Intro Sa Saliksik

Introduksiyon sa Saliksik
Patnugutan
VIRGILIO S. ALMARIO
Punong Editor
KRISCELL LARGO LABOR

LOURDES Z. HINAMPAS
EINZOELY M. AGCAOILI
Lupon ng mga Editor
Pambansang Komisyon
para sa Kultura at mga Sining Komisyon sa Wikang Filipino
Aklat ng Bayan
Metro Manila
2016
Introduksiyon sa Saliksik
Karapatang-sipi © 2016 ng mga artikulo nina Virgilio S. Almario, Joseph T. Salazar, Ani
Rosa S. Almario, Kriscell Largo Labor, Einzoely M. Agcaoili, at Lourdes Z. Hinampas.
RESERBADO ANG LAHAT NG KARAPATAN. Walang bahagi ng librong ito ang maaaring sipiin
o gamitin nang walang nakasulat na pahintulot mula sa may-akda at tagapaglathala.
Ang disenyo ng aklat at pabalat ay likha ni Mervin Concepcion Vergara.

Ang Pambansang Aklatan ng Filipinas CIP Data
Rekomendadong lahok:
Introduksiyon sa saliksik/ patnugutan, Virgilio S. Almario;
Kriscell Largo Labor, Lourdes Z. Hinampas, Einzoely M.
Agcaoili, lupon ng mga editor -- Maynila: Pambansang
Komisyon para sa Kultura at mga Sining; Komisyon sa
Wikang Filipino, [2016], c2016.
pages ; cm
ISBN 978-971-0197-88-0
1. Research - Methodology. 2. Information theory in
research. I. Almario, Virgilio S. II. Labor, Kriscell Largo.
III. Hinampas, Lourdes Z. IV. Agcaoili, Einzoely M.
001.401 Q180.A1 2016 P620160243
Inilathala ng
KOMISYON SA WIKANG FILIPINO

2F Watson Building, 1610 JP Laurel St., San Miguel, Maynila 1005
Tel. 02-733-7260 • 02-736-2525
Email: komisyonsawikangfilipino@gmail.com • Website: www.kwf.gov.ph
sa tulong ng grant mula sa
PAMBANSANG KOMISYON PARA SA KULTURA AT MGA SINING

633 General Luna Street, Intramuros, Maynila 1002
Tel. 527-2192 to 97 • Fax: 527-2191 to 94
Email: info@ncca.gov.ph • Website: www.ncca.gov.ph
The National Commission for Culture and the Arts (NCCA) is the overall coordination and
policymaking government body that systematizes and streamlines national efforts in promoting
culture and the arts. The NCCA promotes cultural and artistic development: conserves and
promotes the nation’s historical and cultural heritages; ensures the widest dissemination of artistic
and cultural products among the greatest number across the country; preserves and integrates
traditional culture and its various expressions as dynamic part of the national cultural
mainstream; and ensures that standards of excellence are pursued in programs and activities. The
NCCA administers the National Endowment Fund for Culture and the Arts (NEFCA).
NILALAMAN
1
Túngo sa Kultura ng Saliksik
Virgilio S. Almario
9
Mga Batayang Kasanayán sa Pananaliksik
Joseph T. Salazar
18
Para sa Guro ng Pananaliksik sa K-3
Ani Rosa S. Almario
23
Saliksik at Sulatíng Teknikál
Virgilio S. Almario
45
Saliksik sa Aklatan
Lourdes Z. Hinampas
58
Saliksik sa Labas
Einzoely M. Agcaoili
75
Interbiyu
Kriscell Largo Labor
87
Pagsulat ng Term Peyper
Einzoely M. Agcaoili, Lourdes Z. Hinampas, Kriscell Largo Labor
111
Talaan ng mga Sanggunian
TÚNGO SA KULTURA NG
SALIKSIK1 Virgilio S. Almario
MAG-UMPISA TÁYO SA salitâng research. Napakahalagang salitâ. Sa OxFord Concise

Dictionary (2006), sinasabing isa itong “investigation into and study of materials and sources in order to
establish facts and reach new conclusions.” Mahalaga sa naturang depinisyon ang panlaping re- na
ngangahulugang “muli,” bagaman kung mula daw sa Lumang French, nagpapahayag ito ng
“matinding puwersa.” Ang ibig sabihin, ang isinasagawang imbestigasyon at pag-aaral ng mga
materyales ay isang paraan ng “muling paghahanap,” ngunit kung ilalahok ang gamit ng mga
French, isa itong “matinding muling paghahanap.” Ng ano? Ng “mga katunayan” (facts).
Dagdag pa, ayon sa Oxford, ng “bagong mga kongklusyon” (new conclusions).
Sa depinisyon pa lámang na ito ay napakabigat na at napakahalaga ng layunin sa

saliksik. Muling nagsisiyasat dahil kailangang maitatag ang isang katunayan, o kayâ at higit na
mabigat, magdulot ng bagong kongklusyon.
Ang ganitong pakahulugan mula sa Ingles ang

kanais-nais sa research. Wala ito sa naging
Isang
pakahulugan natin sa Español na investigacion. katutubo at
sinaunang
Sa atin, ang gámit ng naturang salitâ mulang
Español ay “imbestigasyon” o pagsisiyasat. At
malimit na ginagámit lámang natin sa trabaho
ng pulis. At dahil naman sa mahinàng klase salitâ ang
ng trabahong pulis sa ating bayan ay hindi táyo
umaasa ng anumang tindi o sigasig sa kasong
saliksík.
hinawakan at inimbestigahan ng pulisya.
Kayâ may malakas akong kutob na hindi natin naisaloob ang kahulugan ng research sa
Ingles. Masamâ ang karanasan natin sa Español na investigacion. At ito rin marahil ang nása
isip ng mga alagad ng wika nitóng panahon ng Americano kayâ ibinukod nilá ang research sa
investigacion. Itinapat nilá sa investigacion ang “siyasat” o “pagsisiyasat.” Ginámit naman niláng
katumbas ng research ang “saliksik” o “pananaliksik.”
ng sulok.”
May tindi Isang katutubo at sinaunang salitâ ang
saliksík. Sa Vocabulario nina Noceda at
at sigasig Sanlucar, nakalimbag na kahulugan nitó ang
ang
buscar por todos los rincones (“hanapin sa lahat ng
sulok”). Na palagay ko’y nagpapahiwatig
paghahana kaagad ng binanggit nating ibig sabihin ng

research sa Ingles. May tindi at sigasig ang
p dahil paghahanap dahil kailangang gawin ito sa
“lahat ng sulok.” Hindi maaaring sa isa o
kailangan dalawang sulok lang. Kailangang sa kahit saan
at sa kaliit-liitang bahagi ng pook na
g gawin ito ginagamit sa paghahanap.
sa “lahat
1
Panayam na binigkas sa 2015 Research Center on Culture, Education, and Social Issues Research Day ng Unibersidad ng Sto.
Tomas noong 18 Pebrero 2016.
Introduksiyon sa Saliksik | 1
Taglay din nitó ang pahiwatig ng paulit-ulit na paghahanap upang makatiyak na walang
puwang na nakaligtaan.
Titigan pa natin ang salitâng ito. Nagmula kayâ ito sa “sa+liksik” o mula sa
“salik+sik”? Nabigo ako sa paghahanap sa diksiyonaryo. Wala akong makítang matandang
salitâng-ugat
na “liksik” at wala ring “salik.” Siyempre,
magtataká kayó. Wala talaga kayóng
maalalang salitâng “liksik”; ngunit may
Kung
naririnig kayóng “sálik” na ginagamit sa tutuusin,
ang
wikang teknikal. Tama, may “sálik” sa
ating modernong wika, ngunit wala ito
noong araw. Ang ibig sabihin, isa itong
likhang salitâ at itinapat sa factor ng Ingles, pangwakas
ayon sa UP Diksiyonaryong Filipino (2010).
Wala ito saanmang diksiyonaryo noong
na
panahon ng Español at hanggang sa tungkulin
panahon ng Americano. O marahil,
inimbento ng isang Tagalista noong ng saliksik
panahon ng Americano. [Mahilig lumikha
ng mga salitâ ang mga Tagalista noon ay
upang may
karununga n.
maitumbas sa mga kaisipan at konseptong teknikál.] Ngunit lumaganap lámang ang “salik”
kamakailan. Sa aking paghahanap, unang lumitaw ang salitâng ito sa Tesauro (1972) ni J.V.
Panganiban ngunit may kahulugang syllable o “pantig” sa gramatika.
“Salik” ng Saliksik
Saan kayâ nagmula ang “sálik” at sino ang unang gumamit nitó?
Bahala na ang sinumang interesado pang magsiyasat. Para sa akin, isang magandang
oportunidad ang ibinibigay ng paglitaw ng salitâng “sálik.” Isang patunay ito sa posibilidad
mismo ng pag-iral ng salitâng ito, pati na ang ibinigay na kahulugan dito katapat ng syllable at
ng factor. May pagkakaugnay naman ang dalawang naturang gámit. Ngunit ang mas maganda,
puwede naman nating titigan ang natitiráng pantig ng “saliksik”—ang “sik”—at gunitain ang
kabuluhan nitó bílang “salik ng saliksik.”
Mahihiwatigan natin ito sa pamamagitan ng paghahanay ng ilang salitâ na may pantig

na “sik.” Halimbawa: “hasík,” “wisík,” “siksík,” at “bagsík.” Nais ko ring gamítin ang mga ito
upang ikonekta sa ating pagtalakay sa kahulugan at kabuluhan ng saliksik; upang tukuyin ang
ninanais nating mga tungkulin mismo ng “saliksik” sa ating búhay. Kung tutuusin, ang
pangwakas na tungkulin ng saliksik ay karunungan. Ang isinasaad na “katunayan” at
“bagong kongklusyon” sa depinisyon ng research ay kapuwa nauukol sa pagtatamo ng
karunungan— ng karunungang nakabatay sa mataimtim na pagsusuri ng mga ebidensiya, sa
isang bandá; at ng karunungang makapagsusúlong sa estado ng kaalaman at makapagbibigay
ng higit na matatag na direksiyon sa pananaw at pamumuhay ng tao. Kung nais pa nating
maging tiyak, sa pamamagitan ng saliksik ay nais nating matamo ang karunungan na
kailangan natin sa ating mga mithiing pambansa, halimbawa, karunungan para sa
pambansang pagkakaisa at karunungan para sa pambansang kaunlaran.
Unahin natin ang kabuluhan ng “hasík” at “wisík.”
2 | Introduksiyon sa Saliksik
Tulad sa kailangang
pag-aalaga umpisahan
ng sa bahay, at
halaman, kung hindi,
ang angkop sa unang
na hasik at baitang ng
wisik sa pormal na
pag-aaral.
saliksik ay Kapuwa nagpapahiwatig ito ng
pangangalaga, lalo na sa agrikultura. Ang pagdidilig sa halaman, lalo’t mga bago pa
“hasík” ay nauukol sa pagsasabog o lámang tumutubòng punla. Mahinà ang
pagtatanim ng binhi na nais patubuing pinapapatak na tubig, halos ang layunin ay
halaman. Sa palay, isinasabog ang mga mabasâ lámang ang punla o ang lupa sa
binhi sa isang inihandang pook sa bukid. paligid, dahil kung malakas ang dilig ay
Sa ibáng halaman, ang paghahasik ay bakâ maputol o mapinsala ang punla at
ginagawa sa pamamagitan ng pagsisilid o kung bahain ang lupa ay maluoy ang
paghuhulog ng mga butil ng binhi sa mga halaman.
maliit na hukay. Ang “wisík” ay paraan ng
Tinutukoy ng paghahasik at pagwiwisik ang kailangang preparasyon para sa saliksik.

Isang kasangkapan ng tao ang saliksik hábang nabubúhay. Ngunit kaugnay ng edukasyon ng
isang tao, kailangan itong maituro sa pinakamaagang panahong maaari. Gayundin, tulad ng
alinmang pinag-aaralan, ang saliksik ay nangangailangan ng unti-unti at wastong
pangangalaga.
Kailangang idiin ang halaga ng hasik at wisik dahil sa malaganap at karaniwang

malîng akala hinggil sa saliksik. Una na rito, ang limitadong pagtingin sa saliksik bílang isang
leksiyon sa paggamit ng aklatan o ng laboratoryo. Ikalawa, at mahahalata ito sa kasalukuyang
kurikulum ng pambansang edukasyon, ang pormal na introduksiyon sa saliksik sa panahong
nása antas sekundarya na ang estudyante, at ang lalong nakahihinayang, ang paglalaan lámang
ng asignatura sa saliksik sa antas tersiyarya. Magkaugnay ang una at ang ikalawang kapuwa
malîng haka. Iniisip ng ating mga tradisyonal na edukador na ang saliksik ay laging
organisadong sistema ng pag-aaral kayâ pinaglalaanan ng espasyong kurikular sa panahong
“handa na” o may kakayahan nang maghalungkat sa artsibo o sumilip sa mikroskopyo ang
mag-aaral.
Tulad sa pag-aalaga ng halaman, ang angkop na hasik at wisik sa saliksik ay

kailangang umpisahan sa bahay, at kung hindi, sa unang baitang ng pormal na pag-aaral. Sabi
nga ng mga sikolohista, sanggol pa lámang ay nagsasagawa na ang tao ng gawaing
mapagsaliksik. Sa pamamagitan halimbawa ng mga kamay ay dinadanas ng sanggol ang
paghawak, pagdakma, paghaplos, at pagpapawala sa isang bagay, hanggang dumatíng ang
panahong mahigpit niya itong mahawakan at mapaglaruan. Sa pamamagitan ng bibig ay
“nilalasahan” ng sanggol ang ibá’t ibáng bagay hanggang dumatíng ang panahong matiyak
niya kung alin ang gusto niyang pagkain at kung alin ang hindi dapat kagatin man lámang.
Ang paghawak-hawak ng sanggol ay pagsubok sa sariling kakayahan, kahalintulad ng
tinatawag na trial and error sa Ingles o ng mas sopistikadong “eksperimento” sa akademya.
Gayundin ang paglasa-lasa niya ng anumang mahagilap. Sa pamamagitan ng “aral” sa
paghawak-hawak at paglasa-lasa ay natututuhan niyang hindi dapat hipuin ang ningas o mas
masarap ang isang pagkain kaysa ibáng nakain niya.
Sa sandalîng matutong magsalitâ, isang mabisàng kasangkapan sa saliksik ang

pagtatanong. Bakit tumatahol ang áso? Ano ang ibig sabihin ng ngiti? Paano gumamit ng
kutsara? Alin ang mas mabigat sa dalawang bola? Bakit bawal maglaro ng apoy? Bawat sagot
ay nagdadagdag sa kaalaman sa paligid, nagiging bahagi ng ugali, ng paraan ng pagkilos at
pakikipagkapuwa-tao, at ng babaunin ng batà pagpasok ng paaralan. Ang mga tanong ay
nagbubunga ng mga dagdag na tanong at ang paghahanap ng sagot sa mga tanong, kung
tutuusin, ang nagpapaningas sa damdamin ng tao upang magsaliksik nang magsaliksik
hanggang sa dulo ng búhay.
Papel ng Paaralan
Sa paaralan inaasahang payayamanin ang karanasan at hilig ng batà sa saliksik. Idinudulot
dapat ng paaralan ang isang pormal at organisadong programa na “siksík” sa saliksik
Ang “siksík” ang lundo ng saliksik. Inilalarawan mismo ng salitâ ang uri at katangian
ng isang mahusay na saliksik: siksik sa kailangang impormasyon, siksik sa makabuluhang
pananaw at opinyon, at siksik sa maingat at sistematikong pagsusuri. Bai-baitang na nililinang
mula sa batayang edukasyon ang mga kailangang kasanayán at hálagáhan upang maging
mahusay na mananaliksik. Nakatimo dapat ang mga ito sa bawat leksiyong
nagpapataas/nagpapatalas sa mga kompetensing pangkomunikasyon at sa mga siyentipikong
paraan ng pag-iisip.
Sa paaralan, pangunahing layunin ng kurikulum na magdulot ng isang organisado’t

komprehensibong patnubay upang maisaloob ng mag-aaral ang isang matatawag na “kultura
ng saliksik.” Makabuluhan ding maipakilála ang kabuuang programang pampananaliksik sa
panimulang baitang upang magamit kahit paano ng mag-aaral kahit umalis siyá ng paaralan
bago magtapos ng elementarya. Ang ibig sabihin, ang pagtuturo ng mga batayang simulain at
pamamaraan sa saliksik ay hindi dapat antalahin at ipaghintay ng sekundarya. Sa halip, dapat
na itong maipasok sa mga leksiyon—sa mga anyong simple at praktikal—pagkatapos
maihasik sa unang baitang. Sa gayon, ang silbi ng dagdag na mga baitang sa pag-aaral ay
túngo sa higit na komplikadong gawain at proyektong nangangailangan ng higit na mahabàng
panahon ng pagtitipon ng datos at pagsisiyasat.
Ang kultura ng saliksik ay hindi rin nalilinang sa pamamagitan lámang ng pagdudulot

sa mga batàng mag-aaral ng lahat ng modernong kagamitan sa pag-aaral. Hindi ulit may TV o
computer sa silid-aralan ay moderno na ang paaralan. Mas mahalaga ang tumpak na
pagpapakilála ng mga naturang teknolohiya sa mga musmos. Mungkahi nga ni Toni Gonzalez
noong 18 Enero 2016 sa isang sanaysay sa Philippine Daily Inquirer:
Palagay ko’y mas importanteng maláman muna ng mga batà kung
paanong mabúhay sa isang pisikal na mundo, kayâ dapat siláng makinig
sa aktuwal na boses ng tao sa halip na boses na rekorded, na nása
kalikásan silá sa halip na nanonood nitó mula sa projektor, at na
matuklasan nilá kung ano ang bilóg sa pamamagitan ng pagsisiyasat sa
sining. Naniniwala ako na ang buong kamusmusan ay tungkol sa
karanasan at pakikipagsapalaran, pagsisiyasat kung paano
nangyayariang bagay-bagay sa pamamagitan ng pagsubok hawakan
ang mga ito.
Para sa tulad ni Toni, kailangan ang aktuwal na paghawak, personal na engkuwentro,

pakikialam, at ibá pang paraan ng pagsasaliksik upang higit na maakit ang musmos na
kalooban na alamin ang kaniyang paligid, magsuri, magbutingting, maghanap ng sagot,
lumutas nang nag-iisa sa problema, palayain ang pandamá, at…imahinasyon. Nais niyang
mapasidhi ang haraya at maakit maging malikhain ang batà pagpasok na pagpasok sa
silid-aralan. At hindi magaganap ito kung maghápong nakaupô sa kaniyang takdang silya ang
mag-aaral, o nanonood lámang sa iskrin, o nakikinig lámang sa titser. Kailangang ibigay ng
silid-aralan at ng guro ang lahat ng pagkakataón para siyá kumilos, makipag-unahan sa
pagsagot o sa paghahanap ng isang lihim, at magsaliksik.
m na
Halimbawa pa, ang paggámit ng
magdulot
aklatan ay maaaring maipakilála na sa unang
baitang. Maaaring gawin ito sa pamamagitan
ng isang
ng isang pagbisita sa aklatan ng paaralan. O
pagbása ng isang aklat pambatà hinggil sa
organisad
halaga ng aklatan. O anumang paraang aakit
o’t
sa interes ng batà na dumalaw mag-isa sa
aklatan. Ang unang pagdalaw sa aklatan ay
komprehe
maaaring magtapos sa pag-alam sa ibá’t
ibáng dibisyon ng aklatan o kung paanong
nsibong
nakaayos ang mga libro upang madalîng
hanapin ng gagámit. Ang susunod na dalaw
patnubay
sa aklatan ay maaaring magkaroon na ng
upang
pagtuturo sa aktuwal na panghihiram ng
libro, ng wastong paggámit ng kard sa
maisaloob
panghihiram, at mga tuntunin sa pag iingat
ng libro. Siyempre, magwawakas ang lahat
ng mag
túngo sa kasanayáng magsaliksik sa aklatan,
lalo na sa malaking aklatan, at sa
sistematikong aaral ang
pagtitipon ng mga
sangguniang aklat para sa isang proyekto.
Sa isang
paaralan, matatawa
pangunahi g na
ng “kultura ng
layunin ng saliksik.”
kurikulu
Ginámit kong halimbawa ang paggámit ng aklatan, sapagkat simbolo ito ng isang
kumpol ng tunay na problema sa pagtuturo ng saliksik. Una, paano ka bibisita ng aklatan
kung walang aklatan ang paaralan? Ikalawa, paano ka magtuturo ng pagmamahal sa aklat at
aklatan, kung guro kang hindi nagbabasá ng aklat bukod sa teksbuk? Ikatlo, paano ka
magtuturo ng paggawa ng talasanggunian kung guro kang hindi alam ang komposisyon ng
kard katalog, o hindi alam ang pagkakaibá ng komposisyon ng talasanggunian at ng talababâ?
Ang totoo,
simbolo ang mga tanong na ito ng higit
na malalim na problema kung bakit hindi
lutasin sa
nalilinang ang kultura ng saliksik sa
pamamagitan ng paaralan.
sarili. Sa
ganoon
sistematikong pagtitipon ng datos at ding
Paano ba ang masinop at
language researcher sa isang ahensiya ng paraan,

impormasyon? May isang matandang
gobyerno na pinag-xerox ng mga akda ng

isang manunulat. Nakaipon siyá ng kung
nagsasalik
ilang folder. Nang ipasuri, wala pang sik siyá
kalahati ang maaaring gamítin. Marami
ang duplikasyon. Nai-xerox niya ang isang dahil may
ibáng libro at magasin kayâ ulit-ulit niyang tanong na

akda na nagkataóng nalathala sa ibá’t
ipinakopya. May mga xerox siyá ng akda

ng ibáng manunulat na nagkataóng
kailangang
bumanggit sa pangalan ng kaniyang lutasin ng
Nagtatanon kaniyang
g siyá dahil proyekton
may g saliksik.
kailangan
siyáng
takdang manunulat. Hindi ko alam kung saan siyá nag-aral ng saliksik o kung marunong man
lámang siyáng bumása.
Paano kayâ makapapasá ang ating matandang language researcher kapag pinagsuri
siyá kung alin sa mga sangguniang natipon ang mahalaga? O lalo na kung ipatitimbang sa
kaniya ang bigat ng mga nagtutunggaling opinyon hinggil sa isang paksa? O kung papipiliin
siyá sa nararapat na oryentasyon sa isang nilulutas na problema?
Sa ilalim ng pamantayang “siksik,” hindi mahalaga kung gusto o hindi ng isang tao
na magsaliksik. Ang pasiyang ito ay kailangang naitanim na ng edukasyon ng tao mulang
pagkabatà. Na kailangan niya ang kahit munting kaalaman o kasanayán sa pagsasaliksik upang
mabúhay, at lalo na, upang umasenso sa búhay. Sa “siksik” ang higit na problema ay kung
gaano kahusay magagawa ng isang tao ang isang saliksik. Ang buong pagsasanay sa paaralan ay
may layuning maging matagumpay ang mag-aaral sa paghahanap ng impormasyon, sa
pagsusuri ng mga ebidensiya, sa pagtuklas ng pinakamainam na paraan upang malutas ang
isang problema o makamit ang isang hangarin.
Halimbawa, higit nang mataas na pamantayan hinggil sa pagtatanong ang inaasahan

pagkatapos ng pormal na pag-aaral. Kahit hindi pa tapos ng kolehiyo, ang isang nakaabot na
sa halimbawa’y mataas na paaralan ay inaasahang higit na magkakaroon ng patuloy na hilig
magtanong (bukod siyempre sa lakas ng loob na magtanong), at dahil sa edukasyon ay higit
na inaasahang may kakayahang maglimi hinggil sa higit na makabuluhang isyu o problema.
Hindi na siyá basta nagtatanong sa klase dahil may hindi gaanong narinig sa paliwanag ng
titser. Nagtatanong na siyá dahil may binubuo siyáng idea hinggil sa paksa ng paliwanag ng
titser at hindi nasagot nang sapat ng titser ang nais niya. O may nabása siyáng artikulo sa
peryodiko na sumasalungat sa ipinaliwanag ng titser at nais niyang marinig ang opinyon ng
titser hinggil sa kaniyang nabása. Nagtatanong siyá dahil may kailangan siyáng lutasin sa sarili.
Sa ganoon ding paraan, nagsasaliksik siyá dahil may tanong na kailangang lutasin ng kaniyang
proyektong saliksik.
Túngo sa Pagbabago
Hábang tumataas ang edukasyon ng isang edukado, inaasahang tumataas din ang uri at antas
ng usaping ninanais niyang saliksikin at lutasin. Hindi rin siyá basta sumusunod sa uso o
popular na kaisipan. Higit na masusi ang kaniyang pagtimbang sa mga nagtutunggaling panig;
higit siyáng naaakit sa mabibigat na argumentasyon. At inaasahan siyáng bumuo o bumigkas
ng naiibá, at lalo na’y orihinal. Nagsasaliksik siyá alinsunod sa isang tinatawag na
kislap-diwa—na maaaring isang mailap na haka o hinuhang kailangan niyang ihanap ng
katibayan—o nagsasaliksik siyá upang tuklasin at buuin ang isang kislap-diwa. Alinman ang
mangyari, kislap-diwa ang tugatog ng pananaliksik; ang inaasahang pakinabang—personal
man o panlipunan—mula sa isang masigasig at matimtimang proyektong pananaliksik.
Kislap-diwa ang biglang pagkatanto sa totoong kalikasán ng bagay na pinag-aaralan o
suliraning sinisiyasat. Ito ang ina ng lahat ng dakila kung hindi man napakamakabuluhang
paglikha at imbensiyon sa kasaysayan ng sibilisasyon.
Nagsasaliksik ang tao dahil may ninanais siyáng pagbabago. Pagbabago para sa
kapuwa tao at sa kaniyang daigdig.
Magandang ipasok sa yugtong ito ang pamantayang “bagsík” sa saliksik. Sa lumang

diksiyonaryo, ang “bagsík” ay nangangahulugan ng “potencia, tirania” (“kapangyarihan,
kalupitan”). Ngunit hindi iyon ang mahalaga para sa atin.
Ang mas mahalaga ay dito nagmula ang
salitâng “himagsík” (him+bagsik) na Nagsasali
noon pa’y nangangahulugan ng “mostrar
poder y valor” (“magpakíta ng lakas at
ksik ang
tapang”). Taglay ng kahulugang ito ng tao dahil
“himagsík” ang nais nating tugatog ng
gawaing magsaliksik. Sa maikling salitâ, may
nais nating ang saliksik ay totoong
nagpapasiklab sa haraya upang maging ninanais
malikhain at upang makapagsúlong sa
karunungan ng tao. Para sa ating partikular
siyáng
na pangangailangan, nais nating ang
saliksik ay makapag-ambag sa
pagbabag
karunungang Filipino. Ang tunay at o.
Pagbabag
mataas na uring saliksik ay isang
“himagsík” laban sa luma’t kairalan, isang
o para sa kaniyan
kapuwa g
tao at sa daigdig.
“himagsík” sa nakamihasnan at kumbensiyonal na pag-iisip, at nagtuturo ng bago’t

progresibong kaalaman at direksiyong kailangan ng tao at ng lipunan sa isang takdang
panahon.
Mula o batay sa ganitong adhika, totoong napakahalagang malinang mabuti ang

kultura ng saliksik sa bawat mag-aaral at gurong Filipino. Nag-aatas ito, sa gayon, ng pagsuri
at pagrebisa sa kasalukuyang mga kurikulum ng paaralan upang mapalusog ang mga gawain at
pagsasanay sa pagsasaliksik. Walang kurikulum na panghabang-panahon. Kailangang isinunod
ito sa pangangailangan ng panahon at ng lipunan. Lalo namang hindi nararapat pairalin ang
isang palatuntunang akademiko na kulang na kulang o walang kaukulang adhikang linangin
ang kasanayán at hilig sa pananaliksik kapuwa ng mga guro at ng mga estudyante.
Nag-aatas din ang kultura ng saliksik ng mga espesyal na insentibo at inisyatiba sa

bawat paaralan upang mapasigla ang pagsasaliksik at mabigyan ng kaukulang gawad o
tangkilik ang mga mananaliksik. Nag-aatas ito ng pagbibigay ng higit na paggálang at pagkilála
sa mananaliksik saanmang opisinang pribado at ahensiya ng gobyerno. Hindi magaganap ang
target na kaunlarang pang-ekonomiya at pang-industriya ng isang bansa—ng Filipinas—
hanggang hindi malaganap ang kultura ng saliksik sa buong sambayanan.
MGA BATAYANG KASANAYÁN

SA PANANALIKSIK
Joseph T. Salazar
NAIS KONG TALAKAYIN ang mga batayang kasanayán sa pananaliksik nang may diin sa
mga prinsipyo at mga paraan ng pananaliksik na nagmumula sa humanidades at mga agham
panlipunan. Nais kong bigyang-diin ang dalawang larang na ito bílang sagot laban sa
nangingibabaw na palagay ngayon na para lámang sa agham at teknolohiya ang pananaliksik.
Na hindi nakatutulong ang pananaliksik sa
ibáng disiplina, lalo na ang humanidades
sa pagpapatalas ng mga kasanayáng yon, at
akademiko sa kabuuan.
kakayahan
Pundasyon pa rin ang g
humanidades ng higit na masaklaw na
pagkakatuto. Nananatilíng mahalaga ang pampanitik
an sa
wika, komunikasyon, at kakayahang
pampanitikan sa paglinang ng mga
kaisipan at sa pagbibigay dito ng
kongkretong anyo na kailangang paglinang
maipahayag gámit ang umiiral na wika at
paraan ng pag-unawa na partikular sa isang
ng mga
lipunan. Sa pamamagitan ng pagsanay sa
imahinasyon sa mga pahiwatig, sagisag at
kaisipan at
di-lantad na mga kahulugang makukuha sa
pagbibigay
sa pagbabasá, at pagtalakay ng mga
Nananatilín
dito ng
g mahalaga
kongkreton
ang wika,
g anyo.
komunikas
akdang pampanitikan, halimbawa, lalong nalilinang ang abilidad ng ating mga mag-aaral na
makapansin, makapagsuri, at maghanap ng katuturan sa mga realidad na di-lantad subalit labis
na nakakaapekto sa atin.
Ano ang Pananaliksik?

