
με απαρέμφατο (αλλά και με ουσιαστική πρόταση ή με το ουδέτερο αντωνυμίας).
π.χ.
Caesaris interfuit corvum emere = Ο Καίσαρας ενδιαφέρθηκε να αγοράσει το κοράκι [29]

δ) γενική με τα απρόσωπα ρήματα ψυχικού πάθους paenitet

(μετανιώνω), miseret, pudet, piget και taedet.
Κοντά στο ρήμα υπάρχει μια αιτιατική του προσώπου που μετανιώνει (ή νιώθει τα άλλα
συναισθήματα) και μια γενική του πράγματος για το οποίο αισθάνεται κανείς μετάνοια ή άλλα
συναισθήματα:
π.χ.
me paenitet verborum meorum: μετανιώνω για τα λόγια μου. Αντί της γενικής μπορεί να
χρησιμοποιηθεί ουδέτερο αντωνυμίας (ή απαρέμφατο) ως υποκείμενο.
π.χ.
neque id me paenitet = ούτε εγώ μετανιώνω γι’ αυτό [27]

ε) γενική με ρήματα ή φράσεις μνήμης και λήθης

π.χ.
venit corvo in mentem verborum = ήλθαν στο νου του κορακιού τα λόγια του κυρίου του.
[29]: γενική του αντικειμένου στην έκφραση: venit in mentem

στ) γενική του χαρακτηριστικού γνωρίσματος

Η γενική με το ρήμα sum δηλώνει πολλές φορές το χαρακτηριστικό γνώρισμα.
π.χ.
virtutis fuit = υπήρξε δείγμα ανδρείας ,
pietatis fuit = υπήρξε δείγμα σεβασμού [30]

3. Η γενική με επίθετα, επιρρήματα και αντωνυμίες

α) η γενική ως συμπλήρωμα

Η γενική χρησιμοποιείται ως συμπλήρωμα επιθέτων που δηλώνουν: επιθυμία, εμπειρία, γνώση,
μνήμη, πλησμονή και τα αντίθετά τους (cupidus, peritus, inops, plenus).
π.χ.
cupidus pecuniae = επιθυμών χρημάτων, επιθυμώντας χρήματα [29]
plena exemplorum = γεμάτη με παραδείγματα, πλήρης παραδειγμάτων[32]
Σημείωση: σύμφωνα με το συντακτικό του Τζαρτζάνου, η γενική αυτή θα μπορούσε να
 χαρακτηριστεί και αντικειμενική.

β) γενική διαιρετική
Η γενική χρησιμοποιείται ως διαιρετική με επιρρήματα (ubi, satis) και με το ουδέτερο αντωνυμιών
και επιθέτων, όπως multum, nihil, aliquid.
π.χ.
satis salutationum = αρκετούς χαιρετισμούς [29]

Η ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΔΟΤΙΚΗΣ

1. H δοτική με ρήματα

α) η δοτική ως αντικείμενο.

Η δοτική χρησιμοποιείται ως έμμεσο αντικείμενο ρημάτων που σημαίνουν «λέγω» (dico, narro,
respondeo), «δίνω» (do, trado) και των συγγενικών τους. Χρησιμοποιείται επίσης ως αντικείμενο
(συμπλήρωμα) ρημάτων που δηλώνουν ένωση, προσέγγιση, ομοιότητα,
φιλική ή εχθρική διάθεση, υπακοή και απείθεια. Τέλος λειτουργεί ως έμμεσο αντικείμενο ρημάτων
σύνθετων με τις προθέσεις ob, prae, pro, in. Γενικά με δοτική συντάσσονται τα ρήματα που απαντούν
στην ερώτηση: σε (για, με) ποιον;

π.χ.

β) δοτική προσωπική.

Δηλώνει το πρόσωπο για το οποίο υπάρχει ή γίνεται κάτι. Περιλαμβάνει τις ακόλουθες κατηγορίες
(γνωστές και από τα αρχαία ελληνικά):

i. δοτική κτητική.
π.χ.
quae nimia vobis est = η οποία είναι υπερβολική σε σας. [25]

ii. δοτική χαριστική ή αντιχαριστική (ακολουθεί πολλές φορές τα ρήματα consulo = φροντίζω και
metuo = φοβάμαι για κάποιον).
π.χ.
[…] nisi vos ipsi patriae consulueritis = αν δεν φροντίσετε εσείς οι ίδιοι για την πατρίδα. [25]

Σύμφωνα πάντως με το συντακτικό του Τζαρτζάνου (134, 3, β΄) η συγκεκριμένη δοτική λειτουργεί ως
αντικείμενο του ρήματος.
iii. δοτική ηθική.
π.χ.
Non tibi ingredienti fines patriae ira cecidit = δεν σου πέρασε η οργή τη στιγμή που εισέβαλλες στα
σύνορα της πατρίδας σου; [43]

iv. δοτική της αναφοράς.

