,,Ludowość jako źródło inspiracji” - Motyw ludowości w balladach Adama Mickiewicza i innych przykładach

literackich

Ludowość w kontekście literatury i innych gałęzi sztuki oznacza zainteresowanie kulturą ludową,
czerpanie obecnych w niej motywów, budowanie utworów w sposób typowy dla dzieł ludowych, czasem
odwzorowywanie postaw, przekonań i wartości typowych dla manifestującego się w nich światopoglądu. Jest
również jedną z najbardziej charakterystycznych cech światopoglądu romantyków, którzy postanowili zwrócić się
ku korzeniom ludowym. W okresie tym skupiono się przede wszystkim na analizie starych podań, mitów, baśni i
legend. Różni twórcy starali się udowodnić, iż literatura romantyczna jest pełna magii i nieokreślonego
pierwiastka cudowności. Dlatego też pełno jest w tych tekstach elementów ludowej moralności, cech kultury
mieszkańców wsi i pogranicza.
Jednak główne cechy motywu ludowego tworzą:

 tematyka oparta na motywach fantastycznych, najczęściej pochodzenia ludowego

 źródłem motywów i tematów była dla poety wieść gminna, ludowa fantastyka i wierzenia,
ludowy pogląd na świat

 bohaterowie z ludu

 prosty, ludowy język

 wiara w zbawczą i niszczycielską potęgę przyrody

 przekonanie ludu, że nie ma zbrodni bez kary

 wiara w obcowanie zmarłych i możliwość kontaktu z żywymi

 środowisko ludowe – przyroda, las, jezioro, wieś

 fantastyczne postaci – nimfy wodne, rusałki, duchy, zjawy, upiory

 tajemnicze, trudno wytłumaczalne zjawiska – zatopienie się miasta, zapadnięcie się cerkwi
pod ziemię, zamiana ludzi w głazy

 wiara w istnienie sił, które strzegą moralności ludowej

 nastrój grozy potęgują m.in. wycie wiatru, blask księżyca przebijający się przez chmury,
mgły, nocne odgłosy

Jednym z takich autorów był Adama Mickiewicz wraz ze swoim zbiorem ballad zatytułowanym ,,Ballady
i romanse”. Jest to cykl poetycki opublikowany w 1822 roku w Wilnie, w którym wraz ze swoim pierwszym
tomem, poeta zerwał z oświeceniową tradycją. Utwory bowiem w nim zawarte zasłynęły ze względu na swój
nowatorski jak na tamte czasy, charakter. Przenosi on bardzo często czytelnika w zaświaty, które zamieszkiwane
są np. przez panny wodne ("Świteź", "Świtezianka") czy też upiory ("Lilie").
Tematyka tych utworów została zaczerpnięta przez autora z ludowych podań, a ich bohaterami są
najczęściej prości ludzie - przedstawiciele ludu. Natomiast świat przedstawiony w "Balladach i romansach" opiera
się na ludowej wierze w "prawdy żywe". Mickiewicz prezentuje w tych wierszach świat pozaziemski, który
przenika się wzajemnie ze światem rzeczywistym. Ważną rolę w nich pełni przyroda, która staje po stronie
skrzywdzonych ludzi. Prawie zawsze bierze czynny udział w życiu bohaterów, ale mimo wszystko jest dzika,
tajemnicza, groźna i rządzi się własnymi prawami.

"Czucie i wiara silniej mówi do mnie niż mędrca szkiełko i oko" - pisze Mickiewicz.