Pananaliksik ang pangkalahatang tawag sa mga kaparaanang tumutukoy sa proseso ng
pagsagot ng mga makabuluhang tanong na maaaring humantong sa pagkakatuklas ng bagong
kaalaman sa lahat ng bagay, mula sa ating materyal na realidad hanggang sa mga pilosopikong
tanong tungkol sa ating pag-iral. May apat itong bahagi:
(1) ang pagbuo ng makabuluhang tanong;

(2) ang paghanap ng mga pamamaraan upang masagot ang tanong;
(3) ang pagsusuri ng nalikom na datos batay sa idinisenyong
pamamaraan; at, (4) ang pagharap ng kasagutan sa orihinal na tanong sa
madla.
Maraming kahulugan
at lunas
aplikasyo sa ibá’t
n ang ibáng
pananalik sakít.
sik at Mula elementarya hanggang kolehiyo,
dapat ipadanas sa mag-aaral ang ibá’t ibáng
hindi ito gámit at baryasyon ng pananaliksik sa ibá’t
ibáng paraan at pamamaraan. Pananaliksik
limitado ang ginagawa ng mag-aaral sa unang baitang
sa mga
na naatasang ilista ang mga pangalan ng
kaniyang mga magulang, tiyo, tiya, lolo, lola,
antisepti at ibá pang mga ninuno para maiugat ang

sarili sa isang pamilya. Hindi ito dapat
kong magwakas sa pagbuo ng tinatawag na family
tree. Ang pagtatanong tungkol sa kuwento ng
laborato búhay nilá ay maaaring iugnay o ibukod sa
mga ulat hinggil sa komunidad o bayan, at
ryo na higit na maganda kung maikokonekta sa
gumagawa
dominanteng pangyayari sa pambansang
kasaysayan. Pananaliksik din ang pagbabalik
ng aral sa mga naitalâng impormasyon sa
kuwaderno upang tiyakin ang sagot sa isang tanong o pagtakhan kung paano natin nababatid
ang nalaláman natin (at gayundin, ang hindi natin alam).
Sa kolehiyo, higit na espesipiko ang karanasan ng pananaliksik: nagsanga-sanga na ito
sa ibá’t ibáng kaalaman at kaparaanan. Halimbawa, sa mga nag-aaral ng negosyo, maituturing
na pananaliksik ang pagkilatis sa probabilidad ng pagbili ng madla sa isang produkto upang
iwasan ang ibá’t ibáng pag-aaksaya. Higit nang malawak ang mga larang na sakop ng
pananaliksik at ginagámit ito sa lahat ng uri ng disiplina—mula sa pag-aaral ng kasaysayan
hanggang sa pagsusuri ng imahinasyong nagbibigkis
sa maraming tao sa isang bayan. Para sa mga bilihin, ang halagang maipapatong dito
gurong nagtuturo ng wika, komunikasyon, upang kumita, ang maingat na paghahambing
panitikan, sining, kultura at pilosopiya, sa kaniyang mga kakompetensiya, ang
mahalagang itatak sa isipan ng ating mga pag-obserba kung ano ang mabenta, at ang
mag-aaral na pundamental ang pananaliksik lahat ng ito ay upang hindi aksayahin ang
sa anumang gawain—akademiko man o panahon at puhunan sa paglikom ng mga
hindi. panindang maaaring langawin lámang sa
kaniyang mga estante.
Maraming kahulugan at aplikasyon ang
pananaliksik at hindi ito limitado sa mga Kayâ naman
antiseptikong laboratoryo na gumagawa ng
sa mga
lunas sa ibá’t ibáng sakít. Ang pananaliksik ay
mahalaga sa paglinang ng kritikal na pag-iisip
sa anumang uri ng gawain na hindi hiwalay o
unang
tiwalag sa karaniwang karanasan. Maging ang baitang pa
lámang ng
tindera sa palengke ay may likás na
pangangailangan para sa pananaliksik.
Kailangan niyang inaalam ang halaga ng mga
pag aaral, bílang
kailangan pundasyon
ang ng
paglinang pananaliksi
ng k
kakayahan sa anumang
g asignatura.
pangwika
Ang Samakatwid, ang kaalamang nabubuo sa

pananaliksik ay hindi lámang
pagiging kapaki-pakinabang sa paglalathala, pagbuo
ng patakaran, at ibá pang pormal na daluyan
kontekstu ng kaalamang panlahat. Makikíta din ito sa
pagpapasiya ng mga indibidwal hinggil sa
wal at wastong direksiyon ng kaniláng búhay sa
kultural ng pamamagitan ng sistematikong pagsusuri sa

kaniláng sari-sariling kalagayan. Para sa mga
komunikas guro ng sining at humanidades—lalo na sa
asignaturang Filipino—laging nagbibigay ng
yon ay pagkakataòn ang pananaliksik túngo sa
pagsasakatutubo at lokalisasyon ng kaalaman.
magiging Para sa tungkuling ito, kailangang suriin ang
labis na
sinasabing kolonyal na katangian ng
edukasyon. Halimbawa, upang mapatunayan
kapaki na ang karamihan sa kaalamang

pinalalaganap sa paaralan ay pawang hiram sa
pakinabang Kanluran at sa gayo’y lumilinang din ng
paghanga sa superyoridad ng banyagang
sa antas ng kultura sa isang bandá at ng maliit na
pagtingin sa sarili (at sa anumang Filipino) sa
dalubhasaa kabilâng bandá.
n.
Kailangang bigyang-diin ang kultural na gamit ng pananaliksik lalo na sa panahong
ito na marubdob ang kampanyang itanghal ang benepisyo ng globalisasyon. Sa pinakapayak
na anyo, ibinibigay ng pananaliksik ang pagkakataóng masuri kung paanong nalilipat sa
mayayamang bansa ang negosyo sa maliliit na bansa. Sa ganoon, naisasangkot ang
mananaliksik sa politika ng paghahanap ng paraan upang maibalik sa maliliit na bansa ang
kapangyarihang ekonomiko at upang higit niláng pakinabangan ang kaniláng likás na yaman.
Ang Pananaliksik Bílang Kakayahang Pangkomunikasyon
Ang pananaliksik ay hindi puro siyentipikong impormasyon na masusukat sa pamamagitan
lámang ng numero. Kailangan ding tukuyin ang kontribusyon ng ibáng mga larangan sa
pagpapalago nitó. Pundamental sa pananaliksik ang kakayahang pangkomunikasyon, lalo na
ang maingat na paggamit ang wika para tukuyin ang pisikalidad at katuturan ng bagay
bagay. Halimbawa, ang masakit na tiyan ay maaaring tumukoy sa ibá’t ibáng kondisyong
natitiyak lámang sa pamamagitan ng higit na partikular na bokabularyo. Paghilab ba ito ng
tiyan? O pangangasim ng sikmura, kabag, pagsinok? Ang kaalaman sa mga naturang salitâ ay
makakatulong sa pagtukoy ng higit na espesipikong problemang may kinalaman sa pagsakít
ng tiyan.
Kayâ naman sa mga unang baitang pa lámang ng pag-aaral, kailangan ang paglinang
ng kakayahang pangwika bílang pundasyon ng pananaliksik sa anumang asignatura.
Halimbawa, kasabay ng pagkakatuto ng alpabeto ang paglinang sa kakayahang magbasá at
gumámit ng mga kasangkapang katulad ng diksiyonaryo at ensiklopedya upang sumangguni
ng impormasyon. Nagpapatuloy ito sa mas matataas na antas ng pag-aaral sa pamamagitan
ng patuloy na pag-aaral ng denotasyon at konotasyon, o ng tiyak na kahulugan at mga
kaisipang naikakabit sa isang salitâ sa labas ng literal nitóng gamit. Ang pag-unawa sa
denotasyon ng mga salitâ ay lumilikha
ng kapasidad para sa mga teknikal na kaalamang nangangailangan ng katiyakan—tiyak na
kahulugan, tiyak na súkat o bílang, tiyak na hakbang at paraan. Samantala, ipahihintulot ng
kasanayán sa konotasyon ang paghasa sa kakayahang lumikha ng mga ugnayan, mula sa
simpleng tensiyon at tunggalian hanggang sa mga sanhi at bunga at mga implikasyon ng isang
bagay, gawain, kaisipan, o pangyayari sa ibáng lugar at sa ibáng panahon.
Kailangang idagdag na hindi literal ang lahat ng komunikasyon. Kontekstuwal at

kultural din ito. Halimbawa, ibá-ibá ang edad, tahanan, pinanggalingang pamilya at
komunidad, at kamusmusan ng mga batá sa isang klase. Kayâ bawat isa sa kanilá ay posibleng
magbigay ng kani-kaniyang pagpapakahulugan sa ibá’t ibáng salitâ, sagisag, obheto,
karanasan, at realidad. Sa ibá’t ibáng kultura, halimbawa, mapapansin ang pagkakaibá ng
pagpapakahulugan sa pag
ubos ng pagkaing inihahain sa mga bisita. Sa mga Briton, tanda ang pag-ubos ng pagkain ng
pagpapahalaga sa abála at págod na pinagdaanan ng naghanda. Kung gayon, nakatataba ng
puso ang pag-ubos ng pagkain. Kabaligtaran naman ito para sa mga Chino. Para sa kanilá, ang
pag-ubos ng pagkain ay pahiwatig hinggil sa kakulangan ng preparasyon sa panig ng naghanda
at kayâ maaari itong mangahulugan ng pagkuwestiyon sa kabutihang-loob ng maybahay.
Anuman ang pundasyon ng wika, kailangan itong isakonteksto lagi ayon sa

nagbabago-bagong kondisyon ng lugar, panahon, at kaugalian. Nagsisimula ito sa mga tíla
payak na konsepto ngunit maaaring lumitaw na mahigpit na konektado sa usapin ng relihiyon,
tradisyon, kasarian, nasyonalismo, uring panlipunan, identidad, at ibá pang tagatukoy ng mga
kondisyong lilikha at lilikha ng kaibahan.
Ang pagiging kontekstuwal at kultural ng komunikasyon ay magiging labis na kapaki

pakinabang sa antas ng dalubhasaan. Sa puntong ito nagiging kritikal ang mga kakayahang
pangkomunikasyon sa pagsalà ng ibá’t ibáng uri ng datos, impormasyon, palagay, at kuro kuro
na kailangang unawain, suriin, at timbangin nang sabay-sabay, bago isilid o ayusin sa loob ng
umiiral na mga kategorya ng kaalaman. Ang paglulugar ng bagong karanasan o ng
di-inaasahang aplikasyon ng mga kaisipan sa isang disiplina o propesyon ang nagiging
pangunahing trabaho ng mag-aaral. Kayâ’t kailangan ng paglinang ng sapat na kakayahan para
maunawaan ang wika ng kaniyang propesyon at ang imahinasyon para rebisahin ito ayon sa
mga namamayaning pamantayan, pangangailangan, at mga kondisyong nakaaapekto sa lahat.
Ang Pananaliksik Bílang Saligan ng Ibá’t Ibáng

Pagkakatuto o Literasi
Ang mabisàng paggámit sa wika ay dapat madagdagan ng pagkakatuto o literasi sa ibáng
disiplina upang makapagsagawa ng ibá’t ibáng uri ng pananaliksik. Ang táo halimbawang
nagsasagawa ng pananaliksik tungkol sa epekto ng midya ay kulang sa kredibilidad kung wala
siyáng kakayahang suriin ito alinsunod sa ibá pang mga sangkap ng naratibo nitó. Bakit? Dahil
ang mahusay na pananaliksik pangmidya ay kinapapalooban ng magkakaugnay na kakayahang
tingnan ang anyo nitó (direksiyon, sinematograpiya, editing, atbp), materyalidad (ang mga
puwersa ng produksiyon, ang nagmamay-ari ng produksiyon), ideolohiya (ang mga idea at
prinsipyong kinakasangkapan sa paglinang ng politikal na posisyong inaangkop ng teksto),
literasing simboliko (ang kakayahang sumuri ng mga sagisag), literasing biswal (ang
kakayahang
sumuri ng ma imahen bílang konstruksiyong kultural), at ibá pang mga puwersang historiko at
kontekstuwal na nakakaapekto sa pagkakabuo ng tekstong pangmidya.
Kung tutuusin, maraming literasi mabisàng

ang maaaring malinang kung sistematiko
lámang ang magiging pundasyon ng
paggamit
pag-aaral ng wika at panitikan. Para sa guro
ng Filipino, nangangahulugan na kailangan
sa wika ay
nang lumagpas sa mga tradisyonal na dulog. dapat
madagdag
Sa halip na iniwasan ay dapat siyáng
humandang talakayin ang higit na
progresibong mga konseptong
pampanitikan na maaaring magsanga sa ibá’t
an ng
ibáng pag-aaral bukod sa pagpapamemorya
ng mga terminolohiyang panlingguwistika sa
pagkakat
mga mag-aaral na walang pangangailangan uto o
literasi sa
dito. Mahalaga sa isang guro na bumása ng
higit pang uri at ehemplo ng mahusay na
panitikan. Kayâ mahalaga na gumamit siyá
ng mga bagong teksbuk at sanggunian. ibáng
Hindi lámang layon ng literasi ang matutong
magbasá at magsulat. Marami itong anyo na
disiplina
nagsisilbing pananda ng interdisiplinaryong
kapangyarihan
upang
Ang makapags
agawa ng ng
ibá’t pananalik
ibáng uri sik.
ng bago at higit na pinalusog na programang pangkomunikasyon at pampanitikan. Ilan sa

mga literasing ito ay ang sumusunod:
a. Kapaki-pakinabang (functional). Ang abilidad na gamítin ang mga batayang

kakayahang pangkomunikasyon (pabigkas/pasalitâ, pagbása, pasulat,
pakikinig). Ito ang tradisyonal na konsepto ng literasi sa Filipinas sa
kasalukuyan;
b. Simboliko. Ang abilidad na maunawaan ang pagpapahayag na gumagámit ng

mga sagisag, tayutay, at ibá pang uri ng komunikasyong simboliko para
bumuo ng kahulugan. Sa puntong ito, mahalagang bigyang-diin na ang isang
mahusay na programang pampanitikan ay hindi maihihiwalay sa pagtuturo
ng wika. Sa wika nagsisimula ang paghubog ng simbolikong imahinasyon na
nagbibigay-daan sa pagpapalalim at pagpapayaman ng diwa;
c. Pang-impormasyon. Ang abilidad na humanap, kumalap, sumuri at

tumimbang sa bisà at halaga ng anumang impormasyon. Pundamental pa
rin ito sa pananaliksik sa anumang larangan. Hindi lahat ng impormasyong
nakalimbag at ipinagpapalagay na totoo ay mayroong kabuluhan at
kawastuan;
d. Biswal. Ang abilidad na bumuo ng katuturan at kahulugan gámit ang ibá’t

ibáng simbolismo sa labas ng mga sistemang pangwika, partikular na sa mga
kasangkapang biswal mula sa telebisyon hanggang sa pagpaplano ng siyudad.
Maaari ding gamíting kasangkapan ang Filipino sa pagturo ng mga usaping
may kinalaman sa biswalidad (visuality) na susuri sa mga tekstong biswal
bílang bukal ng mga kaisipang kolektibo;
e. Pansining. Ang kakayahang bigyan ng pagpapahalaga ang sining hindi

lámang bílang dekorasyong kahali-halina. Makabuluhang magdulot din ng
pagsusuri sa sining bílang representasyon ng mga kuro-kuro at kaisipan.
Maiuugnay ang produksiyong pansining sa kritikal na komentaryo sa mga
suliranin at usaping nakapaligid sa kontekstong pinag-uugatan ng isang
likhang sining;
f. Pangmidya. Ang abilidad na masuri ang ibá’t ibáng anyong pang-midya at

makita ang potensiyal at panganib ng paglikom ng impormasyon mula dito.
Bílang pinakalaganap na anyo ng diseminasyon ng impormasyon ng
nakaraang siglo, tahasang binago ng midya ang paraan ng paglikom ng
impormasyon at pagbuo ng pampublikong opinyon. Sa panahong ito ng
mabilisang pagpapalit ng anyo ng midya bunga na rin ng mga sunod-sunod
na inobasyong teknolohiko, kailangang mahimay ang ibá’t ibáng anyo ng
impormasyon at masuri ang mga implikasyong pinalalaganap nitó hinggil sa
identidad, hálagáhan, katotohanan, at kamalayan ng tao;
g. Panteknolohiyang Elektroniko o Dihital. Ang abilidad na gumamit ng

computer at mga aplikasyon nitó para makalikom ng impormasyon o
magámit para sa mga kapaki-pakinabang na gawain. Katulad ng nabanggit
hinggil sa literasing pangmidya tungkol sa bilis ng pagbabagong
teknolohiko, kailangan na ring suriin ang teknolohiya bílang sarili niyang
tekstong lumilikha ng ibá’t ibáng posibilidad ng identidad, kamalayang
kolektibo, at kahulugan;
h. Pinansiyal. Ang kakayahang humawak ng salapi at unawain ang implikasyon

ng paggámit nitó sa ibá’t ibáng paraan, maliit man o malaki ang halagang
kailangang ingatan. Binibigyang-diin ng naturang pagkakatuto ang
pagpapayaman ng kritikal na kaisipan túngo sa kapitalismo at mga proseso
nitóng namamayani sa ating lipunan sa kasalukuyan;
i. Pangkalikásan. Ang pagkakatuto ng paglinang ng isang pamumuhay na

nagsusuri sa mga limitasyon ng mga likás na yaman. Kabílang na rin dito ang
pagsiyasat sa implikasyon sa kalikásan ng mga nakasanayang pamumuhay
mula sa paglubha ng temperatura hanggang sa pag-ubos ng mga
pinagkukunan ng mga likás na materyales para sustentuhan ang malawakang
produksiyon;
j. Pangkultura. Ang abilidad na unawain ang kaibhan ng mga kultura at

kilalánin ang mga historiko at panlipunang kondisyong nagtatangi sa sariling
kultura. Bagama’t laging naririnig/nababása ng ating mga mag-aaral ang
salitâng kultura, kakaunti lámang sa kanilá ang nakapagbibigay ng akmang
depinisyon ng konseptong ito pagtuntong ng kolehiyo. Ang pag-unawa ng
kultura ay nagsisimula hindi sa iisang posisyon o kaisipan lámang, bagkus
mahalagang maipabatid na nagsisimula ang pag-unawa dito sa negosasyon ng
ibá’t ibáng kaibhan sa loob ng isang lipunan.
Marami pang uri ng literasi na hindi na binabanggit sa listahang ito. Kailangan
lámang isaisip na lahat ng mga ito ay bahagi ng estrukturang umuugat sa mga prosesong
komunikatibo na matututuhan kapuwa sa pamamagitan ng pagpapatalas ng sentido kumon
at ng organisadong akademikong pagsasanay. Sa ganitong paraan maaaring bigyan ng higit na
pagpapahalaga ang interdisiplinariedad na ginagamit sa disenyo ng mga bagong programang
akademiko. Ang mga prosesong pangkomunikasyon na matututuhan sa mga klaseng katulad
ng Filipino ay mainam na pundasyon sa pagpapatalas ng kasanayán sa pagkakaroon ng kritikal
na pag-iisip para sa sining, midya, teknolohiya, at ibá pang bagay na nagtatalaga ng
kolektibong kaayusan sa ating panahon.
Ang Pananaliksik Bílang Pagsasanay sa Imahinasyong Sosyolohiko

Gayundin, mahalagang pundasyon ng pananaliksik ang pagpapatalas ng imahinasyong
sosyolohiko (sociological imagination). Isang mahalagang katangian ito para sa pag-uugnay ng
sarili sa mga nagaganap sa lipunan. Kapag nadevelop itó, nababatid ng mag-aaral na ang mga
suliraning nakaaapekto sa kaniya ay may kaugnayan sa mga pangyayari sa kaniyang paligid.
Ayon kay C. Wright Mills:
The sociological imagination enables its possessor to understand the

larger historical scene in terms of its meaning for the inner life and the
external career of a variety of individuals. It enables him to take into
account how individuals, in the welter of their daily experience, often
become falsely conscious of their social positions. Within that welter, the
framework of modern society is sought, and within that framework the
psychologies of a variety of men and women are formulated. By such
means the personal uneasiness of individuals is focused upon explicit
troubles and the indifference of publics is transformed into involvement
with public issues.
Ang pormulasyon ng imahinasyong sosyolohiko ay hindi limitado sa mga sosyologo

o mga propesyonal na may karanasan sa mga agham panlipunan. Isa itong kasanayáng
kailangang malinang sa kahit na sinong mananaliksik. Binibigyang-diin ng naturang katangian
ang halaga ng ugnayan ng personal na karanasan at ng paglulugar nitó sa magkakaibáng
posisyong politikal na umiiral sa lipunan. Kailangan ding isaisip
ng
na hindi kailangang aktibong ituro ang
ganitong konsepto sa mga mag-aaral. Kusa
pananaliksi
itong makikita sa pagkakaroon ng mag-aaral
ng malinaw na imahen ng kaniyang lugar sa
k ang
pamilya, komunidad, bayan, at ibá pang yunit
ng ugnayang panlipunan. Ang higit na
pagpapatal
kailangang tungkulin ng guro at ng paaralan ay
as ng
pag-isipan kung paano ito maaaring idisenyo sa
lahat ng asignatura kabílang na ang Filipino.
imahinasyo
Maraming mag-aaral na tumutuntong ng
kolehiyo na hindi man lang nararanasang
ng
makipag-usap sa mga tao sa kaniláng lugar
gamit ang Filipino o ang wika ng kaniláng
sosyolohiko
probinsiya. Alam nilá ang mga tatak ng mga
Mahalagang .
pundasyon
mamahaling damit, ang pangalan ng mga táong naging celebrity sa Youtube, pati ang mga
usong pelikula, ngunit wala siláng anumang alam hinggil sa mismong kaligirang kaniláng
ginagalawan.
Kayâ kailangang himukin ang mga mag-aaral na magsaliksik tungkol sa mga paksa at
usaping malapit sa kaniláng sariling karanasan, at iwasan ang mga paksaing bukod sa gasgas
na’y hindi man lang sinasalamin ang mga personal niláng mga kuro-kuro. Lalo na ang mga
kuro-kuro na maaaring iangat sa antas na politikal. Para mas nagmumula sa kaniláng
karanasan ang sinasabi o isinusulat nilá. Hindi minememorya lámang o inuulit ang sinabi ng
guro. Kapag kulang sa pagdevelop ng imahinasyong sosyolohiko, madalas na ang edukasyon
ay bulág na pagsang-ayon sa namamayaning ideolohiya na nirerepresenta ng relihiyon at hindi
sa kritikal na pag-iisip at pagpapalalim ng pag-unawa.
Kasabay ng paghikayat sa mga mag-aaral sa mga paksang malapit sa kanilá,

kailangan ang paglinang ng posibilidad na buksan ang pananaliksik túngo sa pagbubuo ng
diskurso sa halip na impormasyon lámang. Diskurso ang paraan ng pagtalaga ng kaalaman,
sang-ayon sa mga namamayaning kalakaran sa lipunan at anyo ng pagkakakilanlan at mga
ugnayang ikinokondisyon ng naturang kaalaman. Ang partisipasyon ng ibá’t ibáng
mananaliksik sa pagbuo ng diskurso ay kritikal sa pagbalanse ng kapangyarihan sa anumang
lipunan. Bakit? Sapagkat una, binubuksan nitó ang pagkakataón na suriin ang ibá’t ibáng
posisyon sang-ayon sa kaniláng danas at nalalaman. Ikalawa, patuloy na nasusuri kung ang
mga tradisyon at nakamihasnan ay totoong hindi na nababago o kailangang baguhin.
Ang Pananaliksik Bílang Pundasyon ng Pag-unawa sa Kultura

