JELLEMA 4C

OMHULLING – GEVELOPENINGEN

06950459_voorw.indd 1 28-06-2005 15:08:22

 II

omslagontwerp Marjan Gerritse, Amsterdam

vormgeving binnenwerk Peter van Dongen, Amsterdam
opmaak Van de Garde, Zaltbommel
tekenwerk Advies- en Tekenbureau voor bouwtechniek ing. F. Oomen, Almere-Stad,
J.M. Witte Tekenbureau, Pijnacker
Veltman Bouwkundig Ontwerp- en tekenburo, Delft

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen.

Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de
uitgever wenden.

ThiemeMeulenhoff ontwikkelt leermiddelen voor: Primair Onderwijs, Algemeen Voortgezet Onder-

wijs, Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie en Hoger Beroepsonderwijs.
Voor meer informatie over ThiemeMeulenhoff en een overzicht van onze leermiddelen:
www.thiememeulenhoff.nl

ISBN 90 06 95045 9
Tweede druk, eerste oplage

© ThiemeMeulenhoff, Utrecht/Zutphen, 2005

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een
geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij
elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande
schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet
1912 jo het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985,
Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen
te voldoen aan Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van
gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16
Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.

06950459_voorw.indd 2 28-06-2005 15:08:23

 III

Bouwtechniek
4 Omhulling
C gevelopeningen

06950459_voorw.indd 3 28-06-2005 15:08:23

 IV

De serie Jellema Hogere Bouwkunde bestaat naast Auteurs deel 4c:

het inleidende deel uit drie reeksen boeken: ing. F.Th. van Gessel
bouwtechniek, bouwmethoden en bouwproces. Docent Bouwkunde
Tezamen vormt de inhoud de onontbeerlijke Avans Hogeschool, ’s-Hertogenbosch
basiskennis voor het hoger beroepsonderwijs en Directeur Bouw- en Adviesbureau Van Gessel,
wetenschappelijk onderwijs. Sprang-Capelle

Ook deze vernieuwde uitgave is ontstaan vanuit ing. A. Reitsma

de noodzakelijke interactie tussen het onderwijs archiQ begeleiding van de bouwcyclus,
enerzijds en het bedrijfsleven anderzijds. Beide Surhuizum
sectoren leveren auteurs, maar zijn ook bereid
tot het leveren van commentaar en kritiek in een J.Reymers
voortdurende discussie tussen redactie, auteurs Directeur Artinex Geveladvies, Zandvoort
en het onderwijs.
ir. A.J. Zegelaar
De redactie: Directeur Vereniging Kunststof Gevelelementen-
ir. K. Hofkes industrie VKG, Leidschendam
Docent Bouwkunde, Hogeschool INHOLLAND,
Haarlem en Alkmaar H. Zeinstra, J.J. Roeten
Atelier Zeinstra van der Pol bv, Amsterdam
ing. N. Zimmermann
Architect, Amsterdam ing. N. Zimmermann
ITZ-Architecten bv, Amsterdam
ir. A. van Tol
Architect, Zwolle

H.A.J. Flapper
Bouwinnovator, Amsterdam

ir. M. Bonebakker
Adviseur Bouwmanagement, Geesteren

ir. H. Brinksma
Docent Bouwkunde, Hogeschool van Utrecht,
Utrecht

06950459_voorw.indd 4 28-06-2005 15:13:51

 V

Serieoverzicht

JELLEMA

JELLEMA

JELLEMA
1 2 7 10

3 8 11
www.jellema-online.nl

4 9 12

4 12

4 13

06950459_voorw.indd 5 28-06-2005 15:13:54

 VI

Woord vooraf

Gevelopeningen zijn een belangrijk onderdeel soms op maat worden geleverd. In hoofdstuk 18
van de uitwendige scheidingsconstructie van worden de bedrijfsdeuren besproken; in hoofd-
gebouwen. Door de vorm, detaillering, plaats stuk 19 komen enkele bijzondere kozijnconstruc-
en rangschikking bepalen gevelopeningen in ties aan bod.
belangrijke mate het aanzicht van de gevels. Dit deel eindigt met een hoofdstuk over zonwe-
Onder gevelopeningen wordt verstaan de kozij- ring.
nen met eventuele bewegende delen, compleet
gemonteerd en voorzien van beglazing en/of
panelen en van hang- en sluitwerk. De auteurs
mei 2005
Functionele eisen voor gevelopeningen zijn de
toetreding van daglicht, uitzicht en ventilatie-
mogelijkheden. Belangrijke eisen daarbij zijn de
water- en luchtdichtheid, de sterkte en stijfheid,
de thermische isolatie en de geluidsisolatie,
waarbij op de aan de gevel gestelde bouw-
fysische eisen niet te veel mag worden inge-
boet. Van belang zijn ook de bediening en de
toegankelijkheid, waarbij rekening moet worden
gehouden met bijvoorbeeld gebruik door oude-
ren, kinderen en mensen met een handicap en
aan- en afvoermogelijkheden voor goederen en
transportmiddelen. Controversieel bij de bedie-
ning en de toegankelijkheid van gevels zijn het
noodzakelijke eenvoudige gebruik en toegang
tijdens de ‘bedrijfsuren’ en de beveiliging tegen
ongewenste personen en vandalisme daarbuiten.
Bijzondere aandacht wordt daarom gegeven aan
de inbraakbeveiliging. Ook krijgt de brand-
werendheid van gevelopeningen aandacht,
vooral als deze gelegen zijn aan vluchtwegen
en omdat brandoverslag vaak via de gevel-
openingen plaatsvindt.

De algemene eisen worden besproken in hoofd-

stuk 14.
In de volgende hoofdstukken wordt beschreven
hoe kozijnen, ramen en deuren uitgevoerd in
hout, metaal en kunststof aan de prestatie-eisen
kunnen voldoen en wat de aandachtspunten zijn
bij uitvoering in het betreffende materiaal.

Verschillende fabrikanten hebben zich toegelegd

op kozijnen voor specifieke toepassingen en
gebruik. Deze kozijnen kunnen als standaard en

06950459_voorw.indd 6 28-06-2005 15:13:56

 INHOUD VII

Inhoud 15 Kozijnen, ramen en deuren van

hout 41
14 Gevelopeningen 1 Inleiding 42
Inleiding 2 15.1 Ontwerpaspecten 42
14.1 Functionele uitgangspunten 2 15.1.1 Levensduur 42
14.1.1 Veiligheid 2 15.1.2 Klimaat 43
14.1.2 Gezondheid 8 15.1.3 Aansluitingen 43
14.1.3 Bruikbaarheid 10 15.1.4 Inmetsel- en montagekozijn 43
14.1.4 Energiezuinigheid 11 15.1.5 Gevelsluitende elementen 44
14.1.5 Duurzaamheid 12 15.1.6 Houten gevelbekleding 44
14.2 Algemene berekening 13 15.1.7 Bijzondere kozijnvormen 45
14.2.1 Belastingen uiterste grenstoestand 13 15.1.8 Ronde delen kozijnen en ramen 45
14.2.2 Belastingen voor uiterste 15.2 Houtsoorten voor geveltimmerwerk en
bruikbaarheidstoestand 14 milieuaspecten 45
14.2.3 Benodigde materiaalgrootheden 14 15.2.1 Geschiktheid 45
14.2.4 Benodigde doorsnedegrootheden 14 15.2.2 Duurzaamheid 46
14.2.5 Opdeling gevelelement ten behoeve van 15.2.3 Milieuaspecten 50
afdracht windbelasting 14 15.3 Keuze houtprofielen en afmetingen 51
14.3 Aansluitingen 15 15.3.1 Algemene eisen 51
14.3.1 Waterkerende laag 17 15.3.2 Houtmaten 51
14.3.2 Luchtdichte laag 17 15.3.3 Draaiende delen 52
14.3.3 Geluidwering 17 15.3.4 Beglazing en glaslatten 55
14.3.4 Aansluitingen tegen het bouwkundig 15.4 Dubo en het NPW 55
kader 17 15.4.1 Materiaal 56
14.4 Plaatsing kozijnen 18 15.4.2 Energiebesparing 57
14.4.1 Maatvoering 18 15.5 Stichting Garantiefonds voor
14.4.2 Ligging van het kozijn in de gevel 18 Timmerwerk (SGT) 59
14.5 Vullingen in kozijnen 18 15.6 Detaillering 60
14.5.1 Glas en beglazing 19 15.6.1 Aansluitingen 60
14.6 Ventilatievoorzieningen 21 15.6.2 Kozijn- en raamverbindingen 60
14.6.1 Ventilatieroosters 23 15.6.4 Buiten- en binnensponningen 70
14.7 Geluidwerende kozijnen 25 15.6.5 Opgebouwde vakvullingen en
14.7.1 Kierdichting 26 sandwichpanelen 71
14.7.2 Dichtingsprofielen 26 15.6.6 Aluminiumprofielen 71
14.8 Brandveiligheid van gevelelementen 27 15.7 Voorbeelden kozijnen met
14.8.1 Brandveiligheidseisen 27 aansluitingen 74
14.8.2 Brandvoortplanting 27 15.8 Buitendeuren 82
14.8.3 Rookontwikkeling 28 15.8.1 Indeling en uitvoering 82
14.8.4 Brandoverslag 29 15.8.2 Maatvoering 82
14.8.5 Brandwerendheid buitenkozijnen 29 15.9 Schuifdeuren, tuimelramen,
14.8.6 Voorbeelden brandwerende houten draaivalramen 83
buitenkozijnen 33 15.9.1 Schuifdeuren 83
14.9 Politiekeurmerk Veilig Wonen® 35 15.9.2 Tuimelramen 83
14.10 Toegankelijkheid en aanpasbaar 15.9.3 Draaivalramen 83
bouwen 38 15.10 Gevelvullende elementen 86
14.10.1 Vrije doorgang, hoogteverschil 38 15.10.1 Opbouw 86
Geraadpleegde en aanbevolen literatuur 39 15.10.2 Onderscheid 86
15.11 Renovaties 86
15.11.1 Soorten renovaties 88

06950459_voorw.indd 7 28-06-2005 15:13:57

 VIII
15.11.2 Nieuwe ramen of kozijnen in bestaande
kozijnsponning 89
15.11.3 Geheel nieuwe kozijnen 90
15.11.4 Geluidwering 90
15.11.5 Ventilatieroosters 91
15.11.6 Voorschriften 91
15.12 Verduurzamen en afwerken 91
15.12.1 Afwerken 92
15.12.2 Afschilderen 95
15.12.3 Onderhoud 96
15.13 Timmerfabriek 96
15.13.1 Basisbewerking 96
15.13.2 Maximaal toelaatbare
maatafwijkingen 97
15.13.3 Transport, opslag en verwerking 97
15.13.4 Interne kwaliteitsbewaking (IKB) 97
Geraadpleegde en aanbevolen literatuur 97
16 Kozijnen, ramen en deuren van
aluminium 99
Inleiding 100
16.1 Materiaal 100
16.1.1 Aluminium 100
16.1.2 Legeringen 101
16.1.3 Mechanische en fysische eigenschappen
van aluminium 102
16.2 Fabricage van platen en profielen 102
16.2.1 Plaatmateriaal 102
16.2.2 Extrusie van profielen 104
16.3.1 Weerstand tegen corrosie 106
16.3.2 Lakprocedures en -systemen 107
16.3.3 Anodiseren 109
16.4 Gevelopeningen 110
16.4.1 Profielen 110
16.4.2 Typen beweegbare delen 111
16.4.3 Gekoppelde kozijnen 113
16.4.4 Functionele eisen 113
16.4.5 Constructies en verbindingen 117
16.4.6 Hang- en sluitwerk 120
16.5 Productie kozijnen, ramen en deuren 121
16.5.1 Productie 123
16.5.2 Aluminium en andere materialen 124
16.6 Beglazingssystemen 125
16.6.1 Sponning 126
16.6.2 Steun- en stelblokjes 127
16.7 Bouwkundige aansluitingen 127
16.7.1 Montage 130
16.8 Veiligheid van aluminium
gevelopeningen 131
16.8.1 Inbraakwerendheid 131
06950459_voorw.indd 8
16.8.2 Kogelwerendheid 132
16.8.3 Brandwerendheid 132
16.9 Serres 133
16.10 Bouwplaatsbehandeling 133
16.11 Reiniging 133
16.12 Aluminium en het milieu 134
16.12.1 Hergebruik 134
16.12.2 Energiegebruik bij hergebruik 134
16.12.3 Verontreinigingen 135
16.13 Nieuwe ontwikkelingen 135
Geraadpleegde en aanbevolen literatuur 135
17 Kozijnen, ramen en deuren van
kunststof 137
Inleiding 138
17.1 PVC-profielen 138
17.1.1 Maken van pvc-profielen 138
17.1.2 PVC en het milieu 139
17.1.3 Eisen aan geëxtrudeerde profielen 140
17.1.4 Kleur 141
17.1.5 Mechanische en fysische eigenschappen
van kunststofprofielen 141
17.2 Thermische isolatie 141
17.2.1 Luchtinfiltratie 142
17.3 Brandgedrag 143
17.3.1 Praktijkervaring 143
17.4 Recycling 143
17.5 Systemen 144
17.5.1 Systeemkenmerken 144
17.5.2 Profielkenmerken 145
17.5.3 Profielvormen 146
17.6 Eisen aan gevelelementen 147
17.6.1 Belastingen, stijfheid en sterkte 147
17.6.2 Inbraakwerendheid 148
17.7 Assemblage 149
17.8 Muuraansluitingen 150
17.8.1 Toleranties 150
17.8.2 Aansluitdetails 150
17.9 Montage 150
17.9.1 Eisen en adviezen met betrekking tot de
uitvoering 150
17.9.2 Beglazen 151
Geraadpleegde en aanbevolen literatuur 152
18 Bedrijfsdeuren 155
Inleiding 156
18.1 Draai- en vouwdeuren 156
18.1.1 Vouwdraaideuren 156
18.1.2 Vouwschuifdeuren 157
18.1.3 Snelvouwdeuren of balansdeuren 157
28-06-2005 15:13:58
 IX

18.1.4 Tourniquets of draaivleugeldeuren 159 20.8.2 Raam- en deurhorren 206

18.2 Schuifdeuren 160 20.8.3 Serrezonwering 206
18.2.1 Enkelbladige schuifdeuren (horizontaal 20.9 Zonwerende beglazing 210
en verticaal) 160 20.9.1 Warmteabsorberend glas 210
18.2.2 Meerbladige schuifdeuren (horizontaal 20.9.2 Warmtereflecterend glas 211
en verticaal) 165 20.9.3 Fabricageprocessen zonwerende
18.3 Roldeuren 168 beglazing 211
20.9.4 Zonwerende folies 212
19 Bijzondere kozijnconstructies 169 Geraadpleegde en aanbevolen literatuur bij het
Inleiding 170 onderwerp zonwerend glas 213
19.1 Prestatie-eisen vanuit regelgeving 170
19.1.1 Geluidwerendheid 170 Register 215
19.1.2 Brandwerendheid 171
19.1.3 Inbraakwerendheid en veiligheid 173
19.2 Bijzondere functies 174
19.3 Onderhoud en duurzaamheid 175
19.4 Esthetiek 176
Aanbevolen en geraadpleegde literatuur 180

20 Zonwering 181
Inleiding 182
20.1 Weren van zonnewarmte 182
20.1.1 Zontoetredingsfactoren 182
20.1.2 Convectie- en lichttoetredingsfactor 184
20.2 Buitenjaloezieën 187
20.2.1 Constructies 188
20.2.2 Bediening 190
20.2.3 Warmtewering 191
20.2.4 Montage en onderhoud 191
20.3 Zonneroosters 192
20.3.1 Horizontale zonneroosters 192
20.3.2 Verticale zonneroosters 192
20.4 Zonneschermen 194
20.4.1 Markiezen 194
20.4.2 Zonneschermen in hedendaagse
architectuur 195
20.5.1 Constructie 199
20.5.2 Warmtewering 199
20.5.3 Montage en onderhoud 199
20.6 Rolluiken 200
20.6.1 Constructie 200
20.6.2 Warmtewering 202
20.6.3 Montage en onderhoud 202
20.7 Jaloezieën in de spouw tussen dubbel
beglaasde ramen 202
20.7.1 Lamellen met emissieverlagende
coating 203
20.7.2 Isolatieglasjaloezieën 203
20.8 Bijzondere toepassingen 206
20.8.1 Verduisteringsrolgordijnen 206

06950459_voorw.indd 9 28-06-2005 15:13:58

 X

06950459_voorw.indd 10 28-06-2005 15:13:58

 Gevelopeningen
14
ing. A. Reitsma, ir. A. van Tol

Onder gevelopeningen worden doorgaans niet de openingen zelf ver-

staan, maar de wijze waarop de opening wordt dichtgezet. Voor het
dichtzetten van een opening wordt gebruikgemaakt van een kozijn.
Kozijnen worden gebruikt voor het toelaten van licht en lucht, voor
het weren van regen en kou en voor de toegankelijkheid van het ge-
bouw. In dit boek wordt het kozijn eerst benaderd als eindproduct.
Als we spreken over het eindproduct, bedoelen we het compleet ge-
plaatste element in zijn eindpositie. Voor een kozijn betekent dit dat
deze is opgenomen in de buitenwand en dat alle onderdelen, zoals
ramen, deuren, glas en ventilatievoorzieningen, zijn aangebracht.
Na de bouwkundige aansluiting van het kozijn worden de beglazing,
de specifieke kenmerken van kozijnen en de methoden waarop ele-
menten moeten worden aangebracht, besproken.

06950459_hfs14.indd 1 28-06-2005 15:25:51

 2

Inleiding
Een kozijn kan in diverse vormen voorkomen,
zoals een binnenkozijn of een buitenkozijn. Een
binnenkozijn staat aan beide zijden bloot aan
een binnenklimaat, terwijl een buitenkozijn aan
één zijde blootstaat aan een binnenklimaat en
aan de andere zijde aan het buitenklimaat. Een
buitenkozijn is een onderdeel van de verticale
uitwendige scheidingsconstructie. Eenvoudiger
gezegd is een buitenkozijn een onderdeel van
de gevel. Om die reden wordt er wel gesproken
over een gevelelement. Als onderdeel van een
groter geheel moet een gevelelement weerstand
kunnen bieden aan nagenoeg alle belastingen
die op dat geheel werken, figuur 14.1. Het moet
voldoen aan zekere functionele uitgangspunten.
14.1 Functionele uitgangspunten
Voor elke uitwendige scheidingsconstructie en
voor elk onderdeel daarvan kunnen functionele
uitgangspunten worden vastgelegd.
In het Bouwbesluit worden de functionele uit-
gangspunten onderverdeeld in de volgende
hoofdgroepen:
1 veiligheid;
2 gezondheid;
3 bruikbaarheid;
4 energiezuinigheid;
5 milieu.
Vanuit het gebruik moet hieraan nog de ‘levens-
duur’ worden toegevoegd. Hierna komen deze
hoofdgroepen aan de orde.
14.1.1 Veiligheid
Een kozijn levert geen bijdrage aan de stabiliteit
van het gebouw. Dat betekent dat geen belastin-
gen, anders dan windbelastingen en belastingen
door bijvoorbeeld het leunen van personen of
voorwerpen, door kozijnen zullen worden over-
gebracht. Het mag dus niet voorkomen dat een
deel van het gebouw steun ontleent aan het
kozijn.
Behalve van de constructieve veiligheid is ook
nog sprake van brandveiligheid en van ‘sociale
veiligheid’.
De sterkte van een kozijn moet worden bere-
kend op basis van de permanente belastingen,
zoals het eigen gewicht, en van diverse andere
veranderlijke belastingen, zoals windbelastingen
en gebruiksbelastingen. De grootte van deze
belastingen staat aangegeven in NEN 6702 TGB-
Belastingen en vervormingen. Als gevolg van deze
belastingen mag de constructie niet bezwijken.
Daarvoor moet in de berekening gebruik worden
gemaakt van diverse berekeningsfactoren, die
hierna worden aangegeven.

���������������� ������ ������

��������
����������������
����������
�����������
����������� �����������������������

�������
���������� ��������������������
������������� ������������������
���������
�������������� ��

��

��
��

��

��

������� ���������������
��
��

�
�

��
��

��
��

��
��

������������������� ��������������������
��������������� �����������������
���������
����������

�������

����������
������������
Figuur 14.1 Invloeden op een gevelelement

06950459_hfs14.indd 2 28-06-2005 15:25:52


▶▶ De volgens de TGB in rekening te brengen
belastingen worden besproken in deel 7
Bouwmethodiek hoofdstuk 3 Dragen
Onder de permanente belastingen zijn onder te
brengen het eigen gewicht van het gevelelement
zelf en van de vullingen (bijvoorbeeld het glas)
en van andere onderdelen, zoals zonwerende
voorzieningen. Vaak is de grootte van deze belas-
tingen vrij nauwkeurig te berekenen.
Veranderlijke belastingen op gevelelementen zijn
de belastingen die niet voortdurend, maar wel
onregelmatig kunnen voorkomen. Hieronder val-
� �
� �
� ��
��
�
� de bebouwde of onbebouwde omgeving. Ook
�
��
��
���
� of bij een bebouwingsdichtheid kleiner dan circa
��
� �� ��� ���
� �����������������������������������������
������������������������������������
����
� ������������������������������������������
��������������������
Figuur 14.2 Windsnelheidsgebieden
06950459_hfs14.indd 3
14 GEVELOPENINGEN 3
len de windbelastingen, die kunnen variëren in
grootte en richting, alsook de belastingen door
leunende of vallende personen. Omdat deze
laatste belastingen niet nauwkeurig kunnen wor-
den bepaald, zijn hiervoor waarden in de norm
NEN 6702 vastgelegd.
14.1.1.a Windbelasting
De rekenwaarde van de windbelasting is afhan-
kelijk van de plaats van het gebouw en van de
hoogte boven het maaiveld. Voor de plaats is
Nederland onderverdeeld in drie windsnelheids-
gebieden.
Deze gebieden zijn in figuur 14.2 weergegeven.
� �
� �
In de tabel van figuur 14.3 zijn de waarden van
de extreme stuwdruk (pw) voor de berekening op
de sterkte als gevolg windbelasting opgenomen.
Bij het beschouwen van de tabel van figuur 14.3
valt op dat er onderscheid wordt gemaakt tussen
��� hiervoor wordt in NEN 6702 een bepalings-
methode aangegeven. Voor de benadering mag
het volgende worden aangehouden:
• bebouwd: laagbouw in een dicht bebouwde
kom;
• onbebouwd: gebouw aan de rand van een
dorp of van een stad, globaal op minder dan
10 × de gebouwhoogte vanaf het open terrein
15%.
Voor de sterkte en stijfheid van kozijnen en
������ ramen is de windbelasting in twee opzichten
van belang:
• voor de buigsterkte van het hout (NEN 6760);
• als randvoorwaarde voor de sterkte van het
glas (NEN 2608).
Voor beide criteria geldt echter een verschillende
windbelasting. NEN 2608 staat namelijk sinds
1 oktober 1997 een reductiefactor 2/3 toe: ‘De
maximale doorbuiging van de stijlen en regels
welke de glasplaat ondersteunen mag bij twee-
derde van de voorgeschreven fundamentele be-
�������������������
� ��������������������
�� �� ��� lastingcombinatie, waarbij de veranderlijke be-
lasting de windbelasting is, niet meer bedragen
dan 0,005 × de lengte van de stijl of regel.’
28-06-2005 15:25:53
 4

Hoogte dakrand pw in kN/m2

boven maaiveld Gebied I Gebied II Gebied III

in m Onbebouwd Bebouwd Onbebouwd Bebouwd Onbebouwd Bebouwd

≤2 0,64 0,64 0,54 0,54 0,46 0,46

3 0,70 0,64 0,54 0,54 0,46 0,46
4 0,78 0,64 0,62 0,54 0,49 0,46
5 0,84 0,64 0,68 0,54 0,55 0,46
6 0,90 0,64 0,73 0,54 0,59 0,46
7 0,95 0,64 0,78 0,54 0,63 0,46
8 0,99 0,64 0,81 0,54 0,67 0,46
9 1,02 0,64 0,85 0,54 0,70 0,46
10 1,06 0,70 0,88 0,59 0,73 0,50
11 1,09 0,76 0,91 0,64 0,76 0,54
12 1,12 0,81 0,94 0,68 0,78 0,58
13 1,14 0,86 0,96 0,72 0,80 0,61
14 1,17 0,90 0,99 0,76 0,82 0,64
15 1,19 0,94 1,01 0,79 0,84 0,67
16 1,21 0,98 1,03 0,82 0,86 0,70
17 1,23 1,02 1,05 0,85 0,88 0,72
18 1,25 1,05 1,07 0,88 0,90 0,75
19 1,27 1,08 1,09 0,90 0,91 0,77
20 1,29 1,11 1,10 0,93 0,93 0,79
25 1,37 1,23 1,18 1,03 1,00 0,88
30 1,43 1,34 1,24 1,12 1,06 0,95
35 1,49 1,43 1,30 1,20 1,11 1,02
40 1,54 1,50 1,35 1,26 1,15 1,07
45 1,58 1,57 1,39 1,32 1,19 1,12
50 1,62 1,62 1,43 1,37 1,23 1,16
55 1,66 1,66 1,46 1,42 1,26 1,20
60 1,69 1,69 1,50 1,46 1,29 1,24
65 1,73 1,73 1,53 1,50 1,32 1,27
70 1,76 1,76 1,56 1,54 1,34 1,31
75 1,78 1,78 1,58 1,57 1,37 1,33
80 1,81 1,81 1,61 1,60 1,39 1,36
85 1,83 1,83 1,63 1,63 1,41 1,39
90 1,86 1,86 1,65 1,65 1,43 1,41
95 1,88 1,88 1,68 1,68 1,45 1,44
100 1,90 1,90 1,70 1,70 1,47 1,46
110 1,94 1,94 1,74 1,74 1,51 1,50
120 1,98 1,98 1,77 1,77 1,54 1,54
130 2,01 2,01 1,80 1,80 1,57 1,57
140 2,04 2,04 1,83 1,83 1,60 1,60
150 2,07 2,07 1,85 1,86 1,62 1,62

Bij tussenliggende waarden van h mag voor de bepaling van pw lineair zijn geïnterpoleerd.
Voor de berekening op doorbuiging dienen de waarden in de tabel meestal te worden vermenigvuldigd
met de factor 0,88.

Figuur 14.3 Windbelastingen in Nederland ten behoeve van de berekening op sterkte van gevelelementen (volgens tabel 10
van NEN 6702 gecorrigeerd) in kN/m2

06950459_hfs14.indd 4 28-06-2005 15:25:53

 14 GEVELOPENINGEN 5

Afgezien van deze reductiefactor is de reken- ψt = reductiefactor = 1 (NEN 6702, paragraaf

waarde voor de windbelasting (NEN 2608 para-
graaf 5.1):
pd = Cdim ∙ Ct ∙ Ceq ∙ ϕ1 ∙ ψt ∙ pw ∙ γf;q
waarin:
pd = rekenwaarde (representatieve winddruk, in
kN/m2)
Cdim = reductiefactor voor de afmetingen van
het beschouwde deel van het bouw-
werk, om de belasting van een lokale
windvlaag uit te middelen. Bij een re-
latief grote stijl- of dorpeloverspanning
bedraagt de reductie maximaal 1%.
Formeel moet voor Cdim de waarde 1 zijn
aangehouden in belastingcombinaties
met lokale windvormfactoren (NEN
6702, paragraaf 8.6.3, bijlage A2)
Ct = windvormfactor; de ongunstigste com-
binatie van de windvormfactoren voor
locale windzuiging (Cpe;loc) en overdruk
in het gebouw Cpi (NEN 6702, paragraaf
8.6.4, bijlage A3 figuur 28-31), zie figuur
14.4 en 14.5
Ceq = drukvereffeningsfactor = 1 voor vlakglas
(NEN 6702, paragraaf 8.6.5)
ϕ1 = vergrotingsfactor dynamische invloed = 1
(NEN 6702, paragraaf 8.6.6)
5.5.2 en paragraaf 8.6.1.2). Een reductie-
factor ψt van 0,87 is volgens NEN 6702
paragraaf 5.5.2 in samenhang met para-
(1) graaf 5.1 verantwoord als is voldaan aan
drie voorwaarden:
• het constructieonderdeel is niet van
belang voor de hoofddraagconstructie;
• het gewicht is minder dan 2 kN of het
gewicht per oppervlakte is minder dan
0,3 kN/m2;
• de lijnlast qrep = 0,5 kN/m en de punt-
last Frep = 1 kN, beide op borstwerings-
hoogte, zijn niet maatgevend.
De tweede voorwaarde is een probleem
voor geluidwerend glas. De laatste voor-
waarde is een probleem voor lange,
slanke dorpels. Vooral vanwege de laatste
voorwaarde is in ontwerp-NEN 3661 uit-
gegaan van ψt = 1,0, behorende bij een
referentieperiode van 50 jaar
pw = extreme stuwdruk (basisdruk) te ontlenen
aan NEN 6702 paragraaf 8.6.2, tabel 10
(kN/m2), zie figuur 14.3
γf;q = belastingfactor = 1,2 (NEN 2608 para-
graaf 5.1 en NEN 6702 paragraaf 5.2)

Ct Gesloten Open
gebouw gebouw

Overdruk Cpi→ 0,3 0,8

Gevelzone Aan het gevelelement Windzuiging

toe te rekenen oppervlakte A C pe;loc↓

Langszijde ≥ 10 m2 2 0,8 1,1 1,6

≤ 1 m2 2 1,0 1,31 1,8

Randzone ≥ 10 m2 3 0,9 1,2 1,7

≤ 1 m2 3 1,2 1,5 2,0

1
Ontwerp NEN 3661 gaat uit van deze combinatie van zuiging en overdruk voor kleine gevelelementen
in de middenzone van de lijzijde.
2
Voor tussenliggende waarden van A geldt: Ct = 1,3 – 0,2 ∙ log A als 1 ≤ A ≤ 10
3
Voor tussenliggende waarden van A geldt: Ct = 1,5 – 0,3 ∙ log A als 1 ≤ A ≤ 10

Figuur 14.4 Windvormfactor Ct; combinatie van lokale windzuiging en overdruk in het gebouw

06950459_hfs14.indd 5 28-06-2005 15:25:53

 6

���� ��
������
� ��� ��
����

� ��
���� ����
�

�
�
���� ���� �
����
�
�
� �

�
������������������������ � ��
�������������������������� �
���������������������������
�
���� ���� ��
�

������������������������ � ��
������������������������� ���
�������� � �
����������� �� ��
�����������������������������
�
����������
����

� �������
�
Figuur 14.5 Vormfactoren voor wind �� ����
� ����
���
�������� � �
����������� �
����
Dus: �
����������� ��
pd = Ct ∙ pw ∙ γf;q = Ct ∙ pw ∙ 1,2 �
���������� � � � � �� ��
� � ���� �
Als Ct = 1,3 dan geldt:
In gebied ƒ bij A1 ≥ 10 m2 dient Cpe;loc te zijn
pd = Ct ∙ pw ∙ γf;q = 1,3 ∙ pw ∙ 1,2 = 1,56 ∙ pw bepaald volgens figuur 14.5. Bij 1 m2 ≤ A ≥
10 m2 dient Cpe;loc te zijn bepaald door inter-
De formule kan nu worden geschreven als: polatie tussen de betreffende waarden bij
A1 = 1 m2 en A1 = 10 m2.
pd = Ct ∙ pw ∙ γf;q (2)
Figuur 14.6 Lokale windvormfactor Cpe;loc voor gevels
De enige factor die nog om invulling vraagt, is
nu Ct. Hiervoor kunnen we gebruikmaken van de –1,0 voor kleine elementen voor het midden-
diverse figuren uit NEN 6702, zie figuur 14.6 en gebied f;
14.7. Deze figuren hebben betrekking op: • van –0,9 voor grote elementen tot –1,2 voor
1 windvormfactoren voor winddruk en wind- kleine elementen voor het randgebied b.
zuiging Cpe (voor constructieonderdelen met 3 Windvormfactor voor windoverdruk of onder-
een oppervlakte groter dan 10 m2). De meest druk binnen Cpi. Binnen een gebouw moet
ongunstige factoren voor gevelelementen zijn rekening worden gehouden met een over- of
+ of –0,8; met een onderdruk. Ook hiervoor worden facto-
2 lokale windvormfactor Cpe;loc. Deze wordt be- ren aangegeven in NEN 6702, zoals:
paald door de plaats in de gevel. Hiervoor wordt • gesloten gebouw: onderdruk: –0,3; over-
de gevel onderverdeeld in een middengebied druk: +0,3;
(in figuur 14.6 aangegeven met f) en een rand- • open gebouw: onderdruk: –0,4; overdruk: +0,8.
gebied (in de tekening aangegeven met een b).
Met behulp van een grafiek worden de lokale In het algemeen kan worden gesteld dat de
windvormfactoren voor zuiging afgeleid. Ook meeste gebouwen waarin gevelelementen voor-
deze grafiek is in figuur 14.6 aangegeven. Op komen, kunnen worden gezien als gesloten
de horizontale as wordt de grootte van het con- gebouwen.
structieonderdeel afgelezen en op de verticale as
de windvormfactor voor de windzuiging. 14.1.1.b Gebruiksbelastingen
Bij het toepassen van gevelelementen moet
Uit de grafiek zijn enkele extreme waarden voor tevens rekening worden gehouden met belastin-
Cpe;loc voor windzuiging af te leiden, zoals: gen door het leunen van personen. Ook het te-
• van –0,4 of –0,8 voor grote elementen tot gen een constructie vallen van een persoon moet

06950459_hfs14.indd 6 28-06-2005 15:25:54


als een belasting worden gezien. Deze belastin-
gen zijn in NEN 6702 ‘vertaald’ in horizontale
krachten, die op een constructie of een construc-
tieonderdeel kunnen worden uitgeoefend.
Door het gebruik van diverse onderdelen van het
gebouw mogen geen gevaarlijke situaties ont-
staan. Om die reden worden er eisen gesteld aan
de hoogte van een afscheiding of borstwering
ter plaatse van een hoogteverschil boven een
aanliggende vloer of het aanliggende terrein aan
de andere kant van de afscheiding (bijvoorbeeld
bij een te openen raam of bij een trap). Deze
hoogte mag voor toepassingen waarbij er sprake
is van een hoogteverschil van 0,6 m tot een
hoogte van 13 m, niet kleiner zijn dan 0,85 m. Is
het hoogteverschil tussen de vloeren (of tussen
de vloer en het terrein) groter dan 13 m, dan
moet deze hoogte 1,2 m zijn.
Voor de belastingen door het leunen van perso-
nen worden in NEN 6702 de volgende waarden
aangegeven, die moeten aangrijpen op de
hiervóór genoemde hoogtes. Als het gaat om
de meest voorkomende ruimten in woningen,
woongebouwen of kantoorgebouwen zijn dit:
1 een horizontale lijnlast loodrecht op het vlak
van de afscheiding (gevel) van qrep = 0,5 kN/m;
2 een horizontale of een verticale puntlast van
Frep = 1,0 kN.
Bij de meest voorkomende ruimten in andere
gebouwen, zoals stationsgebouwen, horeca-
gebouwen, bijeenkomstgebouwen en dergelijke
moeten de volgende belastingen worden aan-
gehouden:
• een horizontale lijnlast loodrecht op het vlak
van de afscheiding (gevel) van qrep = 3,0 kN/m;
• een horizontale of een verticale puntlast van
Frep = 1,0 kN.
In alle overige ruimten geldt:
• een horizontale lijnlast loodrecht op het vlak
van de afscheiding (gevel) van qrep = 0,8 kN/m;
• een horizontale of een verticale puntlast van
Frep = 1,0 kN.
Voor de belasting die wordt veroorzaakt door
vallende personen, wordt uitgegaan van een
kinetische energie. Voor deze energie wordt een
waarde voorgeschreven van 0,5 kNm, die aan-
06950459_hfs14.indd 7
14 GEVELOPENINGEN 7
grijpt op een oppervlak met een middellijn van
0,2 m.
Deze energie moet worden beschouwd als een
vrije belasting, die horizontaal op de afscheiding
wordt uitgeoefend en die niet hoger aangrijpt
dan de hiervóór genoemde lijnlast. In praktijksitu-
aties kan men een dergelijke belasting aanbren-
gen door middel van voorgeschreven gewicht,
grootte en hardheid, zoals een zak met zand. Dit
voorwerp kan men dan met een bepaalde val-
hoogte loslaten op het gevelelement (een massa
van 50 kg dat men aan een koord hangt en met
een hoogteverschil van 1 m laat vallen).
14.1.1.c Gebruiksveiligheid
Een ander aspect dat te maken heeft met de
veiligheid door gebruik, is de toepassing van be-
weegbare delen in kozijnen. Er zal rekening moe-
ten worden gehouden met de toepassing, indien
de beweegbare delen zich in de geopende toe-
stand boven een weg of boven een trottoir be-
vinden. Als het element zich kan bevinden boven
een voor motorvoertuigen opengestelde weg
of boven een strook met een breedte van 0,6 m
naast deze weg, moet onder het element zich
altijd een vrije hoogte bevinden van ten minste
4,2 m. Is er sprake van dat het element zich kan
bevinden boven een niet voor motorvoertuigen
openstaande weg, dan moet een vrije hoogte
van 2,2 m worden aangehouden.
14.1.1.d Brandveiligheid
Gevelelementen die een rookvrije vluchtroute
begrenzen, mogen niet in een vroeg stadium
van brand bezwijken. Daarom geldt de eis dat ze
een brandwerendheid met betrekking tot bezwij-
ken van 30 minuten moeten hebben. Deuren op
deze route moeten van binnenuit zonder sleutel
te openen zijn. De brandwerendheid bepaalt
men met de normen NEN 6069 Experimentele
bepaling van de brandwerendheid van bouwdelen,
NEN 6073 Rekenkundige bepaling van de brand-
werendheid van bouwdelen – Houtconstructies en
NEN 6760.
Beperking ontwikkeling brand
Een brand mag zich niet snel uitbreiden langs
het geveloppervlak van een woning, woon-
gebouw of niet tot bewoning bestemd gebouw,
waardoor gebruikers onvoldoende vluchttijd
28-06-2005 15:25:55
 8
hebben. Daarom dient een gevelelement ten
minste te voldoen aan klasse 4 van de bijdrage
tot brandvoortplanting (of brandklasse D volgens
NEN/EN 13501-1). Een gevelelement van een
ruimte met brand- en rookvrije vluchtroute moet
behoren tot klasse 2 (of brandklasse B volgens
NEN-EN 13501-1). Afhankelijk van de gebruiks-
functie geldt deze klasse ook voor een rookvrije
vluchtroute. De eisen gelden voor alle zijden van
constructieonderdelen, ook voor de naar de bui-
tenlucht toegekeerde zijden van gevels.
Beperking uitbreiding brand
Om uitbreiding van brand naar andere gebou-
wen of een te groot deel van het gebouw te
voorkomen, moeten de ruimtes zo zijn ingericht,
dat de brand beperkt blijft c.q. gedurende een
zekere tijdsduur een niet te grote omvang aan-
neemt. Daarom wordt een gebouw ingedeeld in
(sub)brandcompartimenten. In een woongebouw
is elke woning een brandcompartiment.
Omdat gevelopeningen gevaar opleveren voor
brandoverslag naar hoger gelegen verdiepingen
en belendingen en omdat via gevelopeningen
uitslaande vlammen en rook de vluchtroute (bij-
voorbeeld over een galerij) kunnen belemmeren,
wordt op de brandveiligheid van gevelelementen
in paragraaf 14.9 uitgebreid ingegaan.
14.1.1.e Sociale veiligheid
Onder sociale veiligheid wordt vooral verstaan
de inbraakwerendheid. Inbraakwerendheid is een
eigenschap van een totaal gevelelement. Tot
eind twintigste eeuw werd een gevelelement in
Nederland als inbraakwerend beschouwd als het
hang- en sluitwerk zelf inbraakwerend was. Deze
benadering was niet volledig. Om die reden
wordt nu gekeken naar het volledige gevelele-
ment. We kunnen zelfs nog verder gaan door het
gevelelement te beschouwen als een onderdeel
in zijn omgeving, in samenhang met verlichting,
beplanting en dergelijke. In dat geval hebben we
het over een integrale aanpak van sociale veilig-
heid. Dit is een benadering waarvoor met name
de politie zich probeert in te zetten. Het Politie-
keurmerk Veilig Wonen wordt in paragraaf 14.9
nader besproken.
06950459_hfs14.indd 8
14.1.1.f Gebruiksveiligheid
Het onderste deel van de gevel van een woning,
woongebouw of niet tot bewoning bestemd ge-
bouw, gelegen aan een direct voor motorvoertui-
gen openstaande weg, mag alleen naar binnen
draaiende deuren of ramen dan wel schuifdeuren
of -ramen hebben. Ramen waarvan de onderkant
zich op voldoende hoogte bevindt (4,2 m boven
die weg of strook) en daardoor geen gevaar vor-
men voor bijvoorbeeld vrachtwagens en auto-
bussen, mogen wel naar buiten draaien.
Ditzelfde geldt bij een niet voor motorvoertuigen
openstaande weg en in gemeenschappelijke
verkeersruimten. Naar buiten draaiende ramen
mogen hier echter op 2,2 m boven de weg of
verkeersruimte voorkomen. Het verbod van een
naar buiten draaiende deur over een gemeen-
schappelijke verkeersruimte is niet van kracht als
in deze ruimte een vrije doorgang overblijft van
ten minste 0,85 m, gemeten als de deur onder
een hoek van 90° is geopend.
14.1.2 Gezondheid
De eisen die worden geformuleerd op het ge-
bied van gezondheid hebben te maken met de
‘omgeving’ van de gebruiker van het gebouw.
Dan gaat het bijvoorbeeld over de beleving van
de gebruiker op het gebied van:
• vocht;
• geluid;
• reuk.
Als we bij een gevelelement praten over vocht,
wordt al snel gedacht aan de waterdichtheid
van het element (vocht van buiten). Een ander
vochtprobleem is de condensatie (vocht van bin-
nen).
Wat betreft het geluid is er sprake van de ge-
luidsisolatie.
Bij het aspect ‘reuk’ is nog geen duidelijk beeld
te vormen. Er zijn nog geen harde eisen voor de
‘reukdichtheid’ van constructies gemaakt.
14.1.2.a Waterdichtheid
De waterdichtheid van een gevelelement geeft
de prestatie van dat element aan bij een water-
belasting in combinatie met een luchtdrukver-
schil (bijvoorbeeld als gevolg van wind). Het ligt
voor de hand om aan gevelelementen die vrij
aan weer en wind en op grote hoogte worden
28-06-2005 15:25:55
 14 GEVELOPENINGEN 9

Hoogte dakrand Windsnelheidsgebied

boven maaiveld Gebied I Gebied II Gebied III

in m Onbebouwd Bebouwd Onbebouwd Bebouwd Onbebouwd Bebouwd

8 230 100 160 80 120 60

10 260 110 180 90 130 70
15 300 180 220 140 170 110
20 340 230 250 180 190 140
25 370 270 280 210 210 170
30 390 300 300 240 230 190
35 410 330 320 260 240 210
40 430 350 340 280 260 230
45 450 380 350 300 270 240
50 470 400 360 320 280 250
55 480 420 380 330 290 270
60 490 440 390 350 300 280
65 510 450 400 360 310 290
70 520 470 410 370 320 300
75 530 480 420 380 330 310
80 540 500 430 400 340 320
85 550 510 440 410 340 330
90 560 520 450 420 350 330
95 570 540 460 430 360 340
100 580 550 470 440 360 350
110 590 570 480 450 380 360
120 610 590 490 470 390 380
130 620 610 500 480 400 390
140 630 630 510 500 410 400
150 640 640 520 510 420 410

Voor indeling windsnelheidsgebieden en het bepalen van het type omgeving zie paragraaf 14.1.1a.

Figuur 14.7 Drukken (in Pa) volgens tabel 2 van NEN 2778 (gecorrigeerd)

toegepast, hogere eisen te stellen dan aan gevel-
elementen in laagbouwwoningen.
Dit onderscheid komt tot uiting in NEN 2778, zie
figuur 14.7.
14.1.2.b Condens (vocht van binnen)
Condens in de constructie of aan de binnenzijde
van de constructie ontstaat door een combinatie
van een bepaalde luchtvochtigheid binnen en de
temperatuur van het oppervlak ter plaatse. Het
Bouwbesluit stelt geen eisen aan inwendige con-
densatie, alleen aan oppervlaktecondensatie.
θs;i – θe
fri = (3)
θi – θe
waarin:
θs;i = binnenoppervlaktetemperatuur in °C
θe = buitenluchttemperatuur in °C
θi = binnenluchttemperatuur in °C
Deze waarden moeten groter zijn dan 0,65.
Het Bouwbesluit meldt echter expliciet dat deze
eis niet geldt voor kozijnen, ramen en deuren.
NPR 2652 gaat hiervoor uit van een factor
≥ 0,35.

De binnenoppervlakte-temperatuurfactor wordt
berekend met de formule (volgens NEN 2778):

06950459_hfs14.indd 9 28-06-2005 15:25:55

 10
14.1.2.c Geluid
In de Wet Geluidhinder zijn toelaatbare geluid-
belastingen voor diverse ruimten, zoals voor
verblijfsgebieden, omschreven. Doorgaans wordt
uitgegaan van een toelaatbare geluidbelasting
van 35 dB(A).
Volgens het Bouwbesluit moet een uitwendige
scheidingsconstructie het geluid zodanig redu-
ceren dat hierdoor binnen sprake is van een
maximale geluidbelasting van 35 dB(A), zoals
eerder is aangegeven. Daarbij gaat men ervan uit
dat de geluidwering ten minste 20 dB(A) moet
bedragen. Dit komt er gemakshalve op neer dat
de geluidbelasting buiten lager is dan 55 dB(A).
Er doen zich echter ook regelmatig situaties voor
die een hogere geluidsisolatie vragen.
Geluidwering tussen ruimten
Tussen een besloten ruimte en een verblijfsge-
bied van een woning moeten de karakteristieke
luchtgeluidsisolatie-index ten minste gelijk zijn
aan 0 dB. De contactgeluidsisolatie-index moet
dan ten minste gelijk zijn aan 5 dB. Bij gevel-
timmerwerk is deze eis van belang voor de
geluidsoverdracht tussen woningen (met name
flankerende geluidsoverdracht) en tussen woning
en gemeenschappelijke verkeersruimten in een
woongebouw.
14.1.2.d Ventilatie
Besloten ruimten moeten worden geventileerd
voor een gezond binnenmilieu. Bij een systeem
van natuurlijke luchttoevoer zitten de ventilatie-
voorzieningen doorgaans in of boven het kozijn.
De vereiste opening hiervan hangt af van de
functie van het gebouw. Voor een woning geldt
een eis van 0,9 ∙ 10-3 m3/s per m2 verblijfsge-
bied, met daarnaast een bepaald minimum voor
specifieke ruimten, zoals een verblijfs-, toilet- of
badruimte. Bovendien moeten in een woning
voldoende ramen en deuren aanwezig zijn voor
de spuiventilatie.
14.1.2.e Schadelijke of hinderlijke
materialen
Ter beperking van de aanwezigheid van voor de
gezondheid gevaarlijke stoffen kunnen door de
overheid voorschriften worden gegeven voor de
toepassing van bepaalde materialen waaruit die
06950459_hfs14.indd 10
stoffen kunnen vrijkomen. De eerste stof waar-
aan een maximum gesteld is, is formaldehyde.
14.1.2.f Wering van schadelijk en hinderlijk
gedierte
Het is niet toegestaan om openingen in de uit-
wendige scheidingsconstructie toe te passen die
groter zijn dan 0,01 m, die niet afsluitbaar zijn.
Dit geldt ook voor de buitenste schil van de ge-
vel, bijvoorbeeld de borstwering van een kozijn,
zodat muizen zich hier niet kunnen nestelen.
14.1.2.g Daglichttoetreding
Bij woningen moet de equivalente daglicht-
oppervlakte ten minste gelijk zijn aan 10% van
het vloeroppervlak van het verblijfsgebied.
NEN 2057 Daglichtopeningen van gebouwen
geeft aan hoe deze te bepalen zijn. De equiva-
lente daglichtoppervlakte is de daglichtopening,
voorzover hoger gelegen dan 0,6 m boven de
vloer, vermenigvuldigd met reductiefactoren.
Deze factoren worden verdisconteerd vanwege
bepaalde belemmeringen, zoals dakoverstek-
ken en uitkragende balkons die de toetreding
van daglicht beperken. Bij een verblijfsgebied,
ingedeeld in afzonderlijke verblijfsruimtes, moet
elk van deze ruimtes een minimum aan daglicht-
openingen hebben; bovendien moet er visueel
contact met buiten mogelijk zijn.
Op grond van NEN 2057 moet men bij de bere-
kening belemmeringen voor de daglichttoetre-
ding door de woning of het woongebouw zelf
meenemen. Als aan de buitenzijde bijvoorbeeld
een serre of besloten galerij aanwezig is, mag
men de daglichttoetreding via die serre of galerij
meerekenen. De daglichtfactor van niet tot be-
woning bestemde gebouwen wordt op dezelfde
manier bepaald. De eisen zijn echter afhanke-
lijk van de functie van het gebouw en van de
ruimte.
▶▶ De bepaling van de daglichttoetreding en
de belemmeringen worden besproken in deel 7
Bouwmethodiek hoofdstuk 4 Scheiden
14.1.3 Bruikbaarheid
De bruikbaarheid van gevelelementen heeft te
maken met vervormingen, bediening, toeganke-
lijkheid voor personen en dergelijke. De vervor-
ming als gevolg van een belasting wordt bepaald
28-06-2005 15:25:56

door de stijfheid van het element. De bediening
van bijvoorbeeld draaiende delen mag niet te
zwaar zijn, maar wellicht ook niet te licht. Er zijn
diverse oorzaken die de bruikbaarheid negatief
kunnen beïnvloeden. Extreme klimaatverschillen
kunnen bijvoorbeeld een deur op den duur laten
vervormen. De overheid stelt weinig eisen aan
de bruikbaarheid en laat dit dus over aan de vrije
markt.
14.1.3.a Stijfheid
Gevelelementen zijn niet-dragende onderdelen.
Dat wil zeggen dat de gevelelementen alleen
hun eigen gewicht te dragen hebben en dat van
buiten werkende belastingen moeten kunnen
worden overgebracht. In het algemeen zijn de
volgende belastingen van toepassing: windbe-
lasting en stootbelasting. Het Bouwbesluit stelt
geen eisen aan de stijfheid, alleen als randvoor-
waarde voor andere eisen, zoals de sterkte van
glas.
14.1.3.b Bediening
Voor de bediening worden geen specifieke eisen
gesteld door de regelgever. Er worden hiervoor
geen eisen geformuleerd in de door de over-
heid aangestuurde voorschriften. Deze worden
wel ingevuld door diverse marktpartijen, waarbij
rekening wordt gehouden met het gebruik door
invaliden, ouderen en jongeren.
14.1.3.c Toegankelijkheid
De toegankelijkheid voor personen heeft te
maken met breedte- en/of hoogtematen. In de
voorschriften spreekt men over de vrije doorgang
of over de vrije hoogte. Als vrije doorgang wordt
doorgaans 0,850 m aangehouden en voor de
vrije hoogte 2,300 m.
Bereikbaarheid
Het hoogteverschil tussen ten minste één toe-
gang van een woning of woongebouw en het
aansluitende terrein of de vloer van een gemeen-
schappelijke verkeersruimte mag maximaal
0,02 m zijn. De eventuele toegankelijkheids-
sector in een gebouw moet bereikbaar zijn met
een maximaal hoogteverschil van 0,020 m. Om
te voorzien in deze maximale dorpelhoogte
zijn speciale laagreliëfdorpels ontwikkeld die
ook voldoen aan de eisen van waterdichtheid.
06950459_hfs14.indd 11
14 GEVELOPENINGEN 11
Laagreliëfdorpels hebben hoge neuten om het
hout van de kozijnstijl op ‘veilige’ afstand van
het maaiveld en de waterafvoerende sponning
te houden. Voor houten stijlen en loofhouten
dorpels is 50 mm standaard. Voor naaldhouten
dorpels geldt een veilige afstand van 300 mm.
14.1.4 Energiezuinigheid
14.1.4.a Thermische isolatie
Bij ramen en deuren rekent men doorgaans met
de U-waarde, de warmtedoorgangscoëfficiënt.
Deze grootheid, uitgedrukt in W/(m2 ∙ K), is een
maat voor de thermische kwaliteit van een con-
structie. De grootheid behelst het gemiddelde
warmteverlies per m2 en per graad temperatuur-
verschil tussen binnen en buiten gedurende een
middellange periode.
Kozijnen, ramen en deuren moeten een warm-
tecoëfficiënt U kleiner dan 4,2 W/(m2 ∙ K) heb-
ben. NEN 5128 Energieprestatie van woningen
en woongebouwen, waarmee men de energie-
prestatiecoëfficiënt (EPC) kan bepalen, bevat een
tabel met de warmtedoorgangscoëfficiënten van
ramen en deuren (Uraam), zie de tabel van figuur
14.8.
Bij de tabel van figuur 14.8 geldt dat kozijnen,
ramen en omrandingsmateriaal geen hogere
λ-waarde mogen bezitten dan 0,3 W/(m ∙ K). De
U-waarden zijn gebaseerd op een kozijnaandeel
van 25% in de totale raam- en/of deuropper-
vlakte. Voor de toerekening van de randeffecten
bij beglazing (de afstandhouders bij dubbelglas)
is uitgegaan van een beglazingsomtrek van
2,5 m per m2 raam- en/of deuroppervlak.
Er zijn NEN-EN-normen beschikbaar die de waar-
den van de warmtedoorgangscoëfficiënt meer
differentiëren naar oppervlakte, aard afstand-
houder en aard kozijn. Het is mogelijk in de EPC-
berekening lagere U-waarden te hanteren. Dit
betreft onder andere NEN-EN-ISO 10077-1:2000
Thermische eigenschappen van ramen, deuren en
luiken - Berekening van de warmtegeleiding - Deel
1: Vereenvoudigde methode.
14.1.4.b Luchtdoorlatendheid
Het Bouwbesluit stelt eisen aan de luchtdoorla-
tendheid van de uitwendige scheidingsconstruc-
28-06-2005 15:25:56
 12

Spouwvulling Lucht Argon Krypton SF61

Spouwbreedte 9 12 15 9 12 15 9 12 15 12 15 20

Emissiecoëfficiënt Warmtedoorgangscoëfficiënt Uraam in W/m2/K volgens NEN 5128

0,89 (normaal glas) 3,0 2,9 2,8 2,8 2,8 2,7 2,7 2,7 2,7 3,1 3,1 3,1
≤ 0,4 2,7 2,6 2,4 2,5 2,4 2,3 2,3 2,3 2,3 2,8 2,8 2,8
≤ 0,2 2,5 2,2 2,1 2,3 2,1 2,0 2,0 2,0 2,0 2,6 2,7 2,7
≤ 0,1 2,4 2,1 2,0 2,1 2,0 1,9 2,0 2,0 2,0 2,5 2,5 2,5
≤ 0,05 2,3 2,1 2,0 2,0 2,0 1,7 2,0 1,7 1,7 2,4 2,4 2,4

De tabel geldt voor een forfaitaire waarde van de Ukozijn = 2,4 W/m2/K voor hout
1
SF6 = Zwavelhexafluoride, gebruikt in geluidwerende beglazing

Figuur 14.8 Warmtedoorgangscoëfficiënt Uraam t.b.v. berekening energieprestatie

tie. De luchtdoorlatendheid van een gebouw is
het verlies van de hoeveelheid lucht bij een be-
paald drukverschil, uitgedrukt in een qv10-waarde.
Dit is de luchtvolumestroom die weglekt per se-
conde bij een drukverschil van 10 Pa, uitgedrukt
in dm3/s of m3/s. Volgens het Bouwbesluit mag
de totale luchtdoorlatendheid van een woning
niet groter zijn dan 0,2 m3/s.
Dit is met de gangbare dichtingsmethoden goed
te verwezenlijken. Bij zwaardere eisen, zoals ten
gevolge van lagere luchtdichtheidswaarden bij
de EPC-berekening, moet het ontwerp gericht
zijn op een betere luchtdichtheid. NEN 2687
Luchtdoorlatendheid van woningen onderscheidt
luchtdichtheidsklasse 1 en 2.
Klasse 1 is van toepassing op woningen met een
natuurlijke ventilatie, dan wel een natuurlijke
toevoer (ventilatieroosters in de gevel) en een
mechanisch afzuigsysteem.
Klasse 2 is voor woningen met een gebalanceerd
ventilatiesysteem (zowel mechanische luchttoe-
voer als -afvoer). Deze ventilatiesystemen leiden
tot een beperkter warmteverlies dan de bij klasse
1 vermelde systemen. Ze functioneren echter
niet goed bij een gebrekkige luchtdichtheid. Ook
zijn ze snel ontregeld bij hogere luchtdichtheids-
waarden.
De gewenste luchtdichtheid ontstaat door een
goede aansluiting van het kozijn op de spouw-
zijde van het binnenblad. Dit betekent:
• luchtdichting zo ver mogelijk naar binnen
plaatsen, maar wel op een logische en praktische
plaats;
• luchtdichtingen aanbrengen in het vlak van
de sponningaanslag van het kozijn of van het
beweegbare raam. In de hoeken moeten de
luchtdichtingen zo goed mogelijk aansluiten. Dit
is optimaal als de luchtdichtingen langs de om-
trek in één vlak liggen.
De qv10-waarde per m2 verwarmd gebruiksopper-
vlak is een invoergegeven bij de EPC-berekening.
14.1.5 Duurzaamheid
Al eerder is aangegeven dat bepaalde producten
om onderhoud vragen. Bij het houten gevelele-
ment gaat het bijvoorbeeld om:
• verf (elke twee à drie jaar inspecteren);
• kitvoegen (elke twee à drie jaar inspecteren);
• hang- en sluitwerk;
• ventilatierooster;
• dichtings- en beglazingsbanden (elke twee à
drie jaar inspecteren).
De beheerder van het gevelelement zal hiervoor
een goed onderhoudsplan moeten vaststellen
om problemen in de toekomst te voorkomen.
Het is mogelijk dat bepaalde onderdelen gere-
pareerd, dan wel vervangen moeten worden.
Als het gaat om halfproducten, moet worden
gezorgd voor een mogelijkheid van demontage.
De demontagemogelijkheid moet worden afge-
stemd op de plaatsing in de bouw.

06950459_hfs14.indd 12 28-06-2005 15:25:56


14.2 Algemene berekening
Bij de berekening van gevelelementen moet,
volgens NEN 6702, worden bepaald of wordt
voldaan aan de uiterste grenstoestand bij de vast-
gelegde fundamentele belastingen. Dit is een
eis aan de sterkte. Bij de uiterste grenstoestand
bezwijkt de constructie.
Hiervoor moet gebruik worden gemaakt van de
materiaalgebonden normen, zoals:
• NEN 6710 voor aluminiumconstructies;
• NEN 6760 voor houten constructies;
• NEN 6770 voor stalen constructies.
Privaatrechtelijk gelden doorgaans ook eisen
aan een een bruikbaarheidsgrenstoestand. Bij een
gevelelement kan dan worden gedacht aan een
toelaatbare vervorming (stijfheid).
14.2.1 Belastingen uiterste grenstoestand
NEN 6702 geeft rekenwaarden voor de belastin-
gen. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van belas-
tingfactoren die afhankelijk zijn van een van te
voren vast te stellen veiligheidsklasse. De klasse
is mede afhankelijk van het gebouw of van het
constructieonderdeel. De meest gangbare ge-
bouwen (woningen, woongebouwen, kantoor-
gebouwen, enzovoort) vallen in veiligheidsklasse
3, de hoogste klasse. Doorgaans geldt voor alle
onderdelen van een gebouw dezelfde veilig-
heidsklasse als waarin het gebouw is ingedeeld.
Er zijn echter uitzonderingen gemaakt voor on-
derdelen die ‘licht’ zijn en waarbij de belasting
door personen, meubilair of aankleding niet
maatgevend is. Dit is meestal van toepassing op
gevelelementen. Deze kunnen worden ingedeeld
in de veiligheidsklasse 1 of 2. In veiligheidsklasse
1 kunnen alle elementen worden opgenomen
indien hun gewicht lager is dan 2 kN of het
eigen gewicht per oppervlakte kleiner is dan
0,3 kN/m2. Veiligheidsklasse 2 heeft betrekking
op alle andere onderdelen.
Voor gevelelementen zijn de volgende funda-
mentele belastingscombinaties van toepassing:
1 belasting door het eigen gewicht (en andere
permanente belastingen);
2 belasting door wind in combinatie met het
eigen gewicht;
3 belasting door personen, meubilair, aankle-
ding en stootbelasting in combinatie met het
eigen gewicht.
06950459_hfs14.indd 13
14 GEVELOPENINGEN 13
Opmerking
De sterkte onder het eigen gewicht is in het al-
gemeen niet bepalend voor de dimensionering
van stijlen of regels, maar kan wel van invloed
zijn op de verbindingen. Maatgevend voor de
tussendorpels is vaak wel de stijfheid onder het
eigen gewicht van het hout en het glas dat hier
op staat. Volgens NPR 3577 mag de doorbuiging
maximaal 2 mm bedragen.
14.2.1.a Belasting door eigen gewicht
De belasting door het eigen gewicht wordt be-
paald met de volgende formule:
Fd = γf;g ∙ Grep (4)
waarin:
Fd = rekenwaarde voor de belasting
γf;g = belastingfactor voor de permanente
belasting = 1,35
Grep = eigen gewicht of andere permanente
belastingen
14.2.1.b Belasting door windbelasting
De combinatie van windbelasting en de belas-
ting door het eigen gewicht wordt berekend
met:
Fd = γf;q ∙ prep + γf;g ∙ Grep (5)
waarin:
γf;q = belastingfactor voor de veranderlijke
belasting (= 1,2 bij toepassing in de
veiligheidsklasse 1)
γf;g = de belastingfactor voor de permanente
belasting (= doorgaans 1,2)
prep = representatieve waarde van de windbelas-
ting (zie paragraaf 14.1.1.a)
14.2.1.c Belasting door personen,
enzovoort
De belastingcombinatie van eigen gewicht plus
belasting door personen, meubilair, aankleding
en stootbelasting wordt berekend met:
Fd = pd + γf;g ∙ Grep (6)
waarin:
pd = rekenwaarde van de belasting, zoals die is
genoemd in paragraaf 14.1.1b
28-06-2005 15:25:57
 14
De rekenkundige benadering van de stoot-
belasting valt in de praktijk extreem streng uit.
Om aan te tonen dat een constructie voldoet is
meestal een zandzakslingerproef noodzakelijk (zie
paragraaf 14.1.1.b).
14.2.2 Belastingen voor uiterste bruikbaar-
heidstoestand
Voor de vervorming loodrecht op het gevelvlak
van beglaasde kozijnen geldt NEN 2608 Vlakglas
voor gebouwen. Weerstand tegen windbelasting.
Eisen en bepalingsmethode. Uit het oogpunt van
duurzame sterkte van de glasrand van met name
dubbelglas worden eisen gesteld aan de toelaat-
bare doorbuiging van de rand die de glasplaat
ondersteunt. De doorbuiging van de stijlen en
regels mag bij de windbelasting niet meer bedra-
gen dan 0,005 (= 1/200) maal de lengte.
Voor de doorbuiging in het gevelvlak moet re-
kening worden gehouden met het functioneren
van vullingen, zoals van draaiende delen. Draai-
ende delen hebben omtrekspelingen nodig om
te kunnen functioneren. Ook rondom glas of
andere vaste vullingen moet enige ruimte wor-
den aangehouden. Deze omtrekspeling mag niet
ten gevolge van vervormingen teniet worden
gedaan.
14.2.3 Benodigde materiaalgrootheden
Voor de berekening van de uiterste grenstoe-
stand van de stijlen en regels van gevelelemen-
ten zijn de volgende materiaalgegevens van
belang:
1 buigsterkte (N/mm2);
2 afschuifsterkte (N/mm2);
3 treksterkte, bijvoorbeeld bij verbindingen
(N/mm2);
4 instabiliteit, zoals bijvoorbeeld knik bij hoge
elementen, die min of meer worden belast.
De berekening van de bruikbaarheidsgrenstoe-
stand vraagt als materiaalgrootheid de elastici-
teitsmodulus E (in N/mm2).
14.2.4 Benodigde doorsnedegrootheden
Voor de berekening op sterkte is doorgaans het
weerstandmoment van de doorsnede van belang
(in mm3). Per materiaal wordt de geëigende om-
schrijving weergegeven.
06950459_hfs14.indd 14
Voor de uiterste bruikbaarheidsgrenstoestand (bij
gevelelementen bijvoorbeeld de doorbuiging) is
het noodzakelijk het traagheidsmoment (in mm4)
van de doorsnede te weten.
De berekening van het traagheidsmoment van
een doorsnede kan als volgt plaatsvinden: deel
de doorsnede op in een aantal ‘eenvoudige’ vor-
men, waarvan het oppervlak A (in mm2) en het
‘eigen’ traagheidsmoment, alsmede de afstand
tot het zwaartepunt (in mm) kan worden bere-
kend. Het kan ook worden bepaald aan de hand
van de tabel van figuur 14.9.
14.2.5 Opdeling gevelelement ten behoeve
van afdracht windbelasting
Een gevelelement bestaat uit stijlen en regels.
Deze stijlen en regels worden door middel van
verbindingen aan elkaar gekoppeld. Voor de
berekening wordt aangenomen dat elke stijl of
regel een ligger is, die ter plaatse van de verbin-
ding is opgelegd. Er is dus sprake van verschil-
lende liggers, elk opgelegd op twee steunpun-
ten. Deze benadering is aan de veilige kant,
maar is goed en eenvoudig uit te voeren. Een
voorbeeld van een onderverdeling is weergege-
ven in figuur 14.10. Elk vak binnen de stijlen en
regels van een gevelelement is voorzien van een
vulling. Op deze vulling werkt de windbelasting,
die door de vulling wordt afgevoerd naar de
rand. Om de berekening eenvoudig te houden,
wordt elk vak opgedeeld in:
• twee trapezia en twee driehoeken indien de
hoogte en de breedte van het vak ongelijk zijn;
• vier driehoeken bij gelijke hoogte en breedte
van het vak.
De windbelasting op een trapezium of op een
driehoek wordt dan toegerekend aan die bijbe-
horende stijl of regel.
Voor de berekening van de buigende momenten
en van de doorbuigingen wordt verwezen naar
de formules in figuur 14.12.
Elke belasting op een tussenstijl of tussenregel
leidt tot een reactie in de verbinding. De verbin-
ding moet deze reactie kunnen opnemen en/of
overdragen. Doorgaans wordt ervan uitgegaan
dat alle belastingen moeten worden afgedragen
aan de bouwkundige constructie langs de om-
trekken van het kozijn.
28-06-2005 15:25:57
 14 GEVELOPENINGEN 15

Profielvorm Oppervlak A Afstand tot Traagheids-

zwaartepunt e z moment I

h b ∙ h3
Rechthoekig � b·h
�� 2 12
�

Driehoekig met b∙h h b ∙ h3

�
horizontale basis �
�� 2 3 36

Driehoekig met b∙h h b ∙ h3

verticale basis � 2 2 48
��
�

Rond met straal r π ∙ r2 r ¹4 π ∙ r 4

��
�

Halfrond met π ∙ r2
�� 0,4244 · r 0,1098 · r 4
straal r � 2

Kwartrond met π ∙ r2
�� 0,4244 · r 0,0549 · r 4
straal r � 4

Zeshoek met 2,598 · c2 c 0,5413 · c 4

zijden c �
��

Figuur 14.9 Overzicht van diverse doorsnedegrootheden, zoals oppervlak A, afstand tot zwaartepunt ez en traagheidsmoment I

� �

� �
�� �

� �

������������� � �������������
� ���������������������������
� ��������������������� � ��������������������� ���������������
Figuur 14.10 Schematisering gevelelement

14.3 Aansluitingen Elke aansluiting moet ten minste voldoen aan de

eis die aan het geheel wordt gesteld. Moet bij-
Kozijnen kennen diverse aansluitingen: voorbeeld het geheel waterdicht zijn, dan geldt
• aan de omringende constructie: de gevel- dit ook voor de aansluiting.
aansluiting;
• tussen kozijn en beweegbaar deel, zoals deur
of raam;
• tussen kozijn en vulling: bijvoorbeeld een
beglazing;
• tussen kozijnen onderling: de koppeling.

06950459_hfs14.indd 15 28-06-2005 15:25:58

 16

Elke bouwkundige constructie die onderdeel

vormt van de uitwendige scheidingsconstructie,
moet een zekere opbouw hebben om daarmee
zo efficiënt mogelijk aan de gestelde eisen te vol-
doen, figuur 14.13.

����������� ����������� �����������

�������������� ��������������� ��������������
�����������
Figuur 14.11 Dichtingsgebieden

Belasting Moment Doorbuiging

Mmax fmax

�
Gelijkmatig 1 2 5 qℓ4
qℓ ∙
verdeeld q 8 384 E ∙ I
�

�
Driehoekig 1 1 qℓ4
qℓ2 ∙
12 120 E ∙ I
�

� �
Trapezium- 1 2 1 2 5 qℓ2 1 qℓ2a2 1 qa4
qℓ – 6qa ∙ – ∙ + ∙
vorming 8 384 E ∙ I 48 E ∙ I 120 E ∙I
� �
�

�
Puntbelasting 1 1 Fℓ3
Fℓ ∙
F in het midden 4 48 E ∙I
��� � ��� �
�

Twee puntbelas- � �
1 2
tingen ℓ2, elk op 8
Fℓ a – 16Fa3
F∙a
afstand a van � � E∙I
�
steunpunt

Figuur 14.12 Overzicht van belastingen, berekende momenten en doorbuigingen

Eis Laag Bewerkstelligd door

Waterdichtheid Waterkerende laag en waterdichte laag Opbouw constructie, zie paragraaf 14.3.1
Luchtdichtheid Luchtdichte laag Tochtdichting, zie paragraaf 14.3.2
Geluidsisolatie Vullingen en aansluitingen Glaspakket, tochtdichtingen e.d.

