Professional Documents
Culture Documents
d-f.dkqj
1
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
1. d-f.dkqfõ uQ,øjH ms<sn| ye¢kaùula
ye¢kaùu
ieis 1 isg 5 olajd d-f.dkqfõ uQ,øjHhkays ridhkh yeoErSug n,dfmdfrd;a;= fõ'
d-f.dkqfõ uQ,øjHhkays ridhkh b;d is;a .kakd iq`M jk w;r th s- yd p-
f.dkqj, uQ,øjHhkays ridhkhkaf.ka fndfyda fihska fjkia fõ fuu ieish ;=<
§ uOH f,day mrudKqj, bf,lafg%dak úkHdi ix.; ixfhda.hkays ixhq;hs ix.;
ixfhda.hka ys TlaislrK wxl ix.; wxlh iy cHdñ;sh jeks jeo.;a ixl,am yd
lreKq y÷kajd fok w;r fïjd bÈß ieis f;areï .ekSug bjy,a jkq we;
11 d-f.dkqj
wiïmQ¾K f,i fyda mQ¾K f,i msreKq d-ldËsl iys; uQ,øjH d-f.dkqjg wh;a fõ
ksoyia f,dayhla ie,l+ úg nd bf,lafg%dak msÍu (n + 1)s bf,lafg%dak msÍug miqj
o (n + 1)p bf,lafg%dak msÍug fmr o isÿ fõ tu ksid d-f.dkqfõ uQ,øjH tu s- yd
p-f.dkqj, uQ,øjH w;r msysgqjd we; idudkHfhka d-f.dkqfõ uQ,øjHj,
bf,lafg%dak úkHdih (n+1)sndm fyda (n+1)s1ndm , n = 3, 4, 5, 6 iy m = 1, 2, 3
.....fyda 10 f,i oelaúh yels h
d-f.dkqj fY%aKs 4 lska iukaú; jk nj wdj¾;s;d j.=j foi neÆúg Tng fmkS hkq
we; tajd 3d, 4d, 5d yd 6d fY%aKs jk w;r tajd ms<sfj<ska 4 jk 5 jk 6 jk yd 7
jk wdj¾;j, msysghs
uQ,øjH Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn
Z 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
uQ,øjH Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd
Z 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48
uQ,øjH La Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg
Z 57 72 73 74 75 76 77 78 79 80
2
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
6d-fY%aKsfha uQ,øjH (Z = 89, 104 isg 112&
uQ,øjH Ac Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn
Z 89 104 105 106 107 108 109 110 111 112
12 3d-uQ,øjH
3d-ldËsl msßSfuka 3d-uQ,øjH we;s fõ mrudKqjl bf,lafg%dak úkHdih u.ska tu
mrudKqfõ .=K fyda tys ixfhda.hka ys .=K ms<sn|j jákd f;dr;=re fokq ,nk nj
wms oksuq ^1 yd 2 jk ieis n,kak& WodyrKhla f,i Ca ys bf,lafg%dak úkHdih
1s22s22p63s23p64s2 jk w;r le,aishï Ca2+ whkh myiqfjka idohs
3d-uQ,øjHhkays .=K ms<sn|j 2 jk ieisfha § idlÉPd flfrkq we;
Yla;s uÜgïj,g bf,lafg%dak msÍfï wkqms<sfj< 1s, 2s, 2p, 3s, 3p, 4s, 3d, 4p, 5s, 4d,
5p, 6s, 4f, 5d, 6p, 7s hkdoS jYfhka nj wms oksuq 3d-ldËsl 5 la we;s w;r tla
ldËslhlg Wmßu jYfhka bf,lafg%dak 2 la oeßh yel 3d-uQ,øjHhkays
bf,lafg%dak úkHdih ms<sn|j wms i,ld n,uq
3
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