Mula sa napag-usapan, makikitang sari-saring representasyon ang ginagawa ng mga mag-aaral
sa pamamagitan ng kaniláng pananaliksik. Ulitin natin ang ilan sa mga representasyong ito.
Una sa lahat, ang paglulugar ng sariling mga interes sa higit na masalimuot na ugnayang
panlipunan. Kaugnay nitó, ang paglinaw ng mga usapin at suliraning nakaaapekto sa kaniya.
Ikatlo, ang pagpilì ng kaalamang angkop sa pagkilos niya sa sariling daigdig, komunidad, o
gawain. Ang guro naman ay hinihiling na maging huwaran o modelo ng intelektuwalisadong
paggamit ng wikang Filipino. Hindi magagampanan ng guro ang naturang tungkulin kung
wala siyáng sapat na kaalaman sa mga usaping lokal.
Sa pagsasagawa ng ganitong adhikain, kailangang gamitin ang mga kakayahang

pangkomunikasyon bílang mga kasangkapang magtatanghal sa kakayahan at katangian ng mga
lokal na kultura. Hábang idinidisenyo ang direksiyon ng pananaliksik ng mga mag-aaral, iniisip
din ng guro ang paglikha ng isang edukasyong higit na nakatuon sa mga pangangailangan ng
lugar at panahon sa halip na mga estandardisadong batayan ng pagkakatuto lámang.
Ibinabalik ang pananaliksik sa kaniyang konteksto upang mapag-isipan kung paano

ito maiuugnay sa kaalaman. Hábang batà pa, kailangan nang ipakilála sa mga estudyante na
ang pag-aaral ay hindi lámang maisasagawa sa pamamagitan ng pagmemorya ng datos sa mga
libro. Ang totoo, kailangan ang paglabas sa silid-aralan upang tunay na magsaliksik sa paligid o
daigdig ng mag-aaral. Ito ang lohika ng field trip na nagbabalatkayong isang uri ng pamamasyal
para sa ating mga mag-aaral. Ang pamamasyal ay isang metapora para sa pag-obserba sa
paligid. Hábang tumatanda ang mga mag-aaral, dapat na transpormahin ang mga field trip na
ito sa ibá’t ibáng uri ng laboratoryong hahámon sa kaniláng pag-unawa kung paano
pag-uugnayin ang prinsipyong natutuhan sa silid-aralan at ang praktika ng pamumuhay sa
kaniláng sarili at tunay na daigdig. Kayâ’t sa ganitong edukasyon, nagsisimula na ang
partisipasyon ng bawat mag-aaral sa ibá’t ibáng proyekto at gawain ng kaniyang lipunan
hábang nag-aaral pa lámang. Walang kompartimentasyon ng responsabilidad, disiplina, at
mga gawain.
Bílang pagdidiin, nais kong ulitin ang panimula kong punto. Pundamental ang
humanidades at agham panlipunan sa paglinang ng higit na maalam at bihasang pananalisiksik
sa anumang larangan. Ang dalawang naturang larang ay nagbibigay ng timbang na halaga sa
pagmumuni, pagsusuri, at pagbibigay
ng angkop na representasyon sa ibá’t ibáng
kultura, karanasan, at representasyon. Filipino,
Upang maging higit na epektibo ang
asignaturang Filipino, kailangan itong
kailangan
umigpaw mula sa tradisyonal na mga itong
kaparaanang naging dahilan kung bakit
hindi ito minamahalaga ng maraming lider umigpaw
mula sa
at kahit na ng mga mag-aaral. Hindi na ito
nakalampas sa mga prinsipyong
pambalarila at lingguwistiko. Hindi
nailalahok ang asignatura túngo sa tradisyonal
simbolikong konstruksiyon ng realidad at
politikal na kompetisyong nagtatakda ng
na mga
pamumuhay sa kasalukuyan. Isang kaparaanan
malaking hámon, sa gayon, sa mga guro at
alagad ng wikang Filipino na maglatag ng g naging
isang magandang programa na hihimok sa
mga mag-aaral na pag-isipang mabuti ang dahilan
mga suliraning nakaugat sa kolektibong
karanasang pantao, kumikilála sa mga
kung bakit
pagkakaibáng pangkultura at identidad, at
masugid na sinisiyasat ang labis na epekto
hindi ito
ng karanasang kolonyal sa pamamalakad minamahal
Upang aga ng
maging maraming
higit na lider at
epektibo kahit na ng
ang mga
asignatur mag-aaral.
ang
ng lipunan sa kasalukuyan. Sa halip na gawing sentral na kasangkapan ang mga pagsusulit na

humahantong sa estandardisasyon ng kaalaman, higit na progresibo para sa humanidades,
lalo na sa Filipino, ang pagmumulat sa mga mag-aaral hinggil sa makabuluhang gamit ng
pananaliksik para maging higit na kapaki-pakinabang na mamamayan ng bansa at ng mundo.
PARA SA GURO NG PANANALIKSIK SA

K-3 Ani Rosa S. Almario
KAPAG NABANGGIT ANG salitâng
pananaliksik, marahil ang pumapasok na
imahen sa ating isipan ay paghahanap ng
Sa totoo,
impormasyon gamit ang Internet, pagbabasá
ng mga artikulo at libro tungkol sa paksang
ang sinasaliksik, o kayâ’y pakikipanayam sa mga
eksperto. Ang pananaliksik ay karaniwang
pananaliksi itinuturing bílang akademikong
gawain—ginagawa lámang ito sa hay-iskul o
k ay isang sa kolehiyo bílang bahagi ng pag-aaral na
bagay na
akademiko. Sa totoo, ang pananaliksik ay
isang bagay na ginagawa natin araw-araw, para
ginagawa sa ibá’t ibáng dahilan. Nagsasaliksik táyo

kapag pumipilì táyo ng kakainang restoran.
natin Nagsasaliksik táyo kapag naghahanap táyo ng
paaralang papasukan ng anak natin.
araw-araw, Nagsasaliksik táyo tungkol sa librong susunod
nating babasahin.
para sa ibá’t
ibáng
Dahil ginagawa natin ito palagi, mahalagang
turuan
dahilan.
ang mga batà na magsaliksik nang tama at sa lalong madalîng panahon. Hindi dapat hintaying
malaki na ang batà bago siyá turuan ng mga prinsipyo ng tamang pananaliksik. Simula Kinder,
maaari nang magturo ng mga kasanayáng may kaugnayan sa tamang pananaliksik.
Pagtatanong. Ang una at pinakamahalagang kasanayáng dapat matutuhan ng mga

batà para makapagsaliksik ay ang magtanong. Tandaan, ang mga hindi masagot na tanong
ang siyáng simula ng bawat pananaliksik. Dahil hindi lahat ng tanong ay maaaring masagot ng
mga estudyante gámit ang kani-kaniláng eskema, matutukoy ng mga batà—sa tulong ng
guro—ang pangangailangan para sa pananaliksik.
pag-aaral. Subalit ano ang ginagawa ng guro
Ang unang dapat maiseguro sa isang klasrum kapag may batàng halos palagiang
ay ang kalayaang magtanong. Likás sa mga nagtatanong? Sinasaway. Kung minsan pa,
batà ang pagtatanong. Iyon ang palatandaan pinagagalítan ang batàng mapagtanong. O
ng kaniláng interes na magkamit ng bagong tinatawag na “Makulit!” Sa ganoong
kaalaman. Iyon ang senyas ng kaniláng sigla sa pagbabawal, nagiging limitado ang kalayaan ng
batà sa loob ng klasrum. Napipigil lalo na ang
kagustuhan niyang matuto ng mga bagong sa isang
kaalaman. Kapag hindi nahihikayat ng
matatanda ang mga batà na magtanong, at
klasrum
ang mismong kaligiran sa klasrum ay lubhang
nagkikintal sa kaniláng isip ng pananahimik,
ay ang
nasisikil ang likás niláng ugaling mag-usisa. kalayaang
Ang unang magtanong.
dapat
maiseguro
Sabi nga ni Don Juan sa koridong Ibong Adarna:
Ugali na ng batà
Magtanong sa matatanda.
Ang pag-uusisa ang susi sa paghahanap ng karunungan. Ang pagtatanong ang binhi
ng hilig sa pananaliksik. Dapat itong palusugin at linangin sa paaralan.
Maaaring magkaroon ang isang araw sa klasrum ng bahagi na tinatawag na “Tanungin

si Titser.” Sa oras na ito, maaaring magtanong ang mga estudyante tungkol sa kahit anong
bagay na gusto niláng usisain o matutuhan. Ang pagkakaroon ng ganitong gawain ay mainam
na paraan ng paghikayat sa mga estudyante na magtanong.
Pagsisiyasat. Ang makabuluhang pagtatanong at pag-uusisa ay lumulusog túngo sa

pagsisiyasat. Maaaring dahil naganyak ang batà na humanap ng ibáng sagot. O ng dagdag na
impormasyon hinggil sa kaniyang itinanong. Ang paghahanap ng ibáng sagot ay isang
malusog na ugali. Hindi dahil hindi ganap na nagtitiwala ang batà sa guro o nakatatanda. Sa
halip, dapat maitanim sa isip ng batà na maaaring may ibá-ibáng palagay o paraan ng
pagtingin sa kaniyang itinatanong. Sa gayon, dapat siyáng ganyakin na magsaliksik pa—ang
ibig sabihin, magtanong pa sa ibáng tao o humanap ng ibáng dagdag na datos—upang higit
na maunawaan niya ang itinatanong.
Mahalaga ang pagpapanatili ng diwa ng pagsisiyasat (spirit of inquiry) sa mga klase. Mayroong
ibá’t ibáng paraan ng pagpapanatilì ng diwa ng pagsisiyasat. Isang paraan ay ang pagpapakíta
ng mga bagay na maaaring hindi pamilyar sa mga estudyante—tulad ng mga bagay na antigo
na hindi pa nilá nakikíta o kayâ’y mga
Ang ng
pag-uusisa karununga
ang susi sa n. Ang
paghahanap pagtatanon
g ang binhi
ng hilig sa na iyon.
pananaliksi Isa pang paraan ng pagpapanatilì ng diwa ng

pagsisiyasat ay ang pagpapaskil ng isang
k. Dapat tanong sa klasrum bawat linggo. Ang tanong
ay dapat humihingi ng maraming posibleng
itong sagot at nakahihiyakat ng pag
palusugin atbatàng Kinder, maaaring isulat ng guro ang

iisip. Dahil hindi pa sanay magsulát ang mga
linangin sa sagot nilá sa tanong na ipinaskil (kailangang

nakapaskil din ang mga sagot nilá para makíta
paaralan. at mabása ng kaniláng mga kaklase). Para sa
mga batàng nása baitang 1–3, maaaring silá na
kagamitang hindi nilá karaniwang nahihipo o mismo ang magsulát ng mga sagot nilá.
nagagamit sa bahay. Ang mga bagay na ito ay
dapat maaaring tingnan, hawakan, paglaruan, Maliliit na Pananaliksik. Sa K–3, maaaring
at usisain. Higit sa lahat, ang mga bagay na ito magpagawa ng maliliit na pananaliksik tungkol
ay maaaring maging lunsaran ng isang sa mga
diskusyon dahil maaaring magtanong ang mga
estudyante tungkol sa gámit at saysay ng bagay
bagay na interesante para sa mga estudyante. Halimbawa, interesante para sa mga batà ang
mga hayop, kayâ puwedeng maglunsad ng maliit na pananaliksik tungkol sa mga áso.
Maaaring gumamit ng graphic organizer para malaman kung ano-anong mga bagay tungkol sa
áso ang alam na nilá. Pagkatapos nitó, maaaring kumalap ng mga tanong tungkol sa áso mula
sa mga mag-aaral. Ang mga tanong ang siyáng magiging batayan ng maliit na pananaliksik.
Narito ang ibá’t ibáng paraan upang masagot ang mga tanong sa pananaliksik (research
questions) ng mga batà:
1. Mag-imbita ng mga táong maaaring kapanayamin ng mga batà tungkol sa

ginagawa niláng proyekto.
2. Magdalá ng mga libro na maaaring pagkuhanan ng impormasyon para
masagot ang mga tanong nilá.
3. Dalhin silá sa mga lugar na maaaring niláng pagkuhanan ng mga sagot sa
kaniláng proyekto.
Mga Batis ng Impormasyon. Sa paggiya sa mga estudyante túngo sa mahusay na

pananaliksik, kailangang ipaalám sa kanilá na hindi lámang ang kaniláng guro o magulang ang
natatanging mapagkukuhanan ng impormasyon. Maraming batis ang maaari niláng maging
sanggunian. Isa sa pangunahing batis ng impormasyon ay ang mga libro. Kapag nagpapagawa
ng maliliit na pananaliksik sa inyong mga estudyante, mahalagang maipakilála sa kanilá ang
laman ng aklatan sa paaralan. Maaaring kausapin ang librarian na maglagay ng isang sulok sa
aklatan, isang sulok na nagtatanghal ng mga librong may kaugnayan sa paksa ng maliit na
pananaliksik ng klase. Halimbawa, maaaring tungkol sa mga áso ang maliit na pananaliksik
kayâ ang sulok na ihahanda ng librarian ay punô ng mga sangguniang libro tungkol sa áso.
Bukod sa libro, maaari din siláng sumangguni sa mga eksperto. Halimbawa,

maaaring mag-imbita ng isang táong nag-aalaga ng áso o kayâ ay isang beterinaryo. Para sa
mga estudyanteng nása baitang 1 & 2, maaari na siláng ipakilála sa pamamaraan ng survey at
panayam. Maaari na siláng tulungan sa paggawa ng kaniláng listahan ng tanong (questionnaire)
para sa survey at pagsasaayos ng mga sagot na makukuha nilá. Maaari din siláng turuan ng
tamang pagsasagawa ng panayam para makuha ang impormasyong kailangan nilá. Isang
aktuwal na survey ang paglilista sa bílang at uri ng áso na inaalagaan sa barangay. Isang
panayam naman sa beterinaryo ang maaaring tungkol sa mabuting paraan ng pag-aalaga ng
áso at kung paano maiiwas ang alagang áso sa karaniwang mga sakít.
Batis din ng impormasyon ang mga lakbay-aral na may kaugnayan sa paksa ng maliit
na pananaliksik. Maaari siláng magtalâ ng kaniláng mga obserbasyon, kumuha ng mga retrato,
at magtanong sa mga táong makatatagpo nilá.
Kapag may kaugnayan sa agham ang maliliit na pananaliksik, maaari ding magsagawa
ng eksperimento sa klasrum na sasagot sa mga tanong sa pananaliksik.
Pagtatalâ. Isang batayang kakayahan ng pananaliksik ay ang pagtatalâ ng
impormasyon. Kahit ang batàng Kinder ay maaaring turuang gumawa ng talâ ng kaniláng
nalalaman sa pamamagitan ng paggamit ng graphic organizer. Maaaring gumamit ng mga
simpleng graphic organizer na mangangailangan lámang ng pagguhit.
Maaari ding magbigay lámang ng
mga simpleng pangungusap na pupunuan
Ang guro
ng salitâ o numero (hal. Ang mga aso ay
_______). O hikayatin siláng gumuhit at
ang dapat
magsulát (kahit inimbentong pagbabaybay maging
pangunahi
muna) ng kaniláng mga nakakapanayam na
tao, naoobserbahan sa paligid, at sagot nilá
sa mga simpleng tanong ng guro araw-araw.
Hábang lumalaki ang mga estudyante ay ng modelo.
dapat nagiging mas sistematiko at
organisado rin ang mga talâ nilá. Mula sa
Mahalagan
mga simpleng listahan ng mga salitâ, g nakikíta
nagiging listahan ito ng mga parirala at
pangungusap. Maaari ding hikayatin ang ng mga
mga batâng maglakip ng mga retrato sa
kaniláng mga talâ. batà na ang
Paggámit ng Internet. Isang
guro
malaking bahagi ng pananaliksik sa panahon
ngayon ay ang paggámit ng Internet. Dahil
mismo,
sa kaniláng muràng edad, nangangailangan bílang
tagapagsal
ang mga estudyante ng gabay ng guro o ng
kaniláng mga magulang sa paghahanap ng
impormasyon sa Internet.
iksik, ay
Ang mga estudyanteng nása baitang
1 & 2 ay maaari nang turuang gumamit ng
maingat at
search engine na angkop sa kaniláng edad pati
na rin ang konsepto ng keyword
mapanuri
sa pagkalap
ng k, at alam
impormasy ang mga
on, may mahusay na
sistemang batis at
sinusunod sanggunian
sa g maaaring
pananaliksi gamitin.
sa paghahanap ng impormasyon sa Internet. Maaari din siláng turuang magtipa ng URL ng

mga website na napuntahan at nasuri na ng guro ang nilalaman, at may impormasyong
makatutugon sa kaniláng mga tanong sa pananaliksik. Importante ring magkaroon ng
leksiyon tungkol sa kredibilidad ng mga website at ibá pang batis ng impormasyon, para
matulungan silá sa pagtatáya sa katapatan ng kaniláng nasaliksik.
Debrief. Kapag marami-rami nang impormasyon ang nakalap ng mga mag aaral,
maaaring magsimula ng isang debrief o diskusyon sa klase upang maibahagi nilá ang nakalap
niláng impormasyon. Ang guro siyempre ang tutulong sa kanilá sa pag-organisa ng
impormasyong nakuha nilá sa pamamagitan ng graphic organizer. Sa tulong din ng guro ay
masasagot ng klase ang mga tanong sa pananaliksik. Sa mga diskusyong ito matatalakay ang
mga isyu tungkol sa katapatan at kaugnayan ng impormasyong nakalap nilá, pati na ang
pangangailangang magsaliksik pang muli. Sa kalaunan, hábang dumadalas ang kaniláng
pananaliksik at patuloy na nahahasa ang kakayahan nilá para dito, maaaring silá na ang mag
ayos ng mga impormasyon sa graphic organizer.
Ang guro ang magsisilbing tagapagpadaloy sa debrief tungkol sa pananaliksik na

ginawa ng mga batà. Hindi dapat maging tagakalap lámang ang guro ng impormasyon mula
sa mga
estudyante; bagkus, dapat ay ipinakikíta rin ng guro ang koneksiyon ng mga impormasyon at
ng mga ideang ibinabahagi nilá. Ang layunin ng mga debrief na ito ay palalimin ang pag-iisip
ng mga batà tungkol sa kanilang pananaliksik; at matulungan siláng tukuyin ang anumang
pabago-bago o magkakasalungat na impormasyong naengkuwentro nilá. Maaari ding humingi
ng ebidensiya mula sa mga batà tungkol sa mga pagpapatunay (assertion) nilá ng kaniláng
nasaliksik, o kayâ ay humingi ng ibá’t ibáng sagot sa iisang tanong. Dapat ay bukás at handa
din ang guro sa karagdagang mga tanong.
Mga Koneksiyon. Malaki ang papel na gagampanan ng guro sa paggabay sa mga

estudyanteng lumikha ng koneksiyon sa kaniláng sinasaliksik at sa kaniláng sariling búhay at
mga karanasan. Ang paglikha ng koneksiyon ay ginagawa sa lahat ng bahagi ng maliit na
pananaliksik—sa diskusyong nangunguna sa maliit na pananaliksik, sa paghahanap ng mga
batis ng impormasyong may kaugnayan sa maliit na pananaliksik, at sa debrief. Sa
pamamagitan ng malinaw na pagtukoy ng mga koneksiyon sa maliit na pananaliksik at sa
kaniláng mga karanasan (Kinder) at pagtukoy ng mga tanong na makatutulong sa mga batà
upang mapagtanto ang mga koneksiyong ito (baitang 1–3), nagbibigay-daan ang guro sa
pagtuklas at pagpapatunay ng mga batà túngo sa pagiging totoo ng kaniláng maliit na
pananaliksik.
Mahalaga sa maayos na pananaliksik ang pagpapakíta at pagmomodelo ng mga

tamang praktika dito. Ang guro ang dapat maging pangunahing modelo. Mahalagang nakikíta
ng mga batà na ang guro mismo, bílang tagapagsaliksik, ay maingat at mapanuri sa pagkalap
ng impormasyon, may sistemang sinusunod sa pananaliksik, at alam ang mga mahusay na
batis at sangguniang maaaring gamitin.
SALIKSIK AT SULATÍNG
TEKNIKÁL Virgilio S. Almario
SA PANGKALAHATAN, maaaring uriin ang sulatín sa malikhain at sa teknikál. Malikhain

ang tawag sa tula, kuwento, o dula na sa kabuuan ay produkto ng haraya. Samantala, teknikál
ang pagsulat na sa kabuuan ay batay sa mga katunayan.
Upang mas luminaw, ang teknikál ay mula sa salitâng tecnical at hiram sa Español.
[Kahawig nitó ang anyo at kahulugan ng Ingles na technical at maaari ding hiramin bagaman sa
bigkas na téknikál.] Bílang pang-uri, nangangahulugan ito ng sumusunod, sa Español man o
sa Ingles: (1) hinggil o nauugnay sa isang teknik o teknika, (2) mayroon o nagpapakíta ng
tanging kasanayán o kaalamang praktikal, lalo na sa mekanikal at siyentipikong larang, (3)
ginagamit sa isang espesipikong larang o propesyon, gaya sa tinatawag na téknikál jargon, (4)
nangangailangan ng mga sulóng na kasanayán o espesyalisadong kasangkapan, gaya sa
pagsusuring teknikál sa pabrika.
Aplikable sa paggamit ng “teknikál” sa Filipino ang apat na naturang depinisyon.

Ngunit higit na nauukol sa una at lalo na sa ikalawang pakahulugan ang paggamit sa “sulatíng
teknikál.” Karaniwang nagbibigay ng kaalaman o nagtuturo ng kasanayán ang sulatíng
teknikál. Sinasaklaw nitó ang lahat ng praktikal at siyentipikong pagsulat, mula sa mga
tekstong pangkemistri hanggang pagrereseta ng gamot at aklat sa pagluluto. Napakahalaga
samakatwid sa sulatíng teknikál ang saliksik. Pangunahing kailangan nitó ang mga datos at
impormasyon, sa anumang anyo, na magiging saligan ng ipaliliwanag nitóng konsepto o
pamamaraan.
Narito ang isang halimbawa—ang resipe sa pagluluto ng sinigang:
SINIGANG NA ISDA SA MANGGA
Mga Gámit:
Kaserola
Mga Sangkap:
1 pirasong talakitok, katamtamang laki
1 pirasong máya-máya, katamtamang laki
2 litrong tubig
4 pirasong kamatis, hiniwa sa apat na bahagi bawat isa
2 pirasong sibuyas, hiniwa sa apat na bahagi bawat isa
1 kutsaritang asin
2-3 pirasong manggang hilaw, ginadgad
3 pirasong síling habâ
1 pirasong labanos, hiniwang pabilog
5 pirasong okra, hinati sa dalawa bawat isa
1 bungkos na sitaw, pinutol sa dalawang pulgada bawat isa
1 bungkos na kangkong, pinutól-putól
Paraan ng Pagluluto:
1. Linisan at hugasan ang mga isda. Hatiin sa mga pirasong pahilís.
2. Sa kaserola, ilagay ang tubig, kamatis, sibuyas, at asin. Pakuluan.
Pagkulo, ilagay ang isda. Hinaan sa katamtamang lakas ang apoy.
3. Pakuluan hanggang maluto ang isda. Pagkaluto ng isda, hanguin
ito para hindi madurog.
4. Ilagay ang sitaw, okra, labanos, at síli. Ilagay din ang ginadgad na
mangga. Pakuluan hanggang bahagyang lumambot ang gulay.
Timplahan ng patis. Kapag malapit nang maluto ang gulay, ilagay ang
kangkong. Lutuin hanggang lumambot ang mga gulay. Ibalik ang
isda.
Maraming uri ng sinigang. Ang sinipi ngayong halimbawa ay “sinigang na isda sa

mangga.” Mapapansin na may format ang pagsulat ng resipe. Una ang listahan ng mga gámit
sa pagluluto at ang mga sangkap ng iluluto. Sakâ isusunod ang mga hakbang sa pagluluto.
Puntong teknikál ito sa pagsulat ng resipe. Mapapansin din na may numero ang mga hakbang
sa pagluluto. Katangian ito ng mga sulatíng nauukol sa isang proseso. Kung babalikan ang
listahan ng mga sangkap, nakalista ang mga ito alinsunod sa importansiya at gayundin
alinsunod sa magiging paggámit ng mga ito sa aktuwal na pagluluto.
Sumulat din ng isang tula si Rio Alma tungkol sa pagluluto ng sinigang. Basáhin ang
“Sinigang” ni Rio Alma:
Ang gayuma
ng sinigang
ay nása dalubhasang pag-anyaya
sa biyaya ng kalikásan:
Sariwang bangus,
bagong-pitas na sitaw,
kamatis
na bagong-paligo sa hamog
amoy-lupàng
sibuyas at labanos,
mga musmos na talbos,
at malusog na sampalok.
Pagkatapos, ang gayuma
ng sinigang
ay nása matiyagang pagsupil
sa maselang katangian
ng mga panauhin:
Maingat na hiwain
ang bangus
bago tumakas sa hasang
ang lansa’t alat
ng bughaw na alaala;
ibabaw ang sampalok
sa iniining milagrosa
at bayaang
dahan-dahang palambutin
ng matimping
subó’t singaw;
iharap sa kutsilyo
ang sibuyas at labanos
upang matanghal
ang kimkim
at dalisay na tapang;
ngunit himasin
sa palanggana ng tubig
ang mayuyuming
kangkong at sitaw
at ingatang
di-sumambulat
ang masiglang binhi’t katas
kapag biniyak
ang dibdib ng kamatis.
Preparasyon pa lámang ito sa pagluluto ngunit ang habà na ng tula. Madaldal ba ang
tula? Posibleng ganoon ang maging datíng sa isang nag-aaral magluto. Subalit hindi
nagtuturong magluto ang tula ni Rio Alma. Nais niyang isaalang-alang ang sinigang bílang
isang sinauna at katutubong pagkain sa Filipinas, isang pamana ng lahi. Kayâ nais niyang
isaloob ng mambabasá ang pagluluto nitó bílang isang masalimuot at solemneng ritwal.
De-numero ang kilos ng tagapagluto, may simbolo ultimong ang kaniyang paglilinis sa mga
sangkap, at lalo na dahil sa kaniyang pagturing sa mga ito bílang kinatawan ng Inang
Kalikasan. [Ikompara ito sa tahas at walang pangiming utos sa resipe na: “Linisan at
hiwain…”] Magpapatuloy ang ganitong himig ng tula hanggang sa paghahanda ng
kasangkapan. Kailangan luad ang palayok at kalan. [Hindi makapapasâ ang banyagang
kaserola sa resipe.] At hanggang sa mga kailangang hudyat at angkop na panahon sa
paglalagak ng mga sangkap sa palayok. Sa dulo ng ritwal, atas ng tula:
Sa tamang tiyempo
awatin ang kalan
at sumandok.
Sa wakas, ang gayuma ng sinigang
ay nása ganap na sabwatan
ng kasariwaan ng kalikásan
na matitikman
paghigop
sa umuusok at nagkaisang halimuyak
ng sangmangkok na sabaw.
Purihin natin
ang tagapamagitan!
Purihin natin
ang sinigang!
Lahat ng pang-uri sa tula ay kapansin-pansing wala sa resipe. Ang pagtawag pa sa

tagapagluto bílang “tagapamagitan”—isang tungkulin ng babaylan at pari sa isang banal na
misa—ay isang paraan ng pag-aangat sa buong proseso túngo sa daigdig ng pagsamba sa
sinigang.
Sa kabilâng dako, ang anyo at paraan ng presentasyon ng resipe ay malinaw na
nagtataglay ng mga katangian ng isang mahusay na sulatíng teknikál. Wala itong ligoy, at
matitiyak na makapagluluto ng sinigang ang kahit sinong baguhan at nais mag-eksperimento
sa kusina. Tandaan lámang na ang resipe ay hindi garantiya ng malinamnam na sinigang, gaya
halimbawa ng inadhika sa tula ni Rio Alma, dahil ang gayong gawain ay para na sa mga
dalubhasang kusinera at tiyakang kailangan ng dagdag na sangkap, dagdag pang kasanayán, at
dagdag na paliwanag.
Maraming anyo ang sulatíng teknikál na karaniwang mababása araw-araw. Sa mga

peryodiko’t magasin, malimit na matutunghayan itong balita, editoryal, kolum, o lathalain.
Posibleng mabása ito bílang isang malaking karatula o poster sa gilid ng lansangan hinggil sa
isang bagay na kailangang mabatid ng madla. Posibleng ihatid ito ng koreo bílang mga
polyeto hinggil sa isang bagong kasangkapan, isang bagong kapasiyahan ng Sangguniang
Lungsod, isang paalala ng BIR, o kung paano bumoto, paano wastong itatápon ang basura,
paano samantalahin ang handog na deskuwento ng isang mall o airline, paano mag-enrol sa
isang seminar, o isang patalastas hinggil sa reunyon ng isang klase, hinggil sa isang kalalabas
na aklat, at marami pa. Bukod sa limbag na babasahín, ginagamit sa ganitong layunin ang
brodkast, elektroniko, at ibá pang modernong midya. Sa maikling salitâ, nagpapaligsahan ang
mga polyeto at mga poster sa pag-akit ng pansin ng madla kayâ napakahalagang gumamit ang
mga ito ng pinakamabisàng paraan ng pagpapaliwanag.
Sa paaralan, hinuhubog ang ang mga estudyante sa sulatíng teknikál mula sa mga
lingguhang komposisyon, buwanang buk report, ulat ng fildwork, isinulat na interbiyu, at
hanggang term peyper.
Sa gawaing propesyonal, maghihigpit ang mga kahingian sa disenyo, kulay, at