Figuur 14.13 Eisen aan de diverse lagen in een constructie

06950459_hfs14.indd 16 28-06-2005 15:25:59


14.3.1 Waterkerende laag
De bovenzijde van een kozijn moet van een
waterkerend materiaal worden voorzien, die bij
toepassing in een spouw aan beide einden mini-
maal 100 mm moet oversteken.
Indien een overstek niet mogelijk is, moet voor
een waterdichte aansluiting aan beide einden
worden zorggedragen. De waterkering moet
zodanig worden aangebracht dat het water altijd
naar buiten wordt afgevoerd. De hoogte van de
waterkering moet ten minste zijn afgestemd op
de toepassing (te verwachten winddruk). Een
minimale hoogte van circa 250 mm voldoet
doorgaans.
Bij toepassing van een waterkerend materiaal
(DPC) op de verticale spouwlat moet worden
zorggedragen voor een waterdichte aansluiting
op de spouwlat.
Bij toepassing van een niet over de lengte water-
dichte waterslag (raamdorpelstenen) moet tegen
de onderzijde van de onderdorpel een water-
kerende laag worden aangebracht. Deze water-
kerende laag moet de onderliggende constructie
beschermen tegen waterlekkage en moet dan
ook vrij gehangen worden van de onderliggende
isolatie.
14.3.2 Luchtdichte laag
Aan de binnenzijde moet in de aansluiting van
het kozijn tegen het bouwkundig kader één
luchtdichting in één vlak worden aangebracht.
Een koude aansluiting van stucwerk, afwerkvloer
of van een vensterbank wordt niet gezien als een
luchtdichting. Dergelijke aansluitingen lijken wel
luchtdicht, maar blijken dat niet te zijn onder
omstandigheden waaronder luchtdichtheid ver-
eist is, zoals bij ijzig koude wind.
14.3.3 Geluidwering
Aan de aansluitingen van het kozijn aan het
bouwkundig kader en aan de afsluiting van de
naden tussen de bewegende delen en de vaste
delen van het gevelelement worden ook wat
de geluidsisolatie betreft hoge eisen gesteld.
Met aan te knellen tochtweringsprofielen is hier
rondom de bewegende delen doorgaans goed
aan te voldoen.
06950459_hfs14.indd 17
14 GEVELOPENINGEN 17
14.3.4 Aansluitingen tegen het bouwkun-
dig kader
Het goed aansluiten van kozijnen aan het bouw-
kundig kader en aan elkaar is een voorwaarde.
Immers, de aansluitingen maken ook deel uit van
de gehele constructie. Om die reden vragen de
aansluitingen veel aandacht. Het is vanzelfspre-
kend onmogelijk om voor iedere variant die in de
praktijk voorkomt hier een oplossing te geven.
We moeten ons beperken tot principes.
In dit deel worden de volgende aansluitingen
besproken:
• van kozijnen tegen het bouwkundig kader;
• van kozijnen onderling.
14.3.4.a Stijfheid en verankering,
bevestiging en/of ondersteuning
Stijlen en dorpels van kozijnen zijn vaak lang in
vergelijking met hun doorsnede. Dat betekent
dat ze redelijk ‘slap’ zijn. Om te zorgen dat de
kozijnen in hun uiteindelijke situatie goed func-
tioneren, is het zeer belangrijk dat de stijlen en
dorpels van de kozijnen tijdens de montage zo
goed mogelijk worden gesteld en zonodig tijde-
lijk worden gefixeerd. Een afwijking van enkele
millimeters kan al snel leiden tot het niet meer
goed functioneren van ramen of deuren. Dit is
van belang tijdens het uitvoeringsproces, waarbij
bijvoorbeeld sprake kan zijn van het doormetse-
len van de kozijnstijl of bovendorpel.
Onderdorpels van kozijnen worden meestal
ondersteund. Kozijnstijlen en -bovendorpels
moeten goed worden verankerd aan het bouw-
kundig kader, aan de binnenzijde van de thermi-
sche isolatie. Hiermee worden koudebruggen en
roestvorming voorkomen. Verankering van een
dorpel is wel nodig onder een deurkozijn, spe-
ciaal bij laagreliëfdorpels. De verankering moet
de stootbelastingen afdragen die optreedt bij
het dichtslaan van een deur. De verankering kan
ook belangrijk zijn voor de inbraakwerendheid
en voor het beperken van de thermische vervor-
ming van kunststof of aluminium dorpels.
28-06-2005 15:25:59
 18
14.4 Plaatsing kozijnen
14.4.1 Maatvoering
Vroeger werd een kozijn gebruikt als metselpro-
fiel en moest de maat overeenkomen met een
veelvoud van de steenmaat. De kozijnbreedte
werd aangegeven met de koppenmaat plus een
voeg. De kozijnhoogte bestond uit de lagenmaat
plus voeg. Deze maten werden aangeduid als de
steenmaat.
Als de steenmaat niet meer bepalend is, is de
ontwerper meestal vrij in de maatvoering van
een kozijn. Er kan mogelijk gebruik worden ge-
maakt van de modulaire coördinatie.
14.4.2 Ligging van het kozijn in de gevel
Er zijn diverse mogelijkheden om een kozijn in
een gevel op te nemen. Zo kan de buitenzijde
van het kozijn gelijkliggen met de buitenzijde
van de gevel. Er ontstaat dan een vlak gevel-
beeld. Het kozijn krijgt dan wel een hogere be-
lasting met hemelwater. Doorgaans wordt een
kozijn verdiept in de gevel opgenomen. De maat
tussen de buitenkant van het kozijn en de bui-
tenkant van de gevel wordt de negge genoemd.
Deze negge bepaalt dus het schaduwbeeld van
de gevel.
Het is ook mogelijk om de binnenzijde van een
kozijn gelijk te plaatsen met de binnenzijde van de
buitenwand. Men krijgt dan diepliggende kozij-
nen. Een goede oplossing is het kozijn te plaatsen
in het vlak van het isolatiemateriaal van de gevel.
Hierdoor is de kans op koudebruggen het kleinst.
14.5 Vullingen in kozijnen
We onderscheiden:
1 vaste vullingen:
2 beweegbare delen.
1 Vaste vullingen
Onder vaste vullingen verstaan we:
• glas;
• plaatachtige bekledingsmaterialen;
• ventilatieroosters;
• niet te bedienen raam (vast raam en verhuis-
raam).
06950459_hfs14.indd 18
2 Beweegbare delen
De beweegbare delen zijn de ramen en de deu-
ren.
Beweegbare ramen:
• naar buiten draaiend (draairaam), afgehangen
aan een van de stijlen, figuur 14.14-1;
• naar binnen draaiend (draairaam), afgehan-
gen aan een van de stijlen, figuur 14.14-2;
• naar binnen vallend (draairaam), afgehangen
aan de onderzijde, sluiting aan bovenzijde, figuur
14.14-5;
• naar buiten kleppend (uitzetraam), afgehan-
gen aan de bovenzijde, sluiting aan de onder-
zijde, figuur 14.14-6;
• naar binnen draaiend of vallend (draaival-
raam) (door middel van een beslag zijn beide
bewegingen mogelijk), sluiting aan één van de
zijden, figuur 14.14-4;
• naar buiten kleppend en zakkend (uitzet-
zakraam), afgehangen aan de stijlen, sluiting aan
de onderzijde, figuur 14.14-10;
• tuimelend over een horizontale as (tuimel-
raam), boven de as naar binnen bewegend, on-
der de as naar buiten bewegend, figuur 14.14-7;
• draaiend om verticale as in het raamvlak
(taatsraam), aan een zijde van de as naar binnen
bewegend, aan de andere zijde van de as naar
buiten bewegend, figuur 14.14-3;
• horizontaal schuifraam met één of meer schui-
vende delen op een railconstructie op de daaron-
der gelegen dorpel, figuur 14.14-8;
• verticaal schuifraam met één of meer schui-
vende en uitgebalanceerde delen die worden
geleid door de kozijnstijlen aan weerszijden van
het raam, figuur 14.14-3;
• naar binnen vallend en schuivend (verticaal
schuifraam);
• parallel schuivend, naar binnen lossend
waarna schuivend (verticaal schuifraam).
Beweegbare deuren:
• naar buiten draaiend (al dan niet dubbel),
afgehangen aan één van de stijlen;
• naar binnen draaiend (al dan niet dubbel),
afgehangen aan één van de stijlen;
• naar binnen draaiend of vallend (draaivaldeur)
(door middel van een garnituur zijn beide bewe-
gingen mogelijk), sluiting aan één van de zijden;
28-06-2005 15:25:59
 14 GEVELOPENINGEN 19

� ����������� � ����������� � ��������� � ������ � ������� � ���������� � ����������

��������� ��������� �������
���� ����

�� ��������������

� ������������� � ����������������

���������� ����������

���������� ����������
� �
��
������������������ �� ����������������
������������������� ��������������������
�� �����������������������������
Figuur 14.14 Beweegbare ramen

• horizontale schuifdeur met een of meerdere
schuivende delen op een railconstructie op de
daaronder gelegen dorpel;
• naar binnen vallend en schuivend, figuur
14.14-9;
• parallel schuivend, naar binnen lossend
waarna schuivend;
• hefschuifdeur, figuur 14.14-8.
Met speciaal beslag of speciale beslagonderdelen
zijn variaties op en combinaties van bewegings-
richtingen mogelijk.
In figuur 14.15 worden enkele veel voorko-
mende begrippen en definities toegelicht.
14.5.1 Glas en beglazing
De beglazing omvat alle materialen en hande-
lingen ten behoeve van het plaatsen van glas of
andere vlakke materialen in sponningen.
Het glas kan van buitenaf (buitenbeglazing) of
van binnenuit (binnenbeglazing) worden ge-
plaatst. Zowel voor de buitenbeglazing als voor
de binnenbeglazing wordt een naar buiten
belucht systeem toegepast met beluchtings- of
waterafvoeropeningen naar beneden en naar
buiten.
De dichting van de beglazing mag worden uit-
gevoerd met een kit op rugvulling, dan wel door
middel van voorgevormde beglazingsprofielen.
Combinaties zijn ook mogelijk. Het glas moet
worden geplaatst respectievelijk ondersteund
door middel van steun- of stelblokjes. Als ge-
volg van de plaatsing van het glas mag er geen
spanning in de rand van dubbel glas ontstaan.
Materialen en posities van steun- en stelblokjes
moeten aan eisen voldoen zoals omschreven in
NPR 3577.
In figuur 14.16 wordt de positie van de steun- en
stelblokjes aangegeven voor diverse typen bewe-
gingsrichtingen van bijvoorbeeld ramen.

06950459_hfs14.indd 19 28-06-2005 15:26:00

 20
Algemene begrippen en definities met betrekking tot gevelelement
• Bouwkundig kader: dat deel van het gebouw
waarin of waartegen het kozijn aansluit.
• Dagkant: binnenkant van een deur- of raam-
opening.
• Dagmaat: vrije tussenliggende maat.
• Gesloten buitenbekleding: buitenbekleding waar-
van zeker is dat geen waterpenetratie door de
bekleding zelf of door de aansluitingen kan plaats-
vinden.
• Gevelelement: fabrieksmatig samengesteld bouw-
element ten behoeve van opname in de verticale
uitwendige scheidingsconstructie met het doel
van de gebruiker voldoende lucht en licht toe te
laten. Gevelelementen zijn doorgaans uitgevoerd
als kozijnen, waarin beweegbare delen en vaste
vullingen zijn opgenomen.
• Glaslijn: denkbeeldige lijn tussen het glas in het
kozijn of raam.
• Halfproduct: toegeleverde producten ten be-
hoeve van de opname in kozijnen of ramen, zoals
bijvoorbeeld het glas, aluminiumprofielen of hou-
ten glaslatten.
• Hefschuifdeur: de deur die bij het openen eerst
uit de dichting wordt getild, waarna de deur kan
schuiven.
• Inmetselkozijn: kozijn dat vroeg in het uitvoe-
ringsproces wordt geplaatst en dat de functie ver-
vult als maatvoering voor het later aan te brengen
metselwerk van het binnen- en van het buiten-
spouwblad.
• Kozijn: vormvast kader samengesteld uit rand-
en of tussenstijlen, onder-, tussen- of bovendor-
pels, met een onderverdeling die afhankelijk is van
de gewenste toepassing. Dit kozijn is de drager
voor de in het kozijn aan te brengen vullingen en
voorzieningen als: deuren, ramen, borstweringen,
Figuur 14.15 Algemene begrippen en definities
Voor de te gebruiken kit worden diverse produc-
ten op de markt gebracht. Onderscheiden wordt:
• duurzaam elastische vervorming;
• al dan niet overschilderbaar.
Rugvullingsmateriaal moet zijn van PE-band of
PE-koord met gesloten celstructuur, voorzien van
een zelfklevende laag.
06950459_hfs14.indd 20
glas, panelen, ventilatievoorzieningen, bevesti-
gingsmiddelen enzovoort.
• Montagekozijn: kozijn dat later in een prefab
bouwelement of in de bouw tegen de daarvoor
opgenomen producten wordt geplaatst, zoals
bijvoorbeeld tegen een stelkozijn of een aanslag
met een vooraf vastgestelde maatvastheid.
• Negge: maat tussen voorkant kozijn en voorkant
aansluitende muur.
• Open buitenbekleding: buitenbekleding waarvan
niet met zekerheid kan worden uitgegaan dat
geen waterpenetratie door de bekleding zelf of
door de aansluitingen kan plaatsvinden.
• Pui: een gevelelement dat wordt aangebracht
tussen de muren en de vloeren.
• Raamstrook: gevelelement aangebracht in een
strook, te onderscheiden in:
– horizontale raamstrook, aangebracht tussen
vloeren of borstweringen, maar vóór de muren
langs;
– verticale raamstrook, aangebracht tussen de
muren, maar vóór de vloeren langs.
• Stelkozijn: kozijn dat vroeg in het uitvoerings-
proces wordt geplaatst (en waartegen het metsel-
werk van het binnen- en van het buitenspouwblad
wordt aangebracht) met het doel als aanslag en
bevestigings- en stelmogelijkheid te dienen voor
het later te plaatsen montagekozijn.
• Stellat: lijnvormig element dat tijdens het uit-
voeringsproces wordt geplaatst met het doel als
aanslag en bevestigings- en stelmogelijkheid te
dienen voor het later te plaatsen montagekozijn.
• Sterk geventileerde verticale luchtlaag: luchtlaag
in verbinding met de buitenlucht door middel van
openingen, aan de bovenzijde en/of aan de onder-
zijde, die tezamen een grotere doorsnede hebben
dan 1500 mm2 per m1 gevellengte.
Indien in de fabriek wordt beglaasd, moet de kit
bij transport voldoende zijn uitgehard.
Het materiaal van een beglazingsprofiel moet
voldoen aan NEN 5656 of aan DIN 7863.
Het buitenbeglazingsprofiel moet rondgaand,
zonder rek, worden aangebracht, waarbij de
stuik in de bovendorpel plaatsvindt (koud tegen
elkaar). De beglazingsprofielen vereisen een
28-06-2005 15:26:00
 14 GEVELOPENINGEN 21

� � � � � �
� � � � � �

� �

� ������������� � ���������� � ������������� � ����������

��������� ��������� ��������������������

� � � �������������������������
����������
����������������������
� ���������� � ���������� � ������������
����������������
������������� ��������������

���������� ����������� ����������� ����������� ���������

�������� ��������

Figuur 14.16 Positie van steun- en stelblokjes volgens NPR 3577 voor diverse draairichtingen

voordruk overeenkomstig de verwerkingsvoor-

schriften van de leverancier. ������������� �������������
Bij het aanbrengen van de glaslatten moet deze �������

voordruk worden aangebracht op de glaslatten.

�

De waterafvoeropeningen van de beglazing moe-

ten worden aangebracht op een zo laag mogelijk
punt van de beglazing. Voor de waterdichtheid ����������
������
van binnenbeglazing moet onder langs de bin-
nenste glasplaat een dichting (kitmassa) worden
aangebracht (= hieldichting), die ter plaatse van
de stijlen aansluitend ten minste 100 mm verti-
caal moet oplopen, figuur 14.17. Voor de spon-
ninghoogte moeten de in de tabel van figuur
���������� �������������������������
14.18 gegeven maten worden aangehouden.
��������������������
�����������������������������
����������������
�

14.6 Ventilatievoorzieningen Figuur 14.17 Plaatsingsprofielen voor het beglazen van

binnenuit
Door de hoge eisen aan energiezuinigheid en
daarmee gepaard gaande kierdichtheid van ge-
bouwen kan infiltratie van verse buitenlucht nog
maar slecht plaatsvinden. Toch zal er moeten
worden geventileerd (dit is continu vervangen

06950459_hfs14.indd 21 28-06-2005 15:26:01

 22

Ruitoppervlak Sponninghoogte b in mm
Enkele beglazing Isolerend dubbelglas

Gebouwhoogte Grootste ruitafmeting

tot 15 m vanaf 15 tot 40 m tot en met 2,5 m vanaf 2,5 m

0 – 1,5 m2 12 mm 15 mm 17 mm1 18 mm
1,5 – 3 m2 15 mm 15 mm 17 mm1 18 mm
2 – 3 m2 15 mm 15 mm 17 mm1 18 mm
3 – 4 m2 15 mm 17 mm 17 mm1 20 mm
4 – 5 m2 15 mm 18 mm 20 mm 20 mm

1
De sponninghoogte van de onderdorpel van houten kozijnen mag tot 16 mm beperkt blijven, op voor-
waarde dat het beglazen van buitenaf geschiedt en de grootste afmeting van de ruit een lengte van 2 m
niet overtreft.

Figuur 14.18 Sponninghoogte b volgens NPR 3577

van binnenlucht door buitenlucht) om een ge-
zond binnenklimaat te krijgen.
De belangrijkste argumenten voor een goede
ventilatie zijn:
• door woonactiviteiten zoals koken, douchen
en dergelijke krijgt de binnenlucht een hoge rela-
tieve vochtigheid waardoor sneller en in grotere
mate condensatieproblemen ontstaan. Opper-
vlaktecondensatie in relatie met een voedings-
bodem levert vaak schimmelvorming op. Ook is
een hoge relatieve vochtigheid verantwoordelijk
voor grote huismijtpopulaties. De hierdoor ge-
produceerde allergenen zijn zeer nadelig voor
met name carapatiënten;
• het afvoeren van door bouwmaterialen, meu-
bels en stoffering afgegeven stoffen en gassen
(emissies) en van sigaretten- en sigarenrook;
• het aanvoeren van voldoende zuurstof, ook
voor open verbrandingstoestellen, brandende
kaarsen en dergelijke.
Ventilatievoorzieningen zijn in het Bouwbesluit
beschreven onder Luchtverversing en Spuivoorzie-
ningen.
Ventilatiesystemen
Er worden de volgende vier ventilatiesystemen
onderscheiden:
1 systeem A: volledig natuurlijke ventilatie met
meestal toevoerroosters in de gevels en afvoer-
kanalen door het dak;
2 systeem B: mechanische toevoer en natuurlijke
afvoer. Dit systeem wordt in ons land nauwelijks
toegepast;
3 systeem C: toevoerroosters in de gevels en
afvoerkanalen aangesloten op een ventilator
(mechanische afzuiging);
4 systeem D: toevoer- en afvoerkanalen aange-
sloten op een ventilator (gebalanceerde ventilatie,
meestal gecombineerd met warmteterugwinning).
De afvoerkanalen zullen in de toiletruimten,
badruimten en keukens worden aangebracht. De
bij de systemen A en C toegepaste natuurlijke
toevoer zal doorgaans worden gezocht in de
gevelopeningen. Soms worden klepraampjes of
draaivalramen (in kierstand) toegepast als ven-
tilatievoorziening. Deze voorzieningen mogen
niet inbraakgevoelig zijn, omdat ze dan bij af-
wezigheid van de bewoners of ‘s nachts worden
dichtgezet. Doeltreffender is het aanbrengen
van ventilatieroosters in de gevelopeningen. De
luchtsnelheid in de leefzone mag bij winterse
omstandigheden niet groter zijn dan 0,2 m/s.
Deze eis is gesteld om comfortklachten (tocht)
te voorkomen en te vermijden dat de bewoner
de ventilatievoorzieningen afzet. Toevoerroosters
dienen de juiste afmetingen te bezitten, geen
tocht te veroorzaken en eenvoudig bedienbaar
te zijn. NEN 1087 stelt de in de tabel van figuur

06950459_hfs14.indd 22 28-06-2005 15:26:02

 14 GEVELOPENINGEN 23

Ruimte Eis (toe- en afvoer)

Verblijfsgebied 10,9 dm3/ s·m2 met een minimum van 7 dm/s per
verblijfsruimte (= ingedeeld VG)
Badruimte 14 dm3/s
Toiletruimte 17 dm3/s
Opstelruimte kooktoestel 21 dm3/s
Garage 13 dm3/s per m2 netto vloeroppervlak
Buitenbergruimte 11 dm3/s per m2 netto vloeroppervlak
Gemeenschappelijke ruimte: 11 maal de ruimte-inhoud per uur
trappenhuis, gang naar woningen

Figuur 14.19 Ventilatiedebiet volgens NEN 1087

Toetsingsdruk Type bouw Afstand uit de kust

1 Pa laagbouw meer dan 30 km

2 Pa laagbouw 5 – 30 km
middelhoge bouw meer dan 10 km
hoogbouw meer dan 20 km

3 Pa laagbouw 0 – 15 km
middelhoge bouw 2 – 10 km
hoogbouw 5 – 20 km

4 Pa middelhoge bouw 0 – 2 km
hoogbouw 0 – 5 km

Figuur 14.20 Toetsingsdruk in verband met de locatie

14.19 gegeven eisen aan de ventilatiehoeveel- ▶▶ De klimaatregeling met ventilatie van

heid. De luchtdoorlaat van de roosters wordt
weergegeven door de luchtvolumestroom qv en
getoetst bij 1 pascal drukverschil. Deze gegevens
staan vermeld in de brochures van de leveran-
ciers. Ter oriëntatie geeft de tabel van figuur
14.20 de toetsingsdrukken voor enkele situaties.
Ten behoeve van het doorspuien (luchten) van
woningen en kinderdagverblijven moeten be-
weegbare ramen worden aangebracht.
De ventilatielucht moet zich goed met de aan-
wezige lucht kunnen mengen en zo van de
toevoerroosters via de diverse ruimten naar de
afvoeropeningen kunnen stromen. Daartoe
dienen ruime openingen (10 mm) onder de bin-
nendeuren worden gehouden. De afstand van
de toevoeren en afvoeren is afhankelijk van de
verdunningsfactor. De berekening hiervan wordt
gegeven in NEN 1087.
gebouwen wordt behandeld in deel 6b Installaties
– Werktuigbouwkunde en gas, hoofdstuk 12
Klimaatregelingsinstallaties
14.6.1 Ventilatieroosters
Door een groot aantal leveranciers worden
ventilatieroosters in de handel gebracht die kun-
nen worden ingebouwd in gevelkozijnen. Deze
ventilatieroosters of kleproosters kunnen met
een glassponning voor diverse isolatieglasdikten
(20/26, 24/30 of 28/34 mm) in de sponningen
van het kozijn worden opgenomen boven de
beglazing. Ook is met een speciaal kalfprofiel
plaatsing boven een speciaal daartoe aange-
bracht kalf in het kozijn mogelijk. Plaatsing op
het glas ter plaatse van de bovendorpel van een
draairaam is af te raden omdat de schoorwerking
van het glas wordt verbroken en het raam kan

06950459_hfs14.indd 23 28-06-2005 15:26:02

 24

� �������������� � ������������������ � ���������������������

��������� ���������������������� ������������������
��������������������� ���������������������
Figuur 14.21 Plaatsing ventilatieroosters

gaan schranken, figuur 14.21. Deze ventilatie- 3 zelfregelende kleproosters;

roosters zijn samengesteld uit in kleur gemof- 4 suskasten.
felde of geanodiseerde aluminiumprofielen met
thermische onderbreking en voorzien van een 1 Vlakke roosters
insectenwerend binnenrooster dat eenvoudig is Vlakke roosters blijven binnen het raam, figuur
schoon te maken. 14.22, waardoor ze geen belemmering zijn voor
In grote lijnen kunnen we onderscheiden: zonwering (screens, jaloezieën en lamellen) en
1 vlakke roosters; andere raamstoffering. Ook zijn deze platte roos-
2 kleproosters; ters zeer geschikt voor inbouw in schuifpuien.
De luchtregulatie vindt plaats door ingebouwde
�� smalle kleppen, schuifroosters of een neerklap-
bare binnenklep die zodanig is gevormd dat de
�������� lucht naar boven wordt gestuwd.

2 Kleproosters
Kleproosters zijn dikker en zijn voorzien van een
dubbelwandige klep. Dit kunnen zijn:
• normale kleppen, draaibaar opgehangen in
het bovenprofiel, figuur 14.23-1;

�������
• vlinderkleppen, draaiend om hun as, figuur
14.23-2;
���

• cilindervormige kleppen, die voor het schoon-

���

������������
maken eenvoudig uitneembaar zijn, figuur
14.23-3.

De aansluitranden van de kleppen zijn voorzien

van een zachtere aansluitlip van EPDM-rubber
zodat het rooster bij gesloten stand volledig
luchtdicht is. De kleppen zijn traploos of in ver-
scheidene standen met de hand instelbaar of –
voor hogergeplaatste roosters – met bedienings-
��
���������� koord of -stang. Enkele typen zijn op afstand met
Figuur 14.22 Vlakke roosters een elektromotor bedienbaar.
Bron: Duco ‘Art in Ventilation’ N.V.

06950459_hfs14.indd 24 28-06-2005 15:26:03

 14 GEVELOPENINGEN 25

������
������ ������
������

��������������
��������������

��������������
��������������
���
���

���
���
� ������������������������������������
����������������������������������� ����������
����������

� �����������������������������
����������������������������
������
������

Bij roosters waarvan de regelklep met een servo-

motor wordt bewogen, gebeurt de aansturing
door middel van een ingebouwde windsnel-
heidssensor. Voor utilitaire gebouwen kan de
��������������
��������������

servomotor worden gestuurd door een tijdscha-

kelaar, zodat buiten werktijd niet onnodig wordt
���
���

geventileerd.

� �����������������������������������
����������������������������������
Figuur 14.23 Kleproosters
4 Suskasten
Als de gevel een grotere geluidbelasting door
bijvoorbeeld verkeer ondervindt, kan een venti-
latierooster met geluiddempende voorzieningen
(suskast) op gelijke wijze als ventilatieroosters
worden aangebracht. Het suskastgedeelte is
voorzien van absorptiemateriaal, figuur 14.25.

3 Zelfregelende kleproosters
Omdat bij hevige windaanval het lastig wordt de
stand van de kleppen steeds te regelen, bestaat
het gevaar dat de gebruikers het rooster maar he-
lemaal dichtzetten en zo dus de ventilatie onder-
breken. Daarom hebben de meeste fabrikanten
ook een type op de markt gebracht waarin, naast
de in te stellen klep, in de luchttoevoer van het
rooster een automatisch werkende zelfregelende
klep is aangebracht, figuur 14.24. Deze klep rea-
geert op de winddruk in de luchttoevoer van het
rooster waardoor een windkrachtonafhankelijke
constante luchtvolumeregeling wordt bereikt.
14.7 Geluidwerende kozijnen
Als de geluidbelasting van woningen en kantoren
door wegverkeer hoger is dan 55 respectievelijk
50 dB(A), eist het Bouwbesluit dat de geluidwe-
ring van de gevel hieraan wordt aangepast. Voor
rail- en vliegverkeer geldt iets dergelijks, evenals
bij sanering en renovatie. Deze paragraaf beperkt
zich tot de kierdichting van te openen gevel-
delen, zoals ramen en deuren in een houten
kozijn. Zie voor andere geluidsaspecten para-
graaf 14.1.2.

06950459_hfs14.indd 25 28-06-2005 15:26:05

 26

�������� ������������������
�������� ������������������
�������� ������������
��������

�������������������������������
��������������
����������
�������������� ����
����

���������
�������
� ��������������������� ����������

�� ��

� �������������������
Figuur 14.24 Zelfregelende kleproosters Bron: Aralco Nederland B.V.

14.7.1 Kierdichting varieert. De enkelvoudige kierdichting is goed

De consequenties blijven beperkt tot een geluid- toe te passen bij een gevelisolatie GA;k tot circa
belasting door wegverkeer van circa 60 dB(A) 30 dB(A).
bij woningen en van circa 65 dB(A) bij kantoren. Bij nieuwbouwwoningen komt dit overeen
Daarboven zijn speciale maatregelen nodig. In met een geluidbelasting door wegverkeer van
dit verband spreekt men vaak van enkele en 63 dB(A). Het Bouwbesluit stelt aan de kierdich-
dubbele kierdichting. Dit zijn algemene begrip- ting hogere eisen dan aan de luchtdichtheid.
pen, waarvan de uitwerking in de praktijk sterk Behalve detaillering en materiaal zijn ook enkele
uitvoeringsaspecten van belang. Uit de praktijk
��������������������� blijkt dat de akoestische prestatie erg gevoelig is
���������� voor het gelijkmatig aandrukken van het draai-
��������������
ende deel tegen de aanslag. Naast een goede
maatvoering is de kwaliteit van het hang- en
sluitwerk belangrijk. Bij hogere eisen (dubbele
kierdichting) zijn vaak extra hangpunten en een
�����������
meerpuntssluiting nodig. Speciaal bij dubbele
���
���

kierdichtingen zijn soms grote aandrukkrachten

������������
nodig, die alleen met daarop aangepast sluitwerk
������������������ gebruiksvriendelijk zijn te realiseren.

14.7.2 Dichtingsprofielen
������
De verschillende typen profielen zijn akoestisch
���������� niet gelijkwaardig. Borstelprofielen hebben akoes-
���
tisch geen nut. Kokerprofielen isoleren in de prak-
Figuur 14.25 Suskast tijk beter dan lipprofielen.

06950459_hfs14.indd 26 28-06-2005 15:26:10


��� � ���
Figuur 14.26 Typen kierdichtingsprofielen
Bron: R.C. Muchall, De geluidwering van kierdichtingsprofielen,
Gemeente Amsterdam, dienst O. en W.
Figuur 14.26 toont enkele gebruikelijke lip- en
kokerprofielen. De kokerprofielen verdienen
akoestisch gezien de voorkeur. Het linkerprofiel is
het meest gangbaar.
Kokerprofielen moeten over een klein traject
kunnen worden ingedrukt. De indrukking dient
echter minimaal 2 mm te zijn, terwijl de eenvou-
dige knevelsluitingen op een houten kozijn in
de praktijk een werking van maar 1 tot 1,5 mm
hebben. Deze zijn dus niet toereikend. Omdat de
sluitkrachten bij een goede kierdichting volgens
NEN 3662 Ramen en deuren – Mechanische eigen-
schappen tot meer dan 80 N kunnen oplopen,
hebben knevels met rol de voorkeur. Dit geldt
ook voor spanjoletten.
Bij hoge eisen is een dubbele kierdichting onver-
mijdelijk. Een dubbele kierdichting isoleert 10 tot
15 dB beter dan een enkele dichting. Dit verschil
in kwaliteit is niet door andere maatregelen in
de gevel te compenseren. De enige uitzondering
hierop zijn draaivalramen met een rondgaande,
ingebouwde kierdichting en een opdek (van het
raam op het kozijn). Als de profielen voldoende
zijn aangedrukt, leveren deze ramen ook goede
prestaties.
Bij de detaillering van houten kozijnen en de
keuze van het hang- en sluitwerk moet men ten
behoeve van een redelijke geluidsisolatie op de
volgende punten letten:
1 kokervormige profielen hebben de voorkeur
boven lipprofielen;
2 tochtprofielen moeten in de hoeken worden
doorgezet;
3 bewegende delen moeten vlak zijn en goed in
de aanslag passen. Ze mogen niet uitzakken of
scheeftrekken. Bij zware beglazing in draaiende
delen (bijvoorbeeld 4/20/8 mm dubbelglas) is
06950459_hfs14.indd 27
14 GEVELOPENINGEN 27
zwaarder raamhout nodig, evenals meer hang-
punten;
4 te openen delen moeten rondom gelijkmatig
tegen het profiel worden aangedrukt. De knevel-
werking moet circa 4 mm zijn.
�
14.8 Brandveiligheid van
gevelelementen
14.8.1 Brandveiligheidseisen
Gevelopeningen zijn belangrijk bij de beoorde-
ling van mogelijke brandoverslag naar hogere
verdiepingen en naar belendingen. Het Bouwbe-
sluit bevat dan ook diverse voorschriften voor de
brandveiligheid van gevelopeningen (prestatie-
eisen). Voor kozijnen in buitengevels worden eisen
gesteld aan de bijdrage tot de brandvoortplanting
en rookontwikkeling, alsmede aan de brandwe-
rendheid. Deze laatste eisen volgen uit de vereiste
Weerstand tegen Brandoverslag (WBO).
▶▶ De brandveiligheidseisen worden
besproken in deel 7 Bouwmethodiek, hoofdstuk 2
Bouwregelgeving
14.8.2 Brandvoortplanting
Het Bouwbesluit stelt eisen aan de mate waarin
een constructieonderdeel bijdraagt aan de
brandvoortplanting. Deze eisen dienen om te
voorkomen dat een brand zich onbeperkt ont-
wikkelt, zonder dat gebruikers voldoende tijd
hebben een brandend (deel van een) gebouw
veilig te verlaten. De bijdrage tot brandvoort-
planting komt tot uitdrukking in een klassenaan-
duiding.
De brandvoortplantingsklasse van een materiaal
is enerzijds afhankelijk van de mate waarin dat
materiaal vlam vat (vlamoverslagproef) en ander-
zijds van de snelheid waarmee een brand zich
er in horizontale richting over uitbreidt (vlamuit-
breidingsproef). Er zijn in totaal vijf klassen gefor-
muleerd, variërend van ‘zeer zwakke bijdrage’
(klasse 1) tot ‘materiaal voldoet niet aan de ba-
siseis (te grote bijdrage)’ (klasse 5).
Deze klassen worden vervangen door Europese
brandklassen volgens NEN-EN 13501-1. Sinds
2003 geldt er een overgangsperiode, waarin het
Bouwbesluit zowel de oude Nederlandse als de
nieuwe Europese klassen erkent.
28-06-2005 15:26:11
 28
Al naar gelang de situering van een constructie-
onderdeel in een gebouw schrijft het Bouwbe-
sluit verschillende brandvoortplantingsklassen
voor. Hoewel kozijnen constructieonderdelen
zijn, hoeven ze niet aan brandvoortplantings-
klasse 1 en 2 te voldoen (Europees respectievelijk
A2 en B); uitzondering hierop is de eis voor de
naar een brand- en rookvrije vluchtroute toege-
keerde zijde van een constructieonderdeel. Voor
kozijnen geldt derhalve een minimale eis van
brandvoortplantingsklasse 4 of Europese brand-
klasse D.
Voor houten gevelelementen geldt dat alle hout-
soorten met een volumieke massa van meer dan
550 kg/m3 behoren tot brandvoortplantings-
klasse 4 (bijvoorbeeld vuren en Oregon pine), en
die met een volumieke massa van meer dan
790 kg/m3 tot klasse 2 (bijvoorbeeld afzelia,
merbau).
Houten buitenkozijnen zijn meestal voorzien
van een afwerking. Verfsystemen op basis van
acrylaatdispersies (op waterbasis) voldoen veelal
aan klasse 3, die op basis van alkydhars meestal
aan klasse 4. Met de gangbare houtsoorten en
afwerksystemen wordt zonder meer aan de ba-
siseis van brandvoortplantingsklasse 4 voldaan.
Gevelpuien en logiesgebouwen
Bij gevelpuien in de brand- en rookvrije vlucht-
route, zoals een vluchttrappenhuis op de kop
van een woongebouw, en bij logiesgebouwen
geldt voor de naar deze vluchtroute toegekeerde
zijde (de binnenzijde dus) brandvoortplantings-
klasse 2 of Europese brandklasse B. In het alge-
��������������������������������
������������������
�������������
�������������
� �����
����
� �����
� ��
������������������
�������������
Figuur 14.27 Brandvoortplantingsklassen voor geveldelen
06950459_hfs14.indd 28
meen geldt voor 5% van het oppervlak in het
geheel geen brandvoortplantingseis.
Deze regel, bedoeld om te voorkomen dat ook
voor bijvoorbeeld lichtschakelaars, brand- en
rookmelders eisen zouden moeten gelden, is ui-
teraard ook op kozijnonderdelen te betrekken.
Eisen dichte geveldelen
De eisen voor de brandvoortplanting van kozij-
nen staan los van die voor dichte geveldelen.
Deze laatste zijn in figuur 14.27 weergegeven.
14.8.3 Rookontwikkeling
Om te voorkomen dat gebruikers van een ge-
bouw zich bij een beginnende brand door sterke
rookontwikkeling onvoldoende kunnen oriënte-
ren, zijn er eisen geformuleerd voor de rookpro-
ductie van de zijde van een constructieonderdeel
die naar een besloten ruimte is toegekeerd.
Voor de naar de ruimte gekeerde zijde van een
constructie (binnenzijde) geldt dat de rookdicht-
heid maximaal 10 m-1 mag bedragen. Indien
door de ruimte een brand- en/of rookvrije
vluchtroute voert, is dit maximaal 2,2 m-1. Voor
materialen die behoren tot klasse 1 van de bij-
drage tot brandvoortplanting laat het Bouwbe-
sluit een hogere rookdichtheid toe: maximaal
5,4 m-1. Deze Nederlandse klassen worden
vervangen door één Europese klasse: s2 volgens
NEN-EN 13501-1.
In het algemeen gelden deze grenzen aan de
rookdichtheid niet voor 5% van het oppervlak
Deze regel, bedoeld om bijvoorbeeld licht-
schakelaars, brand- en rookmelders te kunnen
� �����
�����
����
28-06-2005 15:26:12

toepassen, is uiteraard ook op kozijnonderdelen
te betrekken. Deze eisen zijn ook in verband te
brengen met de brandvoortplantingseisen,
figuur 14.28.
14.8.4 Brandoverslag
Voor brand is een combinatie nodig van brand-
baar materiaal, zuurstof en temperatuur (een
ontstekingsbron). Naarmate de brand zich
verder ontwikkelt, stijgt de temperatuur in de
ruimte, zodat overige materialen buiten de
vuurhaard eveneens gaan ontleden. De hierbij
vrijkomende gassen komen vervolgens weer tot
ontbranding, wat resulteert in een plotselinge
verdere toename van de temperatuur en vlam-
overslag. Meestal zal het aanwezige glas in de
gevel hierdoor springen, met als gevolg een
extra toevoer van zuurstof.
Bij voldoende zuurstoftoevoer in relatie tot de
hoeveelheid brandbaar materiaal blijft de vuur-
haard binnen de brandruimte. Bij onvoldoende
zuurstoftoevoer komen brandbare gassen, ont-
staan door ontleding, pas buiten de gevelope-
ningen tot ontbranding: hier slaan dan vlammen
uit.
De straling afkomstig van de vuurhaard, en de
eventuele uitslaande vlammen kunnen leiden tot
brandoverslag naar een ander gebouw of brand-
compartiment. Of dit ook werkelijk plaatsvindt,
is onder meer afhankelijk van de temperatuur
van de vuurhaard en/of de vlammen en van de
afstand tot de bedreigde gevel.
Voor buitenkozijnen is vooral de brandoverslag
van belang oftewel de uitbreiding van een brand
via de buitenlucht.
De brandoverslag dient men te bepalen van-
uit een gevelopening van de in brand staande
ruimte naar een gevelopening van een door
brandoverslag bedreigde ruimte. Artikel 3.9 van
NEN 6068 definieert een gevelopening als: die
delen van de gevel met een brandwerendheid
(met betrekking tot de scheidende functie; van
binnen naar buiten) van kleiner dan 30 minuten.
De weerstand tegen brandoverslag (WBO) in
minuten is gelijk aan de tijd, dat de maximale
waarde van de stralingsflux op een (opening
in de) gevel die door brandoverslag wordt be-
dreigd, kleiner is dan 15 kW/m2. 15 kW/m2 is een
genormeerde grenswaarde. Bij een hogere stra-
06950459_hfs14.indd 29
14 GEVELOPENINGEN 29
ling kunnen hout en kunststof tot ontbranding
komen. 4 kW/m2 is een kritische grens voor enkel
floatglas.
De grootte van de straling van de vuurhaard en
de eventuele vlammen die uit de gevelopenin-
gen slaan, wordt bepaald door de afmetingen
van het brandcompartiment (in relatie met de
hoeveelheid vuurbelasting) en het aantal en
de afmetingen van alle gevelopeningen in de
gevels. De vorm en de temperatuur van een
uitslaande vlam worden bepaald door alle in het
compartiment aanwezige gevelopeningen.
De norm biedt ook de mogelijkheid van een
gereduceerde brand uit te gaan. In dat geval
draagt slechts een deel van het brandcomparti-
ment bij aan de brand. Deze reductie heeft al-
leen effect bij brandruimten groter dan 50 m2.
Bij gebouwen lager dan 20 m mag altijd de ge-
reduceerde methode worden toegepast. Voor
gebouwen hoger dan 20 m mag dit alleen als
de gevel om de 20 m is voorzien van een extra
weerstand tegen brandoverslag. Deze extra
weerstand ontstaat door twee opeenvolgende
bouwlagen in de gehele gevel, inclusief de ko-
zijnen, 20 minuten brandwerend te maken (van
buiten naar binnen).
14.8.4.a Beperking
De berekeningsmethode is gebaseerd op een
stralingsmodel. Daarom mag de berekenings-
methode voor het beoordelen van de brandover-
slag niet worden gebruikt als tegenover elkaar
gelegen openingen minder dan 5 m uit elkaar
liggen. Dit is gebaseerd op het feit dat binnen
deze afstand niet is uit te sluiten dat een vlam
ook werkelijk de andere gevelopening raakt
(convectieve overdracht).
NPR 6091
Voor een aantal standaardplattegrond- en raam-
afmetingen noemt NPR 6091 Brandveiligheid
van gebouwen. Brandoverslag door straling tussen
ruimten veilige afstanden tussen openingen in de
gevel.
14.8.5 Brandwerendheid buitenkozijnen
Indien volgens de berekeningen maatregelen
nodig zijn, dan houden deze in het algemeen in,
dat een deel van de gevelkozijnen brandwerend
28-06-2005 15:26:12
 30

Brandvoortplantingsklasse1 Maximale
rookproductie
(rookdichtheid)1
volgens NEN 6065 of NEN-EN 13501-1 volgens NEN 6066
of NEN-EN 13501-1

Binnen Buiten2 Binnen

Onderste 2,5 m van gevel3 Geen speciale eis 12 Geen speciale eis

Brand- en rookvrije vlucht- 1 of A2 1 of A22 2,2 m-1 * of s2

route van celfunctie

Rookvrije vluchtroute van 1 of A2 1 of A22 5,4 m-1 of s2

celfunctie

Geveldelen hoger dan 13 m Geen speciale eis 22 Geen speciale eis

Brand- en rookvrije 2 of B 2 of B2 2,2 m-1 * of s2

vluchtroute

Rookvrije vluchtroute met 2 of B 2 of B2 2,2 m-1 * of s2

slaapfunctie4

Route vanuit subbrandcom- Geen speciale eis Geen speciale eis 2,2 m-1 * of s2
partiment gezondheidszorg

Route vanuit subbrand- Geen speciale eis Geen speciale eis 5,4 m-1 of s2
compartiment celfunctie

Cellen in celfunctie 3 of C 4 of D 2,2 m-1 * of s2

Rookvrije vluchtroute 4 of D 4 of D 2,2 m-1 * of s2

zonder slaapfunctie

Algemene basiseis 4 of D 4 of D 10 m-1 of s2

Kozijnen, ramen, deuren e.d. Geen speciale bepaling 4 of D Geen speciale bepaling

1
Geldt niet voor 5% van het oppervlak.
2
Voor kozijnen geldt klasse 4 of D. De toelichting bij het Bouwbesluit gaat ervan uit ‘dat deuren, ramen, ko-
zijnen en daarmee gelijk te stellen constructieonderdelen, zoals een ventilatierooster, niet kunnen voldoen aan
klasse 2 van brandvoortplanting’.
3
In geval van een vloer hoger dan 5 m boven het aansluitende terrein (niet voor rijtjeswoningen en dergelijke).
4
Woongebouw, logiesgebouw, bedgebonden gezondheidszorg en kinderopvang met slaapgelegenheid.
* 5,4 m-1 onder de voorwaarde dat de brandvoortplanting behoort tot klasse 1.

Figuur 14.28 Brandvoortplanting en rookproductie

06950459_hfs14.indd 30 28-06-2005 15:26:13


moet zijn. Brandwerendheid is de tijd in minuten
dat een bouwdeel weerstand kan bieden aan een
verhitting volgens de standaardbrand, zonder
dat het zijn functie verliest. Bij gevelpuien gaat
het in principe altijd om een scheidende functie.
Daarbij hoort een onderscheid in:
1 brandwerendheid van buiten naar binnen;
2 brandwerendheid van binnen naar buiten.
Bij de gevel van de brandende ruimte spreekt
men van ‘brandwerendheid van binnen naar bui-
ten’, bij de gevel waarnaar brandoverslag plaats-
vindt, spreekt men van ‘brandwerendheid van
buiten naar binnen’. Zoals reeds vermeld, heeft
een gesloten gevel, in de zin van NEN 6068, een
brandwerendheid van 30 minuten met betrek-
king tot de scheidende functie van binnen naar
buiten.
De brandwerendheid van kozijnen is slechts via
een beproeving vast te stellen. De beproevings-
methode en de toetsingscriteria staan in NEN
6069 Experimentele bepaling van de brandwerend-
heid van bouwdelen. Bij buitenkozijnen vindt toet-
sing plaats op de criteria ‘vlamdichtheid betrokken
op de afdichting’ en ‘thermische isolatie betrokken
op de warmtestraling’. Het raam moet dus vlam-
dicht zijn en op 1 m achter het raam mag niet
meer dan 15 kW/m2 straling worden gemeten.
Dichte geveldelen, behalve dichte delen in hou-
ten puien, voldoen gewoonlijk aan een brand-
werendheid van 30 minuten (beton, metselwerk,
houtskeletbouwwanden bekleed met gipsplaat).
Bij toetsing op brandoverslag zijn derhalve alleen
de gevelpuien (gevelopeningen) van belang. In
principe zijn voor buitenkozijnen de volgende
eisen te onderscheiden:
1 géén brandwerendheidseis;
2 brandwerendheidseis van 30 minuten (van
binnen naar buiten);
3 brandwerendheidseis van 20 minuten (van
buiten naar binnen).
1 Geen brandwerendheidseis
Het glas in de gevel(s) van de brandende ruimte
mag er bij het oplopen van de temperatuur uit
springen. Er is door de situering géén gevaar
voor brandoverslag naar een andere ruimte of
ander gebouw.
06950459_hfs14.indd 31
14 GEVELOPENINGEN 31
Glassoort: standaardfloatglas.
Constructie: geen nadere eisen voor de kozijnen.
2 Brandwerendheidseis van 30 minuten (van
binnen naar buiten)
Als het glas in de gevel(s) van de brandende
ruimte er door het oplopen van de temperatuur
uit springt, kan brandoverslag optreden naar een
andere ruimte of ander gebouw. Als maatregel
kan men kiezen voor het brandwerend uitvoe-
ren van de gevelopening(en) of een gedeelte,
doorgaans alleen de borstwering. Er zijn natuur-
lijk ook andere oplossingen denkbaar, zoals
het vergroten van de afstand tussen de gevel-
openingen.
Vaak is een brandwerendheid van 30 minuten
voldoende. De gevelopening valt dan niet langer
onder het criterium ‘gevelopening’ in de zin van
NEN 6068.
3 Brandwerendheidseis van 20 minuten (van
buiten naar binnen)
Bij een hoog gebouw (> 20 m) treedt brand-
overslag op naar een andere ruimte of ander ge-
bouw. Als maatregel kan men kiezen voor het 20
minuten brandwerend uitvoeren van de totale
gevel van twee bouwlagen, zodat mag worden
gerekend met een gereduceerde brand; zie ook
hoofdstuk 3 van NEN 6068. Dit is uiteraard al-
leen zinvol als hierdoor de maatregelen op de
overige verdiepingen beperkt in omvang kunnen
blijven.
14.8.5.a Praktijkwenken
In deze subparagraaf worden enkele praktijkwen-
ken gegeven.
Bewegende delen
Indien er bij een buitenkozijn sprake is van een
brandwerendheidseis van 20 of 30 minuten, dan
is het vrijwel niet mogelijk hierin een te openen
raam toe te passen. Ventilatieroosters zijn wel
mogelijk, indien ze materiaal bevatten dat bij
brand opschuimt. Hoewel hiervoor producten op
de markt bestaan, zijn de voor kozijnen gebruike-
lijke ventilatieroosters nog niet in brandwerende
uitvoering verkrijgbaar.
28-06-2005 15:26:13
 32
Brandwerendheid tussen 5 en 30 minuten
(bijvoorbeeld gelaagd glas)
Standaardfloatglas in enkel glas of isolerend dub-
belglas heeft een brandwerendheid van minder
dan 5 minuten.
Gelaagd en gehard glas en sommige borstwe-
ringspanelen hebben een grotere brandwerend-
heid van circa 10 minuten, maar voldoen niet
aan het criterium voor dichte geveldelen (30 mi-
nuten). Indien beide glassoorten in één gevel zijn
toegepast, dan zal het gelaagde/geharde glas
later kapot springen dan het standaardfloatglas.
Dit is van invloed op de brand en de wijze
waarop deze uitslaat. In het rekenmodel van
NEN 6068 moet men dergelijke beglazingen of
borstweringspanelen op twee verschillende ma-
nieren modelleren: als ‘gewone’ gevelopening
en als ‘dichte’ gevel. De berekening waarbij het
risico van brandoverslag het grootste is, geldt als
maatgevend.
Het is dus van belang, vóór de toetsing op
brandoverslag, de glassoorten (gelaagd of ge-
hard glas) of borstweringspanelen in het gevel-
ontwerp aan te geven; meestal gebeurt dit als
doorvalbeveiliging. Bijvoorbeeld gelaagd glas in
borstweringen, ter voorkoming van doorval, kan
ertoe leiden dat deze ook brandwerend moeten
worden uitgevoerd, teneinde brandoverslag te
verhinderen. De maatregelen ter voorkoming
van doorval kunnen dus van grote invloed zijn
op het al dan niet nemen van brandwerende
maatregelen.
Verticale brandoverslag
Brandwerende borstwering
Het is mogelijk dat er ondanks de aanwezig-
heid van een brandwerende borstwering alsnog
verticale brandoverslag optreedt. Het verder ver-
groten van deze borstwering kan enerzijds een
gunstig effect hebben – de veilige afstand wordt
immers vergroot – maar anderzijds soms ook een
nadelig effect. Door het verkleinen van de ope-
ning in de gevel kunnen namelijk de vlamlengte
en de temperatuur van uitslaande vlammen toe-
nemen, waardoor het risico van brandoverslag
juist weer groter wordt.
06950459_hfs14.indd 32
Vliesgevels
Bij grote openingen wordt in de brandruimte zo
veel zuurstof aangevoerd, dat er geen uitslaande
vlammen uit de gevel komen. De warmtestraling
die naar bovengelegen gevelopeningen wordt
afgegeven is dan zo laag, dat soms kan worden
volstaan met een veilige afstand van 0,3 m (de
dikte van de betonvloer).
Balkons
Met name balkonplaten hebben een gunstig ef-
fect op het voorkomen van verticale brandover-
slag. Door het overstek wordt de vlam verlegd
en daarmee de veilige afstand tot de bovenlig-
gende opening vergroot. Door het verleggen
kan echter het risico van brandoverslag in ho-
rizontale richting, zoals naar een tegenoverlig-
gend gebouw, weer toenemen, figuur 14.29.
Figuur 14.29 Vlamverlegging door balkon
Horizontale brandoverslag
Inwendige hoeken
Horizontale brandoverslag bij inwendige hoeken
komt slechts voor, als op deze hoeken ook de
scheiding tussen twee brandcompartimenten
ligt, figuur 14.30. De plaats van de scheiding
tussen brandcompartimenten kan dus van in-
vloed zijn op de voorzieningen ter voorkoming
van brandoverslag. Bij inwendige hoeken moet
men stralingsberekingen uitvoeren of kan men
de vuistregels van NPR 6091 hanteren.
Vlakke gevels
Bij vlakke gevels mag men er in het algemeen
van uitgaan dat de dikte van de bouwmuur een
28-06-2005 15:26:13

�����������������������������
������ ������
����������
����������
Figuur 14.30 Brandoverslag ter plaatse van inwendige
hoeken
voldoende veilige afstand schept om overslag
tussen naast elkaar gelegen brandcompartimen-
ten, zoals woningen, te voorkomen. Dit blijkt
ook uit NPR 6091.
Tegenovergelegen gevels
Overslag kan optreden naar bestaande belendin-
gen. Dit moet men volgens het Bouwbesluit ook
toetsen naar een fictief gebouw dat een spiege-
ling is van het te bouwen gebouw, waarbij de
perceelgrens als spiegellijn wordt gehanteerd.
Als de gevels van de belendingen minder dan
5 m verwijderd zijn van de gevel van het te reali-
seren gebouw, mag men niet meer rekenen met
het model van NEN 6068. Er zijn dan eigenlijk
altijd voorzieningen nodig. Bij overslag naar te-
genovergelegen gevels is met name het totale
oppervlak van de gevelopeningen maatgevend.
Veel openingen betekenen veel straling op de
belendende gevel.
14.8.6 Voorbeelden brandwerende houten
buitenkozijnen
Getoond wordt de uitvoeringswijze van houten
kozijnen met een brandwerendheid van 20 of 30
minuten. Hierbij zijn de uitgangspunten:
1 kozijnen met vast glas;
2 buiten- of binnenbeglazing;
3 brandwerendheid van buiten naar binnen
20 minuten;
4 brandwerendheid van binnen naar buiten
30 minuten;
5 isolatieglas met een brandwerende binnenruit;
06950459_hfs14.indd 33
14 GEVELOPENINGEN 33
6 een zo eenvoudig mogelijk ontlucht begla-
zingssysteem dat voldoet aan NPR 3577 Beglazen
van gebouwen.
Een ontlucht beglazingssysteem biedt bij een
brandaanval van buitenaf minder weerstand
vanwege het ontluchte systeem. Bij een aanval
van buitenaf mag men er echter van uitgaan
dat de brand minder heet is, omdat zich koude
buitenlucht kan inmengen. In de beproeving,
omschreven in NEN 6069, wordt voor deze ge-
vallen de gereduceerde standaardbrandkromme
gehanteerd.
Houtsoort
Bij de detaillering is onderscheid gemaakt tussen
hout met een volumieke massa van circa
450 kg/m3 (naaldhout) en van circa 700 kg/m3
(loofhout). De volumieke massa heeft invloed op
de inbrandsnelheid. Het enige wezenlijke verschil
in detaillering is dan ook de hoogte van de spon-
ning en de diepte van de glaslat (bij een brand
van buiten). In alle gevallen dient men hardhou-
ten glaslatten (volumieke massa > 500 kg/m3)
toe te passen. Western red cedar met een gemid-
delde volumieke massa van 370 kg/m3 is binnen
de gangbare kozijnprofielserie niet geschikt voor
het maken van brandwerende kozijnen.
Sponningmaten
Vanwege de vereiste glaslatdiepte en de vaak
wat dikkere brandwerende glassoorten moet
men kiezen voor een diepe sponning van
67 mm. In deze sponningen past glas met een
dikte van maximaal 36 mm.
De vereiste toe te passen sponningdiepte van
20 of 25 mm wijkt af van de standaard spon-
ningmaten van de KVT. Op grond hiervan is
te verwachten dat de timmerfabrieken hogere
prijzen zullen hanteren voor brandwerende bui-
tenkozijnen.
14.8.6.a Glas
Op basis van het werkingsprincipe is een viertal
verschillende typen brandwerend glas te onder-
scheiden. Dit onderscheid is essentieel, omdat
diverse glassoorten specifieke eisen stellen aan
het beglazingssysteem. Daarnaast is de stralings-
doorgang verschillend. Deze doorgang is een
toetsingscriterium voor de brandwerendheid en
28-06-2005 15:26:14
 34

Glassoort Werkingsprincipe Toepassingsvoorwaarden

Spiegeldraadglas draadnet houdt na breuk glas bij elkaar indien straling maatgevend,
maximaal 1,5 m2

Gehard/gecoat door harden wordt ruit minder oplegging in de sponning

gevoelig voor thermische breuk;
de coating vermindert de opwarming
van het glas en de stralingsdoorgang
minimaal 15 mm (feitelijk geldt
voor houten kozijnen ook een
minimum oplegging van 15 mm);
in isolatieglas moeten beide ruiten
gehard/gecoat uitgevoerd

Gelaagd, niet tussenlaag houdt van vuur

opschuimend gekeerde ruit bij elkaar; verkoling
(al of niet met tussenlaag vermindert opwarming
draadnet) glas en stralingsdoorgang

Gelaagd, tussenlaag schuimt op bij verhitting maximale en minimale

opschuimend en beperkt warmte- en stralings- glastemperatuur 40 en –15 °C.
doorgang In de gevel extra ruit met
pvb-folie tegen de brandwerende
ruit; ruit met folie aan buitenzijde
positioneren om uv-straling tegen
te houden

Figuur 14.31 Overzicht van glassoorten en hun brandwerendheid

is afhankelijk van het glasoppervlak. De tabel van
figuur 14.31 geeft een overzicht van de glassoor-
ten. Bij toepassing in een gevel is het belangrijk
om vast te stellen of het brandwerende glas en
de beglazingsmaterialen bestand zijn tegen uv-
licht en water. Dit is vaak een probleem.
Bij isolatieglas verdient het de voorkeur de brand-
werende ruit aan de binnenzijde te situeren.
De buitenruit van het isolatieglas kan men dan
vrij kiezen (glas met een zonwerende of HR-
coating).
De gecoate brandwerende glassoorten behoren
op grond van de coatingseigenschappen dan
automatisch tot de categorie HR-glas.
14.8.6.b Beglazingsdetails
Voor de in de tabel van figuur 14.31 genoemde
glassoorten zijn standaardbeglazingsdetails uit-
gewerkt. De tabel van figuur 14.32 geeft een
overzicht van het toepassingsgebied van de in
figuur 14.33 weergegeven details.
Bij de details in figuur 14.33 is voor de verschil-
lende glassoorten in een tabel weergegeven wat
het maximaal toelaatbare oppervlak is van dat
type glas voor brandwerendheden van 20 en 30
minuten getoetst op het criterium ‘thermische
isolatie betrokken op de straling’. De oppervlak-
ken in deze tabellen zijn berekend op basisgege-
vens uit relevante testrapporten van het Centrum
voor Brandveiligheid van TNO Bouw.
Bij de bepaling van de oppervlakken is uitge-
gaan van vierkante ruiten. Dit is de ongunstigste
hoogte-breedteverhouding. Bij rechthoekige ko-
zijnen zijn dus grotere oppervlakken toegestaan.
Voor de vlamdichtheid kunnen de maximale
afmetingen slechts worden verkregen uit eerder
genoemd testrapport. De kleinste van beide
gegevens is maatgevend. Als de maximale afme-
ting voor de vlamdichtheid maatgevend blijkt
en toch grotere oppervlakken wenselijk zijn, kan
men de kozijnen onderverdelen met extra stijlen
of dorpels.

06950459_hfs14.indd 34 28-06-2005 15:26:14

 14 GEVELOPENINGEN 35

Glastype 30 minuten brandwerend 20 minuten brandwerend

Naaldhout Loofhout Naaldhout Loofhout

Detail: Detail:

Buitenbeglazing
Spiegeldraadglas 1 1c 1c 1c
Gehard/gecoat 1a 1c 1c 1c
Gelaagd, niet opschuimend 1 1c 1c 1c
Gelaagd, opschuimend 1b 1d 1d 1d

Binnenbeglazing
Spiegeldraadglas 2 2 2 2
Gehard/gecoat 2 2 2 2
Gelaagd, niet opschuimend 2 2 2 2
Gelaagd, opschuimend 2 2 2 2

Figuur 14.32 Toepassingsgebied beglazingsdetails van figuur 14.33

14.9 Politiekeurmerk Veilig Inbraakwerendheid

Wonen®
Eind 1994 startte de Politieregio Hollands Mid-
den samen met de ministeries van Binnenlandse
Zaken en Justitie en de Stuurgroep Experimenten
Volkshuisvesting (SEV) een project om het aantal
inbraken te verminderen en de sociale veilig-
heid rond woningen en in de woonomgeving te
verbeteren. Er werd een handboek ontwikkeld
met eisen waaraan een veilige woning en dito
woonomgeving moeten voldoen. Woningen die
hieraan beantwoorden, krijgen de vermelding
‘getest en goedgekeurd voor het gebruik bij het
Politiekeurmerk Veilig Wonen®.’
Uit onderzoeksgegevens bleek het experiment
bijzonder succesvol. Door het treffen van in-
braakwerende voorzieningen daalde de inbraak-
kans. Tegenwoordig werken alle politieregio’s
met het keurmerk. Het Politiekeurmerk, figuur
14.34, wordt verleend aan woningbouwprojec-
ten die voldoen aan een pakket van eisen voor
inbraakwerendheid en sociale veiligheid. Er zijn
twee soorten pakketten, één voor bestaande en
één voor nieuwbouw. De eisen zijn in schalen
van reikwijdte ingedeeld. De nieuwbouwplannen
zijn ingedeeld volgens: wijkopzet, verkaveling,
detaillering en woonomgeving, bewonerspartici-
patie en beheer, en ten slotte het gebouw.
Van belang voor het Politiekeurmerk is niet al-
leen de situering van de deuren en de verlichting
van het pand, maar ook de kwaliteit van het
gevelelement. Voor nieuwbouw geldt een in-
braakwerendheidseis van drie minuten voor het
gehele gevelelement indien bereikbaar (dus niet
alleen het hang- en sluitwerk). Dit komt overeen
met weerstandsklasse 2 van NEN 5096 Inbraak-
werendheid – Gevelelementen met deuren, ramen,
luiken, vaste vullingen. De norm geeft aan dat
het gevelelement drie minuten weerstand moet
bieden tegen inbrekersset A, bestaande uit onder
andere een schroevendraaier.
Indien geveltimmerwerk hieraan moet voldoen,
dan zal in de eerste plaats de bereikbaarheid van
gevelelementen voor de gelegenheidsinbreker
moeten worden vastgesteld. Bepalend hiervoor is
NEN 5087 Inbraakveiligheid van woningen. Sinds
1 januari 1999 zijn beide normen aangewezen in
het Bouwbesluit.

06950459_hfs14.indd 35 28-06-2005 15:26:14

 36

��

���������������������� ���������������������
������������� ����������������

����
����

�
�
���������������� ���������������
�������������������������������� ���������������������

��������� ����������������������� � ��������� ����������������������� �

���������� ���������� ���������� ����������
����������������������� � � ����������������������� � �
���������������� ���� ��� ���������������� ���� ���
������������ ��������� ��������� ������������ ��������� ���������
�
�� ���������������� �� ������������������������������������
��

����
����

�
��������� ����������������������� � ��������� ����������������������� �
���������� ���������� ���������� ����������
����������������������� ��������� ����� ���������������� ��������� ���������
���������������� � � �
������������ � � �� ��
�
�� ���������
������������

�����������
����
����

���������������
������������
���������
��
����
�

���������������������������������

��������� ����������������������� �
��������� ����������������������� �
���������� ����������
���������� ����������
����������������������� � �
���������������� ��������� ���������
���������������� ���� ���
� ������������ ��������� ���������
�� ��������������
� ���������������
Figuur 14.33 Voorbeelden van brandwerende
beglazingssystemen

06950459_hfs14.indd 36 28-06-2005 15:26:15


Opmerkingen bij de details van figuur
14.33
• het opschuimende band moet bestand zijn
tegen water; de meeste banden/strips zijn dit
niet. Wel waterbestendig zijn bijvoorbeeld
Keraband of Promaseal PL;
• toepassing van siliconenkit is noodzakelijk,
omdat dit het enige ‘onbrandbare’ kittype is;
• steunblokjes moeten van onbrandbaar
materiaal zijn. Hierbij valt te denken aan
Vermipan en Flammi 12;
• de glaslatten moeten worden geschroefd.
NEN 5087
Definitie NEN 5087 Inbraakwerendheid van
woningen – bereikbaarheid van gevelelementen:
deuren, ramen en kozijnen.
Deze norm is bedoeld om de bereikbaarheid
van ramen, deuren en daarmee gelijk te stel-
len constructieonderdelen vast te stellen.
Horizontaal vlak van bereikbaarheid:
• terrein aansluitend aan de uitwendige
scheidingsconstructie van de woning;
• gemeenschappelijke verkeersruimte van
een woongebouw;
• niet in de woning gelegen, aan de woning
grenzende ruimte, die toegankelijk is vanaf
het aansluitend terrein of vanuit een gemeen-
schappelijke verkeersruimte;
• vlak dat via een vaste trap vanaf het aan-
sluitende terrein toegankelijk is;
• vanaf het aansluitende terrein of de ge-
meenschappelijke verkeersruimte is een
hoogte van 2,4 m ‘bereikbaar’;
• tot een maximale hoogte van 3,5 m vanaf
het aansluitende terrein of een gemeenschap-
pelijke verkeersruimte is een werkvlak (vloer,
balkon, plat dak en dergelijke) met een op-
pervlakte van ten minste 0,6 m × 0,6 m vol-
doende om een gedeelte van de gevel hierbo-
ven bereikbaar te maken voor de inbreker;
• in het aanzicht van de gevel is dan het ge-
deelte bereikbaar tot 0,6 m links en rechts van
het werkvlak en tot 2,4 m hoogte vanaf het
werkvlak.
06950459_hfs14.indd 37
14 GEVELOPENINGEN 37
Figuur 14.34 Politiekeurmerk Veilig Wonen®
Vervolgens heeft het Politiekeurmerk gevolgen
voor de keuze van afmetingen, materialen en
detailleringen. De regelgeving zelf stelt hier geen
beperkingen aan, maar het probleem is dat niet
alle afmetingen en detailleringen zijn beproefd
volgens NEN 5096. Timmerfabrieken en be-
slagleveranciers laten doorgaans alleen testen
uitvoeren op veel voorkomende uitvoeringen en
afmetingen.
Bestek
Geveltimmerwerk conform de eisen van het
Politiekeurmerk moet onverminderd voldoen aan
de eisen van de KVT. In het bestek dient duide-
lijk omschreven te staan welk geveltimmerwerk
inbraakwerend moet zijn. De gecertificeerde
timmerfabrikant beschikt over uitvoeringsricht-
lijnen om het betreffende geveltimmerwerk te
leveren.
Beproevingen
Drie typen beproevingen dienen op een gevel-
element, bijvoorbeeld een deur, uitgevoerd te
worden voordat het inbraakwerend mag worden
genoemd:
1 statische beproeving: op de deurvleugel wordt
ter plaatse van de sluitpunten een belasting uit-
gevoerd van 3000 N waarbij de uitbuiging niet
meer mag zijn dan 10 mm;
2 dynamische beproeving: zandzakslingerproef
uitgevoerd op het midden en de hoeken van de
kozijnvulling;
3 manuele beproeving: met behulp van een ge-
definieerde gereedschapset de vleugel dermate
te ontzetten dat toetreding mogelijk wordt. Er
wordt een bepaalde tijd genomen om de manu-
ele proef uit te voeren, de ‘inbreker’ mag 15 mi-
nuten gebruiken met een werkelijke contacttijd
op het gevelelement van 3 minuten. Alle gereed-
schappen, volgens gereedschapsset A, mogen
28-06-2005 15:26:16
 38
onbeperkt gebruikt worden, het hamergebruik is
echter beperkt tot 9 seconden.
Gereedschapsset A
Deze set, die wordt gebruikt om de manuele
beproeving volgens inbraakklasse 2 uit te voe-
ren, bestaat uit:
• één schroevendraaier lengte 375 mm;
• één schroevendraaier lengte 260 mm;
• één pijptang lengte 240 mm;
• één waterpomptang lengte 240 mm;
• één kunststof keg;
• houten keggen en aanvullend gereedschap
waaronder een hamer van 200 gram.
Wanneer inbraakklasse 3 of hoger gehaald dient
te worden, zal het gereedschap worden uitge-
breid met zwaarder gereedschap, onder andere
met een koevoet, slijptol en boormachine.
De statische, dynamische en manuele beproevin-
gen worden uitgevoerd door SHR Houtresearch
of SKG (Stichting Kwaliteit Gevelbouw).
Houten gevelelementen worden op inbraakwe-
rendheid getest door SHR, terwijl SKH daarop
gebaseerde KOMO-attesten-met-productcertifi-
caat uitgeeft.
Voorwaarden
Op basis van genoemde beproevingen bestaan
er voorwaarden voor de maximale raam- en
deurafmetingen en de minimale afmetingen van
kozijn-, raam- en deurhout. Deuren moeten ook
voldoen aan BRL 0803 Houten buitendeuren.
In geval van naaldhout geldt eveneens dat ze niet
van western red cedar mogen zijn en dat ze al-
leen van gelamineerd en gevingerlast naaldhout
mogen zijn. Bij vlakke deuren moet de deurom-
bouw naast en boven een glasopening minimaal
210 mm breed zijn, en de hoogte van een glas-
opening mag hoogstens 1100 mm bedragen.
14.10 Toegankelijkheid en
aanpasbaar bouwen
Aanpasbaar bouwen is een ontwerpsysteem,
bedoeld om woningen en/of woongebouwen op
een gemakkelijke en niet te kostbare manier aan
te passen aan de behoeften van mindervaliden.
06950459_hfs14.indd 38
Deze aanpassingen moeten al in het ontwerp
zijn geïntegreerd.
De eisen zijn opgenomen in het Handboek voor
Toegankelijkheid van de Federatie Nederlandse
Gehandicaptenraad (FNG). Er staan ook richt-
lijnen voor buitenruimten en gebouwen in. Bij
gebouwen wordt er onderscheid gemaakt tussen
de eisen voor dagelijkse gebruikers (basiseisen)
en bezoekers (aanvullende eisen).
14.10.1 Vrije doorgang, hoogteverschil
Het Bouwbesluit bevat ook eisen omtrent de
vrije doorgang en het hoogteverschil in de on-
deraansluiting bij deuren. De eisen gelden voor
een beperkt aantal deurkozijnen. Een definitie
van ‘vrije doorgang’ staat in NEN 2580 Opper-
vlakten en inhouden van gebouwen, zijnde ‘de
effectieve breedte bij een geopende deur’. Het
Bouwbesluit verwijst overigens sinds 2003 niet
meer naar deze definitie. Ook al hebben verschil-
lende deuren dezelfde dagmaat, dan nog kan
de vrije doorgang verschillen, afhankelijk van het
aantal graden dat de deur kan draaien, de dikte
van de deur en de afstand van het draaipunt
(de scharnierknoop) tot de deur, figuur 14.35-1.
Uitsteeksels als een deurgreep kunnen de vrije
doorgang verkleinen. Pas als een deur zo’n 180°
open kan, komt de vrije doorgang overeen met
de dagmaat van het kozijn. De eis aan het hoog-
teverschil in de onderaansluiting ter plaatse van
bepaalde deuren is in het Bouwbesluit uitgedrukt
ten opzichte van het aansluitende terrein:
0,02 m, figuur 14.35-2.
Geraadpleegde en aanbevolen
literatuur
1 Bouwbesluit (Staatsblad 2001, 410; Stb. 2002,
203, 516, 518, 582 en de Ministeriële Regelin-
gen Staatscourant 2002, 241; Stcrt. 2003, 101).
2 Handboek voor Toegankelijkheid. Federatie Ne-
derlandse Gehandicaptenraad (FNG).
3 KVT Kwaliteit van Houten Gevelelementen. Ne-
derlandse Bond van Timmerfabrikanten NBvT,
Bussum.
4 Muchall, R.C., De geluidwering van kierdich-
tingsprofielen. Gemeente Amsterdam, dienst O.
en W., 1986.
5 Technische Houtdocumentatie nummer B
28-06-2005 15:26:16
 14 GEVELOPENINGEN 39

����������
�������������
������������
�������

����������������
�����������������
���� �����������

�
�
�������������
������
����������
�������������� ��������������

� ��������������
�
�
� ����������������������� �������������
Figuur 14.35 Toegankelijkheid

18/2 aflevering december 1998. Centrum Hout,
Almere, 1998.
6 Wet Geluidhinder.
Normen
BRL 0803 Houten buitendeuren
DIN 7863 Nichtzellige Elastomer-Dichtprofile im
Fenster- und Fassadenbau; Technische Lieferbedin-
gungen
NEN 2057 Daglichtopeningen van gebouwen
NEN 2580 Oppervlakten en inhouden van gebou-
wen
NEN 2608 Vlakglas voor gebouwen. Weerstand
tegen windbelasting. Eisen en bepalingsmethode
NEN 2687 Luchtdoorlatendheid van woningen
– Eisen
NEN 2778 Vochtwering in gebouwen. Bepaling-
smethoden
NEN 3661 Gevelvullingen (deuren, ramen, vlies-
gevels) - Luchtdoorlatendheid, waterdichtheid, stijf-
heid en sterkte – Eisen
NEN 3662 Ramen en deuren – Mechanische ei-
genschappen
NEN 5087 Inbraakwerendheid van woningen
– bereikbaarheid van gevelelementen: deuren, ra-
men en kozijnen
NEN 5096 Inbraakwerendheid – Gevelelementen
met deuren, ramen, luiken, vaste vullingen
NEN 5128 Energieprestatie van woningen en
woongebouwen. Bepalingsmethode
NEN 5656 Gevelprofielen van rubber – Massieve
dragende en niet-dragende profielen – Specificatie
en beproevingsmethoden
NEN 6065 Bepaling van de bijdrage tot brand-
voortplanting van bouwmateriaal (combinaties)
NEN 6068 Bepaling van de weerstand tegen
branddoorslag en brandoverslag tussen ruimten
NEN 6069 Experimentele bepaling van de brand-
werendheid van bouwdelen
NEN 6073 Rekenkundige bepaling van de brand-
werendheid van bouwdelen. Houtconstructies
NEN 6702 Technische grondslagen voor bouwcon-
structies. TGB-1990. Belastingen en vervormingen
NEN 6710 Technische grondslagen voor bouw-
constructies – TGB 1990 – Aluminiumconstructies
– Basiseisen en eenvoudige basisrekenregels voor
overwegend statisch belaste constructies
NEN 6760 Technische grondslagen voor bouwcon-
structies. TGB 1990 – Belastingen en vervormingen.
Houtconstructies – Basiseisen – Eisen en bepaling-
smethoden
NEN 6770 Technische grondslagen voor bouwcon-
structies. TGB 1990 – Staalconstructies – Basiseisen

06950459_hfs14.indd 39 28-06-2005 15:26:17

 40

en basisrekenregels voor overwegend statisch be-

laste constructies
NEN-EN 13501-1 Brandclassificatie van bouw-
producten en bouwdelen – Deel 1: Classificatie op
grond van resultaten van beproevingen van het
brandgedrag
NEN-EN-ISO 10077-1 Thermische eigenschappen
van ramen, deuren en luiken – Berekening van de
warmtegeleiding – Deel 1: Vereenvoudigde
methode
NPR 2652 Vochtwering in gebouwen – Wering van
vocht van buiten – Wering van vocht van binnen
– Voorbeelden van bouwkundige details
NPR 3577 Beglazen van gebouwen
NPR 6091 Brandveiligheid van gebouwen; Brand-
overslag door straling tussen ruimten

06950459_hfs14.indd 40 28-06-2005 15:26:17

 15
Kozijnen, ramen en deuren van hout
ing. A. Reitsma, ir. A. van Tol

Teneinde opvoering van de productiviteit, de verbetering van de kwa-

liteit en verlaging van de kosten te bevorderen, wordt op het gebied
van houten buitenkozijnen, ramen en deuren veel aandacht geschon-
ken aan normalisatie en standaardisatie. De KVT (Kwaliteit van Tim-
merwerk) vormt de basis voor kwalitatief goed geveltimmerwerk dat
voldoet aan het Bouwbesluit. Voor de meest voorkomende raam- en
deurtypen zijn in de KVT houtzwaarten en houtprofielen gestandaar-
diseerd.
Ditzelfde geldt voor de details van de aansluitingen van de bewe-
gende en vaste delen aan het kozijn en de aansluitingen van de
kozijnen aan het omringend gevelwerk. Binnen de grenzen van regel-
geving en kwaliteitsrichtlijnen bestaat er zo voor ontwerpers en fabri-
kanten grote vrijheid voor het ontwerpen en vervaardigen van houten
gevelelementen.