π.χ.
ille mihi mortuus est = όσο με αφορά αυτός είναι νεκρός.

v. δοτική του ενεργούντος προσώπου ή του ποιητικού αιτίου. Συνήθως συντάσσεται με το

γερουνδιακό.
π.χ.
omnia sunt excitanda tibi = όλα πρέπει να αποκατασταθούν από εσένα [33]

vi. δοτική προσωπική με απρόσωπα ρήματα

π.χ.

γ) δοτική κατηγορηματική του σκοπού (ή του αποτελέσματος)

Η δοτική αυτή αποτελεί ιδιομορφία της λατινικής . Είναι δοτική αφηρημένου ουσιαστικού, πάντοτε
ενικού αριθμού (πρόκειται για στερεότυπες δοτικές όπως: adiumento, solacio, gratulationi, dono,
auxilio, exemplo, usui). Τη συναντάμε συνήθως μαζί με το ρήμα sum, αλλά και με τα ρήματα do,
relinquo, duco, habeo, mitto κ.ά. Δηλώνει τον σκοπό (ή το αποτέλεσμα) της πράξης που φανερώνει το
ρήμα.
Μπορεί να προσδιορίζεται από επίθετο. Δίπλα της μπορεί να υπάρχει και άλλη δοτική (χαριστική,
αντιχαριστική, ηθική ή του έμμεσου αντικειμένου). Η μετάφραση ποικίλλει ανάλογα με την περίπτωση

π.χ.

2. H δοτική με επίθετα και επιρρήματα

Η δοτική χρησιμοποιείται ως συμπλήρωμα (δοτική αντικειμενική) επιθέτων που δηλώνουν ένωση,

προσέγγιση, ομοιότητα, φιλική ή εχθρική διάθεση, υπακοή, απείθεια κτλ. (amicus, similis, infestus,
communis, proximus, carus, gratus κλπ). Με δοτική συντάσσονται και επιρρήματα που παράγονται από
επίθετα που συντάσσονται με δοτική ή έχουν συγγενή σημασία μαζί τους.
π.χ.

Ο ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗΣ

Η αφαιρετική, απλή ή εμπρόθετη, συμπυκνώνει τις λειτουργίες τριών παλαιότερων πτώσεων:

της κυρίως αφαιρετικής (ablativus separativus = αφαιρ. του (απο) χωρισμού)

της οργανικής αφαιρετικής (ablativus instrumentalis) και

της τοπικής αφαιρετικής (ablativus locativus)

Στην αρχαία ελληνική γλώσσα οι χρήσεις της κυρίως αφαιρετικής ενυπάρχουν στη γενική, ενώ της
τοπικής και της οργανικής στη δοτική πτώση.

Η αφαιρετική προσδιορίζει ουσιαστικά, επίθετα, επιρρήματα και κυρίως ρήματα.

Α. Η κυρίως αφαιρετική δηλώνει την αφετηρία, εννοούμενη ως:

α) Τοπική προέλευση (ex urbe-27, Romā-28: εμπρόθετη και απλή)

β) Καταγωγή (nobili genere natus-31, βρίσκεται και εμπρόθετη)

γ) Υλική αφετηρία ενός πράγματος (αφαιρετική της ύλης), συνήθως εμπρόθετη (ex ebore, 39)

δ) Σημείο της απομάκρυνσης και του χωρισμού, απλή ή εμπρόθετη: με ρήματα που σημαίνουν απέχω,
απομακρύνω, ελευθερώνω, χωρίζω, στερώ, εμποδίζω (abstinerent pugnā-31, meā sede cedo-38)

(Το συντακτικό του Αχ. Τζαρτζάνου και του Θ. Κακριδή θεωρεί την αφαιρετική αυτή ως έμμεσο
αντικείμενο των ρημάτων αυτών).

Το ρήμα που συναντάμε στα κείμενά μας και συντάσσεται με αφαιρετική ως αντικείμενο είναι το utor.