uQ,øjH ^ku& Z bf,lafg%dak ldKav
úkHdih wxlh
Sc ^ialekaähï& 21 [Ar]4s23d1 3
Ti ^ghsfÜkshï& 22 [Ar]4s23d2 4
V ^jefkaähï& 23 [Ar]4s23d3 5
Cr ^fl%dañhï& 24 [Ar]4s13d5 6
Mn ^uex.kSia& 25 [Ar]4s23d5 7
Fe ^whka& 26 [Ar]4s23d6 8
Co ^fldafnda,aÜ& 27 [Ar]4s23d7 9
Ni ^ksl,a& 28 [Ar]4s23d8 10
Cu ^fldm¾& 29 [Ar]4s13d10 11
Zn ^iskala& 30 [Ar]4s23d10 12
ldKav wxlh
by; oelafjk mßÈ ldKav wxlh (Group number) ksoyia f,dayfha ^Y=kH ixhqc fyda
Mo & 4s iy 3d bf,lafg%dakj, tl;=jg iudk fõ WodyrKhla f,i Sc ys
bf,lafg%dak úkHdih [Ar]4s23d1 fyda [Ar]3d14s2 jk w;r ldKav wxlh 3 fõ
tuksid Sc, Y yd La hk uQ,øjH 3 jk ldKavhg o ^merKs IIIB ldKavh&" Fe, Ru,
yd Os hk uQ,øjH 8 jk ldKavhg o ^merKs VIIIB ldKavh& Zn, Cd iy Hg hk
uQ,øjH 12 jk ldKavhg o ^merKs IIB ldKavh& wh;a fõ
ls%hdldrlu
4
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
3d-ldËsl 5 la iy 4s-ldËsl 1 la mj;S 3d-uQ,øjHhkays bf,lafg%dak úkHdihka
my; oelafjk wdldrhg wjika ljpfha bf,lafg%dak 3d-ldËsl 5 iy 4s
ldËslfhys fn§ mj;sk f,i oelaúh yels h fldgqjla u.ska iEu ldËslhla u
ksrEmKh flf¾ V, Cr, Mn, Fe, Ni iy Cu ys bf,lafg%dak úkHdi my; olajd we;
3d 4s
V [Ar]
Cr [Ar]
Mn [Ar]
Fe [Ar]
Ni [Ar]
Cu [Ar]
ms( d-ldËsl 5 la we; fya;=j jkafka ksis f,i w¾Oj msreKq (d5) iy
iïmQ¾Kfhkau msreKq (d10) d-ldËslj,g wu;r ia:dhs;djhla ,eîuhs
ls%hdldrlu
5
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
1.4 legdhkj, bf,lafg%dak úkHdi
Y=kH ixhqc f,dayhlska (Mo) bf,lafg%dak 1 la bj;aùu u.ska legdhkh ^M+)
we;sfõ ksoiqkla f,i V0 fj;ska ms<sfj<ska 1 2 3 iy 4 jk bf,lafg%dak bj;aùu
u.ska V+, V2+, V3+ iy V4+ we;sfõ V+, V2+, V3+ iy V4+ whkj, bf,lafg%dak
úkHdi my; oelafõ
3d 4s
V+ = [Ar]3d3 4s1 = [Ar]
ls%hdldrlu
6
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
16 nkaO (Ligands)
odhl mrudKqjla iys; wKqjla fyda whkhla nkaOhla (ligand) f,i y÷kajhs iuyr
nkaO WodiSk jk w;r ^Wod( NH3, CO, H2O& iuyr tajd RK wdfrdams; fõ ^Wod(
Cl, N, CO3, SO4&
M + n L [MLn]
WodiSk ix.; ixfhda. fyda ixlS¾K whkj, iQ;h % ka ieu úg u fldgq jryka ;=<
,shkq ,efí ix.; ixfhda.hl ridhksl iQ;%h ,sùfï § m<uqj f,dayh i|yd jq
ixfla;h o fojkqj RK wdfrdams; nkaO i|yd jQ ixfla; o Bg miq j Wodisk
nkaO i|yd jQ ixfla; o ,shkq ,efí wekdhksl nkaO tllg jvd jeä ixLHdjla
we;súg bx.%Sis wËrdÈ ms<sfj<g ,shkq ,nk w;r th WodiSk nkaO i|yd o isÿ
flf¾ iuyrla ixfhda.j, ridhksl iQ;% my; oelafõ
ixlS¾K wKqjla fyda whkhla ødjKhl øjKh lsÍfï § tys ix>gl njg my;