06950459_hfs15.indd 41 28-06-2005 16:28:16

 42
Inleiding
Houten kozijnen, ramen en deuren worden in
Nederland gewoonlijk door een timmerfabrikant
geproduceerd in opdracht van een aannemer.
Dit gebeurt conform verstrekte of goedgekeurde
specificaties en tekeningen, die zijn ontleend aan
bestek en bestektekeningen. Door het ontbreken
van een directe relatie tussen timmerfabrikant/
toeleverancier en opdrachtgever/ontwerper
ontstond in het verleden de behoefte standaard-
details te ontwikkelen en kwaliteitseisen voor
geveltimmerwerk op te stellen.
De eerste publicaties van standaarddetails date-
ren van begin jaren zestig. Standaarddetails
Efficiënte Woningbouw (SEW 1961), uitgegeven
door het Bouwcentrum te Rotterdam, werd
al spoedig opgevolgd door de SEW 1964. In
datzelfde jaar publiceerde het toenmalige Hout
Voorlichtings Instituut (HVI) de Standaarddetails
voor Timmerwerk (SVT 1964).
Vanaf 1965 beval de overheid de SEW 1964 en
SVT 1964 aan voor de gesubsidieerde woning-
bouw. Als uitvloeisel daarvan verscheen in 1970
Standaarddetails Efficiënt Geveltimmerwerk (EG
’70), een uitgave van het Bouwcentrum.
Op het gebied van kwaliteitseisen verscheen
in de jaren zestig de Kwaliteit van Timmerwerk
(KVT), uitgegeven door het HVI, die later meer-
dere malen is aangepast:
• de invoering van nieuwe Europese houtmaten
leidde tot de KVT ’68, eveneens van het HVI;
• de KVT ’70 kwam na de invoering van regels
voor toelaatbare vochtgehaltes van kozijnhout,
nu als publicatie van de stichting KOMO.
Het onlosmakelijk verband tussen ontwerp
(EG ’70) en vervaardiging (KVT ’70) was reden
beide voorschriften samen te voegen en in één
serie Nederlandse Praktijkrichtlijnen onder te
brengen: NPR 3670 tot en met 3673. Het Ne-
derlands Normalisatie-Instituut (NNI) gaf die in
1985 onder de naam KVT ’80 uit.
De KVT groeide zo uit tot de algemeen geaccep-
teerde standaard in de Nederlandse bouwpraktijk,
met voorschriften en richtlijnen voor zowel het ont-
werpen als vervaardigen van geveltimmerwerk.
06950459_hfs15.indd 42
Na de komst van het Bouwbesluit in 1992 is
de KVT ’95 van kracht geworden, sinds 2004
weer kortweg de KVT. Uitgever is thans de Ne-
derlandse Bond van Timmerfabrikanten (NBvT).
De uit het Bouwbesluit voortvloeiende eisen
voor geveltimmerwerk op het gebied van onder
meer sterkte, veiligheid, water- en winddicht-
heid en energiezuinigheid zijn verzameld in de
beoordelingsrichtlijn BRL 0801 Houten gevelele-
menten uitgegeven door de certificerende instel-
ling Stichting Keuringsbureau Hout (SKH). De
KVT is een praktische uitwerking van deze BRL.
Geveltimmerwerk volgens de KVT voldoet ten
minste aan de eisen van het Bouwbesluit en mag
conform BRL 0801 worden geleverd met het
KOMO-certificatiemerk.
Ook de door de Stichting Garantiefonds voor
Timmerwerk (SGT) uitgevoerde garantierege-
ling van de NBvT is gebaseerd op de KVT-eisen,
evenals de externe controle die SKH daarop in
het kader van de certificatieregeling uitoefent.
15.1 Ontwerpaspecten
Hout is een beproefd materiaal voor hoogwaar-
dig vervaardigd industrieel geveltimmerwerk. Als
het om vormvrijheid gaat, dan zijn de mogelijk-
heden van houten kozijnen conform de KVT zeer
groot. Aan de ene kant kan een eigen signatuur
worden verkregen door de vorm van het kozijn,
met combinaties van rechte en/of gebogen vor-
men en de plaatsing van tussenstijlen en regels.
Aan de andere kant draagt ook de gekozen pro-
filering, de plaatsing in het bouwkundig kader
en de vrijwel onbeperkte kleurkeuze hieraan bij.
Met hout zijn naar verhouding grote kozijnafme-
tingen te realiseren. Het komt voor dat ontwer-
pers zonwering tot een integraal onderdeel van
het kozijn maken. Door genoemde aspecten kan
het houten kozijn zowel een bescheiden als een
prominente plaats in de architectuur innemen.
15.1.1 Levensduur
De levensduur van bouwwerken en hun onder-
delen wordt onderscheiden naar de technische,
economische en functionele levensduur. De tech-
nische levensduur wordt bepaald door het tijdstip
waarop het onmogelijk is geworden nog aan de
oorspronkelijke prestatie-eisen te voldoen.
28-06-2005 16:28:17

De economische levensduur wordt bepaald door
het tijdstip waarop een gelijkwaardig alternatief
financieel aantrekkelijker wordt. De functionele
levensduur is afhankelijk van de veranderende
behoeften van de gebruiker.
In de praktijk blijken vooral de economische
en de functionele levensduur van belang bij de
keuze tussen herstel respectievelijk sloop en ver-
vanging. Houten kozijnen, zo toont de praktijk,
zijn relatief eenvoudig aan te passen aan nieuwe
functionele eisen. Een voorbeeld hiervan is het
vervangen van enkel- door dubbelglas. Het reali-
seren van een kozijn met een grotere technische
levensduur dan de functionele of economische
levensduur heeft alleen zin als het kozijn demon-
tabel is (montagekozijnen) en de onderdelen
opnieuw kunnen worden gebruikt.
Voor alle houten kozijnen conform de KVT geldt
bij een juiste bouwkundige detaillering en goed
planmatig onderhoud een gemiddelde levens-
duur van 50 jaar. De KVT staat borg voor een
kwalitatief goed product, met een mogelijke ga-
rantie van 10 jaar. De aanzienlijk langere levens-
duur van een kozijn laat zich niet zonder meer in
een langere garantieperiode vertalen, omdat het
onderhoud in de gebruiksfase vrijwel altijd bui-
ten het bereik van de timmerfabrikant valt.
Onder invloed van duurzaam bouwen is de toe-
passing van houtsoorten met een lagere natuur-
lijke duurzaamheid toegenomen. Dit betekent
niet per definitie dat kozijnen van deze houtsoor-
ten een kortere levensduur of vaker onderhoud
nodig hebben. Wel kan te lang uitstel van onder-
houd eerder leiden tot gevolgschade en dus tot
hogere herstelkosten. Daarom is bij houtsoorten
met een lagere duurzaamheid een korter interval
tussen inspectiebeurten aan te bevelen.
De houtsoortkeuze heeft tevens gevolgen voor
de toegestane afwerkproducten, wat een verschil
in de onderhoudsfrequentie kan opleveren. Para-
graaf 15.13 gaat nader in op de invloed van
afwerkproducten en hun kleuren op het onder-
houd.
15.1.2 Klimaat
De detaillering van geveltimmerwerk is erop ge-
richt vocht en condenswater zo snel mogelijk af
te voeren. Vochtwering in gebouwen is geregeld
06950459_hfs15.indd 43
15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 43
via de functionele eisen van het Bouwbesluit.
De eisen zijn een gevolg van het Nederlandse
klimaat en de gebruikelijke combinatie van ma-
terialen en detailleringen. Grote dakoverstekken,
zoals die in landen met veel neerslag (sneeuw)
worden gebruikt, zijn in Nederland ongebruike-
lijk. Dat is jammer, want grote overstekken zijn
uitermate geschikt om de gevel te beschermen.
Daarom zijn ze ook opgenomen in maatregel
S061 van het Nationaal Pakket Woningbouw, zie
paragraaf 15.4.
De maatregelen en detailleringen in de KVT
zijn afgestemd op de geldende risicoklasse 3
uit NEN-EN 335-2 Duurzaamheid van hout en
op hout gebaseerde producten. Definitie van risi-
coklassen voor biologische aantasting: toegepast
bovengronds, niet onder dak. Bij toepassing in
risicoklasse 2 (bovengronds, onder dak) gelden
uiteraard minder zware eisen. Voor geveltimmer-
werk zijn deze echter niet nader uitgewerkt.
15.1.3 Aansluitingen
De aansluitingen tussen kozijnen en bouwkundig
kader worden geacht waterdicht of regenwerend
te zijn bij testen volgens genormeerde beproe-
vingsmethoden, zoals vastgelegd in NEN 2778
Vochtwering in gebouwen, bepalingsmethoden. De
NPR 2652 Vochtwering in gebouwen geeft aanwij-
zingen voor constructies in de woningbouw en
voorbeelden van details, zodat de constructies
bij goede uitvoering waterdicht (met winddruk)
of regenwerend (zonder winddruk) zijn. Tevens
geeft zij van bouwkundige scheidingsconstruc-
ties de prestaties van de binnenoppervlakte-
temperatuurfactor, inclusief kozijnen. In para-
graaf 15.6.1 worden de eisen aan aansluitingen
via principes uitgewerkt.
15.1.4 Inmetsel- en montagekozijn
In tegenstelling tot de ons omringende landen
wordt het houten kozijn in Nederland traditie-
getrouw al in de ruwbouwfase geplaatst (inmet-
selkozijn).
Deze praktijk is te verklaren uit de tijd dat ko-
zijnen nog een dragende functie hadden. In de
jaren vijftig nam de betonlatei deze functie over.
Dit gaf de mogelijkheid de kozijnen pas in een
later stadium te plaatsen, de zogenaamde mon-
tagekozijnen. Montagekozijnen worden pas in
28-06-2005 16:28:17
 44
de eindfase gemonteerd, tegen een stelkozijn dat
verankerd is aan het binnenspouwblad. Ze zijn
in dat opzicht te vergelijken met kunststof- en
metalen kozijnen.
De belangrijkste voordelen van montagekozijnen
zijn:
• minder kans op beschadigingen door latere
plaatsing in het uitvoeringsproces;
• optimale kwaliteit door aflakken en beglazen
in de fabriek onder geconditioneerde omstandig-
heden.
Bijkomende voordelen:
• voldoet door prefabricage en mogelijkheden
van demontage en hergebruik aan de uitgangs-
punten van duurzaam bouwen (zie maatregelen
S051 en S056 van het NPW, zie paragraaf 15.4;
• minder tot geen schilderwerk tijdens de
bouw;
• mogelijkheid voor uitgebreide garantie, zie
paragraaf 15.5.
De keuze voor montagekozijnen dient in het
bestek en op de tekeningen omschreven te zijn.
Een moderne Arbovriendelijke variant van het
montagekozijn is het Kapla-kozijn.
▶▶ In deel 12a Uitvoeren – techniek, wordt in
hoofdstuk 7 Uitvoeren van gevels het plaatsen van
het Kapla-kozijn besproken
15.1.5 Gevelsluitende elementen
De belangstelling groeit sterk voor geprefabri-
ceerde, op maat gemaakte binnenspouwbladen
die sluitend worden gemonteerd in de beton-
skeletten van bijvoorbeeld seriematige woning-
���������������������������������������������
�������������������������������������������
� ���
� ���
� ���
� ���
� ���
Figuur 15.1 Adviesafstanden bij verbindingen (geen voorschrift)
06950459_hfs15.indd 44
bouw. De elementen hebben geen dragende
functie. De met KOMO-attest-met-productcer-
tificaat leverbare, doosvormige gevelsluitende
elementen maken geen deel uit van de hoofd-
draagconstructie. Ze zijn, net als in de hout-
skeletbouw, opgebouwd uit stijl- en regelwerk,
compleet met isolatiemateriaal en beplating en
in veel gevallen ook voorzien van beglaasde en
afgewerkte kozijnen, zie paragraaf 15.11.
De reden voor de populariteit is dat het systeem
een geprefabriceerd en goed isolerend binnen-
spouwblad oplevert, waarbij de Rc-waarde van
3 m2 ∙ K/W en hoger eenvoudig te realiseren is.
Omdat binnenspouwblad en isolatie samenval-
len, ontstaat er ruimtewinst. Overigens is de
materiaalkeuze voor het buitenspouwblad geheel
vrij.
Voor kozijnen is het gevelsluitende element een
gunstige ontwikkeling, aangezien de aansluiting
op het kader onder geconditioneerde omstan-
digheden in de fabriek plaatsvindt. De belang-
rijkste voordelen zijn dus identiek aan die van
montagekozijnen.
15.1.6 Houten gevelbekleding
Bij een houten gevelbekleding bestaat de buiten-
schil uit stijl- en regelwerk met daarop ventile-
rend aangebrachte massief houten delen: hori-
zontaal, verticaal, diagonaal of in een combinatie
hiervan geplaatst. De dikte van de schil bedraagt
hooguit enkele centimeters. Om de aansluiting
van kozijn en gevelbekleding esthetisch verant-
woord te maken, plaatst men het kozijn in het
vlak van de bekleding. Hierdoor ontstaat het ka-
rakteristieke vlakke aanzicht, zo kenmerkend voor
houtskeletbouw met een houten gevelbekleding.
� ���
28-06-2005 16:28:18

15.1.7 Bijzondere kozijnvormen
Behalve vierkante, rechthoekige en ronde ko-
zijnen leent hout zich ook uitstekend voor bij-
zondere kozijnvormen. De vormgeving is vrijwel
onbeperkt. Als voorwaarde geldt wel dat het toe-
passen van drie aansluitingen in één hoek moet
worden voorkomen omdat dit de verbinding
verzwakt. Tussen de verbindingen moet men een
minimale afstand van 100 mm aanhouden voor
optimale verbindingen, figuur 15.1.
Voor scherpe hoekaansluitingen, zoals bij een
driehoekig kozijn, is een hoek van minimaal 40°
aanbevolen. Verder is het advies, vanwege ge-
vaar voor vochtophoping, steeds voor een rechte
onderdorpel te kiezen.
15.1.8 Ronde delen kozijnen en ramen
Er bestaat in Nederland een traditie van kozij-
nen met een boogvormige bovenzijde (toog).
Deze vorm is afgeleid van de boogvormige
gemetselde rollaag. Ronde vormen worden te-
genwoordig toegepast vanwege de decoratieve
functie, en voorts bij renovatieprojecten. Ronde,
gedeeltelijke ronde en ovale kozijnen zijn door
de timmerfabrikant in elke maat leverbaar. Wel
moet men rekening houden met een aantal aan-
dachtspunten:
• bij een hoekaansluiting mag de kleinste hoek
tussen een boogvormig deel en een stijl of dor-
pel niet kleiner zijn dan 45°, figuur 15.2;
• de straal van de binnenronding mag niet klei-
ner zijn dan 150 mm;
• bij ronde kozijnen met een draaiend deel mag
de kleinst mogelijke straal van het beslag niet
kleiner zijn dan 200 mm.
����
��
��
�������
��������������������
� �� �
Figuur 15.2 Hoekaansluiting
06950459_hfs15.indd 45
15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 45
15.2 Houtsoorten voor
geveltimmerwerk en
milieuaspecten
In de KVT staat nauwkeurig omschreven aan
welke kwaliteitseisen de materialen moeten vol-
doen. De ontwerper is vrij in het kiezen van een
geschikte houtsoort, zie de tabel van figuur 15.3,
en hoeft zich daarbij geen zorgen te maken over
de kwaliteit.
De certificerende instelling Stichting Keurings-
bureau Hout SKH controleert in de praktijk of de
producten aan de gestelde eisen voldoen. De
hierna volgende kwaliteitskenmerken dienen dan
ook alleen ter informatie.
15.2.1 Geschiktheid
Bij de keuze van de houtsoort voor geveltimmer-
werk is een viertal onderwerpen van belang:
1 geschiktheid;
2 esthetische aspecten;
3 milieuzaken;
4 prijs.
Overigens zijn deze zaken steeds in beweging
door veranderingen in beschikbaarheid, milieu-
inzichten, technische ontwikkelingen en houtprij-
zen. Met name de laatste zijn van belang wan-
neer er een lange periode ligt tussen bestekfase
en uitvoering. De geschiktheid van hout voor
geveltimmerwerk hangt niet alleen af van alge-
mene eigenschappen (sterkte, stabiliteit, duur-
zaamheid), maar ook van de aard en het aantal
natuurlijke onvolkomenheden in deze van nature
niet-homogene grondstof. De toelaatbaarheid
hiervan in kozijnen en ramen hangt af van de
mate waarin zij de prestatie van het eindproduct
onder normale omstandigheden beïnvloeden. In
de KVT staan alle kwaliteitseisen van hout voor
geveltimmerwerk nauwkeurig omschreven met
als uitgangspunt de NEN 5461 Kwaliteitseisen
voor Hout (KVH 2000).
KVH 2000
De KVH 2000 bestaat uit een serie NEN-nor-
men, die per houtsoort een indeling in kwali-
teitsklassen geeft. De indeling is gebaseerd op
visuele kenmerken als draadverloop, kwast-
grootte en vervormingen. De KVT vertaalt
de kwaliteitseisen van houtsoorten voor de
28-06-2005 16:28:18
 46
timmerindustrie naar de toepassing kozijnen
en ramen. Er wordt onderscheid gemaakt in
kozijnen en ramen, naaldhout en loofhout en
wel of geen afwerking. De onvolkomenheden
betreffen bijvoorbeeld draadverloop, groei-
ringbreedte, kwasten, scheuren en spint.
Kozijnhout van naaldhoutsoorten moet aan
strenge eisen voldoen. Door vingerlassen en/of
lamineren (upgraden), waardoor onvolkomen-
heden worden geëlimineerd, ontstaat ‘foutvrij’
hout. Voor loofhout gelden uitgebreide eisen,
uitgesplitst naar toepassing.
In de tabel van figuur 15.3 staat per houtsoort
aangegeven, welke wijze van upgraden is toe-
gestaan.
Diverse naald- en loofhoutsoorten bevatten,
afhankelijk van de leeftijd, kernhout (in de kern
van de stam). Het doortrekken van het zich
vormende kernhout met harsen, gommen en
looistoffen heeft tot gevolg dat het kernhout een
bescherming krijgt, een natuurlijke verduurza-
ming. De sapstroom in de boom vindt plaats in
het zogenoemde spinthout. Spint is minder duur-
zaam dan kernhout, en is vaak te herkennen aan
de lichtere kleur. Grenen heeft van nature een
groot aandeel spinthout en is daardoor vrijwel
niet toepasbaar in buitenkozijnen. Bij vurenhout
is het kernhout en het spinthout niet visueel van
elkaar te onderscheiden.
15.2.2 Duurzaamheid
Tot begin 1997 werd de duurzaamheid van een
houtsoort voor geveltimmerwerk bepaald door
testresultaten van houtmonsters die langdurig
in de grond werden geplaatst. Door de komst
van nieuwe houtsoorten is gezocht naar een me-
thode die sneller is en meer aansluit bij de toe-
komstige risicoklasse volgens NEN-EN 335-2 De-
finitie van risicoklassen voor biologische aantasting
van de beoogde toepassing. Op basis van een
versnelde methode heeft laboratoriumonderzoek
geleid tot een nieuwe Nederlandse indeling in
duurzaamheid van kozijnhout. De duurzaamheid
voor toepassing in geveltimmerwerk is opgeno-
men in de beoordelingsgrondslag 97-04 van SKH
Houtsoorten voor toepassing in geveltimmerwerk;
toelatingseisen en bepalingsmethoden.
Er is nu een situatie ontstaan waarbij de bekende
06950459_hfs15.indd 46
houtsoorten zijn ingedeeld in de natuurlijke
duurzaamheidsklassen 1 tot en met 5, terwijl de
nieuwe houtsoorten zijn ingedeeld in A of B:
A duurzaam voor toepassing in geveltimmer-
werk;
B duurzaam voor toepassing in geveltimmer-
werk, mits verduurzaamd.
Kortheidshalve is in de tabel van figuur 15.3
geen onderscheid gemaakt in duurzaamheid.
Wel is aangegeven of een houtsoort moet wor-
den verduurzaamd.
15.2.2.a Verduurzamen
De KVT omschrijft welke houtsoorten moeten
worden verduurzaamd. In de tabel van figuur
15.3 staat in de kolom ‘Verduurzamen’ aange-
geven om welke houtsoorten het gaat. Deze
dienen te worden verduurzaamd met KOMO-
certificaat, zie paragraaf 15.13, of er moeten
maatregelen worden genomen waardoor het
hout in de gebruiksfase geen hoger vochtgehalte
krijgt dan 20%. Hiervoor hebben verschillende
fabrikanten speciale verbindingen ontwikkeld.
▶▶ Het verduurzamen van hout wordt
besproken in deel 5 Afbouw, hoofdstuk 7
Conservering en schilderwerk
15.2.2.b Upgraden
Wanneer volhout niet aan de KVT-eisen voldoet,
is dit via technische processen alsnog realiseer-
baar. Lamineren en/of vingerlassen haalt onvolko-
menheden uit het hout en verhoogt de stabili-
teit. Zo ontstaat een hoge kwaliteit kozijnhout.
In het bijzonder vuren wordt gevingerlast en ge-
lamineerd. Dit gebeurt op grond van BRL 1704
Gevingerlast hout en verlengd plaatmateriaal en
BRL 2902 Gelamineerd hout voor niet-dragende
toepassingen. De belangrijkste kozijn- en raam-
onderdelen mogen niet van volhout vuren zijn,
maar uitsluitend van gevingerlast of gelamineerd
vurenhout, figuur 15.4.
28-06-2005 16:28:18
 Houtsoort Naaldhout / Gecertificeerd Verduur- Afwerking Hardheid Gemiddelde Brandvoort- Bijzonder-
(overeenkomstig Loofhout toegestaan 2 zamen volumieke plantings- heden
4
NEN 1015) massa (kg/m 3) klasse

06950459_hfs15.indd 47
(onbehandeld)

H: volhout O: verf op basis OA: onbehandeld

V: gevingerlast van oplosmiddel TA: transparant
L: gelamineerd toegestaan DA: dekkend
(en gevingerlast) W: verf op
waterbasis als
basissysteem
toegestaan 3

Gangbare houtsoorten
Rode meranti loofhout H nee O TA hard 640 4
(Shorea spp.)5 V W DA
L
Europees vuren naaldhout H ja O DA matig 460 4
(Picea abies)6 V hard
L
Merbau loofhout H nee O TA zeer 800 2
(Intsia spp.) V DA hard
Western naaldhout H ja O DA matig 490 4
hemlock/fir V hard
(Tsuga heterophylla)5 L
Western naaldhout H nee O OA zacht 370 4 onbehandeld beschut
red cedar W TA toepassen; beschermen
(Thuja plicata)5 DA in ruwbouwfase tegen
beschadigingen
Oregon pine naaldhout H ja O TA matig 530 3–4
(Pseudotsuga V DA hard
menziesii)
Iroko loofhout H nee O TA hard 650 3
(Milicia spp., V W DA
voorheen Clorophora excelsa)5
Minder gangbare houtsoorten
Sipo loofhout H nee O DA hard 650 3
(Entandrophragma V W
utile)5
15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT
47

28-06-2005 16:28:19
 48

Houtsoort Naaldhout / Gecertificeerd Verduur- Afwerking Hardheid Gemiddelde Brandvoort- Bijzonder-

(overeenkomstig Loofhout toegestaan 2 zamen volumieke plantings- heden
4
NEN 1015) massa (kg/m 3) klasse

06950459_hfs15.indd 48
(onbehandeld)

H: volhout O: verf op basis OA: onbehandeld

V: gevingerlast van oplosmiddel TA: transparant
L: gelamineerd toegestaan DA: dekkend
(en gevingerlast) W: verf op
waterbasis als
basissysteem
toegestaan 3

Noord-Europees / naaldhout H ja O DA matig 600 3 nieuwe houtsoort

Midden-Europees/ V hard voor kozijnen en ramen
Inlands lariks L
(Larix spp.)6
Europees grenen naaldhout H ja O DA matig 410 4 grenen is moeilijk
(Pinus sylvestris)6 V hard leverbaar in massief
L volhout vanwege
grote spintaandeel
Afrormosia loofhout H nee O DA zeer 700 3
(Pericopsis elata)5 W hard
Afzelia loofhout H nee O OA zeer 820 3
(Afzelia spp.)5 W TA hard
DA
Sapeli loofhout H nee O DA hard 690 3 nieuwe houtsoort
(Entandrophragma W voor kozijnen en ramen
cylindricum)6
Californian naaldhout H nee O OA zacht 370 4
redwood W TA
(Sequoia sempervirens)5 DA
Teak loofhout H nee O OA hard/ 660 3
(Tectona grandis)5 W TA matig
DA hard
Wengé loofhout H nee O TA zeer 850 2
(Millettia laurentii)5 W DA hard
Red lauan loofhout H ja O DA hard 620 3
(Shorea spp.)6 W
Sapupira loofhout H nee O DA zeer hard 750 3 nieuwe houtsoort
(Hymenolobium spp.)5 voor kozijnen en ramen

28-06-2005 16:28:19
 Houtsoort Naaldhout / Gecertificeerd Verduur- Afwerking Hardheid Gemiddelde Brandvoort- Bijzonder-
(overeenkomstig Loofhout toegestaan 2 zamen volumieke plantings- heden
4
NEN 1015) massa (kg/m 3) klasse

06950459_hfs15.indd 49
(onbehandeld)

H: volhout O: verf op basis OA: onbehandeld

V: gevingerlast van oplosmiddel TA: transparant
L: gelamineerd toegestaan DA: dekkend
(en gevingerlast) W: verf op
waterbasis als
basissysteem
toegestaan 3
Moabi loofhout H nee O DA hard 850 2 nieuwe houtsoort
(Baillonella toxisperma)5 W voor kozijnen en ramen
Bintangor loofhout H nee O DA hard 640 3 nieuwe houtsoort
(Salomonseil.) W voor kozijnen en ramen
(Calophyllum inophyllum)5
Khaya loofhout H ja O DA hard 500–650 4 nieuwe houtsoort
(Khaya spp.)6 W voor kozijnen en ramen
Witte seraya loofhout H ja O DA hard 510 4 nieuwe houtsoort
(Parashorea malaanonan)6 W voor kozijnen en ramen
Robinia loofhout H nee O DA hard 750 3 moeilijk tot zeer
(Robinia pseudoacacia)5 V W moeilijk te drogen;
L beperkt leverbaar
Inlands douglas naaldhout H ja O DA matig 530 3 nieuwe houtsoort
(Pseudotsuga menziesii) V hard voor kozijnen en ramen
L
Cedrela (ceder) loofhout H nee O DA hard 400–700 3
(Cedrela odorate)5 W
Amerikaans loofhout H nee W DA hard 540–770 3
mahonie V
(Swietenia spp.)5
Algemeen: Ramen die door de timmerfabrikant volgens katern 22 van de KVT worden uitgevoerd, behoeven geen verduurzaming.
1
De duurzaamheidsklasse en de duurzaamheid zijn op elkaar afgestemd volgens de vaste maatregelen S064 en S170 van het NPW. Zie ook paragraaf 15.4.
2
Leverbaar met KOMO-productcertificaat. Actuele inlichtingen bij SKH.
3
Voor toelating van de verfproducten zij verwezen naar ‘Beoordelingsgrondslag verf op hout’, SKH-publicatie 95.01.
4
De brandvoortplantingsklasse van de houtsoort wordt bepaald door de volumieke massa. In de praktijk speelt de afwerking een belangrijke rol.
5
Ook geschikt voor gevelbekleding en vakvulling. Zie ook paragraaf 15.6.5.
6
Geschikt voor gevelbekleding en vakvulling mits verduurzaamd.
15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT

Figuur 15.3 Houtsoorten voor kozijnen

49

28-06-2005 16:28:19
 50
� ������� � ������������
Figuur 15.4 Upgraden van hout
15.2.2.c Combinatie van houtsoorten
Van kozijnen wordt de onderdorpel het meest
belast door weer en wind en/of slijtage. Uit het
oogpunt van onderhoud en duurzaam bouwen
is het logisch de onderdorpel te vervaardigen
van een harde en/of duurzame houtsoort.
In enkele gevallen is dat ook mogelijk. Daarbij
moet men vooral letten op de onderlinge krimp-
en zwelpercentages, die redelijk met elkaar in
overeenstemming moeten zijn, en op de snel-
heid van het krimp- en zwelgedrag. Een voor-
beeld is een hardhouten (meranti) onderdorpel
in een vuren kozijn. Verder moet er een houtlijm
beschikbaar zijn die voor beide houtsoorten ge-
schikt is.
15.2.2.d Vochtgehalte
Het gemiddelde vochtgehalte van hout voor
geveltimmerwerk moet bij aflevering overeen-
komen met het evenwichtsvochtgehalte bij een
relatieve luchtvochtigheid van 75% en een tem-
peratuur van 20 °C. In de praktijk komt dit neer
op een waarde tussen de 14 en 18%.
15.2.2.e Brandeigenschappen
Houtsoorten zijn in diverse brandvoortplan-
tingsklassen in te delen. Dit is afhankelijk van de
volumieke massa en afwerking, zie de tabel van
figuur 15.3. Voor brandveiligheidsaspecten zie
paragraaf 14.7.1.
15.2.2.f Esthetische aspecten
Bij de keuze van de houtsoort speelt ook het
esthetische aspect een rol. Met name bij transpa-
rante afwerking of helemaal geen afwerking zijn
structuur, tekening en kleur van belang.
Een transparante afwerking beperkt wel het
aantal te kiezen houtsoorten, zie de tabel van
figuur 15.3.
06950459_hfs15.indd 50
� ����������� � ���������������������������
15.2.2.g Afwerken
Al naar gelang de duurzaamheidsklasse en de
specifieke eigenschappen, schrijft de KVT de toe-
gestane afwerking (transparant, dekkend of on-
behandeld) van de houtsoorten voor, zie de ta-
bel van figuur 15.3. Overigens zijn bij afwerking
met een dekkend systeem alle kleuren geschikt,
maar donkere kleuren worden afgeraden.
15.2.2.h Energie
Uit energieoogpunt scoort hout hoog op de
milieuladder. Zo is het energiegebruik bij win-
ning, verwerking en toepassing betrekkelijk laag
vergeleken bij andere materialen. Qua energie-
zuinigheid is een vuren kozijn op dit moment de
beste keus (bron: Milieuaspecten van kozijnen en
beglazingssystemen, ministerie van VROM, mei
1995). Bij eventuele verbranding geldt, dat het
materiaal hout gedurende de totale levenscyclus
evenveel koolstofdioxide gebruikt als afstaat
(CO2-neutraal). Tijdens de groei van bomen
wordt CO2 in hout vastgelegd. Bij verbranding
komt de eerder vastgelegde hoeveelheid CO2
weer vrij.
15.2.2.i Nieuwe houtsoorten
Naast de gangbare houtsoorten zullen zich de
komende jaren ook minder gangbare en nieuwe
soorten aandienen. Juist in het kader van verant-
woord bosbeheer is dit een wenselijke ontwikke-
ling. Deze soorten moeten, vóór toelating tot de
productie van kozijnen onder KOMO-certificatie-
merk, eerst aan een technisch onderzoek worden
onderworpen.
15.2.3 Milieuaspecten
De variabele maatregel S063 uit het NPW (zie
paragraaf 15.4) zegt, dat bij voorkeur duurzaam
geproduceerd hout moet worden gebruikt. Dit
wil zeggen dat winning en productie zodanig
28-06-2005 16:28:20

verlopen, dat het bos in stand blijft voor toe-
komstige generaties. Dit moet onafhankelijk
en betrouwbaar worden beoordeeld en gecer-
tificeerd.
Certificering van bossen
Het certificeren van bossen geschiedt aan de
hand van een aantal criteria. Deze behelzen
niet alleen de technische eisen waaraan ver-
antwoord bosbeheer moet voldoen, maar ook
de rol van de in en van de bossen levende
bevolking, de boswetgeving en de landinrich-
tingsplannen. Andere factoren zijn de water-
huishouding en de biodiversiteit. Dergelijke
criteria zijn onder meer ontwikkeld door de
Forest Stewardship Council (FSC), een instel-
ling geïnitieerd door natuurbeschermings- en
mensenrechtenorganisaties. De FSC accredi-
teert certificerende organisaties, die de criteria
van de FSC moeten onderschrijven en hanteren.
Ketenbeheer
Ook het ketenbeheer (chain of custody) – de weg
van bos, zagerij, transport tot en met verwerking
– verdient beoordeling. Dit voorkomt dat het
hout wordt verwisseld of vermengd met niet-
gecontroleerd hout. De eisen zijn er met name
op gericht het verantwoord geproduceerde hout
praktisch en administratief gescheiden en identi-
ficeerbaar te houden.
15.2.3.a Tropisch, niet-tropisch
Voldoet het houten kozijn of raam aan alle eisen
van zorgvuldigheid inzake de gebruikte grond-
stof, dan kan dit eindproduct een keurmerk
krijgen. Vooralsnog is er slechts een beperkte
hoeveelheid hout met een keurmerk op de markt
beschikbaar. Het gaat om geringe hoeveelheden
tropisch hout, maar naar verwachting zal de
stroom gecertificeerd hout in de komende jaren
gestaag groeien. Nu de discussie zich niet lan-
ger beperkt tot tropische bossen, zal straks ook
naald- en loofhout uit de gematigde streken met
een certificaat beschikbaar komen. Het Nationale
Pakket Woningbouw (zie paragraaf 15.4) spreekt
dan ook met nadruk over het gebruik van duur-
zaam geproduceerd hout, zowel tropisch als
niet-tropisch.
06950459_hfs15.indd 51
15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 51
15.3 Keuze houtprofielen en
afmetingen
Vanwege de beschikbare handelsmaten, mini-
mumafmetingen, garantie, KOMO-certificering
en kosten is het raadzaam te kiezen uit de serie
standaardprofielen en -afmetingen die in de loop
der tijd zijn ontwikkeld. Figuur 15.5 geeft een
overzicht van deze profileringen en de toepas-
sing. De gekozen profileringen bepalen het aan-
zicht van het kozijn. Voor de benamingen en af-
metingen van de profileringen zie figuur 15.6 en
15.7. Er bestaan verschillende typen sponningen:
binnen- en buitensponningen en sponningen
met breedtes van 67 of 51 mm.
De wisselsponning komt voor bij de dorpel met
zowel een binnen- als buitensponning. Ter illus-
tratie zijn in de figuren 15.8 tot en met 15.10
drie kozijnen uitgewerkt met dezelfde houtma-
ten, maar met variatie in de sponningen.
15.3.1 Algemene eisen
De KVT-detaillering is gericht op het zo snel mo-
gelijk doen aflopen van regen- en condenswater.
Hierbij gelden de volgende principes (NEN 3253
Bescherming van hout voor woning- en utiliteits-
bouw):
1 de bovenzijden van onder- en tussendorpels
moeten aan de buitenzijde schuin aflopen onder
een hoek van 9° met het horizontale vlak, figuur
15.6 en 7;
2 de onderzijden van boven- en tussendorpels
moeten aan de buitenzijde worden voorzien van
een waterhol, figuur 15.6, of aan de voorzijde
van een doelmatig lekprofiel bij toepassing van
buitensponningen figuur 15.9-2 en 4.
3 waterslagen onder kozijnen moeten een hel-
ling hebben van circa 15° met het horizontale
vlak en reiken tot ten minste 30 mm buiten het
gevelvlak.
15.3.2 Houtmaten
De toelaatbare lengte van tussenstijl en/of de
tussendorpel bepaalt de afmeting van een kozijn
in de beoogde situatie (windsnelheidsgebied/
hoogte). De meest gangbare maten zijn
67 × 90, 67 × 102, 67 × 114 en 67 × 139 mm,
zie de tabel van figuur 15.11. Hoofdstuk 14
Gevelopeningen bevat informatie over het be-
28-06-2005 16:28:20
 52

Inmetsel- Montage- Houtmaat Sponning Toepassing

kozijnen kozijnen

67 × 139 67 buiten Kozijnen met de sponning en de vaste of

67 × 114 draaiende delen (ramen en deuren tot 54 mm)
67 × 102 aan de buitenzijde, met scharniersponning.
��

��

(voorbeeld zie figuur 15.8)

67 × 139 67 buiten Kozijnen met de sponning en de draaiende

67 × 114 delen aan de buitenzijde, zonder scharnier-
67 × 102 sponningen. Voor isolerend dubbelglas tot
��

��

30 mm dik of ramen en deuren van 54 en 67 mm.

67 × 114 51 buiten Kozijnen met de sponning en de vaste of

67 × 102 draaiende delen aan de buitenzijde. Bij dit
67 × 90 profiel de glaslatten gelijk met kozijn, scharnieren
��

��

buiten het kozijn. (voorbeeld zie figuur 15.9)

67 × 114 51 buiten Kozijnen met de sponning en de

��

��

67 × 102 vaste of draaiende delen aan de

67 × 90 binnenzijde. Aan de buitenzijde
een strak aanzicht.
�������������������
(voorbeeld zie figuur 15.10) ��������������

Figuur 15.5 Keuze van houtprofielen

palen van de afmetingen van kozijnstijlen. Voor
woningbouw tot 15 m hoog is in het algemeen
een doorsnede van 67 × 90 mm voor de maat-
gevende tussenstijlen en -dorpels voldoende, bij
een lengte tot maximaal 2,0 m. De afmetingen
van raamhout worden, behalve door de grootte
van het raam, vooral bepaald door dikte en ge-
wicht van het glas.
Afwijkende kozijnen
Binnen de KVT zijn de ontwerpmogelijkheden
voor kozijnen zeer uitgebreid. Indien ontwer-
pers toch van de KVT afwijkende kozijnen wil-
len toepassen, moeten zij zich realiseren dat
dit veel consequenties met zich meebrengt.
Pas in een laat stadium wordt duidelijk of het
ontwerp leverbaar is met KOMO-certificaat
en SGT-garantie. De investeringen in tijd en
kosten zijn dan al gemaakt. Beter is eerst na te
gaan of het ontwerp door enige aanpassing
binnen de eisen van de KVT te realiseren is.
Afwijkende oplossingen zijn slechts met
KOMO-certificatiemerk te leveren na voor-
afgaande overeenstemming tussen de tim-
merfabrikant als certificaathouder en de certi-
ficerende instelling (SKH). Aangetoond moet
worden dat de oplossing voldoet aan de pres-
tatie-eisen van Beoordelingsrichtlijn BRL 0801
Houten gevelelementen. Zolang de timmerfa-
briek nog niet bekend is, kunnen SKH en ook
SGT de architect of aannemer geen zekerheid
bieden. Dit komt omdat een productcertifi-
caat productieplaatsgebonden is.
15.3.3 Draaiende delen
De profielafmetingen voor ramen zijn: 38 × 67,
54 × 67, 54 × 78, 54 × 90 en 67 × 90 mm. In
raamhout van 54 mm dik is zowel enkel- als
dubbelglas tot maximaal 17 mm dik te plaatsen.
Raamhout van 67 mm dik staat in het algemeen
circa 20 mm dik isolerend dubbelglas toe. In
bijzondere gevallen past hierin isolatieglas tot
30 mm dik. Bij draaiende delen wordt rond-
gaande kaderdichting gebruikt.

06950459_hfs15.indd 52 28-06-2005 16:28:21

 15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 53

� � � � �

�
����������� ���������
� � �
� � �
� � � �
�������������������������
��������������������������������������
�����������������������
� �

� � �

� �
� �
�
� �
�

�����������
� � �����������������������������������
��������������������������������
� �������������
� �
� � ����������������������������������
�
� � ��������������������������������
���� �
�
� � � �����������������������������������������
������������������������������������
�
���������������������������������
�
� �
��������������� �
� � � ��������������
�
�
� � �
��������������
� �
�����������������
�
� ��������
�
�
������������ � �������������������
�
� �
����������������������������
� ����������������������� ������������
�
� � ������� ����������
�
� �
�
�
� � �
�
� � � �
� �
� � �
�
� �
�

�
�����������

�
� � � � �
�

� ����������������������������
Figuur 15.6 Benamingen in de profileringen

06950459_hfs15.indd 53 28-06-2005 16:28:21

 54

��������������������
�� �� �� �� �� ��
� � � �

�
�
������ ������
������ ������
�

� ��

��
��

�� ��

� �
� ������������������������������� � ������������������������������

�� ��

��
��

� �
����

����� �����
����

������ ������
������ ������

��
��
��

��

�� �� �� �� �� ��

� �
� ������������������������������ � ������������������������������

� � ��������������� �
��

��

� �
��

��

� �
������ ������
������ ������
��

��
��

��
��

��
��

�
� �
� ��������������������������� ���������� � ��������������������������� ����������

06950459_hfs15.indd 54 28-06-2005 16:28:22

 15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 55

� ��������������� � �
�� �� ��
� �

�
� �

������ � �
������
15.3.4 Beglazing en glaslatten
De manier van beglazing dient zo te worden
���������� uitgevoerd dat er óf geen water in de sponning
komt óf dat het water dat alsnog in de sponning
��
komt, snel wordt afgevoerd. Deze functionele
��������������������������������������� eisen zijn vastgelegd in NEN 3576 Beglazing van
� kozijnen, ramen en deuren. Volgens de KVT ver-
� ������������������������������
vaardigde kozijnen voldoen aan deze eisen. Voor
meer informatie over beglazingssystemen en de
��
beglazingsprofielen, zie paragraaf 15.6.6.
����������

Glaslatten kunnen van hout of aluminium zijn.

��

�
�����
Aluminium glaslatten langs de onderdorpel
moeten op de dam (dag) worden bevestigd, niet
������ in de sponning, om problemen met vocht en
������ ongedierte te voorkomen. De zogenaamde stoel-
tjesprofielen zijn daarom sinds 1999 niet meer
��

toegestaan op naaldhout. Ter bescherming van

��

naaldhouten dorpels zijn brede glaslatten (neus-

�� �� �� latten) of dorpelafdekkers voorgeschreven.
�
� ������������������������������

��������������������������������������� 15.4 Dubo en het NPW

����������
�
Eind 1996 is door Stichting Bouwresearch (SBR)
in het kader van duurzaam bouwen (dubo) het
��

� Nationaal Pakket Woningbouw Nieuwbouw

(NPW) uitgebracht. De publicatie bevat varia-
��
��

� bele en vaste maatregelen voor alle partijen in

de bouw op het terrein van initiatief, ontwerp,
������ uitwerking, productievoorbereiding, realisatie en
������
gebruik.
Ook in het kader van dubo is hout een uitste-
kend materiaal voor gevelelementen.
��

Hout voldoet aan de achterliggende gedachten

van de dubo-maatregelen zoals:
� • zuiniger gebruik (verlengen levensduur);
� ��������������������������� ���������� • beperken onderhoudsbehoefte;
Figuur 15.7 Sponningmaten bij kozijnen • vergroten flexibiliteit en aanpasbaarheid van
bouwdelen;
• vergroten gebruik herbruikbare bouwcompo-
nenten;

06950459_hfs15.indd 55 28-06-2005 16:28:22

 56

������

��������
�����

�����
�
�

� � �����
�

�����
������
�������

������
��������
�
�����
������������
�����
�
������ ������ ������

����� ����� �����

����� �����
����� �����
�����

� � � ������
��������������������������������
�������������������������������������� ���������� �
Figuur 15.8 Voorbeeld van kozijn met houtmaat 67 × 114 en een sponning van 67 mm aan de buitenzijde

• keuze op basis van milieumaten (verminde- keramische elementen, staalplaat, natuursteen,

ren schadelijke emissies, bevorderen gebruik
vernieuwbare grondstoffen en het beperken van
afval).
15.4.1 Materiaal
Dubo-maatregelen ten aanzien van materiaal zijn
in dit verband:
• S054 Beperk de hoeveelheid en onderhouds-
frequentie van het schilderwerk (variabel);
• S063 Indien hout wordt toegepast, pas dan
duurzaam geproduceerd hout toe;
• S064 Stem de duurzaamheidklasse van hout
en de eventuele oppervlaktebehandeling en/of
verduurzaming per geval af op de beoogde toe-
passing (vast);
• S081 Gebruik bij totale houtverduurzaming
producten die milieubewust verduurzaamd zijn;
• S132 Gebruik voor buitenafwerking gevel:
metselwerk of hout (variabel);
• S170 Pas in buitengevels montagekozijnen
toe (variabel);
• S177 Gebruik raamdorpels bestaande uit
gegoten composietsteen of prefab-beton (varia-
bel);
• S248 Gebruik als naadafdichting: PE-rolband
of EPDM-rubber; gebruik als kierafdichting
bij raam- en deuraansluitingen: EPDM- en
EPT-rubber; achter aftimmerlatten: PE-band
(variabel);
• S252 Gebruik als elastische kit: siliconenkit of
polysulfidekit; gebruik als elastisch-plastische kit:
watergedragen acrylaatkit (vast);
• S291 Gebruik voor schilderwerk hout buiten:
oplosmiddelarm verfsysteem (variabel);
• S369 Streef naar ‘schuim- en kit-arme’ detail-
lering (variabel).
Geveltimmerwerk conform BRL 0801 en op basis
van de KVT voldoet aan alle vaste maatregelen.
Het overzicht van de geschikte houtsoorten in de
tabel van figuur 15.3, met per houtsoort de mi-
nimale maatregelen voor verduurzaming, is afge-
stemd op de bijbehorende risicoklasse en voldoet
daarmee aan S170 en S064.

06950459_hfs15.indd 56 28-06-2005 16:28:23

 15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 57

������
�

�����

�����
�
�

� �
�
�����

�����
������������

������������������������������� ������
�������� � �
� � ��������������������
� ��������������
� ������������� �����
� �������������
������������ �����

�
������ ������ ������
�����
����� �����
����� �����
�����
����� �����

� � � ���������� ������

�
Figuur 15.9 Voorbeeld van kozijn met houtmaat 67 × 114 en een sponning van 51 mm aan de buitenzijde

Een van de uitgangspunten is het beperken van
materialen die schadelijke emissies uitstoten
naar lucht, water of grond. Materialen op basis
van chemische processen moet men daarom
zo min mogelijk gebruiken. Oplosmiddelarme
verfsystemen verdienen sterk aanbeveling. Sinds
2004 mogen timmerfabrieken in het kader van
de Arbovoorschriften geen verf meer gebruiken
met meer dan 150 g oplosmiddel per liter verf.
In het kader van dubo wordt aan S291 voldaan,
als men voor buitenschilderwerk een verf van
type AA (watergedragen alkydemulsies), AC (wa-
tergedragen acrylaatdispersies) of HS (high solid)
gebruikt. Natuurverf voor buitentoepassing krijgt
in het NPW geen aanbeveling.
15.4.2 Energiebesparing
Dubo-maatregelen ten behoeve van energie-
besparing zijn onder andere:
• S002 Realiseer een energieprestatie die beter
is dan de eis in het Bouwbesluit (variabel);
• S003 Realiseer een extra gunstige energie-
prestatie (variabel);
• S009 Neem een tochtportaal aan entree/tuin-
zijde op (variabel);
• S011 Zet galerij, loggia of balkon dicht met
(enkel)glas (variabel);
• S016 Gebruik HR-glas met U ≤ 1,2 W/m2 · K
in alle verwarmde ruimten (vast);
• S019 Pas verbeterde kierdichting toe bij
bewegende delen in kozijnen (variabel);
• S020 Plaats een brievenbus met verhoogde
tochtwering (vast);
• S027 Optimaliseer het woningontwerp op
daglichttoetreding en passief gebruik zonne-
energie (variabel);
• S031 Plaats een verhoogd aandeel van het
glasoppervlak dichtbij het plafond (variabel);
• S441 Zorg voor daglichttoetreding in het
trappenhuis bij meergezinswoningen (vast);
• S473 Pas zelfregelende ventilatieroosters toe
(variabel);

06950459_hfs15.indd 57 28-06-2005 16:28:24

 58

�
������

�����

� �����
�

� � �����
�

�����

������������

������
��������
�

�����

�������������������
���������� �����
������������
������������������������
�
����� ����� ����� �����
����� �����
�����

������ �����
������ ������

� � � ������
�
Figuur 15.10 Voorbeeld van kozijn met houtmaat 67 × 114 en een sponning van 51 mm aan de binnenzijde

• S482 Maak een serre aan de woning buiten zomer. Het effect kan dan weer verloren gaan
de thermische schil (variabel). door de noodzaak van een hoger ventilatievoud.
Toepassing van zonwering kan hierin verbetering
Goede isolatie van de bouwkundige schil is uit- brengen.
gangspunt bij energiebesparing, leidend tot een
lage EPC. In de gebouwschil zorgde het raam Een verhoogde tochtwering van de bewegende
vroeger voor een slechte warmte-isolatie. Met de delen van kozijnaansluitingen beperkt de onbe-
komst van HR-glas, dat een warmtereflecterende, wuste ventilatieverliezen. Een goede kierdichting
transparante metaallaag heeft, is dit veranderd. levert naar verhouding een goede bijdrage aan
De U-waarde van HR-glas hangt af van de soort de luchtdichtheid.
coating, de spouwvulling (argon en krypton iso-
leren beter dan lucht) en de spouwbreedte. Een ▶▶ Duurzaam bouwen op de verschillende
breedte van 15 mm geeft een optimale isolatie. schaalniveaus wordt behandeld in deel 7
Zie hoofdstuk 14 Gevelopeningen. Bouwmethodiek, hoofdstuk 5 Duurzaam bouwen
Door een verhoogd aandeel aan glasoppervlak
dicht bij het plafond is er minder behoefte aan
kunstlicht. Om te voldoen aan S031, moet ten
minste 75% van het glasoppervlak boven de
halve vertrekhoogte zijn geplaatst.
Bij grote glasoppervlakken dient men rekening
te houden met hoge binnentemperaturen in de

06950459_hfs15.indd 58 28-06-2005 16:28:24


15.5 Stichting Garantiefonds voor
Timmerwerk (SGT)
De garantieregeling van de door de NBvT eind
1982 opgerichte Stichting Garantiefonds voor
Timmerwerk (SGT) voorziet in een collectief
verzekerde garantie op geveltimmerwerk dat
conform de kwaliteitseisen en -richtlijnen van
de KVT is vervaardigd. De ruim 130 bij de SGT
aangesloten timmerfabrieken zijn alle lid van de
NBvT. SGT-aangeslotenen zijn tevens houder van
de KOMO-kwaliteitsverklaringen die door de
minister van VROM in het kader van het Bouw-
besluit zijn erkend voor buitenkozijnen met
ramen, voor deuren en voor binnenspouwbladen
van hout.
De externe controle op de kwaliteit van product
en productie voert de certificerende instelling
(SKH) uit. Opdrachtgevers die zich willen verze-
keren van de verzekerde SGT-garantie op met
KOMO-kwaliteitsverklaring te leveren geveltim-
merwerken doen er verstandig aan dat uitdruk-
kelijk in het bouwbestek op te nemen, niet alleen
in de besteksparagraaf voor het betreffende
bouwdeel, maar uitdrukkelijk ook in het hoofd-
stuk dat over de oplevering gaat.
Aanbevolen wordt om in de besteksparagraaf
voor geveltimmerwerk onder Kwaliteit en Garan-
tie de volgende tekst op te nemen: ‘Houten ge-
velelementen (kozijnen en ramen) respectievelijk
buitendeuren respectievelijk gevelvullende ele-
menten van hout te leveren met KOMO-attest-
met-productcertificaat Houten Gevelelementen
resp. Houten Buitendeuren resp. Binnenspouwblad-
segmenten en onder garantie van de Stichting
Garantiefonds voor Timmerwerk SGT.’
De verwijzing naar de SGT is van belang, omdat
de KOMO-kwaliteitsverklaring op zichzelf geen
garantie biedt. Aanbevolen wordt voorts in het
hoofdstuk over de oplevering een tekst van de
volgende strekking op te nemen: ‘Tijdens het
opnemen en goedkeuren dienen de garantie-
certificaten van de Stichting Garantiefonds voor
Timmerwerk, bestemd voor de eigenaar van het
gebouwde, aan de directie te worden overhan-
digd of getoond.’
06950459_hfs15.indd 59
15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 59
Het SGT-garantiecertificaat bevat onder meer
een omschrijving van het project waarvoor de
garantie werd verstrekt, alsmede de ingangs-
datum van de garantie. Ook zijn daarin nuttige
wenken voor het onderhoud van geveltimmer-
werk en een samenvatting van het garantie-
reglement opgenomen.
Garantiereglement
Het garantiereglement omschrijft op welke (KVT-
)producten de garantie van toepassing is, wat
deze precies inhoudt, wat de garantietermijnen
zijn en hoe de klachtenprocedure is geregeld.
Het reglement en een overzicht van aangesloten
timmerfabrikanten is verkrijgbaar bij de Stichting
Garantiefonds voor Timmerwerk, Postbus 24,
1400 AA Bussum.
Termijnen
Kozijnen, ramen en borstweringen van hout,
gefabriceerd conform BRL 0801 en geleverd met
KOMO-attest-met-certificaat Houten gevelelemen-
ten, vallen onder de SGT-garantieregeling. De
garantietermijn is tien jaar.
Niet-dragende binnenspouwbladen en gevelvul-
lende elementen van hout, geleverd conform
BRL 1001 met KOMO-attest-met-productcerti-
ficaat, worden door de SGT-timmerfabrikanten
eveneens voor een periode van tien jaar gega-
randeerd.
Voor conform BRL 0803 gecertificeerde houten
buitendeuren bedraagt de garantietermijn zes
jaar; de SGT werkt nauw samen met de Stichting
Garantie Deuren (GND). Indien de buitendeuren
niet van een bij de SGT aangesloten timmer- of
deurenfabrikant zelf komen, worden deze be-
trokken van een bij de GND aangesloten deuren-
fabriek.
Standaarddekking
De garantieregeling voorziet in vergoeding of her-
stel van schade aan geveltimmerwerk ten gevolge
van houtaantasting, lekkage en het niet goed
functioneren van de beweegbare delen in buiten-
kozijnen. Buiten de garantie vallen schades aan
onderdelen veroorzaakt door werkzaamheden die
niet door de timmerfabrikant zijn uitgevoerd.
Door of vanwege de opdrachtgever voorgeschre-
ven materialen, constructies en uitvoeringen die
niet in overeenstemming zijn met de kwaliteitsei-
28-06-2005 16:28:25
 60
sen en richtlijnen van de KVT, zijn uiteraard ook
van de SGT-garantieregeling uitgesloten. Dat
laatste geldt ook voor ‘niet-KVT’-producten zoals
gevelbetimmeringen, ook al zijn ze door de tim-
merfabrikant geleverd.
Uitgebreide garantie
De bij de SGT aangesloten timmerfabrikanten
kunnen ook een uitgebreide garantie verstrek-
ken. Dit is alleen mogelijk indien de kozijnen,
ramen en deuren in de timmerfabriek worden
voorzien van isolerende beglazing en een vol-
ledig afwerksysteem. De kozijnen worden dan
als montagekozijn pas na de ruwbouwfase ge-
monteerd in een door de timmerfabriek geleverd
stelkozijn. De uitgebreide SGT-garantie geldt dan
voor de beglazing, het schilderwerk en de mon-
tage op de bouw.
15.6 Detaillering
15.6.1 Aansluitingen
Voor aansluitingen in buitengevels gelden eisen
aan veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid en
energiezuinigheid. Deze zijn vastgelegd in het
Bouwbesluit.
In richtlijnen als NPR 3675 Gevelvullingen – Aan-
sluitingen aan omringende constructies en de
KVT staan principes aangegeven. Bij navolging
hiervan mag men aannemen dat aan de gestelde
eisen wordt voldaan. In het bestek kan worden
volstaan met de formulering ‘geveltimmerwerk
conform BRL 0801’.
Figuur 15.11 en 15.12 tonen de principeaanslui-
tingen van het houten kozijn op het bouwkundig
kader. Hierin zijn de vereiste dichtingen en water-
keringen aangegeven.
Figuur 15.13 geeft dergelijke principeaansluitin-
gen van een rond houten kozijn.
De koppeling van houten kozijnen, zowel hori-
zontaal als verticaal, wordt getoond in figuur
15.14. Een smalle open naad aan de buitenzijde,
een ruimte erachter (drukvereffening) met water-
afvoerende eigenschappen en een luchtdichting
aan de binnenzijde zijn onderdelen van de aan-
sluiting.
In het samengestelde dichtingssysteem zijn ter
plaatse van doorbrekingen (kozijnen) en aanslui-
06950459_hfs15.indd 60
tingen waterwerende en waterdichte lagen opge-
nomen waarmee de constructie waterdicht wordt.
De belangrijkste maatregelen om water zo snel
mogelijk af te voeren zijn:
• bovenzijde van onder- en tussendorpel en
glaslat aan de buitenzijde naar buiten toe afwa-
terend uitvoeren onder een hoek van 9° met het
horizontale vlak;
• aan de buitenzijde voorzieningen treffen om
te voorkomen dat condensatiewater langdurig
met het hout in aanraking blijft (ventilerende
luchtspouwen);
• bij een negge van kleiner dan 70 mm de
onderzijde van de boven- en tussendorpels met
buitensponning voorzien van een waterhol of
aan de voorzijde van een leklijst;
• waterslagen (raamdorpelsteen, aluminium-
waterslag) onder kozijnen circa 15° afwaterend
en ten minste 30 mm uitstekend buiten het ge-
velvlak aanbrengen;
• de afstand tussen onderzijde van het draai-
ende deel en de schuine bovenzijde van de on-
derdorpel ten minste 8 mm laten zijn;
• de aansluitingen tussen de uitwendige schei-
dingsconstructie en het kozijn waterdicht maken
met een samenstel van waterdichte en water-
werende lagen welke dakpansgewijze over elkaar
moeten worden gevoerd;
• waterafvoermogelijkheden opnemen, bijvoor-
beeld 5 tot 10 mm tussen latei en waterdichte
laag op bovendorpel van het kozijn.
15.6.2 Kozijn- en raamverbindingen
Verbindingen in kozijnen, ramen en deuren zijn
bedoeld om twee houten onderdelen onder een
hoek met elkaar te verbinden. De verbindingen
in het timmerwerk moeten zodanig worden ge-
maakt dat ze dicht zijn (tijdens de productie) en
dicht blijven.
Het ‘dicht zijn’ heeft onder andere betrekking
op:
• waterdichting van buiten naar binnen;
• luchtdichting tussen binnen en buiten;
• geen vorming van naden op die plaatsen
waar water kan komen als gevolg waarvan capil-
laire werking ontstaat;
• sterkte;
• torsiestijfheid;
• duurzaamheid.
28-06-2005 16:28:25
 15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 61

����������������������������
��������������������
�����
������������������������������� � ��� ��������������������
����������������������������������� ���������������
� �� � �� � ��
���������������������������������������

� ��
���������������
� �� � ��

� ��
� ������������������
������������� �������������

� �������������������������

������������������
�������������

��
� ��
� ��
� ��
���������������
������������������������������

�� ��

� �� � �� � ��
� �������������������������

� ��

�������������������������������
�

�������������������������������

� ��
� ��
� ��
�����������������������������������
���
���������� �������������
����������
������������� � ��
� ��
���������������������������������������� � ��
�������������������������������������
����������������������������������
�������������������������������� � ����������������������
Figuur 15.11 Principe-aansluitingen op bouwkundig kader

06950459_hfs15.indd 61 28-06-2005 16:28:26

 62

����������������������������
��������������������
�����
������������������������������� � ��� ��������������������
����������������������������������� � �� � �� � �� ���������������
���������������������������������������

� ��
���������������
� ��
� ��

������������������������������� �

�
� ��������������������������

����

��
�������������������������������
���

� �� � �� ��

������������������������������

� � �� ��� � ��
� ��������������������������

� ��
�������������������������������
�

�����������������������������������

� ��
� ��
� ��
����������

� ��������������

����������������������������������������
� ��
�������������������������������������
���������������������������������� �
�������������������������������� � �����������������������
Figuur 15.12 Principe-aansluitingen op bouwkundig kader

06950459_hfs15.indd 62 28-06-2005 16:28:26

 15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 63

������������������
� �
�����������������������

�
�������������������
�����������

������������� �
�
������������������
� � �������������������
�� �� ����������
�
� �

����������

������������ �
� �
������������������
�

����������������� � ����������
� �������������
������������������ �
�
����������������������

�����������������

� �����

� ���

����� �
���������� �
������� ���������� � � ��������������������������
�������������
����
�� �
����������
�
����������
�������
�������������
� � ��

� ���

� ��� ��
� ��� ���������

����������������� �����������������
Figuur 15.13 Principedetails muuraansluiting ronde kozijnen

06950459_hfs15.indd 63 28-06-2005 16:28:27

 64

�� �� ��
�����������������������
�� �� � ������������������������������
� �� � ����������������������������

��
� � � ���������
�� ��
�� ��
� ��
�������� ������������������
�� ������
� ���������������������
� �������������������

�� �� ��

� � �
� �� � �
�� �������� �� ��

� ����������������������������

�� �� ��
��
��

��

� � �
� � �
�� ��
���������
��������������������������
����������
� ���������������������������
Figuur 15.14 Principedetails kozijnkoppelingen

Het gebruik van metalen verbindingsmiddelen,
zoals bijvoorbeeld schroeven, aan de buitenzijde
(of buiten de glaslijn) van kozijnen, ramen of
deuren, is niet toegestaan.
Als algemene richtlijnen worden gehanteerd:
• een verbinding zodanig uitvoeren, dat deze
voor het opsluiten op alle aansluitende vlakken
goed past;
• kopshout in verbindingen met een daartoe
geschikt middel afdichten;
• alle kopse vlakken die in de gebruiksfase di-
rect aan het buitenklimaat worden blootgesteld
(bijvoorbeeld de vellingkanten), afdichten (het
afdichten van de kopse kanten aan de omkanten
van de kozijnen is niet noodzakelijk als deze door
bouwkundige aansluitingen tegen hemelwater
worden beschermd);
• de verbindingen aan de omkanten nagenoeg
gelijk met het aanliggende hout afwerken, zoda-
nig dat geen water kan achterblijven;
• ervoor zorgen dat er zo min mogelijk onvolko-
menheden in de verbindingsvlakken voorkomen.
In kozijnen worden de volgende verbindingen
onderscheiden:
• hoekverbindingen;

06950459_hfs15.indd 64 28-06-2005 16:28:29

 15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 65

• ontmoetingen van (tussen-)stijlen met door- ���������������������������

lopende dorpels;
• ontmoetingen van (tussen-)dorpels met door-
lopende stijlen.

Verbindingen (hoek- en tussenverbindingen) in

kozijnen moeten minimaal dubbel worden uitge-
voerd. Hiervoor komen in aanmerking:
1 dubbele pen-en-gatverbinding;
2 deuvelverbinding; � ��
3 pen-en-deuvelverbinding.

����� �������
Alle aansluitvakken van de verbindingen moeten
van lijm worden voorzien.
De lijm moet zowel in de gaten als op deuvels,
pennen en borsten worden aangebracht. Lijm
die bij het opsluiten uit de verbinding wordt
geperst, dient te worden verwijderd voordat
deze verhard is.
Direct na het opsluiten van de verbindingen
moet het element op een plaats worden weg- �� �� ��

gezet waar de lijm kan afbinden. Raamverbindin- �� �� ��

��������������
gen dienen te worden afgeklemd, uitgezonderd
de deuvelverbindingen. Tijdens het ontspannen
van de klemmen, het intern transport en tijdens
de opslag mogen er geen spanningen in de ver-
bindingen optreden.
Direct na het ontspannen van de verbindingen
moeten deze worden gecontroleerd. Tegenwoor-
dig kunnen ook andere verbindingen worden �� ���������������������

aangetroffen bij geveltimmerwerk. Daarbij men ����������

denken aan toepassingen met kit of epoxy, waar- Figuur 15.15 Enkele pen-en-gatverbinding (raam)
bij tussen de aansluitende elementen voldoende (tweevlaks lijmverbinding)
massa wordt aangebracht om mogelijke bewe-
gingen op te vangen. � �� � � � ��
��������������

15.6.2.a Typen verbindingen

De volgende verbindingen komen voor de toe-
passing in aanmerking:
1 enkele pen-en-gatverbinding (= tweevlaks lijm-
verbinding), figuur 15.15, alleen bij ramen tot
40 mm dikte;
2 slisverbinding (= drievlaks lijmverbinding) toe-
pasbaar bij ramen, figuur 15.16;
3 dubbele pen-en-gatverbinding of dubbele slisver-
binding (= viervlaks lijmverbinding), toepasbaar �

bij kozijnen en ramen, figuur 15.17 en 15.18; � � �

���������������������
4 deuvelverbinding met ten minste twee deuvels, � � �
������������������������ ����������
geschikt voor elke toepassing, figuur 15.19 en
15.21; Figuur 15.16 Slisverbinding (drievlaks lijmverbinding)

06950459_hfs15.indd 65 28-06-2005 16:28:30

 66

����� � � � � � � �����

����������

Figuur 15.18 Dubbele pen-en-gatverbinding of dubbele

slisverbinding raam (viervlaks lijmverbinding)

5 pen-en-deuvelverbinding (enkele pen-en-gat-

verbinding met deuvel), alleen toepasbaar bij
kozijnen, figuur 15.20.
��������������������������
����������������������
����������������������� 15.6.3 Beglazing
��������������� In NEN 3576 Beglazen van kozijnen, ramen en
deuren staan functionele eisen voor beglazing
genoemd. Deze betreffen de waterdichtheid,
luchtdoorlatendheid, sterkte en stijfheid en duur-
zaamheid. De beglazing moet zo zijn uitgevoerd,
dat er geen water in de sponning terechtkomt of
dat het, wanneer dat toch gebeurt, snel wordt
afgevoerd.
����������
15.6.3.a Belucht systeem
� �� Bij normale profielseries is voor zowel de binnen-
�� als buitenbeglazing een zogenaamd belucht
systeem gebruikelijk. Dit wil zeggen dat met stel-

De deuvel moet over de volgende lengten in

het hout zijn gebracht:
• ten minste 35 mm in het deel evenwijdig
�� aan de houtvezel;
� ��

• ten minste 24 mm in het deel loodrecht

op de houtvezel.

De diepte van een deuvelgat moet ten minste

����� ����� ����� � ��
5 mm groter zijn dan de lengte van de opge-
nomen deuvel. Als deuveldiameter komen in
Figuur 15.17 Dubbele pen-en-gatverbinding in kozijn aanmerking 12,0, 14,0 of 16,0 mm.
(viervlaks lijmverbinding) De gatbreedte van een pen-en-gatverbinding
moet gelijk zijn aan of niet meer dan 0,1 mm
groter zijn dan de pendikte.

06950459_hfs15.indd 66 28-06-2005 16:28:31

 15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 67

����������
����������
��
��

� ��
� ��
� �� ��
��

� ��
� �� ��
� ��
��
��

���� ����� � ��
���� ����

Figuur 15.19 Deuvelverbinding kozijn Figuur 15.20 Enkele pen-en-gatverbinding met deuvel
(pen-en-deuvelverbinding)

06950459_hfs15.indd 67 28-06-2005 16:28:31

 68

��

��

�� ��
�
�� ��

����������
�����������������������������

Figuur 15.21 Deuvelverbinding raam

����������������������
�������������

�������������

������������������

�������������

�������

�������������
��
���������� �����������
������������
��
���������������������
���������������������������� ����������
Figuur 15.22 Principe van een belucht beglazingssysteem

en steunblokjes een ruimte wordt gecreëerd tus-
sen de rand van de beglazing en het hout. Be-
luchtingssleuven in de onderglaslat of het alumi-
niumprofiel zorgen voor een zwakke ventilatie en
drukvereffening van deze luchtspouw. Hierdoor
wordt tevens eventueel vocht naar buiten afge-
voerd, figuur 15.22 en 15.23. Bij dit samenge-
stelde dichtingssysteem bevindt de luchtdichting
zich aan de binnenzijde.
15.6.3.b Natte en droge beglazing
Beglazing mag worden uitgevoerd met kit, de
zogenaamde natte beglazing, of met voorge-
vormde beglazingsprofielen, de droge beglazing.
Droge beglazing geschiedt met kunststofprofie-
len, bijvoorbeeld het lipprofiel. Voor een goede
afdichting wordt het met een bepaalde druk
gecomprimeerd. De voordelen hiervan zijn:
schone verwerking, geen hardingstijd en klei-
nere gevoeligheid voor transport. Voor het op

06950459_hfs15.indd 68 28-06-2005 16:28:32

 15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 69

������������� �������������

������������������� �������������������
��������������

�������������������
��������������
������� �������������
�������
�������������������
���������������������
��������������������
������������
�������������
���������������������

����������
� �
� � ���������������������� � ������������������������

��������������������� ���������������������
��������������

��������������
����������������������

�������������������
���������������������
��������������������

������������

���������������������

����������
� �
� ������������������������ � ������������������������
Figuur 15.23 Principe buiten- en binnensponning met isolerend dubbelglas

06950459_hfs15.indd 69 28-06-2005 16:28:33

 70

de plaats houden van de buitenprofielen dienen
aangepaste glaslatten, voorzien van een groef.
Het kunststof beglazingsprofiel moet men rond-
gaand aanbrengen, waarbij de uiteinden elkaar
in de bovendorpel ontmoeten. De waterdicht-
heid moet zijn beproefd.
Sponning
Voor de sponninghoogte B moet men de maten
aanhouden van de tabel van figuur 15.24.
15.6.3.c Glaslatten buitenbeglazing
Naast houten glaslatten zijn er aluminium vari-
anten, zie paragraaf 15.6.6. De aansluitingen
van houten verticale glaslatten op onderglaslat
of onderdorpel zijn aan de buitenzijde als volgt
uitvoerbaar:
• minimaal 4 mm vrijhouden over het gehele
aanrakingsvlak en de vrijgelaten ruimte volledig
met kit vullen;
• glaslatten schuin naar buiten afzagen, zodat
onderhoud van de kopse kanten mogelijk is,
waarbij de dichting op het glas gehandhaafd
blijft. De aansluiting van de verticale glaslat aan
de onderzijde op de horizontale glaslat mag ten
hoogste 2 mm speling vertonen, figuur 15.22.
15.6.3.d Bevestigingsmiddelen
In de KVT staan aanwijzingen over het aanbren-
gen van de stel- en steunblokjes, alsmede over
plaats en afstanden van de bevestigingsmid-
delen, zie hoofdstuk 14 Gevelopeningen. Voor
houtsoorten met agressieve inhoudsstoffen,
zoals merbau en western red cedar, moeten be-
vestigingsmiddelen in een RVS-legering worden
toegepast.
15.6.4 Buiten- en binnensponningen
Buitensponningen vinden toepassing bij buiten-
beglazing en bij naar buiten draaiende delen.
Binnensponningen vinden toepassing bij bin-
nenbeglazing en naar binnen draaiende delen.
Bij kozijnen met buitensponningen worden door-
gaans houten glaslatten toegepast. De praktijk
wijst uit dat de specifieke vorm van de neuslat met
een naar beneden gerichte ventilatieopening de
minste kans op verstopping geeft. Deze neuslat-
ten zijn verplicht voor naaldhouten kozijnen. Voor
binnenbeglazing dienen aluminium beglazings-
profielen. Voor een overzicht zie paragraaf 15.6.6.
Redenen om te kiezen voor kozijnen met buiten-
sponningen, figuur 15.23-1a en 15.23-2a:
• beglazen kan alleen van buitenaf geschieden;
• draaiende delen moeten naar buiten draaien.
Redenen om te kiezen voor kozijnen met binnen-
sponningen, figuur 15.23-1b en 15.23-2b:
• esthetiek, buiten geen glaslatten en bevesti-
gingsmiddelen;
• minder onderhoud, buitenzijde minder ge-
profileerd, minder hoekjes;

Ruitoppervlak Sponninghoogte b in mm
Enkele beglazing Isolerend dubbelglas

Gebouwhoogte Grootste ruitafmeting

tot 15 m vanaf 15 tot 40 m tot en met 2,5 m vanaf 2,5 m

0 – 1,5 m2 12 mm 15 mm 17 mm1 18 mm
1,5 – 3 m 2
15 mm 15 mm 17 mm 1
18 mm
2 –3 m2 15 mm 15 mm 17 mm1 18 mm
3 –4 m2 15 mm 17 mm 17 mm1 20 mm
4 –5 m2 15 mm 18 mm 20 mm 20 mm

1
De sponninghoogte van de onderdorpel van houten kozijnen mag tot 16 mm beperkt blijven, op voor-
waarde dat het beglazen van buitenaf geschiedt en de grootste afmeting van de ruit een lengte van 2 m
niet overtreft.

Figuur 15.24 Sponninghoogte volgens NPR 3577

06950459_hfs15.indd 70 28-06-2005 16:28:34


• inbraakveiligheid;
• draaiende delen moeten naar binnen draaien.
Bij binnensponningen bestaat de kans dat er
vocht in het beluchte beglazingssysteem terecht-
komt. Hierom wordt in de onderaansluiting een
hieldichting toegepast, figuur 15.23-1b en
15.23-2b.
15.6.5 Opgebouwde vakvullingen en
sandwichpanelen
Borstweringen en niet-doorzichtige kozijnvlakken
kunnen bestaan uit een samengestelde construc-
tie of uit een sandwichpaneel. Voor een goede
uitvoering worden ze in de fabriek in de kozijnen
aangebracht. De samengestelde constructie
moet bouwfysisch juist zijn, met de damprem-
mende laag aan de binnenzijde. Dit betekent dat
vocht van binnenuit niet in de constructie mag
trekken en van buitenaf moet worden geweerd.
Eventueel binnengedrongen vocht moet via
beluchtingssleuven kunnen verdwijnen. Voorts
dienen buitenwanden een Rc-waarde te hebben
van ten minste 3 m2 ∙ K/W. Voor opgebouwde
vakvullingen is de minimale waarde volgens de
KVT 2 m2 ∙ K/W. Indien de EPC-eis hoger ligt,
dient de opdrachtgever/architect de gewenste
Rc-waarde aan te geven.
15.6.5.a Buitenbekleding opgebouwde
vakvullingen
De opbouw van vakvullingen wordt weergegeven
in figuur 15.25 en 15.26. Voor de buitenbekle-
ding komen geprofileerde houten delen in aan-
merking, maar ook plaatmateriaal voor buitentoe-
passing en gehard gecoat glas worden toegepast.
Voor buitenbekleding zijn diverse houtsoorten
geschikt, zie de tabel van figuur 15.3.
Bij een gesloten buitenbekleding is de omran-
ding van het plaatmateriaal aan de buitenzijde
opgesloten, zoals bij een beglazingssysteem,
figuur 15.25-2. Bij een open buitenbekleding is
de omranding op zich niet volledig wind- en
waterdicht. Past men geprofileerde houten delen
en triplexplaten toe, dan dient de omranding
10 mm te worden vrijgehouden van het aanslui-
tende kozijnhout, figuur 15.25-1.
Direct achter de gesloten buitenbekleding dient
een luchtspouw aanwezig te zijn van ten minste
06950459_hfs15.indd 71
15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 71
13 mm breed. In de volgende situaties geldt een
afwijkende maat:
• bij gebruik van kunststofplaten moet de
breedte van de luchtspouw ten minste 15 mm
zijn;
• bij gebruik van plaatmateriaal anders dan
kunststof in combinatie met een isolatiemateriaal
van schuimplaten kan worden volstaan met een
luchtspouwbreedte van ten minste 10 mm.
De luchtspouw moet direct met de buitenlucht
zijn geventileerd. De mate van ventilatie is afhan-
kelijk van de soort buitenbekleding.
Als waterkerende, dampdoorlatende laag is ge-
bruik te maken van plaatmateriaal of een water-
dicht membraan. Bij gesloten buitenbekleding is
deze laag overbodig.
Als isolatiemateriaal kunnen minerale wol of
schuimplaten dienen. Alle materialen moeten
een brandvoortplantingsklasse ≤ 2 hebben.
Glas- en steenwol moeten worden verwerkt als
platen met een volumieke massa van 25-50 kg/
m3. Polystyreenschuimplaten en platen van PUR-
schuim moeten respectievelijk een volumieke
massa bezitten van minimaal 20 en 30 kg/m3.
Door weersinvloeden en bouwvocht tijdens
de bouwfase moet de binnenbekleding vocht-
bestendig zijn. Vanwege de stootvastheid en
sterkte moeten triplexplaten minimaal 8 mm dik
zijn.
15.6.5.b Sandwichpaneel
Een sandwichpaneel bestaat uit een stijve isola-
tielaag, waarop aan twee zijden dekplaten zijn
gelijmd. De dekplaten kunnen van kunststof of
een ander materiaal zijn.
15.6.6 Aluminiumprofielen
Aluminiumprofielen vinden in houten kozijnen
en ramen in diverse vormen toepassing.
De meest voorkomende profielen zijn begla-
zings- en aanslagprofielen. Ook condens- en
lekdorpelprofielen zijn soms noodzakelijk. Het
aluminium moet geanodiseerd of gemoffeld zijn.
28-06-2005 16:28:34
 72

������������ ������
������������� ������

������� �������
����������

������������� �������������

�������������
����

�������������
���������������
����

������� �������

������������ ������
������������� ������

�
�������������������������� �
��������������������������
��������������� ���������������

����������������� �����������������
������������� �������������

�������� ������� ��������

������ ������
�������

�������������
��������������������

������� ���������������
���������������� ���������������

�
��������������������
����������������� �������������������
�
������������������ �������������
���������������������� �
������������������
�������������������������� ����������
Figuur 15.25 Principedetails opgebouwde vakvulling

06950459_hfs15.indd 72 28-06-2005 16:28:35

 15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 73

�
���������������������������������� ���������������������������
������������������������ ������������������
�������������������������� ���������������������
����������������������
�������� �����������������������
� �������������������
���������������
� �������������������
������������� ���������������� � ������������
�
�����������
����������� � �
� � �
�
�
� � �

� ��������������������������
������������������������������������
������������������������������������ �����������������
�����������������

�
� ������������������������������������������������� �����������������������������
�
������������������������������
���������� �����������������������������������
����������������������������

���������������������������
������������������
���������������������
����������������� ���������������������� �����������������
����������������� �����������������
�����������������������

� ����������������� � � ��
�������

�
�
������������
� �� �
��������������������������

��������������������������

�������������
�����������
������������
��������������� ���������������
������������� � ������������������� � �������������������
����������� � �
������������
���������� ����������������
� � ��
� � �������������������� ����������������
� � ������������� �������������
�������� �
�������������������
� ������������������� ������������
� ������������������

��������������������
������������������������������������
�������������������������������������

� ����������������������������������������������� � ��������������������������������������������
Figuur 15.26 Principedetails buitenbekleding opgebouwde vakvulling

06950459_hfs15.indd 73 28-06-2005 16:28:36

 74

Beglazingsprofielen (G1 t/m G6), figuur • montagemethode, (inmetsel- of montage-

15.27-1 kozijn);
Beglazingsprofielen dienen voor het beglazen; • vulling.
ze kunnen van hout of aluminium zijn. Tot 1999
was het meest voorkomende aluminiumbegla-
zingsprofiel het zogenoemde stoeltjesprofiel.
Sinds dit niet meer toegestaan is op onderdor-
pels van naaldhout, is het ook voor loofhout na
verloop van tijd in onbruik geraakt.
De beglazingsprofielen G5 en G6 zijn voor bin-
nenbeglazing bij respectievelijk gelijke en onge-
lijke sponning.