ε) Ποιητικό αίτιο: Το ποιητικό αίτιο, που εξαρτάται πάντα από ρήμα παθητικής διάθεσης, εκφέρεται:

 με απλή αφαιρετική, όταν είναι άψυχο (clamore vocatus -49),

 ενώ με a/ab + αφαιρετική, όταν είναι έμψυχο ή προσωποποιημένο άψυχο (ab hostibus-45)
 αντίθετα στην παθητική περιφραστική συζυγία το ποιητικό αίτιο εκφέρεται με δοτική
προσωπική του ποιητικού αιτίου (omnia sunt excitanda tibi, C. Caesar = όλα πρέπει να
ανασυγκροτηθούν από σένα, Γάιε Καίσαρα […] 33)
στ) Σημείο εκκίνησης για σύγκριση (αφαιρετική συγκριτική), (fortior hoste-31, miserius bello-37)

ζ) Σημείο εκκίνησης για εκτίμηση ή κρίση (eventu cernatur-31)

η) το διαιρεμένο όλο (αντί γενικής διαιρετικής), όπως και στην αρχαία ελληνική (cuidam ex equitibus-
45). (Λειτουργεί βέβαια ως ετερόπτωτος προσδιορισμός στο πτωτικό που αναφέρεται. Απαντάται
εμπρόθετα).

Β. Η οργανική αφαιρετική εκφράζει:

α) Τη συνοδεία, αν ο ρηματικός τύπος στον οποίο αναφέρεται η αφαιρετική δηλώνει κίνηση

(tecum deduc-28), πάντοτε εμπρόθετη (cum + αφαιρετική).

β) Την κοινωνία και συνάπτεται με ρήματα που δηλώνουν κοινωνία, συμμετοχή, αλλά όχι κίνηση (cum
filiā sororis persedebat-38, cum amicis futurus esset-48), πάντα συνοδευόμενη από την πρόθεση cum.

γ) Τον τρόπο, (more-38, sententiis-42), απλή ή εμπρόθετη.

δ) Την ιδιότητα (homo facie squalida-14): Προσδιορίζει ουσιαστικό (ως ετερόπτωτος προσδιορισμός)

και προτιμάται (αντί για τη γενική της ιδιότητας) όταν δηλώνεται εξωτερική/ σωματική ιδιότητα και
ειδικότερα όταν πρόκειται για μέλη του σώματος. Επίσης, όταν δηλώνεται παροδική ιδιότητα και
ειδικότερα παροδική ψυχική διάθεση.

Παρατήρηση: Αν βρίσκεται δίπλα στο συνδετικό ρήμα sum καλείται αφαιρετική κατηγορηματική της

ιδιότητας, (corpore infirmo sum-40).

ε) Το όργανο, (hastā transfixit-31), ή το μέσο:

   I) Το μέσο, όταν πρόκειται για πρόσωπο, εκφράζεται:

   α) με την πρόθεση per + αιτιατική προσώπου ή

   β) operā, beneficio, auxilio + γενική του προσώπου (cuius operā = per quem-31, quorum auxilio =
per quos-37).

   ΙΙ) Το μέσο δηλώνουν επίσης οι αφαιρετικές που συνοδεύουν τα ρήματα

   compleo,
   afficio (tanto dolore est adfectus-28),
   confidο (opibus urbis nolite confidere-25, viribus suis confisus-31).

   ΙΙΙ) Το μέσο δηλώνουν και οι αφαιρετικές που συνοδεύουν τα επίθετα dignus (26), fretus(18).

στ) Το μέτρο ή τη διαφορά:
 συνάπτεται με επίθετα / επιρρήματα συγκριτικού βαθμού (multo minor-27).
 είτε με επιρρήματα που έχουν συγκριτική σημασία (paucis post diebus-24, post = αργότερα).
 είτε, τέλος, με ρήματα που έχουν παραθετική σημασία, όπως τα ρήματα διαφοράς, υπεροχής,
σύγκρισης (quanto antecellat-31).

ζ) Την αναφορά: Προσδιορίζει επίθετα συγκριτικού βαθμού (minor natu-27), ή ρήματα με παραθετική

σημασία (virtute antecellat-31)

η) Την αιτία (εσωτερικό αναγκαστικό αίτιο): όταν, δηλαδή, εκφράζει ψυχική αντίδραση:

 συνάπτεται συχνά με μετοχή παθητικού παρακειμένου που σημαίνει «παρακινημένος,

σπρωγμένος» όπως (permotus cupiditate-31).
 εδώ ανήκουν και οι στερεότυπες φράσεις iussu, iniussu, rogatu + γενική (iussu domini-
24, iniussu consulis-31). Είναι πάντα απλή.
(αντίθετα το εξωτερικό αναγκαστικό αίτιο εκφέρεται με ob, per, propter + αιτιατική, μερικές
φορές δε και με απλή αφαιρετική: longa morā standi fessa)

θ) Την ποινή: (morte multavit-31). Εξαιρείται η γενική capitis (14). Πάντα απλή.