i|yka f,i úfhdackh fkd jk nj ie,lsh hq;= h
ls%hdldrlu
15 Na+, Fe3+, CN iy NH3 wvx.= ødjKhl we;súh yels ir, ,jK iy ix.;
ixfhda. fokak
7
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
18 TlaislrK wxlh (O.N.)
uOH f,day whkhl (metal centre) TlaislrK wxlh hkq f,dayh fj;ska ish¨ u
nkaO bj;a jQ l, f,dayh u; we;sjk wdfrdamKh hs WodyrKhla f,i
[CoBr3(NH3)3] fj;ska Br whk 3 la iy WodiSk wefudakshd wKq 3 la bj;a ùfuka
Co u; Ok 3 l ^+3) wdfrdamKhla we;s fõ tuksid [CoBr3(NH3)3] ys Co ys
TlaislrK wxlh 3 fyda +III fõ
fldgq jryk ;=< jQ wdfrdamKj, tl;=j ixlS¾K whkfha wdfrdamKhg [ ]n+ fyda
[ ]n ^jrykg msáka we;s wdfrdamKh& iudk jk nj ie,lsh hq;= h [CoBr3(NH3)3]
jeks WodiSk ixlS¾Khl n = 0 fõ
m%( my; oelafjk uOH f,day whkhkays (metal centres) TlaislrK wxlhka
ks¾Kh lrkak
(a) [Ag(NH3)2]+ iy (b) [NiCl2(NH3)2]
ms( NH3 WodiSk nkaOhla jk w;r N u; wdfrdamKh Y=kH fõ Cl talixhqc
wekdhksl (monoanionic) nkaOhla jk w;r laf,daÍka u; wdfrdamKh 1
fõ [Ag(NH3)2]+ ixlS¾K legdhkhla jk w;r tys wdfrdamKh +1 fõ
[NiCl2(NH3)2] WodiSsk ixlS¾Khla jk w;r tys wdfrdamKh Y=kH fõ
is,aj¾ iy ksl,ays TlaislrK wxl my; oelafjk f,i .Kkh l< yels h
uOH f,day whkfhys TlaislrK wxlh y f,i i,luq oeka fldgq jryk ;=< jQ
wdfrdamKj, tl;=j ks¾Kh lrkak th ixlS¾Kh$ixlS¾K whkfhys wdfrdamKhg
iudk fõ
y = + 1 Ag ys TlaislrK wxlh = +1
ls%hdldrlu
16 [Fe(CN)6]4 ys whkaj, TlaislrK wxlh ks¾Kh lrkak
8
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
19 ix.; wxlh (coordination number)
nkaO ¨úia" NIau jk w;r tajd uOH f,day whkfha ysia d-ldËsl fj; bf,lafg%dak
hq., m%odkh lr ix.; nkaOk (coordination bonds) idohs idok nkaOk ixLHdj
ix.; wxlh (C.N.) f,i y÷kajhs' WodyrKhla f,i [Fe(CN)6]4 yd [Ag(NH3)2]+
ys whka iy is,aj¾ ys ix.; wxlhka ms<sfj<ska 6 yd 2 fõ
ls%hdldrlu
17 [CrBrCl2(NH3)3], [Cu(NH3)4]SO4 iy [Fe(CO)5] ys uOH f,day whkhkays