Aanslagprofielen (N5), figuur 15.27-2

Aanslagprofielen worden gebruikt bij naar bin-
nen draaiende ramen.

Condensprofielen (C1), figuur 15.27-3

Deze profielen worden toegepast bij enkel-
glas, aan de binnenzijde. In de goot wordt het
condenswater opgevangen en via gaatjes naar
buiten afgevoerd. In de buitengevel van nieuwe
woongebouwen komen ze nog wel voor bij de
gemeenschappelijke entree met tochtportaal.

Beloopbare profielen (S3 en S4), figuur

15.27-4, (S5 en S6) figuur 15.27-6
Onderdorpelprofielen komen op de onderdorpel
bij een kozijn met een naar buiten of een naar
binnen draaiende buitendeur.

Lekdorpelprofielen (D1 en D2), figuur

15.27-5
Lekdorpelprofielen zijn te gebruiken op plaatsen
boven aansluitingen in het geveltimmerwerk; ze
dienen tegen het inwateren.

15.7 Voorbeelden kozijnen met

aansluitingen

In figuur 15.28 tot en met 15.33 zijn enkele

voorbeelden gegeven die voldoen aan de KVT.
De details geven de volgende variabelen:
• gevelopbouw, (steenachtig binnen- en bui-
tenspouwblad, houten binnenspouwblad en
steenachtig buitenspouwblad, steenachtig bin-
nenspouwblad en houten gevelbekleding);
• neggemaat;
• kozijnafmeting;

06950459_hfs15.indd 74 28-06-2005 16:28:36

 15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 75

� ��
� � � � � �

��

�� � �� �� ��
��

���
��� ��� �
� �
��
��

� ���������������������������� � �����������������

����������������
� � � � � �
���
�� ��

� ��� �
� �� ��
����� ��� ��
�
��
�
� ����������������� � �����������������������������

� � � �
� � ��
��

��
��
��

� ���������������������������

��
� � � �

��
�� ��
� �

��� ���
� �
��

� ����������������������������������������������������������������������
Figuur 15.27 Aluminiumprofielen

06950459_hfs15.indd 75 28-06-2005 16:28:36

 76

��������������� ��������� ��� ��� ���

������������� ��������������
������ ����������
����������� ���������������������������

� ���
����������������
���

����� �������������

����
�������������

� ��
������
�
�������������
�
�����
� ��

�����
���

������ �������������

� �����������
���

�����

����� �������������
�������������� ��������������
����������������
� ������

�����������������
�
�������������������
�����������������������
� �������� ����
�������

������������������ �������������
�
������������������
����
�����

���������������
�������������������

�����

� �����������
Figuur 15.28 Aansluiting kozijn op steenachtig binnenspouwblad en gemetseld buitenspouwblad met spouwisolatie

06950459_hfs15.indd 76 28-06-2005 16:28:37

 15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 77

��������������� ��������� ��� ��� ���

������������� ��������������
������ ����������
����������� ����������

����������������

� ���
�������������

����
�������������
�����
���

������

� ��
�
�
�����

�����
� ��
���

������

� �����������
���

�����

�����

����������������� � �������������
�
������������������� ������
� ��������
�
���������������������
� ��� �����
��������������������������
����������������������������������� �
���������
� �� � ��

�����������������
�
�������������������

���������� ��� ��� ���

� �����������
Figuur 15.29 Aansluiting kozijn op steenachtig binnenspouwblad en gemetseld buitenspouwblad met spouwisolatie

06950459_hfs15.indd 77 28-06-2005 16:28:38

 78

��� ��� ��� ��

��������������� ���������
������������� �������������
������ ����������
����������� �������������������������

����������������
�������������

� ���
����
��

������ �������������
���

� ��
������ �
�������������
�

�������������

�������������
������
���

��
� ��

������
� �����������
���

��

��

�����������������
�
�������������������
�������������
������������� �������������
������
����������
� �������� ����������
�
�������������������� ������
�������������
� �� �

��

���

�����������������
�
������������������

���������� ��� ��� ��� ��

� �����������
Figuur 15.30 Aansluiting montagekozijn op steenachtig binnenspouwblad en gemetseld buitenspouwblad met spouw-
isolatie

06950459_hfs15.indd 78 28-06-2005 16:28:39

 15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 79

��� ���� �����

��������������� ���������
������������� ��������������������������������
������ ����������
����������� ����������

���������������
������������������
����������������

����������������

� ���
���������������
�����������������
��������
���������������������������������
������

����

� ��
������ �������
���������

�������������
�����������������
�����

������ ������������� �����

� �����������
����

������
���

�����

�����

����������������� � �������������
� �����������������
�������������������
� �������� ������

� �� � ������

��������������������������
�����������������������������������
���������
� ��

�����������������
�
������������������

��� ���� �����

����������

� �����������
Figuur 15.31 Aansluiting kozijn op houten binnenspouwblad met isolatie en gemetseld buitenspouwblad

06950459_hfs15.indd 79 28-06-2005 16:28:39

 80

�� ��� ���
��������������� ���������������
������������� ��������������
������ ����� ���������������
����������� ������������������������� ��������������������

����������������

� ���
�������������
���

���������� ������
�

� ��
������ �
�������������
���

������

������
��

� �����������

���������������
��������������������

� ��������

� �������������

������ ������

����������
������

������ ������������
������������
������������

� ����������������
���������� ������

���������� �� ��� ���

� �����������
Figuur 15.32 Aansluiting kozijn op steenachtig binnenspouwblad en houten gevelbekleding met spouwisolatie

06950459_hfs15.indd 80 28-06-2005 16:28:40

 15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 81

��� ��� ���

��������������� ���������
������������� �������������
������ ��������
����������� ������������
����������������

� ���
������������
���������������

������������� �������������
���������������������

�
���� ������
�������������
�������
���

� ��
������ ����
������ ���������
����� ������
��������
������ ���
� ��

� �����������
���

������������� ���
���

�������������
����
���

�������������
������������� ������

���������
����������
������
� ��������
�������

� �� �
�������������������
������������������� �����

�������������
� ��

���������� ��� ��� ���

� �����������
Figuur 15.33 Aansluiting montagekozijn op steenachtig binnenspouwblad en gemetseld buitenspouwblad met
spouwisolatie

06950459_hfs15.indd 81 28-06-2005 16:28:41

 82
15.8 Buitendeuren
Houten buitendeuren worden in Nederland
voornamelijk gemaakt door gespecialiseerde
deurenfabrikanten. De buitendeur moet enkele
belangrijke functies vervullen, zoals:
• toegankelijkheid;
• afsluitbaarheid;
• veiligheid;
• vormgeving;
• uitstraling;
• duurzaamheid.
Ook moet zij voldoen aan technische eisen vol-
gens het Bouwbesluit, te weten:
• vrije doorgang;
• sterkte;
• luchtdichtheid;
• geluidwering;
• energiezuinigheid;
• brandgedrag.
Het Bouwbesluit vermeldt houten buitendeuren
niet expliciet, maar als onderdeel van de uitwen-
dige scheidingsconstructie is wel een aantal
bepalingen van toepassing. Buitendeuren met
KOMO-attest-met-productcertificaat op basis van
BRL 0803 ‘Houten buitendeuren’ voldoen hieraan.
Deurenfabrikanten bieden een groot scala aan
standaardmodellen en -uitvoeringen aan, terwijl
ze daarnaast volgens specifieke wensen van de
architect kunnen leveren.
15.8.1 Indeling en uitvoering
De houten buitendeur laat zich indelen naar toe-
passing: voordeur, achterdeur (tuindeur, keuken-
deur, balkondeur) en bergingsdeur. De opbouw
varieert van massief houten deuren met stijlen en
dorpels, tot deuren van triplex of deuren opge-
bouwd uit verschillende materialen.
Voor de uitvoering dienen de volgende zaken in
het bestek omschreven te staan: opbouw, hout-
soort, model, afmetingen, draairichting, begla-
zing, afwerking, sluitsysteem, scharnieren, beslag
en klasse van vormstabiliteit.
In geval van één stel deuren, dus twee deuren
naast elkaar in een kozijnopening, moet voor een
steltong of sluitnaalden worden gekozen. Vroeger
werd ook de stolpnaald toegepast. Het verdient
06950459_hfs15.indd 82
aanbeveling te kiezen voor een deurenfabrikant
die is aangesloten bij een garantiefonds, zoals
het Garantiefonds Nederlandse Deuren (GND),
of de Stichting Garantiefonds voor Timmerwerk
(SGT).
15.8.2 Maatvoering
De houten buitendeur staat tussen buiten- en
binnenklimaat en moet in staat zijn tempera-
tuurverschillen zonder extreme vervormingen
op te vangen. Een zekere naadbreedte wordt
aangehouden vanwege het krimp- en zwel-
gedrag van de deur. Deur, kozijn en hang- en
sluitwerk moeten goed op elkaar zijn afgestemd.
De manier waarop een deur op het kozijn wordt
pasgemaakt, kan het best op industriële wijze in
de timmerfabriek geschieden en niet traditioneel
door pas schaven op de bouwplaats. Dit gebeurt
wel bij renovatieprojecten. Diverse deurenfabri-
kanten zijn in staat de kozijnafmetingen in te
meten en pasdeuren te maken, zelfs als de deur-
kozijnen scheef zijn. Veel voorkomende afmetin-
gen van deuren zijn:
• breedte: 780, 830, 880, 930,1030 mm;
• hoogte: 2115 mm; 2325 mm
• dikte: 38 en 54 mm.
Deuren worden in de geplaatste situatie op
inbraakveiligheid beoordeeld, dus inclusief ko-
zijn, beglazing en hang- en sluitwerk. Met het
ontwikkelen van het Politiekeurmerk Veilig Wonen
zijn de eisen voor de inbraakwerendheid verder
aangescherpt. Dit heeft tot gevolg dat er een
tendens ontstaat naar deuren met een dikte van
54 mm en verbeterd hang- en sluitwerk.
Volgens het Bouwbesluit moet men rekening
houden met een minimale vrije doorgang van
2300 mm hoog en 850 mm breed. Dit betekent
dat bijvoorbeeld een kist met genoemde maten
door de opening kan, hoewel dat (nog) niet let-
terlijk zo in het Bouwbesluit staat voor elke situ-
atie. De openstaande deur mag in elk geval niet
in de weg zitten.
De breedte is gekozen vanwege de rolstoeltoe-
gankelijkheid en de hoogte vanwege de toe-
nemende lengte van de Nederlander.
28-06-2005 16:28:41

15.9 Schuifdeuren, tuimelramen,
draaivalramen
Door bestaande houten profielseries aan te pas-
sen en speciaal hang- en sluitwerk te gebruiken,
is het mogelijk delen in het kozijn te laten schui-
ven, tuimelen of draaien/vallen. Vanwege het
speciale garnituur en de nauwkeurigheid van
aanbrengen dient dit soort geveltimmerwerk bij
voorkeur als kant-en-klaar product, dus als mon-
tagekozijn, op de bouw te worden aangeleverd.
15.9.1 Schuifdeuren
Zowel bij beweging als in geopende stand ne-
men schuifdeuren nagenoeg geen ruimte in.
Ook kunnen ze niet schranken; daarom zijn ze
geschikt voor brede openingen in de gevel.
Hef- of parallelschuifdeuren worden doorgaans
gemonteerd op een rail op de onderdorpel. De
Nederlandse schuifdeur beweegt altijd aan de
binnenzijde van het vaste deel. Er zijn twee
typen schuifdeuren:
• hefschuifdeuren: hierbij wordt de deur voor
het openen met een hefboom geheven. De
aansluiting van onderdorpel en deur is door
de specifieke constructie goed waterkerend en
tochtdicht uit te voeren, figuur 15.34.
• hefschuifvaldeuren: deze worden gesloten met
espagnoletten in de zijstijlen. Bij het openen valt
de bovendorpel door middel van een schaarcon-
structie iets naar achteren. Maar de onderzijde
van de deur blijft vergrendeld. Zo wordt een
‘nachtstand’ ten behoeve van de ventilatie ver-
kregen. Na het volledig ontgrendelen kan de
deur pas open geschoven worden. Door de
espagnoletten wordt de kierdichting bij het
sluiten goed samengedrukt, waardoor een uit-
stekende tochtwering is verzekerd.
15.9.2 Tuimelramen
Ramen die in het midden van de stijlen een
draaipunt hebben en om een horizontale as
draaien, heten tuimelramen. Tuimelramen zijn
in grote afmetingen toepasbaar en zijn ook ge-
schikt voor hellende gevels. Het tuimelraam kan
van binnenuit worden beglaasd en schoonge-
maakt. Bij de inrichting en de zonwering moet
men rekening houden met de wijze van draaien.
Tuimelramen kunnen niet schranken. Ze zijn
te maken van de houtdikten 56 en 67 mm en
06950459_hfs15.indd 83
15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 83
worden met zogenaamde speunen afgehangen
in het kozijn. Voor het principe zie figuur 15.35.
Figuur 15.32-4 geeft een voorbeeld van een
tuimelraam in combinatie met houten gevelbe-
kleding.
Met een tuimelraam kan doeltreffend worden
geventileerd. Via de bovenste raamhelft kan
verbruikte lucht worden afgevoerd, terwijl verse
lucht via de onderste raamhelft wordt toege-
voerd. Voor slechts geringe ventilatie (nacht-
stand) kan het raam door middel van een vast-
zetnok op de handgreep in de kierstand worden
gezet. Het nadeel van een tuimelraam is dat het
naar binnenkomende gedeelte van het raam pro-
blemen met de kozijndecoratie kan geven, terwijl
het naar buiten draaiende gedeelte hinder kan
veroorzaken ter plaatse van balkons, galerijen en
dergelijke. Onaangenaam is de bijkomstigheid
dat het raam in geopende stand als klankkaatser
gaat werken, hetgeen in bepaalde situaties onge-
wenst kan zijn. Tuimelramen zijn doorgaans niet
geschikt voor een hoge waterdichtheid.
Om het raam eenvoudig te laten draaien worden
speunen met twee draaipunten toegepast. Ter
beveiliging (kinderen) zijn deze meestal voorzien
van een ingebouwde vergrendeling, waardoor
het raam maar tot een bepaalde stand is te ope-
nen. Voor het doortuimelen ten behoeve van het
van binnenuit wassen van de ramen kan deze
vergrendeling met een speciale sleutel worden
ontgrendeld.
Bij ramen afgehangen aan speunen zonder ver-
grendeling kan het openen tot een bepaalde
stand worden beperkt door het toepassen van
scharen ter plaatse van de zijstijlen.
Bij grotere tuimelramen wordt een rond het
raam gaande sluiting, de rondomsluiting, toe-
gepast, waardoor het raam op ten minste vier
punten wordt gesloten. Het maken van tuimel-
ramen, het afhangen inbegrepen, is specialisten-
werk geworden, waarin diverse timmerfabrieken
in Nederland zich hebben gespecialiseerd.
15.9.3 Draaivalramen
Draaivalramen scharnieren zowel in het horizon-
tale als het verticale vlak. In beide gevallen draait
het raam naar binnen; het kan van binnenuit
worden beglaasd en schoongemaakt, figuur
15.36. Hierdoor biedt het bijvoorbeeld voor
hoge woongebouwen een goede oplossing.
28-06-2005 16:28:41
 84

�� � �

�
�
�
��
��������������
��������������� �
�
�
�����
������������

� �� � �
��
� ����������������������

�
�� � �

� � �� � �
�������������������� � � �
��������������������
� ������������������������� ������������������������

� �������������������������������
�������������������������������������
�
����������������������������
����������������������������������������� �
� �
���������������������������������������
����������������������������������� ��������
����������

��

��
��������������
��������
�������� ��

��������������������
� ��������������������
� ��������������������������� ����������������

� ���������������������������

���������
���������������� �������������
������������������
���������������� �������������
��������������������

�������� ��������������������������������

�
� ��������������������������� � ���������������������������
Figuur 15.34 Principedetails hefschuifdeur

06950459_hfs15.indd 84 28-06-2005 16:28:42

 15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 85

� �
��

�
��
� ��

��
� �������������������� � �����������������������
� �
������������� �������������
����������������� �����������������

���������
�
��
�������
�
��

������������

� �������������������� � �����������������������
Figuur 15.35 Details tuimelraam

������
������

����������
��������������

����������������������

��������������������
���������������
������������������ ������������
�������������������� �������������
����������
������������
����������������

� ������������� � ����������������������
Figuur 15.36 Draaivalraam

06950459_hfs15.indd 85 28-06-2005 16:28:43

 86
15.10 Gevelvullende elementen
Als over gevelvullende elementen wordt ge-
sproken, worden geprefabriceerde elementen
bedoeld. Deze elementen zijn doorgaans verdie-
pinghoog en kunnen vaak woningbreed zijn. In
deze elementen kunnen kozijnen zijn opgeno-
men. Dergelijke elementen kunnen nagenoeg
volledig in de timmerfabriek worden afgewerkt,
zodat ook de ramen en deuren in de kozijnen
zijn afgehangen en het glas is geplaatst. Deze
elementen zijn niet-dragend en dragen niet bij
aan de stabiliteit van het gebouw.
15.10.1 Opbouw
Gevelvullende elementen bestaan uit een hou-
ten stijl- en regelwerk, figuur 15.38. Elk element
bevat een onderregel en een bovenregel. Tus-
sen deze regels worden de stijlen aangebracht
op vaste onderlinge afstanden. Als er een kozijn
moet worden opgenomen, worden enkele stijlen
doorbroken en om deze op te vangen worden
tussenregels gebruikt.
Tussen de stijlen en regels wordt isolatiemateriaal
opgenomen. Aan de binnenzijde van het isolatie-
materiaal wordt een dampremmende laag aan-
gebracht, waarover de binnenbekleding komt.
Als dampremmende laag wordt doorgaans een
kunststoffolie gebruikt. Het is gebruikelijk voor
de binnenplaat gipskarton- of gipsvezelplaat te
gebruiken. Aan de buitenzijde van het stijl- en
regelwerk wordt een dampdoorlatende, water-
kerende laag gebruikt.
15.10.2 Onderscheid
Er wordt onderscheid gemaakt tussen een bin-
nenspouwblad, figuur 15.39, en een puiconstruc-
tie. Een binnenspouwblad is opgebouwd als
hierboven aangegeven. Dit element wordt in de
bouw geplaatst, waarna een buitenspouwblad
wordt gemetseld (figuur 15.39). Een puicon-
structie is doorgaans een kozijn, voorzien van
een in de fabriek aangebrachte buitenbekleding.
Er zijn ook diverse combinaties mogelijk.
06950459_hfs15.indd 86
15.11 Renovaties
Verbetering van de thermische isolatie, geluid-
wering of esthetiek kan het motief vormen om
bestaande kozijnen geheel of gedeeltelijk te
vervangen. Vaak is het kozijn nog goed, maar wil
de opdrachtgever de problemen oplossen die
ontstaan door bijvoorbeeld een nieuwe bron van
geluidhinder, zoals een rondweg of spoorlijn.
Soms behoeven kozijnen vervanging vanwege
constructie- of materiaalfouten uit het verleden
die tot houtaantasting hebben geleid. In overleg
met de eigenaar of beheerder en na nauwkeu-
rige inspectie door deskundigen kan worden
vastgesteld of reparaties aan het kozijn nog mo-
gelijk zijn.
Reparatie
Anders dan bij renovatie worden in geval van
reparatie alleen de zwakke plaatsen in een kozijn
hersteld. Deze zijn meestal ontstaan door open-
staande verbindingen en een te hoog houtvocht-
gehalte.
Renovatie
Meer nog dan bij nieuwbouw blijken bij renova-
tie de voordelen van hout: het is hernieuwbaar,
geschikt voor maatwerk, gemakkelijk repareer-
baar, simpel van een andere kleur te voorzien
en het bestaande materiaal is vaak geschikt voor
hergebruik. Voor een historische gevel is verder
belangrijk dat het renovatiekozijn het karakter zo
goed mogelijk behoudt. Dit speelt vooral een rol
bij een beschermd monument of als het bouw-
werk onderdeel uitmaakt van een beschermd
stads- of dorpsgezicht. Afhankelijk van het
bestaande kozijn kunnen alle werkzaamheden
van buitenaf plaatsvinden, waardoor de con-
sequenties voor het interieur (wandafwerking,
gordijnen) minimaal zijn. Veelal is het niet nodig
de vensterbank te vervangen of de raamdecora-
tie opnieuw aan te brengen. Doorgaans duurt
de overlast voor de bewoner slechts één dag.
Soms moet men binnen werk verrichten, omdat
bijvoorbeeld een schuifraam moet worden ver-
wijderd of een binnenbeglazing moet worden
geplaatst.
28-06-2005 16:28:44
 15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 87

� �

�
��������

� �������������
��������������������������������������������������
������������������������������������������������
�
�����
�����

�
�����

�
�����

���������������
�����

�����������������
�������������
������������
�����

� ��������������������������������������������������
Figuur 15.38 Overzichtsblad gevelvullend element

06950459_hfs15.indd 87 28-06-2005 16:28:45

 88
� ��������������������
� ����������������������������
Figuur 15.39 Details gevelvullend element
15.11.1 Soorten renovaties
We kennen in hoofdzaak twee soorten kozijn-
renovaties:
1 geveltimmerwerk negentiende eeuw;
2 woningbouwcomplexen.
1 Geveltimmerwerk negentiende eeuw
Kenmerkend voor geveltimmerwerk uit de ne-
gentiende en eerste helft twintigste eeuw is de
06950459_hfs15.indd 88
�����������������������������������
�������������������������������������
�����������������������������������
�������������������������������������
����������������������������������
������������
�������������
������
��
�
�
� ������������������������
�������
�����������
� ����������������
duidelijke geleding van de gevelopening: sterk
naar buiten verspringende onderdorpels, gepro-
fileerde tussen- of wisseldorpels en soms zelfs
glasroeden.
Het vaste glas is niet rechtstreeks in het kozijn
geplaatst, maar in raamhout. Bij de karakteris-
tieke dieptewerking van de gevel past ook het
eventuele bovenlicht, dat buiten het vlak van het
opschuivende raam is gesitueerd.
28-06-2005 16:28:45

De schuiframen of naar binnen draaiende ramen
zijn voorzien van een weldorpel. Een ander ken-
merk is meestal het enkele glas in dunne ramen
van 36 tot 38 mm dik, zonder tochtdichting en
geplaatst in buitensponningen met stopverf.
De Nederlandse woningbouw van de twintigste
eeuw kent relatief veel naar buiten draaiende
ramen.
Hoewel het oude uiterlijk in principe exact te ko-
piëren is, komt het vaak tot een compromis tus-
sen technische mogelijkheden, beschikbaar bud-
get en de wensen van de eigenaar of gebruiker.
Zo sneuvelen nog wel eens bestaande tussenstij-
len en -dorpels met hun eventuele profileringen.
2 Woningbouwcomplexen
Een andere categorie renovatieprojecten betreft
de grootschalige naoorlogse woningbouwcom-
plexen.
Deze zijn dikwijls voorzien van gevelvullende
���������������������
�������������������������
����������������
��������
��������
����������
����������������������
�������������������������
� ���������������������������������
�����������
�������������
�������������������������
����� �����
������
�������������
� ��������������������������������������������������������������
Figuur 15.40 Nieuw raam en nieuwe montagekozijnen in bestaande sponningen
06950459_hfs15.indd 89
15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 89
houten elementen, die geheel moeten worden
vervangen door nieuwe, eventueel met een
aangepaste indeling. Daarbij wordt soms het
glasoppervlak in het gevelaanzicht verkleind ten
gunste van het aandeel geïsoleerde vlakken. Ook
bij deze grootschalige gevelvervanging duurt de
overlast voor de bewoners in principe één dag.
15.11.2 Nieuwe ramen of kozijnen in be-
staande kozijnsponning
De basis voor elke renovatie is een nauwkeurige
opmeting van de bestaande situatie. Hierbij
moet ook worden gecontroleerd of de oude
kozijnen geen dragende functie hebben en of ze
herbruikbaar zijn. In het laatste geval dient men
na te gaan of de kozijnverbindingen op bepaalde
plaatsen niet open staan, het houtvochtgehalte
niet te hoog is en het hout niet is aangetast.
Als alle maten en gegevens bekend zijn, kan men
bepalen of de kozijnsponning kan dienen als
����������
�������
����������
�������
������
����������
28-06-2005 16:28:46
 90

aanslag voor een nieuw raam of montagekozijn. �������������������

De bestaande kozijnsponning is eventueel met ���������
speciaal gereedschap aan te passen. Blijven de
maatafwijkingen beperkt tot enkele millimeters,
�������
dan is het kozijn te handhaven: een nieuw raam �����
met een kaderdichting van rubberprofielen is ��������
dan voldoende, figuur 15.40-1 en 15.40-2. �������
�������������
Bij handhaving van de bestaande kozijnen met
een buitensponning van 38 mm voor het raam,
is een raamdikte van 54 mm goed realiseerbaar,
zelfs met een rondgaande kaderdichting. Het ������
raam krijgt een aangepaste profilering met een
sponning van 16 mm om het maatverschil op te
vangen en een eventuele extra groef met 5 × �����������
8 mm voor het rubberen dichtingsprofiel, figuur ��������
15.40. Ditzelfde kan ook in de raamdikte van
67 mm voor de plaatsing van HR-glas met als ����������
optimale spouwbreedte 15 mm tussen de glas- Figuur 15.41 Nieuw kozijn, van buitenaf geplaatst
platen. De aangepaste profilering moet dan
vanzelfsprekend een maatverschil van 29 mm
overbruggen. Een voorwaarde hier is uiteraard �����������
dat de maatafwijkingen van het bestaande kozijn ����������

binnen redelijke grenzen blijven. ��������

Figuur 15.40-2 geeft een voorbeeld van een �������������

renovatie waarbij door het plaatsen van een
extra (montage)kozijn aan de nieuwe geluid-
eisen wordt voldaan. In alle andere gevallen
plaatst men het nieuwe kozijn in het aangepaste
������
kader van het bestaande kozijn.

15.11.3 Geheel nieuwe kozijnen

Een compleet nieuw renovatiekozijn heeft
rondom een stelruimte nodig ten opzichte van
het metselwerk. Vooral visueel is het gewenst de
stelruimte op minimaal 1 cm te houden, figuur
15.41.
Figuur 15.42 geeft een voorbeeld van een
renovatie waarbij de bestaande spouwlat voor
hergebruik in aanmerking komt. In de praktijk
blijkt de spouwlat vrijwel nooit door houtrot te
zijn aangetast. Spouwlatten zijn doorgaans goed
verankerd aan het binnenblad en kunnen dienst
doen bij de bevestiging van de triplex dagstuk-
ken. Door variatie in de dikte van deze strook zijn
maatafwijkingen op te vangen.
15.11.4 Geluidwering
De detaillering moet zorgen voor een geluid-
werende vulling van de onregelmatige kieren en
�����������
������������������
����������
Figuur 15.42 Nieuw kozijn, van buitenaf geplaatst op
bestaande spouwlat
naden tussen de oude en nieuwe aansluitingen.
Dit is op te lossen door het bevestigen van spon-
ninglatten en het aanbrengen van comprimeer-
bare vullingen.
Bij het vervangen van normale beglazing door
geluidwerende kunnen zich twee problemen
voordoen: de dikte van het glaspakket (met
spouwbreedtes tot 20 mm) en het gewicht ervan
(tot 54 kg/m2). Voor een dik glaspakket in een
raam zal de keuze veelal vallen op een raamdikte
van 67 mm met binnensponningen, eventueel in
combinatie met opdekglaslijsten.

06950459_hfs15.indd 90 28-06-2005 16:28:47


15.11.5 Ventilatieroosters
Bij menige renovatie doet het ventilatierooster
zijn intrede. De locatie hiervan vraagt nadere
aandacht, vooral bij handhaving van de oude
kozijnindeling. De plaatsing van een ventilatie-
rooster op een klep- of valraam geeft nauwelijks
problemen. Bij plaatsing op vast glas moet men,
afhankelijk van de afmetingen, de stijfheid er-
van onder windbelasting verifiëren. Vanwege
de schoorwerking van het glas is het beter het
ventilatierooster niet in ramen op te nemen. Bij
plaatsing in een raam (op glas) kan het raam
gaan uitzakken. Omdat het dan vrijwel onmoge-
lijk is de diagonale schoorwerking van het glas te
waarborgen, is een rooster in een raam slechts
verantwoord op een tussendorpel.
15.11.6 Voorschriften
Als een onderdeel onderwerp is van vernieuwing,
verandering, vergroting of verkleining (bijvoor-
beeld daglichtoppervlakte), gelden op grond
van Woningwet-artikelen 1.a en 4 in principe
dezelfde voorschriften als voor nieuwbouw. Het
is dus een misverstand dat voor renovatiewerk-
zaamheden de voorschriften voor bestaande
bouw zouden gelden.
Anders dan bij nieuwbouw heeft de gemeente
bij renovatie echter wel de bevoegdheid onthef-
fing te verlenen. Deze ontheffingsbevoegdheden
zijn nauwkeurig afgebakend in het Bouwbesluit
(paragraaf 1.5). Ze zijn er niet voor alle gevallen.
Voor houten gevelbekleding is geen vrijstelling
mogelijk van de bijdrage tot brandvoortplanting
op de eerste bouwlaag van bepaalde woonge-
bouwen. Bij ‘geheel’ vernieuwen of veranderen
is er geen vrijstelling voor de warmteweerstand,
luchtdoorlatendheid, energieprestatiecoëfficiënt
(EPC), toegankelijkheid en bereikbaarheid (vrije
doorgang en dorpelhoogte).
Ondergrens ontheffingen
Het Bouwbesluit geeft per onderwerp aan,
welk niveau geldt als ondergrens voor de ont-
heffingsbevoegdheid. De absolute ondergrens
is het niveau van voorschriften voor bestaande
situaties waaraan een bouwwerk altijd moet
voldoen. Voor kozijnen is dit vooral de geluid-
wering van buiten. Vergeleken bij nieuwbouw
mag de ontheffing maximaal 10 dB(A) zijn.
Voor de warmteweerstand van ramen, deu-
06950459_hfs15.indd 91
15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 91
ren en kozijnen en daarmee gelijk te stellen
constructieonderdelen geldt geen specifiek
niveau. Voor de rest van de bouwkundige schil
mag de warmteweerstand maximaal
1,2 m2·K/W verlaagd worden.
De vrijstelling mag in principe nooit een
niveau lager gaan dan het feitelijk al aanwe-
zige niveau, het ‘rechtens verkregen niveau’.
In alle gevallen is ontheffing geen automa-
tisme. De gemeente zal deze alleen verlenen,
voorzover handhaving van de nieuwbouweis
leidt tot onredelijk hoge kosten.
Energieprestatiecoëfficiënt (EPC)
Volgens de eerder vermelde systematiek geldt bij
renovatie in principe ook de EPC. Om de vereiste
EPC te realiseren, zijn echter veel ingrijpender
maatregelen nodig dan alleen de renovatie van
kozijnen. Volgens de officiële toelichting op het
Bouwbesluit is de EPC niet aan de orde bij het
gedeeltelijk vernieuwen, veranderen of vergro-
ten van bouwwerken die zijn gebouwd met een
bouwvergunning zonder EPC-eis.
Monument
Betreft het de renovatie van een monument
zoals bedoeld in de Monumentenwet of een
provinciale of gemeentelijke monumentenveror-
dening, dan moet de gemeente volgens Bouw-
besluit-artikel 1.12 ontheffing verlenen tot het
niveau van de monumentenvergunning.
De Rijksdienst voor de Monumentenzorg hanteert
voor beschermde monumenten en voor panden
in een beschermd stads- of dorpsgezicht het
principe: ‘behoud gaat vóór vernieuwing’. De
prioriteit ligt dan vooral bij het voorkomen van
kostbare restauraties door planmatig onderhoud
(tienjarenplan), gebaseerd op periodieke inspec-
ties door bijvoorbeeld de Monumentenwacht.
15.12 Verduurzamen en afwerken
Hout is een biologisch product met tal van
goede eigenschappen. In (buiten)toepassingen
kan het echter worden afgebroken door micro-
organismen. Of er schimmelaantasting optreedt,
hangt af van een juiste detaillering van de con-
structie, de natuurlijke duurzaamheid en het
vochtgehalte van het hout. Ter bescherming kan
28-06-2005 16:28:47
 92
men het hout eventueel verduurzamen en/of van
een oppervlakafwerking voorzien. Bij houtsoor-
ten die van nature onvoldoende duurzaam zijn
voor geveltimmerwerk, wordt voor kozijnen wel
gebruik gemaakt van plaatselijke verduurzaming
met capsules, zie verderop. Er bestaan gecertifi-
ceerde hoekverbindingen waardoor verduurza-
men achterwege kan blijven. Raamverbindingen
van deze houtsoorten moeten volgens de KVT
worden beschermd met een kitril in de onder-
hoek van de glassponning.
▶▶ Het verduurzamen en afwerken van hout
wordt behandeld in deel 5 Afbouw, hoofdstuk 7
Conservering en schilderwerk
Natuurlijke duurzaamheid
Hout wordt ingedeeld in duurzaamheidsklassen.
Houtsoorten voor geveltimmerwerk kennen een
eigen indeling, gericht op de duurzaamheid van
de toepassing:
• klasse A: duurzaam voor de toepassing van
geveltimmerwerk;
• klasse B: duurzaam voor de toepassing van
geveltimmerwerk, mits verduurzaamd.
De tabel van figuur 15.3 geeft een overzicht
van de kozijnhoutsoorten en de verduurzaming.
Deze tabel is niet van toepassing op ramen, in-
dien deze zijn gemaakt conform katern 22 Niet
verduurzamen van hout uit de duurzaamheids-
klasse 3 en 4 voor ramen van de KVT.
Plaatselijk verduurzamen
Plaatselijk verduurzamen geschiedt door houtver-
duurzamingscapsules (ook wel pillen genoemd)
in de hoekverbindingen van kozijnen te plaatsen.
De capsules zijn gevuld met een middel op basis
van borium of bifluoride. De werking berust op
diffusie van de actieve ingrediënten in het hout.
Zo worden de kwetsbaarste plaatsen van het
kozijn beschermd. Op deze capsules is BRL 2901
Houtverduurzamingscapsules van toepassing. Bij
fabrieksmatige toepassing zijn alleen ‘droge’
pillen toegestaan.
Duurzaam bouwen
Maatregel S081 betreft een vaste maatregel:
‘Gebruik bij totale houtverduurzaming produc-
ten die milieubewust verduurzaamd zijn.’
06950459_hfs15.indd 92
Het verduurzamen van een houtsoort als vuren
is noodzakelijk voor toepassing in geveltimmer-
werk, terwijl bij bijvoorbeeld iroko en western
red cedar deze behandeling achterwege kan
blijven. Het verduurzamen van alleen de zwaarst
belaste onderdelen, dus plaatselijk, is in de dubo-
filosofie de beste optie.
Duurzaam bouwen stimuleert naaldhout voor
kozijnen. Uit milieuoogpunt is verduurzamen van
hout alleen toegestaan, indien aan de wettelijke
voorschriften wordt voldaan. In de praktijk zal de
gebruiker geen gevolgen ondervinden van het
verduurzaamde kozijn. Pas bij vervanging komt
het milieueffect naar voren, en zullen deze kozij-
nen apart moeten worden ingezameld.
15.12.1 Afwerken
De belangrijkste redenen voor het afwerken van
geveltimmerwerk zijn de bescherming van het
hout (functioneel) en de verfraaiing van het op-
pervlak (esthetisch). Het gebruik van de verschil-
lende afwerkingen is vastgelegd in een aantal
regelingen. De mede op basis hiervan afgegeven
KOMO-kwaliteitsverklaringen waarborgen een
technisch en economisch zeer verantwoord pro-
duct.
Hoewel niet afwerken in enkele gevallen mogelijk
is, worden de meeste ramen, deuren en kozijnen
toch van een afwerking voorzien, omdat voor
vele houtsoorten en plaatmaterialen bescher-
ming is voorgeschreven. Afwerkproducten zijn er
in vele soorten. Het is daarom vrijwel ondoenlijk
een classificatie op te stellen waar elk product in
past. De Europese norm NEN-EN 927-1 Paints
and varnishes – Coating materials and coating sys-
tems for exterior wood – Part 1: Classification and
selection hanteert voor de classificatie factoren als
eindtoepassing, uiterlijk, laagdikte, dekkend ver-
mogen, glans en expositieomstandigheden.
In de huidige Nederlandse praktijk dienen laag-
dikte en dekking vaak als beslissende kenmerken.
Verder wordt onderscheid gemaakt naar drager-
vloeistof (oplosmiddel oftewel solvent, water)
en bindmiddel (alkyd, acrylaat). Deze stoffen
zijn overigens haast willekeurig te combineren.
Zo denkt men bij acrylaat meestal meteen aan
water, maar solventgedragen acrylaten – hoe-
wel niet gangbaar – bestaan wel. Voor enkele
28-06-2005 16:28:47

meer gangbare combinaties zie figuur 15.43.
Deze figuur is overigens heel algemeen: de ei-
genschappen kunnen binnen één verftype per
verfproduct sterk verschillen. Daarom wordt bij
de toelating van verven uitgegaan van prestatie-
eisen, onafhankelijk van het type verf, zie para-
graaf 15.13.1b.
KWS 2000 en Arbo
Uit milieuoogpunt is men al langer bezig de
uitstoot van vluchtige koolwaterstoffen terug
te dringen (KWS 2000). Het verband tussen
oplosmiddelen en OPS (Organisch Psycho-
Syndroom, een aandoening van de zenuwen)
heeft dit streven versterkt. De ontwikkeling
gaat steeds meer in de richting van verven
met een laag gehalte aan oplosmiddelen, in-
clusief de watergedragen typen. Toenemende
kennis en ervaring met die nieuwere verven
heeft tot verdere innovaties en verbeteringen
geleid, zodat er inmiddels van ieder type kwa-
litatief hoogstaande producten beschikbaar
zijn. Hiernaast zijn er ook zogeheten hybri-
deverven, waarbij de bindmiddelen alkyd en
acrylaat zijn gecombineerd.
Uit Arbo-oogpunt is het gebruik van verven
met meer dan 150 g oplosmiddel per liter
verf inmiddels niet meer toegestaan in het
interieur en in de timmerfabriek.
Beits en lak
Beitsen zijn over het algemeen nauwelijks
filmvormend en bouwen betrekkelijk geringe
laagdiktes op (40 μm is al veel). Deze niet-film-
Product Voordeel
Oplosmiddelgedragen lage waterdamp-
alkydhars doorlatendheid
Watergedragen alkydhars gemiddelde waterdamp-
doorlatendheid
Watergedragen acrylaat snelle droging, langer
behoud elasticiteit
High solid lage waterdampdoorlatendheid,
(laag oplosmiddelgehalte) snelle laagdikteopbouw
Figuur 15.43 Globale vergelijking van gangbare afwerkingen
06950459_hfs15.indd 93
15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 93
vormende producten zijn ook relatief eenvoudig
overschilderbaar. Bij beits blijft de houtstructuur
min of meer zichtbaar. Een lak of verf daaren-
tegen vormt een dekkende laag met een totale
laagdikte van zo’n 100 μm en meer.
Transparant en dekkend
Het dekkend vermogen, afhankelijk van de
pigmentering van het afwerkproduct, kan men
onderscheiden in transparant, semi-transparant
en dekkend. Een kleine hoeveelheid pigment
laat de ondergrond doorschijnen (transparant),
een hoge pigmentering dekt deze af (dekkend).
Pigment speelt verder een vitale rol in de be-
scherming van het hout tegen uv-(zon)licht, ook
bij transparante afwerking. Houtsoorten met een
lage uv-gevoeligheid mag men (semi-)transpa-
rant en dekkend afwerken, andere (uv-gevoeli-
gere) houtsoorten alleen dekkend.
Laagdikte en dekkend vermogen zijn op verschil-
lende manieren met elkaar te combineren. Van
zowel lakken als beitsen bestaan transparante
en dekkende types. Een echte blanke lak, dat wil
zeggen filmvormend en zonder pigment, is strikt
genomen voor buitentoepassing niet geschikt
vanwege de hoge uv-doorlatendheid en dus
onderhoudsgevoeligheid. Toch vindt deze wel
toepassing op meer beschutte plaatsen in
entreepuien en (voor)deuren.
Donkere kleuren
Materialen absorberen warmte uit opvallend
zonlicht, wat leidt tot een temperatuurstijging
van het oppervlak. Hoe groter die stijging en
Nadeel
op termijn vermindering elasticiteit
op termijn vermindering elasticiteit
hogere waterdampdoorlatendheid,
langdurige doorharding
trage droging
28-06-2005 16:28:47
 94

hoe sterker de wisselingen, hoe sneller het toe-
gepaste verfsysteem veroudert. Dit heeft een
hogere onderhoudsfrequentie tot gevolg. Zaken
als omgevingstemperatuur, oriëntatie op de zon
(met name zuid- en zuidwestgevels zijn kritisch)
en situering in de gevel (liggende/staande delen,
beschutting, overstek) zijn alle van invloed.
• normaal (T = 36–44 °C), in principe volgens
het schema ‘lichte kleuren’. Bij te verwachten
hoge omgevingstemperaturen en sterke directe
zonnestraling is het schema ‘donkere kleuren’
aan te bevelen, klasse II;
• ongunstig (T ≥ 44 °C), met onderhouds-
schema ‘donkere kleuren’, klasse III.

Een sterk bepalende factor is de kleur van de Het voorgaande is gebaseerd op een dekkende
afwerking. Donkere kleuren hebben een aanzien- afwerking van kozijnen en ramen; voor transpa-
lijk hogere warmteabsorptie dan lichte. Daarom rante afwerkingen gelden aparte adviezen, zie de
worden donkere kleuren ontraden, zeker bij tabellen van figuur 15.45 en 15.46.
sterke zonbelasting en in geval van naaldhout.
Het mag in principe wel, maar dan moet een Lichte kleuren Donkere kleuren
hierop aangepast onderhoudsschema worden
gevolgd, teneinde aan de garantiebepalingen Jaar D C Jaar D C
van SGT te kunnen voldoen. 1 1 C
2 C 2 *
15.12.1.a Kleuradvies 3 * 3 C
Om te bepalen in hoeverre een donkere kleur 4 C 4 **
toepasbaar is, kan men uitgaan van de optische 5 5 C
helderheid, de zogeheten Y-waarde (op te geven 6 ** C 6 *
door de verffabrikant). 7 7 C
8 C 8 **
Met de formule 9 * 9 C
10 C 10 *
Y
T = 47,5 × (1 – ) 11 11 C
100
12 ** C 12 **
is voor een bepaalde helderheid de tempera- 13 13 C
tuurstijging T uit te rekenen. Op basis van de 14 C 14 *
temperatuurstijging zijn drie onderhoudsklassen
gedefinieerd (zie Klassenschema RAL-kleuren), C Controle/inspectie
figuur 15.44: D Dekkend basissysteem en afwerking
• gunstig (T ≤ 36 °C), waarvoor het onder- * Beschadigingen en liggende delen bijwerken
houdsschema ‘lichte kleuren’ geldt, klasse I; ** Bijwerken en geheel nieuwe deklaag aanbrengen

Klasse I Klasse II Klasse III Figuur 15.45 Aanbevolen onderhoudsschema geveltim-

T < 36 ºC T = 36–44 ºC T > 44 ºC merwerk

Oranje 30–36 39–40 – 15.12.1.b Toegelaten afwerkingen

Rood 26–35 37–43 44–45 Voor toegelaten afwerkingen verwijst de KVT
Paars 36 38–42 44–45 naar de BGS Verf (Beoordelingsgrondslag voor de
Blauw 36 37–43 44–45 toepassing van verf op hout). Hierin vindt men
Groen 19–34 38–43 44–45 prestatie-eisen voor de afwerking, onafhankelijk
Grijs 19–36 37–43 44–45 van het soort product. ‘Toegelaten’ betekent
Bruin – 38–43 44–40 hier specifiek: onder KOMO-certificatiemerk te
Wit 7–11 – – leveren houten gevelelementen. De eisen voor
Zwart – – 45 SGT-garantie gaan soms nog iets verder. Als ge-
volg van de sterke opkomst van watergedragen
Figuur 15.44 Klassenschema RAL-kleuren verven is dit gebied sterk in beweging.

06950459_hfs15.indd 94 28-06-2005 16:28:48

 15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 95

Jaar Dekkend: loofhout + naaldhout Transparant: edele hout-

soorten als merbau, meranti,
eiken, teak, afzelia

Laag- tot halfglanzende Hoogglanzende af- Transparante glanzende

dekkende afwerking werking, dekkend, afwerking met filmvormende
zonder plamuren schraal plamuren producten

1
2 * **
3 *
4 ** **
5 **
6 * **
7
8 ** * **
9
10 * ** **
11
12 ** * **
13
14 * ** **

* Beschadigingen bijwerken
** Bijwerken en geheel nieuwe deklaag aanbrengen

Figuur 15.46 Onderhoud deuren Bron: Stichting Garantie Nederlandse Deuren, GND

Daarnaast bevat de Beoordelingsgrondslag lagen, met een gezamenlijke drogelaagdikte van

Nieuwe houtsoorten ook een deel over afwer-
king, dat gaat over de wisselwerking tussen een
(nieuwe) houtsoort en enkele representatieve af-
werkproducten. Op basis daarvan is het mogelijk
dat men de houtsoort in kwestie alleen dekkend
mag afwerken of dat het gebruik van water-
gedragen verf onder KOMO-certificatiemerk
nog niet is toegestaan.
Wel of niet afwerken
Een klein aantal houtsoorten, zoals afzelia,
Californian redwood, teak en western red cedar,
mag vanwege de hoge duurzaamheid en de ge-
ringe krimp onafgewerkt worden toegepast. Het
hout zal dan na verloop van tijd verkleuren c.q.
vergrijzen. Is dit niet gewenst, dan kan men een
niet-filmvormend product toepassen (stain).
In het algemeen voorziet men kozijnen, ramen
en deuren in de timmerfabriek alzijdig van
minimaal twee gelijkmatig opgebrachte grond-
ten minste 100 μm. De verwerking geschiedt
conform de voorschriften van de verffabrikant of
verfleverancier. In het kader van de SGT-garan-
tie en het KOMO-attest-met-productcertificaat
gelden speciale eisen voor de applicatie van
watergedragen verven in de timmerfabriek of
loonspuiterij.
15.12.2 Afschilderen
De in de fabriek aangebrachte grondlagen heb-
ben een belangrijke functie als bescherming
op de bouwplaats tegen regen, bouwvocht en
vervuiling (specie). Eventuele mechanische be-
schadigingen door bijvoorbeeld stoten, vallen of
spijkers dient men te herstellen, alvorens te gaan
afschilderen. Dit houdt in: schoonmaken, repare-
ren en kale plekken opnieuw in de grondverf zet-
ten (twee lagen tot 100 μm). Het is aan te beve-
len dit expliciet in het verfbestek op te nemen.
Herstel van de grondlaag moet ook gebeuren
als na het schuren onvoldoende laagdikte over

06950459_hfs15.indd 95 28-06-2005 16:28:48

 96
is; de kantjes van dorpels en stijlen vormen in dit
opzicht een risico. Wanneer de voorbereidende
werkzaamheden zijn afgerond en de verwer-
kingsomstandigheden binnen de vereiste gren-
zen – droog/geen regen, relatieve luchtvochtig-
heid, houtvochtgehalte, dauwpunt – liggen,
kan men afschilderen. Dit dient bij voorkeur te
gebeuren met een afwerkproduct dat bewezen
compatibel met de grondlaag is. Complete syste-
men (grond- en aflak) van één verffabrikant vol-
doen normaliter hieraan. Op basis van onderzoek
of ervaring zijn eventueel andere combinaties
mogelijk, maar dan is het nuttig deze verenig-
baarheid vast te leggen.
15.12.3 Onderhoud
Afwerksystemen hebben mede tot doel het hout
tegen omgevingsinvloeden te beschermen,
maar staan daar natuurlijk ook zelf aan bloot. Dit
gaat gepaard met slijtage en veroudering, wat
betekent dat de afwerking van tijd tot tijd moet
worden geïnspecteerd en waar nodig hersteld.
De mate van veroudering – en dus de nood-
zaak van onderhoud – verschilt per situatie en is
afhankelijk van diverse factoren, waaronder de
ondergrond en het verfsysteem zelf. Eerste aan-
knopingspunt voor het onderhoud zijn dan ook
de voorschriften van de verffabrikant of verfleve-
rancier. Zie tevens de tabellen van figuur 15.45
en 15.46. Verder zijn de kleur en de expositie
van het gevelelement van belang.
In dit kader past ook een recente ontwikkeling:
de zogeheten prestatie-overeenkomst, waarbij
verfleverancier en verfapplicateur gedurende een
zekere periode samen garant staan voor de kwa-
liteit van het schilderwerk.
15.13 Timmerfabriek
Bedrijven waarin houten gevelelementen worden
vervaardigd, moeten beschikken over voldoende
en voor de fabricage geschikte ruimtes, zoals
werkruimtes en opslagruimtes. In de werkruimtes
moeten fabricagecondities voorkomen, waaron-
der indicatief valt te verstaan:
• een werktemperatuur van ten minste 12 °C
en van ten hoogste 25 °C;
• een relatieve vochtigheid (RV) tussen (mini-
maal) 50% en 90%. Voor naaldhout geldt mini-
06950459_hfs15.indd 96
maal 55% RV om het houtvochtgehalte boven
de 12% te kunnen houden.
De materiaaleigenschappen van de in de ruimten
opgeslagen of bewerkte materialen mogen niet
negatief worden beïnvloed door klimaatverande-
ringen.
Alle bewerkingen van het hout moeten ge-
schieden met daartoe geschikte machines en
gereedschappen. De verspanende machines en
de machines die stof ontwikkelen of voor de
gezondheid schadelijke stoffen afgeven, moeten
zijn aangesloten op een goed functionerende
afzuiginstallatie. Ook voor andere behandelingen
van het hout, zoals bijvoorbeeld bij het spuiten,
sproeien of dompelen, moet een afzuiging aan-
wezig zijn.
15.13.1 Basisbewerking
Voor het gebruik van hout in timmerwerk zijn
verschillende mogelijkheden voorhanden. Zo kan
gebruik worden gemaakt van:
• volhout;
• gevingerlast hout;
• gelamineerd hout.
Het volhout wordt direct betrokken uit het ge-
zaagde hout, zoals dat vanuit het land van her-
komst wordt aangevoerd.
In het zicht komende vlakken moeten zodanig
worden geschaafd of geschuurd en gerepareerd
of geëgaliseerd dat het gehele oppervlak (ook bij
kwasten en andere onvolkomenheden) glad is
om een gesloten verflaag aan te brengen.
Machineslagen mogen op in het zicht komende
vlakken niet zichtbaar zijn.
Alle in het zicht komende vrije uitwendige hoe-
ken van kozijnen, ramen en/of andere onderde-
len (waaronder glaslatten) die aan het buiten-
klimaat worden blootgesteld, moeten worden
voorzien van ronde kantjes met een straal van
ten minste 3 mm, figuur 15.6.
De besloten uitwendige hoeken (in sponningen)
moeten worden gebroken met schuine kantjes
van ten minste 1 mm.
De ontmoetingen (in verbindingen en dergelijke)
moeten zijn voorzien van ronde kantjes of van
visbekjes.
28-06-2005 16:28:48

15.13.2 Maximaal toelaatbare
maatafwijkingen
Om het hout voor het timmerwerk voldoende
nauwkeurig te kunnen verwerken, moeten toe-
laatbare maatafwijkingen vooraf worden vast-
gelegd. De maatafwijkingen van het ruwe hout
hebben betrekking op de kromming en de sche-
luwte. De kromming en de scheluwte van onder-
delen van kozijnen en ramen mogen niet meer
bedragen dan 1 mm per strekkende meter.
Als het hout is geprofileerd, moeten ook daar-
voor voorwaarden voor de maatafwijkingen wor-
den vastgelegd. Hiervoor wordt doorgaans niet
meer dan +/–0,5 mm genomen.
Verbindingen in timmerwerk zijn erg gevoelig
voor vocht indien zij niet goed passen. Om
die reden moeten de maatafwijkingen daar ter
plaatse niet te groot zijn. Deze komen neer op
maximaal 0,2 mm.
De breedte- en hoogtematen van
(gevel)elementen mogen een zekere afwijking
hebben. Deze is maximaal +/–1 mm voor de
eerste meter vermeerderd met 0,5 mm/m of
gedeelte daarvan. Voor beweegbare delen geldt
als maximaal verschil in diagonaallengte 2 mm.
Het gevelelement mag 0,5% van zijn kleinste
afmeting (hoogte of breedte) scheluw zijn.
Beweegbare delen mogen eveneens 0,5% van
hun kleinste afmeting scheluw zijn.
15.13.3 Transport, opslag en verwerking
Om timmerwerken tijdens transport, opslag en
verwerking te beschermen, moet een aantal
maatregelen worden genomen, die hierna zijn
gespecificeerd.
Deze maatregelen zijn erop gericht de bij de fa-
bricage verkregen eigenschappen te behouden
en ervoor te zorgen, dat het bij de fabricage
verkregen vochtgehalte niet noemenswaardig
ongunstig door klimatologische omstandigheden
wordt beïnvloed.
Indien de kans bestaat dat geveltimmerwerk
tijdens het transport, de opslag en gedurende
de ruwbouwfase kan vervormen of kan worden
beschadigd, dan moeten aanvullende bescherm-
maatregelen worden genomen.
Hiervoor kan gebruik worden gemaakt van:
• pakketteren;
• palletvervoer;
• koppellatten;
06950459_hfs15.indd 97
15 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN HOUT 97
• schoren;
• beschermlatten.
Bij het pakketteren moeten de elementen
zodanig worden bevestigd, dat tussen twee ele-
menten een vrije ruimte van ten minste 5 mm
ontstaat. Deze vrije ruimte is noodzakelijk om
beschadiging en capillaire naden te voorkomen.
De vrije ruimte moet worden geborgd.
Het transport en de opslag van gereed timmerwerk
moet in verticale stand geschieden. Zolang het
timmerwerk nog niet van het voor de aflevering
vereiste grondsysteem is voorzien, moet opslag in
een droge ruimte plaatsvinden. Deze ruimte moet
zodanig geconditioneerd zijn, dat het voorgeschre-
ven vochtgehalte gehandhaafd blijft.
Het timmerwerk moet zijdelings tegen zon,
regen- of sneeuwval worden beschermd. Indien
het timmerwerk onder zeilen wordt opgeslagen,
geldt als aanvullende voorwaarde dat tussen de
zeilen en het timmerwerk een zodanige ruimte
aanwezig is, dat natuurlijke droging van het
timmerwerk mogelijk is.
15.13.4 Interne kwaliteitsbewaking (IKB)
De timmerfabrikant is verplicht een systeem voor
interne kwaliteitsbewaking (IKB) te hanteren,
indien hij een product wil leveren met een kwa-
liteitsverklaring (attest met productcertificaat).
Mocht de timmerfabrikant een kwaliteitsver-
klaring bezitten, dan worden regelmatig steek-
proefsgewijze controles door de certificerende
instelling uitgevoerd.
Indien uit deze externe controles blijkt dat de
productiewijze, het kwaliteitssysteem of het
product niet meer voldoet, dan kan de kwali-
teitsverklaring van de timmerfabrikant worden
ingetrokken.
Geraadpleegde en aanbevolen
literatuur
1 Beoordelingsgrondslag (BGS) Houtsoorten voor
toepassing in geveltimmerwerk; toelatingseisen en
bepalingsmethoden (SKH-publicatie 97-04).
2 Bouwbesluit (Staatsblad 2001, 410; Stb. 2002,
203, 516, 518, 582 en de Ministeriële Regelin-
gen Staatscourant, 2002, 241; Stcrt. 2003, 101).
28-06-2005 16:28:48
 98

3 KVT Kwaliteit van Houten Gevelelementen.

Nederlandse Bond van Timmerfabrikanten NBvT,
Bussum.
4 Milieuaspecten van kozijnen en beglazings-
systemen. VROM, 1995.
5 Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen Woning-
bouw Nieuwbouw (NPW). Stichting Bouw
Research, 2003.
6 Woningwet.

Normen
BRL 0801 Houten gevelelementen
BRL 0803 Houten buitendeuren
BRL 1001 Niet-dragende binnenspouwbladen en
gevelvullende elementen
BRL 1704 Gevingerlast hout en verlengd plaat-
materiaal.
BRL 2901 Houtverduurzamingscapsules
BRL 2902 Gelamineerd hout voor niet-dragende
toepassingen
NEN 2778 Vochtwering in gebouwen. Bepalings-
methoden
NEN 3253 Bescherming van hout voor woning- en
utiliteitsbouw
NEN 3576 Beglazing van kozijnen, ramen en
deuren
NEN 5461 Kwaliteitseisen voor hout (KVH 2000)
- Gezaagd hout en rondhout - Algemeen gedeelte
NEN-EN 335-2 Duurzaamheid van hout en op
hout gebaseerde producten. Definitie van risico-
klassen voor biologische aantasting
NEN-EN 927-1 Paints and varnishes – Coating
materials and coating systems for exterior wood
– Part 1: Classification and selection
NPR 2652 Vochtwering in gebouwen
NPR 3675 Gevelvullingen – Aansluitingen aan
omringende constructies

06950459_hfs15.indd 98 28-06-2005 16:28:49

 16
Kozijnen, ramen en deuren van aluminium
H. Reymers

Gevelelementen samengesteld uit aluminium profielen zijn niet meer

weg te denken uit het huidige bouwproces. Voordeel van aluminium
ten opzichte van andere materialen is de relatief grote sterkte-
gewichtverhouding. Ten aanzien van andere bouwmaterialen biedt
aluminium een nagenoeg onbeperkte levensduur. Aluminium neemt
geen vocht op, zwelt, rot, krimpt, splijt en kraakt niet. Het veroudert
niet zoals organische materialen en heeft geen bescherming nodig.
Aluminium biedt architecten en ontwerpers een grote soepelheid in
ontwerpen. Door het extrusieproces heeft het materiaal een nagenoeg
onbeperkt gamma aan profielvormen. Daarbij kan aluminium alle
bewerkingen ondergaan zoals zagen, boren, frezen, stansen, lassen en
buigen. Aluminium kan worden geanodiseerd of gelakt om tegemoet
te komen aan de decoratieve en esthetische wensen van de architect
of ontwerper. Aluminium is een goede thermische geleider, wat voor
sommige toepassingen een nadeel kan zijn. Deze handicap kan wor-
den overwonnen door de profielen te voorzien van een thermische
onderbreking. Op die manier is het mogelijk aluminium kozijnen te
produceren met een hoge thermische waarde. Op het gebruikelijke
reinigen na vraagt aluminium weinig onderhoud, wat neerkomt op
een redelijk grote kostenbesparing gezien de lange levensduur van het
materiaal.

06950459_hfs16.indd 99 28-06-2005 16:17:36

 100
Inleiding
Hoewel het gebruik van aluminium ruim 2000
jaar geleden al bekend was in China, heeft het
tot 1825 geduurd voor de Deense natuurkun-
dige Örsted het bereidingsproces van zuiver
aluminium herontdekte. Het lukte hem met
behulp van een gecompliceerd chemisch proces
enige korreltjes van het metaal te produceren.
Nadat dit proces door andere scheikundigen
was verbeterd, werden de eerste aluminium pro-
ducten vervaardigd. Deze waren aanvankelijk zo
exclusief dat ze zelfs duurder waren dan goud.
Het productieproces was dermate kostbaar dat
werd gezocht naar betere productiemethoden.
In 1886 ontdekten de Amerikaan Charles Hall
en de Fransman Paul Heroult onafhankelijk van
elkaar dat met behulp van elektrolyse aluminium
goedkoper kon worden geproduceerd.
Aanvankelijk was het gebruik van aluminium in
de bouw beperkt tot de productie van glaslijsten
voor toepassing op stalen puien. De jaren vijftig
kenmerkten zich door de opkomst van geheel uit
aluminium vervaardigde ramen. Fabrieken die
uitsluitend stalen ramen produceerden gingen
zich toeleggen op de productie van aluminium
ramen, hiertoe gestimuleerd door ontwikkelin-
gen in Amerika en Zwitserland. Na een periode
van ontwikkelingen met ongeïsoleerde profielen
bleek de levensvatbaarheid van het product op
de Nederlandse markt. Dit heeft geresulteerd
in een bijna onbegrensd aantal mogelijkheden
om met aluminium profielen kozijnen, ramen en
deuren te produceren. In de praktijk blijken het
lichte gewicht, de duurzaamheid en de lange
levensduur zoveel voordelen op te leveren, dat
het aandeel van producten vervaardigd uit alu-
minium sinds jaar en dag toeneemt.
De aanschafkosten van aluminium gevelelemen-
ten zijn relatief hoog. Hoewel deze kosten in de
praktijk dubbel en dwars worden terugverdiend
door lage afschrijvingskosten, lange levensduur
en relatief weinig onderhoud, blijken de aan-
schafkosten voor opdrachtgevers vaak een drem-
pel. Dit verklaart ook waarom aluminium meer
in utiliteitsbouw dan in woningbouw wordt toe-
gepast. Er is echter een kentering te bespeuren.
Door het vervangen van bestaande stalen ramen
06950459_hfs16.indd 100
door aluminium ramen is het mogelijk om een
min of meer gelijke detaillering te handhaven.
Bouwbesluit, NEN-normen, Brandeisen, NPR’s,
BRL’s, voorschriften van systeemhuizen en kwa-
liteitseisen van brancheverenigingen lijken een
onoverkomelijke drempel te vormen voor
architecten en ontwerpers. Niets is minder
waar, steeds weer blijkt de samenwerking tussen
architect en industrie te leiden tot verrassende
resultaten.
16.1 Materiaal
16.1.1 Aluminium
De grondstof voor aluminium is bauxiet. De
naam is ontleend aan de eerste vindplaats Les
Baux in Zuid-Frankrijk. Huidige vindplaatsen zijn
onder andere Australië, Suriname en Zuid-Afrika.
Bauxiet is een verzamelnaam voor verschillende
ertsen die naast aluminiumoxide ook ijzeroxide,
siliciumoxide, titaanoxide en andere verontreini-
gingen bevatten.
Winning van bauxiet gebeurt door afgraving.
Voor een hoeveelheid van 1000 kilogram alumi-
nium dient circa 0,7 m2 aluinaarde-houdende
grond (bauxiet) tot een diepte van 7 meter te
worden afgegraven. Jaarlijks wordt in Nederland
ongeveer 145.000 ton (1999) aluminium ge-
bruikt dat is geproduceerd uit aluinaarde. Deze
hoeveelheid komt overeen met een afgegraven
oppervlakte van 10 hectare (circa 10 voetbal-
velden).
Voor de productie van primair aluminium uit
aluinaarde is veel elektrische energie nodig: in
Europa gemiddeld 15 kWh per kilogram primair
aluminium. Productiebedrijven maken steeds
meer gebruik van waterkrachtcentrales (in 1999
circa 53%), om het milieu zo weinig mogelijk te
belasten.
Na de bauxietwinning wordt het erts vermengd
met natronloog en in grote autoclaven ge-
pompt. Hierdoor ontstaat aluminiumhydroxide.
De andere bestanddelen blijven achter.
Door het aluminiumhydroxide te verhitten naar
1000 ºC vormt zich alumina, een wit poeder
(aluinaarde). In smeltovens wordt volgens het
elektrolyseprincipe de aluinaarde in kryoliet
28-06-2005 16:17:36
 16 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN ALUMINIUM 101

opgelost zodat een smeltpuntverlaging optreedt 16.1.2 Legeringen

van 2100 ºC naar 950 ºC. Vervolgens worden
koolstaven in de smeltpotten gestoken waardoor
een vlamboog ontstaat. De spanning is circa
5 volt, de stroomsterkte is 10.000 à 40.000 am-
père. De vlamboog smelt de inhoud van de pot,
waardoor het aluminium naar de bodem zakt
en kan worden afgetapt. Dit zuivere aluminium
(99,5%) wordt gegoten in ovens, waarna an-
dere bestanddelen worden toegevoegd om tot
de juiste legering te komen. Vervolgens worden
deze legeringen gegoten tot broodjes, walsblok-
ken of extrusiepalen (billets), figuur 16.1.
Figuur 16.1 Extrusiepalen Bron: RC Aluminium
Het zuivere aluminium heeft een lage treksterkte
en wordt harder door het te walsen. Het is niet
geschikt voor het maken van extrusies omdat het
te zacht is. Aan het zuivere aluminium dienen
bestanddelen te worden toegevoegd die het
materiaal geschikt maken voor de toepassing als
profiel voor het samenstellen van gevelelemen-
ten. De toevoegingen dienen om:
• het materiaal een hogere treksterkte te geven,
zodat vrije overspanningen mogelijk zijn;
• goede extrusies mogelijk te maken;
• een goed uiterlijk te krijgen na het anodiseren;
• een goede corrosieweerstand te waarborgen.
Voor profielmateriaal wordt de legering AlMgSi
0,5 gebruikt, volgens de internationale aandui-
ding 6060 of 6063. Deze legering bevat een
klein percentage magnesium en silicium en be-
reikt de hoogste treksterkte door een kunstmatig
verouderingsproces na extrusie van de profielen.
De sterkte van deze legering kan variëren als
gevolg van het toegepaste verouderingsproces
(warmtebehandeling). De hardheid van de lege-
ring hangt hiermee samen en wordt gemeten
met een Brinellmeter (25–70 Brinell).
De chemische samenstelling van plaat- en
profiellegeringen is vastgelegd in ANSI-H 35.1
(1982) volgens het Registration Record of Inter-
national Alloy Designations and Chemical Compo-
sition Limits for Wrought Aluminium Alloys en het
Wrought Aluminium Alloy Designation System, zie
de tabel van figuur 16.2.

Legering Si % Fe % Cu % Mn % Mg % Cr % Zn % Ti % Andere elementen Al %

Elk Totaal

1050 A minimaal – – – – – – – – – – 99,50

maximaal 0,25 0,40 0,05 0,05 0,05 – 0,07 0,05 0,03 – –

5005 A minimaal – – – – 0,70 – – – – – rest

maximaal 0,30 0,45 0,05 0,15 1,10 0,10 0,20 – 0,05 0,15

6060 minimaal 0,30 0,10 – – 0,35 – – – – – rest

maximaal 0,60 0,30 0,10 0,10 0,60 0,05 0,15 0,10 0,05 0,15

6063 minimaal 0,20 – – – 0,45 – – – – – rest

maximaal 0,60 0,35 0,10 0,10 0,60 0,10 0,10 0,10 0,05 0,15

Figuur 16.2 Chemische samenstelling van plaat- en profiellegering

06950459_hfs16.indd 101 28-06-2005 16:17:37

 102

16.1.3 Mechanische en fysische eigenschap-
pen van aluminium
De in de tabel van figuur 16.3 getoonde eigen-
schappen zijn ontleend aan DIN 1748 Strang-
pressprofile aus aluminium, voor profiellegerin-
gen, en DIN 1745 Aluminium voor plaattoepassin-
gen, voor plaatlegeringen. Deze tabel vermeldt
de eisen waaraan de legeringen moeten voldoen.
16.2 Fabricage van platen en
profielen
16.2.1 Plaatmateriaal
Voor plaatwerk verdient het aanbeveling kwaliteit
1050A aan te houden voor lakken en 5005 voor
anodiseren, zie de tabel van figuur 16.4. Kwali-
teit 1050A is een ongelegeerd aluminium met
maximaal 0,5% verontreiniging. Kwaliteit 5005 is
een aluminium-magnesiumlegering en heeft een
hogere weerstand tegen corrosie. Bij deze lege-
ringen wordt de uiteindelijke hardheid en sterkte
verkregen door de wals- en warmtebehandeling.
Plaatmateriaal waarvan componenten worden
geproduceerd met omgezette zijden, zoals cas-
settebeplating of zetwerk, mag niet te hard zijn,
omdat het anders door de zetbewerking kan
gaan scheuren. Deze legeringen 5005 (of 5050)
worden niet-veredelbaar genoemd.
16.2.1.a Platen
Aluminium kan zowel warm als koud worden
gewalst. Grote walsplakken worden door mid-
del van het warmwalsprocédé gereduceerd tot
plaatmateriaal dat op rollen wordt opgeslagen.
Het koudwalsen van het materiaal, figuur 16.5,
bepaalt de benodigde dikte, sterkte en hardheid
van het materiaal. Voor gebruik in de gevelbouw
is de meest voorkomende materiaaldikte 1,5,
2 of 3 mm. Doorgaans wordt plaatmateriaal in
enkelvoudige vorm toegepast voor de productie
van gevelbeplating waarbij omzettingen aan
de plaat, cassettebeplating, de stijfheid van het
netto-oppervlak bepalen.
Om capillaire naden te voorkomen, is het van
belang dat de ruimte tussen de omgezette kan-
ten minimaal 3 mm bedraagt. Als alternatief kun-

Eigenschap Sym- Uitge- Legering en legeringstoestand

bool drukt in Al 99,5 AlMg 1 AlMgSi 0,5

0 H18 0 H14 0 T5

2/10 Rekgrens σ 0,2 N/mm2 – 140 – 140 – 160

Trekvastheid σB N/mm2 80 165 120 160 – 220
Rek – % 45 7 30 7 – 14
Brinellhardheid HB 10/1000 kg 20 40 26 40 – 70
Elasticiteitsmodulus E kN/mm2 70 70 70 70 – 70
Lineaire uitzettings- α 10-6/K 25,4 25,4 25,5 25,5 25,3 25,3
coëfficiënt
Smelttemperatuur Tsm ºC 646–657 646–657 630–650 630-650 585–650 585–650
Warmtegeleidings- λ W/m ∙ K 220 220 200 200 220 200
coëfficiënt

Figuur 16.3 Eigenschappen van legeringen volgens DIN 1748 en DIN 1745

Aanduiding type Internationale aanduiding Duitsland DIN Toepassing

Ongelegeerd 1050 A Al 99,5 plaat

AlMg 5005 A AlMg 1 plaat
AlMgSi 6060/6063 AlMgSi 0,5 profiel

Figuur 16.4 Legeringen voor plaat en profiel

06950459_hfs16.indd 102 28-06-2005 16:17:37


Figuur 16.5 Koudwalsen
nen de omgezette kanten worden dichtgelast.
Deze productiemethode vereist een nauwkeurige
afwerking om esthetische problemen na de
oppervlaktebehandeling te voorkomen.
16.2.1.b Sandwichpanelen
Uitzondering is de toepassing van plaatmateriaal
samengesteld als sandwichpaneel. De materi-
aaldikte kan in dat geval 0,7 mm bedragen. Een
sandwich-paneel wordt fabrieksmatig geperst.
Deze plaatvorm bestaat uit twee platen van
0,7 mm met daartussen een vulling van bijvoor-
beeld polyethyleen. Het geheel wordt onder
hoge druk tot een vaste verbinding geperst. In
plaats van polyethyleen kan de vulling ook be-
staan uit een aluminium honingraatprofiel. De
totale dikte van deze platen varieert tussen 3 en
8 mm, figuur 16.6-2. Door de sandwichconstruc-
tie is deze vorm van aluminiumbeplating stijver
en vlakker dan een enkelvoudige plaat bij gelijke
afmetingen.
Er worden ook sandwichplaten geproduceerd
met een dikte van bijvoorbeeld 28 mm. Daarbij
wordt een vulling gebruikt van bijvoorbeeld een
harde persing polyurethaan, figuur 16.6-1.
In dit geval wordt aan beide zijden een alumi-
niumplaat toegepast van 1,5 mm waarna het
geheel tot een constructief stijf geheel wordt
geperst.
06950459_hfs16.indd 103
16 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN ALUMINIUM 103
Bron: RC System
����
��
����
� �����������������������������
���
���
� ����������������������������� ��������������
Figuur 16.6 Sandwichplaten
16.2.1.c Maattolerantie
Technisch is het niet mogelijk plaatwerk te
produceren dat absoluut vlak is. Door de op-
tredende spanningen tijdens het walsprocédé
(wrijvingswarmte die ontstaat ten opzichte van
de sterke koeling) vertoont het gewalste product
enige vervorming ten aanzien van de dikte en
het oppervlak. Of deze vervorming hinderlijk is,
hangt sterk af van de toepassing. Er bestaat geen
bruikbare methode om de vereiste dikte van
het te walsen aluminium voorafgaand aan het
walsproces te berekenen. Door de tolerantie in
de walsrollen treedt enige vering op, waardoor
de uitgewalste plaat over de lengte van het op-
pervlak enige ongelijkheid vertoont. Deze on-
gelijkheid beperkt zich tot afwijkingen met een
28-06-2005 16:17:39
 104

orde van grootte van tienden van millimeters.