teknolohiya. Ngunit mula sa elementarya hanggang sa kolehiyo, pangunahing sangkap ng
sulatíng teknikál ang pagpilì ng angkop na salitâ at epektibong komposisyon. Ang naturang
kahingiang pangwika ay hindi nalalayô sa mga kahingiang pangwika sa malikhaing pagsulat.
Kailangang simple ngunit makulay ang mga salitâ, kailangang akma sa panlasa, antas ng
edukasyon, pinagmulang komunidad, at pangangailangan ng target na mambabasá, kailangang
nag-iiwan ng isang malakas na kakintalan, kailangang walang ligoy ang pangungusap,
kailangang mabilis at tahas ang daloy ng mga talata, kailangang eksakto ang mga pang-uri at
aksiyon ng pandiwa, kailangang sa umpisang pangungusap pa lámang ay ganap nang mahúli
ang interes ng madla, kailangang gamitan ng manaka-nakang masayahing himig ang
paglalahad upang madagdagan ang kasiyahan ng mambabasá, kailangang patuloy at higit pang
masustenihan ang interes ng madla hanggang dulo ng paglalahad, atbp atbp.
Kapani-paniwalang Paglalahad
Subalit higit kaysa malikhaing pagsulat, kailangang maging kapani-paniwala ang sulatíng
teknikál. Kung tutuusin, ang lahat ng nabanggit na epektibong paggamit ng wika at
komposisyon ay kailangang tumulong túngo sa pagiging kapani-paniwala ng sulatíng teknikál.
Paano? Pangunahing susi sa tungkuling ito ang mahusay at komprehensibong saliksik hinggil
sa paksa ng sulatin.
Kapani-paniwala ang sulatín dahil nakasalig sa mga katunayan—sa mga datos at
impormasyong nakalap ng sumulat at maaaring hanapin ng mambabasá kung nais patunayan
para sa kaniyang sariling kasiyahan.
Ang pagpapahayag batay sa katunayan ay isang kompetensing dapat linangin mulang

unang araw ng isang batà sa paaralan. Kayâ isang drill sa pagbuo ng pangungusap ay isang
paglalarawan ng batà hinggil sa kaniyang sarili—ang sarili bílang unang batayan ng madalîng
patunayang katunayan. Kapag naihanda na, maaari itong mag-umpisa sa ganitong serye ng
pahayag ng pagpapakilála sa sarili:
Ako ay si (pangalan).
Ako ay anak ni (pangalan ng ama) at ni (pangalan ng ina). Ako ay
(bílang ng edad) taón.
Ako ay nakatira sa (pangalan ng barangay).
Maaaring hindi ganito ang serye. Maaaring maging pagpapakilála sa mga bahagi ng mukha
ng batà at introduksiyon sa pagbílang:
Ako ay may isang bibig.
Ako ay may isang ilong.
Ako ay may isang babà at isang noo.
Ako ay may dalawang matá.
Ako ay may dalawang kilay.
Ako ay may dalawang pisngi.
Ako ay may dalawang tainga.
Tulad ng nasabi na sa unahan, ang paglalarawang teknikál sa kaniyang sariling

pangalan at ibáng impormasyong personal, gayundin ang pagtuturo sa mga bahagi at kailanan
ng mukha ay mga katunayang madalîng patunayan. Ngunit panimulang ehersisyo lámang ito
túngo sa ugaling pagpapahayag ng tunay na impormasyon. Ito mismo ang batayang kasanayán
sa halimbawa’y pagsulat ng balita. Sa alinmang
kurso sa peryodismo, laging idinidiin na ang
batayang kredibilidad ng isang diyaryo ay nása sulatíng
pag uulat ng totoong pangyayari. Tinuturuan
ang mga estudyante ng peryodismo na
teknikál
maging masinop sa pagkuha ng datos na ang maayos
sumasagot sa mga tanong na: Ano?, Sino?,
Saan?, Kailan?, Bakit?, at Paano? upang at
makatiyak na kompleto ang iuulat na balita.
Hindi maaaring umimbento ng datos. Tatak organisado
ng kawalang
ingat ang kulang na impormasyon. Ganap
ng
namang nawawalan ng kredibilidad ang isang
peryodiko kapag napatunayang lumikha
pagdudulot
lámang ng isang istorya upang maging ng mga
mabenta kinabukasan. Halimbawa, nilalaman
ng isang balita nitóng 16 Abril 2016 ang impormasy
sumusunod na impormasyon:
on.
Hinahangad
din ng
Tumaas nang $2.11 bilyon ang padaláng salapi ng mga
nandarayuhang Filipino nitóng katapusan ng Pebrero.
Tumataas ang padaláng salapi tuwing Pebrero sa nakaraang
siyam na taón.
Pero ngayon lámang ito lumagpas sa markang $2 bilyon.
Mula ito sa pahayag ni BSP deputy governor Diwa C. Guinigundo.
Mahigit sa dalawangkatlo ang padalá ng mga Filipinong nagtatrabaho
sa Canada, Hong Kong, Japan, Qatar, Saudi Arabia, Singapore,
United Arab Emirates, United Kingdom, at United States.
Ang unang problema ng reporter na nakatipon ng naturang mga impormasyon ay

isaayos ito sa paraang higit na tatawag ng pansin. Sa isang diyaryo, ganito ang ginawang
pamagat sa balita: “Sumirit sa $2.11 bilyon ang padaláng pera ng OFW.” Sa isang tabloyd, ang
sabi: “OFW panlaban sa El Niño.” Higit na makatunayan ang una. Medyo malikhain ang
ikalawa, may bahid ng sensasyonalismo, bagaman mas kaakit-akit ng mambabasá. Sa loob ng
balita, binanggit din ng tabloyd na “Tuwang-tuwang ipinagmalaki ni BSP deputy governor
Diwa C. Gunigundo ang malaking sirit ng OFW remittances nitóng Pebrero.” Wala naman sa
hanay ng mga datos ang “tuwang-tuwa” at “ipinagmalaki.” Ngunit hindi nakasisira sa balita at
posible namang may gayong kilatis ang boses ni D.C. Guinigundo nang ipahayag ang
magandang balita.
Ipinagawa itong ehersisyo sa mga estudyante, pinaghanap ng ibáng mas kaakit-akit na

anggulo, at isa ang nagbandilang: “Pinoy sa Canada nangunguna sa padaláng pera.” Kung ang
ibig sabihin, kasáma ang mga Filipino sa Canada sa mga nangungunang tagapadalá ng pera,
ito ay tama. Ngunit kung ang ibig sabihin ay nangunguna ang mga Filipino sa Canada sa lahat
ng OFW sa mundo, ito ay malîng pagbása sa mga nakahanay na impormasyon. Kasáma
lámang ang Canada sa listahan ng siyam na bansang pinagmumulan ng pinakamalaking
padaláng salapi. Nása unahan ng listahan ang Canada dahil alpabetiko ang pagkakahanay ng
mga bansa.
Maayos at Lohikong Komposisyon

Bukod sa mahigpit na batay sa katunayan, hinahangad din ng sulatíng teknikál ang maayos at
organisadong pagdudulot ng mga impormasyon. Kapag binalikan ang mga halimbawang
pagpapakilála sa sarili ng isang batà, mahihiwatigan ang sistema ng paghahanay ng mga
pangungusap. Magulo ang una, kung halimbawa’y ganito ang lumabas na order ng mga
pahayag:
Ako ay anak ni (pangalan ng ama).
Ako ay nakatira sa (pangalan ng barangay).
Ako ay (bílang ng edad) taón.
Ako ay anak ni (pangalan ng ina).
Lalo namang mahahalata ang kawalan ng pagsasaayos kung ang ikalawa ay lumitaw na
ganito:
Ako ay may isang bibig.
Ako ay may dalawang matá.
Ako ay may isang ilong.
Ako ay may dalawang tainga.
Ako ay may isang babà at isang noo.
Ako ay may dalawang kilay.
Ako ay may dalawang pisngi.
Mahahalata ding may lohikong pagkakaayos ang mga pangungusap hinggil sa balitang
pagtaas ng padaláng salapi mula ibáng bansa. Nauuna ang mga importanteng detalye ng balita
patúngo sa hindi gaanong importante. Ito ang tinatawag na kaayusang baligtad na piramide.
pinakamahalaga at dapat malaman: sino, ano,

kailan, paano, at bakit
mga makatutulong na suhay

ibá pang detalye
Kung bagá sa balangkas, nása itaas ang mabigat at malaki, nása ibabâ ang mahinà,
magaan, at maliit. Nagmula ito sa sikolohiya ng karaniwang mambabasá ng peryodiko, na
dahil nagmamadalî ay walang panahong basáhin ang isang mahabàng balita o artikulo. Sa
gayon, kailangang ibigay na sa kaniya ang pinakamahalaga at dapat niyang malaman sa unang
talata. Bagaman importante din ang mga kasunod na impormasyon sa mga susunod na talata,
maaari itong hindi na basáhin nang hindi naliligaw ang mambabasá ng pag
unawa sa kabuuan ng balita. Paano kung magbago ang posisyon ng ilang pangungusap sa
balita hinggil sa padaláng salapi?
Tumaas nang $2.11 bilyon ang padaláng salapi ng mga

nandarayuhang Filipino nitóng katapusan ng Pebrero.
Mula ito sa pahayag ni BSP deputy governor Diwa C. Guinigundo.
Tumataas ang padaláng salapi tuwing Pebrero sa nakaraang
siyam na taón.
Mahigit sa dalawangkatlo ang padalá ng mga Filipinong nagtatrabaho
sa Canada, Hong Kong, Japan, Qatar, Saudi Arabia, Singapore, United Arab
Emirates, United Kingdom, at United States. Pero ngayon lámang ito lumagpas
sa markang $2 bilyon.
Nása bagong ulat pa rin ang lahat ng pangungusap at impormasyon sa orihinal na
pagkakaayos. Ngunit madaramá agad ang paghinà ng bisà ng bagong ulat dahil nasirà ang
sistematikong pagkakahanay ng impormasyon na taglay ng orihinal. Una, nagkaputól putól
ang pahayag ni D.C. Guinigundo. Ikalawa, pinakamahinà sanang impormasyon ang tungkol
sa pinagmumulan ng dalawangkatlo ng mga padaláng salapi. Ikatlo, napakahalaga ng
pangyayaring ngayon lámang lumagpas sa markang $2 milyon ang kinikíta ng Filipinas mula
sa padaláng pera ng OFW.
Gayunman, ang kaayusang baligtad na piramide ay isang sistema ng pagbalangkas ng

idea na halos aplikable lámang sa pagsulat ng balita. Maliban marahil sa isang espesyal na
pangangailangan, hindi ito sinusunod kahit sa ibáng anyo ng pagsulat sa peryodiko, gaya sa
anyo ng editoryal at kolum. Lalo namang hindi ito iniisip na modelo ng mga sumusulat ng
mahabàng lathalain o artikulo.
Ang totoo, ang karaniwang sistema ng pagbalangkas sa sulatíng teknikál ay hindi

naiibá sa sistema ng pagbalangkas sa sulatíng malikhain. Nangangailangan din ito ng isang
mabisà at kaakit-akit na panimula, isang masinop, organisado, at malinaw na daloy ng kaisipan
sa pinakakatawan, at isang matindi at angkop na wakas. [Malaking tulong din ang masayahing
himig sa pagsulat upang maiwasan ang maging kabagot-bagot—ang pangunahing sakít ng
mga iskolar.] Mahirap ding ikahon ang nararapat na habà ng bawat bahagi. Malimit na
naaayon ang lahat sa timpla at estilo ng sumusulat, sa
kahingian ng paksa, sa dapat talakayin at sa
totoong saklaw ng kaalaman ng sumusulat, isang
sa hinihingi ng panahon, atbp. Bukod pa
siyempre, ang kahingian ng publikasyon: May
masinop,
takdang habà halimbawa ang mga diyaryo organisad
hinggil sa editoryal at takdang espasyo para sa
bawat kolum. o, at
May ilang bagay na dapat malinaw
bigyang-diin para sa sulatíng teknikál.
Halimbawa, sa pamamaraan ng pagsulat.
na
Higit na makabuluhan sa sulatíng teknikál
ang kadalubhasaan sa pamamaraang
daloy ng
mapaglahad. Muli, hindi nangangahulugang kaisipan
sa
hindi makabuluhan sa sulatíng teknikál ang
pamamaraang pasalaysay o mapaglarawan.
Mahalagang kasanayán ang mga ito kahit sa
pagsulat ng paglalahad. Subalit sa kabuuan ay pinakaka
mabisàng ekposisyon ang pangunahing
kasangkapan ng pagsusulat na teknikál.
tawan, at
Nangangai isang
langan ito matindi
ng isang at
mabisà at angkop
kaakit-aki na
t na wakas.
panimula,
Mabisàng Paglalahad
Ano ba ang mga sangkap ng mabisàng paglalahad?
Una, isang paksang kaakit-akit at makabuluhan. Ikalawa, isang kawili-wili at

impormatibong talakay. Ikatlo, isang wakas na nagdudulot ng malinaw na paninindigan,
lagom ng mga salungatang panig, bagong pagtingin o kapasiyahan hinggil sa isang lumang
suliranin, o pag-uulit ng isang nakaligtaang makabuluhang aspekto ng tunggalian. Mga
sangkap din ang mga nabanggit ng ibáng uri ng pagsulat. Bagaman, ngayon, bílang dagdag na
paglilinaw, maaaring sabihin na ang kaakit-akit at kawili-wili sa mabisà ay higit na nauukol sa
malikhaing kakayahan ng sumusulat—sa pagpilì ng angkop na salitâ at tayutay, sa armonya ng
mga pangungusap, at pagbalanse ng mga mahabà at maikling talata, at katulad. Ngunit ang
paghahanap ng mga datos at estadistika, ang paghahanay ng mga argumento, ang pagtimbang
sa mahalaga at hindi gaanong mahalagang isyu at sipi, ang pangangasiwa sa daloy ng
kasaysayan, ang pagtitig sa limitasyon ng mga naipong talâ, at katulad ay nauukol sa
aspektong teknikál— sa lawak, lalim, at tiwala ng sumusulat sa kaniyang nalikom na saliksik.
Sa pagsulat at sa pagbása ng sulatíng teknikál, malimit na problema ang wastong

pagtimbang sa datos at impormasyon. Gaano ba karaming datos ang kailangang gamítin? Ang
karaniwan namang sagot ay depende sa pangangailangan. Wala naman sa dami o bílang ng
datos at batayang sanggunian ang ikinahuhusay ng sulatíng teknikál. Sa halip, may nagsasabing
ang tinitimbang ay: Gaano kapani-paniwala ang gagamíting datos at impormasyon? Ang
ibig sabihin, kahit isang libro lámang ang sanggunian ay ituturing itong kapani-paniwala kung
sinulat ang libro ng pinakadakilang eksperto hinggil sa paksa ng sulatin. Samantala, kahit
sampung pahina ang listahan ng ginámit na sanggunian, kung pawang sekundaryong
materyales at sinulat ng mga di-awtoridad ay hindi agad paniniwalaan ang sulatín.
Sa balita, halimbawa, hinggil sa padaláng salapi, napakahalaga ng pagbanggit kay

D.C. Guinigundo bílang mulaan ng impormasyon. Bakit? Dahil mataas ang kaniyang
posisyon upang paniwalaan. Dahil deputy governor ng bangko sentral, higit siyáng maalam sa
paksa kaysa sampu mang mariwasang negosyante sa Filipinas. Kung nagmula naman ang
balita sa isang opisyal ng DOLE o DTI, mabilis na mapagsosospetsahang taktika ito upang
“pabanguhin” ang gobyerno, lalo na’t panahon ng eleksiyon.
Ang kapani-paniwala, sa gayon, ay posisyon ng kapangyarihan. Dahil dito, naiiralan

ng politika ang pagiging kapani-paniwala ng táo, institusyon, o aklat na pinagmulan ng isang
siniping pahayag.
Masinop na Saliksik
Sa kabilâng dako, umaani ng kapani-paniwala ang simpleng pagtatanghal ng matiyaga at
masinop na saliksik. Hinahangaan ang pagdudulot ng sapat na kaugnay na literatura.
Ipinahihiwatig kahit ng isang siksik na bibliyograpiya ang ibinuhos na sipag at panahon ng
sumulat upang maitaguyod ang kaniyang paksa. Naipasasagisag kahit ng mga wastong panipi
ang ingat at sinop ng pagsasaliksik na naganap.
Kaugnay ng hulíng nabanggit na katangian, umaani ng kapani-paniwala ang
konsistent at obhetibong himig ng pagsulat. Hindi sumisingit ang damdamin ng manunulat,
at malinis sa anumang personal na hinuha at sapantaha ang paglalahad. Kayâ higit na
makiling ang sulatíng teknikál sa paggamit ng ikatlong panauhan bílang tagapagsalitâ.
Natural na inilalayô ng tinig sa ikatlong panauhan ang manunulat sa tuksong makialam; at
pinababayaang ang mga datos at impormasyon ang kumumbinsi sa mambabasá hingil sa
katotohanan ng isang partikular na pangkat ng mga idea.
Magandang halimbawa ng ganitong himig sa pagpapahayag ang kolum na Social

Climate ni Mahar Mangahas. Bago ang lahat, ang kolum sa peryodiko ay inaasahang tigib sa
personal na opinyon ng kolumnista. Ngunit isang pasimuno sa siyentipikong paggawa ng
survey si M. Mangahas at malimit na paksa niya sa kaniyang kolum ang mga resulta ng gayong
survey. Isa dito ang kolum niyang may pamagat na “Perpeksiyonista sa pagiging Filipino”
noong 9 Abril 2016. Ano ba ang isang “totoong Filipino” sa tingin ng mga Filipino? Katulad
ba ang “totoong Filipino” ng isang “totoong Americano” sa tingin ng mga Americano? At
ang iniulat niyang sagot sa naturang mga tanong ay hango sa resulta ng isang pandaigdigang
survey noong 2013 ng International Social Survey Program (ISSP) at nagsangkot sa 32 bansa
kasáma ang Filipinas, United States, at España. Ngayon, bakit niya sinabing
“perpeksiyonista” ang mga Filipino kapag pinag-usapan ang pagiging tunay na Filipino?
Nagbigay daw kasi ang ISSP ng walong batayan sa Pambansang Identidad at lumitaw sa
survey na halos laging pinakamataas ang marka ng mga Filipino sa bawat batayan. Narito pa
ang kaniyang report:
PERPEKSIYONISTA SA PAGIGING FILIPINO

ni Mahar Mangahas
ANO ANG isang “totoong Filipino” sang-ayon sa mga Filipino? Katulad ba ito
ng, o naiibá sa, ano ang isang “totoong Americano” sang-ayon sa mga
Americano? Ano ang palagay ng ibáng mga sambayanan hinggil sa sinuman
upang maging “totoong” miyembro ng kaniláng komunidad?
May isang tanong pang-survey sa 2013 modyul ng International

Social Survey Program hinggil sa Pambansang Identidad at ganito ang
nakasaad: “May mga táong nagsasabi na ang mga sumusunod ang mga
importanteng bagay para maging totoong [NASYONALIDAD]. May ibá
namang nagsasabing hindi importante ang mga ito. Gaano kaimportante sa
palagay mo ang bawat isa sa mga sumusunod?”
Ang mga “bagay” na tinutukoy ng tanong pang-survey ay walong

posibleng batayan para sa pagiging isang “totoong” miyembro ng isang
nasyonalidad. Sa bawat batayan, ang posibleng mga sagot sa tanong ay:
“Napakaimportante, May Sapat na Importansiya, Hindi Napakaimportante, at
Walang Importansiya Man Lámang.” Magtutuon ako dito sa persentaheng
nagsasabing ang isang partikular na batayan ay Napakaimportante.
Nakalagom sa ibabâ ang ulat ng survey hinggil sa pananaw ng mga

Filipino. Ikinompara ang mga ito sa pananaw ng mga Americano at Español,
upang maipakita ang anumang natitirá mula sa ating kolonyal na nakalipas, at
sa karaniwang pananaw ng mga sambayanan sa 32 bansang ginamit sa
survey.
Mula sa mga survey ng ibá’t ibáng bansa, makikita natin ang
katunayang medyo espesyal táyong mga Filipino. Pagdatíng sa mga ideal
hinggil sa pagiging Filipino, perpeksiyonista táyo.
Batayan 1. Ang maipanganak sa Filipinas ay itinuturing

na napakaimportante ng 83 porsiyento ng mga Filipino.
Dito’y nása tuktok táyo ng 32 nasyonalidad, napakataas
kaysa mga Indian (68 porsiyento, ikalawang puwesto). Narito
pa, ang ipanganak sa sariling bansa ay napakaimportante
lámang sa 43 porsiyento ng mga Americano (ika-13) at sa 38
porsiyento lámang ng mga Español (ika 15). Ang karaniwan
sa 32 bansa ay minoryang 39 porsiyento lámang.
Batayan 2. Ang makapagsalitâ sa Filipino ay

napakaimportante sa 81 porsiyento, at pang-unang
puwestong muli. Maikokompara ito sa 73 porsiyento lámang
sa United States (ikawalo) para sa kakayahang magsalitâ ng
Ingles, at 56 porsiyento sa España (ika-21) para sa
kakayahang magsalitâ ng Español. Ang karaniwan sa buong
ISSP ay 59 porsiyento, isang bahagyang angat na mayorya.
Batayan 3. Ang mádamá ang pagka-Filipino ay

napakaimportante sa 79 porsiyento, para sa ikalawang
puwesto. Ang nása unang puwesto ay Georgia (84
porsiyento). Ito ay 59 porsiyento sa United States (ika-11) at
46 porsiyento sa España (ika-27). Ang karaniwan ay 54
porsiyento.
Batayan 4. Ang magkaroon ng pagkamamamayang

Filipino o “Filipino citizenship”: 79 porsiyento, unang
puwesto. Ito ay 72 porsiyento sa United States (ikalawa),
ngunit 44 porsiyento lámang sa España (ika-22). Ang
karaniwan ay 52 porsiyento.
Batayan 5. Ang magkaroon ng lahing Filipino: 77

porsiyento, unang puwesto. Ang batayang ito ng jus
sanguinis ay napakaimportante lámang sa 34
porsiyento sa España (ika12) at 25 porsiyento lámang sa
United States (ika-18). Ang karaniwan ay 32 porsiyento
lámang.
Batayan 6. Ang maging Katoliko: 75 porsiyento, unang

puwesto. (Siyempre, lubhang mas mababà ang proporsiyon
sa hanay ng mga di Katoliko.) Ito ay 33 porsiyento sa United
States (ikasiyam; ipinalalagay kong ang tinutukoy ay pagiging
“Kristiyano”) at 14 porsiyento sa España (ika-16, sa pagiging
Katoliko). Ang karaniwan ay 22 porsiyento.
Batayan 7. Ang pagtirá sa Filipinas nang halos buong

búhay ng isang tao: 74 porsiyento, unang puwesto. Ang
batayang ito, na maituturing na kamag-anak ng jus soli, ay 42
porsiyento sa United States (ika-11) at 40 porsiyento sa
España (ika-15). Ang karaniwan ay 39 porsiyento.Batayan 8.
Ang igálang ang mga institusyong politikal at mga batas
ng Filipinas: 65 porsiyento, ikalimáng puwesto. Ito ay 65
porsiyento sa United States (ikaanim) at 35 porsiyento sa
España (ika-26). Ang karaniwan ay 52 porsiyento.
Sa gayon, táyong mga Filipino ang pinakamaraming hinihingi sa
hanay ng 32 sambayanan hinggil sa anim sa walong batayan, at ikalawa sa
hanay hinggil sa ikapitóng batayan. Ang pinakamababà nating ranggo ay
ikalima sa buong 32.
Sa liwanag ng ating perpeksiyonismo sa mga batayan ng totoong

pambansang identidad, hindi kataká-taká na masugid táyong naninindigan
hinggil sa totoong kahulugan ng isang taal-na-isinilang na Filipino.
Pansinin na ang ating mga kahingian ay laging higit na

mataas—karaniwang napakataas—kaysa mga Americano at mga Español.
Samakatwid, hindi natin nakuha sa kanilá ang ating mga hálagáhan hinggil
sa pambansang identidad. May palagay akong karamihan sa ating mga
saligang hálagáhan, gaya ng ating relihiyosidad, ay posibleng bago dumatíng
ang mga Español.
(Halaw ni Virgilio S. Almario. Mula sa kolum na “Perfectionism in being

Filipino,” Social Climate sa isyung 9 Abril 2016, pahina A11 ng
Philippine Daily Inquirer.)
May panimulang personal na haka si M. Mangahas sa kaniyang pamagat:

“Perpeksiyonista” ang mga Filipino pagdatíng sa sino ba ang itinuturing na totoong Filipino.
Ngunit kapag binása ang kabuuan ng kaniyang kolum, hinayaan niyang ang estadistika mula
sa survey ng ISSP ang magpatunay sa kaniyang haka. Inihabol pa niya sa dulo ng kolum na
higit pang matindi ang paghahanap ng batayan ng mga Filipino hinggil sa “pambansang
identidad” kaysa mga naging panginoong Español at hinahangaang mga Americano. Ngunit
muli, hinango lámang niya ang naturang sapantaha mula sa resulta ng ISSP survey.
Mapapansin din na maingat na maingat siyá sa paggawa ng pansariling interpretasyon sa
datos.
Hindi naman nangangahulugang bawal sa sulatíng teknikál ang tinig sa unang

panauhan at ang natural na kaugnay nitóng pagbibigay ng personal na pagbása sa mga
katunayan. Hindi bawal. Subalit mahirap namang ganap na maglahò ang awtor sa kaniyang
sinulat. Magpaparang tinurukan ng anestisya ang sulatín. Ang totoo, may mga paaralang
tumatanggap ng term peyper na gumagamit ng unang panauhan. Totoo rin na ang bawat
pagbása o paggamit ng mga datos at katunayan ay isang interpretasyon. Ang pagpilì ng
gagamiting impormasyon ay naiimpluwensiyahan ng opinyon at aktitud ng manunulat sa
kaniyang materyales. Nangangasiwa ang personal na panlasa at kuro-kuro ng manunulat
ultimong sa paghirang ng gagamíting salitâ at pagsasaayos ng mga talata.
Gayunman, may mga paraang magagámit ang manunulat upang maging obhetibo at
kapani-paniwala kahit may tinig sa unang panauhan ang sinulat. Isang halimbawa ang kolum
na Looking Back ni Ambeth R. Ocampo. Isang historyan si A.R. Ocampo at popular dahil sa
personal, nakatutuwa, at magaan niyang pagtalakay sa mga pangyayari sa kasaysayan. May
nagsabi ngang ginawa niyang “popular entertainment” ang kasaysayan, at maaari itong
basáhin sa positibo o negatibong paraan. Magandang halimbawa ng taktika niya ng
paglalahad ang kolum na may pamagat na “Amoy at ang Pambansang Identidad.”
AMOY AT ANG PAMBANSANG IDENTIDAD
ni Ambeth R. Ocampo
TUWING MAKAKIKÍTA ako ng mga ásong nang-aamoy ng bomba sa mga airport o

sa entrada ng magagarang otel, naaalala ko ang aking ina at ang kaniyang
napakatalas na pang-amoy. Káya nitóng matunton ang isang ipis na naligáw sa
kaniyang pagkalinis-linis na silid-higaan. Kapag naamoy niya ang isang ipis, hindi
siyá makatúlog hanggang hindi niya ito naililigpit sa bisà ng isang dalubhasang
hampas ng tsinelas. Sa almusal, ipagmamalaki niya ang kaniyang matagumpay
na pangangáso, kayâ naipapahayag ng aking ama na upang mapaligaya ang
asawa niya ay madalas na nagdadalá siyá ng ipis sa loob ng kahon ng posporo at
pinakakawalan sa kaniláng silid-higaan.
Ang matalas na pang-amoy ng ina ko ay ganap na nagagamit sa kusina.