ix.; wxlhka ks¾Kh lrkak
9
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
1.1 j.=j: f,dayj, ix.; wxlh wkqj cHdñ;sfha fjkiaùu
2 f¾Çh [ML2]
4 p;=ia;,Sh [ML4]
6 wIaG;,Sh [ML6]
10
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
ls%hdldrlu
18 (i) CO3 (ii) MnO4 iy (iii) I3 ys cHdñ;Ska ,shkak
idrdxYh
d-uÜgug bf,lafg%dak msÍfuka d-f.dkqj we;s fõ 3d, 4d, 5d iy 6d fY%aKs
ms<sfj<ska 4 jk 5 jk 6 jk iy 7 jk wdj¾;j, msysghs
wiïmQ¾K j msreKq d-ljp iys; whk tlla fyda idok uQ,øjH wdka;ßl
uQ,øjHhla fõ ridhksl yeisÍu ie,l+úg Sc yd Zn wdka;ßl uQ,øjH f,i
ie,lsh fkd yel
odhl mrudKq 1 la iys; wKqjla fyda whkhla nkaOhla f,i l%shd lrhs
iuyrla WodiSk nkaO ^Wod( NH3, CO, H2O) jk w;r iuyrla RK
wdfrdams; nkaO ^Wod( Cl, CN, CO3, SO4& fõ
uOH f,day whkfha TlaislrK wxlh hkq ish¨ u nkaO bj;a jQ miq
f,dayhg ,efnk wdfrdamKh hs
tfia uOH f,day mrudKqj fj; fl,ska u ne£ we;s mrudKq .Kk f,dayfha
ix.; wxlh (coordination number) fõ
wruqKq
fuu ieish yodrd wjika jQ miqj my; oE Tng yels úh hq;= h
11
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
uOH f,day whkhl ix.; wxlh ks¾Kh lsßu ir, ix.; ixfhda.hl fyda
ixlS¾K whkhl cHdñ;sh ks¾Kh lsßu
ls%hdldrlu
19 my; ixlS¾Kj, we;s uOH f,day mrudKqj, TlaislrK iy ix.; wxlhka
ks¾Kh lrkak
(a) [Fe(OH)(H2O)5]SO4
(b) [CoCl(CN)(NO2)(NH3)3]
(c) [CoCl(NH3)5](NO3)2
(d) K3[Fe(CN)5NO]
(a) [Ag(NH3)2]+
(b) [Ni(CO)4]
(c) [Ni(CN)4] 2
(d) [Fe(CO)5]
(e) [Cr(NH3)6] 3+
(f) [Co(C2O4)3]3
12
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
2. d-f.dkqfõ uQ,øjHhkays .=K
ye¢kaùu
1 jk ieisfha § ix.; ridhkhkfha Ndú;d jk jeo.;a ixl,am yd Í;Ska wms
idlÉPd lf<uq. fuu ieisfha § d-f.dkqfõ uQ,øjHhkays .=Kdx. jk
ikakdhl;djh" øjdxl yd ;dmdxl" úoHq;a iDK;djh" whkSlrK Yla;sh" whksl
wrh" úúO TlaislrK wjia:d iy f,dayuh ixlS¾Khkays W;afm%arl .=K ms<sn|j
i,ld n,uq.