Ervaring van de producent die het plaatmateriaal
tot een gereed product verwerkt is van belang,
omdat een aantal niet-berekenbare factoren een
rol speelt in het productieproces, zoals:
• constructiemethode;
• hardheid en legering;
• type oppervlaktebehandeling;
• glansgraad na oppervlaktebehandeling.
Overeenkomstig de eisen die worden gesteld aan
de haaksheid van de gevelelementen mag de
afwijking niet meer bedragen dan 2 mm/m.
In onbelaste toestand en gemeten (in het vlak
van het paneel) over de diagonalen onder een
rei mag de vlakheid niet meer dan 5 mm/m
afwijken. Scheluwvorming mag niet meer bedra-
gen dan 3 mm ten opzichte van een zuiver vlak,
figuur 16.7-1. Panelen, ook als ze niet zijn opge-
nomen in een sponning, dienen belastingen op
te kunnen nemen volgens NEN 6702 Belastingen
en Vervormingen (TGB 1990). Gemeten over de
lengte van hun diagonaal mogen panelen geen
grotere doorbuiging vertonen dan 1/50 van de
diagonaallengte, figuur 16.7-2. Figuur 16.8 Extrusiepers Bron: RC System

16.2.2 Extrusie van profielen
Om op een relatief goedkope manier profielen te
fabriceren waarmee kozijnen, ramen en deuren
��������������
� ����
kunnen worden gemaakt wordt het extrusie-
procédé toegepast, figuur 16.8. Voordeel van
dit procédé is dat aan het profiel allerlei vormen
kunnen worden gegeven:
• lippen om rubbers in te klemmen en glaslijs-
ten in te klikken, waardoor het schroeven van
deze lijsten niet meer nodig is;
• kokers om de profielen meer stijfheid te ge-
ven, zodat grotere overspanningen mogelijk zijn.

Door in een matrijs de vorm van het gewenste

profiel te snijden, is het mogelijk om gecompli-
ceerde vormen te creëren, figuur 16.9. In vroe-
ger jaren waren de gemiddelde kosten om een
� �������������� matrijs te maken omgerekend in euro’s circa
€ 6800,–. Door de komst van computer- en
lasertechniek zijn deze kosten gereduceerd tot
� �������������
circa € 1815,–. In de jaren zestig en zeventig was
het door de hoge matrijskosten voor ontwerpers
moeilijk een profiel te realiseren zoals zij dat in
een gevelbeeld voor ogen hadden.
Om toch tegemoet te komen aan de wensen van
� �������������������� de architect werden profielen die in de markt
Figuur 16.7 Maatafwijkingen verkrijgbaar waren, op manieren gekoppeld die

06950459_hfs16.indd 104 28-06-2005 16:17:40


Figuur 16.9 Matrijs Bron: RC System
technisch gezien, voor wat betreft de wind- en
waterdichtheid, niet altijd verantwoord waren.
Tegenwoordig is het mogelijk om meer aan de
wensen van de ontwerper tegemoet te komen.
Door de ontwikkeling van extrusietechniek in
samenwerking met computer cad-systemen is
het mogelijk om op een snelle manier aan de
ontwerper de door hem gewenste vorm te laten
zien. Door computersimulatie kan duidelijk wor-
den gemaakt hoe een samenstelling van profie-
len tot een gevelbeeld kan leiden.
Extrusie van profielen vindt plaats door ver-
warmde aluminium billets onder hoge druk door
een matrijs te persen. Billets worden door de
smelter geleverd in de juiste chemische lege-
ringssamenstelling die voor het extrusieproces
nodig is. De afmeting van deze billets of perspa-
len zijn zodanig dat zij passen in de extrusiepers.
De diameter van deze ronde perspalen varieert
tussen 300 en 700 mm. De voorverwarmde bil-
let wordt in de extrusiepers geplaatst. Door de
hoge druk die een, eveneens verwarmde, cilinder
op de billet uitoefent, verweekt het aluminium
en laat het zich vormen naar de vorm van de
matrijs. Daardoor ontstaan profielstaven, die na
het extrusieproces gekoeld worden met koude
lucht. Om de staven hun definitieve vorm te
geven, dienen deze te worden gestrekt. Door
middel van een strekmachine worden de staven
aan beide zijden ingeklemd en zodanig gestrekt
06950459_hfs16.indd 105
16 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN ALUMINIUM 105
dat het materiaal net over de vloeigrens komt.
De geëxtrudeerde profielstaven hebben nu een
lengte tussen 20 en 40 m. Deze leng- ten zijn
niet handelbaar en worden gezaagd tot lengten
van circa 7 m. Hierna worden de staven in een
oven opgewarmd. Door deze warmtebehande-
ling en de daarop volgende afkoeling vindt een
rekristallisatie plaats waardoor het materiaal zijn
uiteindelijke sterkte en hardheid verkrijgt.
16.2.2.a Isolatoren
Omdat de huidige gevelbouw wordt geconfron-
teerd met hogere thermische eisen dan vroeger
het geval was, is het nodig de profielen te voor-
zien van koudebrugonderbrekingen. Twee toe-
gepaste methoden zijn:
1 polyurethaan, giethars, (oude methode);
2 polyamide strippen (nieuwe methode).
1 Polyurethaan
De samenstelling en eigenschappen van een
koudebrugonderbreking op basis van poly-
urethaan zijn:
• tweecomponentenpolyurethaan;
• temperatuurbestendigheid: minimum –30 ºC,
maximum 75 ºC.
De giethars word geïnjecteerd in de aluminium-
kamer. Na het uitharden worden de aluminium
verbindingen weggefreesd, zodat een thermisch
onderbroken profiel ontstaat, figuur 16.10. Ge-
zien de relatief geringe temperatuurweerstand
worden profielen die voorzien zijn van giethars
minder toegepast.
2 Polyamide
Polyamide wordt versterkt met glasvezel (25%) en
voorzien van lijmsnoeren. De temperatuurbesten-
digheid is circa 250 ºC. Twee polyamide stegen
verbinden twee aluminium profielen door middel
van het inrolprocédé. Dit brengt een mechanische
verbinding tot stand na het kartelen van het alumi-
nium in de polyamide strippen, figuur 16.11. Beide
isolatiemethoden dienen vrij te zijn van CFK.
28-06-2005 16:17:40
 106

�������� ���

�������������������
�������������������

��
���������

����
��

��
�����������
��������������������
�����������
���������������������� ����

��
���������������������
�����������������������
�������������������������� ��
����������

��������������������
��
����
����������
Eigenschappen
1 Beglazing mogelijk met siliconen of met
voorgevormde EPDM-beglazingsprofielen
(5-35,5 mm).
2 Efficiënte waterevacuatie van het vleugelpro-
fiel.
3 Doorlopende thermische onderbreking in
polyurethaan giethars.
4 Ruime drukegalisatieruimte voor betere wa-
terdichtheid.
5 Stevige en ruim gedimensioneerde midden-
dichting voor betere wind- en waterdichtheid.
6 Voorkamerontwatering direct naar buiten.
7 Bestudeerde waterkering verhindert door-
dringen van water onder de middendichting.
8 Economische bouwdiepte:
• kader 50 mm;
• vleugel 59,5 mm.
9 U-waarde van het profiel vergelijkbaar met
die van dubbel isolatieglas.
10 Verschillende te klipsen glaslatten met een
hoogte van 22 mm.
11 Eigentijdse, zacht afgeronde profielvorm.
12 Profielen zijn geschikt voor hoekverbindingen.
13 Beslagkamer volgens de Europese norm.
14 Akoestische dichting.
15 Ruimte die een gemakkelijke plaatsing van
de inlegscharnieren mogelijk maakt.
16 Verschillende profielcombinaties van bui-
tenkaders en vleugelprofielen. Ruimte voor
afstandsbediening.
Figuur 16.10 Profielisolatie met harskern Bron: RC System
Figuur 16.11 Profielisolatie met polyamide steg
Bron: RC System
16.3 Oppervlaktebehandelingen
16.3.1 Weerstand tegen corrosie
Aluminium met de voorgeschreven legeringen
heeft een goede weerstand tegen aantasting
door het heersende buitenklimaat, het zeekli-
maat en de vervuiling door industrie. Er ontstaat
geen teruggang in sterkte als onbehandeld alu-
minium zijn natuurlijk oxidatieproces ondergaat.
De oorspronkelijke aluminiumkleur wordt echter
grauw. Als water in aanraking komt met dit
onbehandelde aluminium laat het vuile strepen
achter op de onderliggende constructie. Hierbij
valt te denken aan niet-behandelde daktrimmen
waardoor, als het heeft geregend, vuile strepen
ontstaan op het metsel- of stucwerk.
Aluminium kan worden voorzien van een be-
schermlaag. Lakken of anodiseren zijn in de
gevelbouw de twee meest toegepaste metho-
den. Om een zo hoog mogelijke anodisatie- of
lakkwaliteit te waarborgen, dient aan een aantal
voorwaarden te worden voldaan:
• in alle gevallen dient het materiaal te beschik-
ken over de juiste legeringssamenstelling en te
voldoen aan de voorgeschreven mechanische
eigenschappen;
• het oppervlak van de profielen dient vrij te
zijn van grafietresten en siliconen;
• om verzekerd te zijn van een goede lakdek-
king dienen de hoeken van de profielen die
bestemd zijn voor buitengebruik voorzien te zijn
van een afrondingsstraal van minimaal 0,5 mm;
• de oppervlakteruwheid mag, bij drie metin-

06950459_hfs16.indd 106 28-06-2005 16:17:41


gen, niet meer bedragen dan 5 micrometer (de
te testen lengte is 15 mm en een basislengte van
2,5 mm volgens DIN 4768, NEN 3631);
• voordat het aluminium wordt behandeld
dient het zodanig te worden opgeslagen en ver-
voerd dat het optreden van condensvorming of
waterbelasting wordt voorkomen.
Profielen met twee kleuren
Als de binnen- en de buitenzijde van de pro-
fielen in twee verschillende kleuren dienen te
worden gelakt, is dit eenvoudig te bereiken
door eerst de twee profielschalen te lakken of
anodiseren en daarna met polyamidestegen
samen te stellen. Profielen die zijn voorzien
van een gietharsisolatie moeten worden afge-
plakt. Daarna worden ze gelakt en vervolgens
wordt de giethars aangebracht. Dit is een
kostbare methode. Anodiseren in twee kleuren
is bij dit procédé niet mogelijk.
Doorgaans worden de geperste profielen direct
van het extrusiebedrijf naar het lak- of anodiseer-
bedrijf getransporteerd om daar de benodigde
oppervlaktebehandeling te ondergaan. Tijdens
het transport en de behandeling van de profielen
dient contact met vochtige omgevingen te wor-
den voorkomen.
Als vocht neerslaat op het onbehandelde pro-
duct wordt een oxidatieproces in gang gezet,
waardoor de kwaliteit van de oppervlaktebehan-
deling wordt beïnvloed.
Ook tijdens de behandeling bij het lak- of ano-
diseerbedrijf dient aandacht te worden besteed
aan vochtaanslag. Katoenen handschoenen
moeten worden gedragen om te voorkomen dat
lichaamsvocht terechtkomt op de aluminium
profielen. Als brute profielen in een magazijn
worden opgeslagen, moeten er maatregelen
worden genomen om condensaanslag te voor-
komen.
16.3.2 Lakprocedures en -systemen
De bekendste lakmethoden zijn:
◆ poedercoating;
◆ ‘nat’ lakken;
◆ elektroforese;
◆ PVDF;
◆ coilcoating (bandgeverfd aluminium).
06950459_hfs16.indd 107
16 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN ALUMINIUM 107
◆ Poedercoating
Poedercoating heeft een voorbehandeling nodig
die geschiedt volgens de eisen van Qaulicoat. De
zeswaardige chromaatlaag dient een gewicht te
hebben van 0,6 à 0,8 gram/m2. Drogen van het
voorbehandelde materiaal dient te gebeuren bij
een temperatuur van maximaal 65 ºC.
De opslagtijd tussen voorbehandeling en poeder-
coaten mag maximaal zestien uur bedragen. Als
voorbehandeling worden ook gekozen pre- of
flash-anodiseren. Men kan voor deze methode
kiezen als er bijvoorbeeld sprake is van een ma-
ritiem milieu. Echter, de poedercoating dient in
ieder geval binnen drie uur na het pre- of flash-
anodiseren te worden aangebracht. Pre- of flash-
anodiseren wijkt op een aantal punten, zoals
laagdikte en sealing, af van het meer gebruike-
lijke anodiseerproces.
Poedercoaten
Poedercoating vindt doorgaans plaats bij een
objecttemperatuur van maximaal 250 ºC.
Voor profielen die worden voorzien van een
gietharsonderbreking is deze temperatuur
te hoog. In dit geval moet het injecteren en
wegfrezen van het aluminium gebeuren na
het poedercoaten. Als polyamide stegen wor-
den toegepast, kan het coaten op het totale
samengestelde profiel plaatsvinden.
De coating moet gelijkmatig van kleur en
glansgraad zijn en goed dekken. Bij het be-
oordelen van de partij mogen geen storende
verschillen in kleur en glans tussen de afzon-
derlijke werkstukken waarneembaar zijn. Het
is mogelijk om de kleur en glansgraad voor
de applicatie door middel van monsters vast
te leggen. Er is onderscheid tussen directe en
����������������
������������������
����������
Figuur 16.12 Directe en indirecte zichtvlakken
Bron: RC System
28-06-2005 16:17:42
 108

indirecte zichtvlakken. Directe zichtvlakken vlak mogen geen storende gebreken zichtbaar
zijn zichtbaar aan de binnen- en buitenzijde. zijn, zoals:
Indirecte vlakken zijn zichtbaar als een • ruw oppervlak;
beweegbaar deel is geopend. Op indirecte • zakkers;
vlakken moet de lak zodanig zijn aangebracht • blazen;
dat de grondlaag niet meer te zien is. • sinaasappeloppervlak;
Op tekeningen worden de directe vlakken aan- • vuilinsluitingen;
gegeven met een streepstippellijn, de indirecte- • kraters;
recte vlakken met een streeplijn, figuur 16.12. • doffe plekken;
• gaten;
Door het karakter van het elektrostatisch • krassen.
spuitprocédé (poedercoaten), zie de tabel
van figuur 16.13, is het mogelijk dat verdiept Voor toepassing buiten geldt een beoordelings-
liggende delen niet van voldoende lakdekking afstand van vijf meter. Voor toepassing binnen
worden voorzien. Het is van belang deze situatie geldt een beoordelingsafstand van drie meter.
vroegtijdig te onderkennen. De gemiddelde laagdikte in micrometer voor
laksystemen dient minimaal te voldoen aan de
Het gerede product dient aan een aantal kwali- waarden zoals vermeld in de tabel van figuur
teitseisen te voldoen. Deze zijn omschreven in de 16.14.
VMRG Kwaliteitseisen en adviezen 2000. De coa-
ting mag op de directe vlakken geen beschadi- ◆ Natlakmethode
ging vertonen waardoor de grondlaag zichtbaar Natlak wordt aangebracht met een spuitpistool,
wordt. figuur 16.13. Meestal wordt deze bediend door
Op een afstand van drie meter loodrecht op het een robot om een zo egaal mogelijk oppervlak

Poedercoating Natlak

Applicatie elektrostatisch schilderen

poederspuiten spuiten

Drogen in de oven (moffelen) aan de lucht

in de oven (moffelen)

Type (meest voorkomend) polyester acrylaat

polyurethaan polyurethaan
PVDF PVDF

Figuur 16.13 Poedercoaten en natlakken

Milieu Gemiddelde laagdikte in micrometer

Natlak Poeder Elektroforese Natlak PVDE Poeder PVDF

Buiten agressieve belasting 70 90 geen toepassing 35 80

normale belasting 50 60 geen toepassing 35 80

Binnen nat 50 60 25 35 80
droog 25 30 25 35 80

Figuur 16.14 Laagdikte afwerkingen

06950459_hfs16.indd 108 28-06-2005 16:17:42


te verkrijgen. De neveltechniek bestaat uit het
aanbrengen van een grondlaag en de gewenste
kleurlaag. De grondlaag (primer) wordt gedeel-
telijk gedroogd, waarna de afwerklaag wordt
aangebracht die uithardt bij een temperatuur
van circa 180 ºC. Voor buitentoepassing wordt
meestal gekozen voor lak op basis van polyure-
thaan. De grondlaag is doorgaans een epoxylak.
◆ Elektroforese
Tijdens het lakproces wordt door middel van
dompeling een lak aangebracht op het materi-
aal. Dit geschiedt door een elektrochemisch pro-
ces. Negatief geladen lakdelen hechten zich aan
het materiaal waarna het aluminium uithardt in
een oven met een temperatuur van circa 170 ºC.
Gezien de geringe laagdikte is dit procédé niet
geschikt voor buitentoepassing. Bovendien is het
aantal kleuren zeer beperkt. De voorbehandeling
is gelijk aan de voorbehandeling toegepast bij
poedercoating.
◆ PVDF-lakken
Deze lakmethode wordt doorgaans als natlak
aangebracht. PVDF (PolyVinyliDieenFluoride) of
PVF2 zijn twee namen voor hetzelfde product.
PVDF is ontwikkeld met als basisgrondstof de
hars KYNAR 500. Dit type coating beschikt over
een hoog gehalte fluoride en koolstof en is beter
bestand tegen agressieve milieus.
Gezien de hoge temperatuur die nodig is tij-
dens het PVDF-lakken is het niet mogelijk een
samengesteld profiel deze behandeling te laten
ondergaan.
Na het PVDF-procédé worden de profielen
samengesteld met isolatoren.
◆ Coilcoating (bandgeverfd aluminium)
Coilcoat wordt in een continuproces op een
aluminium- of staalplaat aangebracht. Coilcoat
kan bestaan uit een laag kunststof, (PVDF) lak of
folie. De bewerking van de plaat dient zodanig
plaats te vinden, dat de afrondingsstraal groot
genoeg is (2 à 3 mm) om breken van de opper-
vlaktebehandeling te voorkomen.
16.3.3 Anodiseren
Anodiseren bestaat uit het langs elektrochemi-
sche weg aanbrengen van een oxidatielaag,
conform de eisen als geformuleerd door EURAS-
06950459_hfs16.indd 109
16 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN ALUMINIUM 109
EWAA-QUALANOD. Deze oxidelaag beschermt
het aluminium tegen het optreden van corrosie.
Het is mogelijk om de anodisatie in een aantal
beperkte kleuren uit te voeren. De kleur wordt
voor een groot gedeelte bepaald door de alu-
miniumlegering. Dit betekent dat er kleurver-
schillen kunnen ontstaan tussen plaatmateriaal
(plaatlegering) en profielen (extrusielegering).
Een ander uiterlijk kan worden verkregen door
het type voorbewerking.
Voorbewerking anodisatieproces
Zonder overeenkomst tussen opdrachtgever en
opdrachtnemer betreffende de toe te passen
voorbewerking wordt VB 6 geleverd, zie de tabel
van figuur 16.15.
Voorbewerking Aanduiding
Geen bewerking VB 0
Geslepen VB 1
Geborsteld (niet geslepen) VB 2
Gepolijst (niet geslepen of
geborsteld) VB 3
Geslepen en geborsteld VB 4
Geslepen en gepolijst VB 5
Egaliserend gebeitst VB 6
Figuur 16.15 Voorbewerkingen
Anodisatieprocédé
Het meest voorkomende anodisatieprocédé
bestaat uit het toepassen van gelijkstroom en
zwavelzuur. In een oplossing van water en zwa-
velzuur zijn kathoden (–) aangebracht. Het in de
oplossing te anodiseren materiaal doet dienst als
anode (+). Door een elektrische stroom tot stand
te brengen bij een watertemperatuur van 20 ºC
wordt het water ontleed in waterstof en zuurstof;
de zuurstof verbindt zich met het aluminium tot
aluminiumoxide. Als de vereiste laagdikte, circa
20 micrometer, is bereikt, wordt het materiaal
– na te zijn gespoeld – voorzien van een sealing.
Tijdens het sealen gaat het aluminiumoxide over
in aluminiumhydroxide waardoor de poriën in
de anodiseerlaag worden gesloten. Na het sealen
mag het oppervlak niet in aanraking komen met
preparaten op basis van was of siliconen: dit is
namelijk nadelig voor de hechting van de anodi-
seerlaag.
28-06-2005 16:17:43
 110
Voor geveldelen die aan de buitenlucht worden
blootgesteld, dient de laagdikte minimaal 20
micrometer te bedragen. Voor binnenwerk is een
laagdikte van 10 micrometer voldoende. Als er in
een agressief milieu anodisatie wordt toegepast,
kan een laagdikte van 25 micrometer worden
voorgeschreven. Geen enkele meting mag min-
der bedragen dan 80% van de voorgeschreven
laagdikte of meer dan 35 micrometer.
Controle op kleur vindt plaats op basis van kleur-
of grenswaardemonsters. Vooral bij het toepas-
sen van kleuranodisatie is het van belang de on-
der- en bovengrens van de kleur te bepalen. Om
de monsters ten opzichte van het te anodiseren
materiaal te kunnen beoordelen dient de voorbe-
werking van zowel de monsters als het materiaal
dezelfde te zijn.
Beschermfolie
Door tijdsdruk tijdens de montage kan het
voorkomen dat puien worden gemonteerd en
dat daarna het voegwerk nog moet plaatsvin-
den. In deze gevallen kan, om beschadigingen
van de oppervlaktebehandeling te voorkomen,
ervoor worden gekozen de profielen te voor-
zien van een beschermende folie. Aan deze
methode kleeft echter een aantal bezwaren.
Het zorgvuldig aanbrengen van de folie kost
veel tijd. Als de folie niet goed is aangebracht,
voegt zich – door de capillaire werking – in
korte tijd speciewater tussen folie en profiel.
Het salpeterzuurhoudende speciewater werkt
��
��
��
��
� ��
������������
����������
Figuur 16.16 Kozijn- en raamprofiel Bron: RC System
06950459_hfs16.indd 110
in op de oppervlaktebehandeling, het lakwerk
of de anodisatie, en heeft onherstelbare schade
tot gevolg. Van belang is om direct na het voe-
gen de folie te verwijderen en de profielen te
reinigen door met ruim water te spoelen.
16.4 Gevelopeningen
16.4.1 Profielen
Fabricage van aluminium kozijnen, ramen en
deuren gebeurde aanvankelijk door de verbindin-
gen te lassen. Deze techniek kwam voort uit de
stalenramenindustrie. Door de opkomende extru-
sietechniek werd het mogelijk om kokerprofielen
te produceren, waardoor de verbindingen met
ingeschoven aluminium hoeken konden worden
samengesteld. Ten aanzien van de mogelijkhe-
den om glas en panelen te plaatsen (voorheen
met stopverf of kit in de stalen ramen) is dat nu
mogelijk door klemsystemen. Afgezien van en-
kele gevelbouwbedrijven die zelf profielsystemen
ontwikkelen of hebben ontwikkeld, worden de
meeste systemen geleverd door systeemhouders.
Deze systeemhouders kunnen, als zij over de mo-
gelijkheden beschikken, zelf de profielen ontwer-
pen, extruderen en verkopen, en anders kunnen
zij ontwerpen, verkopen en door derden laten
extruderen. Een aantal systeemhouders heeft de
mogelijkheid het product zelf te voorzien van de
gewenste oppervlaktebehandeling. Doorgaans
worden de profielen echter gelakt of geanodi-
seerd door speciale applicatiebedrijven.
�� ��
��
�� ��
��������������������������������
����������
Figuur 16.17 Stijlprofiel Bron: RC System
28-06-2005 16:17:44

��
���� �����������
�����
��
��
����������
Figuur 16.18 Schuifdeurprofiel Bron: RC System
Er zijn twee groepen profielen: ongeïsoleerde en
geïsoleerde profielen.
Geïsoleerde profielen zijn voorzien van een ther-
mische onderbreking. Voor buitentoepassing in
woningbouw en utiliteitsbouw worden uitslui-
tend geïsoleerde profielen toegepast. Uitzonde-
ringen kunnen etalages zijn waar de temperatuur
binnen nagenoeg gelijk is aan buiten, in dat ge-
val volstaan ongeïsoleerde profielen.
Profielen worden in diverse vormen, ongeïso-
leerd en geïsoleerd, geleverd:
• kozijnprofielen, figuur 16.16;
• vleugelprofielen voor ramen;
• vleugelprofielen voor deuren;
• stijl- en regelprofielen, figuur 16.17;
• schuifraam- en schuifdeurprofielen, figuur
16.18.
Door de grootte van de gevelelementen wordt
bepaald wat de zwaarte van de profielen moet
zijn.
16.4.1.a Renovatieprofielen
In de grote steden zijn veel gebouwen en wo-
ningen nog voorzien van stalen ramen samen-
gesteld uit warmgewalste profielen. Gezien de
06950459_hfs16.indd 111
16 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN ALUMINIUM 111
Figuur 16.19 NT renovatieprofiel Bron: RC System
huidige eisen in het Bouwbesluit, voldoen deze
niet meer aan het algemeen gangbare comfort.
In veel gevallen wordt overgegaan tot vervan-
ging van deze kozijnen. Aluminium is een goed
alternatief, figuur 16.19. Extrusietechnieken
geven ontwerpers de mogelijkheid om alumi-
nium kozijnen te detailleren met een profilering
die nagenoeg hetzelfde aanzicht geeft als de te
vervangen stalen kozijnen. Er is een aantal mo-
gelijkheden om nieuwe aluminium kozijnen te
monteren:
• demonteren van het stalen kozijn tot op het
metselwerk. Dit heeft de voorkeur. Hierdoor is
het mogelijk om stelkozijnen te plaatsen en een
goede thermische scheiding aan te brengen;
• demonteren van de tussenstijlen en -regels,
waardoor het stalen kader in het metselwerk ge-
monteerd blijft. Als daarna een aluminium kozijn
in dit stalen kader wordt gemonteerd, is het nodig
een scheiding aan te brengen tussen staal en alu-
minium. De thermische isolatie is in dit geval aan-
zienlijk minder dan wanneer er wordt vervangen
met behulp van nieuw aan te brengen stelkozijnen.
28-06-2005 16:17:48
 112
16.4.2 Typen beweegbare delen
Naast vastglas kunnen aluminium kozijnen wor-
den voorzien van de meeste in hoofdstuk 14
Gevelopeningen getoonde beweegbare delen.
We geven hier een overzicht.
Draairamen
Deze kunnen naar binnen of naar buiten draai-
end worden uitgevoerd. Glaslijsten kunnen aan
de buitenzijde of (ten behoeve van inbraakwe-
rendheid) aan de binnenzijde worden geplaatst.
Door de afmeting van het beweegbare deel
wordt bepaald hoeveel scharnieren dienen te
worden toegepast. Sluitwerk kan bestaan uit
espagnoletsloten of eenvoudige raamkrukken
eventueel met kierstandmogelijkheid.
Draaideuren
Net zoals draairamen kunnen ook deuren naar bin-
nen of naar buiten draaiend worden uitgevoerd.
Glaslijsten kunnen aan de binnen- of buitenzijde
worden gemonteerd. Scharnieren kunnen worden
uitgevoerd als klemscharnieren of geboord in de
profielkamer waar een tegenblok wordt geplaatst,
zodat de schroeven de krachten ten aanzien van
het deurgewicht kunnen opnemen. Meerpunts-
sloten zijn op dit moment het meest voorkomende
sluitwerk, onder andere uit veiligheidsoverwegin-
gen. Bijkomend voordeel is dat de deuren over
de gehele lengte worden aangetrokken, zodat de
luchtstroom wordt geminimaliseerd.
Draaivalramen en -deuren
Draaivalconstructies kunnen uitsluitend naar
binnen draaiend en vallend worden uitgevoerd.
Door toepassing van specifiek hang- en sluitwerk
is het mogelijk om een beweegbaar deel door
middel van één krukomwenteling naar binnen te
laten draaien of naar binnen te laten vallen. Het
gefixeerde draaipunt bevindt zich aan de onder-
zijde als het raam naar binnen valt.
Dubbele ramen en deuren
Onder dubbele ramen en deuren worden ver-
staan twee beweegbare delen die tegen elkaar
sluiten. De sluiting van de twee beweegbare de-
len kan in het midden gebeuren (symmetrisch)
of vanuit het midden (asymmetrisch).
Een van beide delen dient in dit geval te worden
voorzien van kantschuiven. Voor het toepassen
06950459_hfs16.indd 112
van hang- en sluitwerk geldt hetzelfde als bij
draairamen en draaideuren. Ten behoeve van
bijvoorbeeld entreepuien kan worden gebruikge-
maakt van doordraaiende deuren. Het hang- en
sluitwerk voor dit type deuren wordt gevormd
door vloerveren aan de onderzijde en enkelvou-
dige draaipunten (speunen) aan de bovenzijde.
Deze vloerveren worden in de vloer ingebouwd
en zijn voorzien van een zelfsluitend mechanisme.
Taatsramen, horizontaal of verticaal
Beweegbare delen van dit type draaien in het
midden van het kozijnprofiel in horizontale of
verticale richting. Het hang- en sluitwerk bestaat
uit twee zogeheten taatspotten die tegenover
elkaar in horizontale of verticale richting worden
gemonteerd. Omdat het beweegbare deel in ge-
opende toestand in balans ligt, kunnen er relatief
grote draaidelen worden toegepast. Het wassen
van dit type raam kan op een eenvoudige manier
van binnenuit geschieden.
Uitzetramen
Dit type raam scharniert aan de bovenzijde en
wordt naar buiten uitgezet. Aan de onderzijde
wordt het beweegbare deel gesloten door middel
van wegdraaibare combi’s of een horizontaal ge-
monteerde espagnoletsluiting. Over het algemeen
worden deze typen toegepast als bovenlicht,
eventueel voorzien van een afstandsbediening.
Valramen
Valramen scharnieren aan de onderzijde en
vallen met de bovenzijde naar binnen. Ter be-
grenzing van de valstand worden scharen in de
sponning gebouwd. Sluiten geschiedt met een
veerknip of een meerpuntssluiting.
Uitzet-zakramen
Deze typen beweegbare delen verenigen twee
bewegingen in één handeling. Als het raam naar
buiten wordt uitgezet, zakt het in de sponning
waardoor aan de bovenzijde een luchtspleet
ontstaat. Bij deze constructie zijn aan de bui-
tenzijde geen scharnieren zichtbaar, wat in een
sterk vervuilend milieu een voordeel kan zijn.
Het in de sponning gemonteerde scharnierende
mechanisme beschikt over een zelfremmende
werking. De sluiting geschiedt door middel van
raamkrukken.
28-06-2005 16:17:49

Schuiframen en -deuren
Schuiframen en -deuren zijn in vele uitvoeringen
te produceren. Afhankelijk van afmetingen en
gewicht kunnen de vleugels horizontaal schuiven
over aluminium of roestvast stalen profielen. De
loopwielen kunnen worden uitgevoerd als enkel-
voudige of tweevoudige versie (tandemwielen).
Sluiten van de vleugels geschiedt door middel
van haaksloten. Hierbij staat de haak omhoog
gekeerd om te voorkomen dat de vleugel uit het
kaderprofiel kan worden getild.
Draaischuiframen en -deuren
Dit is een raamtype waarbij het beslag de moge-
lijkheid heeft om vleugels zowel te laten draaien
als te laten schuiven. De kozijn- en vleugelcon-
structie is gelijk aan die van draaivalramen, waar-
door een goede wind- en waterdichtheid wordt
verkregen. Door toepassen van dit bijzondere
beslag is het mogelijk om alle vleugels aan één
zijde te parkeren. Hierdoor ontstaat een opening
die vrij is van vaste middenstijlen.
Vouwramen en -deuren
Deze vleugels hangen aan een U- of L-vormige
bovenrail. De wielen, die in de rail lopen, zijn
verbonden met de bovenzijde van de vleugels of
bevestigd aan de scharnieren. Ook in dit geval
wordt een geheel vrije doorgang verkregen.
De wind- en waterdichtheid is minder. Hierdoor
wordt dit type constructie hoofdzakelijk toege-
past als winkelpuien.
Tourniquets
Tourniquets worden samengesteld uit drie of
vier segmenten die cirkelvormig worden ver-
bonden en zijn geplaatst in een kuip om wind-
dichtheid te bereiken. Het draaipunt bevindt
zich in het midden van de cirkel waar ook de
vleugelsegmenten samenkomen. Deze deur-
constructie kan handmatig worden bediend of
elektrisch worden aangedreven. Sensoren acti-
veren de draaibeweging dan bij nadering van
personen.
Automatische draaideuren
Constructie van dit type draaideur is gelijk aan
die van een handmatig bediende draaideur.
Door het plaatsen van een elektrisch aangedre-
ven bedieningsunit is het mogelijk om de deur
06950459_hfs16.indd 113
16 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN ALUMINIUM 113
automatisch te laten openen. Signalering ge-
schiedt door radar- of infraroodsensoren.
Het is noodzakelijk de sensoren zodanig af te
stellen dat bij nadering geen conflict ontstaat
tussen de naderende persoon en de opendraai-
ende deur.
Automatische schuifdeuren
Beide schuifdeurvleugels dienen van gelijke
afmeting te zijn in zowel hoogte als breedte.
De elektrisch aangedreven schuifdeurautomaat
bedient beide deurvleugels. De signalering vindt
plaats door middel van sensoren, net zoals bij
automatische draaideuren.
16.4.3 Gekoppelde kozijnen
Gevelelementen samengesteld uit kozijnen heb-
ben een breed toepassingsgebied. Kozijnen, wel
of niet voorzien van beweegbare delen, kunnen
worden geplaatst als horizontale en verticale
raamstrook, mits de lengte van de samen-
gestelde pui in horizontale of verticale richting
de profiellengte niet overtreft. Als een grotere
lengte moet worden overspannen, en dit kan
uitsluitend in horizontale richting, dienen de
gevelelementen te worden gekoppeld met spe-
ciale dilatatieprofielen, figuur 16.20.
�� � ��
��
����������
���
�� � ��
Figuur 16.20 Dilatatieprofielen Bron: RC System
16.4.4 Functionele eisen
Voorschriften en eisen gegeven voor het ont-
werp, de constructie, de fabricage en de mon-
tage van gevelelementen zijn van groot belang.
De opdrachtgever verwacht een product dat
voldoet aan de vigerende kwaliteitseisen:
• luchtdoorlatendheid;
• waterdichtheid;
• thermische isolatie;
28-06-2005 16:17:50
 114
• geluidsisolatie;
• ventilatie.
16.4.4.a Luchtdoorlatendheid
De bijdrage die gevelelementen aan de lucht-
volumestroom mogen leveren is ten hoogste
0,5 m3/h per m naad en/of 9,0 m3/h per m kier
(sluitnaad). Plaatselijk geconcentreerde lekken
zijn slechts toegestaan indien de luchtdoorla-
tendheid niet meer bedraagt dan 1,8 m3/h per
100 mm. Totaal mag de luchtlekkage van de
gevel niet groter zijn dan 6,5 m3/h per m2.
De luchtdoorlatendheid wordt bepaald door een
proefkastmeting volgens NEN 3660 Gevelvullin-
gen – Luchtdoorlatendheid, stijfheid en sterkte-
beproevingsmethoden.
16.4.4.b Waterdichtheid
Gevelelementen mogen aan de binnenzijde niet
nat worden door omstandigheden van buitenaf,
bijvoorbeeld regenwater. Condensgoten zoals
die in vroegere jaren werden toegepast bij onge-
isoleerde profielen in combinatie met enkel glas
zijn nu niet meer in gebruik. Constructief dient
het gevelelement zodanig te zijn vervaardigd dat
het zich in de glassponning bevindende water
niet in aanraking komt met het glas. Tussen glas
en aluminium dient de ruimte minimaal 4 mm
te zijn om een goede en gecontroleerde water-
afvoer mogelijk te maken, figuur 16.21.
Om gevelelementen op waterdichtheid te be-
��
��
��
��
��
�
����������
Figuur 16.21 Gecontroleerde waterafvoer Bron: RC System
proeven worden zij op een zelfde wijze als de
test op luchtdichtheid in een proefkast geplaatst.
06950459_hfs16.indd 114
De proef geschiedt volgens NEN-EN 1027
Beproeving van ramen – Waterdichtheid onder
statische druk. Tijdens de beproeving wordt een
drukverschil onder waterbelasting aangebracht,
oplopend van 0, 50, 100, 150 Pa enzovoort.
Als klasse-indeling voor waterdichtheid van het
element geldt de waarde voorafgaand aan de
druk waarbij lekkage optreedt. Met behulp van
tabel 14.7 kan worden vastgesteld tot welke
gebouwhoogte het element kan worden toege-
past. Verdeling van de windsnelheidsgebieden
is gedefinieerd in tabel 14.4 volgens NEN 6702
Belastingen en vervormingen TGB 1990.
De minimale toetsingsdruk waarbij gevelelemen-
ten waterdicht dienen te zijn, bedraagt 150 Pa.
Deze eis is niet van toepassing als het de vol-
gende puiconstructies betreft:
• winkelpuien;
• automatisch aangedreven draai- en schuif-
deuren;
• toegangen naar winkelcentra;
• hardglazen deuren;
• constructies die met voorgaande kunnen wor-
den gelijkgesteld.
Voorbeeld
Als een bepaald type kozijn met een draaival-
vleugel wordt getest en het blijkt een water-
en winddichtheid te kunnen weerstaan van
450 Pa, is het mogelijk om dit raam te monte-
ren in bijvoorbeeld windgebied II, onbebouwd
en op een hoogte van 90 meter. Er is een
aantal zaken dat bij de beoordeling een rol
speelt. Wat is bijvoorbeeld de afmeting van de
sponning tussen het middendichtingsprofiel
en de aluminium profielaanslag (voorkamer)?
Als dit een kleine kamer is, kan de test slagen
omdat er geen testnormen zijn om het water
van beneden naar boven te stuwen, wat op
grotere gebouwhoogten wel gebeurt. Het is
aannemelijk te veronderstellen dat een kozijn-
profiel met een grote voorkamer meer kans
geeft op waterdichtheid dan een profiel met
een kleine voorkamer, al zijn de testresultaten
gelijk. Conclusie: altijd dient de praktijk situ-
atie te worden beoordeeld, niet uitsluitend het
raam, maar ook de gebouwligging. Stuwdruk
en zuiging spelen een niet te onderschatten
rol.
28-06-2005 16:17:51
 16 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN ALUMINIUM 115

16.4.4.c Thermische isolatie �������������������

�������������������
Door het toepassen van thermisch onderbroken
profielen wordt een reductie van warmteverlies ���������
bereikt. Het optreden van condensatie aan de
������������������
binnenzijde van de profielen wordt op deze wijze
geminimaliseerd. Volgens het Bouwbesluit moet ��������������������������

een uitwendige scheidingsconstructie, overeen-

komstig NEN 1068, ten minste voldoen aan
een Rc-waarde van 3,0 m2∙K/W. Deze eis
geldt niet voor kozijnen, ramen en deuren en
daarmee gelijk te stellen constructiedelen. Hierop
is van toepassing dat de warmtedoorgangscoëf-
ficiënt als bepaald in NEN 5128 ten hoogste
4,2 W/m2 ∙ K mag bedragen. Voorwaarde is dat
de warmtedoorgangscoëfficiënt voor kozijnen,
ramen en deuren tezamen met de toe te pas-
sen vakvulling, glas, panelen of dergelijke niet
groter mag zijn dan 2,4 W/m2 ∙ K. Door de keuze
van type profiel en thermische isolator wordt
de warmtedoorgangscoëfficiënt bepaald, figuur
16.22 en 16.23.
Condensvorming
Onder invloed van de relatieve vochtigheid in
de verblijfsruimte en de oppervlaktetemperatuur
van de aluminium profielen kan condensvorming
optreden. Om condens te voorkomen is het no-
dig de temperatuur aan de binnenzijde van het
kozijn zo hoog mogelijk te houden.
Condensatie kan ook optreden in de ruimte die
ontstaat als een aluminium kozijn op stelblokjes
wordt gemonteerd, namelijk tussen de boven-
zijde van het stelkozijn en de onderzijde van het
aluminium profiel. Om dit te voorkomen dient
deze ruimte luchtdicht te worden gesloten.
Als bijvoorbeeld vensterbanken de bovenzijde
van verwarmingselementen (radiatoren) afdek-
ken, is het optreden van condens op het kozijn
eerder mogelijk. Het horizontale aluminium
profiel ter plaatse van de vensterbank wordt in
dit geval niet of nauwelijks verwarmd, figuur
16.22-2.
Om condensatie te voorkomen is het noodzake-
lijk om niet uitsluitend de thermische prestatie
van het aluminium gevelelement te beoordelen
maar het totale ontwerp (plaatsing) nauwkeurig
te bezien.
��������������������
�����������
����������������������
���������������������
�������������������������������
��������������������
����������
Eigenschappen
1 De profielen voldoen volgens de norm DIN
4108 aan de klasse 2.2.
2 Glas:
• kozijn: van 5 tot 36 mm;
• vleugel: van 5 tot 46 mm.
3 Beglazing met siliconen of met voorge-
vormde EPDM-beglazingsprofielen.
4 Efficiënte waterevacuatie van het vleugel-
profiel.
5 Ruime drukegalisatieruimte voor betere
waterdichtheid.
6 Stevige en ruim gedimensioneerde midden-
dichting voor betere wind- en waterdichtheid.
7 Bestudeerde waterkering verhindert door-
dringen van water onder de middendichting.
8 Voorkamerontwatering direct naar buiten.
9 Onwrikbare menchanisch-chemische ver-
binding met glasvezelsterkte PA 6.6-stroken.
10 Economische bouwdiepte:
• kader: 51 mm;
• vleugel: 61 mm.
11 Verschillende te klipsen glaslatten met een
hoogte van 22 mm.
12 Waterkeringsrubber.
13 Montage in verstek met hoekverbindingen.
14 Beslagkamer volgens de Europese norm.
15 Akoestische dichting.
16 Verschillende profielcombinaties van bui-
tenkaders en vleugelprofielen. Ruimte voor
afstandsbediening.

Figuur 16.22 Profiel volgens DIN 4108, klasse 2.2

Bron: RC System

06950459_hfs16.indd 115 28-06-2005 16:17:51

 116

��
����������������
�����������
�
�����

��
�
�����
�

��
�����
� �
����� ������� �����������������������
�
������������
�
����� �����

��
�
�����

���
�
�����
�
�����

�
��
�
����
�
����
����������������

��
�
���� ��������������������
�
����
�
���� ��
�
���� ��
�
���� � ����������������� ����������������������������
�
���� ����������
�
����

� ��������������������������������� ��������������������������������������������
�
� ����� ����������������������������
Figuur 16.23 Profiel volgens DIN 4108 Bron: RC System

16.4.4.d Geluidsisolatie stelkozijn en metselwerk) om de vereiste geluids-

Om te kunnen voldoen aan de juiste geluids-
isolatiewaarde van een gevelelement dient te
worden aangegeven welke eisen van toepas-
sing zijn. In het Bouwbesluit wordt beschreven
waaraan gevelelementen die worden toegepast
in een gebied met een hoge geluidbelasting
moeten voldoen. Zonder bijzondere maatregelen
ten aanzien van dichtingen en glassoorten is de
te bereiken geluidsreductie van een aluminium
gevelelement circa 26 dB(A). Als eis geldt dat
een gevelelementeen geluidsisolatiewaarde heeft
van minimaal 23 dB(A). Van groot belang zijn
de bouwkundige dichtingen (die tussen houten
reductie te kunnen bereiken.
Geluidsmetingen
Om te bepalen welke geluidsisolatiewaarde op
een gevelelement van toepassing is, blijkt het
meestal nodig te zijn geluidsmetingen uit te
voeren. Na meting kan worden bepaald welke
geluidsreductie moet worden gehaald. De fac-
toren die een rol spelen tijdens de metingen
zijn onder andere de nabijheid van rail-, lucht-
en autoverkeer en kruispunten. Kortom, alle
situaties met een verhoogde geluidbelasting.

06950459_hfs16.indd 116 28-06-2005 16:17:52


16.4.4.e Ventilatie
Doorgaans wordt de ventilatie in utiliteitsge-
bouwen geïntegreerd in het klimaatregelings-
systeem. Verse buitenlucht wordt dan via een
actief systeem verspreid naar de verschillende
verblijfsruimten. In woningen dient de buiten-
lucht door openingen (roosters) naar binnen te
worden gebracht.
Eisen die aan ventilatievoorzieningen worden ge-
steld, zijn vermeld in het Bouwbesluit en gedefi-
nieërd in NEN 1087 Ventilatie van woongebouwen
– eisen, en hebben betrekking op:
• ventilatiecapaciteit, ofwel de hoeveelheid
lucht die toetreedt bij een drukverschil van 1 Pa;
• geluiddemping in geopende stand: geluidsni-
veau binnen minder dan 35 dB(A);
• regelbaarheid van de toe te laten hoeveelheid
lucht.
Om te kunnen voldoen aan hogere geluidseisen
zijn er mogelijkheden ten aanzien van de toe te
passen ventilatieroosters. In deze specifieke ge-
vallen wordt gebruikgemaakt van zogeheten sus-
kasten. Deze zijn voorzien van geluiddempend
materiaal en kunnen hogere geluidbelastingen
opnemen. Ook ventilatieroosters dienen te vol-
doen aan waterdichtheid volgens de toetsings-
drukken als vermeld in NEN 2778 Vochtwering in
gebouwen – bepalingsmethoden.
De luchtsnelheid dient uit oogpunt van comfort
kleiner te zijn dan 0,15 m/s op een afstand van
1,0 m uit de gevel bij een plaatsingshoogte van
het rooster hoger dan 1,8 m boven vloerniveau.
Voorbeeld
Bepaling van de plaats en het type van de
toe te passen ventilatieroosters is verre van
eenvoudig. Uit testen blijkt dat een rooster
een waterdruk kan weerstaan van 450 Pa. Dit
komt overeen met bijvoorbeeld: windgebied
II, onbebouwd, gebouwhoogte 90 meter, zie
tabel 14.7 (NEN 6702). Door het spel van
wind en water kan worden aangenomen dat
boven een hoogte van circa 60 meter boven
maaiveld de wind het water omhoog stuwt.
Als in deze situaties een rooster dient te wor-
den gemonteerd, is het van belang vast te
stellen dat het rooster voldoende wind- en
waterdichtheid bezit om te kunnen functione-
ren in deze specifieke omstandigheden.
06950459_hfs16.indd 117
16 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN ALUMINIUM 117
16.4.5 Constructies en verbindingen
Voor constructieve berekeningen dienen gege-
vens bekend te zijn zoals:
• ligging van het gebouw in verband met het
bepalen van het windsnelheidsgebied;
• bebouwd of onbebouwd gebied;
• type gebouw (utiliteit of woning);
• gebouwhoogte;
• bijzondere belastingen.
Winddruk, windzuiging en eigen gewicht van
het gevelelement vormen de belangrijkste be-
lastingen. Aluminium gevelelementen zijn niet-
dragende constructies en mogen niet worden
belast door omringende bouwkundige construc-
ties. Voor de sterkte van de constructie zijn de
maximale belastingen van belang. In NEN 6702
TGB Belastingen en vervormingen, zijn van wind-
belasting afgeleide waarden voor de sterktebere-
kening aangegeven. Voor de sterkteberekening
van het gevelelement op windbelasting dient
te worden uitgegaan van de stuwdruk volgens
tabel 14.4. Voor gevelelementen dient een mi-
nimale belasting te worden aangehouden van
1 kN/m2, hierbij is rekening gehouden met de
lijn- en stootbelasting volgens NEN 6702.
▶▶ De mechanische eisen ten aanzien van gevels
en onderdelen van gevels worden besproken in
deel 4a, hoofdstuk 1, Presatie-eisen
16.4.5.a Doorbuiging
Om spanningen in het glas en de glasrandver-
bindingen te voorkomen dienen er eisen en
voorwaarden te worden gesteld aan de maxi-
maal toelaatbare doorbuiging van aluminium
profielen in horizontale en verticale richting.
Deze voorwaarden zijn weergegeven in NEN
2608 Vlakglas voor gebouwen – Weerstand tegen
windbelasting – Eisen en bepalingsmethoden.
Horizontale doorbuiging
Aluminium profielen mogen, in horizontale of
verticale richting gemonteerd, onder windbelas-
ting niet meer doorbuiging vertonen dan 0,005
(1/200) maal de lengte van hun overspanning
met een maximum van 18 mm. Dit houdt in dat
de grootste vrije overspanning, over twee steun-
punten, niet meer kan bedragen dan 3.600 mm.
28-06-2005 16:17:53
 118
Toelichting
Bij de berekening en bepaling van de toe te
passen profielzwaarte spelen meer factoren
een rol dan uitsluitend de doorbuiging van
0,005 maal de lengte van de overspanning.
Als er beweegbare delen in de gevel worden
gemonteerd, dienen de eisen ten aanzien van
de wind- en waterdichtheid te worden geres-
pecteerd. Ten aanzien van de bevestiging van
horizontale regels aan de verticale stijlen is het
noodzakelijk te bezien of deze verbindingen
de doorbuiging kunnen weerstaan. Als puien
worden gemonteerd in of tegen een staalcon-
structie, dient deze staalconstructie zodanig
te zijn berekend dat deze minder doorbuiging
vertoont dan de doorbuigingseis zoals deze
geldt voor aluminium puiconstructies. Alumi-
nium puien dienen aan een bouwkundig stijve
constructie te worden bevestigd.
���
���
���
�������
�����������
Figuur 16.24 Verstekhoekverbinding Bron: RC System
06950459_hfs16.indd 118
Verticale doorbuiging
Ten gevolge van glasgewicht of andere typen vak-
vulling en het eigen gewicht van het aluminium
profiel mogen de horizontaal gemonteerde pro-
fielen in het verticale vlak geen grotere doorbui-
ging vertonen dan 2 mm, gemeten in het midden
van het profiel tussen twee verticale stijlen.
Windbelasting
Met betrekking tot de stijfheid van stijlen en
regels onder invloed van windbelasting dient
rekening te worden gehouden met het bepaalde
in NEN 2608 Vlakglas voor gebouwen – weerstand
tegen windbelasting. Bepalen van de rekenwaarde
voor de sterkte dient te geschieden overeenkom-
stig NEN 6702.
16.4.5.b Stabiliteit
Als redelijkerwijs kan worden aangenomen dat
zich gevallen gaan voordoen die met behulp
van rekenmethoden niet vooraf zijn te bepalen,
bijvoorbeeld extreme winddrukken, waardoor
gevaar bestaat voor instabiliteit door knikken,
plooien of anderszins, dient de constructie nauw-
���������������������������
����������������������
�����������
28-06-2005 16:17:54

keurig te worden beoordeeld. Zonodig dient aan
de hand van praktijkbeproeving te worden aan-
getoond dat de puiconstructie voldoet aan de
vigerende eisen. Deze beproeving kan bestaan
uit een test waarbij een geveldeel wordt belast
met een winddruk die wordt veroorzaakt door
een vliegtuigpropellermotor. Op deze wijze kan
de praktijk worden nagebootst.
16.4.5.c Dilatatie
Bij de fabricage van samengestelde puien is
het van belang om te bepalen hoeveel uitzet-
ting van de profielen van toepassing is. Hierbij
dient rekening te worden gehouden met een
profieluitzetting van maximaal 1 millimeter per
meter profiellengte. Als puien horizontaal over
grotere lengten worden gekoppeld, is het nodig
dilatatieprofielen toe te passen. Hiermee wordt
voorkomen dat puien onder invloed van te
grote warmteopname gaan deformeren. Door
systeemleveranciers worden profielen geleverd
met een standaardlengte van circa 6.500 mm.
De maximale te produceren lengte van een
kozijn kan daardoor niet groter zijn dan circa
6.300 mm. De maximaal optredende uitzetting
is 6 mm; dilatatieprofielen kunnen deze uit-
zetting compenseren, figuur 16.19.
16.4.5.d Beweegbare delen
Profielen waaruit beweegbare delen worden
samengesteld, dienen aan dezelfde eisen voor
wat betreft stijfheid en sterkte te voldoen als de
constructie waarin zij worden gemonteerd. Deze
eis is van toepassing om de wind- en waterdicht-
heid te waarborgen.
16.4.5.e Profielverbindingen
Verstekhoekverbindingen, figuur 16.24, en T-
verbindingen, figuur 16.25, dienen zodanig te
worden uitgevoerd dat belastingen kunnen wor-
den opgenomen die voldoen aan de eisen van:
1 winddruk;
2 eigen gewicht vakvulling;
3 hang- en sluitwerk, montagemogelijkheid;
4 belastingen hang- en sluitwerk overeenkom-
stig NEN 3662;
5 profielaansluitingen.
Uit kozijnprofielen samengestelde gevelelemen-
ten en beweegbare delen mogen ter plaatse van
06950459_hfs16.indd 119
16 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN ALUMINIUM 119
���������������������
������������
�����������
���
�������������������
���������������������������������
������
���
�����������
����������� ������
���������������������������������������������������������
���������������������������������������������������������
Figuur 16.25 T-verbinding Bron: RC System
de verstekhoeken en T-verbindingen een onder-
linge profieldiepte-ongelijkheid vertonen van
maximaal 0,5 mm bij een profieldiepte van
90 mm. Als profieldiepten van bijvoorbeeld
45 mm worden verwerkt, wordt de ongelijkheid
naar evenredigheid bepaald, in dit geval
0,25 mm. Profielaansluitingen aan de zichtzij-
den mogen een maximale opening vertonen
van 0,3 mm. Verstekken en T-verbindingen die-
nen duurzaam te zijn gedicht zodat wordt vol-
daan aan de eisen van wind- en waterdichtheid.
Glaslijsten
In het algemeen worden de glaslijsten door mid-
del van een klikconstructie in de hoofdprofielen
gemonteerd. De onderlinge tolerantie tussen
deze twee profielen dient zo te zijn uitgevoerd
dat na herhaalde demontage en montage het
klikmechanisme nog voldoende kracht bezit om
de vakvulling te klemmen.
Als buitenbeglazing wordt toegepast, mag de
28-06-2005 16:17:55
 120
onderlinge aansluiting van de horizontale en
verticale glaslijst geen grotere opening vertonen
dan 1 mm. Bij binnenbeglazing bedraagt deze
toegestane opening 0,5 mm, dit om de lucht-
doorlatendheid te minimaliseren.
16.4.5.f Maatafwijking
Ten opzichte van de nominale maten mogen de
werkelijke maten van een raam of een beweeg-
baar deel niet meer afwijken dan plus of min
1,5 mm bij een raamgrootte van 1 meter en
2 mm bij een raam van een grotere afmeting.
Scheluwte en haaksheid
In het vlak van beglaasde delen mag de sche-
luwte niet meer bedragen dan 3 mm.
Beweegbare, van vulling voorziene, delen dienen
schrikstijf te zijn, het uitzakken mag niet meer
bedragen dan 1 mm. Overeenkomstig NEN-EN
107 Mechanische beproeving van ramen, dienen
de beglaasde delen voldoende stijf te zijn tegen
scheluwvorming. Bij een puntlast van plus of
min 250 N op het midden van een lange zijde
van een op drie punten ondersteund beglaasd
beweegbaar deel, mag na beproeving geen
blijvende deformatie optreden. Gevelelementen
����������������������
��������������������
�������
��
�����
�� ��
����
����
���� ��
Figuur 16.26 Bevestiging scharnieren Bron: RC System
06950459_hfs16.indd 120
dienen haaks te zijn, de maximale onderlinge
afwijking mag, over de diagonalen gemeten, niet
meer bedragen dan 3 mm.
Genoemde toegestane toleranties zijn onder-
geschikt aan de eisen zoals die worden gesteld
aan de wind- en waterdichtheid, figuur 16.7.
16.4.6 Hang- en sluitwerk
In NEN 3662 Ramen en deuren – Mechanische
eigenschappen – Eisen, wordt gedefinieerd aan
welke eisen hang- en sluitwerk moet voldoen.
Beproevingen dienen te worden uitgevoerd
volgens NEN-EN 107. De kracht nodig voor het
bedienen van sluitwerk voor deuren mag in hori-
zontale en verticale vlak niet meer bedragen dan
150 N. Voor ramen bedraagt deze waarde 75 N.
Het moment (éénhanddraaibeweging) mag voor
ramen en deuren niet meer bedragen dan
10 N. De kracht nodig voor het openen van een
beweegbaar deel mag in het horizontale en ver-
ticale vlak niet meer bedragen dan 150 N voor
deuren en 75 N voor ramen. De kracht nodig
om het beweegbare deel in beweging te houden
mag voor draairamen niet meer bedragen dan
20 N; voor draaivalramen en schuifvleugels
75 N; voor deuren is deze waarde 150 N.
���������
28-06-2005 16:17:56

�������
�����
��������
������������
��������
Figuur 16.27 Bevestiging meerpuntssloten
Bron: RC System
Het aantal scharnieren en toe te passen sluitpun-
ten hangt af van:
1 afmeting van het beweegbare deel;
2 winddruk;
3 stijfheid van de profielen;
4 stijfheid van de vakvulling;
5 hardheid van de dichtingsrubbers;
6 naar binnen of naar buiten draaiend;
7 gebruiksdoel, binnen- of buitentoepassing;
8 voorschriften systeemleverancier en voor-
schriften hang-en-sluitwerkleverancier.
Hang- en sluitwerk toegepast bij de productie
van beweegbare delen in aluminium kozijnen is
voor die toepassing ontwikkeld. Ten aanzien van
deuren zijn dit scharnieren, in twee- of driedelige
uitvoering, waarbij de montage plaatsvindt door
in de profielkamer een massief aluminium blok te
06950459_hfs16.indd 121
16 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN ALUMINIUM 121
plaatsen waarin de schroeven worden vastgezet,
figuur 16.26. Enkelvoudige sloten en meerpunts-
sloten worden uitgevoerd als smalsloten om
plaatsing in de profielkamer mogelijk te maken,
figuur 16.27.
Draaivalramen worden voorzien van draaivalbe-
slag, dat wordt gepositioneerd door middel van
aangeëxtrudeerde lippen, figuur 16.28.
Om vastlopen van schuifstangen van bijvoor-
beeld draaivalramen te voorkomen, wordt
tijdens de extrusie rekening gehouden met de
dikte van de op te brengen hoeveelheid lak of
anodisatie. Alle te gebruiken scharnieren, sloten
en bevestigingsmiddelen dienen van roestvast-
staal of aluminium te zijn. Over de keuze van
het aantal scharnieren en het aantal sluitpunten
ten opzichte van het vleugelgewicht dienen de
richtlijnen van de beslagleverancier en die van de
systeemleverancier te worden geraadpleegd.
16.5 Productie kozijnen, ramen en
deuren
Als de gevelbouwer een opdracht ontvangt om
aluminium kozijnen, ramen en deuren te pro-
duceren, dient een aantal stappen te worden
ondernomen alvorens tot de daadwerkelijke pro-
ductie kan worden overgegaan:
◆ tekenwerk;
◆ controle;
◆ voorbereiding.
◆ Tekenwerk
De gevelbouwer maakt werktekeningen. Deze
bestaan uit een kozijnoverzicht en de bijbeho-
rende detailleringen. Basis voor deze werk-
tekeningen vormen de door de opdrachtgever,
bijvoorbeeld de architect of aannemer, aangele-
verde bouwkundige tekeningen. De detaillerin-
gen laten zien welke profielserie wordt toegepast
en op welke wijze de kozijnen, ramen en deuren
worden ingebouwd en bevestigd.
Maatvoering
Op de werk- of productietekeningen wordt de
bouwkundige maatvoering, metselmaat en inwen-
dige afmeting van de stelkozijnen aangegeven.
28-06-2005 16:17:59
 122

�����������
�� ��
��
��

� ��
������������

����������

Figuur 16.28 Draaivalbeslag Bron: RC System

06950459_hfs16.indd 122 28-06-2005 16:18:07


◆ Controle
Door de opdrachtgever dient de maatvoering
zoals op deze productietekeningen aangegeven
nauwkeurig te worden gecontroleerd, om ervoor
te zorgen dat de geproduceerde kozijnen precies
passen in de vooraf gemonteerde stelkozijnen.
Er dient controle plaats te vinden op de bouw-
fysische aspecten: koudebruggen moeten wor-
den voorkomen. Als deze controle niet goed
wordt uitgevoerd, kunnen in de uitvoeringsfase
problemen ontstaan die lastig en met relatief
hoge kosten zijn op te lossen. Als de tekeningen
van de opdrachtgever retour zijn ontvangen,
volgt een tweede tekenfase waarin op de teke-
ningen de maatwijzigingen worden verwerkt.
Hierna gaan de tekeningen voor een laatste
controle naar de opdrachtgever. Als deze de
tekeningen voor akkoord verklaart, dienen de
tekeningen voorzien van bedrijfsstempel en
handtekening ter hand te worden gesteld van de
gevelbouwer.
Toelichting
Controle op tekenwerk, maatvoering en de-
taillering dient uitermate grondig te gebeu-
ren. Over het algemeen vertrouwt de opdracht-
gever op de kennis en het vakmanschap van
de gevelbouwer. Er mag niet van worden
uitgegaan dat de productietekeningen die
door de gevelbouwer worden aangeleverd
zonder controle kunnen dienen voor produc-
tie van kozijnen, ramen en deuren. Wanneer
de tekeningen definitief zijn en bij de gevel-
bouwer zijn aangeleverd, is het lastig om nog
wijzigingen in het aantal of de vorm van de
kozijnen aan te brengen. De gevelbouwer
bestelt het benodigde materiaal op basis van
de definitieve tekeningen. Gevelbouwers heb-
ben nagenoeg geen profielen in voorraad: de
kosten zijn te hoog en de verscheidenheid aan
profielseries is te groot. Tevens is er kans op
aantasting van het aluminium door condens-
vorming als profielen lange tijd zonder opper-
vlaktebehandeling in voorraad liggen.
◆ Voorbereiding
Na ontvangst van de definitieve tekeningen gaat
de gevelbouwer door middel van specifieke com-
putersoftware bepalen hoeveel materiaal dient te
worden besteld.
06950459_hfs16.indd 123
16 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN ALUMINIUM 123
16.5.1 Productie
Om tot een goed eindproduct te komen, dienen
de profielen een aantal bewerkingen te onder-
gaan waaronder:
1 verspanende bewerkingen;
2 niet-verspanende bewerkingen.
1 Verspanende bewerkingen
Onder verspanende bewerkingen wordt ver-
staan: zagen, boren, frezen, ponsen en knippen.
Profielen die worden bewerkt, zijn over het alge-
meen voorzien van een oppervlaktebewerking:
ze zijn geanodiseerd of gelakt. Om ervoor te
zorgen dat tijdens verspanende bewerkingen
de randen van de laklagen niet loskomen en de
anodisatie niet beschadigt, is het van belang
scherp gereedschap te gebruiken.
Machines dienen goed te zijn afgeregeld, denk
bijvoorbeeld aan het toerental. Aan- en afvoer-
tafels moeten vrij zijn van spanen en andere
verontreinigingen om beschadiging van de
profielen te voorkomen. Klemblokken moeten
gebruikt worden om speling tussen de klem-
blokken en het profiel te voorkomen. Ook
zorgen passende klemblokken ervoor dat de
profielen op de zaagtafel niet kunnen kantelen,
zodat de zaagsnede juist kan worden gezaagd,
figuur 16.29.
Figuur 16.29 Zaagmachine Bron: RC System
Sparingen ten behoeve van sloten
Sparingen ten behoeve van sloten worden
gemaakt door middel van een kopieerfrees-
machine, figuur 16.30. In deze productiegang
28-06-2005 16:18:10
 124
wordt een model van de te frezen sparing
ingeklemd. Met behulp van een triangelarm
wordt de vorm van het model gevolgd waar-
door de frees hetzelfde model freest in het
profiel.
Figuur 16.30 Kopieerfrees Bron: RC System
Waterafvoeren
Om waterafvoergaten te maken wordt gebruik-
gemaakt van ponsmachines, figuur 16.31. De
ponsmachine bestaat uit een ondermatrijs en
een bovenstempel die de vorm hebben van de te
ponsen sparing.
Figuur 16.31 Ponsmachine Bron: RC System
Bevestigingsgaten
Bevestigingsgaten worden geboord. Dit kan
gebeuren door middel van boorkalibers waarbij
de gaten in het boormodel overeenkomen met
de bevestigingsgaten van de scharnieren. Tevens
06950459_hfs16.indd 124
wordt in dit boormodel de onderlinge afstand
bepaald tussen het kader- en het vleugelprofiel.
2 Niet-verspanende bewerkingen
Om verstekhoeken te formeren kan worden ge-
bruikgemaakt van een pershoekmachine, figuur
16.32. Deze manier van mechanisch verbinden
geschiedt door in de profielkamers een alumi-
nium hoekprofiel te plaatsen. Om te garanderen
dat geen water toetreedt, moeten de aansluitin-
gen worden voorzien van een flexibel blijvende
kit. Door het geheel in de pers te plaatsen en
met ‘messen’ het profiel in te drukken ter plaatse
van de in de profielkamers geplaatste aluminium
hoek wordt een stijve verbinding tot stand ge-
bracht.
Figuur 16.32 Pershoekmachine Bron: RC System
16.5.2 Aluminium en andere materialen
Als in een vochtige omgeving twee verschillende
metalen met elkaar in aanraking komen, ontstaat
er een elektrische spanning. Op het meest elek-
tronegatieve materiaal ontstaat een oxiderende
werking. Ten opzichte van de meeste in de bouw
gebruikte materialen is aluminium elektronega-
tief. Als aluminium in contact komt met andere
materialen, kan contactcorrosie ontstaan. Daar-
door zal het aluminium versneld corroderen,
zijn sterkte verliezen en vergaan. Beschermende
maatregelen zijn dus noodzakelijk. Stalen an-
kers moeten bijvoorbeeld worden voorzien van
een zinklaag van minimaal 35 micrometer om
28-06-2005 16:18:12

hiermee een isolerende buffer te vormen. Beves-
tigingsmiddelen dienen te worden uitgevoerd in
aluminium, roestvaststaal of kunststof. Als er con-
tact optreedt met materialen zoals bijvoorbeeld
koper, lood, messing, brons of dergelijke, dienen
beschermende maatregelen te worden geno-
men. Over het algemeen hebben houtsoorten
geen invloed op aluminium. Enkele houtsoorten,
eiken en noten, scheiden een zuur af dat in een
vochtige omgeving schadelijk is voor aluminium.
Isoleren door middel van een bitumineuze verf is
in dit geval noodzakelijk. Als houten stelkozijnen
worden beschermd tegen rotten, dient de aan te
brengen conserveringslaag vrij te zijn van koper-
zouten, kwikzilverzouten of fluorverbindingen.
Extra bescherming
In het algemeen wordt een oppervlakte-
behandeling (lakken of anodiseren) gezien als
het aanbrengen van een isolerende laag ten
opzichte van andere materialen. Echter, het
monteren van bijvoorbeeld messing schar-
nieren en langsschilden van krukken kan een
beschadiging van de lak- of anodisatielaag
tot gevolg hebben. Om dit te voorkomen
verdient het aanbeveling om tussen de mate-
��������
� ��� � ��� ���
� �������������������������
��
�
��
� �����������������������
Figuur 16.33 Ontwatering met kapjes
06950459_hfs16.indd 125
16 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN ALUMINIUM 125
rialen bijvoorbeeld een kunststof folie aan te
brengen. Ondanks dat de stalen ankers zijn
voorzien van een zinklaag is het aan te raden
een beschermende laag tussen het gelakte of
geanodiseerde materiaal en de stalen ankers
aan te brengen. Omdat verankeringen zich
doorgaans bevinden op plaatsen die – zelfs
na verloop van jaren – niet of nauwelijks con-
troleerbaar zijn, is het noodzakelijk om voor
een goede preventie te zorgen. Condens, lek-
water of andere niet te controleren invloeden
kunnen de oppervlaktebehandeling van het
aluminium en de zinklaag op het staal zodanig
aantasten dat door corrosie van beide materi-
alen de verankering niet meer de krachten kan
opnemen waaraan de pui blootstaat.
16.6 Beglazingssystemen
Beglazingssystemen zijn te onderscheiden in:
1 drukvereffenend systeem met droge begla-
zingsrubbers;
2 drukvereffenend systeem met elastische kit;
3 gesloten systeem met elastische kit, ‘natte
beglazing’.
��� ��� ��� ��� ���
���
����������
Bron: RC System
28-06-2005 16:18:13
 126
Bij toepassing van een drukvereffenend begla-
zingssysteem staat de omtrekspeling van het glas
ten opzichte van het profiel in open verbinding
met de buitenlucht. Ontwateringsopeningen
in het onderdorpelprofiel dienen daarom een
goede wateruitloop te waarborgen. Hiertoe
wordt in een dorpelprofiel tot een lengte van
600 mm een rond gat gemaakt van minimaal
8 mm of een sleuf van bijvoorbeeld 5 × 25 mm.
Als profielen een grotere lengte hebben, zijn
twee gaten of sleuven noodzakelijk. Ontwate-
ringssleuven of -gaten worden aan de buiten-
zijde van het profiel afgedekt door middel van
aluminium of kunststof kapjes, figuur 16.33. Na-
deel van deze kapjes is dat deze tijdens het was-
sen van de ramen kunnen losraken en verloren
gaan. Hierdoor wordt een directe verbinding tot
stand gebracht tussen de buitenlucht en de pro-
fielkamer. Als de ramen op grotere hoogtes wor-
den geplaatst, is het voorstelbaar dat er te veel
watertoetreding plaatsvindt en de wateruitloop
onvoldoende is onder invloed van winddruk.
Via een ‘blinde’ ontwateringsmethode is het
mogelijk om water af te voeren door een aan-
geëxtrudeerde buitenkamer. Hierdoor ontstaat
een labyrint-ontwatering, figuur 16.34. De ont-
wateringsgaten zitten in dit geval niet recht
tegenover elkaar maar versprongen. Dit heeft
als voordeel dat de waterkolomopbouw hoger
��
����
����
�
�
��
��
����������� ����������
Figuur 16.34 Blinde ontwatering Bron: RC System
06950459_hfs16.indd 126
kan zijn. Deze methode leent zich beter voor het
monteren van ramen op groter hoogten. Per wa-
teropening dient de vrije waterdoorgang
minimaal 50 mm2 te zijn.
Het is belangrijk om, als bijvoorbeeld een sleuf
van 3 × 25 mm (75 mm2) wordt toegepast, te
bezien of het te verwachten vuil nog kan worden
afgevoerd. In de praktijk is 4 × 25 mm een mini-
male afmeting.
16.6.1 Sponning
Sponninghoogte, -breedte en -vorm moeten zijn
uitgevoerd overeenkomstig de Nederlandse Prak-
tijk Richtlijn 3577, tabel 14.6. De sponningvorm
moet geschikt zijn voor het toegepaste begla-
zingssysteem. Als kitbeglazing wordt toegepast,
dient de ruimte tussen glas en profielaanslag
minimaal 4 mm te bedragen teneinde voldoende
hechting tussen glas en profiel te bewerkstel-
ligen. Constructies afwijkend van de gegevens
in figuur 14.18 dienen onder attest te worden
gebracht.
Voorbeeld
Gezien de tendens om in aanzicht smallere
profielen toe te passen, is het noodzakelijk te
bezien om welk toepassingsgebied het gaat.
Bijvoorbeeld een draaivalraam, sponning-
hoogte beweegbare deel 12 mm, vakvulling
isolatieglas. De ruimte tussen onderzijde spon-
ning en onderzijde glas is minimaal 4 mm om
een goede wateruitloop te garanderen.
Om het beweegbare deel goed in de sluitnok-
ken te laten vallen is het nodig dat het glas
wordt ‘opgestopt’. Dit houdt in dat het glas
niet altijd evenwijdig met de stijlen en regels
van de vleugel wordt gemonteerd. Het is
voorstelbaar dat in deze gevallen de kit waar-
mee de glasbladen en afstandhouder van het
isolatieglas zijn verlijmd boven de profielen
uitkomt. In dit geval dient een kit te worden
gebruikt die uv-bestendig is.
Als kogel- of brandwerende beglazing van
toepassing is, dienen de voorschriften van
glasleverancier en profielleverancier te worden
gevolgd. Als er praktijktesten zijn uitgevoerd,
gelden de voorschriften van het betreffende
testinstituut.
28-06-2005 16:18:15

16.6.2 Steun- en stelblokjes
Steunblokjes zijn bedoeld om het gewicht van
het glas over te brengen op de profielen. Zij die-
nen op een afstand van ten minste 100 mm uit
het hoekpunt van het glas te worden geplaatst.
Om een goede werking van het beweegbare
deel te garanderen is het noodzakelijk dat het
glas op de juiste wijze is onderstopt en dat de
steunblokjes zich op de juiste plaats bevinden.
Bij isolatieglas dienen beide glasbladen in ge-
lijke mate te worden ondersteund. Steunblokjes
mogen de ontwatering van de sponning niet
onderbreken.
16.7 Bouwkundige aansluitingen
Aluminium kozijnen kunnen worden gemonteerd:
◆ in metselwerkgevels;
◆ in of tegen betonconstructies;
◆ in of tegen staalconstructies;
◆ in combinatie met natuursteen;
◆ in combinatie met plaatgevels;
◆ in gevels van sandwich-panelen.
◆ In metselwerkgevels
Montage van aluminium kozijnen in metselwerk-
gevels (spouwmuren) vindt in het algemeen
plaats met behulp van houten stelkozijnen, figuur
16.35. Bij deze montagemethode wordt het alu-
minium kozijn in het houten stelkozijn geschoven
en valt de buitenflens van het kozijn over het stel-
kozijn. Ten behoeve van de waterdichte afsluiting
moet tussen flens en stelkozijn een dichting te
worden aangebracht. Deze kan bestaan uit een
gesloten cellenband of een neopreenrubber.
De stelkozijnen dienen zuiver waterpas, te lood,
haaks en vrij van scheluwvorming te worden
gemonteerd. Ten aanzien van de detaillering
dienen zaken als lateiconstructies, diepte van
de dagkanten aan de binnen- en buitenzijde
(negge) en de onderdorpelconstructie nauwkeu-
rig te worden bekeken alvorens tot een definitief
detail wordt besloten. Van belang tijdens het
detailleren is het voorkomen van koudebruggen
waardoor condens kan ontstaan aan de binnen-
zijde. Zie ook paragraaf 16.4.4.a.
06950459_hfs16.indd 127
16 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN ALUMINIUM 127
Wanneer aluminium kozijnen worden gemon-
teerd in stelkozijnen die zijn vastgezet in metsel-
werkgevels, is het van buitengewoon belang om
de montage te starten nadat het voegwerk ge-
reed is gekomen. Wanneer hieraan wordt voor-
bijgegaan, is het te verwachten dat voegspecie
wordt gemorst op de kozijnen. Kalkhoudende
specie en aluminium verdragen elkaar niet. De
specie zal zich een weg banen door de opper-
vlaktebehandeling, moffellaag of anodisatielaag,
en het aluminium onherstelbaar aantasten.
◆ In of tegen betonconstructies
Aluminium kozijnen kunnen in prefab-betoncon-
structies worden gemonteerd, in het algemeen
in het buitenblad, door middel van kunststof
schroefhulzen. Deze worden in de mal vastgezet
waarna het beton wordt gegoten. Van belang
is de maatvoering van deze kunststof hulzen,
want de maatvoering van de voorgeboorde be-
vestigingsgaten in het aluminium kozijn en de
maatvoering van de hulzen moeten met elkaar
overeenkomen.
Om de waterdichtheid te garanderen dient tus-
sen beton en flens een band of rubber te worden
geplaatst. Ook in deze detailleringen dient te
worden voorkomen dat er condens optreedt tus-
sen beton en aluminium kozijn. De aansluiting,
aan de binnenzijde, tussen beton en aluminium
dient luchtdicht gesloten te zijn.
Montage van aluminium kozijnen in enkelvou-
dige betonconstructies kan plaatsvinden om als
buitenafwerking plaatmateriaal of bijvoorbeeld
natuursteen toe te passen. Montage van de
kozijnen geschiedt, op soortgelijke wijze als hier-
voor is beschreven, door middel van kunststof
ingegoten hulzen.
Er bestaat ook een mogelijkheid de kozijnen aan
de buitenzijde tegen het beton te plaatsen.
◆ In of tegen staalconstructies
Om aluminium kozijnen in staalconstructies te
kunnen monteren verdienen enkele zaken bijzon-
dere aandacht. Stijfheid van de staalconstructie
moet overeenkomen met de toelaatbare stijfheid
van de aluminium profielen waaruit het kozijn
is samengesteld. Als tussen deze twee eisen aan
stijfheid geen overeenstemming bestaat en de
doorbuiging van de staalconstructie groter is dan
28-06-2005 16:18:16
 128

������������

����������

�������������������

����������
��������

���������
�������������������
��

��������������

�� �����������������

��
��
��

�������������
��������������������������������
��������������������������

�� ��

�������

���������

����������
Figuur 16.35 Aluminium kozijn in gemetselde gevel Bron: Lokal BV

06950459_hfs16.indd 128 28-06-2005 16:18:16

 16 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN ALUMINIUM 129

de eis die wordt gesteld aan het aluminium, is
het denkbaar dat de profielverbindingen gaan
wijken, met lekkage als gevolg. Aandacht dient
te worden besteed aan het voorkomen van kou-
debruggen. Aluminium kozijnen kunnen niet
‘koud’ in de staalconstructie worden gemon-
teerd. Het is noodzakelijk een thermische schei-
ding aan te brengen tussen de staalconstructie
en het aluminium kozijn.
�������������������������
◆ In combinatie met natuursteen
Om vlakke natuursteengevels die van aluminium
kozijnen zijn voorzien te detailleren, is het nodig
om extra aandacht te besteden aan de wind- en
waterdichtheid. In dit geval zijn er geen waterke-
ringen boven de kozijnen. Om een vlakke gevel
te creëren worden de kozijnen van buitenaf te-
gen de betonnen achterconstructie gemonteerd
door de flens door middel van ankers te klem-
men tegen de betonwand. Om te voorkomen
dat water infiltreert tussen aluminium en beton
is het nodig dit af te dichten door middel van
een plakstrook. Van groot belang bij dit type
constructies is de maatvoering. De maten van de
natuursteenplaten zijn immers vooraf bepaald.