Doon, natatantiya niya ang lasa ng pagkaing kumukulo sa mga kaldero sa
pamamagitan lámang ng pagsamyo; samantalang kailangan pa ng iba ang
pansandok para tumikim. May palagay ako noong binobola lámang niya kami
hanggang marinig ko ang tungkol kay Gregoria de Jesus Nakpil, biyuda ni Andres
Bonifacio, na isang hinahangaang kusinera. May nagsabi sa akin na puwedeng
sabihin ni Oriang kung ang nakasálang sa kalan ay mainam o hindi sa
pamamagitan lámang ng amoy. Sa isang paglanghap, malalaman na niya kung
ano ang kulang para mas sumarap ang iniluluto. Ibig ko tuloy maghaka kung saan
pa ginamit ang kaniyang matalas na pang-amoy sa panahon ng Himagsikang
Filipino.
Subalit mukha namang hindi namumukod ang ina ko at si Oriang sa ika-19

siglong Filipinas, kung maniniwala táyo sa French na si Jean Mallat, na napuna
noong 1846 na:
“May pambihira’t napakapinong pang-amoy ang mga Indio. May

mga katulong na nakikilála ang mga kamiseta ng kanilang
panginoon, kapag ibinalik mula sa labahan, sa hanay ng 10 o 12
ibáng may-ari sa pamamagitan lámang ng amoy. Sinasabi rin na
kung makatabí ng isang lalaki ang isang babaeng sinisinta niya,
nahuhulaan ng babae ang damdamin ng lalaki sa pamamagitan
ng kaniyang pawis, at gayundin naman ng lalaki. Bílang senyas
ng pagsinta, humihingi silá ng kamisetang isinuot ng kasintahan, at
kapag lumipas na ang amoy nitó, humihingi silá ng bagong kapalit.
Para sa kanilá, may epekto itong katulad ng kaputol na buhok sa
Europa.”
Si Ferdinand Blumentritt, kaibigan ni jose Rizal, ay hindi kailanman

nakatuntong sa Filipinas ngunit maraming sinulat hinggil sa bansa at mga táo dito.
Sa isa sa kaniyang saliksik, sinabi niyang “nagpapalitan ng damit” ang mga
Filipino “upang maramdaman niláng nása malapit ang minamahal sa
pamamagitan ng pag-amoy sa damit. Sa sandalîng ang amoy ng kasuotan ay
naglahò na, maaaring magpalitan ng ibáng mga piraso ng damit. Sang-ayon kay
[Sinibaldo de Mas] na pinagkunan ko ng naturang impormasyon, nalalaman [ng
kababaihang Filipina] kung ang lalaking katabí nilá ay nag-iinit nang seksuwal o
hindi sa pamamagitan ng kaniláng pang-amoy.”
Pagkabása kay Mallat ay naalala ko ang mga matanda kong tiyahin sa

bumabatì sa amin sa naiibáng paraan ng paghalik. Hindi ito ang ordinaryong tuka
sa pisngi. Katulad ito ng modernong beso-beso (salin mula Español na
halik-halik), at hinahagkan ang isang
tao sa magkabilâng pisngi. Isinasagawa ito ng ilan na hindi naman talaga
humahalik at sa halip ay pinagsasagi lámang ang mga pisngi, at minsang
sinasabayan ng “mwah” ang bawat “halik.” Ginagawa ng mga matanda kong
tiyahin ang ikalawang uri ng beso-beso ngunit pasinghot sa iyo nang malakas, na
para bang nararamdaman mong sinisinghot ang kaluluwa mo—o marahil
sinisiyasat ang pag-iinit mong seksuwal? Ipinaaalala rin sa akin ni Mallat ang mga
mangingibig ngayon na nagpapalitan ng gamít na unan, tuwalya, o anumang
bahagi ng kasuotan kapag isa ang naglakbay. May nagsabi sa akin na may mga
websites pa na sumasagot sa ganitong fetish sa pamamagitan ng pagsusuplay ng
gamít na medyas at pang ilalim na kasuotan sa múrang halaga.
Bílang isang historyan, nakabása na ako ng maraming ulat sa paglalakbay

hinggil sa Filipinas at sa mga Filipino, mula sa pinakauna at pinakadetalyado ni
Antonio Pigafetta, ang kroniko ni Magellan, na nag-iwan sa atin ng kaniyang mga
talâ hinggil sa bansa noong 1521, hanggang sa maraming ibá sa mga unang
dekada ng ika-20 siglo na tinatawag na “panahong Americano” ng mga
historyador. Sinasabi ng mga dayuhan na may natatanging amoy ang mga Filipino
ngunit hindi mailarawan ito, samantalang mas mapaglarawan ang mga Filipino at
nagsisikap pang lumikha ng isang tipolohiya batay sa amoy: Kasinlansá ang mga
Indian ng maanghang na curry, nangangamoy sa karneng báka ang mga
Americano, may halimuyak ng patis ang mga Thai, at iba pa. Ngunit usisain ang
mga Filipino para ilarawan ang tipikong amoy ng Filipino at isasagot niláng wala
táyong amoy dahil naliligo táyo araw-araw.
Ang modernong mundo ay tigib na sa mga pabango, mga cologne, at mga

deodorant na bumago sa tanawing olpatoryo. May hinuha akong sa mga banyaga,
amoy adobo, o sinigang, o bagoong táyong mga Filipino. Si Josephine Craig,
kapatid ng historyang si Austin Craig, ay nagpunta sa Filipinas bílang isang titser
sa bungad ng ika-20 siglo. Sa isang liham niya sa pamilya, nagdulot siyá sa atin
ng maaaring nag-iisang ulat na alam kong nagdodokumento sa amoy ng mga
Filipino: “Maaaring narinig mo na ang isang lasang kayumanggi sa bibig—may
isang tiyak na amoy kayumanggi ang Maynila, kayâ sobrang tuwa ko na titirá kami
sa isang bahagi ng lungsod na lubhang nahahanginan ng mga simoy dagat.”
Posibleng rasista si Craig, ngunit ano nga ba itong amoy kayumanggi? Sa

kaniyang biyahe mulang Maynila papuntang Calapan na inilarawan niyang
“bako-bako at maamoy,” idinagdag niya ang kopra at niyog sa kaniyang katalogo
ng mga amoy ng Filipinas at ibáng mga “bahò na dapat iwasan.” Ang
paglalarawan niya sa pangkalahatang atmospera ng isang Misa de Aginaldo sa
Calapan ay “nakahihilo.” Isa sa kaniyang mga reklamo ay hinggil sa mga
labanderang Filipino na waring nagsauli ng kaniyang mga damit nang punít-punít
at “may di-mailarawang amoy.”
Maraming materyales na historiko at etnograpikong maaaring umabála sa

mga antropologo sa paglilinaw hindi lámang sa mga konsepto ng mahalimuyak at
mabahò para sa isang Filipino, kundi maging sa higit na mahalagang konsepto
kung paanong ang ating pang-amoy (ang ikinasisiyá natin o ipinagtatakip ng ilong)
ay naglalarawan kung sino táyo. Maaari ngang lumitaw na ang amoy ay isang
paraan upang mahúli ang napakailap na bagay na tinatawag nating pambansang
identidad.
(Salin ni Virgilio S. Almario. Mula sa kolum na “Smell and the Filipino Identity,”
Looking Back sa isyung 8 Abril 2016, pahina A17 ng Philippine Daily
Inquirer.)
Tulad ng marami niyang piyesa, nagsimula siyá sa isang karaniwan at tunay na
eksena— ang paggamit ng mga áso upang amuyin ang bomba’t kontrabando sa airport at
malalaking otel. Mula dito, naalaala niya ang ina na may napakatalas na pang-amoy laban sa
ipis, gayundin sa paglanghap ng lasa ng pagkaing iniluluto sa
kusina. Hindi naman palá pambihira ang pang
amoy ng kaniyang ina dahil nabása niyang may niwala, sa
katulad na talas ng pang-amoy si Gregoria de
Jesus, biyuda ni Andres Bonifacio. Transisyon
gayon, ay
iyon túngo sa impormasyong pangkasaysayan posisyon
hinggil sa matalas na pang-amoy ng mga Indio
sang-ayon sa mga banyagang sina Jean Mallat ng
at Ferdinand Blumentritt. Napakalinis ng
pagsasanib ng biyograpiko at ng historiko, at kapangyar
Ang ihan.
kapani-pa
isang natatanging bighani ito ng paglalahad ni A.R. Ocampo laban sa nakababagot na libro sa
kasaysayan ng mga iskolar. Isusunod pa niya ang isang anekdota sa pag-amoy ng kaniyang
mga tiyahin at ang kaugnay na talâ ni Josephine Craig, kapatid ni Austin Craig, sa tinawag
nitóng “amoy kayumanggi.”
May natatanging amoy ba ang mga Filipino? Anong amoy iyon? Amoy adobo, amoy
sinigang? [O amoy araw?] Walang tiyak na sagot si A.R. Ocampo. Ngunit pagkakataón ang
kaniyang usisa upang iwagayway ang pangwakas niyang sapantaha na “Maaari ngang lumitaw
na ang amoy ay isang paraan upang mahúli ang napakailap na bagay na tinatawag nating
pambansang identidad.”
Maaaring sabihin na dahil sa adhikang maging kawili-wili ay nasusuway ni A.R.

Ocampo ang mahigpit na tuntunin ng pagsusulat na historiko laban sa pagpapasok ng
personal na opinyon at hinuha. Ngunit hindi naman niya ipinagpipilitan ang sariling pananaw.
At ang higit na mahalaga, hindi mapapasubalian ang katunayan ng kaniyang sinisipi at
binabanggit na impormasyong pangkasaysayan. Sa kabilâ ng mahahalatang personal na
aktitud sa paksa, nananatíling kapani-paniwala ang kaniyang ulat pangkasaysayan, bukod sa
malimit na pagdudulot niya ng bagong ebidensiya hinggil sa isang gasgas nang paksa. Laging
nakatambal ang kaniyang masugid na saliksik sa paghanap ng mga katibayang pangkasaysayan
tungkol sa anumang nais niyang ilahad na opinyon o hinuha.
Paghambingin pa ang kolum nina M. Mangahas at A.R. Ocampo upang higit na

mapahalagahan ang magkaibá ngunit kapuwa maituturing na teknikál na pamamaraan ng
pagsulat ng dalawang kolumnista.
Mga Anyo ng Eksposisyon

Sa bahaging ito ay dapat linawin na may ibá’t ibáng layunin ang mapaglahad na pagsulat. Sa
mga aklat sa eksposisyon, nakalista ang sumusunod na uri ng paglalahad: (1) paglilinaw sa
kahulugan ng isang salitâ, katawagan, o konsepto, (2) pag-uuri sa isang malaking paksa o idea,
(3) paghahambing ng dalawa o mahigit pang bagay, mga pook, mga tao, o pangyayari, (4)
sanhi at bunga, (5) suliranin at solusyon, at (6) mga hakbang o paraan ng paggawa ng isang
bagay.
mapaglarawang paglalahad
suliranin at solusyon
sanhi at bunga
pahambing na paglalahad proseso
Talahanayan 1. Mga uri ng Paglalahad
Tinatawag ding mapaglarawang paglalahad ang paglilinaw sa kahulugan at

pag-uuri sa isang malaking paksa o idea. Nakasalig ito sa masaklaw at malalim na kaalaman at
pagkaunawa sa isang partikular na paksa. Sa paglalarawan, inililista ang mga katangian,
sangkap, at mga halimbawa ng paksa. Bílang mahusay na detalye, makabuluhan kung ano ang
itsura, lasa, amoy, at ibá pang paraan ng pagdamá sa paksa upang higit itong maging
kongkreto at malapit sa karanasan ng bumabása. Ang klasipikasyon o pag-uuri ay isa ring
paraan ng paglalarawan sa isang malaking bagay. Sa pamamagitan ng paglilista sa posibleng
mga bahagi nitó ay nailalahad ang kabuuang kahulugan ng paksa.
Ang pahambing na paglalahad ay ginagamit sa pagkilála ng dalawa o mahigit pang

bagay. Maaaring magtuon ng pansin ang paghahambing sa kaniláng pagkakatulad. Gayunman,
malimit ding epektibo ang pagkokompara sa dalawang bagay sa pamamagitan ng kaniláng
pagkakaibá sa isa’t isa o sa pamamagitan ng paglilinaw sa kaniláng nagsasalungatang
katangian. Napakahalaga ang sistematikong pagtalakay sa pagkakatulad man o sa pagkakaibá
ng dalawang pinaghahambing.
Sa sanhi at bunga, nakatuon ang paglalahad sa relasyon ng dalawa o mahigit pang

pangyayari o karanasan. Karaniwang tinatalakay sa sanhi ang mga dahilan at katwiran kung
bakit naganap ang isang bagay. Samantala, nása bunga ang pagtalakay sa resulta ng isang tiyak
na pangyayari o sitwasyon. Maaaring magkaroon ng ibá’t ibáng bunga (dalawa, tatlo, o higit
pang resulta) ang isang sanhi. Sa kabilâng dako, maaaring ibunga ang isang pangyayari ng
dalawa, tatlo, o mahigit pang sanhi.
Ang paglalahad ng suliranin at solusyon ay isang mahirap na gawain. Kailangan

dito ang intensibong saliksik upang ganap na maitanghal ang salimuot ng isang problema o
isyu. Mahigpit itong kaugnay ng sanhi at bunga. Bawat isang malaking suliranin ay bunga ng
ibá-ibáng sanhi. Halimbawa, ang polusyon ay may sari-saring aspekto at kayâ may sari-saring
partikular na mukha ng suliranin. Dahil dito, dapat asahan na sari-sari din at malawakan ang
imumungkahing solusyon upang higit na maging kapani-paniwala ang saliksik.
Ang paglalahad ng isang proseso ay malimit tawaging how-to sa Ingles. Paano ba ito
gagawin? Paano ba maghurno ng pandesal? Paano ba magsayaw ng pandanggo? Paano ba
gumamit ng mikroskopyo? Paano ba magbayad ng income tax? Ang makabagong búhay ay
napakakomplikado kayâ kailangan ang mga gabay upang makatupad ang isang tao sa kaniyang
mga tungkulin bílang mamamayan at upang makamit ang isang adhika sa búhay. Kronolohiko
karaniwan ang ganitong paglalahad—may unang hakbang, may ikalawa, may susunod, at may
pangwakas.
Mga Posisyong Handa sa Pagbagsak
mga paa sa ng mga bisig. sanggol.
sahig, medyo (4)
pápasók at TIGULANG NA
hiwaláy. MAY SANGGOL (5)
(2) Kandungin BUNTIS
Mga sanggol Umupông tuwid.
kamay tuhod (nakahiga). Humawak sa gilid
mga siko. Alalayan ng upuan. Babà
sa batok.
sa dibdib.
Yumuko. Nása O (3) dibdib, leeg, at
Ikrus mga bisig. ulo ng sanggol. Higpitan
Ipatong sa Yumuko sa nang mababà
(1) sinturong
Mariing itapak upuan sa harap. ibabaw ng
Ulo sa pagitan pangkaligtasan.
May ibá’t ibáng katangian at pangangailangan ang ibá’t ibáng anyo ng paglalahad.
Kailangang napakatipid at payak ang pagsasalitâ sa gabay hinggil sa isang proseso, lalo na’t
limitado ang espasyo ukol dito. Kailangang may lohika ang paglalatag ng mga sanhi upang
higit na malinaw ang kaugnayan ng mga ito sa bungang pangyayari. Kailangang nauuna ang
pinakamahalaga sa anumang pag-uuri. Samantala, mainam kung may mararamdamang drama
sa paraan ng pagbibigay ng kahulugan sa isang bagay o konsepto, gaya halimbawa ng
historikong oryentasyon, paghahanap ng pinagmulan o batayang etimolohiko, maikling
talakay sa nilikhang kontrobersiya (kung mayroon), at ibá pang pang-akit kaysa tahasang
pagbibigay ng kahulugang tulad sa diksiyonaryo. [Bagaman ang pagbibigay ng kahulugan sa
diksiyonaryo ay isa ring mabigat na sulatíng teknikál.] Sa kabilâ naman ng ibá’t ibáng paraan
ng mabisàng panimula, malimit imungkahi ang kaagad na pagtukoy sa pangunahing diwa o
tesis ng sulatíng teknikál. Hudyat ang ganitong panimula para sa mga mambabasá hinggil sa
dapat asahang daloy ng talakay. Patnubay naman ito sa manunulat upang hindi maligaw at
upang mapangasiwaan niyang mahigpit ang mga detalye alinsunod sa pangunahing diwa.
Kamulatang Siyentipiko
Sa pangkalahatan, mahihiwatigan sa mga inilahad na katangian ng sulatíng teknikál ang
ninanais na paglinang sa kamulatang siyentipiko ng guro’t mag-aaral. Anumang sulatíng
teknikál ay nangangailangan ng sistematiko’t lohikong pag-iisip bukod pa sa matinding
pagpapahalaga sa paggamit ng kongkreto’t tiyak na mga katibayan bago bumigkas ng
anumang kuro at gayundin ng masigasig pagsasaliksik sa lahat ng posibilidad upang
mapatunayan ang isang haka o hinuha.
Napakalaki ng kabuluhan ng ganitong kamulatan para sa direksiyon ng pagpapaunlad
at pagpapalaganap sa wikang Filipino. Ang paglinang sa kamulatang siyentipiko ay
nangangahulugan din ng pagpapayabong sa isang wikang siyentipiko. Hindi sapagkat, gaya
ng umiiral na prehuwisyo sa hanay ng mga edukado’t edukador sa kasalukuyan, ay hindi
angkop sa paksain at talakayan sa agham at matematika. Isa itong napakasamâng kaisipang
pangwika at siyáng pangunahing hadlang túngo sa puspusang pagsusúlong ng Filipino bílang
wika ng pambansang edukasyon. Ang higit na masamâ, naaakit din sa ganitong masamâng
kaisipang pangwika ang mismong mga alagad ng wikang Filipino, lalo na ang mga guro.
Isinasadlak nilá mismo ang wika at ang kaniláng mga sa sarili sa pagtuturo ng wika bílang
anyo at kayarian at walang nilalaman. Ni hindi nakikíta sa mga aklat sa elementarya ang lawak
at lalim ng daigdig ng batà. Nagmememorisa lámang ang batà ng mga salitâ hinggil sa
kaniyang tahanan at komunidad—gaya ng ama, ina, bahay, pusa, bukid, punongkahoy—
ngunit nakalutang bílang mga titik, pantig, at pangngalan sa aklat o sa pisara dahil hindi
naiuugnay sa saligang uri ng pamumuhay, moralidad, at mga batayang kaalaman sa biyolohiya
at ekonomiya. Hindi naman interesado ang karaniwang guro ng wika na sidlan ng dagdag na
kabuluhan at nilalaman ang mga salitâ na ipinambubuo niya ng pangungusap, dili kayâ’y
bigyan ng bagong pandiwa ang halimbawang pangungusap, at higit pa, magpasok ng mga
pangngalang gaganyak sa imahinasyon ng mag-aaral.
Hindi dapat maglundo ang pagtuturo ng wika sa kasanayáng panggramatika. Hindi

rin dapat mabilanggo sa pagsasaulo ng mahihirap na salitâ at paglulubid ng maririkit na
pangungusap—gaya ng mga bolerong ahente ng pyramiding, matatabil na abogado ng
kriminal, at mabibilis mangusap na brodkaster.
Saliksik o ang hilig sa pananaliksik ang sandigan ng kamulatang siyentipiko.

Hinuhubog mismo ng gawaing pampananaliksik ang wika upang maging siyentipiko, lalo na’y
maging dalubhasa sa paggamit ng mga anyo ng eksposisyon sa pabigkas man o pasulat na
pagpapahayag. Sa pinakamababàng antas, nangangahulugan ito ng pagpapalawak ng
talasalitaan. Na ang ibig sabihin ay walang-humpay na pagkababad sa ibá’t ibáng paraan ng
paggamit sa wika—mula sa pakikinig sa ibáng tao hanggang pagbabasá ng mabuting uri ng
panitikan—na ang kahulugan ay pagpapalawak ng karanasan at pagsasaliksik ng sari-saring
katunayan.
PAGPAPALAWAK NG TALASALITAAN
babasahín sa aklatan at
Pagbabasá ng internet
sari-saring panitikan
Paggamit ng
Pakikinig at mapagtitiwalaang
pakikipag-usap sa mga diksiyonaryo at ibáng
tao na may ibá-ibáng sanggunian
gawain at propesyon
Pagdalo sa mga Panonood ng dula

lektura at simposyum
Pagdalaw sa mga Paglalakbay

museo at eksibisyon
Paghahanap ng dagdag na
Talahanayan 2. Pagpapalawak ng Talasalitaan.
Kailangang malinang ang ganitong kamulatang magsaliksik sa mga kabataan. Ngunit
kailangang gawin ito mismo ng guro upang magkaroon din siyá ng kakayahang umunlad at
maging siyentipiko ang wikang panturo. Upang hindi hanggang hay-iskul siyáng nagtuturo ng
fokus ng pandiwa. Upang magbago ang paksa ng kaniyang ipinasusulat na komposisyon.
Upang higit na maging masigla ang kaniyang klase araw-araw at matandaan siyáng modelong
guro ng kaniyang naturuan.
Kultura ng Saliksik
Malaking hámon sa isang dinedevelop na wikang pambansang tulad ng Filipino ang
estandardisasyon at modernisasyon. Matagal nabinbin ang gawaing kaugnay ng mga ito dahil
sa kawalan ng pagpaplanong wika ng naging pambansang ahensiyang pangwika ng Filipinas
at ang hindi koordinadong paggamit ng aplikadong lingguwistika. Noong 2013 dibdibang
hinarap ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) ang problema sa estandardisasyon sa
pamamagitan ng pagbuo sa isang Ortograpiyang Pambansa at ng masigasig na pagpapalaganap
nitó. Sinundan ito kaagad ng mga programa para sa intelektuwalisasyon o modernisasyon ng
Filipino. Sa likod ng misyong “Filipino: Wika ng Karunungan,” naglunsad ang KWF ng mga
seminar at palihan upang lumikha ng mga bagong sangguniang aklat sa paggamit ng Filipino
sa ibá’t ibáng disiplina, propesyonalisasyon ng pagsasalin, pagpapahusay sa paraan ng
pagtuturo, at pagsusúlong sa antas at lawas ng produksiyong nakabatay sa saliksik.
Napakabigat na tungkulin ang mga modernisasyon. Una, hindi ito maaaring matupad
kahit doblehin ng KWF ang sigasig. Kailangan ang paglahok at pakikiisa ng lahat ng ahensiya
ng pamahalaang may kinalaman sa paggamit ng Filipino, ng mga kapisanan at organisasyong
pangwika, at higit sa lahat ng mga guro. Kailangan ang maraming kampeon ng wika at mga
kampeon siláng kailangang nagkakaisa sa diwa at pagkilos. Kailangang isaloob ng bawat
alagad ng wika, lalo na ng mga guro, ang mga hakbang at gampanin upang maitaas ang antas
ng paggamit sa wikang Filipino. Pangunahin dito ang taimtim na pagpapahalaga sa kultura
ng saliksik at paggawa ng mga aprobadong inisyatiba upang maisúlong ito sa mga
silid-aralan. Tulad ng nabanggit na, nangangahulugan ito ng bagong
oryentasyon sa pagtuturo ng Filipino, mula
sa kasalukuyang lubhang nakatutok sa kamulatan
gramatika (at lingguwistika) túngo sa isang
g
paraan ng paghasa sa pagsasalitâ, pagsulat, at
pagbása sa pamamagitan ng panitikan at siyentipiko
babasahíng nagpapayaman sa karanasan at
kaalaman ng mag-aaral. Ang ibig sabihin, ay
nangangah
higit na pinalawak at pinalalim ang paksa ng
talakayan sa silid-aralan. Ang klase ay
nagmimistulang tanghalan ng aktuwal na
daigdig ng batà. Nagiging litereyt ang batà
ulugan din
hinggil sa ibá’t ibáng larang ng kaalaman sa
pamamagitan ng wikang Filipino. Kayâ ang
ng
wika ay natututuhan bílang isang kailangang pagpapaya
kasangkapan—isang mabisàng kasangkapan
sa pag-alam ng kaligiran, kasaysayan, at bong sa
pangangailangan ng tao sa loob ng kaniyang
panahon. isang
Ang wikang
paglinang siyentipiko
sa .
Kailangan ang isang malinaw na kahulugan

natututuha
ng wika. Noon pa, pinupuna ang paraan ng
pagpapahayag gamit ang Tagalog/Pilipino
n bílang
dahil lubhang “pampanitikan.” At ang ibig isang
kailangang
tukuyin ng “pampanitikan” ay lubhang
maligoy (“mabulaklak,” “mahahabàng
pangungusap,” “mahirap unawain,”
“paulit-ulit ng sinasabi,” “kumpol-kumpol kasangkap
ang pang-uri,” “parang tumutula,” at
katulad). Inilaban sa naturang puna ang isang
an— isang
“modernong” wika, na nangahulugan para sa
maraming manunulat at guro ng “pinagaan at
mabisàng
ngangayuning wika”—diin sa wikang kasangkap
an
kolokyal, maikling pangungusap, Taglish o
walang humpay na paghahalò ng Ingles,
kani-kaniyang ispeling, at katulad. Para sa
ilang propesor, parang kuwestiyon lámang ito sa pag-alam
ng pagpilì sa “department” o
“departamento” at pag-eetsa-puwera sa
ng
“kagawaran.” Para sa ibáng dalubwika,
pagtanggap ito sa anumang ginagamit na,
kaligiran,
gaya ng “natutunan” kaysa gramatikong kasaysayan
, at
“natutuhan.” Hindi problema kung isulat na
“dyos,” “jos,” “dios,” o “diyos” ang Español
na dios.
pangangail
Ngunit higit pa sa naturang mga anyo at
paninindigang “moderno” ang kailangan
angan ng
túngo sa modernisasyon, lalo na kaugnay ng
intelektuwalisasyon. Mula sa isang
tao sa loob
pambansang adyendang produkto ng ng
kaniyang
masinop na pagpaplano, kailangang tingnan
ang palalaganaping “wikang
Kayâ ang panahon.

wika ay
opisyal” at “wika ng edukasyon” bílang kodigong napatunayang pinakaepisyente at lohiko

upang higit na bumilis ang pagpapalaganap at pagtuturo at higit na tumiim ang pagtanggap ng
sambayanan. Dapat idagdag pa ngayon, kailangan ang naturang episyente at lohikong kodigo
para sa sulatíng teknikál—para sa anumang anyo ng siyentipiko’t intelektuwalisadong pahayag.
Magandang ulitin ang ilang katangian ng wikang teknikál.