f,day whk
13
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
5300
/ / C
4300
o
K;aj hC
0
WIarature
3300
Tempe
2300
1300
300
Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn
f irs t3d -wdka
row ;ßl
trans uQ,elements
ition øjH
10
8
-33
cm
>K;aj/ hg gcm
6
density
2
Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn
first 3d-wdka
row ;ßl uQ,øjH
transition elements
14
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
1.8
1.7
úoHq;a iDK;djh
1.6
electronegativity
1.5
1.4
1.3
1.2
1.1
1
Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn
3d-wdka
first row ;ßl uQ,elements
transition øjH
uQ,øjHh Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn
mrudKql wrh /pm 144 132 122 118 117 117 116 115 117 125
øjdxlh / oC 1539 1667 1915 1900 1244 1535 1495 1452 1083 420
;dmdxlh / oC 2748 3285 3350 2960 2060 2750 3100 2920 2570 907
>k;ajh / (g cm3) 3.01 4.51 6.11 7.14 7.43 7.86 8.90 8.91 8.96 7.14
úoHq;a iDK;djh 1.2 1.3 1.45 1.55 1.6 1.65 1.7 1.75 1.75 1.6
E0 (M2+/M) / V - -1.63 -1.17 -0.91 -1.18 -0.44 -0.28 -0.25 +0.34 -0.76
15
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
whks
Ionic l wrh
radius
100
90
n,dfmdfrd;a;= jk úp,kh
Expec ted
80
70
Observed
ksÍlaIs; úp,kh
Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn
1 jk 2 jk 3 jk 4 jk 5 jk 6 jk
16
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
2.6 úúO TlaislrK wjia:d
2.3 j.=fjys oelafjk mßÈ Sc iy Zn yereKq fldg b;sß uQ,øjHhka ish,a, u úúO
TlaislrK wjia:d fmkajhs' jvd;a fmdÿ TlaislrK wjia:d ;o meye;s b,lalñka
olajd we;' Mn, +7 TlaislrK wxlh fmkajhs' d-f.dkqfõ uQ,øjH u.ska fmkajkq
,nk jeä u TlaislrK wjia:dj +8 jk w;r Ru8+ iy Os8+ WodyrK f,i oelaúh
yel'
-2 -1 0 +1 +2 +3 +4 +5 +6 +7
Sc (+2) +3
Ti (-1) (0) +2 +3 +4
Cu +1 +2 (+3)
Zn +2
wdka;ßl f,dayhkays fndfydauhla ixfhda. j¾Kj;a fõ' f,day whk c,fha Èhù
[M(H2O)6]n+ fyda Mn+(aq) wdldr c,Sh ixls¾K ,nd foa'
M n+ + 6 H2O
[M(H2O)6]n+
17
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
c,Sh f,day whkh j¾Kh
Sc3+^c,Sh& wj¾K
Ti3+^c,Sh& oï
V2+^c,Sh& oï
V3+^c,Sh& oï$fld<
Cr2+^c,Sh& ks,a
Cr3+^c,Sh& fld<$oï
Mn2+^c,Sh& ,d frdai
Fe2+^c,Sh& ,d fld<
Fe3+^c,Sh& ly $ ÿUqre
Co2+^c,Sh& ,d frdai
Co3+^c,Sh& ks,a
Ni2+^c,Sh& fld<
ks,a
Cu2+^c,Sh&
ks,a
Zn2+^c,Sh&
2.8 W;afma%rl
wdka;ßl f,day ixlS¾K W;afm%arl f,i jeo.;a ld¾hhla bgq lrhs' W;afm%arlhla
hkq m%;sls%hdjl iS>%;djh jeä lrk iy mßj¾;kh wjidkfha § kej;;a
m%;sW;amdokh jk øjHh ls' W;afm%arlhla u.ska m%;sls%hdj i|yd fjk;a ud¾.hla
Ndú;d lrhs' tu.ska ils%hk Yla;s ndOlh wvq lrhs' W;afmA%rl j¾. fol ls.
iucd;Sh W;afma%rl ^m%;ls s%hlhka tlu l,dmhl mj;S& iy úIucd;Sh W;afm%arl
^m%;sl%Shlhkays l,dmhg jvd fjkia jQ l,dmhl mj;S. WodyrKhla f,i ødjKhla