◆ In combinatie met plaatgevels

�� � �� Plaatgevels zijn te onderscheiden in een groot
aantal varianten voor wat betreft plaatvorm en
achterliggende constructie. Voor een combinatie
�� van bijvoorbeeld een kalkzandsteen of gasbeton
binnenblad, aluminium kozijnen en als buiten-
huid een aluminium beplating kan worden ge-
kozen uit een cassettebeplating, vlakke plaat
��

��������� ���������
���������

��
������

����������
� �������������������

�����������������
������������������

���������

�������
�������������

����������������
� ���������������������
Figuur 16.36 Cassettegevel Bron: Lokal BV
Figuur 16.37 Cassettegevel Bron: Lokal BV

06950459_hfs16.indd 129 28-06-2005 16:18:18

 130
geklemd met omegaprofielen, figuur 16.36 en
16.37, zichtbaar geschroefde plaat of combina-
ties hiervan.
Ook voor deze gevels geldt dat een nauwkeu-
rige maatvoering van belang is om het geheel
sluitend te krijgen. Als platen met grote afme-
tingen van toepassing zijn, is het nodig om vast
te stellen of de doorbuiging van de plaat geen
blijvende vervorming tot gevolg heeft. Door het
toepassen van sandwichpanelen kunnen grotere
plaatafmetingen worden gerealiseerd dan met
enkelvoudige aluminium platen. Een voordeel
van cassettebeplating ten opzichte van vlakke
platen met betrekking tot de stijfheid vormen de
omgezette kanten. Hierdoor vindt een opwaar-
dering van de stijfheid plaats.
◆ In gevels van sandwichpanelen
Om aluminium kozijnen direct in gevels te plaat-
sen die zijn geformeerd uit sandwichpanelen
dient te worden vastgesteld of de stijfheid van de
panelen overeenkomt met of minder is dan de
stijfheid van de profielen. Voor deze constructie
geldt voor wat betreft de doorbuiging hetzelfde
als hiervoor bij staalconstructies is beschreven.
16.7.1 Montage
Bevestiging van aluminium kozijnen in houten
stelkozijnen gebeurt door middel van schroeven
door het kozijn in het hout of met bevestigings-
ankers. Bij bevestiging met ankers wordt het
kozijn niet rechtstreeks doorboord, maar wordt
het kozijn naar binnen getrokken waardoor de
� ��� � ���
� ��� � ��� � ��� � ���
Figuur 16.38 Positionering bevestigingspunten
06950459_hfs16.indd 130
flens aan de buitenzijde tegen het stelhout aan-
sluit. Aan alle hoeken dienen ten minste twee
bevestigingspunten te worden aangebracht met
een maximale afstand van 200 mm vanuit de
hoek. De onderlinge afstand tussen de bevesti-
gingspunten bedraagt maximaal 700 mm, figuur
16.38. Ter plaatse van horizontale tussenregels
of verticale tussenstijlen moeten de bevestigings-
punten maximaal 200 mm uit de aansluiting van
regel- of stijlverbinding met het kaderprofiel ge-
positioneerd worden. Als sprake is van beweeg-
bare delen, is aan te raden de bevestigingspun-
ten te detailleren ter plaatse van scharnier- en
sluitpunten.
Als aluminium kozijnen worden gemonteerd in
metselwerkgevels of anderszins waar specie van
toepassing is, dienen de nodige beschermende
maatregelen te worden genomen. Gevelstenen
van harde persing hebben om te hechten een
specieverhouding nodig met een hoge concen-
tratie kalk. De bestanddelen die zich in de kalk
bevinden, zijn dermate agressief dat deze stoffen
wanneer zij in aanraking komen met het gelakte
of geanodiseerde aluminium, de oppervlaktebe-
handeling oplossen en het aluminium aantasten.
Het verdient aanbeveling de kozijnen te monte-
ren nadat het voegwerk gereed is. Mocht er spe-
ciewater of kalk op het aluminium komen, dan
dient dit te worden verwijderd door te spoelen
met ruim water.
Het is ook mogelijk baksteen te verlijmen. Ten
aanzien van de montage van aluminium kozijnen
� ���
� ���
� ���
� ���
� ���
Bron: RC System
28-06-2005 16:18:18

is dit een toe te juichen ontwikkeling. Voegwerk
is in dit geval niet meer nodig, hetgeen de kans
van beschadigen van de aluminium profielen
aanzienlijk vermindert.
Na het monteren van de gevelelementen dient
te worden gecontroleerd of het hang- en sluit-
werk goed functioneert, het oppervlak vrij van
beschadiging is, de bouwaansluitingen correct
zijn uitgevoerd en de afwatering naar behoren
functioneert.
16.8 Veiligheid van aluminium
gevelopeningen
16.8.1 Inbraakwerendheid
Om aluminium ramen en deuren te laten vol-
doen aan de inbraakwerendheidseisen zoals deze
worden omschreven in het handboek Politie-
keurmerk Veilig Wonen, dienen beproevingen te
worden uitgevoerd. Proefondervindelijk kan dan
worden vastgesteld of de betreffende gevel-
elementen voldoen aan de eisen van inbraak-
werendheid als gedefinieerd in NEN 5096.
Diverse factoren spelen een rol met betrekking
tot het moment van bezwijken van een beweeg-
baar deel gemonteerd in een kozijn. Kwaliteit
van het hang- en sluitwerk is van belang om een
zo hoog mogelijke weerstand te behalen. Het toe
te passen hang- en sluitwerk dient gecertificeerd
te zijn. Langsschilden die worden toegepast
op deuren, kunnen worden voorzien van extra
����
��
��
�����
�����
��
�����������
������������
����������
����������������
Figuur 16.39 Extra nokken op langsschilden
Bron: RC System
06950459_hfs16.indd 131
16 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN ALUMINIUM 131
nokken zodat het ‘wrikken’ met een schroeven-
draaier tussen profiel en langsschild minder re-
sultaat oplevert, figuur 16.39.
Sluitmechanismen van bijvoorbeeld draaivalra-
men dienen in de sponning voldoende te wor-
den afgeschermd. Tijdens de manuele beproe-
ving (inbreken) wordt getracht de flens van het
profiel zodanig te verbuigen dat het sluitmecha-
nisme zichtbaar wordt en kan worden ontregeld.
Ook dient er een voorziening opgenomen te
worden om manipuleren door middel van het
boren van gaten te voorkomen. In de beproe-
ving wordt onder de kruk een gat geboord waar-
door het mogelijk is met behulp van ijzerdraad
de kruk dusdanig te verdraaien dat het raam
geopend kan worden. Raam- en deurprofielen
worden geleverd met verschillende wanddikten.
Naarmate de flens een grotere wanddikte heeft,
kost het buigen ervan meer tijd en neemt de tijd
waarin het beweegbare deel bezwijkt, toe.
Om te voorkomen dat de schoten van sloten uit
de in de dagkant van het kozijn gemonteerde
sluitkommen worden gewrikt, is het noodzakelijk
de speling tussen de vakvulling, glas of panelen,
en het vleugelprofiel ter plaatse van de sluitnok-
ken uit te vullen. Ter plaatse van het scharnier
dienen dievenklauwen te worden gemonteerd
om te voorkomen dat het beweegbare deel,
door deformatie van de scharnieren, kan wor-
den verwijderd. Als enkelglas wordt toegepast,
moeten bedieningskrukken afsluitbaar zijn. Bij
de toepassing van enkel gelaagd of isolatieglas is
een niet-afsluitbare kruk voldoende. Isolatieglas
wordt als afdoende beschouwd voor het behalen
van inbraakklasse 2.
Door het toepassen van het conformiteitsbegin-
sel komen profielseries die een grotere profiel-
diepte hebben dan de beproefde en gecertifi-
ceerde profielserie, mits voorzien van hetzelfde
hang- en sluitwerk als getest, ook in aanmerking
voor certificatie. Hiermee wordt voorkomen dat
er onnodige beproevingen worden uitgevoerd.
In de bestaande bouw is het voldoende om
de beweegbare delen te voorzien van bijzet-
sloten. Deze sloten dienen te zijn gecertificeerd
aangezien het complete kozijn niet kan worden
getest.
28-06-2005 16:18:19
 132

�������
�����������������
������������ ����������
Figuur 16.40 Profiel met massief aluminium buitenschaal Bron: RC System

��������������� ������������������������
����������
Figuur 16.41 Profiel met in buitenschaal geplaatste stalen strippen Bron: RC System

16.8.2 Kogelwerendheid deerde voorkamer van het profiel wordt voorzien

Om aluminium gevelelementen te voorzien van
kogelwerende eigenschappen dienen specifieke
profielen te worden toegepast. Het is noodzake-
lijk vooraf te bepalen aan welke eis de profielen
moeten voldoen. Ieder projectiel beschikt im-
mers over een andere inslagkarakteristiek. Pro-
fielen kunnen worden voorzien van zwaardere
wanddikten, figuur 16.40, of de aangeëxtru-
van stalen strippen, figuur 16.41.
16.8.3 Brandwerendheid
Aluminium is onbrandbaar en produceert bij
verhitting geen giftige gassen. Door deze eigen-
schappen voldoet het aan de eisen met betrekking
tot brandveiligheid zoals deze zijn gesteld in het
Bouwbesluit. Gezien het lage smeltpunt is alumi-

06950459_hfs16.indd 132 28-06-2005 16:18:21


nium niet bij uitstek geschikt om toe te passen in
brandwerende constructies. Testen hebben echter
uitgewezen dat het mogelijk is om aluminium
puien een weerstand tegen vuurbelasting te geven
van 30 en 60 minuten. In dit geval worden bijzon-
dere profielvormen toegepast, of de profielkamers
worden gevuld met brandwerende materialen. Uit
testrapporten moet blijken welke samenstelling van
glas en type profielen 30 of 60 minuten brandwe-
rendheid oplevert. Testen van de gevelelementen
geschiedt in een laboratoriumopstelling en is om-
schreven in normen en prestatie-eisen.
16.9 Serres
Serres kunnen worden samengesteld uit alu-
minium kozijn- of vliesgevelprofielen of een
combinatie daarvan. Combinatie van beide
profielsystemen is de meest gebruikelijke manier.
Reden hiervan is dat aan de dakconstructie eisen
worden gesteld voor wat betreft stijfheid van
de profielen die met vliesgevelprofielen op een
eenvoudiger manier zijn te bereiken dan met ko-
zijnprofielen. Vliesgevelprofielen zijn ontwikkeld
om relatief grote vrije overspanningen te kun-
nen overbruggen. Ontwatering van het schuine
dakvlak, via ontwateringsgaten als omschreven
in paragraaf 16.6 Beglazingssystemen, is met ko-
zijnprofielen niet mogelijk. Specifieke zaken zoals
aansluiting verticale delen en het schuine dakvlak
en aansluiting op de meestal bestaande metsel-
werkgevels in horizontale en verticale richting
verdienen de nodige aandacht.
Productie van de beweegbare delen is gelijk aan
die van de besproken kozijnen, ramen en deu-
ren. Er zijn echter enkele zaken die van belang
zijn als ramen en deuren in serreconstructies van
vliesgevelprofielen worden gemonteerd.
▶▶ Vliesgevels worden behandeld in deel 4b
Gevels, hoofdstuk 11
Om beweegbare delen, ramen, deuren en schuif-
deuren over een lange periode hun goede wer-
king te laten behouden, dient de omringende
constructie bouwkundig stijf te zijn. Hier geldt
hetzelfde als zouden de aluminium kozijnen en
de daarbij behorende beweegbare delen in
bijvoorbeeld stelkozijnen worden gemonteerd.
06950459_hfs16.indd 133
16 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN ALUMINIUM 133
16.10 Bouwplaatsbehandeling
Gevelelementen dienen op daartoe geschikte
wijze naar de bouwplaats te worden vervoerd.
Om mechanische beschadigingen te voorkomen
dient contact tussen de elementen onderling en
de constructie van het vervoermiddel te worden
vermeden. Hierbij is het van belang om de reeds
gemonteerde krukken goed te verpakken. Bij le-
vering op de bouwplaats dient de opdrachtgever
er zich van te overtuigen dat de elementen in
onbeschadigde staat op de bouwplaats zijn gear-
riveerd.
Behandeling van aluminium gevelelementen op
de bouwplaats vereist de nodige voorzorgsmaat-
regelen. Tijdens het lossen van de elementen
en het horizontaal en verticaal transport dient
de nodige voorzichtigheid in acht te worden
genomen. Op de gevelelementen mogen geen
krachten worden uitgeoefend die blijvende ver-
vormingen tot gevolg hebben. Opslag op de
bouwplaats dient plaats te vinden in een aparte
ruimte om contact met bijvoorbeeld zand,
cement en bouwstof te vermijden. Als de gevel-
elementen buiten worden opgeslagen, dient dit
vrij van de grond te gebeuren om te voorkomen
dat water in combinatie met vuil kan inwerken
op de oppervlaktebehandeling. Tevens dienen de
elementen te worden afgedekt en belucht.
Het verdient aanbeveling om aluminium ge-
veldelen in een zo laat mogelijk stadium op de
bouwplaats te leveren om beschadigingen zo
veel mogelijk te voorkomen.
16.11 Reiniging
Aluminium gevelelementen die zijn voorzien van
een oppervlaktebehandeling (lakwerk of anodisa-
tie) dienen regelmatig te worden gereinigd. Dit
is van belang om het gebouw zijn representativi-
teit te laten behouden en de levensduur van de
oppervlaktebehandeling te waarborgen.
Chemische bestanddelen, zouten, zuren en an-
dere agressieve stoffen, kunnen de oppervlakte-
behandeling negatief beïnvloeden. Als vuil zich
ophoopt, zullen de chemische stoffen zich daar
nestelen en onder invloed van vocht het verou-
deringsproces versnellen.
28-06-2005 16:18:23
 134
Reinigingsfrequentie
De mate van vuilbelasting bepaalt de reinigings-
frequentie. Vuilbelastende factoren zijn onder
andere:
• railverkeer;
• wegverkeer;
• kuststrook;
• stedelijk gebied;
• industrieel gebied;
• tunnels en onderdoorgangen.
Van belang is vooraf vast te stellen wat voor in-
vloed de beregening heeft op de gevel. Als een
geveldeel onder een overstek is gesitueerd, kan
de vuilbelasting groter zijn: regen heeft in dit
geval geen reinigende werking. Gevels in niet-
vuilbelaste milieus dienen eenmaal per jaar te
worden gereinigd. Gevels in vuilbelaste milieus
dienen tweemaal per jaar te worden gereinigd.
Bij extreme vervuiling dient de gevel aan een
inspectie te worden onderworpen om een juiste
reinigingsfrequentie vast te stellen.
Reinigingsmiddelen
Uitsluitend het gebruik van neutrale reinigings-
middelen is toegestaan: pH-waarden tussen 6
en 8 zijn aan te bevelen. Reiniging met staalwol,
schuurpapier en oplosmiddelen is niet toege-
staan. Reinigen met hoge druk is niet aan te be-
velen, het kan schade aan de gevel veroorzaken.
16.12 Aluminium en het milieu
Aluminium komt het meeste voor ten opzichte
van andere materialen. Circa 8% van de massa
van de aardkorst bestaat uit aluminiumverbin-
dingen, met name aluinaarde, de grondstof voor
aluminium. Zuurstof en silicium (zand) komen
meer voor. Aluinaarde wordt gewonnen uit
bauxiet; 3,7 kg bauxiet is nodig om 1 kg alumi-
nium te produceren. De bewezen wereldvoor-
raad bauxiet is veel groter dan die van andere
materialen. Door de in snel tempo toenemende
recycling wordt de periode van aluminium-
gebruik verlengd. Zie de tabel van figuur 16.42
voor de economisch winbare voorraden.
06950459_hfs16.indd 134
Materiaal Aantal jaren
Zink 1127
Lood 1128
Koper 1141
IJzer 1155
Kolen 1200
Aluminium 1250
Figuur 16.42 Economisch winbare voorraden
Bauxiet wordt gewonnen door land af te graven.
Vroeger werden deze afgravingen gelaten voor
wat ze waren, zodat het land in een woestenij
veranderde. Tegenwoordig wordt er veel aan-
dacht besteed aan herstel van het landschap. In
de meeste gevallen is er sprake van herbebos-
sing. Het gebied kan ook worden ingericht als
productiebos, recreatiegebied of voor agrarische
doeleinden. Tropische regenwouden worden in
de oude staat teruggebracht.
16.12.1 Hergebruik
De specifieke eigenschappen van het materi-
aal (homogeen, corrosiebestendig en een lage
smelttemperatuur) maken aluminium zeer
geschikt voor hergebruik na omsmelten. De
kwaliteit van dergelijk secundair aluminium is niet
minder dan nieuw, primair, aluminium.
In Nederland komt jaarlijks ongeveer 8.500 ton
aluminium beschikbaar voor hergebruik door
middel van omsmelten. Dit cijfer zal sterk gaan
toenemen als meer gebouwen uit de periode
1950/1990 voor gevelrenovatie in aanmerking
gaan komen. Gegeven de hoge restwaarde en
het regeringsbeleid inzake hergebruik, mag wor-
den verondersteld dat in de toekomst vrijwel alle
aluminium bouwmaterialen voor hergebruik in
aanmerking komen.
16.12.2 Energiegebruik bij hergebruik
Voor het omsmelten (recycling) van aluminium-
producten is relatief weinig energie nodig. Er kan
een besparing van 95% optreden ten opzichte
van de energie die nodig is voor de winning uit
ruwe grondstoffen. In Nederland wordt 72%
(1999) van al het beschikbare aluminium gere-
cycled. Het is te verwachten dat dit percentage
door verbeterende recyclingtechnieken zal toe-
nemen.
28-06-2005 16:18:23

16.12.3 Verontreinigingen
Scheiding van bauxiet in aluinaarde en reststof-
fen gebeurt door het oplossen van bauxiet in
natronloog. Het natronloog wordt teruggewon-
nen, maar er blijven resten over in het residu.
Na een periode van 5 à 10 jaar is het natronloog
door CO2 uit de lucht en het regenwater ge-
neutraliseerd tot water en soda. De pH-waarde
is dan weer neutraal. Bij het elektrolyseproces
worden de vrijkomende gassen voor 96 tot 99%
opgevangen en in het proces teruggevoerd.
Spoelwater dat wordt gebruikt tijdens de diverse
oppervlaktebehandelingen wordt na zuivering
hergebruikt.
16.13 Nieuwe ontwikkelingen
Ontwikkeling van nieuwe profielseries wordt
mede bepaald door het mechanisme van vraag
en aanbod. Onder druk van prijs- en concurren-
tieoverwegingen is het mogelijk dat systeemleve-
ranciers besluiten om profielseries te ontwikkelen
die goedkoper blijken te zijn dan de bestaande.
Deze series dienen, net als de huidige, te vol-
doen aan de vigerende kwaliteitseisen ten
aanzien van thermische isolatie, legeringsamen-
stelling enzovoort. Wanneer de hoeveelheden
voldoende zijn, is het mogelijk een profielserie
te ontwikkelen die afwijkt van de standaard
profielseries. Het is mogelijk dat een speciaal
ontwikkeld profiel beter voldoet in een bepaald
ontwerp dan standaard profielen zouden doen.
Aangezien de hoeveelheid aluminium die wordt
verwerkt in een profiel bepalend is voor de prijs
en de kosten voor het maken van een matrijs, is
het te overwegen om in bepaalde situaties een
profiel nieuw te extruderen.
De ook in ons land toegepaste Twingevels wor-
den in hoofdstuk 19 Bijzondere kozijnconstructies
besproken.
06950459_hfs16.indd 135
16 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN ALUMINIUM 135
Geraadpleegde en aanbevolen
literatuur
1 VMRG Kwaliteitseisen en adviezen 2000.
Normen
DIN 1745 Aluminium voor plaattoepassingen
DIN 1748 Strangpressprofile aus Aluminium
DIN 4108 Wärmeschütz im Hochbau
DIN 4768 Ermittlung der Rauheitskengrössen Ra,
Rz, Rmax mit elektrischen Tastschnittgeräten
NEN 1068 Thermische isolatie van gebouwen
NEN 1087 Ventilatie van gebouwen – Bepalings-
methoden voor nieuwbouw
NEN 2608 Vlakglas voor gebouwen – Weerstand
tegen windbelasting
NEN 2778 Vochtwering in gebouwen – Bepaling-
smethoden
NEN 3631 Oppervlakteruwheid – Benamingen en
definities
NEN 3660 Gevelvullingen – Luchtdoorlatendheid,
stijfheid en sterkte – Beproevingsmethoden
NEN 3662 Ramen en deuren – Mechanische
eigenschappen – Eisen
NEN 5096 Inbraakwerendheid - Gevelelementen
met deuren, ramen, luiken en vaste vullingen –
Eisen, classificatie en beproevingsmethoden
NEN 5128 Energieprestatie van woonfuncties en
woongebouwen – Bepalingsmethode
NEN 6702 Technische grondslagen voor bouw-
constructies – TGB 1990 – Belastingen en vervor-
mingen
NEN-EN 86 Beproeving van ramen – Waterdicht-
heid onder statische druk
NEN-EN 107 Beproevingen van ramen – Mechani-
sche beproevingen
NEN-EN 1027 Beproeven van ramen – Water-
dichtheid onder statische druk
NPR 3577 Beglazen van gebouwen
28-06-2005 16:18:24
 136

06950459_hfs16.indd 136 28-06-2005 16:18:24

 17
Kozijnen, ramen en deuren van kunststof
ir A.J.Zegelaar, ing. B. Hakkers

In Europa is de ontwikkeling en toepassing van kunststofkozijnen na

de Tweede Wereldoorlog, met name in Duitsland, begonnen. Aan het
eind van de jaren zestig kwam de duidelijke doorbraak. In Nederland
is het gebruik van kunststofkozijnen pas in het begin van de jaren
zeventig echt op gang gekomen.
De speciaal voor de Nederlandse markt ontwikkelde verdiepte en
slanke profielsystemen worden veelal geïmporteerd uit België en
Duitsland. In Nederland worden de profielen samengesteld tot kunst-
stoframen, -deuren en -kozijnen.
Door verbetering van de esthetische uitstraling, het onderhoudsvrije
karakter en de gunstige prijs-kwaliteitverhouding is het huidige markt-
aandeel van kunststofkozijnen nog steeds groeiende. Zowel particulier
als professioneel worden de meeste kunststofkozijnen verwerkt in de
renovatiemarkt. Er is echter een duidelijke stijging merkbaar in de toe-
passing van kunststof bij nieuwbouwwoningen.
Op eigen initiatief van de industrie is een gesloten recyclingsysteem
opgezet. Hierdoor is het milieuprofiel zo gunstig, dat kunststofkozij-
nen in veel gevallen milieuvriendelijker zijn dan kozijnen van andere
materialen. PVC-kozijnen zijn dan ook opgenomen in het Nationaal
Pakket Duurzaam Bouwen.

06950459_hfs17.indd 137 28-06-2005 16:05:06

 138
Inleiding
Kunststoffen werden omstreeks het jaar 1860
voor het eerst geproduceerd. Zij dienden vooral
als vervangers van natuurlijke materialen waar-
aan een tekort dreigde te ontstaan. Een voorlo-
per was het bekende bakeliet. Al spoedig bleken
kunststoffen net zo goed of beter te zijn dan de
materialen die zij moesten vervangen en boven-
dien waren ze goedkoper te maken. Vanaf 1945
is de productie en toepassing van kunststoffen
op grote schaal op gang gekomen. Daarvoor zijn
veel redenen. Kunststoffen kunnen naar wens
worden gevormd en ingekleurd. De productie
van kunststof vergt relatief weinig energie en ook
zijn veel kunststofsoorten heel goed opnieuw te
gebruiken.
PVC werd in de jaren dertig ontwikkeld en
beschikt over goede materiaaleigenschappen.
In 1960 werden de eerste pvc-profielen geëx-
trudeerd om er kozijnen, ramen en deuren van
te maken. Kunststofkozijnen zijn allang geen
vervangers meer. Hoewel in de beginjaren ze-
ventig de toepassing in hoofdzaak bij renovatie
plaatsvond, worden ze nu ook op grote schaal
in de nieuwbouw toegepast. De laatste decennia
heeft de kunststofkozijnen-industrie een grote
ontwikkeling doorgemaakt op esthetisch, milieu-
technisch en bouwfysisch terrein.
De profielsystemen op de Nederlandse markt
bieden een grote verscheidenheid aan vorm-
geving. Verdiepte profielen worden geleverd
in de meest voorkomende kozijnmaten, in een
Figuur 17.1 Met kunststofkozijnen gerenoveerde antieke
boerderij
06950459_hfs17.indd 138
groot scala aan kleuren. Zowel naar binnen als
naar buiten draaiende ramen en deuren en het
verwerken van glas in lood zijn mogelijk. Het
vervaardigen van gebogen ramen behoort even-
eens tot de mogelijkheden, figuur 17.1.
17.1 PVC-profielen
17.1.1 Maken van pvc-profielen
PVC is een kunststof die al ruim zestig jaar be-
staat. PVC-producten worden toegepast omdat
pvc een zeer veelzijdige kunststof is, een goede
prijs/prestatieverhouding heeft, een lange
levensduur heeft en zich goed laat verwerken.
Bovendien kunnen de eigenschappen van pvc
door compounderen gevarieerd worden en dus
goed afgestemd worden op de toepassing. PVC
wordt voor 57% vervaardigd uit chloor (gewon-
nen uit keukenzout) en voor 43% uit ethyleen
(gewonnen uit aardolieproducten). De productie
vindt plaats in een gesloten proces.
PVC verlaat de fabriek in de vorm van een wit
poeder. Aan dit poeder worden, afhankelijk van
de gewenste eigenschappen, sterkte, stijfheid of
flexibiliteit, middelen toegevoegd waarna een
compound ontstaat die verder verwerkt kan
worden. Via extrusie worden tal van producten
gemaakt. Bij het extruderen wordt onder druk
en verhoogde temperatuur de compound door
een metalen matrijs geperst, figuur 17.2 en 17.3.
Daarna wordt de compound om de gewenste
vorm te behouden in een kalibreereenheid
vacuüm gezogen, waarna het langzaam met
behulp van water wordt afgekoeld. Dit is een
continu proces. De productiesnelheid varieert
tussen de 1,5 en 3 m per minuut.
Figuur 17.2 Extrusiematrijs
28-06-2005 16:05:07

Figuur 17.3 Principe extrusiemachine
Van nature is PVC een hard en nogal bros materi-
aal. Daarom worden aan PVC enkele stoffen toe-
gevoegd. Afhankelijk van de gekozen toevoegin-
gen krijgt het PVC de gewenste sterkte, stijfheid of
flexibiliteit. Met toevoegingen is bijvoorbeeld de
kerfslagwaarde ten opzichte van puur PVC meer
dan tien keer te verhogen tot circa 50 kJ/M2.
Met betrekking tot sterkte, stijfheid of flexibiliteit
worden globaal twee groepen van PVC-toepas-
singen onderscheiden:
1 hard PVC, voor toepassingen als kozijnprofie-
len, buizen en platen;
2 zacht PVC, voor toepassingen als vloerbedek-
king, slangen en folies.
17.1.2 PVC en het milieu
Bij alle vergelijkingen van milieu-effecten van
verschillende materialen blijkt steeds dat PVC uit
milieuoogpunt een goede grondstof is. Zeker
gelijkwaardig aan bijvoorbeeld staal, aluminium
en hout.
PVC heeft de volgende voordelen voor het milieu:
• beperkte uitputting van grondstoffen;
• geringe hoeveelheid energie die bij de pro-
ductie nodig is;
• gegarandeerde recycling aan het einde van
de gebruiksduur;
• goede bouwfysische eigenschappen door
hoge warmteweerstand profielen en goede kier-
dichtingen door meerpuntssluitingen;
• onderhoudsarm: regelmatig reinigen met
eenvoudig schoonmaakmiddel volstaat;
• eenvoudige vervanging van het glas dankzij
droge beglazing. Er is geen stopverf of kit nodig;
• geen schilderwerk nodig.
06950459_hfs17.indd 139
17 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN KUNSTSTOF 139
De beperkte uitputting van de grondstof en het
geringe energiebeslag door PVC-producten heeft
als reden dat PVC voor minder dan de helft uit
aardolie wordt gemaakt en voor het merendeel
uit keukenzout. De reserves aan keukenzout zijn
zeker honderd maal zo groot als die van aardolie.
Milieumaat van PVC
PVC is een veilige en hoogwaardige grondstof
die niet reageert met de omgeving. De huidige
informatie toont overduidelijk aan dat er geen
argumenten zijn om niet te kiezen voor PVC. Dat
wordt ook ondersteund door de zogenoemde
levenscyclusanalyses (LCA’s). In een levenscyclus-
analyse worden de milieueffecten van een pro-
duct van de wieg (grondstofproductie) tot het
graf (afvalfase) op een rij gezet.
De thans verrichte levenscyclusanalyses tonen
aan dat PVC-producten goed scoren in vergelij-
king met traditionele materialen als staal, alumi-
nium en hout.
Specifiek op kozijnen is een aantal onderzoeken
verricht. In de MRPI-bladen (Milieu Relevante
Productinformatie) van kunststofkozijnen zijn
deze milieugegevens opgenomen. MRPI is een
systematiek van het bepalen van LCA en milieu-
waarden voor bouwproducten in samenwerking
met producenten. Een voorbeeld van de milieu-
waarden voor het kunststofkozijn zoals vermeld
op het MRPI-blad staat in figuur 17.4.
Het betreft een gevelopening van 5,0 m2 gerela-
teerd aan de opbouw van het IVAM-referentieko-
zijn, zoals vastgelegd in het INTRON-document
D980149, die minimaal voldoet aan de eisen uit
het Bouwbesluit en aan de BRL 0703 en de VKG-
kwaliteitsvoorschriften en -adviezen voor kunst-
stofkozijnen, met een functionele levensduur
van 75 jaar, als representatief geldend voor alle
eengezinswoningen.
Kunststofkozijnen zijn opgenomen in het Natio-
naal Pakket Duurzaam Bouwen. De specificatie-
bladen S071 en S171 uit het Nationaal Pakket
laten er geen twijfel over bestaan of kunststof-
kozijnen binnen de Duurzaam-Bouwenopzet
toegepast mag worden. S071 luidt als volgt:
‘Indien PVC gebruikt wordt: gebruik PVC waar-
van de kringloop gesloten wordt en indien van
28-06-2005 16:05:08
 140

Milieuprofiel
Thema Eenheid Getal

Uitputting van abiotische grondstoffen kg Sb 23

Uitputting biotische grondstoffen kg Sb –
Broeikaseffect kg CO2 3,1 x 102
Aantasting van de ozonlaag kg CFK-11 5,5 × 10–5
Verzuring kg SO2 0,94
Vermesting kg PO4 11 × 10–1
Humane toxiciteit kg 1,2 DB 47
Ecotoxiciteit kg 1,2 DB 19
Fotochemische oxidantvorming kg 1,2 DB 0,11

Milieumaten
Thema Eenheid Getal

Grondstoffen jr –1 9,7 × 10–10

Energie MJ 4,5 × 103
Emissies jr–1 7,2 × 10-8
Afval, niet-gevaarlijk kg 1,0 × 102
Afval, gevaarlijk kg 12
Hinder – –

Figuur 17.4 Milieuwaarden voor het kunststofkozijn Bron: MRPI

toepassing verkrijgbaar gerecycled PVC.’ En in 5 slagvastheid;

S171 staat: ‘PVC-kozijnen en -ramen dienen te
voldoen aan S071.’
Met het oprichten van de Stichting Recycling
VKG, figuur 17.5, is de kringloop gesloten en zijn
kunststofkozijnen vele malen hoogwaardig te
hergebruiken.
6 lasbaarheid;
7 langeduurbestendigheid;
8 kleurechtheid.
1 Uiterlijk
Het oppervlak moet glad en gaaf zijn, vrij van
putten, verontreinigingen, holten of andere
fouten. De randen moeten glad zijn en vrij van
bramen. Tijdens het extrusieproces ontstane
groeven mogen niet dieper zijn dan 0,1 mm.
De profielen moeten egaal en constant van kleur
zijn.

Figuur 17.5 Logo Stichting Recycling VKG 2 Afmetingen en toleranties

17.1.3 Eisen aan geëxtrudeerde profielen
In NEN 7034 worden eisen gesteld aan geëxtru-
deerde kunststofprofielen voor ramen, deuren en
kozijnen met betrekking tot:
1 uiterlijk;
2 afmetingen en toleranties;
3 krimp;
4 gedrag bij verwarming tot 150 °C;
De buitenmaten mogen niet meer afwijken dan
10% van de wanddikte met een maximum van
0,3 mm. De afwijking van de rechtheid mag niet
meer bedragen dan 1 mm/m. Toleranties met
betrekking tot bijvoorbeeld groeven voor af-
dichtingsprofielen en hang- en sluitwerk worden
opgegeven en vastgelegd door de fabrikant van
de profielen.

06950459_hfs17.indd 140 28-06-2005 16:05:10


3 Krimp
De lengteverandering na 1 uur bij 100 °C mag
niet meer zijn dan 2,0%.
4 Gedrag bij verwarming tot 150 °C
Na beproeving gedurende 30 minuten bij
150 °C mogen de profielen geen scheuren, hol-
ten of blaren vertonen.
5 Slagvastheid
Bij 0 °C, een valgewicht van 1 kg en een val-
hoogte van 1000 mm mag er bij geen van de
tien proefstukken breuk optreden.
6 Lasbaarheid
De lassterkte moet ten minste 70% bedragen
van de sterkte van het ongelaste materiaal. Dit is
vast te stellen door middel van een trekproef.
7 Langeduurbestendigheid
Na twee jaar buitenexpositie onder een hoek van
45° naar het zuiden moeten de profielen nog
voldoen aan de slagvastheidseis.
8 Kleurechtheid
Bij kunstmatige veroudering in een xenon-test-
apparaat mag de verandering in kleur niet groter
zijn dan trap 3 van de standaardgrijsschaal vol-
gens NEN-EN ISO 105-A02.
De profielen worden gekeurd op de gestelde
eisen volgens de BRL 0702 en in NEN 7034 voor-
geschreven beproevingsmethoden.
Alle hoofdprofielen dienen te zijn gemerkt met
KOMO, het fabrieksmerk en de productiecode-
ring in cijfers.
17.1.4 Kleur
Voor de profielsystemen kan onderscheid wor-
den gemaakt in ‘door-en-door’ gekleurde pro-
fielen en die waarbij een gekleurde laag op de
profielen is aangebracht:
• volkleur profielen (wit, lichtgrijs of crème). Bij
de productie van deze lichtgekleurde profielen is
het kleurpigment een onderdeel van de recep-
tuur. Volkleur profielen behoeven geen onder-
houd;
• profielen met aan de buitenzijde een kleur-
laag. De meegeëxtrudeerde kleurlaag (coëxtru-
sie) kan een acrylaatlaag PMMA zijn ter dikte van
06950459_hfs17.indd 141
17 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN KUNSTSTOF 141
circa 0,5 mm, of een PVC-laag ter dikte van circa
2 mm. De lagen zijn onverbrekelijk met het
basisprofiel verbonden;
• profielen voorzien van een coating. Dit kan
zowel een lak- als een poedercoating zijn;
• profielen voorzien van een acrylaatfolie.
De kleurechtheid van de genoemde kleursyste-
men is afhankelijk van de toegepaste kleur en de
kleurtechniek. De basisproducteisen zijn vastge-
legd in de NEN 7034-1 en de NEN 7034-2. Aan-
vullende producteisen kunnen zijn duurzaam-
heid, kleurechtheid, oppervlaktetemperatuur en
vormveranderingen ten gevolge van opwarming.
17.1.5 Mechanische en fysische
eigenschappen van kunststofprofielen
De tabel van figuur 17.6 geeft enkele technische
specificaties van kunststofprofielen.
PVC is bestand tegen logen, niet-oxiderende zu-
ren, zouten, alcoholen, minerale vetten en oliën.
PVC is niet bestand tegen gechloreerde oplosmid-
delen, benzeen, xyleen, tolueen, ketonen, esters en
is minder goed bestand tegen oxiderende zuren.
Bij de onderhoudsvoorschriften moet extra aan-
dacht besteed worden aan de voorschriften zoals
opgenomen in het VKG-kwaliteitshandboek. De
algemene regel is dat het schoonmaakmiddel
pH-neutraal dient te zijn en dat de middelen niet
mogen krassen.
17.2 Thermische isolatie
Kunststof isoleert de warmte bijzonder goed
(λ = 0,19 W/m ∙ K).
Condensvorming treedt dan ook slechts onder
extreme omstandigheden op, zoals bij zeer hoge
relatieve vochtigheid en een groot temperatuur-
verschil tussen binnen en buiten. Verder maakt
het verschil of de profielen al dan niet zijn ver-
sterkt met metalen kokers.
Tevens is PVC een goede isolator van elektriciteit.
De tabel van figuur 17.7 geeft de gemiddelde
U-waarde.
28-06-2005 16:05:10
 142

Treksterkte 45 N/mm2
Elasticiteitsmodulus bij 20 oC 2600 N/mm2
Rek bij breuk 15%
Slagvastheid bij 0 oC geen breuk bij 9,81 Nm
Volumieke massa 1400 kg/m3
Vochtopname (volgens DIN 53472) na 24 uur 5 mg
na 96 uur 20 mg
Lineaire uitzettingscoëfficiënt 80·10-6 K-1
Warmtecoëfficiënt 0,19 W/m2·K bij 20 oC
Warmteweerstand profielen Rc = 0,4 tot 0,6 m·K/W
Thermoplastisch karakter vormvast van –30 oC tot +60 oC
Kleurechtheid (volgens DIN 53388) 8
Brandbaarheid moeilijk ontvlambaar
zelfdovend volgens DIN 4102
Brandvoortplanting (volgens NEN 6065) klasse 2

Figuur 17.6 Technische specificaties van kunststofprofielen

U-waarde in W/m 2·K U-waarde in W/m2 ∙ K

Glas Kunststof gevelelement
PVC-profiel
Tweekamersysteem 1,7 5,8 (enkelglas) 5,2
Driekamersysteem 1,5 3,3 3,3
3,2 3,2
Ter vergelijking: Glas 3,0 3,0
Enkelglas 5,8 2,8 (dubbelglas) 2.9
Dubbelglas spouw 6 mm 3,3 2,6 2,8
Dubbelglas spouw 12 mm 3,0 2,4 2,6
Driebladig 4–6–4–6–4 mm 2,4 2,2 2,5
2,0 (HR glas) 2,3
Figuur 17.7 Gemiddelde U-waarde 1,8 2,2
1,6 (HR+ glas) 2,0
Gemiddelde warmtedoorgangs- 1,4 1,9
coëfficiënten 1,2 (HR++ glas) 1,8
De gemiddelde U-waarde van een pvc-profiel 1,0 1,6
bedraagt van U = 1,9 W/(m2 ∙ K) (voor een twee- 0,9 1,5
kamerprofiel, zie paragraaf 17.5.2) tot U = 1,1 0,7 1,4
W/(m2 ∙ K) (bij een vijfkamerprofiel). Meestal 0,5 1,3
wordt voor kunststofkozijnen een forfaitaire
waarde van U = 2,4 W/(m2 ∙ K) aangehouden. Figuur 17.8 Rekenwaarden warmtedoorgangscoëfficiënt
Deze waarde geldt dan voor alle profielen, met van kunststof gevelelementen met glas; U in W/(m2 ∙ K)
of zonder metalen koker, te openen delen, enzo- Bron: NPR 5129
voort. Op basis van deze waarde is de tabel van
figuur 17.8 opgesteld (ontleend aan NPR 5129). 17.2.1 Luchtinfiltratie
Het warmteverlies van de gevelelementen is Luchtinfiltratie is de belangrijkste bron van
afhankelijk van deze warmtedoorgangscoëf- warmteverlies bij beweegbare ramen. Behalve
ficiënten, de oppervlakte van de profielen, het dat de koude lucht door de kieren veel warmte-
temperatuurverschil binnen en buiten en de verlies veroorzaakt, neemt ook het comfort sterk
aansluiting van het gevelelement aan het bouw- af. Koude luchtstromen in de buurt van ramen
kundig kader. worden als onaangenaam en hinderlijk ervaren.

06950459_hfs17.indd 142 28-06-2005 16:05:10


Door goede dichtingsbanden en dichtingsprofie-
len kan tocht worden voorkomen.
De luchtdoorlatendheid kan worden bepaald
met behulp van een beproeving in een proefkast
volgens NEN-EN 1026 en dient te worden gere-
lateerd aan de toetsingsdruk volgens tabel 2 van
NEN 2778.
17.3 Brandgedrag
In geval van brand kan bij elke gevel waarin glas
is opgenomen brandoverslag optreden naar de
bovenliggende verdieping. De glasruiten sprin-
gen ten gevolge van de hitte. Bij brand ontstaan
toxische gassen en rook. Dit kan leiden tot:
• vluchtbelemmering en eventueel paniek;
• verstikking en/of vergiftiging;
• belemmering van bluswerk en beredding.
Zoals in hoofdstuk 14 Gevelopeningen al is be-
sproken, springen indien een gevel (of gevel-
delen) vlamvat de glaspanelen reeds in een
vroeg stadium en wel bij een temperatuur van
circa 150 °C. Door de dan uitslaande brand ont-
staat langs de gevel een sterke opwaartse lucht-
stroom, die alle gasvormige verbrandingsproduc-
ten van de gevel mee naar buiten zuigt.
De brandbaarheid van het kunststof gevel-
element is volgens DIN 4102 ingedeeld in
klasse B1: moeilijk ontvlambaar.
Het rookgetal van kunststof volgens NEN 6066
is circa 130. Men dient dit gerelateerd te zien
aan de oppervlakte kunststof per meter gevel-
opening.
De brandvoortplanting valt in klasse 2 van NEN
6065 . Bij sterke verhitting ‘verkorst’ het opper-
vlak waardoor het onderliggende materiaal
wordt beschermd. Bij vuurverschijnselen ont-
snappen niet-brandbare ontledigingsgassen zoals
HCL-gas. Dit werkt dovend op het vuurverschijn-
sel.
17.3.1 Praktijkervaring
Hoewel in theorie de toegepaste kunststof een
bijdrage kan leveren aan de brandbelasting, de
dichtheid van de rookgassen en de giftigheid van
de verbrandingsgassen, is hiervan in de praktijk
niets gebleken.
06950459_hfs17.indd 143
17 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN KUNSTSTOF 143
Proeven en praktijkgevallen hebben uitgewe-
zen dat de glasruiten springen en uiteenvallen
lang voordat het pvc een temperatuur bereikt
waarop het een bijdrage aan de brandoverslag
kan gaan leveren. Rookgassen en vlammen slaan
dus hoofdzakelijk door de gebroken ruiten naar
buiten.
De overlevingskansen van zich in de brandende
ruimte bevindende personen wordt bepaald
door de hoge CO-concentratie vlak voor het
breken van de ruiten. De daarbij gemeten HCl-
waarden zijn slechts een fractie van de waarde
die als schadelijk moet worden beoordeeld.
Als na glasbreuk door toetredende zuurstof de
brand zich in volle hevigheid ontwikkelt, zijn de
HCl-concentraties in de directe nabijheid van de
(mee)brandende pvc-kozijnen niet meetbaar.
Verder is gebleken dat zelfs de meest geblakerde
PVC kozijnen niet uit de gevel vallen, maar op
hun plaats blijven. Daarom worden op grond
van de praktijkervaringen pvc gevelelementen
algemeen toegelaten, ook daar waar houten ele-
menten mogen worden toegepast.
De mate waarin kunststof gevelelementen
brandwerend zijn kan op twee manieren worden
aangetoond:
1 overleg van een KOMO-Attest. De bepaling-
smethoden zijn in het Bouwbesluit vastgelegd;
2 de dienst Bouw- en Woningtoezicht (die deze
taak meestal delegeert naar de gemeentelijke
brandweer) beoordeelt en bepaalt of een ge-
velelement de vereiste brandwerendheid bezit.
Zij kan zich baseren op rapporten van brandtes-
ten die zijn uitgevoerd bij een erkend (volgens
NEN-EN ISO 17025) testinstituut/laboratorium
(bijvoorbeeld TNO in Delft). Als de dienst Bouw-
en Woningtoezicht (de brandweer) testrappor-
ten uit het verleden vergelijkbaar acht met de
daadwerkelijk te leveren gevelelementen, is dat
voldoende.
17.4 Recycling
Oude kunststofkozijnen worden mechanisch
verwerkt. Dit heeft plaats in twee fabrieken. Eén
in Duitsland, die hele kozijnen verknipt en de
fracties kunststof, staal, aluminium en rubber
scheidt. De andere recyclinginstallatie staat in
28-06-2005 16:05:10
 144
België. Hier worden kunststofkozijnen met de
hand gestript en ontdaan van de stalen binnen-
profielen. Vervolgens wordt het PVC versnipperd.
De gerecyclede kunststofkorrels kunnen weer
gebruikt worden in nieuwe extrusieprofielen.
Veelal gebruikt men ze als kernmateriaal met
daaromheen een dunne laag nieuw PVC.
SRVKG
De Stichting Recycling VKG (SRVKG) is in
1996 opgericht door de Vereniging Kunststof
Gevelelementenindustrie (VKG). De SRVKG
regelt de kringloop van kunststofkozijnen in
Nederland. Met een netwerk van depots in
Nederland en twee verwerkers in het buiten-
land zorgt de SRVKG voor de afvoer van ko-
zijnen uit Nederlandse projecten voor hoog-
waardig hergebruik. Het recyclen kost echter
meer dan het opbrengt. De kosten voor
transporteren, sorteren en verwerken worden
opgebracht door bedrijven uit de branche. Op
elk nieuw kozijn dat op de Nederlandse markt
komt betaalt men een geringe verwijderings-
bijdrage. Voor het betalen van de verwijde-
ringsbijdragen ontvangen de bedrijven een
certificaat van betaling.
Vanaf augustus 1997 zijn alle aanbieders van
kunststofkozijnen wettelijk verplicht bij te dra-
gen aan de recycling van gebruikte kozijnen.
De minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke
Ordening en Milieubeheer (VROM) heeft dit
vastgelegd in een algemeen verbindend ver-
klaring.
De SRVKG heeft als belangrijkste taken, be-
halve het onderhouden van het systeem,
onderzoek naar uitbreiding en retourstromen,
promotie van het systeem, monitoring van de
resultaten en onderhouden van contacten met
partijen actief in binnenlandse en Europese
recyclinginitiatieven.
17.5 Systemen
Er zijn veel systemen op de markt die onderling
alleen door deskundigen zijn te onderscheiden.
De grotere systeemhouders en extrudeurs komen
uit Duitsland, België en een enkele uit Engeland.
Meer dan 95% van de markt wordt gevormd
door de ‘vol’ kunststofprofielen. Dit zijn de hier
06950459_hfs17.indd 144
Figuur 17.9 Meerkamersysteem
vóór beschreven geëxtrudeerde profielen van
hoogslagvast PVC met een aantal holle kamers,
figuur 17.9.
Andere systemen van bijvoorbeeld polyurethaan-
schuim en combinaties van hout met kunststof
zijn er wel, maar hebben geen marktaandeel
kunnen verwerven. De kosten liggen hiervan
aanmerkelijk hoger.
17.5.1 Systeemkenmerken
Enkele ‘vol’ kunststof raamsystemen zijn: Deceu-
ninck, Gealan, Kömmerling, LB Profile, Profel,
Rehau, Shüco, Thyssen, Trocal, Veka en Wymar.
Men onderscheidt:
1 aanslagdichtingssystemen, waarbij de afdich-
ting tussen draaideel en kozijn op twee plaatsen
ligt, en wel aan de buiten- en binnenzijde, figuur
17.10-1;
2 middendichtingssystemen, waarbij de afdich-
tingen ongeveer in het midden van de door-
snede en aan de binnenzijde liggen, figuur
17.10-2. Bij zware geluidisolatie-eisen kan een
derde dichting aan de buitenzijde worden ge-
plaatst. Bij draaivalramen wordt het middendich-
tingssysteem vooral toegepast om een luchtlek
ter plaatse van de ‘scharen’ te voorkomen.
Kunststof gevelelementen moeten altijd door
middel van een dubbele afdichting tegen het
bouwkundig kader worden gemonteerd. Deze
dubbele afdichting is bedoeld aan de buitenzijde
als waterkering en aan de binnenzijde als afdich-
ting tegen luchtinfiltratie.
28-06-2005 16:05:11
 17 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN KUNSTSTOF 145

����������������
����

� ����������������� � ����������������
Figuur 17.10 Dichtingssystemen

Indien naden worden gesloten door middel van 17.5.2 Profielkenmerken

een zogenoemde droge afdichting met behulp
van bijvoorbeeld kunstrubber afdichtingspro-
fielen of voorgecomprimeerd band, moet er
worden gezorgd voor een gladde en strakke on-
dergrond, zodat bij lengteveranderingen van het
gevelelement de dichtingsfunctie in stand blijft.
De profielen zijn te onderscheiden in:
1 tweekamerprofielen, met een kleine voor-
kamer voor de waterafvoer en een grote kamer
voor de metalen verstijvingsprofielen, figuur
17.11–1,3 en 4;

� ���������������� � ����������������

� ��������������������
�������������������
��������������������
����
Figuur 17.11 Profielkenmerken
� ��������������������
�������������������
��������������������
����

06950459_hfs17.indd 145 28-06-2005 16:05:12

 146
2 driekamerprofielen met een kleine kamer
aan de buiten- en binnenzijde, figuur 17.11-2.
De kamer aan de binnenzijde heeft voordelen
qua verwerking bij de ramenfabrikant (minder
schroeven in de metalen profielen). Er blijft ech-
ter minder ruimte over voor grotere verstijvings-
profielen;
3 vierkamer- en vijfkamerprofielen,voorzien van
een dubbele kamer aan binnen- en of buitenzijde,
figuur 17.11-3. Hogere isolatiewaarden en slan-
kere constructie van de profielen zijn het gevolg.
� ����������� � �����������
Figuur 17.12 Profielvormen
� ��������������������������
� ��������������������������
� �����������������������������������
Figuur 17.13 Profielvormen verdiept kozijn
06950459_hfs17.indd 146
17.5.3 Profielvormen
Qua hoofdvormen komen er T- en Z-vormige
profielen voor, figuur 17.12-1 en 2. De L-vorm,
figuur 17.12-3, wordt in hoofdzaak alleen in
Duitsland en België gebruikt. In Nederland werkt
men meestal met een aanslag van de kozijnpro-
fielen tegen een stelkozijn. De draaideelprofielen
hebben een gestandaardiseerde groef, de Euro-
nut, voor meerpunts- of rondomsluitingen, zoals
voor draaivalramen, figuur 17.12-3.
� �����������
� ������������������������������������
� �������������������������������
28-06-2005 16:05:13

Figuur 17.14 Renovatiekozijn in grootstedelijke renovatie
De laatste decennia is er een grote ontwikkeling
geweest in het uiterlijk van profielen. Een groot
scala aan kleuren, oppervlaktestructuren en ook
de typische Nederlandse detaillering en profile-
ring zijn nu verkrijgbaar, figuur 17.13. Met name
in grootstedelijke renovatieprojecten is hierdoor
veel vooruitgang geboekt op esthetisch en func-
tioneel terrein, figuur 17.14. Zelfs het oud-
Hollandse verhuisraam is in kunststof uitgevoerd.
Figuur 17.15 Versteviging en koppeling
06950459_hfs17.indd 147
17 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN KUNSTSTOF 147
17.6 Eisen aan gevelelementen
17.6.1 Belastingen, stijfheid en sterkte
Voor de algemene informatie hierover en de
berekeningsmethode van gevelkozijnen, zie
hoofdstuk 14 Gevelopeningen.
Bij kunststofprofielen kunnen de holle kamers
worden voorzien van stalen of aluminium ver-
stijvingsprofielen om aan de vereiste stijfheid
te voldoen, figuur 17.15. De rek bij breuk van
kunststof is zodanig, dat voor de berekening van
kunststof het profiel zelf buiten beschouwing
wordt gelaten. De toe te passen verstijving is
maatgevend. De ramenfabrikant dient de keuze
van het kunststofprofiel met het benodigde
verstijvingsprofiel aan te geven. Dit verstijvings-
profiel is ook nodig op plaatsen waar de deuren
door middel van scharnieren en dergelijke wor-
den afgehangen. Indien de inwendige verstijvin-
gen niet toereikend zijn, kunnen stalen kokers
of profielen uitwendig, bij voorkeur aan de bin-
nenzijde, worden gemonteerd. Deze uitwendige
verstijvingen dienen aan het bouwkundig kader
te worden verankerd.
Bij nog grotere elementen kan men de elemen-
ten eventueel koppelen. Hiervoor zijn speciale
koppelingsprofielen die op het systeem zijn afge-
stemd, figuur 17.15.
�������������
�������������������
28-06-2005 16:05:14
 148

17.6.2 Inbraakwerendheid 2 dynamische beproeving: het element moet

De functionele eisen, zoals luchtdoorlatendheid,
waterdichtheid en bedieningskrachten, zijn voor
kunststof gevelelementen identiek aan de andere
materialen. Deze eisen zijn omschreven in hoofd-
stuk 14 Gevelopeningen. Ten aanzien van inbraak-
werendheid kunnen er voor kunststoframen en
deuren in verhouding eenvoudige voorzieningen
worden getroffen om aan de hoogste eisen te
kunnen voldoen.
In NEN 5096 en de daarmee samenhangende
normen zijn prestatieniveaus voor de inbraak-
werendheid van gevelelementen geformuleerd.
Deze prestatieniveaus hebben de vorm van
weerstandsklassen met bijbehorende bepaling-
smethoden met de bedoeling te verhinderen dat
binnen een bepaalde tijd een doorgangsopening
(> 150 × 600 mm of > 250 × 250 mm) zou kun-
nen worden gecreëerd.
Een gevelelement wordt op drie onderdelen
beproefd op inbraakwerendheid:
1 statische beproeving: op bepaalde punten van
het element wordt een statische druk gezet, de
uitbuiging moet onder een bepaald maximum
blijven;
na uitvoering van de zandslingerproef nog intact
zijn;
3 manuele beproeving; binnen een bepaalde
tijd en met specifiek vastgesteld gereedschap
mag het element niet geforceerd kunnen wor-
den.
Inbraakwerendheidsklassen
Er zijn vijf inbraakwerendheidsklassen. In
figuur 17.16 kunnen de prestatie-eisen beho-
rende bij een bepaalde weerstandsklasse wor-
den gevonden.
Gereedschapssets
A: gereedschapsset van een gelegenheids-
inbreker met simpel gereedschap;
B: gereedschapsset van een inbreker met sim-
pel gereedschap, waaronder een koevoet;
C: gereedschapsset van een ervaren inbreker
met uitgebreide gereedschapsset, waaronder
accu-gevoed gereedschap;
D: gereedschapsset van een zeer ervaren in-
breker met uitgebreid elektrisch gereedschap,
zoals een haakse slijper.

Beproevingen Inbraakwerendheidsklasse volgens NEN 5096

1 2 3 4 5

Statische beproeving
Belasting tussen sluitpunten
Belasting 1500 N 1500 N 3000 N 6000 N 10.000 N
Maximale uitbuiging 30 mm 30 mm 20 mm 10 mm 10 mm

Belasting op sluitpunt/scharnier
Belasting 3000/6000 N 3000/6000 N 6000 N 10.000 N 15.000 N
Maximale uitbuiging 10 mm 10 mm 10 mm 10 mm 10 mm

Dynamische beproeving
Valhoogte 800 mm 800 mm 1200 mm 1200 mm 1200 mm

Manuele beproeving
Maximale contacttijd n.v.t. 3 minuten 5 minuten 10 minuten 15 minuten
Maximale testtijd n.v.t. 15 minuten 20 minuten 30 minuten 40 minuten
Gereedschapsset geen A B C D

Figuur 17.16 Beproevingen per inbraakwerendheidsklasse volgens NEN 5096

06950459_hfs17.indd 148 28-06-2005 16:05:15


Opmerking
Aan ramen, vakvullingen en/of luiken met af-
metingen die kleiner zijn dan de vereiste door-
gangsopening worden geen eisen gesteld.
Met behulp van een beproeving conform
NEN 5096 kan de inbraakwerendheid van een
gevelelement worden aangetoond. De op-
drachtgever dient aan te geven aan welke in-
braakwerendheidseisen welke gevelelementen
moeten voldoen.
De Vereniging Kunststof Gevelelementen-
industrie (VKG) heeft samen met het Poli-
tiekeurmerk Veilig Wonen® besloten om de
herkenbaarheid van inbraakwerende gevel-
elementen zodanig te verbeteren dat er geen
enkel misverstand over de eigenschappen van
een dergelijk gevelelement kan bestaan. De
inbraakwerendheid is door een zichtbaar ken-
merk aangegeven op het kozijn. De gevelele-
mentenfabrikanten die verantwoordelijk zijn
voor deze kwaliteit zijn hierdoor direct of indi-
rect herkenbaar. Iedereen kan dus vertrouwen
stellen in de identificatie van deze elementen
en de bedrijven die ze leveren, figuur 17.17.
Figuur 17.17 Stickers ter herkenning inbraakwerendheid
06950459_hfs17.indd 149
17 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN KUNSTSTOF 149
17.7 Assemblage
In het algemeen worden de profielen door het
extrusiebedrijf aan de ramenfabriek geleverd in
lengten van circa 6 meter. Er worden dan achter-
eenvolgens de volgende bewerkingen uitgevoerd:
1 afkorten (verstekzagen, meestal gelijktijdig
met een aantal voorbewerkingen, zoals sleuven
voor de ontwatering en krukgaten);
2 aanbrengen van de verstijvingsprofielen;
3 lassen (tussenstijlen en tussendorpels worden
soms met een mechanische verbinding aange-
bracht), figuur 17.18;
4 verwijderen van de lasrillen, figuur 17.19;
5 aanbrengen aanslag- en beglazingsrubbers;
6 aanbrengen van hang- en sluitwerk en afhan-
gen.
Het beglazen gebeurt meestal op de bouw, in
verband met de hanteerbaarheid. Bij kleinere
elementen gebeurt het soms in de fabriek.
� ������� � �����
� ����������� � �����
���������� ����������������
� ��������
Figuur 17.18 Lasvormen
28-06-2005 16:05:16
 150
� ������������������������������������
����������������������������������
��������������������������������
���� ����
���������
�����������������
� ��
���������������������������������������������������
���������������������������������������������������
�����������������������������������������������
��������������������������������������������
���������������������������������������������
������
� �����������������������������������������������
����������������������������������������
��������������������������������������
���������
� ��
�����������������������������������������������
������������������������
�����������������������������������������
������������
Figuur 17.19 Lasafwerkingen
17.8 Muuraansluitingen
De kunststof gevelelementen behoren met een
ruime tolerantie in de muuropening te worden
aangebracht en bevestigd met ankers of door
middel van doorschroeven. Dit moet zodanig
gebeuren dat geen schadelijke spanningen ont-
staan.
06950459_hfs17.indd 150
17.8.1 Toleranties
Bij de tolerantie tussen het bouwkundig kader en
het kunststof gevelelement moet rekening wor-
den gehouden met lengteveranderingen
ten gevolge van temperatuurverschillen. Al-
hoewel de theoretische uitzettingscoëfficiënt
8 · 10–5 K–1 is, heeft het profiel nooit aan weers-
zijden de extreme temperatuurverschillen van
bijvoorbeeld –20 °C tot +50 °C. Ook een door
TNO uitgevoerd onderzoek naar de vervormin-
gen door temperatuurwisselingen heeft duidelijk
gemaakt dat de lengteveranderingen in de prak-
tijk lager liggen.
In de praktijk rekent men daarom met een uitzet-
ting en krimp van 1 mm/m. Bij gekleurde profie-
len, waar de oppervlaktetemperatuur tot 65 °C
kan oplopen, rekent men met 2 mm/m.
Standaard rekent men met een minimumvoeg-
ruimte van 5 mm.
17.8.2 Aansluitdetails
In nieuwbouw wordt het kunststofkozijn meestal
in een stelkozijn van hout of kunststof geplaatst;
de verankering wordt weggewerkt achter dag-
stukken, figuur 17.20.
Het kunststofkozijn wordt, zoals reeds bespro-
ken, veel toegepast in de renovatie. De opening
kan met speciale apparatuur worden uitgezaagd
en het kunststofkozijn kan op de oude spouwlat
worden gemonteerd, figuur 17.21.
17.9 Montage
Een goede montage is van groot belang voor de
kwaliteit en bepaalt in hoge mate of de afnemer
c.q. gebruiker tevreden is met het geleverde
product. Voor de montage- en prestatie-eisen
wordt verwezen naar BRL 0709 Montage Kunst-
stof Gevelelementen en de VKG-kwaliteitseisen en
adviezen.
17.9.1 Eisen en adviezen met betrekking
tot de uitvoering
De montage van het kunststofkozijn aan het
bouwkundig kader moet aan de volgende eisen
voldoen:
1 ankers behoren tijdens de montage loodrecht
op het element te staan;
28-06-2005 16:05:17

�������������
��������������
��������������������
��������������
Figuur 17.20 Nieuwbouw kozijn op kunststof stelkozijn
2 kunststof gevelelementen moeten waterpas,
te lood, haaks en vrij van scheluwte worden
gemonteerd. De lengte van de diagonalen mag
niet meer dan 3 mm verschillen, de scheluwte
mag niet meer dan 3 mm zijn;
3 alle stalen verankeringen behoren tegen cor-
rosie te zijn beschermd;
4 bevestigingsmiddelen moeten zijn verzinkt en
gechromatiseerd of in roestvaststaal zijn uitge-
voerd;
5 deuren en andere beweegbare delen mogen
niet aanlopen, schranken of ‘nekken’;
6 lengteveranderingen moeten kunnen plaats-
vinden:
• bevestiging van het gevelelement door mid-
del van doorschroeven of starre ankers van vol-
doende zwaarte, waarbij een achtervulling over
de gehele breedte van het profiel noodzakelijk is;
• minimale afstand hart-op-hart 600 mm en
150 mm vanuit de binnenhoek;
• de stijlen die direct aan het bouwkundig ka-
der worden bevestigd en waaraan beweegbare
delen worden gemonteerd of waarop punt-
lasten aangrijpen, moeten deugdelijk worden
gefixeerd, bijvoorbeeld door middel van door-
schroeven met achtervullingen;
7 de aansluiting moet van een dubbele afdich-
ting zijn voorzien. De afdichting aan de buiten-
06950459_hfs17.indd 151
17 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN KUNSTSTOF 151
������������
Bron: SBR
zijde fungeert als waterkering en aan de binnen-
zijde als luchtdichting;
8 de montage van de elementen mag niet
bij een omgevingstemperatuur lager dan 3 °C
plaatsvinden. Bij lagere temperaturen worden de
kunststofprofielen en de lasverbindingen gevoeli-
ger voor slagbelastingen.
17.9.2 Beglazen
Het beglazen van gevelelementen is besproken
in hoofdstuk 14 Gevelopeningen. Voor kunststof
gevelelementen gelden dezelfde eisen met be-
trekking tot de plaats van de steun- en stelblokjes
als voor de andere materialen. Bij kunststof is het
gebruikelijk dat de montageploeg ook de begla-
zing uitvoert, meestal onder verantwoording van
de ramenfabrikant. De glaslijsten zitten zoals ge-
bruikelijk aan de binnenzijde. Er wordt standaard
met een droge beglazingsmethode door middel
van EPDM-rubberprofielen gewerkt.
Slechts in enkele gevallen met hoge geluidsisola-
tie-eisen wordt de binnenzijde met kit afgewerkt.
De sponningen moeten worden uitgewaterd en
belucht.
28-06-2005 16:05:17
 152

Ontheffing aanvragen
����������
��������� In een aantal situaties is het niet mogelijk
���������
����������� om te voldoen aan de nieuwbouweisen. Het
���� Bouwbesluit geeft echter de mogelijkheid
��������������
�������������� ������������� ontheffing aan te vragen bij het ‘geheel of
������������
gedeeltelijk vernieuwen of veranderen van een
woning of woongebouw’.
In sommige situaties wordt hiervan gebruik-
gemaakt omdat anders een economische
renovatie niet mogelijk is.
�
���

Geraadpleegde en aanbevolen
� ����������� �
literatuur

1 Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen.

�
2 Kunststof gevelelementen, Rapport 0703 van
de Stichting Bouwresearch, Rotterdam
3 VKG-kwaliteitshandboek. (Hierin zijn opgeno-
�������������
men de VKG-kwaliteitsvoorschriften en -adviezen
�������������� ���������
���������� voor productie en montage van kunststof ge-
velelementen, alle verwijzingen naar normen en
BRL’s en ook 50 SBR-Referentiedetails ‘woning-
bouw kunststofkozijnen voor de nieuwbouw en
renovatie’ in gedrukte en digitale vorm.)

��� �� ��� �� Normen

BRL 0702 Profielen van ongeplasticeerd PVC voor
� ����������� het construeren van gevelelementen, kozijnen,
�������������� ramen en deuren
������������ BRL 0703 Productie van kunststof gevelelementen
������������������
BRL 0709 Montage Kunststof Gevelelementen
DIN 4102 Brandverhalten von Baustoffen und
Bauteilen
INTRON-document D980149
NEN 2778 Vochtwering in gebouwen – Bepalings-
methoden
NEN 5096 Inbraakwerendheid – Gevelelementen
met deuren, ramen, luiken en vaste vullingen –
�������� Eisen, classificatie en beproevingsmethoden
���������� ��������������
NEN 6065 Bepaling van de bijdrage tot brand-
��������������� ��������������������
voortplanting van bouwmateriaal (combinaties)
� ����� ����������� NEN 6066 Bepaling van de rookproduktie bij
Figuur 17.21 Aansluiting kunststofraam op spouwmuur brand van bouwmateriaal (combinaties)
Bron: SBR NEN 7034 Profielen van ongeplasticeerd PVC voor
het construeren van kozijnen, ramen en deuren in
gevelopeningen
NEN 7034-1 Profielen van ongeplasticeerd PVC
voor het construeren van gevelelementen, kozijnen,

06950459_hfs17.indd 152 28-06-2005 16:05:18

 17 KOZIJNEN, RAMEN EN DEUREN VAN KUNSTSTOF 153

ramen en deuren – Deel 1: Witte en lichtgekleurde

profielen – Eisen en beproevingsmethoden
NEN 7034-2 Profielen van ongeplasticeerd PVC
voor het construeren van gevelelementen, kozijnen,
ramen en deuren – Deel 2: Gekleurde profielen –
Eisen en beproevingsmethoden
NEN-EN 1026 Ramen en deuren – Luchtdoorla-
tendheid – Beproevingsmethode
NEN-EN ISO 105-A02 Textiel – Beproeving van de
kleurechtheid - Deel A02:Grijsschaal voor de bepa-
ling van de kleurverandering
NEN-EN ISO 17025 Algemene eisen voor de com-
petentie van beproevings- en kalibratielaboratoria
NPR 5129 Energieprestatie van woonfuncties en
woongebouwen – Rekenprogramma (EPW) met
handboek

06950459_hfs17.indd 153 28-06-2005 16:05:19

 154

06950459_hfs17.indd 154 28-06-2005 16:05:19

 Bedrijfsdeuren
18
ing. N. Zimmermann, ir. A. van Tol

Aan de toegankelijkheid van bedrijfsgebouwen (ook wel utiliteits-

gebouwen genaamd) kunnen bijzondere eisen worden gesteld. Als
deze eisen niet met gewone deurkozijnen kunnen worden ingewilligd,
past men bedrijfsdeuren toe.
Bij bedrijfsruimten zoals kantoren en winkels kunnen eisen worden
gesteld aan de zichtbaarheid van het interieur. Dan gaat het om het
uitnodigen van bezoekers en winkelend publiek en is transparantie
van de gevel het uitgangspunt.
Wanneer bedrijfsgebouwen toegang verschaffen aan grote groepen
mensen, zoals halruimten van hubs (treinstations en vertrek- en aan-
komsthallen van vliegvelden), spelen overzichtelijkheid, degelijkheid
(denk aan slijtage) en representativiteit van het ontwerp een belang-
rijke rol.