Una, isa itong wikang wasto. Ang ibig sabihin, batay sa masinop na saliksik at
masusing pag-aaral. Hindi ito hula. Umiiwas ito sa pahayag na “siguro” o “marahil.” Dahil
dito, higit itong organisado, matipid sa salitâ at pangungusap, at maingat sa pagbigkas ng
pasiya, haka, o kahit pinangunahang personal na kuro lámang. Umiiwas ito sa mapanlahat na
pahayag, gayundin sa hindi kailangang pagmamalaki.
Ikalawa, isa itong wikang tiyak. Hindi ito madaldal. Maingat at angkop ang ginagamit
nitóng pang-uri sa paglalarawan. Iniaalinsunod nitó ang bawat pinilìng salitâ sa isang
napagkasunduang takdang kahulugan. Ang ibig sabihin, seryong pinag-aaralan ang wika
upang makatulong sa pagsusúlong nitó sa ibá-ibáng larang at disiplina ng edukasyon.
Kaugnay ng hulíng nabanggit na trabaho, totoong kailangan ang mabilisan at
sistematikong pagtatakda ng salitâ katumbas ng mga teknikál at siyentipikong terminolohiya
sa mga disiplinang pangkolehiyo. May kaukulang proseso nang pinalalaganap ang KWF sa
pagsasalin ng mga banyagang katawagan at konsepto sa pamamagitan ng paglikha o
panghihiram. Gayunman, dapat ipagunita na maraming pagkakataóng kailangan lámang ang
wastong pagtatakda ng teknikál na kahulugan sa mga malaganap na’t katutubong salitâ sa
Filipino at ibáng wikang katutubong wika ng Filipinas.
Halimbawa, magkakasingkahulugan at kayâ pinagpapalit-palit ang gamit ng “katulad,”

“kapara,” “kawangis,” “kawangki,” “kahambing,” “kagaya,” atbp. Ngunit kapag ginamit sa
panunuring pampanitikan, alin ang katapat ng comparison, metaphor, simile, analogy? Ibá ibá ang
pagtutumbas ng mga kritiko at guro; hindi naman interesadong magtakda ang mga
ibinebentang bokabularyong bilingguwal. May panukalang ipantapat sa comparison ang
paghahambing, ang pagtutulad sa metaphor, ang pagwawangki sa simile, ang
pagwawangis sa analogy. Pati ang pagtutumbas sa equivalence o correspondence at tumbasan sa
equation, gayundin ang panggagaya sa imitation at panggagagad sa parody. Kailangan ang
ganitong pagtatakda ng kahulugan sa marami pang ibáng kumpol ng konseptong teknikál.
hangad/hangarin
=
mithi
nais, ibig, gusto

= =
like
=
nasà
want
=
libog
lust
=
lunggati
desire
=
adhika
goal, ambition
=
layon/layunin
aim, objective motive ideal
Talahanayan 3. Halimbawang Panukalang Talatakdaan
Mangyari pa, kailangan ang isang mapagtitiwalaan at komprehensibong diksiyonaryo
sa gawaing estandardisasyon at modernisasyon. Samantala, mahalagang magsimula ng mga
forum upang matalakay ang mga batayang problema at estratehiya sa pagsasa-Filipino ng mga
disiplinang pang-edukasyon, ng pagtitipon ng mga kaukulang redyistri sa bawat propesyon—
kapuwa mga eksperimental na pagtutumbas at mga lumaganap nang gamit ng taumbayan, at
ng pagsusulat at paglalathala ng mga artikulo hinggil sa mga saliksik at ng mga librong
introduksiyon sa bawat disiplina. Subalit tandaan: Ang isang pangarap na Aklatan ng
Karunungan sa Filipino ay nagsisimula sa mga maikli ngunit sinaliksik na sulatíng teknikál sa
unang baitang ng pag-aaral.
SALIKSIK SA AKLATAN
Lourdes Z. Hinampas
KUNG MANANALIKSIK, ang aklatan ang isa sa

mga lugar na dapat bisitahin para sa mga pumunta sa mga publikong aklatan. May
sanggunian na maaaring makuha rito. Una at publikong aklatan ang mga lalawigan,
pinakamadalîng puntahan ng mga mag-aaral lungsod, bayan, at barangay. Kadalasan,
ang aklatan ng kaniláng paaralan para sa walang bayad ang pananaliksik rito.
panimulang paghahanap ng mga Magagámit lámang ang mga aklat sa loob ng
sanggunian. Kung sakaling kulang ang aklatan at hindi maaaring hiramin para
sanggunian na makukuha dito, maaaring maiuwi sa bahay. Maaari ka lámang
makapagpakopya ng ilang pahina at ilang
sipi. sa aklatan.
Isa rin sa maaaring puntahan, lalo na kung
Ito ang
ito ay malapit sa lugar, ay ang Pambansang magsisilbin
Aklatan ng Filipinas. Maraming sangguniang
makukuha rito dahil sa lawak ng koleksiyong g
magsaliksik sa aklatan ng mga unibersidad. santuwary

narito. Tingnan din ang posibilidad na
Alamin lámang ang araw kung

o sa
Laging kabuuan ng
tandaan na pag-aaaral
gawîng o
kawili wili pananaliks
ang ik.
pagpunta
kailan maaaring makapagsaliksik ang hindi nilá mag-aaral. Alamin din ang mga protokol bago
magsaliksik. Kung natatangì ang paksa, halimbawa, tungkol sa kalikásan, agrikultura, o wika,
puntahan ang aklatan ng ahensiya ng pamahalaan na may kaugnayan sa nabanggit na paksa.
Laging tandaan na gawîng kawili-wili ang pagpunta sa aklatan. Ito ang magsisilbing
santuwaryo sa kabuuan ng pag-aaaral o pananaliksik.
Mga Uri ng Aklatan

May ibá’t ibáng uri ng aklatan na umusbong sang-ayon sa pangangailangan ng panahon at
espasyo. Itinuturing na tradisyonal ang mga aklatan na matatagpuan sa mga unibersidad o
ang pagmamay-ari ng estado gaya ng Pambansang Aklatan ng Filipinas. May aklatan naman
na may espesyalisasyon sa ilang paksa. At may aklatan ding di-tradisyonal gaya ng mobile
library at pop-up library na madalîng ilipat sa ibá’t ibáng pook. Sa katunayan, maraming non
governmental organizations (NGOs) na ginámit ang estratehiya ng aklatang portabol para
maratíng ang mga liblib na bayan sa Filipinas at maihatid sa mga kabataan sa probinsiya ang
benepisyo ng pagbabasá ng mga aklat bílang alternatibong pamamaraan ng pagkatuto. Narito
pa ang paliwanag:
1. Akademikong Aklatan – ito ang aklatan ng mga unibersidad at kolehiyo. Ang mga
aklat na matatagpuan dito ay nakatutugon sa pangangailangan ng mga mag-aaral
at propesor sa mga partikular na kurso na mayroon sa unibersidad. Sa malalaking
unibersidad, kadalasan may pangunahing aklatan (main library) na kakikitahan ng mga
sanggunian na pangunahing kailangan ng mga mag-aaral mula sa ibá’t ibáng kolehiyo.
Samantala, ang bawat kolehiyo ay may kani-kaniya ring aklatan na espesipikong
naglilingkod sa mga mag-aaral na kumukuha ng kurso sa naturang kolehiyo.
UP Diliman Main Library
Ang University
Library ng UP
Diliman
ay sumasaklaw
sa isang Main
Library at
higit sa 40
kolehiyo / yunit
na aklatan.
Minimithi nitó
ang isang global
na
palítan ng
impormasyon
sa buong
UP Library
System.
Inaatasan itong
maging sentro
ng kahusayan
para sa
sangguniang
impormasyon sa
mga
agham panlipunan, humanidades,
at batayang agham. Nagpupunyagi
ito túngo sa ganap na automation,
isang koleksiyong world-class, at staff
na mga propesyonal sa modernong
impormasyon.
Opisyal na itinatag ng Board

of Regents ang University Library
noong 1922, labing-apat na taón
pagkaraang itatag ang Unibersidad ng
Pilipinas noong 1908. Ang University
Library, na nagsisilbi ding Department
of Library Science, ay itinalagang
kapantay ng ibá pang departamento
ng mga instruksiyon para sa lahat ng
Larawan mula sa www.pinoyexchange.com
serbisyo ng mga kolehiyo sa unibersidad.
Sa taóng 1908 hanggang 1922, ginámit ng mga estudyante ng Unibersidad ang

mga maliliit na aklatan sa ibá’t ibáng yunit at kolehiyo sa unibersidad at aklatang
panggobyerno sa Maynila para sa kaniláng saliksik at pangangailangang
pang-impormasyon.
Dinevelop ang UP Diliman Library Collection upang makatulong sa pagtuturo,

saliksik, at gawaing ekstensiyon sa mga disiplinang itinalaga sa Diliman. Nangunguna sa
talaan ng mga koleksiyon sa UP Diliman ang Koleksiyong Filipiniana, na limbag,
di-limbag, at anyong dihital.
Sanggunian: http://www.mainlib.upd.edu.ph/?q=university-library
2. Aklatan ng Paaralan – ito ang aklatan ng paaralan na para sa mga kinder,
elementarya, at sekundarya. Ang mga aklat na matatagpuan dito ay nakatutugon sa
pangangailangan ng kurikulum ng batayang edukasyon.
3. Publikong Aklatan – ito ang aklatan na matatagpuan sa mga lalawigan, bayan, at

barangay at pinamamahalaan ng lokal na pamahalaan. Ang aklatang tulad nitó ay
naglalamán ng mga pangkalahatang sanggunian para sa pangangailangan ng mga
mamamayan, mula batà hanggang matanda, sa isang pamayanan. Noong 1994,
nilikha ang Batas Republika Blg. 7743 na nag-aatas na magtayô ng aklatan sa mga
distrito, lungsod, bayan, at barangay sa buong bansa. Ang Pambansang Aklatan ng
Filipinas ang mangunguna, sa pakikipagtulungan sa Kagawaran ng Interyor at Lokal
na Pamahalaan (DILG), sa pagbubuo ng aklatan sa mga nabanggit na lugar. Ang
isang publikong aklatan ay dapat mayroong mga sangguniang aklat, katulad ng
ensiklopedya, diksiyonaryo, mapa, globo, aklat hinggil sa kultura, panitikan, at
kasaysayan ng bansa, agham at teknolohiya, at mga aklat at sangguniang tutugon sa
pangangailangan ng pamayanan. Sa ganitong aklatan, mahalaga ang mga babasahín
tungkol sa ating bansa at hindi ang mga aklat na nagmula sa ibáng bansa na
nagkakalat ng kolonyal na pag-iisip. Ang mga publikong aklatan din ang dapat na
nabibibigay ng promosyon sa kahalagahan ng pagbabasá lalo na sa mga batà.
Larawan mula sa www.ptvnews.ph
Pambansang Aklatan ng Filipinas
Noong 9 Marso 1900, ang American Circulating Library ay naitatag sa Maynila bílang
paggunita sa mga Americanong namatay sa Filipinas. Inorganisa ang aklatan ni Gng.
Charles R. Greenleaf at ang unang librarian nitó ay si Nellie Young Egbert. Ang
Americanong Gobernador Militar sa Filipinas, sa bisà ng awtoridad na ibinigay sa
kaniya ng United States Philippine Commission sa pamamagitan ng Public Act Blg.
96 ng 5 Marso 1901, ay tinanggap ang Circulating Library bílang donasyon ng
American Circulating Library Association sa pamahalaan.
Sa pamamagitan ng Public Law Act Blg. 1935 ay nagkaroon ng

“konsolidasyon ng lahat ng aklatan na nabibílang sa alinmang sangay ng
pamahalaan ng Filipinas para sa paglikha ng Aklatan ng Filipinas,” at para sa
pagpapanatíli nitó, at sa ibá pang katulad. Upang maipatupad ang batas, nilikha ang
isang Kalupunan ng Aklatan na binubuo ng Kalihim sa Instruksiyong Publiko, Kalihim
sa Interyor, Kalihim sa Pananalapi at Katarungan, at ibá pang miyembro na hihirangin
bawat taón ng Gobernador Heneral.
Noong 1916, ang Aklatan ng Filipinas, Sangay ng Sinupan, Patente,
Karapatang-sipi, at Tatak ng Kawanihang Ehekutibo, at ang Aklatan sa Batas ng
Filipinas ay pinag-isa, at tinawag na Aklatan at Museo ng Filipinas. Pagkaraan ng
labindalawang taón, inihiwalay ng Lehislatura ng Filipinas ang museo sa aklatan.
Itinatag ng Public Law Blg. 3477 ng 1928 ang Pambansang Museo sa ilalim ng
Kagawaran ng Agrikultura at Likás na Yaman at ang pangalan ng Aklatan at Museo
ng Filipinas ay naging Pambansang Aklatan.
Nang walang anumang katwiran, binago ng Pangulo ang pangalan ng

Pambansang Aklatan túngo sa Kawanihan sa Aklatang Pampubliko sang-ayon sa
Executive Order Blg. 94, serye 1947. Sinundan ang atas na ito ng
pinakamahalagang batas sa bansa sa kasalukuyan kaugnay ng aklatang
pampubliko: Batas Republika Blg. 411, na kilalá din bílang Batas sa Aklatang
Pangmunisipyo, na inakda ng dáting Senadora Geronima T. Pecson. Ibinalik ng
Batas Republika Blg. 3873 ng 1964 sa Pambansang Aklatan ang pangalan ng
Kawanihan sa Aklatang Pampubliko. Sa kasalukuyan, ang aklatan ay kilalá bílang
Pambansang Aklatan ng Filipinas (NLP) alinsunod sa Batas Republika Blg. 10087
na pinagtibay noong 13 Mayo 2010. Matatagpuan ang NLP sa Kalye T.M. Kalaw,
Maynila.
Sanggunian: http://web.nlp.gov.ph/nlp/?q=node/655
4. Natatanging Aklatan – ito ang aklatan na may tiyak na pinaglilingkurang mambabasá dahil
ang mga aklat na matatagpuan rito ay para sa tanging layunin at tiyak na paksa. Ang ilan sa
halimbawa nitó ay ang aklatan sa mga ahensiya ng pamahalaan, kung naghahanap ng mga
sanggunian sa agrikultura, nariyan ang aklatan ng Kagawaran ng Agrikultura na may mga
pananaliksik at publikasyon hinggil sa pagsasáka at ibá pang gawaing may kaugnayan sa
agrikultura. Bukod sa aklatan ng mga ahensiya ng pamahalaan, may mga natatanging aklatan
din na pag-aari ng pribadong kompanya katulad ng Lopez Museum and Library.
Larawan mula sa www.lopez-museum.com
Lopez Memorial Museum
Ang Lopez Memorial Museum ay pinakamatandang pribadong pagmamay-ari at

pinangangasiwaang museo at aklatan na nag-eespesyalisa sa materyales na Filipino. Ang
koleksiyon nitó ay sumasaklaw sa mga aklat at mga mapa ng siglo labing-anim, mga obra
ng mga unang bumantog sa mundo na Filipinong pintor, sina Juan N. Luna (1857-1899) at
Felix P. Resurreccion Hidalgo (1855-1913), at ilan pang di-matatawarang koleksiyon
kaugnay ng Pambansang Bayani ng Filipinas José Rizal (1861-1896). May 500 obra sa
lumalaki nitóng koleksiyong pangmuseo at mahigit 20,000 akda sa lumalagong katalog ng
aklatan, iniingatan ng museo ang mga ari-arian na sumasaklaw sa 600 taón ng iskolarsip at
kasiningan.
Pagkaraang pasinayaan noong 1960, itinatag ng museo ang Eugenio Lopez

Foundation upang matiyak ang kapalaran nitó, mainstitusyonalisa ang isang sistema ng
pamamahalang kuratoryal at ang grupong nagmamalasákit, mapalakas ang pasilidad
pangkonserbasyon nitó, at madagdagan ang mga mahuhusay na serbisyo sa mga kliyente.
Nililinang ng Lopez Memorial Museum ang isang
pamanang may natatanging kalidad, walang-wakas na kabuluhan, patuloy na pagbúhay
sa dunong at talino, dinamikong pag-abot sa dumaraming user, at malayuning
aksesibilidad sa yaman at dinamismo ng mga kultura ng Filipinas.
5. Aklatang Mobile – sa ibáng bansa, tinatawag itong Bookmobile, Bibliobus, Bucherbus. Ito ay
isang sasakyan na naglalaman ng mga sanggunian at materyales na pang-aklatan o anumang
serbisyong pang-aklatan na hindi nananatíli sa iisang lugar.Sa kasalukuyan, ipinapanukala sa
Senado at Kongreso ang pagpapatibay ng isang batas para sa mga aklatang mobile.
Nagbibigay naman ng serbisyo ng aklatang mobile ang Museong Pambata.
Larawan mula sa www.museopambata.org
Ang Aklatang Mobile ay nagsimula noong 1995, pagkaraang buksan ang Museo
Pambata. Upang tuparin ang tungkulin ng museo na itaguyod ang literasi, ang mga
miyembro ng staff at ilang boluntaryo ay regular na bumibisita sa mga hindi
gaanong napaglilingkurang pook sa Maynila, sakay ng isang Tamaraw FX na may
daláng 50 aklat at isang simpleng karatula na “Museo Pambata Mobile Library.”
Pagkaraan ng anim na taón, noong 2001, sa pamamagitan ng isang grant mula sa
Ford Foundation Philippines, pinasinayaan ang isang “pangarap na mobile library
van.” Isang six-wheeler Isuzu NPR trak na pinahiyasan (ng Tagapagtatag ng
Ilustrador ng Kabataan na si Mel Silvestre at kaniyang mga estudyante) ng mga
makukulay na imahen ng mga kabataang tutok sa pagbabasá, at katuparan ng
isang matayog na pangarap para sa isang library on wheels na makapagdadalá ng
mahigit 300 aklat pambatà at ibá pang learning aids. Mas maraming narating na
kabataan ang van, nagsagawa ng maraming sesyon para sa pagkukuwento at
hiraman-ng aklat sa Maynila, at umabot sa mga probinsiyang gaya ng Batangas.
Estratehiya sa Pananaliksik sa Aklatan

Alamin ang mga pasilidad at sangguniang makikíta sa aklatan. Narito ang ilan sa mga uri ng
sanggunian:
1. Pangkalahatang Sanggunian (General Reference) – dito makikíta ang mga sangguniang katulad
ng diksiyonaryo, ensiklopedya, atlas, direktoryo, almanake, taunang aklat, at ibá pang katulad
na sanggunian, CD/DVD-ROMS, electronic jornal, at e-books. Ang mga sanggunian dito ay
sa loob lámang ng aklatan maaaring gamítin.
2. Aklat Filipiniana (Filipiniana Books) – dito makikíta ang mga aklat na inilimbag sa Filipinas;
aklat tungkol sa Filipinas, Filipino o dayuhan man ang may-akda, anuman ang wikang ginamit
at imprint ng pabliser; at mga aklat na inilathala ng mga Filipino tungkol sa ibá’t ibáng paksa. 3.
Natatanging Koleksiyon (Special Collections) – dito makikíta ang mga natatanging aklat at
koleksiyon, at mga aklat na bihira na ang kopya.
4. Serials – dito makikíta ang mga jornal, magasin, at diyaryo
5. Tesis at Disertasyon– dito makikíta ang mga tesis at disertasyon mula sa di-gradwado at
gradwado.
6. Microforms – dito makikíta ang kopyang microfilm ng mga natatanging aklat at lumang
dokumento.
7. Audio-Visual Materials/Multimedia – dito makikíta ang mga sound at video recordings at
ibá pang sangguniang hindi nakalimbag.
8. Sinupan (Archives) – dito makikíta ang mga lumang dokumento.
Halaw mula sa UP Diliman Library Brochure
Kapag natukoy na kung ano ang kailangan, ang susunod ay ang pagtatáya sa mga
sanggunian. Gaano kahusay at mapagkakatiwalaan ang mga sangguniang ito? Tingnan ang
baliktad na piramide sa ibabâ, makatutulong ito sa pagtatáya sa sangguniang makukuha.
Narito rin ang ilang payo sa pamimilì ng mga sanggunian:
Pangkalahatang Karunungan
Hindi Gaanong Mapagtítiwalaan
Pangkalahatang Ensiklopedya
Pangkalahatang magasin at
diyaryo Espesyalisadong
magasin
Komersiyal na Aklat
Dokumento ng
pamahalaan Iskolarling
aklat
Akademikong
Jornal
Higit na Mapagtítiwalaan
Espesyalisadong Karunungan
Larawan 1: Piramide ng mga Sanggunian sa Aklatan

Halaw mula sa Coyle, William. Research Paper (10th Ed.) Massachusetts: Allyn and Bacon, 1997, p. 66-68
1. Piliin ang mga artikulo na makikita sa iskolarling jornal kompara sa artikulong
nása magasin. Ang mga artikulo sa jornal ay isinulat ng eksperto at espesipiko ang
mga paksa rito. Masinop ang pagdodokumento ng mga akademikong artikulo, kayâ
maaari ring tingnan ang bibliyograpiya nitó bílang karagdagang sanggunian. Ang
mga iskolarling artikulo na inilalathala sa mga akademiko at de-repering jornal, na
kadalasang inililimbag ng mga unibersidad, ay higit na mapagtítiwalaan dahil
dumadaan ito sa pagsusuri ng ibá pang eksperto sa lárang.
2. Tingnan ang mga awtor na madalas binabanggit na sanggunian sa paksa.

Tingnan ang mga bibliyograpiya ng mga aklat hinggil sa napilìng paksa, suriin kung
sino ang awtor na madalas binabanggit dito. Silá ang maituturing na eksperto sa
lárang kayâ nakabubuting hanapin ang kaniláng mga akda.
3. Piliin ang primaryang sanggunian kaysa sekundarya. Kilalanin kung ang

sanggunian ay primarya o sekundarya. Ang primaryang sanggunian ay mga
dokumentong nalikha sa isang panahon ng pag-aaral ng mismong awtor hábang ang
sekundaryang sanggunian ay mga akawnt o interpretasyon naman sa isang pangyayari
mula sa isang táong hindi tuwirang dumanas nitó. Halimbawa ng mga primaryang
sanggunian ang talambuhay, talaarawan, sulat, interbiyu, at awtobiyograpiya. Ang
mga sekundaryang sanggunian naman na naglalaman ng pagtalakay sa gawa ng ibá ay
makikíta sa ensiklopedya, magasin, at teksbuk. Iminumungkahing balikan, suriin, at
gamítin ang mga primaryang sanggunian para sa saliksik.
Pamamaraan sa Pananaliksik
Sa pagpunta sa aklatan, mahalaga ring alamin kung paano isinasaayos at inuuri ang mga aklat.
Makatutulong ito sa mabilis na paghahanap sa mga aklat. May dalawang sistema sa
klasipikasyon ng mga aklat, ang Sistemang Dewey Decimal at Library of Congress.
Sistemang Dewey Decimal. Ang Sistemang Dewey Decimal ay binuo ni Melvil

Dewey noong 1873 at unang nalathala noong 1876. Ito ay isang sistema sa klasipikasyon ng
mga pangkalahatang karunungan. Gumagámit ito ng numerong arabigo sa sampung
pangunahing karunungan, at hinahati pa sa tiyak na klasipikasyon ng aklat sa pamamagitan
ng decimal points. Kadalasan itong ginagamit sa mga publikong aklatan.
Narito ang sampung pangunahing klasipikasyon ng karunungan:
000 Agham Pangkompiyuter, Impormasyon, at Pangkalahatang Gawain

100 Pilosopiya at Sikolohiya
200 Relihiyon
300 Agham Panlipunan
400 Wika
500 Agham
600 Teknolohiya
700 Sining at Libangan
800 Panitikan
900 Kasaysayan at Heograpiya
Tingnan ang halimbawa sa ibabâ:
Fil – nangangahulugang aklat Filipiniana

899.2101 – nása klasipikasyon ng panitikan, at nakahanay sa panulaan Al62r
– awtor
1987 – taón ng pagkakalimbag
Library of Congress. Ang Library of Congress ay gumagamit ng titik at numero.

Madalas itong ginagamit sa mga aklatan ng paaralan dahil 21 ang bílang ng pangunahing
kategorya nitó.
A Pangkalahatang Gawain
B Pilosopiya, Sikolohiya, Relihiyon
C-F Kasaysayan
G Heograpiya, Antropolohiya, Libangan
H Agham Panlipunan
J Agham Pampolitika
K Batas
L Edukasyon
M Musika
N Mga Sining Klasikal
P Wika at Panitikan
Q Agham
R Medisina
S Agrikultura, Arkitektura ng Tanawin
T Teknolohiya
U Agham Militar
V Agham Pandagat
Z Bibliyograpiya, Agham Pang-aklatan, Paglalathala
Nagkakaroon ng karagdagang titik para sa sub-classification. Halimbawa, sa
kategorya ng Agham Panlipunan – H, narito ang sub-classification:
H Agham Panlipunan (pangkalahatan)

HA Estadistika
HB Teoryang Pang-ekonomiya, Demograpiya
HC Kasaysayan at Kalagayang Pang-ekonomiya
Ang sub-class ay hinahati sa pamamagitan ng numero mula 1 hanggang 9999, na

maaari ding lagyan ng desimal.Tingnan ang halimbawa sa ibabâ:
PL – nása kategorya ng panitikan, sub-classification na kasaysayan at kritisismo

6141 – sub-class
A43 – inisyal ng awtor
Takdang Numero (Call Number). Ang takdang numero ay ang letra at numerong nakikíta sa
gulugod (spine) ng aklat. Bukod sa ito ang nagtatakda ng klasipikasyon ng libro, nakatutulong
ito sa mabilis na paghahanap ng libro sa estante.
nása gulugod ng aklat nása online catalog

Paano magbasá ng takdang numero ng Library of Congress?
Takdang Numero: QH 51 B38 1997

Pamagat ng Aklat: Mga Tala sa Panayam sa Klaseng Agham Pangkalikasan II
Awtor: Juliana C. Baylon
Taón ng Publikasyon: 1997
Unang dalawang linya –
QH
nagpapakita ng paksa ng aklat
51
B38 Ikatlong linya – inisyals ng
1997
awtor
}}
} Ikaapat na linya – taón ng
publikasyon
Paano ang pagkakaayos ng mga aklat sa estante? Upang madalîng makíta ang aklat sa
estante, sundin ang sumusunod na paraan ng paghahanap:
1. Basahin ang takdang numero na palinya.