;=< jQ wødjH >k W;afma%rl&. iuyrla W;afm%arl m%;sls%hd my; § we;' m%;sls%hd 1
isg 7 olajd úIucd;Sh W;afm%arl Ndú;d fldg we;'
1. NH3 ksmojk fyan¾ ls%hdj,sfha § W;afma%rlhla f,i hlv fyda Fe2O3 Ndú;d
lrhs'
N2(g) + 3 H2(g)
2 NH3(g)
18
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
2. SO2, SO3 njg TlaislrKh ^H2SO4 ksIamdokfhys iam¾Y l%ufhys& V2O5 u.ska
W;afma%rKh lrhs'
2 SO2(g) + O2(g)
2 SO3(g)
RCH=CH2 + H2
RCH2CH3
n CH2=CH2
-[CH2-CH2]n-
+ Br2
+
N2 Cl
+ Cl + N2
4 NH3(g) + 5 O2(g)
4 NO(g) + 6 H2O(g)
S2O82(aq) + 2 I (aq)
2 SO42(aq) + I2(g)
19
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
idrdxYh
3d-uQ,øjH ish,a, u fyd| ;dm iy úoHq;a ikakdhl fõ' úoHq;a ikakdhl;djh
ksoyia bf,lafg%dak mej;Su u.ska Woa§mkh fõ'
3d-fYa%Ksfhys Sc isg V olajd øjdxl l%ufhka jeäjk w;r Fe isg Zn olajd wvq
fõ'
3d-uQ,øjHhkays m%:u whkSlrK Yla;sh Sc isg Cu olajd iq¿ jYfhka jeä fõ'
wdka;ßl f,day ixls¾K W;afm%arl f,i jeo.;a ld¾hhla bgq lrhs. tajd
m%;sls%hdjl iS>%;djh jeä lrk w;r mßj¾;kh wjidkfha§ m%;sckkh fõ'
wruqKq
fuu ieish wjidkfha §, my; ±lafjk mßÈ d-f.dkqfõ uQ,øjHhkays .=K idlÉPd
lsÍug Tng yels úh hq;= h'
20
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
ls%hdldrlu
2'7 frdai meye;s c,Sh ixls¾Khla we;s lrkafka l=uk 3d-uQ,øjH legdhkh o @
21
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
3. wldnksl ixfhda. kdulrKh
ye¢kaùu
1 jk ieisfha § ix.; ixfhda.j, f,day-nkaO w;r wdl¾YKh iy tAjdfha
cHdñ;sh ms<sn|j wms W.;af;uq ix.; ixfhda.hkays uOH f,dayh nkaOj,ska jg ù
we;s nj;a uOH f,dayfha ix.; iy TlaislrK wxl ks¾udK lrk wdldrh;a wms
oksuq fuu ixfhda. iy ixlS¾K legdhk$wekdhk kï lsÍug l%udkql+, l%uhla
;sîu jeo.;a h ix.; ixfhda.hl ku § we;s úg tys jHqyh we|Sug wmg yelsúh
hq;=h fuu ieisfha § ir, wldnksl ixfhda. iy ix.; ixfhda.hka kï lsÍfï
IUPAC kS;ska wm yodrkq we; ir, wldnksl ixfhda. kï lsÍu i,ld n,uq
22
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
m%( (a) FeSO4 iy (b) Fe2(SO3)3 ys IUPAC kï fokak
ie'hq' wekdhkfha ku “whsâ” fyda “taÜ” m%;H j,ska wjika úh hq;=hs. WodrK f,i
ls%hdldrlu
23
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
32 ix.; ixfhda.
ix.; ixfhda.hla uOH f,dayhla yd thg ne÷kq nkaOj,ska iukaú; jk nj wms
oksuq' tfiau WodiSk ixfhda.hla fyda ixlS¾K whkhla ødjKhl Èhl< úg tys
ix>gl njg ú>gkh fkd jk nj o wms oksuq' ^1 jk ieish n,kak& ix.;
ixfhda./ixlS¾K whk j¾. ;=kls' WodyrKhla f,i
ix.; ixfhda. kï lsÍug fmr, nkaO j¾. iy tajdfha IUPAC kï ms<sn|j ie,lsh
hq;= fõ
33 nkaO
idudkHfhka ix.; ixfhda.j, yuqjk nkAO wdldr fo j¾.h ls' tajd kï"
wekdhksl nkAO
wekdhksl nkAOj, kï my; § we;' ix.; ixfhda. kï lsÍfï § wekdhksl
nkAOj, kï “O” wlaIrfhka wjika fõ' ix.; mrudKqj ;o wl=frka olajd we;.