06950459_hfs18.indd 155 28-06-2005 15:54:09

 156
Inleiding
De beschikbare ruimte in een gebouw, de mini-
male afmetingen van de opening en het beschik-
bare budget zijn bepalend bij de keuze van een
type bedrijfsdeur. Beperkingen komen in grote
mate voort uit specificaties van de deurenfabri-
kant en de certificering van het product.
Afhankelijk van hun toepassing verschillen
bedrijfsdeuren aanzienlijk van vorm en construc-
tie, terwijl ook de materiaalkeuze uiteenloopt.
Bedrijfsdeuren kunnen op diverse manieren be-
weegbaar zijn, bijvoorbeeld:
• draaibaar uit één stuk, dus enkelbladig;
• draaibaar en tevens vouwbaar, dus dubbel- of
meerbladig;
• schuifbaar enkelbladig, zowel in horizontale
richting als in verticale richting;
• schuifbaar en van richting veranderend, en-
kel- of meerbladig, in horizontale richting (om
de hoek); in verticale richting (kantelend of langs
het plafond schuivend).
18.1 Draai- en vouwdeuren
Vouwdeuren zijn deurconstructies die zigzags-
gewijs worden gevouwen. Een vouwdeur bestaat
telkens uit een aantal deurbladen die paarsgewijs
aan elkaar zijn verbonden.
� �������������
� ����������������������
� ���������������������
Figuur 18.1 Principe van vouwdraaidreur en verschillende mogelijkheden van vouwschuifdeuren
06950459_hfs18.indd 156
Draai- en vouwdeuren zijn verkrijgbaar in twee
uitvoeringen:
1 enkelbladig;
2 meerbladig.
1 Enkelbladige draai- en vouwdeuren
Enkelbladige draaideuren komen tegenwoordig
minder vaak voor. Houten staldeuren komen nog
slechts voor bij (de restauratie van) oude boeren-
bedrijven. In moderne agrarische bedrijven zien
we dezelfde toepassingen als in andere utilitaire
gebouwen. In de voedingssector worden enkel-
bladige bedrijfsdeuren toegepast in koelcellen.
2 Meerbladige draai- en vouwdeuren
Meerbladige draai- of vouwdeuren komen wijd-
verbreid voor in gebouwen die zijn ontworpen
voor stalling, reparatie en/of laden en lossen van
voertuigen. Deze deuren moeten over een grote
breedte kunnen worden weggevouwen, zodat
een obstakelvrije opening in de gevel ontstaat.
Naar hun beweging worden ze onderscheiden in
vouwdraaideuren en vouwschuifdeuren.
18.1.1 Vouwdraaideuren
Over de vouwdraaideuren, figuur 18.1-1, valt
het volgende op te merken:
• het deurblad aan het kozijn wordt door de
eraan hangende deur vooral in open toestand
ongunstig op wringing belast;
• in gesloten toestand is het buigingsmoment
in het kozijn, vooral bij brede deurconstructies,
aanzienlijk. Daardoor werken er grote krachten
op de scharnieren.
������������������������������
������������������������������������
������������������
����������������������������
���������������������������������
����������������������������������
��������������������������������
�����������������������������������
������������������������������
���������������
28-06-2005 15:54:09

De wringing bevordert bij houten deuren het
werken van dit materiaal, zodat slecht sluitende
deurconstructies ontstaan. De deuren kunnen
door gespecialiseerde bedrijven in metaal wor-
den uitgevoerd, waardoor de genoemde bezwa-
ren kunnen worden opgeheven.
18.1.2 Vouwschuifdeuren
Belangrijker dan de vouwdraaideuren zijn de
vouwschuifdeuren, figuur 18.1-2 en 3. Ook deze
bewegen langs een bovenrail. Vouwschuifdeuren
worden toegepast voor zeer grote openingen die
tijdens bedrijfstijd normaal zijn geopend en
’s avonds worden afgesloten, zoals hangars,
werkplaatsen met voortdurend contact met bui-
ten en dergelijke, figuur 18.2 en 18.3.
Een veel luxere uitvoering, met grote glasvlakken
gevat in aluminium omrandingsprofielen, wordt
wel toegepast voor winkels en horecabedrijven,
waarbij overdag een geheel geopende pui is ge-
wenst.
Een vouwschuifdeur kan als volgt worden uitge-
voerd:
• de deurconstructie wordt verdeeld in groepen
van twee deurbladen, die naar één zijde of naar
����
��������
���������
Figuur 18.2 Automatische vouwschuifdeur
06950459_hfs18.indd 157
18 BEDRIJFSDEUREN 157
beide zijden van de opening zijn te schuiven, fi-
guur 18.1-2; de beweging gebeurt met de hand;
• alle deurbladen worden in één of twee vleu-
gels scharnierend aan elkaar verbonden en schui-
ven naar één of twee zijden, figuur 18.1-3. Dit
vereist speciaal hangwerk, waarvan het op-
hangpunt (de rolwagentjes) exact boven het
draaipunt van de scharnieren moet liggen. Deze
vouwschuifdeur wordt meestal mechanisch
bewogen.
Er moet voor worden gezorgd dat de rolwagen-
tjes elkaar bij het vouwen van de deuren niet
hinderen, waardoor de deuren niet vlak tegen
elkaar kunnen komen. Voor niet al te zware deur-
constructies kan dit worden voorkomen door om
de andere deur een rolwagentje aan te brengen.
Daar waar grote kans op beschadiging van het
geopende deurpakket bestaat, kunnen de vouw-
schuifdeuren in een deurkast worden geborgen.
18.1.3 Snelvouwdeuren of balansdeuren
De snelvouwdeur is speciaal ontwikkeld voor
ziekenhuizen. Bij een beperkte gangbreedte
is toepassing van een vouwschuifdeur niet
mogelijk en in verband met het heen en
weer rijden van bedden is een draaideur ook
geen optie. Om die reden is de snelvouwdeur
ontwikkeld. In dit type zijn de voordelen van
beide systemen samengevoegd. Deze deur
wordt ook wel balansdeur genoemd, omdat de
���
���
������ �����������
28-06-2005 15:54:11
 158

������������������

��������������

���������

��
�������

�������������

������������

� ��������������������� ������������

���������

����������

�������������
�������������� ��

���������
���������� ���������

� �������������� ���������� ����

�����������

�����������������

� �������������������������������� ����������
��������������
������������

����������� �����������
��������������� ������������������ ���������������

������������
��

� ���������� � ������������������� ����������

Figuur 18.3 Vouwschuifdeur voor werkplaatsen

06950459_hfs18.indd 158 28-06-2005 15:54:14

 18 BEDRIJFSDEUREN 159

�����������������

������ �����������

���������

Figuur 18.4 Balansdeur Bron: Besam Nederland B.V.

deurvleugels in het midden aan de bovenrail zijn

opgehangen en niet aan de uiteinden, zoals bij
de vouwschuifdeur, figuur 18.4.

18.1.4 Tourniquets of draaivleugeldeuren

Tourniquets bestaan uit drie of vier deurvleugels
die draaien om een centrale as in een huis (de
zogenoemde kuip) met zodanige tussenruimten
dat er in geen enkele stand een directe verbin-
ding ontstaat tussen het binnen- en buiten-
� ������������ ������������

klimaat, figuur 18.5.

Een nadeel van deze tourniquets of draaivleugel-
deuren is de beperkte circulatie van personen.
Dit bezwaar kan worden opgeheven door meer-
dere tourniquets te plaatsen. Om in de afgeslo-
ten deurkwadranten geen duisternis te hebben
worden de deuren doorgaans als glasdeur uit-
gevoerd. Vaak worden ook de zijwangen van de
kuip beglaasd. Om een goede afsluiting te heb-
ben en het gevaar van beklemmen van vingers
en dergelijke te voorkomen, worden de randen
van de deuren voorzien van borstels, viltstroken
of zacht rubber banden.
De afmetingen van tourniquets zijn vaak onvol-
doende om kinderwagens en rolstoelen door te
� ���������� ������������
Figuur 18.5 Principe van de tourniquet of kruisvleugeldeur
laten. Dit bezwaar wordt wel ondervangen door
toepassing van een op verzoek te openen draai-
deur naast de tourniquet, die tevens als nooduit-
gang kan dienen. Dit is voor bepaalde bezoekers
een minder klantvriendelijke oplossing.
Van veel tourniquets zijn de deurvleugels samen-
klapbaar, waarna ze terzijde kunnen worden ge-
schoven, figuur 18.5-3. Zo ontstaat ’s zomers bij
goed weer een onbelemmerde toegang en kun-
nen ook meubelstukken en dergelijke naar bin-
nen worden getransporteerd.

06950459_hfs18.indd 159 28-06-2005 15:54:15

 160

����

����

�������������������� ������������������������������
����������������������� ���������������������������
���������������������� �������������������������������
������������ ����������������������������

Figuur 18.6 Elektrisch aangedreven tourniquet voor rollend � ��������� � ���������

verkeer

Daar waar regelmatig rijdend verkeer, zoals

rolstoelen, brancards en dergelijke, langskomt,
worden extra grote elektrisch aangedreven typen
tourniquets gebruikt, figuur 18.6.

18.2 Schuifdeuren �������������������� ��������������������

Schuifdeuren worden in bepaalde omstandig-
heden toegepast, omdat ze:
• geschikt zijn om zeer brede openingen af te
sluiten;
• weinig ruimte beslaan bij hun beweging.
De afmeting van schuifdeuren is in de schuif-
richting praktisch onbeperkt. De afmeting
in de hoogterichting wordt beperkt door de
windkrachten. Vanwege deze eigenschappen
worden veel bedrijfsdeuren als schuifdeuren uit-
gevoerd. Bij het bepalen van de afmetingen van
een schuifdeur moet erop worden gelet dat de
verhouding hoogte/breedte goed is. Een smalle
deur is als draaideur goed, maar als schuifdeur
ongeschikt vanwege de neiging tot kantelen,
figuur 18.7.
Schuifdeuren kunnen enkel-, dubbel- en meer-
bladig worden uitgevoerd, figuur 18.8. De keuze
voor één van deze mogelijkheden wordt bepaald
door de breedte van de opening en de beschik-
bare bergruimte van de deurbladen in geopende
stand. Schuifdeuren kunnen langs de buiten- of
binnenzijde van de gevel schuiven. De eerste
manier heeft het voordeel dat de wandruimte
aan de binnenzijde vrij blijft. Een schuifdeur aan
de binnenzijde is echter eenvoudiger van con-
structie en vraagt minder onderhoud.
����������������������� �����������������������
������������������������� ����������������������
����������������������������
�����������������������
� ���������� � ����������
Figuur 18.7 Verhouding hoogte/breedte bij deuren
Schuifdeuren kunnen met de hand of mecha-
nisch worden bewogen.
18.2.1 Enkelbladige schuifdeuren
(horizontaal en verticaal)
Schuifdeuren worden tegenwoordig vrijwel uit-
sluitend uit staal of aluminium samengesteld.
Voordeel ten opzichte van vouwdraaideuren is
dat ze in grote afmetingen verkrijgbaar zijn,
figuur 18.9.
Schuifdeuren zijn niet-windgevoelig en kunnen,
omdat ze in het eigen vlak bewegen en gelijk-
matig worden afgehangen, lichter worden ge-
construeerd. In geopende stand nemen ze geen
ruimte vóór of achter de deuropening in beslag.
Automatische schuifdeuren
Automatische schuifdeuren worden toegepast in
representatieve entrees van gebouwen en win-
kels. Ze kunnen onderdeel zijn van een puikozijn
en achter het kozijn schuiven, figuur 18.10-1.
Ook is het mogelijk dat deze deuren achter een
muuropening worden geplaatst. De muurope-

06950459_hfs18.indd 160 28-06-2005 15:54:17


� ��������������������������������������������������
����
� ���������������������������������������������������
����
� �����������������������������������������������������
� �������������������������������������������������������
Figuur 18.8 Schuifdeurschema’s
ning wordt dan rondom afgewerkt met een bijbe-
horende dagkantafwerking en de geopende deur
schuift achter het muurwerk, figuur 18.10-2. De
deuren worden opgehangen in een aandrijfunit
aan de bovenzijde. De ondergeleiding is buiten
de deuropening geplaatst, zodat de vloer van
buiten naar binnen onbelemmerd op dezelfde
hoogte kan doorlopen.
Om te verhinderen dat regenwater naar binnen
komt, moeten de deuren onder een ruim over-
stekende luifel worden geplaatst. Ook kan voor
de onderdorpel een draingoot worden aange-
bracht om het regenwater op te vangen en af te
voeren.
Voor supermarkten, stationshallen en dergelijke
worden de automatische schuifdeuren bediend
door een optische signalering.
Het bewegingsmechanisme is beveiligd tegen in-
klemmen van personen en af te stellen op auto-
matisch openen (overdag) en sluiten (’s nachts)
bij stroomuitval.
Deurstation met camera
Bij entreeportalen van kantoorgebouwen en der-
gelijke waar men toegangscontrole wenst, kan
een deurstation met camera worden geïnstal-
leerd dat verbinding geeft met de receptie. De
buitendeuren kunnen dan op afstand worden
geopend. Voor eigen personeel kan een deur-
contact worden geïnstalleerd dat kan worden
bediend met een sleutel, magneetkaart of iets
dergelijks. Bij het naar buiten gaan kunnen de
06950459_hfs18.indd 161
18 BEDRIJFSDEUREN 161
������������
automatische schuifdeuren weer worden be-
diend door een optische signalering of met een
schakelaar. De bediening van de buiten- en bin-
nendeuren van het tochtportaal kan zo worden
geschakeld, dat de ene deurpartij zich pas kan
openen als de andere deuren weer zijn gesloten.
Bij een grote toestroom van passanten kan dit
wel eens tot ergernis leiden.
In verband met de kortere openingstijd en de
daardoor kleinere kans op beschadiging in half-
geopende toestand, verdienen dubbele, naar
twee zijden schuivende deuren de voorkeur
boven eenzijdig wegschuivende deuren.
▶▶ Deurstations of deurintercoms worden
besproken in deel 6a Installaties – Elektrotechnisch
en sanitair, hoofdstuk 3 Communicatie-installaties
Enkelbladige kanteldeur
Enkelbladige en verticaal wegschuivende be-
drijfsdeuren komen relatief weinig voor, om-
dat er strenge veiligheidseisen worden gesteld
aan de valbeveiliging. Omdat het duur is om
hieraan te voldoen, worden ze nog slechts
in meerbladige vorm toegepast, paragraaf
18.2.2. Wel zijn er enkelbladige langs het
plafond schuivende deuren ontwikkeld, bij-
voorbeeld de enkelbladige kanteldeur, figuur
18.11-1 (kantelend buiten de gevel) en
18.11-2 (kantelend binnen de gevel).
28-06-2005 15:54:17
 162

�
���������������
��������������
��������������
� ������������
����

���������

� � � �
�

����

� ��������������������� ������������

������������������

�����������
��������������������������������������������������� ������������
� �������������������������������
��������
����������
�����������
��������������� �������������

����

����������������������� ����������
����
���������
�������
�������
�
�������������
����������
������
�����������
� ������������

����������������
�
��������������� ������������������

������������������
����������������� �������� ����������������
������������ ���������������
���������

�� � ����������
Figuur 18.9 Stalen schuifdeur

06950459_hfs18.indd 162 28-06-2005 15:54:18

 18 BEDRIJFSDEUREN 163

� ���

� � ��������������������

���
� �
�
�������������������

�����������������
� ���������������������� �
�
� ������������������ ����������
����������

�
�� ���������

�
� ����������������

��

��

� � �

�����������
�� ���������
��

� ��������������������

�� � �
����������
������������������� �
� �
� ���������������� � ������������������
Figuur 18.10 Automatische schuifdeuren

De kleinere typen langs het plafond schui-
vende deuren worden toegepast voor par-
ticuliere garages. De grotere snel te openen
typen worden toegepast voor brandweer- en
ambulancegarages, busgarages, fabriekshal-
len, opslagruimten en dergelijke.
Als gunstige eigenschappen zijn te noemen:
• in geopende stand is de deur geen hinder-
lijk obstakel en is beschermd tegen weers-
invloeden en aanrijdingen;
• de zijwanden van de betreffende ruimten
blijven geheel vrij. Dit kan belangrijk zijn voor
het projecteren van lichtopeningen;
• voor de beweging is weinig ruimte nodig.
De deur is bij normale afmetingen gemakkelijk
te bedienen. Voor grotere deuren is mecha-
nische bediening mogelijk door perslucht of
elektriciteit, een en ander naar keuze gecom-
bineerd met afstandbediening. Ook voor deu-
ren van particuliere garages is mechanische
beweging met afstandbediening mogelijk.
De metalen deurconstructies zijn in diverse
kwaliteiten in de handel en worden bekleed
met verschillende materialen als hout, kunst-
stof, staal of aluminium.

06950459_hfs18.indd 163 28-06-2005 15:54:20

 164

������������������������� ���������������������������
��������������� ���������������
Figuur 18.11 Langs het plafond schuivende deuren

� �
� ������������� � ������������

� ����������������������������������� � ��������

� ������������������������ � ��������������������������

� �������������������������� � ������������������������

� �������������������������� ������������
Figuur 18.12 Om de hoek schuivende deuren

06950459_hfs18.indd 164 28-06-2005 15:54:25

 18 BEDRIJFSDEUREN 165

18.2.2 Meerbladige schuifdeuren naast de opening van ten minste 220 mm om

(horizontaal en verticaal)
Als de beschikbare ruimte in een gebouw
beperkt is, kunnen schuifdeuren uit meerdere
delen worden samengesteld. Meerbladige ho-
rizontaal schuivende bedrijfsdeuren zijn in een
grote variëteit leverbaar. Door de deur samen
te stellen uit meerdere smalle delen kan de
deur ‘om de hoek’ schuiven of ‘achter elkaar’
wegschuiven, figuur 18.12. Bij de constructie-
berekening van de latei boven de gevelopening
moet het gewicht van de deurconstructie en de
windbelasting worden meegenomen. Ook dient
bij de ‘om de hoek’ schuivende deur rekening
te worden gehouden met een extra ruimte
de deur te kunnen parkeren buiten de vrije
doorgang. De meerbladige langs het plafond
schuivende deuren worden overheaddeuren,
sectiedeuren of gelede deuren genoemd en
zijn in alle mogelijke afmetingen en variëteiten
verkrijgbaar. Van alle bewegingsvarianten is dit
deursysteem verreweg het meest toegepast,
zeer licht van gewicht en constructie, onder-
houdsarm en bedrijfszeker.
18.2.2.a Overheaddeuren
De overheaddeur figuur 18.13, (ook wel sectie-
deur of gelede deur genoemd) is samengesteld
uit enige horizontale, smalle, draaibaar aan

������
������������������������������

�����
���������
���

����������������������

��������������������������������

� �������� �����������

�������������������
����������������

������
�������

����� ������������������������� �����

������ ������

� ��������������������� � �������������������
Figuur 18.13 Overheaddeur

06950459_hfs18.indd 165 28-06-2005 15:54:26

 166

elkaar verbonden delen. De bladen worden �������������������

meestal als paneelwerk uitgevoerd in hout, alu-
minium of staal. De bladen kunnen naar wens
worden voorzien van veiligheidsglas, zodat de
�����������
gehele deur of een gedeelte van glasstroken is
voorzien. Het deurstel loopt aan de zijkanten met
�������
leirollen, tevens scharnieren, in een geleiderail en �����������������������
wordt meestal met behulp van torsieveren langs ���������������������������
het plafond geschoven. De geleiderail wordt tot
����������������������
de bocht iets uit het lood gezet om de deur bij ���������������������
het sluiten geleidelijk en goed in de sponning te
����������������������

��������������
drukken. Het bovenste deel van de geleiderail
is waterpas of iets oplopend opdat de deur bij
��������
het sluiten gemakkelijk in beweging is te bren-
gen. Het openen en sluiten kan met de hand of �����������������������������
�������������������������������
mechanisch geschieden. Voor grote instellingen
����������������
worden de deuren wel mechanisch in serie van- �������������������
uit een centraal punt bediend. Boven de deur is
een minimale constructiehoogte van 400 mm � ���������������������������������������������
�������������������������������������������������
nodig en aan de zijkanten moet, afhankelijk van
het fabrikaat, minstens een vrije ruimte van
150 mm aanwezig zijn. ������������������� ������������������

Dockboard � ����������

In expeditiecentra
�����������
worden overheaddeuren vaak � �����������
toegepast in combinatie met een dockshelter en
een dockleveler, figuur 18.14. Deze combinatie �������
wordt ook wel een dockboard�����������������������
genoemd.
Een dockshelter is een tochtsluis waar een
���������������������������
vrachtwagen achteruit tegenaan kan rijden waar-
���������������������� �������
door tijdens het laden en lossen niet
����������������������
onnodig
���������������������
gebouwwarmte verloren gaat. Een ��������������
dockleveler
is de vloer achter de dockboard die in hoogte
verstelbaar
��������
is om een vorkheftruck eventueel
toegang te verschaffen tot de laadvloer van de
vrachtwagen. �����������������������������
�������������������������������
Overheaddeuren in distributiecentra schuiven
����������������
verticaal weg �������������������
in plaats van haaks om. Dit ver-
mindert de kans op beschadiging door een vork-
� ���������������������������������������������
heftruck en verschaft de expediteur maximale
�������������������������������������������������
ruimte om te manoeuvreren. ��������

18.2.2.b Sectiedeuren
Het is mogelijk dat er juist onvoldoende ruimte
is achter de deur en onder het plafond. In dat
� ����������� � �����������

geval is er de sectiedeur, waarvan de delen niet � �����������

scharnierend met elkaar zijn verbonden, maar Figuur 18.14 Dockboard Bron: Crawford
met een soort kloostersponning onderling op
elkaar aansluiten. Iedere sectie wordt met rollen
geleid in verticaal naast de deur gemonteerde

06950459_hfs18.indd 166 28-06-2005 15:54:27

 18 BEDRIJFSDEUREN 167

����������

���
� �

���
� �

��� ���
�

������ ������

������������������������������
�
� ��������������

����

�
���
���������

� ����������������������������
��

������
���

������

� ����������� � ��������

Figuur 18.15 Verticaal schuivend sectiesysteem Bron: NRF/RYCOL

06950459_hfs18.indd 167 28-06-2005 15:54:28

 168
� ����������������������������������
������
������
� �������������
Figuur 18.16 Industriële roldeur
rolgeleidingsprofielen van geëxtrudeerd alumi-
nium. De rollen zijn opgehangen aan rollenket-
tingen die door een elektromotor met beveili-
ging worden aangedreven. Dit opwindsysteem
maakt het mogelijk om de deursecties, naast
elkaar, boven de dag van de deuropening te par-
keren, figuur 18.15.
Beglazing in de secties is mogelijk. De onder-
linge aansluitingen en de zijaansluitingen van de
secties zijn voorzien van tochtwering. Door deze
opbouw wordt een redelijke warmteweerstand
verkregen.
06950459_hfs18.indd 168
� ���������
� ������
Bron: Alldoorco Bedrijfsdeuren B.V.
18.3 Roldeuren
Als ook de sectiedeur nog te veel ruimte in be-
slag neemt is er ten slotte nog de roldeur. De
deurbladen bestaan uit smalle, scharnierend
met elkaar verbonden lamellen van metaal of
kunststof lopend in geleiders aan de zijkanten.
De deur wordt opgetrokken en om een as boven
de deuropening gerold. Omdat het gewicht van
het lamellenpakket in elke stand over de gehele
lengte aan de as hangt, kunnen deurbreedten
tot wel 10 m worden gerealiseerd, figuur 18.16.
28-06-2005 15:54:33
 19
Bijzondere kozijnconstructies
H. Zeinstra, J.J. Roeten

Bijzondere kozijnconstructies kunnen noodzakelijk zijn in verband met

specifieke eisen. Het bijzondere van die eisen kan bijvoorbeeld zijn ge-
legen in de ongewone afmetingen, de bewegingsmogelijkheden of uit
de samenstelling en toe te passen materialen. Bijzondere eisen kunnen
ook op het gebied van prestaties liggen, zoals bijvoorbeeld geluidwe-
rendheid of veiligheid.
Wanneer kozijnen uit praktische overwegingen worden samengesteld
uit verschillende materialen, kan dit voordelen opleveren op het
gebied van onderhoud en duurzaamheid.
Ten slotte kunnen esthetische eisen bijzondere, afwijkende kozijn-
constructies tot gevolg hebben.

06950459_hfs19.indd 169 28-06-2005 15:47:42

 170
Inleiding
Als aan kozijnen specifieke eisen worden gesteld,
zijn afwijkende kozijnconstructies noodzakelijk.
Bijzondere eisen kunnen op het gebied van pres-
tatie liggen, bijvoorbeeld:
• geluidwerendheid;
• brandwerendheid;
• inbraakwerendheid en veiligheid.
Ook kunnen bijzondere eisen liggen op het ge-
bied van een specifieke functie, zoals:
• bediening;
• ongewone afmetingen.
Indien hogere eisen worden gesteld aan onder-
houd en duurzaamheid kan worden gekozen
voor het samenstellen van meerdere materialen
in een kozijnconstructie.
Ten slotte kunnen esthetische eisen worden
gesteld aan kozijnen, die bijzondere, afwijkende
kozijnconstructies tot gevolg hebben.
19.1 Prestatie-eisen vanuit
regelgeving
De normen en voorschriften die uit het oogpunt
van geluidwerendheid en brandwerendheid van
kracht zijn worden geregeld in het Bouwbesluit.
Tevens kunnen op het gebied van inbraakwe-
rendheid en veiligheid nadere eisen worden
gesteld.
19.1.1 Geluidwerendheid
Een bouwwerk moet bescherming bieden tegen
geluid van buiten, zoals:
• industriegeluid;
• weg- of railverkeergeluid;
• luchtvaartgeluid.
������
�����
Figuur 19.1 Dubbele kierdichting bij houten kozijn
06950459_hfs19.indd 170
Bij het bouwen op locaties met een hoge ge-
luidbelasting moeten extra maatregelen worden
getroffen om geluid tot aanvaardbare proporties
terug te brengen. Het Bouwbesluit verwijst naar
NEN 5077 voor de methode van berekenen van
deze voorschriften.
Voor wat betreft de geluidwerendheid kunnen
aan kozijnen bijzondere eisen worden gesteld.
Deze geluidwerendheid wordt onder andere
beïnvloed door de luchtdoorlatendheid van de
constructies en de geluidwerendheid van glas-
en kozijnmateriaal en paneelvulling.
Een rondgaande aaneengesloten rubber of
kunststof dichtingsprofiel aangebracht in het
draaiend deel biedt de beste garantie tegen
geluidlekken. Voor extra kierdichting kan aan de
binnenzijde van het kozijn nog een extra lat wor-
den gelijmd waarin een rubberen of kunststof
dichtingsprofiel wordt aangebracht, figuur 19.1.
Ter voorkoming van geluidlekken moet extra
aandacht worden besteed aan de aansluiting
van het kozijn met het metselwerk van het bui-
tenblad en het binnenblad. Comprimeerbaar
opencellig schuimband kan worden aangebracht
ter plaatse van de aansluiting van het kozijn met
het metselwerk.
Als extra voorziening kan de naad nog worden
gedicht met elastisch bijvende kit, figuur 19.2.
Indien in de kozijnconstructie een ventilatie-
voorziening noodzakelijk is, worden ook aan
deze ventilatievoorziening geluidwerende eisen
gesteld.
Indien ventilatieroosters worden toegepast kun-
nen deze voorzien worden van suskasten. Dit zijn
roosters met geluiddempende voorzieningen.
Extra aandacht moet worden besteed aan de
afdichting van de kieren bij de aansluiting van de
suskast en het kozijn, figuur 19.3.
������
�����
28-06-2005 15:47:43
 19 BIJZONDERE KOZIJNCONSTRUCTIES 171

��������������
���������������������

�������������������� ����������

������
���������
������
������

���������� ����������������������� ������� �����������������������

���������������������� ������������������������������� �������������������������������
Figuur 19.2 Geluidwerende voorzieningen aan kozijn en van kozijn aan bouwkundige constructie
Bron: Atelier Zeinstra van der Pol BV

�������� �� Worden er wat betreft geluidwering speciale

eisen gesteld aan een dubbel stel schuiframen
�������������
van bijvoorbeeld de Kock van Gelder, de
� zogenoemde PH-ramen, dan kan de ventilatie
�
worden geregeld door aanpassing van het kozijn.
De ventilatielucht wordt dan in de spouw langs
geluiddempend materiaal geleid, figuur 19.4.

19.1.2 Brandwerendheid
Aan kozijnconstructies bij afscheidingen van ver-
blijfsruimten of vluchtwegen kunnen bijzondere
��������������������
�������������������

eisen gesteld worden in het kader van de veilig-

� ���������������������
heid van personen bij brand.
De eisen en normen die hiervoor gelden zijn
vastgelegd in het Bouwbesluit en in NEN 6068.
De branddoorslag bij de bewegende delen in
������������� een kozijn kan worden vertraagd door een gro-
tere sponningdiepte toe te passen of door op-
schuivend band aan te brengen in de sponning
����������� van het kozijn of op de deur.
�����������
Bij draaiende delen en glassponningen wordt
������������������
dan een sponningdiepte van 20 mm bij stalen
��

������������� kozijnen en een sponningdiepte van 25 mm bij

���
houten kozijnen geëist, figuur 19.5. Het glas
moet bovendien worden gezet met speciaal
hittebestendige kit.
� ������������������� De 60 minuten brandwerende constructies moe-
Figuur 19.3 Dubbele bovendorpel met erachter geplaatste ten altijd door middel van een rapport worden
suskast Bron: b.v. aluminium handelsmaatschappij Alusta aangetoond.

06950459_hfs19.indd 171 28-06-2005 15:47:44

 172

�����������������
���������������������

������������������

�� ��
�����������
����

�����������
� ��������������������������������������������
����������� ������������������
����� ���������������
���������
�����

�������������

�����������
�� ����

�����

����������
� ���������������������
�����������
�����
������
����������
�������������

����� �����
���������� ��
����������������
�����������������

������
� ������������������� ����������
Figuur 19.4 PH-kozijn met suskast
Bron: De Kock van Gelder Groep BV
In de sponningen kan een extra vertraging van
de branddoorslag worden verkregen door toe-
passing van opschuivend band. Bij verhitting
zwelt het band op en sluit de kier af. Het band
kan in de sponning van het kozijn of in het draai-
end deel worden ingelaten. Het band wordt ook
aangebracht tussen kozijn en aansluitende muur
voor een extra kierafdichting ter vertraging van
de branddoorslag.
�����������
�����
Figuur 19.5 Sponningdiepte bij stalen en houten kozijnen
bij draaiende delen en glassponningen
Bron: Een brandveilig gebouw bouwen
Speciale aandacht moet worden besteed aan het
materiaal van panelen, draaiende delen en glas
in de kozijnen.
Deuren worden veelal uitgevoerd met een hard-
houten randafwerking en speciale brandwerende
vulling.
Ook moet speciaal brandwerend glas worden
toegepast en stelt men eisen aan de afmetingen
van de ruit, figuur 19.6.

06950459_hfs19.indd 172 28-06-2005 15:47:47

 19 BIJZONDERE KOZIJNCONSTRUCTIES 173

�������� ����������� ��������

������� ���� ������� �����������
���������

�������� ���������
����������� ����������� ����������
��������� ���������

� ���������������������
���������� ���������� ����������������

�����������
���������

��
������������������� ��������
�
�����������
���������
� ���������������������

��������
� �
��������

�����������
�
���������
�����������
����

����������������

��������

�����������
���������
��������

� �������������������
� �������������������
Figuur 19.6 Brandwerend kozijn en deur door middel van
bij verhitting opschuimend band
Bron: Reinaerdt Deuren B.V.

19.1.3 Inbraakwerendheid en veiligheid

Volgens het Politiekeurmerk Veilig Wonen, moeten
de toegangsdeuren en ramen van privé-ruimten
van woningen inbraakwerend zijn uitgevoerd.
Alle maatregelen die hiervoor benodigd zijn val-
len onder de normale standaardconstructies van
kozijnen en hang- en sluitwerk.
Extra eisen van inbraakwerendheid kunnen
noodzakelijk zijn ter bescherming van waarde-
volle artikelen. Dit maakt een bijzondere kozijn-
constructie en bijzonder hang- en sluitwerk
Figuur 19.7 Stolpdeur met zwaar contra-espagnolet
Bron: BUVA
noodzakelijk. Stolpramen en -deuren vormen
een moeilijk te beveiligen constructie. Door de
afmetingen van de stolpnaald te vergroten kan
een zware contra-espagnolet volledig worden
ingebouwd, figuur 19.7.

06950459_hfs19.indd 173 28-06-2005 15:47:52

 174

� �

� ������������������� � ������������������������
Figuur 19.8 Kozijn van Jansen-profielen verzwaard met stalen strip Bron: ODS

����������� ������� ������

In bijzondere gevallen kunnen ter beveiliging van
personen bij inbraak of roof eisen gesteld wor-
den aan de kogelwerendheid van het materiaal
van de kozijnen. Een stalen kozijn samengesteld
uit Jansen-profielen kan worden voorzien van

��
een extra stalen strip en kogelwerend glas, figuur
19.8.
�����������
���������

19.2 Bijzondere functies

�����������������

Wanneer ramen en deuren in kozijnen vanwege

hun bereikbaarheid en/of afmeting niet of moei-
lijk te openen zijn, kan het noodzakelijk zijn
om bijzondere kozijnconstructies toe te passen.
In de praktijk betekent dit veelal dat bijzonder
hang- en sluitwerk noodzakelijk is om ramen en
deuren:
• op afstand mechanisch te openen;
• elektrisch te openen:
- via een tijdklok;
- via een temperatuurmeter;
- via een (buiten)luchtmeter.
Binnenschuifdeuren worden vaak toegepast wan-
neer bij ruimtegebrek of vanwege bedienings-
ongemak draaideuren niet gewenst zijn. Als extra
eisen worden gesteld aan bedieningsgemak kan
gebruik worden gemaakt van magnetische schuif-
deuren, figuur 19.9. Magneten en stalen strip-
pen zijn in de bovendorpel van het kozijn en de
bovenzijde van de deur verwerkt. Rollers aan de
bovenzijde van de deur laten deze geluidloos en
licht bewegen. Zowel inbouw, waarbij de deur
in de wanddikte wegschuift, alsook opbouw,
waarbij de deur voor de wand schuift, wordt
toegepast.
Indien bij kozijnen van grote afmetingen in bui-
tengevels, grote delen moeten worden open-
gezet, kan een schuifvouwconstructie worden toe-
����
�����������
������
����������
�����
Figuur 19.9 Schuifdeur met magnetische geleiding
Bron: Mondoor
gepast. De deuren hangen aan en rollen langs
een rail aan de bovenzijde. De deuren vouwen
naar één of twee zijden, waardoor de hele
kozijnoppervlakte kan worden geopend.
In ongevouwen stand kunnen één of meerdere
kozijndelen als draairaam worden uitgevoerd.
Gespecialiseerde timmerfabrieken zoals Solarlux
Rekord maken en leveren deze bijzondere hou-
ten kozijnconstructies, figuur 19.10.
In stalen uitvoering worden ze onder andere
gemaakt en geleverd door de firma Jansen A.G.,
figuur 19.11.

06950459_hfs19.indd 174 28-06-2005 15:47:55


� �
� �
�
� Toch geven bewoners en gebruikers vaak om
Figuur 19.10 Details houten vouwschuifdeur
Bron: Solarlux
19.3 Onderhoud en duurzaamheid
Houten ramen en kozijnen zijn bijzonder kwets-
baar en vragen om intensief onderhoud. Om de
kwetsbaarheid te verminderen kunnen bij houten
kozijnen kwetsbare delen vervangen en/of afge-
dekt worden door minder onderhoudsgevoelige
delen.
Zo kunnen de onderdorpels bij houten ramen en
deuren op de begane grond worden vervangen
door kunststof onderdorpels. Kreunen Kunststof-
fen B.V. levert kunststof onderdorpels en neuten
onder de naam D.T.S. (Dutch Threshold System)
en holoniet onder de naam Premax. Met deze
systemen kan een minimaal hoogteverschil tus-
sen de binnenvloer en de buitenbestrating wor-
den gerealiseerd, figuur 19.12.
06950459_hfs19.indd 175
19 BIJZONDERE KOZIJNCONSTRUCTIES 175
�
�
�
De afwaterende onderdorpels zijn bijzonder
kwetsbaar. De firma De Vries Kozijnen maakt
gebruik van een kunststof en aluminium glaslat/
afdekdorpel om dit onderdeel van het houten
kozijn te beschermen, figuur 19.13.
Aluminium ramen en deuren zijn minder kwets-
baar voor klimaatcondities dan houten kozijnen.
verschillende redenen de voorkeur aan houten
kozijnen.
Om de onderhoudsgevoeligheid van kozijnen
te verkleinen leveren verschillende firma’s com-
binatiekozijnen van aluminium en hout. Het
Twin vliesgevelsysteem, figuur 19.14, bestaat uit
houten profielen en aluminium klemprofielen
die worden afgedekt met aluminium klikprofie-
len. De houten profielen kunnen fabrieksmatig
worden samengesteld tot kozijnen of, net als
bij aluminium vliesgevels, in het werk worden
gemonteerd door middel van de Twin verbinder,
figuur 19.15.
Uit veiligheidsoverwegingen en bij gebrek aan
bereikbaarheid is het niet altijd mogelijk kozijnen
van buitenaf te onderhouden. Om die reden
kunnen bijzondere eisen gesteld worden, zodat
onderhoud van binnenuit mogelijk is. Deze eisen
hebben voornamelijk betrekking op bijzonder
hang- en sluitwerk en worden hier niet behan-
deld.
28-06-2005 15:47:57
 176
� �
� �
� ����������
�
Figuur 19.11 Details stalen vouwschuifdeur
Bron: ODS Barendrecht Jansen A.G
19.4 Esthetiek
Tot slot kunnen esthetische eisen en wensen ook
resulteren in bijzondere kozijnconstructies.
Bij gordijngevels is een uniform en gelijkmatig
beeld gewenst. Dit heeft onder andere geresul-
teerd in kozijnconstructies waarbij geen verschil
in de profilering van de gesloten en de te ope-
nen delen te zien zijn en waarbij elk raam-
gedeelte een gelijke omkadering heeft.
De wens om een geheel verglaasde gevel-
oppervlakte te verkrijgen heeft geleid tot de ont-
wikkeling van structurele beglazing. Om ook in
dit geveloppervlak geen zichtbaar onderscheid
06950459_hfs19.indd 176
�
�
� � �
te maken tussen vaste beglazing en te openen
delen, zijn weer bijzondere kozijnconstructies
ontworpen.
De te openen delen kunnen uitgevoerd worden
met verschillende typen hang- en sluitwerk voor
zowel schuiframen, draairamen en draaikiep
ramen.
Velfac-kozijnen hebben een aluminium deel
(vast, draaiend of schuivend) aan de buitenzijde
en een houten vast deel aan de binnenzijde.
Visueel is geen verschil tussen draaiende, schui-
vende delen en vastglas, figuur 19.16.
Een voorbeeld van kozijnen zonder een zichtbaar
kader is het Vierka volglassysteem van Keers. Net
als bij figuur 19.16 is hier geen visueel verschil
tussen vaste en draaiende delen, figuur 19.17.
28-06-2005 15:48:00
 19 BIJZONDERE KOZIJNCONSTRUCTIES 177

���������
�������

���������
������

� ��������������

���������
����������
�����������������
�������

� ��������������
Figuur 19.12 Voorbeelden van DTS kunststof onderdorpels �����������������

Bron: Kreunen Kunststoffen Lochem B.V.

� �������������������

�����������������
�������

�����������������

� ������������������� � ���������������������
Figuur 19.13 Aansluiting De Vries met gekantelde spouwlat aan houten binnenspouwblad
Bron: De Vries Kozijnen Gorredijk

06950459_hfs19.indd 177 28-06-2005 15:48:03

 178

������
����������

������
������ ������
������ ������

�����������

�������������������

� �
� ��������������������� � ��������� ���������� � ������������������������

������ ������

�����

������������������
� �������������������
� ����������������� ���������� ���������
Figuur 19.14 Houten vliesgevel Bron: De Kock van Gelder Groep

06950459_hfs19.indd 178 28-06-2005 15:48:05

 19 BIJZONDERE KOZIJNCONSTRUCTIES 179

����������������

� ���������������������������
��������

������

������������

� ��������������������������
���������������

�������������������������
��������������������
������������
��������������������
����������
��������������������
��������������

�����������

� ��������������������������
�����������������
Figuur 19.15 Details houten vliesgevel
Bron: De Kock van Gelder Groep

06950459_hfs19.indd 179 28-06-2005 15:48:07

 180

� ���������������������

��������� ������
���������
� �

� ������������������
Figuur 19.16 Velfac 200 Bron: Velfac GmbH Bad Oldesloe

�� ��

� ������������������� � �������������������
Figuur 19.17 Vierka volglasraam Bron: Keers Konstruktiewerken b.v. Mijdrecht

Aanbevolen en geraadpleegde disolatie, contactgeluidisolatie, geluidwering van

literatuur scheidingsconstructies en geluidniveaus veroorzaakt
door installaties
Normen NEN 6068 Bepaling van de weerstand tegen
NEN 5077 Geluidwering in gebouwen – Bepalings- branddoorslag en brandoverslag tussen ruimten
methoden voor de grootheden voor luchtgelui-

06950459_hfs19.indd 180 28-06-2005 15:48:09

 Zonwering
20
H. van Muijen, met medewerking van ing. F.Th. van Gessel

Om verzekerd te zijn van een aangenaam binnenklimaat, zowel in

warme als in koude jaargetijden, is het aanbrengen van zonwering
noodzakelijk. Overmatige zonnewarmte en hinderlijke lichtinval
moeten worden geweerd.
Zonwering is het meest effectief aan de buitenkant van de gebouwen.
Zonwering vervult naast een functionele, ook een decoratieve functie
en is bij bedrijven ook dikwijls een reclamedrager. Sommige soorten
zonwering leveren ook een bijdrage aan de inbraakbeveiliging en aan
het weren van insecten.

06950459_hfs20.indd 181 28-06-2005 15:38:23

 182
Inleiding
Zonwering kan op verschillende manieren wor-
den toegepast:
• aan de buitenkant van de gevel;
• aan de binnenkant van de gevel;
• zonwerende beglazing;
• zonwerende folies.
Dit hoofdstuk beperkt zich in principe tot de bui-
tenzonwering, maar besteedt wel aandacht aan
jaloezieën in de spouw tussen dubbel beglaasde
ramen. Ook komt een aantal bijzondere toepas-
singen aan de orde, zoals verduisteringsrolgordij-
nen, raam- en deurhorren en serrezonwering.
Tot buitenzonwering rekent men buitenjaloezieën
met horizontale lamellen, horizontale zonneroos-
ters, verticale zonneroosters, zonneschermen,
verticale doekschermen, speciale serrezonwering
en markiezen. Ook komen systemen met wen-
telbare verticale metalen schoepen voor, maar
deze blijven, gezien hun sporadische toepassing,
onbesproken. Andere buiten toegepaste speci-
ale raamvoorzieningen zijn rolluiken en rol- of
schuifhekken.
Bij zonwerend glas kan onderscheid worden
gemaakt tussen absorberende en reflecterende
beglazingen. Aan beide typen wordt in dit
hoofdstuk aandacht geschonken. Daarnaast
wordt nog ingegaan op de werking van reflecte-
rende folies.
Op grond van constructieve en esthetische over-
wegingen is het van belang dat reeds in het ont-
werpstadium van een gebouw rekening wordt
gehouden met het toe te passen systeem:
• uit constructief oogpunt, in verband met
bevestigingen, sparingen voor inbouw van het
systeem en plaatsing c.q. doorvoer van bedie-
ningsorganen;
• uit esthetische overwegingen, omdat diverse
systemen qua vorm en kleur soms in hoge mate
medebepalend zijn voor het aanzien van de
gevel.
06950459_hfs20.indd 182
20.1 Weren van zonnewarmte
Zonweringen die de zonnestraling buiten vóór
het vensterglas opvangen of reflecteren, zijn
effectiever dan systemen die zich achter het
glas, in het vertrek bevinden.
Eenmaal door het glas doorgelaten en daarin,
evenals in het zonweringssysteem, geabsor-
beerd, wordt de kortgolvige zonnestraling door
heruitstraling en convectie langgolvig aan het
vertrek afgegeven, figuur 20.1. Het is van belang
dat een zo groot mogelijk deel van de opval-
lende straling direct door de zonwering wordt
gereflecteerd.
��������������
�������������
������������
����������
������
��������������
������������
Figuur 20.1 Omzetting van zonnestraling in convectie- en
stralingswarmte
20.1.1 Zontoetredingsfactoren
Zonweringssystemen kunnen wat betreft hun
effectiviteit met elkaar worden vergeleken door
middel van zontoetredingsfactoren. Men onder-
scheidt hierbij de absolute zontoetredingsfactor,
gedefinieerd als:
via venster/zonwering
binnenkomende zonne-energie
ZTA =
van buiten op venster/zonwering
vallende zonne-energie
en de relatieve zontoetredingsfactor, gedefinieerd
als:
via venster/zonwering
binnenkomende zonne-energie
ZTR =
via onafgeschermd blank glas
binnenkomende zonne-energie
28-06-2005 15:38:23

In verband met de warmteafgifte van de com-
binatie venster/zonwering naar binnen en naar
buiten gaan ZTA- en ZTR-definities uit van uni-
forme vertrektemperaturen, dat wil zeggen van
gelijke lucht- en wandtemperaturen binnen en
van gelijke binnen- en buitentemperaturen
(Ti = Te). Dit is in de praktijk echter alleen bij
geconditioneerde vertrekken bij benadering het
geval.
Bepalen van de zontoetredingsfactoren
Zontoetredingsfactoren kunnen worden
bepaald met behulp van de zogenoemde
zonweringscalorimeter, of door middel van een
rekenprogramma.
Bij de calorimetermethode, figuur 20.2, plaatst
men het gecombineerde venster/zonwerings-
element voor de open gelaten zijde van een
kubusvormige kast (bijvoorbeeld 1 × 1 × 1 m),
waarvan de wanden kunnen worden gekoeld.
Bij constant gehouden gemiddelde lucht- en
wandtemperaturen wordt door meting van de
afgevoerde warmte de totale via het venster/
zonweringselement binnenkomende warmte
gemeten. De opvallende straling wordt afzon-
derlijk gemeten (door middel van een solari-
meter).
De calorimeter wordt bij voorkeur buiten
opgesteld. Eventueel wordt een kunstzon
(xenonlamp) gebruikt, omdat de in Nederland
heersende weersomstandigheden metingen
buiten niet eenvoudig maken.
Om deze reden wordt ook wel van een door
TNO-Delft ontwikkelde rekenmethode ge-
bruikgemaakt. Deze gaat uit van de reflectie-,
absorptie- en doorlatingsfactoren van alle bij
het venster/zonweringssysteem betrokken
vlakken. De absolute zontoetredingsfactor
wordt dan, vooropgesteld dat de warmteover-
drachtscoëfficiënten bekend zijn, berekend uit
de warmtebalansvergelijkingen van het sys-
teem. Daarbij is de opvallende zonnestraling
gedefinieerd als 74% directe zonnestraling,
17% diffuse hemelstraling en 9% gereflec-
teerde grondstraling.
06950459_hfs20.indd 183
20 ZONWERING 183
����������
������
������������
����������������������
����������
�����������
��������������� ��������
�����������
�������
Figuur 20.2 Bepalen van de zontoetredingsfactor van een
zonweringssysteem
Bij niet-geconditioneerde ruimten is van statio-
naire toestanden uiteraard helemaal geen sprake.
Daar blijkt het directe verband tussen de zon-
toetredingsfactor en de gedurende het dagver-
loop optredende vertrektemperaturen alleen bij
benadering juist, indien de warmte-uitwisseling
tussen vertrek en buitenlucht door transmissie
mede in rekening wordt gebracht. Dit laatste valt
echter buiten het bestek van dit hoofdstuk.
Dat de warmte-uitwisseling door de vensters en
zonwering niet in de zontoetredingsfactor is be-
trokken, is hier van ondergeschikt belang. Deze
factor dient in hoofdzaak om onderlinge verge-
lijkingen tussen zonweringssystemen mogelijk te
maken.
20.1.1.a Invalshoek zonnestraling
In ZTA- en ZTR-overzichten moet de invalshoek
van de zonnestraling, gerekend naar de zons-
hoogte, en de positie van de zon ten opzichte
van de gevel worden vermeld.
Het begrip ‘invalshoek van de zonnestraling’ is
verduidelijkt in figuur 20.3. Uit het zij- en boven-
aanzicht blijkt hoe de hoek die de zon met de
begane grond (of met een horizontale geveluit-
kraging) maakt, ondanks hoger wordende zon-
nestanden I, II en III, kleiner wordt.
Op de lijnen onder de grafieken van figuur 20.4 is
steeds de hoek aangegeven die de zon, in het hori-
zontale vlak geprojecteerd, gemiddeld met de ge-
vel maakt. Bij hoeken van 0° en 180° staat de zon
dus in het verlengde van de gevel; vandaar de term
‘hoek van zijdelingse inval’. Het zonnesymbooltje
op de onderlijn geeft aan dat de zon omstreeks de
vermelde uurtijd recht voor de gevel staat.
28-06-2005 15:38:24
 184

�������
���
���
���
���
���
�� �������
�� ��
��
������
�
����
����������������
� �����

���

��
�� ��

�������������������������������������������������
Figuur 20.3 Invalshoek zonnestraling
�

20.1.1.b Relatie tussen

zontoetredingsfactor en
binnentemperatuur
De relatie tussen zontoetredingsfactor en bin-

�� �
��
�� �
�
nentemperatuur is in de grafiek in figuur 20.6
zichtbaar gemaakt. De absolute zontoetredings-
factoren (ZTA) voor een 6 mm dikke enkele ��������������
beglazing plus zonwering zijn uitgezet tegen het
verschil in binnen-/buitentemperatuur (∆Tmax in 20.1.2 Convectie- en lichttoetredingsfactor
°C) afhankelijk van het glaspercentage in de ge- Buiten de zontoetredingsfactor worden zon-
vel. Deze afhankelijkheid van het glaspercentage weringssystemen nog door de volgende groot-
wordt zonder meer duidelijk indien men bedenkt heden gekarakteriseerd:
dat zontoetredingsfactoren uitsluitend bepalend 1 convectiefactor;
zijn voor zoninstraling via de vensters. Hoe gro- 2 lichttoetredingsfactor
ter die vensters zijn, des te groter de instraling en
de invloed op de binnentemperatuur. 1 Convectiefactor
De convectiefactor β wordt gedefinieerd als:
De volgens de grafiek van figuur 20.6 mogelijke
spreiding in ∆Tmax moet worden herleid tot ver- via venster/zonwering door
schillen in vertrektype en convectiefactor. Er is convectie binnenkomende zonne-energie
CF =
gekozen voor een zuidelijke oriëntering, omdat totaal via venster/zonwering
hierbij ten aanzien van de ZTA-condities (45° binnenkomende zonne-energie
inval, zon recht voor de gevel) gemiddeld de
kleinste verschillen optreden.

06950459_hfs20.indd 184 28-06-2005 15:38:24

 20 ZONWERING 185

���

��� ���
�����������������

�����������������
��� ���

��� ���

��� ���

��� ���

��� ���

��� ���
���������� ����������
��� ���

�� ��
���� ����� ����� ����� ����� ����� ����������� ���� ����� ����� ����� ����� �����������
��������� ���������
�� ��� ��� ���� ���� ����
�������������������������� ��������������������������
���

��� ���
�����������������

�����������������
��� ���

��� ���

��� ���

��� ���

��� ���

��� ���
�������������� ��������������
��� ���

�� ��
���� ����� ����� ����� ����� ����� ����������� ���� ����� ����� ����� ����� �����������
��������� ���������
�� ��� ���� ���� ��� ���� ����
�������������������������� ��������������������������

���
�����������������

���

���

���
��������������
���
��������������
���
��������������
��� ����������������������
����������
���

��
���� ����� ����� ����� ����� ����� �����������
���������
��� ��� ���� ��������
��������������������������
Figuur 20.4 Diagrammen voor het bepalen van verticale zoninvalshoeken voor diverse geveloriëntaties (naar zonnebaan-
diagram van 52° N.B.)

06950459_hfs20.indd 185 28-06-2005 15:38:25

 186

�����
�� ��������������������������� ��������������������������
�
�� ��� � � ������������������������
�� ���
��� � �� ����������������������������������������
�

�
����
���� � �
�� �

�
��

�
�

������
��

��

�
������� �� �
�� �� �� �� �� �
�
����� ��
����
�
���
�� ����
��
��

���������
��
��

���������������������������������

���������� �������������������������������
������������� ������������������������������
�� ������������������������������� ��
������������������������������������
�������������������������������������
�� ��������������������������������� ��
�������������������������
�� ��

�� �� ��
���
�� �� � ��
�� ���
�� ��� � ��
�
��

�� ���� ��

�
�� ���� � � ��
��
�� �

�� ��

�
�� �� ���������

�
�� ��
�

� ������ �
��

��
�
�� �� �
�� ������� ��
�� ��� �
�� �� ��� ����
� � ��
�� ���� � �� �� ��
��
�� ����� �� ��
��
��
�� ���� ��
��
�� ��
�� �� � �� ��
���
�� �� �� ���� �� ��
� �� �
��

���������
��
��

��������������������������� �����������������������������������
� ��������������

Zonnebaandiagram Zuidgevelbeschaduwingsdata 21 april

Zonnebaandiagrammen verschillen per breed- en 21 augusteus
tegraad. Voor Nederland kan men in het Het transparante oplegdiagram wordt op het
algemeen volstaan met het diagram voor zonnebaandiagram gelegd als aangegeven in
52° N.B., figuur 20.5-1. In dit diagram wordt figuur 20.5-3. De maandcurve (hier de april/
de geveloriëntering ingetekend. Dan is met augustuscurve) valt per zonne-uurtijd samen
behulp van een transparant oplegdiagram, met één van de curven in het oplegdiagram.
figuur 20.5-2, de hoek van de laagste zons- Om 9.00 uur is dit bijvoorbeeld de 55°-curve.
hoogte direct afleesbaar, figuur 20.5-3. Dat betekent dat op 21.4 en 21.8 om 9.00
uur de hoek van inval 55° is. Deze hoek is het
Figuur 20.5 Zonnebaandiagram kleinst om 12.00 uur zonnetijd, namelijk 50°.
Zie in dit verband figuur 20.4 en de verkla-
rende tekst in paragraaf 20.4.2.a.

06950459_hfs20.indd 186 28-06-2005 15:38:26

 20 ZONWERING 187

����������������������� ����������������������������
��������������������� ��������������������������������

��
��������
���������

��������
��

��������

� ��������

�
��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ���
���
������� ���������� ����������������� �������������
����������� ������ ����
����������
�����������������
�����������������������������������������������������������������������
������������������������������
Figuur 20.6 Verband tussen ΔTmax en ZTA op grond van een aantal berekende en gemeten gevallen

2 Lichttoetredingsfactor De uitvoering van de binnenbouw (licht, mid-

De lichttoetredingsfactor (LTA-factor) wordt ge-
definieerd als:
via venster/zonwering
doorgelaten lichtstroom
LTA =
van buiten op venster/zonwering
invallende zichtbare zonne-energie
De lichttoetredingsfactor houdt rekening met de
lichtgevoeligheid van het menselijk oog. Deze
factor is vooral interessant bij de beoordeling van
permanente (niet-regelbare) zonweringen, die
ook permanent een vermindering van de licht-
toetreding veroorzaken (vaste luifels, folies, zon-
werende beglazingen).
▶▶ In deel 6B Installaties – Werktuigbouwkundig
en gas worden de klimaatregelingsinstallaties
besproken
De meest effectieve zonwering is weinig nuttig
indien niet aan de primaire voorwaarden wordt
voldaan. Zo ondergaat de binnentempera-
tuur onder een plat houten dak tijdens warme
zomerdagen nauwelijks enige verbetering als
zonwering met het hoogste rendement wordt
toegepast.
delzwaar of zwaar) speelt een belangrijke rol in
het verloop van de binnentemperatuur. Door
middelzware en zware uitvoering van de binnen-
bouw ontstaat een groter accumulatievermogen,
met andere woorden, de aan het vertrek toege-
voerde stralingswarmte kan voor een deel in de
wanden en dergelijke worden opgenomen en op
deze wijze als warmtelast aan het totaal worden
onttrokken.
20.2 Buitenjaloezieën
In praktisch alle landen in West- en Zuid-Europa
heeft de buitenjaloezie als vorm van zonwering
uitgebreid toepassing gevonden. In Nederland
en Groot-Brittannië stelt men zich ten opzichte
van dit product wat terughoudender op. Een
mogelijke verklaring hiervoor is, dat in de andere
landen op het continent soortgelijke raamafslui-
tingen, bijvoorbeeld rolluiken, op grond van de
daar heersende extreme weerscondities reeds
lang in de bouw waren geïntegreerd. Van het
rolluik was het een logische stap naar een type
met kantelbare metalen lamellen en vandaar
naar een bundeljaloezie, waarvoor zonodig van
een speciale koofconstructie kan worden afge-
zien.

06950459_hfs20.indd 187 28-06-2005 15:38:26

 188

Lichttoetreding en uitzicht paragraaf 20.2.2). Hierdoor bevinden de lamel-

Het oppervlak van de gesloten jaloezieën kan, len zich bij het neerlaten en ophalen in verticale
door de kantelbare lamellen, over de volle stand. Alleen de onderrail blijft horizontaal. Deze
hoogte vanuit de gesloten stand spleetsgewijs jaloezieën kunnen in een koof van 120 mm
worden geopend. De openingshoek kan tus- breedte worden ondergebracht. De koofhoogte
sen 0° en 180° worden versteld. Dit maakt de is afhankelijk van de zogenoemde pakkethooge
jaloezie uniek als lichtregulerend medium. Door van de jaloezie (bovenbak + lamellen + onder-
aanpassing van de lamelstand aan het inval- rail), figuur 20.7-1, die per fabrikaat varieert.
lende daglicht kunnen te hoge lichtsterkten
in de vensterzone met die in de rest van het Bediening
vertrek in overeenstemming worden gebracht. De bediening kan direct horizontaal via een
Dit voorkomt extra belasting van de ogen door haakse overbrenging worden afgeleid (A), of
herhaalde adaptatie (bijvoorbeeld in onderwijs- met een universele koppeling onder 45° (B).
ruimten). Een kleinere hoek - gerekend vanuit de hori-
Het uitzicht naar buiten wordt bepaald door zontale hartlijn door het balgewricht - is met
de stand van de lamellen. In zonwerende stand de gebruikelijke typen niet mogelijk, omdat
(45°) wordt het uitzicht belemmerd, tenzij men
zich vlak achter de jaloezie bevindt. Door de ������������������������
evenwijdig staande lamellen wordt dan echter
toch het blikveld begrensd. Het zichtvlak naar
���������
buiten wordt door de lamellen als het ware ver-
deeld in secties, die elk afzonderlijk door veran-
dering van ooghoogte kunnen worden
beschouwd.
Bij hoge zonnestanden (zuidgevels) kan de
lamellenstand worden aangepast, met een ver-
ruiming van het uitzicht, maar uiteraard ook met
een grotere diffuse doorlating. ���������
������
In volledig zonwerende stand (lamellen geheel �������
gesloten) wordt het uitzicht naar buiten totaal
geblokkeerd. Ook de inkijk van buiten naar bin-
nen kan zo worden geweerd. Dit is reeds het
geval bij zonwerende stand van de lamellen,
zonder dat het vertrek wordt verduisterd.
����������
20.2.1 Constructies �������������������
����������������
De lamellen van buitenjaloezieën, figuur 20.7, ��������������

zijn breder en zwaarder uitgevoerd dan bin-

nenjaloezieën en doorgaans geprofileerd. Men
gebruikt een weerbestendige aluminiumlege-
ring met dito finish en hijsbanden of zwaar �����������������
uitgevoerde ladderkoorden van kunststof (po-
lyester en dergelijke). De lamellen worden aan
de einden in profielen van geëxtrudeerd en
geanodiseerd of gemoffeld aluminium geleid,
figuur 20.7-1, of hebben kabelgeleiding, figuur
20.7-2. De onderrail is veelal een kokerprofiel
van geëxtrudeerd en geanodiseerd of gemoffeld ������������������
aluminium. Het tuimel- en optrekmechanisme Figuur 20.7 Buitenjaloezie met gecombineerd tuimel- en
is gecombineerd met één-orgaanbediening (zie optrekmechanisme

06950459_hfs20.indd 188 28-06-2005 15:38:27

 20 ZONWERING 189

dan de gebruiker bij het bedienen te ver naar afsluiting zoals in figuur 20.8-2. Bij elektrisch be-
achteren zou moeten staan. Het principe is, diende buitenjaloezieën is alleen kabeldoorvoer
dat tijdens het bedienen de stang in het ver- noodzakelijk. Hierbij kan met neopreentules wor-
lengde van de doorvoerlijn ligt. Type C, figuur den afgedicht.
20.8-1, is een variant waarmee wel kleinere
hoeken mogelijk zijn, tot horizontale uitvoer Naar buiten draaiende ramen
toe. Traditioneel draaien de bewegende raamdelen
Ook alle andere jaloezietypen hebben een in de Nederlandse bouw naar buiten, voor een
één-orgaanbediening. Al worden zij door een optimale dichting tegen door de wind opge-
rolluikwerk zoals bij roljaloezieën aangedre- stuwd hemelwater. Dit maakte voorzieningen
ven, de afleiding naar binnen wijkt in principe buiten langs het raam in feite onmogelijk.
niet af van het voor de bundeljaloezie aange- Door toepassing van moderne materialen en
geven model. constructies zijn naar binnen draaiende ramen
mogelijk en daarmee toepassing van buiten-
Het doorvoeren van de bedieningsorganen door jaloezieën.
de gevel brengt automatisch ondichtheden met
zich mee. Hierin kan worden voorzien door een
�������������������������������

��������

�����
�������

�������
�������
������������������������������

������
������� ������������
�
���
����������� ���

��� ������������
��� �������

������������
� ���������������
��������

�������

����������������������
����������������

������������������
� ������������
� �������������
�������������������������������������������� � �������������
� �������������� ������������ � ������ ������������
Figuur 20.8 Doorsnede buitenjaloezie

06950459_hfs20.indd 189 28-06-2005 15:38:28

 190
20.2.1.a Jaloezieën met hijs- en
tuimelsysteem in zijkanalen
Deze jaloezieën zijn voorzien van vrij ruime zij-
kanalen van aluminium, waarin het tuimel- en
hijsmechanisme is ondergebracht, figuur 20.9.
Bij deze systemen wordt in wezen het principe
van de conventionele buitenjaloezie gevolgd.
Het optrekken en neerlaten gebeurt via textiel-
of staalbanden verbonden met de onderrail. Ze
worden aangedreven door een drijfwerk of elek-
tromotor.
De tuimelbeweging van het mechanisme in de
bandspoelen wordt overgebracht op de lamellen
via tuimelarmpjes, figuur 20.9. Deze jaloezieën
kunnen in iedere stand worden getuimeld. Bij elk
van de zijkanaalsystemen is montage in een nor-
male jaloeziekoof (120 mm breed) mogelijk.
������������� ��������������
���������� ������������
������������ �������������������
�����
����
����������
����������
����������������
�����������
�����������������
����������� ��������
��������� ������������
Figuur 20.9 Jaloezie volgens tuimelarmprincipe
Roljaloezieën
De in Zwitserland ontwikkelde systemen hou-
den het midden tussen een jaloezie en een
rolluik. De lamellen bij roljaloezieën zijn schar-
nierend op roestvrijstalen banden bevestigd.
De lamellen hebben een kantprofilering, zijn
gekraald en voorzien van meegewalste neo-
preenstrippen voor geluiddemping en onder-
linge sluiting.
Het geheel wordt, zoals bij een rolluik, rond
een opwikkelbuis op- of afgewikkeld. Alleen
in geheel neergelaten stand kunnen de lamel-
len worden getuimeld, vanuit de gesloten
06950459_hfs20.indd 190
stand tot in praktisch omgekeerde positie.
De tuimelbeweging volgt uit de excentrische
eindophanging van de lamellen. In de geheel
neergelaten stand zakken bij verder door-
draaien van de opwikkelbuis de lamellen door
het eigen gewicht open.
De nodige aandacht vraagt de vrij grote op-
roldiameter, die afhankelijk is van de raam-
hoogte (1,800 m daghoogte = 180 mm dia-
meter). Bovendien zijn deze systemen alleen
naar buiten toe afwikkelend, zodat – van bin-
nenuit gezien – de opwikkelbuis altijd achter
de lamellen moet liggen.
De lamellen worden aan beide einden in een
U-profiel (geëxtrudeerd aluminium) geleid.
Bediening geschiedt door middel van een
rolluikdrijfwerk (met stang en slinger) of elek-
trisch door middel van een in de opwikkelbuis
geplaatste motor. Koppeling van meerdere
jaloezieën op één drijfwerk of motor is mo-
gelijk.
20.2.2 Bediening
Door toepassing van één-orgaanbediening
met elektromotor is het mogelijk jaloezieën
groepsgewijs, per verdieping of zelfs per gevel,
bijvoorbeeld vanuit de portiersloge, centraal te
bedienen.
Dit is van belang bij grote gevelvlakken waar-
voor, in verband met een doeltreffende beheer-
sing van het binnenklimaat, individuele bedie-
ning per vertrek moet worden uitgesloten.
Naast de mogelijkheden van centrale bediening
kunnen zonne- en windwachters worden benut.
De zonnewachter reageert op de intensiteit van
de zonnestraling en schakelt na het overschrijden
van ingestelde limieten de installatie voor opha-
len of neerlaten.
Hetzelfde gebeurt via een anemometer op het
dak of aan de gevel, zodat bij overschrijding van
een ingestelde windkracht, de jaloezieën auto-
matisch worden opgehaald. Het is logisch om de
zonnewachter ondergeschikt te maken aan
de windwachter en deze laatste weer onder-
geschikt te maken aan het centrale bedienings-
systeem.
28-06-2005 15:38:29
 20 ZONWERING 191

Voor de zonnewachter wordt een vertraging De in de lamellen geabsorbeerde warmte wordt

ingebouwd met als doel de zonwering niet
nodeloos op en neer te halen, indien de zonne-
straling door voorbijdrijvende wolken van het
ene op het andere moment af- en weer toe-
neemt. In de praktijk blijkt een vertraging van
circa vier minuten in de neergaande richting en
van 15 à 20 minuten in de opgaande richting
goed te voldoen.
Ook kan op grond van de in het interieur heer-
sende lichtintensiteit het tuimelen van de
lamellen door middel van lichtsensoren worden
geregeld. Tijdrelais worden ingebouwd om te
voorkomen dat bij zonnig weer met wisselende
bewolking de lamellen voortdurend in beweging
zijn.
▶▶ Centrale elektrische bediening van
zonweringen wordt behandeld in deel 6a
Installaties – Elektrotechnisch en sanitair, hoofdstuk
5 Gebouwbeheersinstallaties
20.2.3 Warmtewering
Wat zonweringsrendement betreft behoren bui-
tenjaloezieën tot de zeer goede zonweringen.
Donkergekleurde buitenjaloezieën geven door
een hogere absorptie en geringere interreflecties
een lagere ZTA dan lichtgekleurde jaloezieën.
aan de buitenlucht afgegeven. Naarmate de
luchtsnelheid in de spouw tussen glas en jaloezie
groter is, zal de ZTA verminderen (dus beter wor-
den), zie de tabel van figuur 20.10.
20.2.4 Montage en onderhoud
Op verdiepingen kan, afhankelijk van de be-
reikbaarheid, de montage problematisch zijn.
Zijgeleiders kunnen veelal vóór het plaatsen van
de beglazing van binnenuit worden gemonteerd.
Ankerprofielen en dergelijke kunnen worden
ingestort en tapgaten in de kolommen van vlies-
gevels voor het bevestigen van geleiders kunnen
vooraf worden aangebracht. Bij bestaande
gebouwen kan van een eventueel aanwezige
glazenwassersinstallatie of van hoogwerkers
gebruik worden gemaakt.
Het onderhoud van buitenjaloezieën omvat,
naast incidentele vervangingen, hoofdzakelijk
de periodieke reiniging. De frequentie is per
gebied verschillend, afhankelijk van de mate van
atmosferische vervuiling. De reiniging is niet van
invloed op de warmtewerende werking. Deze
berust namelijk niet op reflectie, maar op be-
schaduwing. Bij kostenberekeningen wordt voor
reiniging en onderhoud met een jaarlijks bedrag

Zon recht voor de gevel; Lamellen Ventilatie tussen glas en

invalshoek 45° Donker Licht jaloezie (naar buiten)

Lamelstand ZTA β LTA ZTA β LTA

45° open 0,16 0,11 0,11 geen

45° open (0,13 (0,07 (0,12 matig1

(0,16) (0,07) (0,13) zwak2

45° open (0,08 (0,11 (0,04 matig1

(0,12) (0,07) (0,07) zwak2

80° gesloten (0,08 (0,07 (0,07 matig1

(0,10) (0,08) (0,08) zwak2

Ventilatie: 1 0,075 tot 0,1 m3/s, 2

0,05 m3/s (per m2 glasoppervlak en 1 m gevellengte).
Isolerende beglazing 2 × 6 mm (waarden voor 6 mm enkelglas tussen haakjes), Te = Ti.

Figuur 20.10 Absolute zontoetredingsfactor ZTA, convectiefactor β en absolute lichttoetredingsfactor LTA voor buiten-
jaloezieën, hangend voor blanke, isolerende beglazing

06950459_hfs20.indd 191 28-06-2005 15:38:30

 192
van 4% van de aanschafkosten gerekend. In de
praktijk blijft, afhankelijk van de bereikbaarheid,
reiniging vaak achterwege. In principe geldt
echter dat daar waar ramen kunnen worden
gewassen, ook de raamvoorziening kan worden
gereinigd.
20.3 Zonneroosters
20.3.1 Horizontale zonneroosters
Onder horizontale zonneroosters verstaat men
horizontaal uitkragende, uit panelen bestaande
luifelconstructies, die ter beperking van de zon-
toetreding boven vensterpartijen worden aange-
bracht. Dergelijke constructies bestaan meestal
uit aluminium profielen, geëxtrudeerd en geano-
diseerd of gewalst en met een gemoffelde finish.
Permanente constructies als deze bepalen het
gevelbeeld direct en ingrijpend. Het is aan de
architect te bepalen in hoeverre hij dit gegeven
in zijn ontwerp kan betrekken.
Lichttoetreding en uitzicht
Het uitzicht wordt niet beperkt. Door de onder-
linge afstand tussen de lamellen veroorloven
deze systemen een zekere diffuse doorlating, zo-
dat zij de dagverlichting in vertrekken in mindere
mate beperken dan bijvoorbeeld gesloten uitkra-
gingen of hellende doekschermen.
20.3.1.a Constructie
De uit coil-coated aluminiumband geprofileerde
panelen met ronde kanten worden zelfklem-
mend op aluminium paneeldragers bevestigd,
figuur 20.11-1 en 20.11-2. Materiaal en finish
zijn weerbestendig. Het paneelmoduul en de
hoek waaronder de panelen worden bevestigd
zijn afhankelijk van het gebruikte type paneel-
drager. Daarvan zijn diverse uitvoeringen, onder
andere voor onder- en bovenliggende panelen
en horizontale of hellende uitkraging.
De draagprofielen worden niet zelfdragend
toegepast maar aan stalen draagconstructies
bevestigd. De fabrikanten voorzien in een ge-
detailleerde documentatie met aanwijzingen
over de constructie en de eisen waaraan deze uit
oogpunt van wind- en sneeuwbelasting moeten
voldoen. Een speciaal aspect hierbij is de bereik-
06950459_hfs20.indd 192
baarheid van de verdiepingsvensters indien deze
niet van binnenuit kunnen worden gereinigd, en
in verband daarmee de eventuele beloopbaar-
heid van de constructie.
Vensterbeschaduwingen
Aangezien vensterbeschaduwingen het meest
effectief zijn bij hoge zonnestanden, worden
zij vooral voor zuidelijke oriëntaties aanbevo-
len. Uitgaande van de hoek van de zoninval
kan de vereiste uitkragingsgrootte afhankelijk
van de vensterhoogte worden bepaald, figuur
20.11-3. Nu wisselt de hoek van de zons-
hoogte gedurende het dag- en jaarverloop.
Het is dus zaak binnen de periode waarin be-
schaduwing wordt verlangd, bijvoorbeeld van
21 maart tot 21 september van 9.00 tot 17.00
uur, de laagste zoninvalshoek vast te stellen,
zie ook paragraaf 20.1, en de grootte van de
uitkraging daarop af te stemmen.
20.3.1.b Warmtewering
Door de invloed van de wisselende zonshoogte
op het zonweringsrendement is het onmogelijk
de warmtewering zonder meer in een zontoe-
tredingsfactor uit te drukken. De tabel in figuur
20.11 geeft dan ook absolute zontoetredings-
factoren (ZTA) voor dagmaxima en dagtotalen
op vier verschillende data in de periode juni-
december. Op de data in juni en augustus wor-
den redelijk goede ZTA’s bereikt. Men ziet dat
bij de lagere zonshoogten in de periode septem-
ber-december de zontoetreding aanmerkelijk
toeneemt. Tot juni neemt de zontoetreding dan
geleidelijk weer af.
20.3.1.c Onderhoud
Het onderhoud van deze zonneroosters is in
hoofdzaak afhankelijk van de toegankelijkheid.
Door het statische karakter komt het onderhoud
in feite neer op een periodiek reinigen. De pane-
len kunnen door af- en opklikken worden vervan-
gen. Het al dan niet reinigen is niet van invloed
op de zonwerende functie.
20.3.2 Verticale zonneroosters
Het systeem van de horizontale zonneroosters
kan ook verticaal worden toegepast. Hierbij wor-
den de dragers in verticale positie bevestigd. De
paneelhoeken bepalen doorzicht en doorlating,
28-06-2005 15:38:30
 20 ZONWERING 193

����������������
�����
��������
���������� ���������

������� ���� ����

������� ���� ����
�������� ���� ����

������� ���� ����

�����������������������������������

�����
������������������������������������
���
�����������������������������������������������
�������������������������������
�����������
�����

�������������
���������������

����� �� ���������
�
�����������������

��� �������������� ����

�������
�� �� ���������
�� ����������������
�������������������
������������
���

������������

�� �� ��

������

���������������������������������������������������������� ��������������
��

��

��
��

������������������ �������������
���

�� ��

���������������������������������� �������������
Figuur 20.11 Zonnerooster met zontoetredingsfactoren

figuur 20.12-1 tot en met 20.12-4. Deze roos-
ters, die behoudens zeer speciale constructies
niet wegneembaar zijn, worden hoofdzakelijk
toegepast in gebieden ten noorden en ten zui-
den van de beide keerkringen, waar ook de laag
invallende zonnestraling effectief moet worden
geweerd. De typen in figuur 20.12-3 en 20.12-4
geven een volledige afscherming tegen direct
invallende straling. In onze streken ziet men deze
drager/paneelcombinatie meer als een open

06950459_hfs20.indd 193 28-06-2005 15:38:31

 194

�� �� de fabrikanten voorzien door de uitvoering van

ophangsteunen. Afhankelijk van de luchtbewe-
gingen onder het scherm mag een ZTA van 0,15
tot 0,25 worden aangenomen.

��
��

Lichttoetreding en uitzicht
Bij een markies is het niet mogelijk de lichtinval
������
te regelen. De markies zal in neergelaten stand
het vertrek aanmerkelijk verduisteren. Het uit-
������
zicht is daarentegen onbelemmerd.

20.4.1.a Constructie
De spanten en de kap met zijschotten bestaan
��
��

uit geëxtrudeerde en geanodiseerde aluminium-

�� ��
profielen. De spanten zijn aan de ondereinden
������������ ������������ scharnierend met elkaar verbonden. De spanten
�� ��
kunnen ook in gebogen en zelfs halfronde vorm
worden uitgevoerd. De spantprofielen hebben
afgeronde hoeken om doekslijtage tegen te
gaan, figuur 20.13.
����

��

De stofbespanning is van polyacryl of van andere

kunststofvezels. De stof wordt in sponningen in
de spantprofielen bevestigd.
De markies valt door het eigen gewicht uit en
wordt met koorden opgetrokken. De maximale
uitval is circa 1,500 m, de maximale breedte 4 à
5 m.
��
��

��
����������� �����������
Figuur 20.12 Dragers voor verticale zonneroosters
gevelbekleding of ter afscherming van gevelope-
ningen bij parkeergarages, droogruimten,
dakopbouwinstallaties voor luchtbehandeling,
enzovoort.
20.4 Zonneschermen
Markiezen zijn de meest traditionele manier van
zonwering. In de hedendaagse(re) architectuur
maakt men meestal gebruik van moderne zon-
neschermen.
20.4.1 Markiezen
Het grote voordeel van markiezen is, dat de
zijkant ervan dicht is. Dit voorkomt hinderlijke
zoninval. Achter de kap moet een ventilatie-
spleet worden gelaten. Meestal is hierin door
��
20.4.1.b Warmtewering
Markiezen hebben een vrij lage lichttoetreding
en een zontoetreding die, alhoewel zeer gunstig,
daarmee niet geheel in overeenstemming is. Dit
komt door de warmteaccumulatie die optreedt
onder de gesloten kap en die secundair naar
binnen wordt afgegeven. In de literatuur wordt
de ZTA in combinatie met enkel blank glas op
circa 0,13 ingeschat. Doordat de kap ook aan de
zijkant is gesloten en door het feit dat de hoogte
gelijk is aan de uitval, zijn markiezen praktisch
hoekonafhankelijk.
20.4.1.c Montage en onderhoud
Speciale muursteunen, waaraan het bespannen
frame als een eenheid wordt opgehangen, ver-
eenvoudigen de montage. Ook de kap met de
zijschotten wordt aan deze steunen bevestigd.
De toepassing van markiezen blijft veelal tot
lager gelegen verdiepingen beperkt.