Utwory epoki romantycznej przedstawiają często świat mocno irracjonalny, a dostrzec to można łatwo
w balladach, które ukazują postacie łatwo kwalifikujące się do motywu pozaziemskiego. Sami ludzie występujący
w nich pokazują w sobie pewne niecodzienne cechy, jak chociażby potrafią się komunikować ze zjawami. Jedną z
takich ballad jest utwór „Świtezianka”.
Utwór ten rozpoczyna się od spotkania młodzieńca, który jest strzelcem w tamtejszym lesie, z piękną
kobietą nieznanego pochodzenia. Młodzi spotykają się każdej nocy, w tym samym miejscu i o tejże samej
godzinie. Tajemnicza dziewczyna pojawia się i znika w niewyjaśnionych okolicznościach, co sprawia, że chłopak
ma już dość takiego życia. Pragnie by z nim zamieszkała, lecz ją dręczą wątpliwości czy myśliwy jest szczery i
wierny. Młodzieniec błaga ją na kolanach i zaklina się, że pozostanie jej wierny do końca swoich dni. Po tych
słowach dziewczę znika, a młodzieniec samotnie błąka się po lesie. Niespodziewanie jego uwagę przyciągnęło
dziwne zjawisko nad brzegiem jeziora Świteź. Ujrzał w nim bowiem nimfę cudownej urody, która poczęła go kusić
swoimi wdziękami. Strzelec próbował się bronić, jednak wkrótce uległ czarowi istoty. Kiedy się do niej przybliżył, z
przerażeniem spostrzegł, że jest to jego ukochana z lasu. Ona przypomniała mu słowa przysięgi i za karę skazała
na wieczne męki u stóp modrzewia, pod którym zwykle się spotykali.
Motyw ludowości w tym utworze jest dość mocno zaakcentowany. Wyraża się on zarówno w związkach
ludzi z przyrodą, jak i w wierze w istnienie sił nadprzyrodzonych. Dzieje się tak chociażby dlatego, że Świteź i
pochodzące z jego toni istoty, roztaczają wokół czar, któremu ludzie rzadko są w stanie się oprzeć. To
spowodowało, iż oszołomiony młodzieniec zapomniał o złożonej przysiędze i poddał się urokowi prześlicznej
nimfy. Mickiewicz zaczerpnął więc z ludowej legendy, według której złamanie przysięgi danej ukochanej osobie
jest przewiną tak wielką, że winowajca zostaje ukarany wiecznym potępieniem. Jako duch ma się błąkać po ziemi,
nigdy nie zaznając spokoju.
Innym przykładem utworu, który jako równie dobrze obrazuje ludowość w mickiewiczowskim tomie to
"Romantyczność". Twór ten ma bowiem charakter programowy, w którym Adam Mickiewicz proponuje zupełnie
nowy sposób poznawania świata poprzez czucie i wiarę. Chronologicznie, jest to pierwszy przypadek, gdzie autor
wprowadza bohatera z ludu i ukazuje pozazmysłowy świat. Narrator tego utworu jest po stronie zwykłego
człowieka, pozwala zrozumieć świata duchowy poprzez uczucie oraz wiarę: "Miej serce i patrzaj w serce".

Podsumowując, czytanie "Romantyczności" jest podróżą w świat pozamaterialny. Poprzez przywołanie

słów Williama Szekspira Mickiewicz pokazuje, że uczucie ma taką samą wagę na realne myślenie. Widzieć można
przecież również "oczyma duszy". Tym samym udowadniał, że są zjawiska, których nie można opisać za pomocą
nauki. Rozum ma być bowiem dla człowieka jedynie narzędziem, które sprzyja poznawaniu pozazmysłowego
świata. W tym poznawaniu ma pomagać przede wszystkim serce i wiara.
Innym przykładem zastosowania motywu ludowości w utworach Adama Mickiewicza (już nie z gatunku
ballady) jest ,,Pan Tadeusza”. Utwór ten zalicza się do tych kryteriów, ponieważ kiedy zagłębimy się w jego fabułę
i zaczniemy obserwować życie w dworze Sopliców, nasuwa się nam z pewnością pytanie o to, jak wiele jest w ich
codziennym życiu tradycji. Bo nie ulega wątpliwości, że Mickiewicz chciał przedstawić swoich rodaków jako naród
gloryfikujący i sławiący to, co pochodzi od ich ojców. Wszystko w u nich jest przesiąknięte polskością. Choćby
krótka chwila u nich pozwalała poczuć się jak w wolnym kraju, w wolnej Polsce. Na ścianach widniały obrazy i
portrety wielkich polskich patriotów, którzy kiedyś przelewali krew za swój ukochany kraj. Najważniejsze miejsce
jednak zajmuje zegar, wielki i dostojny, do którego podszedłszy Tadeusz "...z dziecinną radością pociągnął za
sznurek, by stary Dąbrowskiego posłyszeć mazurek".

Przedstawione utwory są tymi,w których czytelnik może odnaleźć typową dla romantyzmu ludowość.
Jednak w przypadku Mickiewicza ludowość ta nie wynika tylko z "wieści gminnej" - wybiega ona daleko poza nią.
Nasz wielki poeta stara się przecież rozpatrzeć i osądzić problemy moralne z perspektywy ludu, z którym się
solidaryzuje. W swoim utworach pokazuje on zasady moralne wyznawane przez lud i opisuje jego obyczaje
wierzenia.
We wszystkich utworach, w których odnajdujemy cechy ludowe, podkreślona jest wiara w możliwość
współistnienia świata żywych i umarłych. Ważną rolę odgrywają zasady moralne i sposoby pojmowania winy i
kary, płynące z wierzeń i przekonań ludu. Wszelkie grzechy takie jak wiarołomstwo czy kłamstwo są potępiane, a
ich sprawców czeka surowa kara, wymierzana przez siły nadprzyrodzone. Elementy te współgrają z
romantycznym światopoglądem, oraz wartościami jakimi kierowali się przedstawiciele tej epoki. Dzięki temu
ludowość była obecna w utworach tamtych czasów i wywarła ogromny wpływ na całą literaturę. Sama twórczość
ludowa w umysłach twórców epoki, która nastała po klasycyzmie zajmowała szczególne miejsce. Przypisywano jej
autentyczność, gdyż powstawała z uczucia, a uczucie plasowało się na szczególnej pozycji w tym okresie. Dlatego
chętnie sięgano do przekazywanych drogą ustną opowiadań.