2. Basahin ang unang linya sa paalpabetong paraan.
Hal. A, B, BF, C.... L, LA, LB... Q, QA, QB, QH
3. Basahin ang ikalawang linya bílang buong numero (whole number)
Hal. 1, 2, 3... 10... 51, 100, 1000, 2341
4. Ang ikatlong linya ay kombinasyon ng titik at numero. Basahin ang titik na paalpabeto.
Hal. B38... C41
5. Basahin ang ikaapat na linya sa kronolohikong paraan
Hal. 1992, 1993, 1997, 1999, 2000
Tingnan ang halimbawa:
2327 bago 2328 .34 bago .55 .554 bago .63
LA bago LB .B bago .C .55 bago .554 1987 bago 1991

Kard Katalog
Sa kasalukuyan, marahil ang kard katalog ay hindi na gaanong kilála ng mga mag-aaral bunga
ng teknolohiya ngunit mahalaga pa ring pag-aralan ito. Sa mga maliit na aklatan, makikíta pa
rin ang kabinet na may maliit na drower na naglalaman ng kard na kakikitahan ng
impormasyon hinggil sa aklat, katulad ng takdang numero, paksa, awtor, pamagat ng aklat,
publikasyon, taón ng paglilimbag, deskripsiyon ng aklat, at International Series Book
Number (ISBN).
May tatlong uri ng kard katalog na inuri sa awtor, paksa, at pamagat ng aklat. Ibig
sabihin nitó, may tatlong opsiyon ang mag-aaral sa paghahanap ng aklat gámit ang kard
katalog. Kung alam na ang tiyak na pamagat ng libro ay dumederetso na sa kard ng pamagat.
Malaking tulong naman ang kard ng paksa para sa pangangalap ng ibá’t ibáng sanggunian
ukol sa isang paksa. Hábang ang kard ng awtor naman ang magtuturo kung ano-anong mga
aklat ang maaari pang mabasá na isinulat ng isang partikular na awtor. Narito ang mga
halimbawa:
1. Kard ng Awtor (Author Card) – sa unang linya makikita agad ang awtor.
Awtor Takdang
numero gámit ang Sistemang Dewey Decimal
2. Kard ng Pamagat (Title Card) – sa unang linya makikíta ang paksa
Pamagat ng aklat 3.
Kard ng Paksa (Subject Card) – sa unang linya makikíta ang paksa
Paksa
Online Public Access Catalog
Sa pagsúlong ng teknolohiya, ang kard katalog ay napalitan na ng Online Public Access
Catalog (OPAC). Sa OPAC, mapabibilis ang paghahanap ng aklat dahil titipahin lámang ang
susing salitâ o keyword ay lalabas na agad ang mga aklat na may kaugnayan dito. Halimbawa,
ang paksa ay hinggil sa wika, maaaring tipahin ang “wikang Filipino” o “Filipino language” at
isang pindot lámang ay makikíta na ang mga sanggunian na may kaugnayan dito. Kung akda
naman ng isang awtor ang nais hanapin, tipahin lámang ang pangalan niya, at makikíta na ang
mga librong kaniyang isinulat, inedit, o anumang aklat na mayroon siyáng lahok.
Tingnan ang halimbawa ng OPAC ng Unibersidad ng Pilipinas-Diliman:

Makikíta rin sa OPAC ang mga impormasyon na nása kard katalog at ibá pang
karagdagang impormasyon tungkol sa aklat, halimbawa, saang aklatan o bahagi ng aklatan
makikíta ang aklat, ito ba ay maaaring hiramin o sa aklatan lámang maaaring gamítin, at kung
ito ay hiniram ng ibá, kailan ito isasauli upang mahiram ulit.
Narito naman ang halimbawa ng OPAC ng Pambansang Aklatan:
Laging tandaan na ang aklatan pa rin ang pinamabisà at pinakamahalagang imbakan
ng mga sanggunian na magagamit sa pananaliksik. Hindi mapapalitan ng teknolohiya o isang
klik sa computer ang kaalamang matatagpuan sa aklatan. Gawin ding kawili-wili ang
pananaliksik at iwaksi ang kaisipang nakababagot at makaluma ang pananaliksik sa aklatan.
Ang pagbisita sa aklatan ay makabuluhang gawain na dapat maranasan ng bawat mag-aaral at
mananaliksik.
SALIKSIK SA LABAS
Einzoely M. Agcaoili
ANG FILDWORK (fieldwork) ay pananaliksik sa labas ng tahanan, klase, laboratoryo, aklatan,

at ibá pa. Inugat nina Wax (1971) at Douglas (1976) ang pinagmulan nitó sa on-the-spot na
pag-uulat ng mga saksi ng Digmaang Peloponnesian noong ikalimang siglo BC. Bukod dito,
nakapansin din silá ng unti-unting pag-unlad sa descriptive reporting ng mga taga-Roma at
mangangalakal at kinatawan ng mga Islamic empire. Ang mga taga-Europa raw na unang
nakapagbigay ng datos kaugnay ng etnograpiya ay mga misyonero ng Simbahang Katolika,
manlalakbay, at negosyante. Gayunman, mahalagang tingnan ang pagbabagong nangyari
noong mga unang taón ng ikadalawampung siglo nang ang pagsasaliksik sa labas ay
sinimulang gamítin sa mga pag-aaral sa akademya (Burgess, 1982, p. 3).
Larawan mula sa Wikispaces
Maaari din itong maging bahagi ng ating ginagawa sa araw-araw. Halimbawa sa mga
paghahanda kapag magdiriwang ng kaarawan. Kung planong idaos ito sa ibáng lugar,
ginagawa natin ang ocular inspection o pagbisita sa venue upang tiyaking maganda ang lugar at
tama lang ang lawak para sa dami ng iimbitahan. Táyo rin ay nagsasagawa ng pagsasaliksik sa
labas kapag bumibili ng damit, sapatos, kagamitan sa bahay, at kung ano-ano pa. Pumupunta
táyo sa department stores, sa mga bargain, o sa malalaking pamilihan tulad ng Divisoria. Dito ay
iniisip natin ang badyet at pumipilì táyo ng múra ngunit de-kalidad na mga gámit. Sa ganitong
paraan, gusto nating matiyak sa ating sarili kung tama nga ba ang ating inaasahan o tutugma
sa ating makikíta ang mga bagay na iniisip natin. Nais nating magkaroon ng firsthand experience.
Gusto nating makíta ang bawat detalye at pag-aralan ito.
Gayunman, hindi madalîng gawin ang fildwork. Humihingi ito ng tiyaga at lawak ng
pang-unawa mula sa mananaliksik. Sa metodolohiyang ito, mararanasan natin na makihalubilo
sa partikular na gawain ng isang grupong tuon ng pag-aaral. Kung hindi man, gagamítan
ito ng matalas na pagmamasid at pagsusuri ng umiigting ang kalidad ng datos at ang
ibá’t ibáng gawî at kaugalian ng mga táong pakahulugan ng mga ito sapagkat ang fildwork
pag-aaralan sa kaniláng kinalalagyan. Inaalam ay isang paraan ng pangangalap ng
din nitó ang estado ng lipunan sa natural o impormasyon na ginagamitan ng malalim na
likás nitóng kalagayan. Kuwalitatíbo ang analisis sa mga sitwasyon na aktuwal na
pamamaraan sa pagsasaliksik sa labas, ibig nasasaksihan ng mananaliksik.
sabihin, sinusuri nitó ang pangyayaring hindi
nasusukat ng numero—ang hindi tukoy na Bagaman kung táyo’y magsasagawa ng
komunikasyon ng mga tao sa lipunan. fildwork at may nakahanda nang kuro at ibá
pang palagay na nais patunayan bago pumunta
Kung magfifildwork, dapat isaisip na ito’y sa napilìng lugar, maaari pa ring makatuklas ng
isang uri ng pagsasanay na nakatuon sa ibáng bagay na higit na makatutulong sa ating
paglalarawan ng isang penomeno. Kung bagá, saliksik o di kayâ’y
asahang mangyari ang lahat ng di-inaasahang
pangyayari nang sa gayon ay madalîng
Bagaman
umangkop sa anumang pagbabago. Lalong kung
táyo’y pumunta sa
magsasagaw napilìng
a ng fildwork lugar, maaari
at may pa ring
nakahanda makatuklas
nang kuro at ng ibáng
ibá pang bagay na
palagay na higit na
nais makatutulon
patunayan g sa ating
bago saliksik.
maging dahilan ng pagkakaroon ng bagong pag-aaral. Tiyak na may makikítang pagkakaibá sa

ginagawa mismo ng mga tao at sa sinasabi niláng ginagawa nilá. Sa pamamagitan nitó, unti
unting makikilála ang karakter ng isang tao o pangkat at ang kaniláng ginagalawang espasyo
na isang mahalagang salik sa pagtukoy ng mga dapat isaalang-alang sa pag-aaral. Hábang may
bagong natutuklasan, nadaragdagan ang puwede pang maging bahagi ng saliksik.
Ang sumusunod ay ilan sa kahalagahan ng pagsasaliksik sa labas:
• Higit itong nakatutulong sa pag-unawa ng konteksto ng pag-aaral na ang

pokus ay obserbahan ang pang-araw-araw na nagaganap sa lipunan at alamin
kung paano ito pamahalaan ng mga tao;
• Sa pagsasaliksik sa labas, nagiging posible ang siyentipikong eksplorasyon ng
mga suliranin sa ibá’t ibáng lugar o sa partikular na paksa ng saliksik na halos
wala pang naitalâng datos;
• Madalî nitóng natutukoy ang pinagmulan, saklaw, at bigat ng problema; at •
Mabilis na natitimbang ang palagay hinggil sa sanhi at kalalabasan ng problema
at paraan ng paglutas nitó.
Mga Dapat Isaalang-alang sa Pagsasagawa ng Pagsasaliksik sa Labas
Tungkulin ng mananaliksik. Depende sa paksa at tuon, maaari kang pumilì alinman sa
dalawáng pamamaraang pangfildwork: (1) tinatawag na hayag o lantad (overt) ang lápit na
gagamitin kung ikaw ay humingi ng pahintulot na magmasid o isagawa ang saliksik; at (2)
tagô (covert) kung ikaw ay mananaliksik nang hindi sasabihan ang iyong mga sabjek.
Kaugnay nitó,
mayroong apat na uri ng
tungkulin ang maaaring
gampanan ng sinumang
magsasagawa ng pagsasaliksik sa
labas:
(a) Ganap na tagamasid

• Hindi ipaaalám ang layunin
ng proyekto sa sinumang
magiging bahagi ng pag-aaral; ng lugar; at
• Hindi gagalawin sa kahit anong Larawang mula sa booklet na isinulat ni Colin Neville
paraan ang likás o natural na kalagayan
• Hindi makikilahok sa mga gawain o aktibidad na tuon ng saliksik.
Isang magandang halimbawa nitó ay pag-aaral hinggil sa gawî o kilos ng

mámimíli sa pamilihan.
(b) Ganap na kalahok

• Ilan lang ang may alám ng tunay na identidad ng mananaliksik bílang hindi isa
sa kanilá at ng nilalayon bílang tagasaliksik; at
• Maaaring sumapi sa isang pangkat o makibahagi sa kaniláng gawain hábang
nananatíling di-lantad ang pakay.
Isang magandang halimbawa nitó ay pag-aaral hinggil sa aktuwal na estilo ng lideratura.
(c) Tagamasid bílang kalahok

• Nakikilahok sa gawain, ngunit hindi sa lahat ng pagkakataón. Kung
gagampanan man ito, may kababawan, hindi konsistent, at walâng emosyonal
na koneksiyon sapagkat ang tungkulin ng mananaliksik aymagkaroon ng
ebalwasyon hinggil sa nasuring kilos at pag-uugali ng mga tao.
Isang magandang halimbawa ay pag-aaral hinggil sa mga gawaing may kinalaman

sa team building at mga katulad nitó.
(d) Kalahok bílang tagamasid

• Ang identidad at layon ay alám ng lahat ng miyembro; at
• Ang pakikibahagi sa kaniláng gawain ay hindi malilimitahan. Hábang
nagmamasid at nagsisiyasat, maaaring makipag-usap sa mga kasali hinggil sa
kaniláng palagay at naranasan sa partikular na aktibidad.
Halimbawa ay aktibong pakikilahok at pagsuporta sa pangangampanya ng

kandidato sa isang partikular na partido.
Mga gabay at instrumento sa pangangalap ng datos
• Ugaliing magtalâ hábang nagmamasid.
Isáma lahat ng
pangyayaring nakatitiyak kang tunay na naganap. Isáma rin
ang sa iyong palagay lámang ay
nangyari;
Tulad ng nasabi, ang patuluyang pagtatalâ ay kinakailangan.
Bagaman mapagkakatiwalaan mo ang iyong gunita,
mabuting isulat ito. Mas may mapanghahawakan ka sa mga
datos na ipinasok mo sa papel kompara sa alaala lámang
sapagkat aktuwal at napapanahon mo itong naranasan at
sabay na isinulat;
• Magkaroon ng magkakahiwalay na kuwaderno para sa mga
impormasyong ayon sa aktuwal at maingat na pagsusuri (tinatawag na “obhetibo”) at
para sa mga impormasyong may impluwensiya ng iyong sariling damdamin at palagay
(tinatawag na “subhetibo”). Pagkatapos ay paghambingin ang mga ito at sinupin; at
• Magkaroon ng sariling rekorder at kamera. Kung mapahihintulutang gamítin, higit
itong makatutulong sa matinding pangangailangan sa aktuwal (nakíta at narinig) na
pagdodokumento.
Sa kaniyang pag-aaral,
ipinaliwanag ni Neville
(2007) na maaaring ikategorya
ang pagtitipon ng datos ng
fildwork sa tatlong pangunahing
pamamaraan:
Pangunahing Obserbasyon—
pagtatalâ/pagrerekord ng aktuwal
na mga nangyari at narinig;
Sekundaryong Obserbasyon—subhetíbong paliwanag at

pahayag ng mananaliksik sa pangyayari; at
Datos ayon sa Karanasan (experiential)—pagsusulat ng puna o

obserbasyon ayon sa damdamin at paniniwala o pagpapahalaga sa
partikular na bagay at kung paano ito nababago sa paglipas ng panahon.
Layunin at mga paghahanda. Laging isipin na lahat ng preparasyon ay para sa layuning

mapagtagumpayan ang saliksik. Ninanais na aktuwal na makíta ang proseso at ang magiging
resulta ng pag-aaral. Mas magiging maálam ka sa kaligiran ng iyong pag-aaral kung mayroong
naging maayos at malinaw na paghahanda na higit na makatutulong hábang isinasagawa ang
pagsasaliksik sa labas at sa pagsisinop ng datos. Ilan sa dapat isaalang-alang ang sumusunod:
• Makapangyarihan ang aklatan. Samantalahin ito at bumisita saanmang aklatang malápit

sa iyo at magbasá-basá hinggil sa iyong paksa;
• Maghanap at kumausap ng táong maaaring makapagbigay ng impormasyon tungkol sa
saliksik. Mas maganda kung kakilála o kaibigan. Maaari ding may direktang kontak sa
kinauukulan o miyembro mismo ng grupo o anumang organisasyong tuon ng pag
aaral;
• Sumangguni sa Internet. Bagaman marami nang website ang maaaring i-edit ng
sinuman, ugaliing pumunta sa webpage na naglalaman ng mga iskolarling artikulo.
Ibig sabihin, mayroong angkop na sitasyon ang mga lathalain at hindi ito basta
mapapasukan ng sinuman upang mag-edit ng lahok;
• Makatutulong ang magpraktis muna bago tuluyang gawin ang fildwork. Puwede kang
makipag-ugnay sa isang institusyon at boluntaryong tumulong sa kaniláng gawain
hábang silá’y inoobserbahan at sa iyong isip ay binibigyan ng ebalwasyon;
• Kapag may napilì nang lugar, kung káya ay sikaping bisitahin muna ito upang
makabuo ng panimulang inter-aksiyon sa ilang residente. Pagkakataón din ito upang
masuri ang kaniláng katutubong tahanan;
• Hindi kinakailangan, ngunit malaking bagay kung ikaw ay nakapagsasalitâ at
nakaiintindi ng katutubong wika na sinasalitâ sa lugar na pupuntahan. Sa
pamamagitan nitó, magiging mas maayos ang daloy ng usapan;
• Huwag kalilimutang italâ ang mga nakuhang impormasyon. Napakahalagang bagay
nitó bago ang fildwork, hábang nása fildwork, at pagkatapos ng fildwork; • Nararapat na
alam ang saklaw at limitasyon ng pag-aaral. Alamin at piliin ang idea at konseptong
mananatilì at aalisin sa kabuuang balangkas ng iyong saliksik. Sa ganitong paraan, pinipilì
mong maging maingat at masinop sa pangangalap ng datos; • Maghanda ng detalyadong
plano. Sa panukalang proyekto, gawing malinaw ang bawat bahagi kasáma na rito ang
layn aytem badyet. Nakalista dapat lahat dito ang lohistika na kakailanganin. Bahagi nitó
ang bílang ng mananaliksik, impormant, transportasyon, lugar na pupuntahan, gastusin
sa pagkain at sa pakikipag-ugnayan o komunikasyon; at
• Sa hulí ay kinakailangang maipaliwanag nang maayos ang ugnayan ng ibá’t ibáng
paraang isasagawa at ang pangkalahatang resulta ng iyong pag-aaral. Ilahad mo rin
ang lahat ng naging daan upang iyon ay maisakatuparan. Sa lahat ng ito, lagi mong
isipin na ang iyong layunin ay walang tigil na pagpapaunlad ng iyong saliksik at
pagkakaroon ng mas mahusay pa sa pinakamahusay na resulta, kung meron mang
ganito.
Ilang paalala sa pagpaplano hinggil sa badyet. Ang nása ibabâ ay halimbawa ng isang
layn aytem badyet na matatagpuan sa panukalang proyekto. Isiping dapat na naaayon sa tuon
at saklaw ng saliksik ang magiging laman ng badyet at mainam na magpasiyahan ang
sumusunod:
• Bílang ng táong kakailanganin sa pananaliksik at halaga ng kaniláng magagastos sa

bawat araw;
• Bílang ng araw na gugugulin;
• Bílang ng kakailanganing impormant at halaga ng nakahandang token para sa kanilá; •
Halaga ng magagastos sa transportasyon mula sa panggagalingan túngo sa napilìng lugar.
Isasáma rito ang mga maaari pang magastos sa pamasahe hábang isinasagawa ang
pagsasaliksik sa labas;
• Gastusin sa pakikipag-ugnayan sa mga kinauukulan o coordinator na tutulong sa
pagsasagawa ng saliksik. Maaaring sa paraang pakikipag-usap sa telepono,
pagpapadalá ng sulat, pagpapalitan ng e-mail, o pakikipagkíta;
• Gagamíting mga suplay at halaga ng mga ito. Ipagpalagay na gagámit ka ng bolpen,
lapis, papel, notbuk, rekorder, kamera, kalendaryo, diksiyonaryo, at ibá pa; • Maglaan ng
badyet para sa spot checking. Ito’y para sa grupong magmomonitor at titiyak
kung nasusunod nga ba ang mga nakalagay sa plano. Sorpresa siláng bibisita sa site. •
Isáma rin ang halaga para sa contingency. Tumutukoy ito sa mga di-inaasahan o biglaang
pangyayari. Mayroon talagang mga kasong pangkagipitan na kailangang handâ tulad ng
aabutin palá ng halos isang araw ang biyahe papunta sa tirahan ng impormant at hindi
mo ito maisasantabi sapagkat siyá ang pinakamatandang magsasakâ na posibleng
makapagbigay ng sapat na impormasyon. Mayroon ding pagkakataón na hindi lang
token ang ibibigay sa impormant kundi pati pamasahe at pagkain sa buong araw. Hindi
rin inaasahan minsan na kailangan paláng pumunta sa mas malayo at maraming lugar
para kumausap ng ibáng tao na walâ naman talaga sa orihinal na plano. Ito’y ilan lámang
sa maaaring mangyari ngunit mas marami pang biglaang pangyayari na kailangan ay lagi
táyong handa.
Halimbawang Layn Aytem Badyet
Mga gabay sa pagpilì ng mananaliksik. Sa pangkalahatan, walâng nasusulat na estriktong

tuntunin hinggil sa bílang at kung sino ang maaaring magtúngo sa fild. Ang desisyong ito ay
manggagáling sa namamahala ng pag-aaral at ibá pang mahahalagang salik. Kaugnay nitó,
puwedeng pagbatayan ang sumusunod:
• Una, huwag isantabi ang bigat at saklaw ng paksa. Kung ito’y patungkol sa pag aaral ng
ibá’t ibáng pangkating etniko sa Filipinas at naroon ang pangangailangan sa maraming
impormant, praktikal na higit sa isang mananaliksik ang magsagawa nitó;
• Anumang proyekto ay laging may usapin sa pondo. Kapag sinabing “saliksik sa labas,”
awtomatikong maiisip ang gastusin sa pamasahe, akomodasyon, pagkain, token sa
impormant, at ibá pa. Nararapat na malinaw ang pagkakalatag ng plano upang
matukoy kung ilan ang dapat papuntahin sa fild;
• Matatagpuan sa plano (blueprint) ang talatakdaan (time frame) ng proyekto. Kung ang
guguguling panahon sa pagsasagawa ng saliksik ay mahabâ-habâ at ayon sa pagtáya ay
kakayahin naman ito ng isang tao, hindi na kailangang magpadalá ng marami. Kung
maikling panahon lámang ang inilaan at malawak ang sakop ng pagkukunang datos,
mainam na higit sa isa ang magsaliksik;
• Isa ring mahalagang salik ang distansiya ng pupuntahang lugar. Kung ito’y malayò ayon
sa naging pagtatáya at mananatilì rito ang mananaliksik ng halos pitóng araw,
mabuting siyá ay bigyan ng kasáma. Tandaan na maraming layon ang isang pag-aaral
at isa rito ang panatilihin ang kaligtasan ng mga mananaliksik;
• Hindi kailangang propesyonal o nagsanay nang husto sa pagsasagawa ng fildwork ang
ipadadala. Maaaring pagbatayan ng namamahala ang kapasidad nitó sa lahat ng
aspekto (i.e. lawak ng kaalaman sa paksa, kakayahang umangkop sa mga pagbabago,
kasanayán sa pakikipag-usap sa tao, episyente at maaasahan, walâng komplikasyon sa
kalusugan, atbp);
• Kung ang tuon ng pag-aaral ay gender sensitive, piliing mabuti ang ipadadalá sa fild.
Halimbawa, ang paksa ay hinggil sa bílang ng kalalakihang edad 18-25 na ipinasok sa
mga sentrong panrehabilitasyon sa isang pamayanan at kuwento sa likod ng naturang
pangyayari. Sa nabanggit, mas angkop na ibigay ito sa lalaki. Anuman ang pokus ng
saliksik, lagi itong may kaakibat na isyu hinggil sa gender kayâ maging maingat sa
pagpapasiya;
• Maging praktikal. Upang maiwasan ang magpabalik-balik sa fild, maaaring isagawa
nang sabay ang dalawáng pag-aaral o higit pa kung ito ang pinakaangkop na gawin.
Sa ganitong paraan, mas bibilis ang proseso ng pananaliksik nang walâng nasasayang
na pagod at panahon.
•
Mga gabay sa pagpilì ng lugar na pupuntahan. Maraming dapat isaalang-alang sa pagpilì
ng lugar. Hindi lámang sa impormant at makakalap na datos nakasalalay ang kabuuang itsura
ng pag-aaral kundi sa napilìng puntahan na pinakaangkop para sa tuon ng saliksik. Sa pagpilì
ng lugar na pupuntahan, maaaring maging pamantayan ang sumusunod:
• Isáma sa pagpipiliang lugar ang sa palagay ay magpapaunlak at interesado sa tuon ng

saliksik;
• Magsagawa ng saliksik sa lugar na pinakaangkop sa paksa. Bahagi nitó ang sapat na
pagkilála sa nakahandang pondo at sa panahong inilaan para sa proyekto; • Bukod sa
naaayon sa paksa ang pagbabatayan, bigyan rin ng konsiderasyon ang kagustuhang
siyasating mabuti ang isang lugar nang sa gayon ay makakuha ng idea hinggil sa mga
puwede pang maging pag-aaral (Jorgensen, 1989, p.41); • Tanungin ang sarili kung ang
mararanasang paglalakbay ay maginhawa o mahirap. Kung ito’y mapagkukunan ng mas
kapaki-pakinabang na impormasyon at makapagbibigay ng mas maginhawang panahon
sa pagbiyahe, maaari mo itong ilagay sa iyong pagpipilian (Ibid.);
• Posibilidad na magkaroon ng mabilis na ákses sa lugar at dami ng inaasahang
impormant o táong makatutulong sa pagkuha ng datos (Ibid.);
• Kung ang napilì mong tungkulin bílang mananaliksik ay magmasid lang ng mga
pangyayari sa paligid, bigyan ng konsiderasyon ang sumusunod na lugar: paaralan/
unibersidad; hukuman; publiko na may pagtitipong nagaganap at mga katulad nitó; •
Kung ang tuon ng pag-aaral ay hinggil sa pribadong pamumuhay ng mga tao, maaaring
pumunta sa ospital, bahay-dasalan, at mga katulad nitó; at
• Kung wala namang partikular na target puntahan at maaari pang baguhin ang paksa,
bisitahin ang lugar na may mga táong kabílang sa sumusunod: (a) nakatatanggap
ng mababàng suweldo; (b) walang kapangyarihang magsalitâ at ilabas
ang saloobin; (c) nakararanas ng hindi pantay na pagtingin sa estadong
sekswal (gender inequality); (d) biktima ng pang-aapi, (e) hindi kinikilála
ang karapatan; (f) sangkot sa kaguluhan, at mga katulad nitó
(Reyes-Garcia at Sunderlin, 2011).
Magandang puntahan ang mga ganitong lugar at pag-aralan ang ibá’t ibáng
pangyayari sapagkat bukod sa maraming impormasyong makukuha, makabubuo pa
ng maganda at kapaki-pakinabang na paksa. Sa ganitong paraan, unti-unting
mapagyayaman ang pananaliksik sa loob at labas ng akademya.
Ilang Gabay sa Paggawa ng Survey

Ang survey ay mahalagang uri ng fildwork. Ito ay isang paraan ng direktang pangangalap ng
datos hinggil sa isang paksa sa pamamagitan ng pagtatanong sa respondent o organisasyon na
tuon ng pag-aaral. Dito ay gumagamit táyo ng listahan ng mga tanong. Ang sumusunod ay
layunin sa paggawa o pagdisenyo nitó:
• Makakuha ng pidbak o puna sa partikular na grupo ng tao upang alamin ang kaniláng
mga kagustuhan at pangangailangan;
• Makapaglarawan ng populasyon (hal. Grupo ng tao na gumagamit ng serbisyo ng
partikular na kompanya); at
• Paghambingin ang dalawa o higit pang uri ng populasyong pokus ng saliksik (hal.
Paghahambing ng populasyon na gumagamit ng serbisyo ng partikular na kompanya
at grupo na hindi gumagamit nitó).
Bago gumawa ng survey, nararapat na isaalang-alang ang sumusunod na tanong:
• Ano ang target na populasyon na gustong makunan ng pidbak?