ι) Την αξία: προσδιορίζει ρήματα που σημαίνουν αγορά, ανταλλαγή, πώληση και δηλώνει τη
συγκεκριμένη υλική αξία (viginti milibus emit-29), πάντα απλή.

Όταν η αξία είναι αφηρημένη ή ηθική εκφράζεται με γενική πτώση (quanti sit-28).

Γ. Η τοπική προσδιορίζει την πράξη τοπικά ή χρονικά

Απαντάται απλή ή εμπρόθετη

αφαιρετική του τόπου = στάσης σε τόπο,(Athenis-28, in Asiā-30)

αφαιρετική του χρόνου,(in eo bello-30).

Εκφράζει επίσης κατάσταση (in exilio-21).

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ ΠΟΥ ΣΥΝΟΔΕΥΟΥΝ ΤΗΝ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ

Όπως τονίστηκε και παραπάνω, η αφαιρετική απαντάται άλλοτε απλή και άλλοτε εμπρόθετη. Οι
προθέσεις που συνοδεύουν την πτώση αυτή είναι οι ακόλουθες:

Η πρόθεση cum εκφέρεται πάντα με οργανική αφαιρετική:

cum + οργανική αφαιρετική

Στα εξεταζόμενα κείμενα εκφράζει την κοινωνία ή τη συνοδεία

π.χ. cum filiā persedebat (38) = καθόταν μαζί με την κόρη (εμπρόθετη οργανική αφαιρετική της
κοινωνίας)

tecum deduc (28) = φέρ’ τον μαζί σου (εμπρόθετη οργανική αφαιρετική της συνοδείας).

Παρατήρηση: Όταν η πρόθεση cum εκφέρεται με αφαιρετική των προσωπικών αντωνυμιών, τότε

παρατηρείται κράση, δηλαδή ένωση των δύο λέξεων σε μία, και αναστροφή πρόθεσης:

cum + te = tecum (28), cum + se = secum (48)

Η πρόθεση in εκφέρεται πάντα με τοπική αφαιρετική:

in + τοπική αφαιρετική

Στα εξεταζόμενα κείμενα δηλώνει στάση σε τόπο, κατάσταση, χρόνο.

π.χ. in Asia (30) = στην Ασία (εμπρόθετη τοπική αφαιρετική που δηλώνει στάση σε τόπο)

in periculo (45) (εμπρόθετη τοπική αφαιρετική που δηλώνει κατάσταση)

in eo bello (30) = σε αυτόν τον πόλεμο (εμπρόθετη τοπική αφαιρετική που δηλώνει χρόνο)

Με κυρίως αφαιρετική εκφέρονται οι προθέσεις de, ex, a/ ab, sine, pro

de, ex, a/ ab, sine, pro + κυρίως αφαιρετική

Στα εξεταζόμενα κείμενα η κάθε πρόθεση δηλώνει:

de: αναφορά
ex: τοπική αφετηρία/ απομάκρυνση, προέλευση, αιτία, διαιρεμένο όλο, τρόπο

a/ ab: ποιητικό αίτιο, αφετηρία

sine: έλλειψη/ στέρηση, τρόπο

pro: αντάλλαγμα, υπεράσπιση, σύγκριση/ παραβολή

π.χ. de interficiendo Caesare (49) = για/ σχετικά με τη δολοφονία του Καίσαρα (εμπρόθετη κυρίως
αφαιρετική της αναφοράς),

ex urbe (27) = από την πόλη (εμπρόθετη κυρίως αφαιρετική της απομάκρυνσης),

ex litteris (28) = από την επιστολή (εμπρόθετη κυρίως αφαιρετική της προέλευσης),

cuidam ex equitibus (45) = κάποιον από τους ιππείς (εμπρόθετη κυρίως αφαιρετική του διαιρεμένου
όλου),

ex sententiā(49) = κατ’ ευχήν (εμπρόθετη κυρίως αφαιρετική του τρόπου),

ab hostibus (45) = από τους εχθρούς (εμπρόθετη κυρίως αφαιρετική του ποιητικού αιτίου),

prope a muris (25) = στα τείχη (εμπρόθετη κυρίως αφαιρετική της αφετηρίας),

sine fine (10) = χωρίς τέλος (εμπρόθετη αφαιρετική που δηλώνει τον τρόπο),

pro quo (21) = για το οποίο ως αντάλλαγμα (εμπρόθετη αφαιρετική του ανταλλάγματος),

pro re publicā (46) = για την πατρίδα (εμπρόθετη αφαιρετική της υπεράσπισης),

pro libero (28) = ως ελεύθερος (εμπρόθετη αφαιρετική της σύγκρισης/ παραβολής).