06950459_hfs20.indd 194 28-06-2005 15:38:32


�
��
�
� �������������
� ���������
�� � �������������������
Figuur 20.13 Markiesconstructie
20.4.2 Zonneschermen in hedendaagse
architectuur
Zonneschermen zijn er in verschillende uitvoerin-
gen en constructies. Naast de bekende construc-
ties van geëxtrudeerd en in de kleuren ‘naturel’,
‘brons’ of ‘platina’ geanodiseerd aluminium,
worden tegenwoordig ook veel geëxtrudeerde
garnituren in gelakte en al dan niet gemoffelde
uitvoering toegepast.
De doeken zijn uit kunststofgarens vervaardigd.
Dit maakt ze, in combinatie met de toegepaste
oppervlaktebehandeling, water- en vuilafstotend
en bestand tegen schimmels en rot. De kleuren
zijn lichtecht en UV-bestendig.
Lichttoetreding en uitzicht
Door het onbelemmerde uitzicht zijn zonne-
schermen vooral populair in de woningsector.
Bij winkelpuien heeft men een vrije inblik in de
etalage zonder hinder te hebben van weerspie-
gelingen.
Oostelijk en westelijk georiënteerde gevels ma-
ken zonneschermen met open zijkanten tamelijk
hoekafhankelijk. Uit functioneel oogpunt is der-
halve een ruime, zijdelingse overlapping van het
venster vereist (tot circa de halve uitkraging); bij
oostelijk georiënteerde gevels aan de linkerzijde
van het venster. Uit esthetische, montagetech-
nische en niet in het minst ook op grond van
economische overwegingen wordt in de praktijk
vaak met een geringere, aan beide zijden gelijke
06950459_hfs20.indd 195
20 ZONWERING 195
�������������
���������
������������������
��� ���� ���� ���� ����
overlapping genoegen genomen, wat de ZTA
uiteraard ongunstig beïnvloedt. Eventueel kan
een zijdoek worden aangebracht.
20.4.2.a Warmtewering
Het scherm moet voldoende breed zijn om het
venster ook tegen van opzij invallende straling te
beschermen. Bovendien moet de uitkraging zo
groot zijn of moet het scherm zo ver kunnen zak-
ken, dat het glas geheel wordt beschaduwd. Zie
in verband met de vereiste uitkraging de grafie-
ken in figuur 20.4, waarin de hoek van zoninval
voor diverse geveloriëntaties voor de periode van
21 maart tot en met 21 september per uurtijd
kan worden afgelezen. (Deze grafieken zijn afge-
leid van het zonnebaandiagram 52° N.B., figuur
20.5). De kleinste binnen de gekozen periode
voorkomende invalshoek bepaalt de uitkraging
van het zonnescherm, zie figuur 20.14-2 en
20.14-3. Dit geldt tevens voor markiezen (para-
graaf 20.4) en horizontale zonneroosters (para-
graaf 20.3.1).
20.4.2.b Montage en onderhoud
De onderbuis moet met een minimale speling
onder de kap worden gemonteerd. Dit voorkomt
het nestelen van vogels. De positie van de on-
derbuis wordt bepaald door de montagepositie
van de armen (behalve bij knikarmschermen, zie
paragraaf 20.4.2.c). De montage zelf is bij de
moderne schermen verregaand gerationaliseerd
28-06-2005 15:38:32
 196

���
���
��� ���

���
���

������������������
���
���
��� ���
��������
�������� ��������
��������

��������������
����������
����������

��������������������������� ������������� ����������������������������� �������������

Figuur 20.14 Uitkraging zonnescherm

(montagebeugels). Vooral bij het knikarmscherm

is dit ver doorgevoerd. Afhankelijk van de situatie
ter plaatse kan de gebouwhoogte problemen ge-
ven. Onderhoud wordt doorgaans niet gepleegd

���������������
in verband met de vaak moeilijke bereikbaarheid,
vooral bij installaties op verdiepingsniveaus. De
vroeger gebruikte stoffen hadden een beperkte
levensduur, maar bij de moderne kunststofdoe-
ken ligt dit veel gunstiger. Het al dan niet reinigen
is niet van invloed op de zonwerende functie.

20.4.2.c Armsystemen
Voor zonneschermen zijn verschillende arm-
�������������������
systemen beschikbaar, zoals daar bijvoorbeeld
zijn de gasveerarm, balkonglijarm, duplexarm, ���������������������������
glijarmtussenrolarm, valarm, balkonhoekarm en
knikarm. Daarnaast is er een ruime keuze in
bedieningssystemen, zoals koordbediening,
bandbediening, staaldraadbediening, mono-
commandobediening en elektrische bediening.
���������������

Van de armsystemen worden hier behandeld:

1 uitvalarm;
2 glijarm;
3 knikarm.

1 Uitvalarm
Naar hun constructie worden de volgende typen
onderscheiden: �������������������
– ongeschoord, scharnierend aan gevelsteunen
bevestigd; uitval is gelijk aan de hoogte (circa �������������������������
1 m maximaal), figuur 20.15-1; Figuur 20.15 Scherm met uitvalarmen

06950459_hfs20.indd 196 28-06-2005 15:38:33

 20 ZONWERING 197

– geschoord, voor een rustiger gedrag bij wind,
figuur 20.15-2.
2 Glijarm
De armscharnieren zijn naar het midden van de
armen verplaatst. Op de gevel zijn U-vormige
leidprofielen geplaatst voor de armeinden, figuur
20.16.
De armeinden bewegen zich bij het uit- of
inrollen van het scherm via rollen of glijblokken
(kunststof of metaal) in de leidprofielen. Bij brede
schermen wordt deze beweging bij het uitrollen
door trekveren vergemakkelijkt. In uitgerolde
positie van het scherm wordt de armbeweging
in de leidprofielen door een eindstop begrensd.
Voor een rustiger gedrag bij wind worden arm-
schoren toegepast. Ook ziet men in de leidpro-
fielen verschuifbare steunen, die door middel van
een schroefknop onder de armeinden kunnen
worden vastgezet. De armeinden zijn dan in
op- en neergaande richting geblokkeerd.

Door de verplaatste armscharnierpunten liggen

de armen in gebruiksstand op een zodanige
hoogte, dat vensters en deuren naar buiten toe
kunnen worden geopend en dat de doorloop
van volwassenen onder de armen en onderbuis
mogelijk is, figuur 20.17. Voor boven de open-
bare weg uitkragende schermen (winkelpuien)
�������������������
is dit bij gemeenteverordening verplicht. Boven-
Figuur 20.16 Glijarmscherm dien worden dan zogenoemde precariorechten
geheven; de uitval bij dit type scherm is maxi-
maal circa 2 m.

�
�
�

���������������������������� ������������
�������������������������
� � � �
���� ��� ���� ����
���� ��� ���� ����
���� ��� ���� ����
Figuur 20.17 Terrasscherm (glijarm) ���� ���� ���� ����

06950459_hfs20.indd 197 28-06-2005 15:38:34

 198
3 Knikarm
Knikarmschermen bezitten twee of meer on-
der en parallel aan de doekrol liggende en uit
het midden scharnierende armen (aluminium
buisextrusies), die bij het afrollen van het doek
door veerspanning worden uitgevouwen, figuur
20.18.
������������
����������
�����������������
Figuur 20.18 Knikarmscherm
Naarmate het doek wordt afgerold veren de
armen verder uit; via de voorlijst handhaven ze
de spanning op het doek. Het doek wordt dus
tegen de veerdruk van de armen in opgerold.
De hoek van de armen ten opzichte van de
gevel, dat wil zeggen de hellingshoek van het
scherm, kan worden ingesteld. Een geringe hel-
lingshoek en het ontbreken van zijarmen maakt
plaatsing van dit scherm op relatief lage luifels
mogelijk. De uitval reikt tot circa 3,5 m.
Figuur 20.19 Cassette-vaste-armscherm in open en gesloten stand
06950459_hfs20.indd 198
Het knikarmscherm leent zich eveneens uitste-
kend voor beschaduwing van glazen serredaken,
mits de dakuitval binnen de grootste schermuit-
val (circa 3,5 m) blijft. Zie ook paragraaf 20.8.3
Serrezonwering.
Windvastheid knikarmscherm
Het soms wat onrustige gedrag bij wind hangt
in hoofdzaak samen met de constructie van de
knikarm. Bij wisselende op het doek uitgeoefen-
de windbelasting zal de voorlijst in geval van een
lichte constructie de armen afwisselend doen
in- en uitveren.
Bij vaak voorkomende maten als 2,5 m uitval en
6 m breedte (15 m2 doek) kan het moment op
de armsteunen bij het systeem zonder draagbuis
behoorlijk toenemen ten gevolge van windbelas-
ting. Bij overschrijding van de genoemde uitval
adviseert de installateur dan ook al gauw het
systeem met draagbuis. Ook speelt in zijn over-
wegingen de sterkte van de gevel een rol.
Cassette
De meeste schermfabrikanten gebruiken een
verhoogde en aan de vorm van de kap aange-
paste voorlijst. Als het scherm is opgerold, sluit
de voorlijst het geheel keurig af, figuur 20.19.
Een stap verder is het zogenoemde cassette-
scherm, waarbij wanneer het scherm is opge-
rold, ook de onderkant van de kast is afge-
dicht.
28-06-2005 15:38:35

20.5 Verticale doekschermen
Deze zonwering kan het beste worden getypeerd
als een rolgordijn aan de buitenzijde van het
venster. Er zijn speciale glasfiberweefsels (screens)
voor ontwikkeld met een zekere openheid (naar
keuze), meestal in effen kleuren of gemêleerd.
De doeken zijn onontvlambaar en onbrandbaar.
Lichttoetreding en uitzicht
Lichtregeling is niet mogelijk; wel laten open
stoffen een diffuus daglicht toe.
Het uitzicht naar buiten door het neergelaten doek
is afhankelijk van de openheid van het weefsel.
20.5.1 Constructie
De doekrol is in een metalen kast (verzinkt staal
of geanodiseerd aluminium) van kleine afmetin-
gen (maximaal 100 × 100 mm) ondergebracht,
figuur 20.20. De rol wordt door een bandspoel
of windwerk of elektrisch (motor in de buis)
aangedreven. Het doek is aan de onderzijde
voorzien van een verzwaarde aluminium eindlijst,
waarvan de nylon einden in zijgeleiders of langs
geleidestangen of -kabels langs het kozijn wor-
den gevoerd. Dit verschaft het scherm de nodige
windvastheid. De maximumbreedte is beperkt
tot circa 2,5 m, bij elektrische bediening tot circa
3,5 m.
�� ��
� �
��
��
���
�� ��
� �
��
��
��
������������������������������������
���
��
��
������������������������������������
��
��
����������������������������
Figuur 20.20 Verticaal doekscherm (screen)
��
����������������������������
06950459_hfs20.indd 199
20 ZONWERING 199
20.5.2 Warmtewering
De zontoetreding varieert afhankelijk van de di-
recte doorlatendheid van het doek en de mate
van ventilatie tussen glas en doek.
20.5.3 Montage en onderhoud
De klein bemeten rolkasten maken plaatsing in
de dag van de muuropening op het kozijn mo-
gelijk. De bediening kan dan door de stijl naar
binnen worden geleid. Ook is montage op het
raam zelf mogelijk, zodat bijvoorbeeld bij een
tuimelraam de zonwering ook bij geopende
stand van het raam kan functioneren. De mon-
tage kan problemen opleveren in verband met
de bereikbaarheid van de vensters. Een voordeel
is echter, dat de kastjes door de geringe afmetin-
gen makkelijk hanteerbaar zijn en compleet met
rol en doek kunnen worden bevestigd.
De doeken zijn over het algemeen zwaarder dan
die van zonneschermen en goed bestand tegen
weersinvloeden. Op den duur valt echter aan een
zekere vervuiling en kleurafbreuk niet te ontkomen.
Doekschermen voor dakramen
Een variant op verticale doekschermen is een
speciaal voor dakramen ontwikkelde buiten-
zonwering. Het schermdoek is op een veerrol
gemonteerd, die onder de beschermkap aan
de bovenkant van het kozijn is aangebracht.
Deze zonwering levert het beste rendement
wanneer het venster gesloten is, hetgeen bij
buitenzonwering altijd het geval is. Niet alleen
voorkomt �� dit toetreding van opgewarmde
�� open zijkanten, maar ook biedt dit
lucht via de
bij andere oriënteringen dan zuidgevels een
volledige afscherming tegen instraling.
��
�� �����
�����
28-06-2005 15:38:36
 200
20.6 Rolluiken
De gevels in de woningsector worden steeds
meer van rolluiken voorzien. Behalve inbraak-
preventie spelen daarbij ook aspecten als wering
van zonnewarmte en thermische respectievelijk
luchtgeluidsisolatie een rol. De huidige roldiame-
ters zijn beduidend kleiner dan die van het vroe-
gere houten rolluik, wat toepassing op ruimere
schaal bevordert. Door deze kleine oproldiame-
ter kunnen de rolluikkasten gemakkelijker in de
gevelconstructie worden opgenomen, of minder
opvallend dan voorheen buiten op de gevel wor-
den gemonteerd.
Lichttoetreding
Wanneer een rolluikmat bestaand uit profielen
met licht- en/of ventilatiesleuven wordt gestrekt,
laten de vrijkomende sleuven een beperkte
hoeveelheid daglicht door. Laat men het rolluik
volledig tot in de onderste stand uitzakken, dan
wordt een behoorlijk graad van verduistering
bereikt.
Inbraakbeveiliging
Met het oog op inbraakbeveiliging zijn zware
metalen rolluiken uiteraard beter geschikt dan
lichte aluminium of kunststof rolluiken. Niet-
temin gaat van het neergelaten rolluik een
preventieve werking uit.
Alle fabrikanten leveren de rolluiken met ver-
grendelingssystemen.
20.6.1 Constructie
Moderne rolluiken bestaan hoofdzakelijk uit
aluminium- of kunststofprofielen, die onderling
scharnierend worden verbonden. Het bovenste
profiel van de zo samengestelde mat wordt met
banden aan een opwikkelrol bevestigd. Aan
beide zijden wordt de rolluikmat geleid in U-pro-
fielen. Aan het onderste profiel van de mat is een
verzwaarde onderlijst bevestigd. Hierop zijn aan-
slagen gemonteerd, die de hoogste stand van de
mat begrenzen. De opwikkelrol is aan beide
einden gelagerd in de rolluikkast ondergebracht.
De bodem van de rolluikkast is overlangs van een
doorvoersleuf voor de mat voorzien. Naast de
mat is aan één einde van de rol de aandrijving
gemonteerd. Bij de huidige lichte rolluiken is dit
vaak een bandspoel. Bij het neerlaten van de mat
06950459_hfs20.indd 200
wordt het optrekband automatisch om de spoel
gewikkeld. Door aan het opgewikkelde band te
trekken brengt men de rol in een draaiende
beweging en wordt de mat opgerold.
Rolluikprofielen
Er zijn enkelwandige en dubbelwandige, even-
tueel volgeschuimde, rolluikprofielen, figuur
20.21-1, 20.21-2 en 20.21-3. Bij de laatstge-
noemde categorie laat de scharnierverbinding
ook een verticale uitschuifbeweging toe. Hier-
door komt bij een iets opgetrokken stand van de
profielen de in de bovenste rand aangebrachte
licht- en/of ventilatieopening vrij, figuur 20.21-3.
Deze wordt door de mat geheel te laten uitzak-
ken weer gesloten.
Bij de hier afgebeelde rolluikprofielen wordt
logischerwijze de holle zijde naar de rol gekeerd.
Deze profielen zijn derhalve rechtsrollend. Men
kan ze linksrollend gebruiken door de mat met
de opwikkelrol 180° te draaien. Dan ligt de holle
zijde echter naar buiten. Er zijn symmetrische
profielen, waarbij het aanzicht, links- of rechtsrol-
lend, niet verschilt, figuur 20.21-3.
Of rolluiken rechts- of linksrollend zijn, is van
belang voor de manier van aanbrengen. Wordt
de kast op de gevel geplaatst en wil men de mat
zo dicht mogelijk tegen de gevel houden, dan
is een linksrollende constructie vereist, figuur
20.21-4a en 20.21-5a.
Kunststof of aluminium
Kunststof en aluminium hebben beide hun spe-
cifieke voordelen. Kunststof is een slechtere ge-
leider dan aluminium, hetgeen de warmtedoor-
gang vertraagt. Daarnaast produceert kunststof
bij het op- en afrollen een gedempter geluid.
Gemoffeld of geanodiseerd aluminium verou-
dert minder snel en heeft betere mechanische
eigenschappen. Er zijn daarom door de industrie
profielen ontwikkeld, die de voordelen van beide
materialen combineren, bijvoorbeeld een alumi-
nium buitenblad met een kunststof binnenblad
of een kunststof kern.
28-06-2005 15:38:36
 20 ZONWERING 201

���������������
���

������������ ����������������������

����������
�������

���������� ���
���
�����������

��

����
��
�� ���

�� �������������������� � �� �����������
� ���������������� � ������������
� ��������������

���������

�� �������� ����
�����������������������

��� �������������� ��� �������������� �� �����������������������

� ������������ � ������������� � �������������� ��������������
Figuur 20.21 Rolluiken

06950459_hfs20.indd 201 28-06-2005 15:38:37

 202
20.6.2 Warmtewering
Het zonweringsrendement van rolluiken is uit-
stekend, getuige de uitgebreide toepassing in
gebieden met een subtropisch klimaat. Doordat
rolluiken meestal aan alle zijden zijn ingesloten,
wordt de erachterliggende ruimte niet of nau-
welijks met buitenlucht geventileerd. Daarom
zijn voor een zo groot mogelijke directe reflectie
lichte kleuren aan te bevelen.
Thermische isolatie en luchtgeluids-
isolatie
Mits aan alle zijden een goede afsluiting is
gewaarborgd, kan het neergelaten rolluik de
warmteverliezen door het raam aanmerkelijk
beperken. In de literatuur vindt men een ver-
betering van de relatieve U-waarde van circa
35% voor blank isolatieglas met een gesloten
rolluik. De rolluikkast tussen bovendorpel
kozijn en gevelconstructie is hier vaak het
zwakke punt door optredende tochtverschijn-
selen. Deze omkasting moet goed afgedicht
zijn en aan de binnenzijde met isolatiemate-
riaal bekleed.
Voor luchtgeluidsisolatie geldt in feite hetzelf-
de: een goede afdichting rondom is
noodzakelijk. Bij lichte rolluiken dient een
ruime afstand (circa 100 mm) tot het glas te
worden aangehouden ter verkrijging van een
verschillend resonantiegedrag van glas en mat.
Volgens literatuurgegevens is dan bij een isole-
rende beglazing met 12 mm spouw door het
gesloten rolluik een verbetering van de isolatie-
waarde van circa 30% over het hele frequen-
tiegebied mogelijk. Uiteraard kan dan niet via
venster en rolluik worden geventileerd.
20.6.3 Montage en onderhoud
Rolluiken met een rolluikkast boven het kozijn
kunnen veelal van binnenuit worden gemon-
teerd. Bij op de gevel te plaatsen kasten gelden
voor de hogere verdiepingen dezelfde montage-
problemen als genoemd voor alle andere buiten
aangebrachte voorzieningen.
Dankzij het eenvoudige principe, afrollen door
het eigen gewicht en oprollen met een band en
bandwinder, beperkt het onderhoud zich hoofd-
zakelijk tot het periodiek reinigen. Dit wordt
vergemakkelijkt door het gladde, gesloten op-
pervlak van de mat.
06950459_hfs20.indd 202
De mogelijkheden voor het reinigen van het rol-
luik zijn vergelijkbaar met die voor het schoon-
houden van de beglazing.
Rol- en schuifhekken
Het toepassen van rol- of schuifhekken gebeurt
uitsluitend ter beveiliging tegen braak en van-
dalisme. Toegepast voor winkelingangen en
-puien blijven interieur en etalage-inhoud van
buitenaf zichtbaar.
Het rolhek is in principe gelijk aan het rolluik.
De mat is hier vervangen door een oprolbaar
stalen of lichtmetalen hekwerk. Het stalen rol-
hek wordt in verzinkte uitvoering geleverd of
is van roestvrij staal vervaardigd. De lichtmeta-
len hekken worden naturel of in kleur geano-
diseerd. Als aandrijving wordt een elektromo-
tor gebruikt. Ook kan het rolhek met veerrol
worden geleverd. Tijdens het afrollen worden
de veren in de rol gespannen. De hiervoor
benodigde kracht wordt door het gewicht van
het rolhek opgebracht. De gespannen veren
zorgen dan voor een automatisch oprollen
van het hekwerk wanneer dit na deblokkering
wordt opgeduwd. Tevens worden andere rol-
luikaandrijvingen, zoals staaldraadwinch en
bandwinder toegepast. De rolhekken zijn in
diverse figuraties leverbaar.
Uit dezelfde materialen worden schuifhekken
of schaarhekken samengesteld. Deze worden
volgens het schaarprincipe geopend en ge-
sloten, naar beide zijden of naar één zijde,
links of rechts. De schuifhekken vereisen geen
bouwkundige voorzieningen en kunnen dus
gemakkelijker aan bestaande gebouwen wor-
den aangebracht dan rolhekken.
20.7 Jaloezieën in de spouw tussen
dubbel beglaasde ramen
Deze toepassing rekent men tot de binnenzon-
wering, hetgeen in principe juist is, omdat de
jaloezie door de buitenste ruit tegen weers-
invloeden wordt beschermd. Wat betreft de
effectiviteit vormt zij een duidelijke overgang
van binnen- naar buitentoepassing, zie de tabel
van figuur 20.22.
28-06-2005 15:38:39

Zon recht voor de Stand
gevel; invalshoek lamellen Donkere kleur
ZTA
45° 45° geopend 0,30
45° geheel gesloten
1
Ventilatie: 0,075 m3/s glasoppervlak en 1 m gevellengte.
Dubbel beglaasde ramen 6 mm blank glas, Ti = Te.
Figuur 20.22 Absolute zontoetredingsfactor ZTA, convectiefactor β en absolute lichttoetredingsfactor LTA voor jaloezieën in
de spouw tussen dubbele beglazing
Het zogenoemde PH-systeem biedt gunstige
mogelijkheden voor zowel zomer- als winter-
condities, figuur 20.23. De twee secties van de
binnen- en buitenbeglazing zijn horizontaal ver-
schuifbaar, waardoor links en rechts een opening
tot ongeveer een kwart van de raambreedte mo-
gelijk is. Bij gesloten binnenruiten is dan, dankzij
de gemakkelijke warmteafgifte naar buiten, in
combinatie met een onder 45° geopende jaloe-
zie de gunstige ZTA van 0,16 veel waarschijn-
lijker. Vergelijk dit ook met figuur 20.10, buiten-
jaloezie vóór enkel glas, welke situatie hier
wordt benaderd (ZTA 0,16).
Wat betreft de thermische isolatie in de win-
ter profiteert men niet alleen van de dubbele
beglazing, maar creëert men door het neer-
laten en sluiten van de jaloezie (’s avonds en
’s nachts) een tweede spouw met extra over-
gangsweerstanden, hetgeen tot verbetering van
de U-waarde leidt. Zie in dit verband paragraaf
20.7.1.
20.7.1 Lamellen met emissieverlagende
coating
Warmteverlies via het glas kan worden beperkt
door de beglazing af te schermen en het stra-
lingsdeel te verlagen. Net als bij zonwerende
beglazingen, folies en weefsels die met goud,
aluminium of andere metalen zijn opgedampt,
heeft men aan één zijde van de aluminium la-
mellen de gebruikelijke laklaag vervangen door
een coating. Deze coating doet zo min mogelijk
afbreuk aan de lage emissiewaarde van blank
06950459_hfs20.indd 203
20 ZONWERING 203
Lamellen Ventilatie
Lichte kleur
β LTA ZTA β LTA
0,24 0,05 0,26 0,17 0,11 geen
0,16 0,09 0,11 matig1
naar buiten
0,21 0,18 0,08 geen
aluminium. Het gaat hierbij om straling in het
langgolvige gebied (3-30 μm) , figuur 20.24,
waarvoor een emissiecoëfficiënt (bij 20–30 °C) is
gemeten van 0,22. Dit laatste betekent, dat in-
dien een glasoppervlak met een temperatuur van
bijvoorbeeld 27 °C (300 K) straling uitzendt naar
de reflecterende zijde van de lamellen, deze stra-
ling voor 78% wordt gereflecteerd. Het houdt
ook in dat, indien de zijde met de verlaagde
emissie straling uitzendt, deze slechts 100%
– 78% = 22% bedraagt van de straling die maxi-
maal kan worden uitgezonden.
Dientengevolge hebben jaloezieën met dit type
lamellen een winterstand (emissieverlagende
coating naar het glas gericht) en een zomerstand
(emissieverlagende coating naar het vertrek ge-
richt). De normale, in een lichte kleur gemoffelde
kant van de lamellen heeft in het kortgolvige
gebied van de zonnestraling namelijk een hogere
reflectiecoëfficiënt dan de kant met de speciale
emissieverlagende coating.
20.7.2 Isolatieglasjaloezieën
Het gaat hier om jaloezieën die zijn geïntegreerd
in een isolerende beglazing, figuur 20.25.
Speciale bouwkundige voorzieningen als door-
voeren en sparingen zijn overbodig. Ook de ge-
bruikelijke montagevoorzieningen vervallen. De
jaloezie zelf bevindt zich in de luchtdicht afge-
sloten vocht- en stofvrije spouw. Verontreiniging
is niet mogelijk; manipulatie van de lamellen
evenmin.
28-06-2005 15:38:39
 204

�������� ��������

������������������������

��������
� �

Figuur 20.23 Zonwering tussen dubbele schuiframen

20.7.2.a Constructie
De figuren 20.25-1a en 20.25-1b tonen een ��������
dwars- en langsdoorsnede door de beglazing
met ingehangen jaloezie.
De beglazingen zijn maximaal 2,500 m breed
en 2,200 m hoog. De minimale afmetingen zijn
0,500 × 0,500 m. Het toelaatbare maximale op-
pervlak bedraagt 4 m2.
De voor het plaatsen van de glaseenheid vereiste
minimale sponningshoogte bedraagt 20 mm.
De minimale diktematen van de beglazing zijn ���������������������� �������������
4 × 22 × 4 mm.
De lamelbreedte bedraagt 16 mm. De toege- gebeurt via tuimelstaven aan de onder- en bo-
paste lamellen zijn van een speciale aluminium- venzijde door middel van magneetkracht. Het
legering met hoge vormvastheid. De via een bedieningselement bevindt zich naar keuze op
moffelprocédé ontwikkelde lak is speciaal be- het linker of rechter omkaderingsprofiel. Er is ook
doeld om verdamping in de glasspouw te voor- een gemotoriseerde uitvoering leverbaar. Een 7V-
komen. In de lamellen zijn ter plaatse van de lad- zwakstroommotor is dan in één van de bovenste
derkoorden uitsparingen aangebracht voor een hoekstukken van de omkadering opgenomen,
optimale lamelsluiting. figuur 20.25-2. Het binnenglas, waarvan de dikte
bij handbediening in verband met de magneet-
De jaloezie is niet optrekbaar. De lamellen kun- werking voor het tuimelen van de lamellen maxi-
nen echter wel 180° worden getuimeld. Dit maal 6 mm bedraagt, kan bij elektrische bedie-

06950459_hfs20.indd 204 28-06-2005 15:38:40

 20 ZONWERING 205

ning ook in grotere dikten worden uitgevoerd. luchtdichtheid gegarandeerd. Het bedienings-
Een aansluitkastje met batterij wordt links of kastje kan op elke gewenste plaats worden ge-
rechts op het glas of op het kozijn gemonteerd. monteerd. De jaloezieën kunnen individueel of
De motorkabel wordt tussen het omkaderings- groepsgewijs worden bediend.
profiel en de raamsponning uitgevoerd. De
kabeldoorvoer door de omkadering wordt qua 20.7.2.b Warmtewering
Het zonweringseffect van blanke isolatiebegla-
zing is ongeveer vergelijkbaar met dat van een
jaloezie in de spouw tussen een dubbel raam
���������������������

met scheidbare binnen- en buitenvleugel, zie de

tabel van figuur 20.22.
���� ������
������ �����
Ook de U-waarde van de beglazing wordt door
de in de glasspouw hangende jaloezie verbeterd.
Bij een onder 80° gesloten jaloezie bedraagt vol-
� ��� ��� � � � � �� �� �� gens literatuurgegevens de verlaging van de U-
����������������
����� ���������� ���������� waarde ongeveer 25%. De beglazing is behalve
��������� ��������� in blank isolatieglas ook in andere glassoorten
Figuur 20.24 Golflengteverdeling straling leverbaar, waaronder zonwerend glas, isola-
tiebeglazing met Argongasvulling en glas met
������� emissieverlagende coating. Deze laatstgenoemde
uitvoering, waarbij de emissieverlagende coating
op de binnenkant van het binnenblad is aan-
gebracht, draagt bij tot een verdere verlaging
van de ZTA. In publicaties genoemde waarden
�

variëren van 0,13 (lamellen 80° gesloten) tot

0,20 (lamellen 45° geopend). Uiteraard is de LTA
��

evenredig laag.
�

Behalve als zonwering wordt isolatieglas ook toe-

gepast in scheidingswanden.

������������������������
�������

� �� �

���������������������� �������������������������������
Figuur 20.25 Isolatieglasjaloezie

06950459_hfs20.indd 205 28-06-2005 15:38:41

 206
20.8 Bijzondere toepassingen
Zonwering komt ook in een aantal bijzondere
toepassingen voor. Achtereenvolgens worden
besproken:
• verduisteringsrolgordijnen;
• raam- en deurhorren;
• serrezonwering.
20.8.1 Verduisteringsrolgordijnen
Verduisteringsrolgordijnen vormen een prakti-
sche oplossing voor het onmiddellijk en volledig
verduisteren van vertrekken, figuur 20.26. Zij
worden derhalve toegepast in medische praktijk-
en onderzoekruimten, röntgenkamers, laborato-
ria, film- en collegezalen, studio’s, enzovoort. De
gordijnen zijn gemakkelijk te bedienen en nemen
weinig plaats in. Bouwkundige voorzieningen
zijn nauwelijks vereist.
20.8.1.a Constructie
De vierkante kast voor de aluminium doekrol van
het rolgordijn van figuur 20.26 is vervaardigd
van geëxtrudeerde aluminium profielen. De rol is
nylongelagerd. De zijgeleiders die eveneens van
geëxtrudeerd aluminium zijn vervaardigd, heb-
ben een lichtafsluitende binnenprofilering. De aan
de onderzijde van het doek bevestigde afsluitlijst
valt in een trechtervormig U-profiel. De onderlijst
loopt met nylon nokken in de zijgeleiders.
Het verduisteringsdoek bestaat uit twee lagen
zwart katoen met een rubber kernlaag. Ook zijn
volledig uit kunststof vervaardigde doeken lever-
baar. Bij grotere afmetingen worden in het doek
baleinen verwerkt om het egaal strak te houden.
20.8.1.b Ventilatie
Bij neergelaten verduisteringsgordijnen is ventila-
tie via de kozijnopeningen vrijwel onmogelijk. Bij
langdurige verduistering zal hierin dus op andere
wijze moeten worden voorzien (ventilatiesyste-
men, muurroosters enzovoort).
20.8.2 Raam- en deurhorren
Met raam- en deurhorren probeert men insecten
uit werk-, woon- en slaapvertrekken te weren.
20.8.2.a Vaste horren
Vaste horren vormen een voortzetting van de
vroegere vliegenramen met houten omlijsting.
06950459_hfs20.indd 206
De tegenwoordige elegantere versie bestaat uit
aluminium omkaderingsprofielen, die zijn voor-
zien van een sponning voor het vastzetten van
het gaas met behulp van een kunststofsnaar.
De kokerprofielen voor hordeuren zijn robuuster
dan die voor raamhorren. Vanaf bepaalde groot-
ten worden dwarsversterkingen toegepast (bij
deuren altijd). Haakse insteekbeugels zorgen
voor de hoekverbindingen.
Voor de vaste raamhorren bestaan er allerlei be-
vestigingsmiddelen. Deze zijn zo ontworpen, dat
de horren na het seizoen altijd gemakkelijk kun-
nen worden weggehaald en opgeborgen.
Rolhorren
Rolhorren hebben het voordeel van een per-
manente plaatsing. Het gaas is op een veerrol
gemonteerd, waardoor het na ontgrendeling
van de onderrail automatisch wordt opgerold.
De veerrol is in een kastje van aluminium of
kunststof ondergebracht, dat in of op de dag
van het kozijn wordt gemonteerd.
20.8.3 Serrezonwering
De aan de woning aangebouwde serre wordt
steeds meer toegepast. De beschikbaarheid
van moderne lichte bouwelementen als pui- en
dakconstructies van kunststof en aluminium en
glasvervangende kunststoffen draagt hiertoe
zeker bij.
In koude perioden functioneert de serre als accu-
mulator van zonne-energie, waarvan de warmte-
huishouding in de gehele woning profiteert.
’s Zomers en tijdens zonnige perioden in voor-
jaar en herfst kan de onbeschermde serre echter
leiden tot een regelrechte warmtebelasting. Om
dit te voorkomen zijn speciale serrezonweringen
ontwikkeld, die aan de buitenzijde van het ser-
redak en desgewenst ook langs de pui aange-
bracht de zonnewarmte voor een groot gedeelte
buiten houden.
Lichttoetreding
Bij toepassing van een gesloten doek is, mede
afhankelijk van de kleur, de directe lichtdoorla-
ting geringer dan bij een transparant polyester-
weefsel met pvc-coating. Voordeel van dit laatste
doek is ook dat een zekere ventilatie van de
spouw tussen doek en dakglas mogelijk is.
28-06-2005 15:38:41
 20 ZONWERING 207

���
� ���

����
��������
������������

���
�������������
�������������

�������������
����������������������
��

��������������������������
����������� ������
���� ���� ���� ����
�� ������
���� �� �� �� ��
���� �� �� �� ��
���� �� �� �� ���
�������
���� �� �� �� ��� ���� ����
�� �
���� �� �� ��� ���
���� �� ��� ��� ��� �����������������������������
���� ��� ��� ��� ��� � ��������������

��������
�����������������������������������������������������
������������
����������

����������
����������

��������

��������
��

���������
��

���������� � � � � �
����
����������� ��� ��� � ��� ���
����
��������������� � �� � �� �� ���� ��
���������� � ��� � � � �
����
����������� � � � � �
����
��������������� � � �� �� �� �����������������������������������������
Figuur 20.26 Verduisteringsrolgordijn

Natuurlijke zonwering 20.8.3.a Constructie

Indien mogelijk kan men vóór de serre een We onderscheiden twee typen serrezonwering:
bladverliezende boom aanplanten die ‘s zomers 1 verandazonwering, die uitsluitend het serre-
de serre beschaduwt en ‘s winters de zonne- dak bedekt;
stralen onbelemmerd tot de serre doorlaat. 2 wintertuinzonwering, die tevens de voorpui of
een gedeelte daarvan bedekt.

06950459_hfs20.indd 207 28-06-2005 15:38:42

 208
1 Verandazonwering
Het doek ligt gespannen tussen een doekrol die
in een aluminiumkast aan de bovenzijde van
het serredak is gelagerd en een onderprofiel dat
in geleiders transporteerbaar is, figuur 20.27.
Het voorste afgeschuinde deel van de kast is
demontabel. De geleiders zijn van geëxtrudeerd
aluminium en hebben dezelfde afwerking als de
kast. Het aantal doekbanen bepaalt het aantal
middengeleiders. In de open kamers van de ge-
leiders lopen de glijstukken van het onderprofiel.
�� �������������� �� ��������������
� ��������������������� � ���������������������
Figuur 20.27 Verandazonwering
06950459_hfs20.indd 208
De onderkant van de extrusies is aangepast aan
de montagesteunen, waarmee ze op de serre-
profielen worden bevestigd, figuur 20.27-1 en
20.27-2. Er is tevens een mogelijkheid voor be-
vestiging tegen een zijmuur, figuur 20.27-3.
De consoles aan beide einden van de kast zijn
voorzien van een lagerpin voor de oprolas, fi-
guur 20.28. Deze rol heeft een diameter van 78
mm en is over de gehele lengte voorzien van
een doekgleuf voor bevestiging van het doek.
�� �������������������
� ��������������������������
28-06-2005 15:38:43

�����������������������������
�������������������������������������������������
Figuur 20.28 Montagesteunen en rolkoppeling
De aandrijving vindt plaats door middel van een
gelijkstroommotor. De motor is in de oprolas
geplaatst. Bij installaties van meer dan twee ele-
menten worden twee motoren gebruikt.
Bij het transport van het onderprofiel zorgt het
doek voor tegenwicht. Omgekeerd trekt het
doek het onderprofiel bij tegengestelde draai-
richting van de oprolas weer op. Daarbij bieden
de onder veerspanning staande kabels de tegen-
druk, waardoor het doek mooi strak blijft.
Door het gedwongen transport van het onder-
profiel is de hellingshoek van het serredak
niet van belang. De twee eindstanden van de
motor(en) zijn begrensd door instelbare eind-
schakelaars.
2 Wintertuinzonwering
Dit systeem verschilt van de verandazonwering
in die zin, dat het transport van het onderprofiel
in neergaande richting plaatsvindt ten gevolge
van het eigen (verzwaarde) gewicht. Als con-
sequentie is een minimale hellingshoek van het
serredak van 30° vereist. Voor het overige is het
systeem uit dezelfde elementen opgebouwd.
Ook de maatvoering en de motortoepassing zijn
dezelfde. De maximale uitrollengte van het doek
bedraagt 5 m.
Alleen de uitvoering van het onderprofiel is aan-
gepast. In het profiel wordt een stalen verzwa-
ringregel aangebracht. Het onderprofiel loopt
over aan de einden gemonteerde rollen in de
kamers van de geleiders.
20.8.3.b Warmtewering
Het effect van serrezonweringen is vergelijkbaar
met dat van verticale doekschermen.
06950459_hfs20.indd 209
20 ZONWERING 209
20.9 Zonwerende beglazing
Wanneer de zon op de glasoppervlakken schijnt,
wordt de warmte van buiten door het glas heen
naar binnen gestraald. De warmte is moeilijk
af te voeren. Door de opeenhoping van deze
warmte in het achter het glas gelegen vertrek
ontstaat een broeikaseffect. Wanneer hier niets
aan gedaan wordt, wordt het verblijf in die
ruimte onaangenaam warm.
In de afgelopen decennia zijn tal van procédés
ontwikkeld om het energietransport in de vorm
van straling te beheersen, waarbij het gaat om
zowel de binnenvallende zonnestralen als om de
infrarode straling van binnen naar buiten.
Men kan kiezen uit:
• warmteabsorberende glassoorten;
• warmtereflecterende glassoorten;
• een combinatie van absorberende en reflecte-
rende glassoorten.
Wanneer er meer daglicht binnenkomt, zal de
verlichting minder hoeven te branden. Met be-
glazing wordt bespaard op het energieverbruik
voor kunstlicht. Daglicht is zeer welkom in een
energiezuinig gebouw, maar de zonnewarmte
moet wel geweerd kunnen worden ter voorko-
ming van veel energiegebruik voor de aircondi-
tioning.
Voor een zo hoog mogelijk comfort en een zo
laag mogelijk energieverbruik is het dus nodig de
zonnewarmte goed te weren en gelijktijdig veel
daglicht door te laten. Er zijn diverse glassoorten
verkrijgbaar met een hoge lichtdoorlatendheid
gecombineerd met een goede zonwerende
eigenschappen.
28-06-2005 15:38:44
 210
20.9.1 Warmteabsorberend glas
Bij de zogenoemde absorberende zonwerende
beglazingen bestaat de buitenste ruit uit in de
massa gekleurd glas. De kleuren (amber, grijs,
brons, groen, blauw of roze) worden verkre-
gen door toevoeging van metaaloxiden aan de
glassmelt. De werking van dit type zonwerende
beglazingen berust op het vasthouden van de
in de buitenruit geabsorbeerde zonne-energie,
waarvan dan een deel aan de buitenlucht wordt
afgegeven. Verder bepalende factoren voor de
ZTA (= ZonToetredingsfactor Absoluut) zijn de
direct energetische transmissie DET (doorlating)
en de naar binnen afgegeven zonne-energie
(warmte). De bepalende factor voor de LTA
(= LichtToetredingsfactor Absoluut) is de licht-
reflectie LR, figuur 20.29.
Marge tussen de LTA en ZTA
Sinds de zonwerende beglazing ging concur-
reren met de mechanische zonweringssystemen
(begin jaren zeventig) is het streven van de
buiten
lichtkarakteristieken
invallend licht 100%
lichtreflectie (LR) 47%
energiekarakteristieken
invallende zonne-energie 100%
rechtstreeks gereflecteerde
energie (ER) 50%
opnieuw naar buiten
uitgestraalde energie 25%
buitengesloten energie 75%
Figuur 20.29 Licht- en energiekarakteristieken van HR++ glas (Silver 43/25, U-waarde 1,1 W/m2 ∙ k)
06950459_hfs20.indd 210
glasfabrikanten er steeds op gericht geweest
om de marge tussen LTA en ZTA te vergroten.
Dit was het logische gevolg van het feit, dat
bewegende zonwering bij onvoldoende zon-
nig weer eenvoudig buiten gebruik wordt
gesteld en niet onnodig daglicht wegneemt.
Zonwerend glas is daarentegen een perma-
nente voorziening, die interessanter wordt
naarmate zij meer zonnewarmte weert maar
daarbij zoveel mogelijk zichtbaar licht toe-
laat, het ‘selectief weren’ van zonne-energie.
Dit laatste geldt vooral voor woningen en
openbare gebouwen. Voor geconditioneerde
kantoorgebouwen weegt een permanente
daglichtvermindering in verband met alom
aanwezige computerschermen minder zwaar.
De extra warmtebelasting, die ontstaat door
de vereiste permanente kunstverlichting wordt
in de energiebalans meegenomen. Een voor-
deel is de gelijkmatigheid van de interieur-
belichting.
binnen
lichttransmissie (LTA) 43%
directe energetische
transmissie (DET) 22%
naar binnen afgegeven
zonne-energie 3%
laag edelmetaal
totale energetische reflectie
energie-absorptie 28% of zontoetredingsfactor (ZTA) 25%
Bron: Glaverbel
28-06-2005 15:38:45

20.9.2 Warmtereflecterend glas
Bij de absorberende glassoorten wordt een deel
van de geabsorbeerde warmte naar binnen over-
gebracht. Om dit effect tegen te gaan zijn de
reflecterende glassoorten ontwikkeld. Hierbij is
op één of op twee glasvlakken een reflecterende
laag aangebracht.
Voor de naam reflecterend glas gebruikt men
liever ‘zonbeheersingsbeglazing’. De lichtreflec-
terende beglazingen en beglazingen met een
spiegeleffect zijn nu minder gewaardeerd. De
architecten zoeken het spiegeleffect niet meer,
maar wel de reflectie van de zonnewarmte.
De zonwerende beglazingen zijn bijvoorbeeld
van Saint-Gobain Glass te Auvelais in België
(sgg Cool-liet, sgg Antelio, sgg Stacelio) en van
Glaverbel te Tiel (Thermoplus Stropray en
Thermoplus Stopsol).
Vroege soorten reflecterend glas
De vroege soorten reflectieglas werden ge-
kenmerkt door het feit dat LTA en ZTA elkaar
behoorlijk overlapten, door het zogenoemde
zonnebril-effect bij het doorzicht naar buiten,
alsmede door hun sterk spiegelende werking
met lichtreflecties in allerlei kleurschakeringen.
Over de esthetiek van deze laatste fenomenen
zijn de meningen sterk verdeeld. Sommige
architecten vinden het mooi, anderen oorde-
len negatief, zoals bijvoorbeeld de Welstands-
commissie van de gemeente Rotterdam. Deze
commissie hanteert zelfs een formule om al te
spiegelende gebouwen uit de stad te weren:
LTA
= minimaal 3.
BLR
Hierbij staat BLR voor buitenlichtreflectie, dat
wil zeggen de reflectie van het op de buiten-
ruit vallende zichtbare licht. Voor een goed
begrip: het is voor zover bekend uitsluitend de
gemeente Rotterdam, die dit in een formule
heeft vastgelegd.
06950459_hfs20.indd 211
20 ZONWERING 211
20.9.3 Fabricageprocessen zonwerende
beglazing
Bij de huidige fabricageprocessen wordt de coa-
ting ‘on line’ of ‘off line’ aangebracht. ‘On line’
wil zeggen, dat het aanbrengen van de coating
onmiddellijk nadat het nog warme glas de oven
heeft verlaten plaatsvindt. Bij het ‘off line’-proces
gebeurt dit in een latere fase.
Tot het ‘on line’-proces rekent men de pyroliti-
sche aanbrenging, waarbij metaaloxiden in vloei-
bare of in poedervorm op het nog warme glas
worden aangebracht en ingebrand.
Tot het ‘off line’-proces rekent men naast de
dompelmethode met tweezijdige aanbrenging
het vacuümproces, waarbij de coating eenzijdig
onder vacuüm wordt aangebracht, en wel:
• door een magnetisch versterkte kathodische
verstuiving (sputtercoating);
• door opdamping.
Deze ‘off line’-coatings – in tegenstelling tot pyroli-
tische coatings ook ‘soft coatings’ genoemd – kun-
nen in gewenste dikten en in zes tot negen lagen
(of zelfs meer) met grote gelijkmatigheid worden
aangebracht. Dit laatste bevordert een goede
doorzichtbaarheid. De diverse lagen (interferentie)
beïnvloeden glaseigenschappen, zoals reflectie,
absorptie, transmissie en secundaire warmteafgifte.
Bij gebruik van goed geleidende metalen als goud,
zilver, koper en aluminium wordt de secundaire
warmteafgifte door de lage emissiviteit van deze
metaallagen aanmerkelijk beperkt.
Men noemt deze coatings dan ook low-E-coa-
tings. Vooral zilver is populair geworden, omdat
het zeer kleurneutraal werkt en een hoge doorla-
tendheid heeft voor zichtbaar licht.
Om vergissingen tijdens de uitvoering te voorko-
men, zijn de verschillende oppervlakken van het
glas genummerd, figuur 20.30.
De zonwerende coatings zijn meestal aange-
bracht op de binnenkant van het buitenblad
(glasvlak 2 van buitenaf gerekend), bij pyro-
litische aanbrenging soms ook op glasvlak 1.
De low-E-coating wordt gecombineerd met de
zonwerende coating op vlak 2 of bevindt zich
op vlak 3. Als gevolg van de lage emissie hebben
28-06-2005 15:38:45
 212
� � � � � �
������ ������ ������
� ��������� � ������������
Figuur 20.30 Nummering van de glasplaten voor het aan-
brengen van coating
low-E-coatings in omgekeerde zin ook een hoge
thermische doorgangsweerstand (Rt).
Gebruikte men vroeger hoofdzakelijk droge lucht
als spouwvulling, met de huidige gasgevulde
spouw zijn, door het gunstigere geleidings- en
convectiepatroon in combinatie met de hoge
R-waarde van de low-E-coatings zeer lage
U-waarden mogelijk (1,1 W/m2K).
Voor alle zonwerende beglazingen geldt dat
de in de winter invallende eventuele gewenste
zonne-energie in dezelfde mate wordt geweerd
als in de zomer. Omdat ‘soft coatings’ gevoelig
zijn voor oxidatie bij blootstelling aan de bui-
tenlucht en voor mechanische belasting, wor-
den ze (enkele uitgezonderd) voorzien van een
beschermlaag voorzien. Bij aanbrenging op de
spouwzijden van isolatieglas is dit niet nodig.
Door de vraag uit de markt en de daarmee ge-
paard gaande opkomst van de low-E-coatings
wijst de huidige trend sterk in de richting van:
1 een zo hoog mogelijke LTA;
2 een zo laag mogelijke ZTA;
3 een hoog thermisch rendement (lage
U-waarde);
4 een zo neutraal mogelijk doorzicht naar de
omgeving;
5 een zo gering mogelijk spiegeleffect.
Zeer veel zonwerende beglazingen hebben een
lagere ZTA dan 0,42, maar wel met een even-
redig lage LTA. Door de komst van het moderne,
neutrale zonwerende isolatieglas met de hoge
LTA dient zich overigens een nieuw facet aan,
namelijk het feit, dat door de verhoogde
doorlaatbaarheid van het zichtbare licht deze
beglazingen als het ware vragen om een licht-
06950459_hfs20.indd 212
regulerend medium als bijvoorbeeld verticale
of horizontale jaloezieën. Dit is trouwens reeds
een veel voorkomende combinatie, ook bij zon-
werend glas met een lagere LTA. Ondanks zo’n
lagere LTA kan toch bij directe zoninstraling ver-
������
blinding optreden, of kunnen op beeldschermen
hinderlijke reflecties ontstaan. Sinds 1993 bestaat
er een EG-Richtlijn Besluit Beeldschermwerk met
als thema het voorkomen van directe verblinding
alsmede van reflecties op beeldschermen.
Ontwikkelingen in het low-E
De glasindustrie ziet zich momenteel gesteld
voor een grote uitdaging, namelijk de produc-
tie van een glassoort, die een hoge helderheid
en lichtdoorlatendheid koppelt aan een hoge
thermische isolatiewaarde en zonwering.
De nieuwe low-E glassoorten zijn voorzien van
een dunne laag zilveroxide die zorgt voor de
gewenste eigenschappen.
Daarnaast komt er het nieuwe gasochroom-
beglazingssysteem ipacontrol(elektrochroom
glas). In gasochroomglas wordt met behulp
van een katalysator een lage concentratie
waterstof opgelost in een neutraal gas, zoals
stikstof. Deze stikstof hecht zich vervolgens
aan een laag wolfraamoxide. Dit glas wordt
hierdoor donkerblauw zonder dat de door-
zichtbaarheid is aangetast. Door middel van
zuurstof wordt de laag gebleekt. Door een
druk op de knop wordt het systeem in wer-
king gesteld. In de zomer reduceert het de
hoeveelheid energie die nodig is voor koeling,
terwijl het in de winter passieve zonne-energie
mogelijk maakt. In beide gevallen blijft het
glas volledig transparant.
20.9.4 Zonwerende folies
Zonwerende folies zijn dunne polyesterfolies,
bedampt met aluminium en tegenwoordig
ook ‘sputtercoated’ met edelmetalen als zilver
en goud. Ze zijn voorzien van een kleeflaag en
kunnen achteraf op reeds geplaatste enkele en
dubbele beglazingen worden aangebracht. Dit
dient door terzake geschoold personeel van fa-
brikanten of leveranciers te geschieden, omdat
bij ondeskundige aanbrenging op meestal onge-
hard blank glas het risico van thermische breuk
door overmatige of ongelijkmatige opwarming
28-06-2005 15:38:46
 20 ZONWERING 213

niet kan worden uitgesloten. De werking van de Geraadpleegde en aanbevolen

folies is vergelijkbaar met die van zonwerende
beglazingen: ze maken blank enkelglas of blank
isolatieglas achteraf absorberend, reflecterend of
beide, en weren volgens dezelfde principes delen
van de zichtbare-, infrarood- en UV-straling.
Zonwerende folies zijn in een grote verschei-
denheid leverbaar, met een doorgaans lage
(gunstige) ZTA-coëfficiënt en een evenredig lage
doorlating van het zichtbare licht. Net als zon-
werend glas heeft de zonwerende folie in functi-
oneel opzicht een permanent karakter.
Voor de ZTA geldt, dat een enkele beglazing de
daarin geabsorbeerde energie makkelijker naar
buiten afgeeft dan de binnenruit van een isole-
rende beglazing.
De verhoudingen worden anders, wanneer bij-
voorbeeld een reflecterende folie op de buiten-
kant van het glas wordt aangebracht. Bij blank
isolatieglas wordt dan de absorptie geringer en
dus ook de warmteafgifte naar binnen. Dit heeft
een gunstige invloed op de ZTA. Bij een hoog
reflectieaandeel van de folie in het zichtbare ge-
bied, wordt het verschil tussen de LTA bij enkel-
en dubbelglas verkleind.
literatuur bij het onderwerp
zonwerend glas
1 Bouwfysica, ThiemeMeulenhoff, Utrecht
2 Bouwproducten, ThiemeMeulenhoff, Utrecht,
2000.
3 Glas en Thermische Isolatie (deel 1), Neder-
landse Glasbond, mei 1997.
4 Glas in Beeld, Eisma, Leeuwarden 2005.
5 Handleiding Glaszetten, Bedrijfschap Schilders-
bedrijf
6 HR+ glas: heroriëntatie op zon en EPN, Novem
1996.
7 HR++ glas: EPN 1998, Novem 1999
8 Fabrikantendocumentatie van de bedrijven
Glaverbel te Tiel en Saint-Gobain Glass te
Auvelais(B)
Normen
NEN 5128 Energieprestatie van woningen en
woongebouwen – Bepalingsmethode

Duurzaamheid
Fabrikanten c.q. leveranciers claimen de duur-
zaamheid van aan de interieurzijde vakkundig
op het glas aangebrachte folies als zijnde vrijwel
onbeperkt. Zij garanderen in het algemeen de
binnenfolies tegen delamineren en demetallise-
ren voor een periode van vijf jaar. Buitenfolies
hebben een speciale weerbestendige toplaag,
waarvoor de vijfjarige garantietermijn eveneens
geldt.

Onderhoud
Evenals bij zonwerend glas kan voor het onder-
houd worden volstaan met een periodieke reini-
gingsbeurt; er mogen geen agressieve schoon-
maakmiddelen worden gebruikt. Raamtrekkers
moeten worden gecontroleerd op scherpe uit-
steeksels of verharde rubberranden.

06950459_hfs20.indd 213 28-06-2005 15:38:46

 214

06950459_hfs20.indd 214 28-06-2005 15:38:46


Register
A aluminium profielen 71, 110
aanpasbaar bouwen 38
aanslagprofielen 74
aansluitingen, kozijn- 15
aansluitingen kozijnen 61
accumulatievermogen 187
afdracht windbelasting 14
aluinaarde 100
alumina 100
aluminium 100
aluminium, anodiseren 109
aluminium, eigenschappen
van 102
aluminium, hergebruik 134
aluminium, koudwalsen 102
aluminium, kozijnen, ramen en
deuren 99
aluminium, maattolerantie 103
aluminium, oppervlaktebehand
elingen 106
aluminium, secundair 134
aluminium, warmwalsen 102
aluminium en het milieu 134
aluminiumlegeringen 101
aluminium gevelelementen,
functionele eisen 113
aluminium gevelelementen,
kogelwerendheid 132
aluminium
gevelopeningen 110
aluminium gevelopeningen,
veiligheid 131
aluminium in combinatie met
andere metalen 124
aluminium kozijnen,
aansluitingen 127
aluminium kozijnen,
bevestiging 130
aluminium kozijnen,
gekoppelde 113
aluminium kozijnen, hang- en
sluitwerk 120
aluminium kozijnen,
montage 127
aluminium kozijnen, productie
121
aluminium kozijn in
gemetselde gevel 128
06950459_hfs20.indd 215
aluminium plaatmateriaal 102
aluminium profiel, isolatie 105
aluminium profielen,
extrusie 104
aluminium profielen,
thermische isolatie 115
aluminium profielen,
verbindingen 119
aluminium sandwich-
panelen 103
anodiseren 109
B binnenspouwblad 86
balansdeuren 157
balkons 32
bauxiet 100
bebouwde omgeving 3
bediening gevelelementen 11
bedrijfsdeuren 155
beglazen van kunststof
gevelelementen 151
beglazing 19, 55, 66
beglazing, structurele 176
beglazing,
waterafvoeropeningen 21
beglazing, zonwerende 209
beglazingsdetails 34
beglazingsprofielen 71
beglazingssysteem,
drukvereffenend 126
beglazingssystemen 125
beglazingssystemen,
brandwerende 36
beitsen 93
belasting, wind- 13
belastingen voor uiterste bruik
baarheidstoestand 14
belasting door eigen
gewicht 13
belasting door leunen van
personen 7
belasting door personen 13
belasting door vallende
personen 7
beloopbare profielen 74
beluchtingssleuven 68
belucht systeem 66
beproeving, dynamische 37
REGISTER 215
beproeving, manuele 37
beproeving, statische 37
beproevingen op een
gevelelement 37
berekening van
gevelelementen 13
bevestigingsankers 130
billets, aluminium 101
binnenbeglazing 19
binnenkozijn 2
binnenoppervlakte-
temperatuurfactor 9
binnenschuifdeuren 174
binnensponningen 70
borstelprofielen 26
Bouwbesluit, ontheffingen 91
bouwen, aanpasbaar 38
bouwwerken, levensduur 42
brandcompartimenten 8
brandeigenschappen van
hout 50
brandgedrag kunststof
gevelelementen 143
brandoverslag 8, 29
brandoverslag, horizontale 32
brandveiligheid
gevelelementen 7
brandveiligheid van
gevelelementen 27
brandvoortplanting 8, 27, 143
brandvoortplantingsklassen
geveldelen 28
brandvoortplanting
kunststof 143
brandwerende houten
buitenkozijnen 33
brandwerendheid
buitenkozijnen 29
brandwerend glas 33
Brinellmeter 101
BRL 0703 139
BRL 0801 Houten
gevelelementen 42
bruikbaarheidsgrenstoestand
13
bruikbaarheid
gevelelementen 10
buitenbeglazing 19
buitenbeglazing, glaslatten 70
28-06-2005 15:38:47
 216
buitenbekleding, gesloten 20
buitenbekleding, open 20
buitendeuren, houten 82
buitengevels, aansluitingen
in 60
buitenjaloezieën 187
buitenjaloezieën,
lichttoetreding 188
buitenjaloezieën, uitzicht 188
buitenjaloezieën,
warmtewering 191
buitenjaloezieën volgens
tuimelarmprincipe 190
buitenkozijn 2
buitensponningen 70
buitenzonwering 182
C draaivalramen, aluminium 112
calorimetermethode 183
cassettegevel 129
cassettescherm 198
cilinderkleprooster 24
condens 9
condensprofielen 74
condensvorming 115
contactcorrosie 124
convectiefactor 184
convectieve
vlamoverdracht 29
D elasticiteitsmodulus 14
daglichtoppervlakte,
equivalente 10
daglichttoetreding 10
deur, hoogteverschil
onderaansluiting 38
deuren, aluminium 99
deuren, beweegbare 18
deuren van hout 41
deuren van kunststof 137
deurhorren 206
deuvelverbinding 65
dichtingen 60
dichtingsgebieden kozijn 16
dichtingsprofielen 26
dichtingssystemen kunststof
profielen 144
dilatatieprofielen 113, 119
06950459_hfs20.indd 216
DIN 4102 143
dockboard 166
doekschermen,
lichttoetreding 199
doekschermen, uitzicht 199
doekschermen, verticale 199
doorgang, vrije 38
doorspuien 23
doorvalbeveiliging 32
draaideuren 156
draaideuren, aluminium 112
draaiende delen kozijnen 52
draairamen, aluminium 112
draaischuiframen,
aluminium 113
draaivaldeuren,
aluminium 112
draaivalramen 83
draaivleugeldeuren 159
drievlaks lijmverbinding 65
drukvereffeningsfactor 5
dubbele deuren,
aluminium 112
dubbele ramen,
aluminium 112
duurzaamheid 12
duurzaamheidsklassen hout 92
duurzaam bouwen 43, 55, 92
E gevelelementen, bediening 11
emissiecoëfficiënt 203
energieprestatiecoëfficiënt
(EPC) 91
energieprestatiecoÎfficiÎnt 11
energiezuinigheid 11
energiezuinigheid van hout 50
EPC 11
equivalente
daglichtoppervlakte 10
Euronut 146
G veiligheid 8
Garantiefonds Nederlandse
Deuren 82
Garantiefonds voor
Timmerwerk 82
gebruiksbelastingen kozijnen 6
gebruiksveiligheid
gevelelementen 8
gebruiksveiligheid kozijnen 7
gedierte, hinderlijk 10
gelede deuren 165
geluid 10
geluidlekken 170
geluidsmetingen 116
geluidwerende kozijnen 25
geluidwerendheid 170
geluidwering 10, 17
geluidwering houten
kozijnen 90
gereedschapsset A 37
gesloten buitenbekleding 20
gevaarlijke stoffen 10
gevel, middengebied 6
gevel, randgebied 6
gevelbekleding, houten 44
geveldelen, brandvoortplantin
gsklassen van 28
gevelelement 2, 20
gevelelement,
beproevingen 37
gevelelementen, beproeving
inbraakwerendheid 148
gevelelementen,
inbraakwerendheid 8
gevelelementen,
waterdichtheid 8
gevelelementen, berekening
13
gevelelementen,
brandveiligheid 7, 27
gevelelementen,
bruikbaarheid 10
gevelelementen,
gebruiksveiligheid 8
gevelelementen,
geluidsisolatie 116
gevelelementen,
gezondheidseisen 8
gevelelementen, sociale
gevelelementen, stijfheid 11
gevelelementen,
toegankelijkheid 11
gevelopeningen 1, 29
28-06-2005 15:38:47

gevelopeningen,
aluminium 110
gevelsluitende elementen 44
geveltimmerwerk,
afschilderen 95
geveltimmerwerk, afwerken 92
geveltimmerwerk,
milieuaspecten 45
geveltimmerwerk,
onderhoudsschema 94
geveltimmerwerk en
klimaat 43
gevelvullende elementen 86
gezondheidseisen
gevelementen 8
glas 19, 33
glas, brandwerend 33
glas, HR- 58
glas, zonwerend 182
glaslatten 55
glaslatten buitenbeglazing 70
glaslijn 20
glaslijsten 119
glassoorten 209
glas opstoppen 126
glassoorten 209
gordijngevel
grenstoestand,
bruikbaarheids- 13
grenstoestand, uiterste 13
H hout verduurzamen 46
haaksheid 120
halfproduct 20
Handboek voor
Toegankelijkheid 38
hefschuifdeur 20
hefschuifdeur, houten 84
hefschuifdeuren 83
hefschuifvaldeuren 83
helderheid, optische 94
hieldichting 21, 71
hoogteverschil
onderaansluiting deur 38
horren 206
hout, afwerken 50
hout, basisbewerking 96
hout, brandeigenschappen 50
06950459_hfs20.indd 217
hout,
duurzaamheidsklassen 92
hout, energiezuinigheid 50
hout, esthetische aspecten 50
hout, ketenbeheer 51
hout, lamineren 46
hout, milieuaspecten 50
hout, upgraden van 50
hout, verduurzamen 91
hout, vingerlassen 46
hout, vochtgehalte 50
houten buitendeuren 82
houten buitendeuren,
maatvoering 82
houten kozijn,
geluidwering 90
houten kozijn, koppelingen 64
houten kozijn, opslag 97
houten kozijn, principe-
aansluitingen 60
houten kozijn, ramen en
deuren 41
houten kozijn, renovatie 86
houten kozijn, reparatie 86
houten kozijn, ronde delen 45
houten kozijn, transport 97
houten ramen, ronde delen 45
houtprofielen 51
houtsoorten voor
geveltimmerwerk 45
houtverduurzamingscapsules
92
HR-glas 58
I kozijnen, plaatsing 18
IKB, interne
kwaliteitsbewaking 97
inbraakbeveiliging door middel
van rolluiken 200
inbraakwerendheid 148, 173
inbraakwerendheidsklassen
148
inbraakwerendheid 131
inbraakwerendheid
gevelelement 8
inmetselkozijn 20, 43
isolatie, thermische 11
isolatieglas 34
REGISTER 217
isolatieglasjaloezieën 203
isolatieglasjaloezieën,
warmtewering 205
isolatoren 106
J
jaloezieën, buiten- 187
K
kalfprofiel 23
kerfslagwaarde pvc 139
kernhout 46
ketenbeheer hout 51
kierdichting 26
kit 20
kleuranodisatie 110
kogelwerendheid 174
kokerprofielen 26
kozijn 20
kozijn, dichtingsgebieden
van 16
kozijn, ligging in de gevel 18
kozijnaansluitingen 15
kozijnconstructies,
bijzondere 169
kozijnen, aluminium 99
kozijnen, brandwerende
houten buiten- 33
kozijnen, draaiende delen 52
kozijnen,
gebruiksbelastingen 6
kozijnen, gebruiksveiligheid 7
kozijnen, geluidwerende 25
kozijnen, maatvoering 18
kozijnen, ramen en deuren,
detaillering 60
kozijnen, veiligheid 2
kozijnen, vullingen 18
kozijnen, windbelasting 3
kozijnen van hout 41
kozijnen van kunststof 137
kozijnhout, toelaatbare
maatafwijkingen 97
kozijnprofielen 111
kozijnverbindingen 60
kromming 97
28-06-2005 15:38:48
 218
kunststof, kozijnen, ramen en
deuren 137
kunststof, profielvormen 146
kunststof, recycling 143
kunststof, thermische isolatie
van 141
kunststofprofielen,
eigenschappen 141
kunststof gevelelementen,
aansluitdetails 150
kunststof gevelelementen,
brandbaarheid 143
kunststof gevelelementen,
beglazen 151
kunststof gevelelementen,
eisen 147
kunststof gevelelementen,
montage 150
kunststof gevelelementen,
muuraansluitingen 150
kunststof onderdorpels 175
kunststof profielen,
assemblage 149
kunststof profielen,
meerkamer- 145
kunststof profielen,
systemen 144
KVH 2000 45
KVT-detaillering 51
Kwaliteitseisen voor Hout 45
Kwaliteit van Timmerwerk
(KVT) 42
L NEN 3662 27
labyrint-ontwatering 126
lakken 93
lamellen met emissie-
verlagende coating 203
lamineren van hout 46
lasafwerkingen (pvc) 150
lasvormen (pvc) 149
LCA’s 139
Lekdorpelprofielen 74
levenscyclusanalyse 139
levensduur bouwwerken 42
lichttoetredingsfactor 184,
210
lipprofielen 26
low-E glassoorten 212
06950459_hfs20.indd 218
luchtdoorlatendheid 11 NPR 3577 19
luchtinfiltratie 142 NPR 3675 60
luchtlaag, verticale 20
O
M omgeving, bebouwde 3
maatvoering kozijnen 18 omgeving, onbebouwde 3
markiezen 194 omtrekspeling 14
markiezen, constructie 194 onbebouwde omgeving 3
markiezen, lichttoetreding 194 onderdorpels, kunststof 175
markiezen, uitzicht 194 ontheffing aanvragen 152
markiezen, warmtewering 194 ontwatering, labyrint- 126
milieuaspecten ontwateringsmethode,
geveltimmerwerk 45 blinde 126
milieuaspecten hout 50 open buitenbekleding 20
milieumaat van pvc 139 opstoppen van glas 126
montagekozijn 43 optische helderheid 94
monumenten, renovatie 91 overheaddeuren 165
MRPI-bladen 139
P
N pasdeuren 82
Nationaal Pakket Woning pen-en-deuvelverbinding 66
Nieuwbouw (NPW) 55 pen-en-gatverbinding,
negge 18, 20 dubbele 65
NEN-EN ISO 105-A02 141 pen-en-gatverbinding,
NEN-EN ISO 17025 143 enkele 65
NEN/EN 13501-1 8 PH-ramen 171
NEN 2057 10 PH-systeem 203
NEN 2608 3, 14, 117 plaatsing kozijnen 18
NEN 2687 12 Politiekeurmerk Veilig
NEN 2778 9 Wonen 8, 35, 82, 131, 173
NEN 3576 55 polyamide 106
NEN 3661 5 polyurethaan 106
prestatie-overeenkomst 96
NEN 5077 170 primair aluminium 134
NEN 5128 11 profielen, aanslag- 74
NEN 5656 20 profielen, aluminium 110
NEN 6065 143 profielen, beglazings- 71
NEN 6066 143 profielen, beloopbare 74
NEN 6068 171 profielen, condens- 74
NEN 6069 7 profielen, kozijn- 111
NEN 6073 7 profielen, lekdorpel- 74
NEN 6702 2, 13 profielen, pvc- 138
NEN 6710 13 profielen, regel- 111
NEN 6760 3, 7, 13 profielen, schuifdeur- 111
NEN 6770 13 profielen, schuifraam- 111
NEN 7034 140 profielen, stijl- 111
neuslat 70 profielen voor deuren,
NPR 2652 9 vleugel- 111
28-06-2005 15:38:49

profielen voor ramen,
vleugel- 111
profielvormen PVC 146
profileringen houten
kozijnen 53
pui 20
puiconstructie 86
PVC, kerfslagwaarde 139
PVC, lasafwerkingen 150
PVC, lasvormen 149
PVC, milieumaat 139
PVC-profielen 138, 146
PVC-profielen, maken van 138
R schuifraamprofielen 111
raamhorren 206
raamhout 88
raamstrook 20
raamverbindingen 60
RAL-kleuren 94
ramen, aluminium 99
ramen, beweegbare 18
ramen van hout 41
ramen van kunststof 137
randgebied gevel 6
regelprofielen 111
renovatieprofielen, aluminium
111
renovatie van monumenten 91
representatieve winddruk 5
roldeuren 168
rolhekken 202
roljaloezieën 190
rolluiken 200, 201
rolluiken, aluminium 200
rolluiken, kunststof 200
rolluiken, lichttoetreding 200
rolluiken, warmtewering 202
rolluiken als
inbraakbeveiliging 200
rolluikprofielen 200
rondomsluiting 83
rookgetal van kunststof 143
rookontwikkeling 28
rugvullingsmateriaal 20
06950459_hfs20.indd 219
S Stichting Recycling VKG 144
sandwich-panelen,
aluminium 103
sandwichpaneel 71
sandwichpanelen 71
schaarhekken 202
scheluwte 97, 120
schuifdeuren 160
schuifdeuren, aluminium 113
schuifdeuren, houten 83
schuifdeuren,
magnetische 174
schuifdeurprofielen 111
schuifdeurschema’s 161
schuifhekken 202
schuiframen, aluminium 113
schuifvouwconstructie 174
screens 199
sectiedeuren 165, 166
secundair aluminium 134
serres 133
serrezonwering 206
serrezonwering,
lichttoetreding 206
slisverbinding 65
sluitnaalden 82
snelvouwdeuren 157
sociale veiligheid
gevelelementen 8
spinthout 46
sponning 126
sponningen 51
Standaarddetails Efficiënt
Geveltimmerwerk 42
standaarddetails houten
kozijnen, ramen en
deuren 42
Standaarddetails voor
Timmerwerk 42
standaardfloatglas 32
steenmaat 18
stelblokjes 19, 127
stelkozijn 20, 44
stellat 20
steltong 82
steunblokjes 19, 127
Stichting Garantiefonds voor
Timmerwerk (SGT) 59
Stichting Garantie Deuren 59
REGISTER 219
stijfheid gevelelementen 11
stijl- en regelwerk 86
stijlprofielen 111
stoeltjesprofiel 74
stolpdeur 173
structurele beglazing 176
suskasten 117, 170
T
taatsramen, aluminium 112
thermische isolatie van
kunststof 141
timmerfabriek 96
toegankelijkheid
gevelelementen 11
toog 45
tourniquets 159
tourniquets, aluminium 113
traagheidsmoment 14
tuimelramen 83
tussenregels 86
tweevlaks lijmverbinding 65
Twin vliesgevelsysteem 175
U
U-waarde 11
uiterste grenstoestand 13
uitwendige
scheidingsconstructie,
functionele
uitgangspunten 2
uitzet-zakramen,
aluminium 112
uitzetramen, aluminium 112
upgraden van hout 46
V
vakvullingen 71
valramen, aluminium 112
veiligheid kozijnen 2
vensterbeschaduwingen 192
ventilatie 10
ventilatieroosters 23, 91, 170
ventilatiesystemen 22
ventilatievoorzieningen 21
verandazonwering 208
28-06-2005 15:38:49
 220
verduisteringsrolgordijnen 206
verdunningsfactor 23
verduurzamen van hout 46, 91
vergrotingsfactor dynamische
invloed 5
verspanende bewerkingen 123
verstijvingsprofielen 147
verticale luchtlaag 20
viervlaks lijmverbinding 66
vingerlassen van hout 46
vlamoverdracht,
convectieve 29
vlamoverslagproef 27
vlamuitbreidingsproef 27
vleugelprofielen voor
deuren 111
vleugelprofielen voor
ramen 111
vliesgevel 32,
vliesgevelsysteem, Twin 175
vlinderkleprooster 24
vluchtroute 28
vochtgehalte van hout 50
vochtwering 43
vocht van binnen 9
volhout 96
vouwdeuren 156
vouwdeuren, aluminium 113
vouwdraaideuren 156
vouwramen, aluminium 113
vouwschuifdeur, houten 175
vouwschuifdeur, stalen 176
vouwschuifdeuren 157
vrije doorgang 11, 38
vrije hoogte 7, 11
vullingen in kozijnen 18
W zonnestraling, invalshoek 183
warmteabsorberend glas 210
warmtedoorgangscoëfficiënten
van kunststofkozijnen 142
warmtedoorgangscoëfficiënt
11
warmtereflecterend glas 211
waterafvoeropeningen
beglazing 21
waterdichtheid gevelelement 8
waterkerende laag 17
waterkeringen 60
06950459_hfs20.indd 220
WBO 29
weerstandmoment 14
weerstand tegen
brandoverslag 29
weldorpel 89
Wet Geluidhinder 10
windbelasting 13, 118
windbelasting, afdracht 14
windbelasting kozijnen 3
winddruk, representatieve 5
windsnelheidsgebieden 3
windvormfactor 5
wintertuinzonwering 209
wisselsponning 51
Y
Y-waarde 94
Z
zandzakslingerproef 14, 37
zonbeheersingsbeglazing 211
zonnebaandiagram 186
zonneroosters 192
zonneroosters,
lichttoetreding 192
zonneroosters, uitzicht 192
zonneroosters,
warmtewering 192
zonneschermen 194
zonneschermen,
armsystemen 196
zonneschermen,
lichttoetreding 195
zonneschermen, uitzicht 195
zonneschermen,
warmtewering 195
zonnewarmte, weren van 182
zontoetredingsfactor 182, 210
zonwerende beglazing 209
zonwerende folies 212
zonwerend glas 182
zonwering 181
zonwering, veranda- 208
zonwering, wintertuin- 209
zonweringscalorimeter 183
zonwering tussen dubbele
schuiframen 204
28-06-2005 15:38:50