• Ano ang paraang gagamítin sa pagsasagawa ng survey?
• Nais bang direktang makipag-ugnay sa mga tao at irekord ang kaniláng puna sa halip
na magbigay ng listahan ng mga tanong?
Narito naman ang mga katangiang dapat na taglayin ng bubuuing listahan ng mga
tanong para sa survey:
• Nararapat na ang makukuhang impormasyon ay interesante at mahalaga para sa

layunin ng paksa;
• Ang mga tanong ay dapat reliable o mapagtitiwalaan. Ibig sabihin, kahit paulit-ulit na
tanungin o sukatin ang isang bagay ay hindi ito nalalayô sa naunang sagot o resulta o
di kayâ’y makukuha pa rin ang katulad na sagot;
• Maaaring ang tanong ay magpokus sa pangyayari na naging bahagi na nitó ang
respondent;
• Maaaring ang bubuuing tanong ay makakakuha ng mas malalim na impormasyon
hinggil sa kaniláng obserbasyon, damdamin, at ebalwasyon sa isang bagay; • Iwasan ang
mga komplikadong salitâ, jargon, at pangungusap na mahirap intindihin; • Kung pipiliin
ang saradong tanong, magbigay ng mga pagpipilian (halimbawa: Multiple choice, True or
False, Checklist). Mas madalî itong maiintindihan ng respondent at mabilis itong masusuri.
Kung pahayag naman ang ilalagay sa survey, mas mainam kung magbibigay ng range (hal.
Bibilugan nilá ang 5 kung silá ay lubos na nasiyahan sa partikular na gawain, 4 naman
kung nasiyahan lang, 3 kung katamtaman, 2 kung di-nasiyahan, at 1 kung lubos na
di-nasiyahan);
• Kung pipiliin ang nakabukás na tanong, binibigyan ng pagkakataón na sumagot ang
respondent sa sarili niláng palagay. Maaaring makakuha rito ng mahabàng puna na
minsan ay di-inaasahan ngunit natitiyak na naipahayag nang mabuti ng respondent
ang kaniyang pananaw.
Tingnan ang halimbawang listahan ng mga tanong (1) sa ibabâ. Mapapansin na sa

unang bahagi ay isang uri ito ng nakabukás na tanong. Pansinin din na malinaw na naibigay
ang layunin ng proyekto at hindi paligoy-ligoy ang idea at estruktura ng mga tanong.
Tingnan ang halimbawang listahan ng mga tanong (2) sa ibabâ. Mapapansin na
saradong tanong naman ang makikíta sa 8.3 at 8.4. Bagaman hindi nakasaad ang saklaw ng
porsiyentong nais malaman kung ito ba ay mula 1-10 o 1-100, nása apat (i.e. nakasusulat,
nakapagsasalitâ, nakababása, nakauunawa) na kasanayan lámang ang magiging batayan ng
tugon ng respondent. Maaari ngunit hindi na nilá maiisip na ilagay ang porsiyento ng kaniláng
kasanayán sa pagsasalin mula katutubong wika túngong Filipino sapagkat wala naman ito sa
mga nakalista.
Ilang Gabay sa Pakikipag-ugnayan sa Impormant

Mahalaga sa fildwork ang ugnayan ng mananaliksik, mga sabjek sa fild setting, at mas malawak
na konteksto ng inter-aksiyon ng mga tao. Dito umiikot ang pangkalahatang kahalagahan ng
pagsasaliksik sa labas. Malaki rin ang impluwensiya ng kasarian, lahi, at edad ng tagamasid sa
pag-aaral. Ang sumusunod ay estratehiya kung paano madalîng makalalápit sa impormant at
paano magkaroon ng maayos na ugnayan sa kanilá:
• Matútong makibagay sa kaniláng kultura at tradisyon. Kung kinakailangang magdamit

ng naaayon sa kaniláng nakaugalian, gawin ito;
• Mag-obserba kung kakailanganing tawagin silá sa kaniláng pangalan o apelyido; •
Magsaalang-alang ng kaniláng wikang ginagamit at punto ng pananalita. Kung
nahihirapan siláng makaunawa, gawing simple at dahan-dahan ang pagsasalitâ; •
Magpaálam na nais siláng kunan ng video at irekord ang anumang uri ng usapang
mabubuo;
• Sikaping matanggap ng impormant ang personalidad ng mananaliksik sa kaniyang
natural na kaligiran. Ituon ang pakikipag-usap sa layunin ng proyekto at ilahad ang
kahalagahan nitó sa pananaliksik at sa kaniláng komunidad sa hinaharap;
• Bílang pagbibigay ng gálang, sikaping makabuo ng koneksiyon sa kanilá. Ito’y isang
paraan upang maging magaan ang loob nilá sa mananaliksik at mabawasan ang pag
aalinlangang magbahagi ng impormasyon;
• Magbuo ng identidad bílang mananaliksik na kasáma ang mga impormant at mga
nakapaligid;
• Sikaping makabuo ng tiwala sa isa’t isa. Maging totoo lámang at ipakítang walâng
pagkukunwari sa mga sasabihin at gagawin;
• Makibahagi at makilahok sa kaniláng aktibidad. Kung kinakailangan at hindi
makasasamâ sa layunin. Susi ang kooperasyon;
• Magsaalang-alang kung mayroon mang kasunduang nais buuin. Ito’y paraan ng
pagpapalitan ng kondisyon at tulong túngo sa transparency; at
• Maging tapat sa mga bias at limitasyon ng pag-aaral at ipaliwanag kung bakit ito ang
itinakda.
Paggamit ng Datos na Nakukuha sa Pagsasaliksik sa Labas

Tingnan ang isang halimbawa ng pagsasaliksik sa labas sa ibabâng bahagi. Transkripsiyon ito
ng isang interbiyu para sa proyektong Kapayapaan: Sa Ilang Wika sa Filipinas ng KWF.
Jonas Palada, pakikipanayam nina Lourdes Hinampas at Jaymar Luza, Pambansang

Komisyon para sa Kultura at mga Sining, Lungsod Maynila, 3 Hunyo 2014.
LOURDES: Magandang araw po! Ako si Lourdes Hinampas, kasáma si Jaymar Luza,
mga mananaliksik ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF). Noong Pebrero 2014,
isinagawa ang kauna-unahang Wika ng Kapayapaan: Pambansang Summit at Palihan sa
Malaybalay, Bukidnon. Mula rito, nakalikom ng mga salitâng nagtataglay ng konsepto ng
kapayapaan mula sa ibá’t ibáng wika ng Filipinas. Narito po ako para mag-interbiyu
upang ma-validate at makakuha ng karagdagang datos sa mga salitâng aming nalikom.
Ang datos na makakalap sa interbiyung ito ay gagamitin sa pagbuo ng aklat hinggil sa
kapayaapan. Bílang informant, ilalagay namin ang inyong pangalan sa naturang
ensiklopidya.
JONAS: Oo. Kung ang goal ninyo ay mag-validate, sana lahat ng nakalap ninyong mga
salitâ dapat mayroon akong kopya para maski naman ako’y pasalitâ at magpaliwanag.
So dapat all my comments ino-note ko na lang.
LOURDES: Sir, iyon pong sa Waray isang salitâ lang po ang inilista doon. Iyon pong
“kalináwan” kayâ nga po magpapadagdag din po kami ng ibá pang mga salitâ na may
kinalaman po sa konsepto ng kapayapaan. Sir, ang interbiyu po namin ay aming
irerekord. Okey lang po ba iyon?
JONAS: Okey lang.
LOURDES: At sakâ po Sir, ang awtput ng proyektong ito ay ilalathala. Ilalagay po namin
ang inyong pangalan bílang impormant. Sir, ano po ang inyong buong pangalan?
JONAS: Dr. Jonas V. Palada.
LOURDES: Sir, ano po ang posisyon ninyo sa inyong unibersidad?
JONAS: Sa academe position ko associate professor at hinirang bílang dean ng students

and alumni affairs at the same time direktor ng Sentro ng Wika at Kultura ng aming
unibersidad.
LOURDES: Sir, saang unibersidad po ito?
JONAS: Eastern Samar State University.
LOURDES: Sir ano po ang katutubong wikang inyong sinasalitâ?
JONAS: We have that Waray.
LOURDES: Ano pa po ang ibáng wikang sinasalitâ ninyo?
JONAS: Lahat naman ng wika ng Leyte at Samar ang tawag naman doon is Waray. Sa
Samar part. Although mayroon doon sa southern part ng Leyte, mayroon siláng Kanâ.
Kanâ iyong Bisayang Sebwano. So hindi lahat ng Leyte-Samarnon they speak the Waray
language. Kasáma na rin doon iyong mga, a, Sebwano Bisaya sa southern part ng Leyte.
LOURDES: Opo. So pero kayó po marunong po kayó ng Kanâ?
JONAS: Hindi, hindi.
LOURDES: Talagang iyong Leyte-Samarnon at sakâ po English sakâ Filipino.
JONAS: Kayâ nga may hiráp sa pag-unawa sa konsepto ng wika ng Leyte-Samarnon kasi
may dalawang konsepto iyon e. Lineyte-Samar/Lineyte na Waray at sakâ Samarnon na
Waray.
LOURDES: A.
JONAS: Ibá, even the Waray itself mayroon pang ibá-ibáng mga pagkilála ng tawag ng
bawat salitâ kayâ maraming confusions doon. Ang Samar kasi may tatlong bahagi iyon, e.
The northern, the eastern, sakâ western. Out of that three ibá-ibá ang kaniláng pagkilála
ng bawat salitâ. So may kaguluhan actually. Depende kung saan. Halimbawa iyong
ibinigay mo sa akin na konsepto ng salitâng “kamingáwan.” Ibá iyong aming pananaw dito
sa aming bandáng silangan ng Samar kayâ hindi iyon masasabing iyon ang buong Waray,
depende kung sino ang nakausap mo at sino ang kakausapin mo.
LOURDES: So, Sir, doon na po kami papasok, iyong mga tanong na po namin ay may
kinalaman po sa kapayapaan. Katulad po ng nabanggit kanina. Iyong isa lang naman po
kasi iyong isinulat nilá pero sa ano po, sa Lineyte-Samarnon. Ano po talaga ang
katumbas ng salitâng payapa?
JONAS: A, doon sa bandá ng Lineyte ng Tacloban ng Waray ng Lineyte. Tama iyon silá.
Iyong sinasabi niláng “kamíngaw.” Ano iyon?
LOURDES: Ito po, Sir. Ang sinulat po ay “kalináwan.”
JONAS: “Kalináwan.” Okey “kalináwan.” Ang amin naman doon sa Samar iyan ang
“kamingáwan.” “Kamingáwan,” peaceful.
LOURDES: A.
JONAS: Doon sa kanilá linaw kasi pag sinabi nating “línaw,” it’s clear.
LOURDES: Opo.
JONAS: Amin naman hindi. “Kamingáwan.” “Pagpamíngaw,” peaceful.
LOURDES: A, Sir, ano po iyong salitâng-ugat nitóng “kamingáwan.”
JONAS: “Míngaw.”
LOURDES: “Míngaw” po. Sir tama po ba iyong ispeling. M-I-N-G-A-W?
JONAS: Oo.
LOURDES: So “míngaw,” so “kamingáwan.” Ano pa po iyong ibáng mga panlapi na
idinaragdag dito? JONAS: “Kamingáwan,” so it’s ka-. “Pagpamíngaw,” pag-.
LOURDES: Ano po iyong ibig sabihin noong “pagpamíngaw”?
JONAS: “Pagpamíngaw,” ibig sabihin doon para walang gulo.
LOURDES: A, walang gulo. So iyon pong “míngaw”? Ay payapa? Tapos iyon pong
“kamingáwan” ay kapayapaan. Opo. Sir bukod po dito? Wala na pong ibá?
JONAS: Iyon lámang. “Pagpamíngaw.” “Míngaw,” ayon.
LOURDES: A, okay po, Sir. Sa ano pong konteksto ninyo ginagamit ang salitâng ito sa pamayanan?
JONAS: Halimbawa sa bahay. Kapag walang pag-aaway-away we use the word

“pagpamíngaw” para for the sake na walang gulo, hinto na táyo sa usapan para
“mamíngaw” na táyo. “Magmamíngaw” na táyo. “Magmamingaw,” stop. Para wala nang
argue. Let us stop this one para “mamíngaw” na.
LOURDES: A, opo. So una po sa bahay. E, Sir sa pamayanan po?
JONAS: Sa pamayanan? Ganoon din. Halimbawa sa isang tanggapan, sa isang agency,

kasi they will…normal iyong mga usap-usapan. Iyong mga sinasabi natin na iyong
ano-ano…iyong parti-partido, ganiyan-ganiyan. Maiiwasan iyon. Stop this argue. Stop this
issue para “magmamíngaw.” Para “pagpamíngaw.” Ganoon iyon e, para tumahimik na.
Let’s stop this ibig sabihin sa Ingles para ma-stop na iyon.
LOURDES: A, “magpamíngaw” na táyo. Sir, bukod po sa salitâng “míngaw.” Ano pa po

ang ibáng salitâ na may kaugnayan din po sa konsepto ng kapayapaan? Hindi po iyong
totally katulad ng salitâng kapayapaan pero may kinalaman po roon sa konsepto rin ng
kapayapaan.
JONAS: Other than that naiiugnay lámang noon sa mga ganoong usapin,
“magpamíngaw.” Iyon lang pagpatahimik. Wala na. Limitado iyong konsepto ng salitâng
“pagpamíngaw” doon sa mga bagay na to stop, to listen iyong mga ganoon.
LOURDES: Sir, ibá pa mismong mga salitâ, halimbawa?
JONAS: Maliban sa “pamíngaw”?
LOURDES: Opo.
JONAS: Parang sa Waray?
LOURDES: Opo sa Waray po Sir.
JONAS: Okay. “Paghunóng,” pag-stop.
LOURDES: A, “hunóng” ay pag-stop. Parang pagtigil na po.
JONAS: Para tumahimik na. Ayon. “Hunóng,” “paghunóng.” So mayroon táyong affix
doon, panlapi na pag-. “Paghunóng,” “hunóng,” “humunóng.”
LOURDES: Okey po, Sir bukod pa doon? Wala na pong ibá? Halimbawa Sir, siyempre
kasáma sa konsepto ng payapa ay pagmamahal. May ibá pa ba kayóng termino?
JONAS: Pagmamahal, pagpatahimik, katahimikan.
LOURDES: Sir ano po iyong ibig sabihin sa inyo ng katahimikan?
JONAS: Tahimik is “míngaw,” e. Yung “pagmamíngaw” may katahimikan, peaceful kayâ

nakokonek din iyong word na iyon.
LOURDES: A, so ano ang katahimikan? Bukod pa doon wala na po ba?
JONAS: Wala na.
LOURDES: Sir, ang pangyayari po sa Yolanda, kayo po ba ay sobrang apektado?
JONAS: Naramdaman namin. Hindi naman kaagad. Nagkaroon kami kaagad ng reaksiyon
tungkol doon pero ang pangamba nandoon, alam mo kung bakit nangyari iyon because
kami mismo na kaming biktima hindi namin maramdaman iyong naramdaman ng ibá.
Although it happens na before ng Yolanda nagpunta ako ng Maynila. Nakakapangilabot
because nakíta namin sa telebisyon iyong mga ganoong pangyayari pero iyong worry
nandoon iyon.
LOURDES: Opo. Kasi Sir siyempre ibá po iyong nakikíta namin sa TV, medyo nagkaroon
ng gulo. Di ba parang naging chaotic po dahil maraming pong mga looting. Sa palagay
ninyo po paano iyon isinaayos para maging payapa po ulit ang inyong lugar?
JONAS: So nangyari nga iyon because of the a, pumasok na iyong usapin tungkol sa
pagtulong ng gobyerno, ng pamahalaan. So doon naging matahimik although hindi
na-stop doon dahil pumasok rin ang usapin ng politika. Although ibig kong sabihin doon,
hindi ko minasamâ iyong anumang konsepto at pag-a-argue doon sa mismong leadership
ni Mayor Romualdez na kung saan kung tutuusin dapat bigyan siya ng credit doon dahil
totoo at naniniwala ako doon sa mga usapin na tungkol sa kaniya ay talagang tahimik at
maganda ang kaniyang pagsasaayos tungkol sa pagtulong mismo ng mga Taclobanon.
Although doon sa mga isyu dahil nahaluan ng politika ay may mga negative connotation
doon because you know even the wearing of t-shirts, pangit iyon. Sa totoo lang, pero kung
ako ang tatanungin ninyo dahil malapit ang bayan namin sa Tacloban, wala. Lahat
kumilos para maisaayos lahat. Lalo na sa mga nawalan ng pamilya.
LOURDES: So halimbawa po ba Sir, mayroon po ba kayó doon parang mga banner para
po magkaisa ang mga tao? Ano po ang mga salitâ para makuha po ulit ang tiwala ng mga
tao?
JONAS: Kami wala kaming nagawa pero may nakíta kami. Iyong very common doon,
palasak iyong mga salitâng tulong, humihingi ng pag-asa.
LOURDES: Sir, ano po ang pag-asa sa inyo?
JONAS: Ang pag-asa sa Waray ay “pagláom,” “pagláom,” pag-asa. Ibig sabihin pag may
“pagláom” may pag-asa pa kami na bumangon, umasenso, umangat. “Pagláom” iyon sa
Waray. Iyong “búlig” ay help, “tambúlig” Taclobanon, “búlig” is tulong.
LOURDES: Sir, ang mga Samarnon at Leytenon, masasabi ninyo po ba sa pangkalahatan

na kayó po ay mga mapayapang tao?
JONAS: Oo naman, although it has a negative connotation dahil sa mga words na

ginagamit iyong Waray. Kung alam mo lang ang history doon sa salitâng Waray. Mayroon
nang kuwento doon.
LOURDES: Sir, maaari ninyo po bang ibahagi sa amin ang
kasaysayan na iyon? JONAS: Waray?
LOURDES: Oo. Kasi po sa pinalaganap ng midya. Ang mga Waray ay matatapang. Pero
ganoon po ba talaga?
JONAS: Actually punta táyo doon. Gusto kong linawin iyong isyu tungkol sa salitâng
Waray. Ang salitâng Waray. There’s no such word as Waray. Walang salitâng matatawag
na Waray. Ito’y mula sa isang kuwento ng mga dalubhasa sa mga deputado sa wika doon
sa Tacloban na kung saan nagsimula ang usapin nitó mismo ng mga taga-Leyte at Samar
lámang ang kumuha at umimbento ng salitâng Waray. Nag-umpisa
ito, nang ang taga-Leyte at Samar ay nagpunta ng Maynila, pagkatapos bumuo silá ng
isang gawaing di maganda na binansagan nilá na Waray-Waray.
LOURDES: Ano po ibig sabihin ng Waray-Waray?
JONAS: Ito’y isang kabuuan ng isang grupo na mismong taga-Leyte at Samar lámang. Na
gumawa ng kabalbalan at siyang sumira ng pangalan ng salitâng Waray. Because ayon
doon sa pagkaalam ko bílang literature at language teacher. Sa aking pananaliksik ito’y
isang tulang binanggit ni Iluminado Lucente, sinabi niya doon ang tunay na wika namin ay
Lineyte-Samarnon kung meron pa táyong paraan para baguhin dapat ito’y baguhin at
dapat tawagin na Lineyte-Samarnon.
LOURDES: So, ibig sabihin Sir, iyong Waray-Waray ay parang lumikha ng gang mula Tacloban at Samar?
JONAS: Mismo na taga-Leyte at Samar lámang ang napunta dito sa Maynila na siláng
gumawa. Pero ang alam mo? Nakasanayan na rin ng ibá at natutuwa na rin ako we have
already the name Waray sabi nga sa isang ano, e. What is in a name, andiyan na iyan.
Although we corrected it from our lecture, discussion doon sa aming estudyante na ang
tunay na wika ng mga taga-Leyte at Samar ay Lineyte Samarnon. At ito’y ituro na hindi
pag Waray-Warayon.
LOURDES: So halimbawa Sir pag ginamit namin itong entri na ito sa aklat
pangkapayapaan. Ang gusto ninyo pong gamitin namin ay Lineyte-Samarnon. At hindi na
po Waray?
JONAS: Oo, although just the same, you just use the word Waray. Lineyte-Samarnon is
original in region eight na dáting ganiyan ay Waray, pero actually academically ganoon
talaga ang pagkilála natin although sa pag-aaral namin we call it Lineyte-Samarnon.
Maganda iyon para ituro natin.
JAYMAR: Pero, Sir sa inyo po, Sir sa lugar po sa Samar ito po talaga ang ginagamit
ninyo hindi po Waray? JONAS: Hindi, Waray pa rin.
LOURDES: Hindi ninyo po ba tinatawag na Waray ang inyong sarili?
JONAS: Waray pa rin, ewan ko, sabi ko ako mismo. You know, literature teacher just the
same using my book in my Waray, in my Lineyte-Samarnon book. Kasi iyon na, sa isip ko
iyon ang madalîng matutuhan. Madaling maintindihan ng maraming pang mga batà o mga
kabataan na magsisipag-aral ng tunay na dahilan, pagkilála sa aming wika kayâ dapat
talaga baguhin na Lineyte Samarnon.
LOURDES: Iyon lang po, Sir. Salamat po.
Sa pakikipanayam nina Bb. Lourdes Hinampas at G. Jaymar Luza kay Dr. Jonas
Palada, Direktor ng Sentro ng Wika at Kultura sa Eastern Samar State University, nabanggit
na ang isla ng Samar ay nahahati sa tatlong probinsiya—kanlurang Samar, ang kinikilalang
pinakamalaki sa tatlo, hilagang Samar, at silangang Samar. Napag-alaman din nilá na sa bawat
probinsiya ay ibá-ibá ang pagkilála at pananaw ng mga tao sa mga salitâ. Inihayag ni Dr.
Palada na sa silangang Samar ang itinutumbas sa salitâng kapayapaan ay
“kamingáwan”samantalang sa gawîng Lineyte ng Tacloban, ito ay “kalináwan.” Ang
dalawáng salitâng ito ay nag-ugat sa “míngaw”at “línaw”na ang ibig sabihin ay payapa.
Idinagdag pa ng impormant na ang “míngaw”ay ginagamit sa pang-araw-araw na

pakikipagtalastasan sa loob o labas man ng tahanan, sa isang partikular na komunidad, at mga
ahensiya ng pamahalaan. Madalas itong ginagamit kung nais iparating ng isang tao na itigil
na ang usapan kung hindi na maganda ang takbo nitó at nang sa gayon ay makaiwas sa gulo.
Halimbawa sa mga lokal na pamahalaan, maaaring maging sanhi ng hindi pagkakaunawaan
ang mga isyung pampolitika kayâ maaaring sabihin na “itigil na ang usapang ito para
magmamíngaw.”
Sa pagpapatuloy ng pakikipanayam kay Dr. Palada, tinanong ni Bb. Hinampas ang
kaniyang naging reaksiyon sa pagsalanta ng bagyong Yolanda na labis na nakaapekto sa
maraming pamilya sa Samar. Sinabi niyang halos mawalan silá ng pagláom o pag-asa ngunit
nagpatuloy pa rin ang “búlig” o pagtutulungan ng bawat isa.
Bago matapos ang interbiyu kay Dr. Palada, nilinaw niyang walang salitâng
matatawag na Waray at sakâ pahapyaw na inilahad ang kasaysayan nitó. Ayon daw sa kuwento
ng mga dalubhasa sa wika sa Tacloban, nang magpuntang Maynila ang mga taga-Leyte at
taga-Samar, binansagan niláng “Waray-waray” ang mga gawain niláng hindi maganda.
Bagaman marami ang hindi nakakaalam sa tunay na ugat nitó, aniya’y dito nagsimula ang
malawakang paggamit ng salitâng Waray bílang pantukoy sa mga taga-Samar at taga-Leyte at
sa wikang sinasalitâ nilá.
Depende sa paksa at tuon ng saliksik, ang sumusunod ay datos na nakukuha sa

anumang isinasagawang pagsasaliksik sa labas. Ang ilan ay batay na rin sa isinagawang
pakikipanayam kay Dr. Jonas Palada:
• Personal na impormasyon ng mga impormant (pangalan, hanapbuhay, edad, numero,

katutubong wikang sinasalitâ, katutubong pamayanang kultural na kinabibilangan, at
katungkulan sa pamayanan);
• Ugnayan ng mga tao sa bawat isa at sa kaniláng paligid;
• Ibá’t ibáng kultura, paniniwala, kaugalian, at gawî ng mga tao;
• Kasaysayan at mahahalagang impormasyon hinggil sa lugar;
• Tugon at reaksiyon ng mga táong sangkot sa fildwork hinggil sa anumang gawain o
aktibidad na isasagawa; at
• Mga impormasyong di-inaasahang makalap na maaaring magsilbing tulong at gabay sa
malawakang pagsasagawa ng saliksik.
Ang pagsasaliksik sa labas ay nakatuon sa danas at direktang obserbasyon na

kinikilálang pangunahing pamamaraan sa pangangalap ng datos bukod pa sa interbiyu,
survey, at ibá pang metodong maaaring gamitin. Ang mga datos na ito ay maituturing na may
mataas na validity kompara sa nakukuha sa ibá’t ibáng klaseng ekperimentong kalakip ang
estadistika. Ito’y dahil sa pagkakaroon ng deskriptibo at detalyadong ilustrasyon ng mga
pangyayari na naranasan mismo ng mananaliksik.
Malayà ang metodong ito at hindi kontrolado ng anumang variable. Ibig sabihin,
inoobserbahan at pinag-aaralan kung ano ang makikíta sa pinuntahang lugar at itinatalâ ang
mga ito. Hindi na kailangang maghintay ng ibá pang partikular na pangyayari bago italâ ang
natunghayan. Lahat ng maaaring isáma sa panimulang listahan ng nakalap na datos ay
maaaring makapagbigay ng mahalagang tungkulin sa patuloy na pagsasagawa ng saliksik.
Kung papansinin, kasáma ang pagsasaliksik sa labas sa pang-araw-araw na gawain ng
sinuman. Mula sa pinakapayak hanggang sa masalimuot na gawain, hindi mawawala ang
pamamaraang ito. Maaari itong isagawa na may hawak na kongkretong plano at maaari ding
isagawa nang biglaan. Lumalabas ng tahanan upang alamin kung ano nga ba talaga ang
malakas na ingay na iyong naririnig; lumalabas ng klasrum upang itsek kung paparating na
ang guro; at lumalabas ng opisina upang mag-inspek sa lugar na pagdarausan ng team building o
di kayâ’y magmonitor ng mga gawaing pang-opisina na pinangunahan ng partikular na
sangay. Ang lahat ng ito’y bahagi ng pagsasaliksik sa labas na nangangailangan ng masigasig
na pagmamasid, matalas na pandinig, at maayos na pakikipag-ugnayan sa kapuwa.

Intro Sa Saliksik

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Intro Sa Saliksik

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Introduksiyon sa Saliksik

KRISCELL LARGO LABOR

para sa Kultura at mga Sining Komisyon sa Wikang Filipino

Ang disenyo ng aklat at pabalat ay likha ni Mervin Concepcion Vergara.

001.401 Q180.A1 2016 P620160243

KOMISYON SA WIKANG FILIPINO

sa tulong ng grant mula sa

PAMBANSANG KOMISYON PARA SA KULTURA AT MGA SINING

MAG-UMPISA TÁYO SA salitâng research. Napakahalagang salitâ. Sa OxFord Concise

Sa depinisyon pa lámang na ito ay napakabigat na at napakahalaga ng layunin sa

Ang ganitong pakahulugan mula sa Ingles ang

paghahana kaagad ng binanggit nating ibig sabihin ng

Mahihiwatigan natin ito sa pamamagitan ng paghahanay ng ilang salitâ na may pantig

Unahin natin ang kabuluhan ng “hasík” at “wisík.”

Tinutukoy ng paghahasik at pagwiwisik ang kailangang preparasyon para sa saliksik.

Kailangang idiin ang halaga ng hasik at wisik dahil sa malaganap at karaniwang

Tulad sa pag-aalaga ng halaman, ang angkop na hasik at wisik sa saliksik ay

Sa sandalîng matutong magsalitâ, isang mabisàng kasangkapan sa saliksik ang

Sa paaralan, pangunahing layunin ng kurikulum na magdulot ng isang organisado’t

Ang kultura ng saliksik ay hindi rin nalilinang sa pamamagitan lámang ng pagdudulot

Para sa tulad ni Toni, kailangan ang aktuwal na paghawak, personal na engkuwentro,

language researcher sa isang ahensiya ng paraan,

gobyerno na pinag-xerox ng mga akda ng

ibáng libro at magasin kayâ ulit-ulit niyang tanong na

ipinakopya. May mga xerox siyá ng akda

Halimbawa, higit nang mataas na pamantayan hinggil sa pagtatanong ang inaasahan

Magandang ipasok sa yugtong ito ang pamantayang “bagsík” sa saliksik. Sa lumang

“himagsík” sa nakamihasnan at kumbensiyonal na pag-iisip, at nagtuturo ng bago’t

Mula o batay sa ganitong adhika, totoong napakahalagang malinang mabuti ang

Nag-aatas din ang kultura ng saliksik ng mga espesyal na insentibo at inisyatiba sa

MGA BATAYANG KASANAYÁN

Ano ang Pananaliksik?

(1) ang pagbuo ng makabuluhang tanong;

antisepti at ibá pang mga ninuno para maiugat ang

ng aral sa mga naitalâng impormasyon sa

Ang Samakatwid, ang kaalamang nabubuo sa

kultural ng pamamagitan ng sistematikong pagsusuri sa

kapaki na ang karamihan sa kaalamang

Kailangang idagdag na hindi literal ang lahat ng komunikasyon. Kontekstuwal at

Anuman ang pundasyon ng wika, kailangan itong isakonteksto lagi ayon sa

Ang pagiging kontekstuwal at kultural ng komunikasyon ay magiging labis na kapaki

Ang Pananaliksik Bílang Saligan ng Ibá’t Ibáng

Kung tutuusin, maraming literasi mabisàng

ng bago at higit na pinalusog na programang pangkomunikasyon at pampanitikan. Ilan sa

a. Kapaki-pakinabang (functional). Ang abilidad na gamítin ang mga batayang

b. Simboliko. Ang abilidad na maunawaan ang pagpapahayag na gumagámit ng

c. Pang-impormasyon. Ang abilidad na humanap, kumalap, sumuri at

d. Biswal. Ang abilidad na bumuo ng katuturan at kahulugan gámit ang ibá’t

e. Pansining. Ang kakayahang bigyan ng pagpapahalaga ang sining hindi

f. Pangmidya. Ang abilidad na masuri ang ibá’t ibáng anyong pang-midya at

g. Panteknolohiyang Elektroniko o Dihital. Ang abilidad na gumamit ng

h. Pinansiyal. Ang kakayahang humawak ng salapi at unawain ang implikasyon

i. Pangkalikásan. Ang pagkakatuto ng paglinang ng isang pamumuhay na

j. Pangkultura. Ang abilidad na unawain ang kaibhan ng mga kultura at

Ang Pananaliksik Bílang Pagsasanay sa Imahinasyong Sosyolohiko

The sociological imagination enables its possessor to understand the

Ang pormulasyon ng imahinasyong sosyolohiko ay hindi limitado sa mga sosyologo

Kasabay ng paghikayat sa mga mag-aaral sa mga paksang malapit sa kanilá,

Ang Pananaliksik Bílang Pundasyon ng Pag-unawa sa Kultura

Sa pagsasagawa ng ganitong adhikain, kailangang gamitin ang mga kakayahang

Ibinabalik ang pananaliksik sa kaniyang konteksto upang mapag-isipan kung paano

ng lipunan sa kasalukuyan. Sa halip na gawing sentral na kasangkapan ang mga pagsusulit na

PARA SA GURO NG PANANALIKSIK SA