24
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
nkaO IUPAC kduh nkaO IUPAC kduh
F fluoro SO42 sulphato
Cl chloro S2O32 thiosulphato
Br bromo SO32 sulphito
I iodo CO32 carbonato
H hydrido C2O42 oxalato
HO hydroxo NH2 amido
2
NC-S thiocyanato NH imido
3
S=C=N isothiocyanato N nitrido
O2N nitro N3 azido
O=N-O nitrito CH3 methyl
S2 thio CH3CH2 ethyl
HS mercapto C6H5 phenyl
CH3O methoxo N≡C cyano
CH3COO acetato O22 peroxo
2
O oxo O2 superoxo
SO42 , CO32 , C2O42 , SO32 iy O22 jeks iuyr nkAOj, odhl mrudKq folla
u; RK wdfrdamK folla mj;sk w;r fïjd oaúwekdhksl nkAO f,i y÷kajhs'
fuu nkaOhkag uOH f,dayh iu`. ne£ï folla we;s lr .; yels w;r tajd
oaúnkAO (bidentate) f,i y÷kajhs'
O O O O O O
S O C C
O S O O
O O O C O
2 2 O O 2 2
SO4 CO3 SO3
2 O2
C2O4
25
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
WodiSk nkAO
WodiSk nkAOj, kï my; § we;' ix.; mrudKqj ;o wl=ßka olajd we;'
nkAO IUPAC ku
H2O aqua
NH3 ammine
CO carbonyl
NO nitrosyl
N2 dinitrogen
O2 dioxygen
CH3CN acetonitrile
CH3NH2 methylamine
26
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
m%( [NiClBr(NH3)(CO)] ys IUPAC ku fokak
ms( Amminebromocarbonylchloronickel(II)
fuys § nkAO wldrdÈ wkqms<sfj<g fm< .iajd we;s w;r tys TlaislrK wxlh jk
+2 ^fyda +II& jryka ;=< § we; ixlS¾K wKqfõ fyda whkfha kfuys lsisu
ysia;ekla fkdue;s nj ie,lsh hq;=hs
^3& ixlS¾K wekdhk kï lsÍfï oS uOH f,dayfha ku ‘ate’ m%;Hfhka wjika
flf¾ WodyrK f,i ialekaähï ialekafâÜ f,i o ghsfÜkshï
ghsgfkaÜ f,i o fl%dañhï fl%dafïÜ f,i o kï lrhs
ms( tetrachlorozincate(II)
^4& tlu j¾.fha nkaO lsysmhla we;súg kug l,ska di, tri, tetra, penta, hexa,
hepta, octa, nona, deca .....hk m%;Hhka fhdod .kshs WodyrKhla f,i
ms( Triamminetrichlorocobalt(III)
27
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
^5& nkaO wldrdos wkqms<sfj<g ieliSfï § l,ska fhdok m%;Hhka (prefix) fkd
i,lkq ,nhs
[CoFI2(NH3)3] = triamminefluorodiiodocobalt(III)
(a) [V(NH3)6]3+
(b) [MnBr(CO)5]
(c) [Fe(OH)(H2O)5]SO4
(d) [CoCl(CN)(NO2)(NH3)3]
28
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
m%( my; ixlS¾K wekdhkj, IUPAC kï fokak
(a) [TiCl5]
(b) [VCl6]2
(c) [MnO4]
(d) [Fe(CN)6]4
(e) [CoCl4]2
(f) [Ni(CN)4]2
(g) [CuI4]2
ms(
(a) Pentachlorotitanate(IV) ion
(b) Hexachlorovanadate(IV) ion
(c) Tetraoxomanganate(VII) ion
(d) Hexacyanoferrate(II) ion
(e) Tetrachlorocobaltate(II) ion
(f) Tetracyanonickelate(II) ion
(g) Tetraiodocuprate(II) ion
idrdxYh
29
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
ixlS¾K wKqjla$whkhla kï lsÍfï § nkaOj, wdfrdamKh fkd i,lñka
wldrdÈ wkqms<sfj<g m<uqj i|yka lrk w;r miqj f,dayh o tys TlaislrK
wxlh ^frdau b,lalñka& iu`. i|yka lrkq ,efí nkaO wldrdÈ
wkqms<sfj<g ilia lsÍfï § fmr m%;H fkd i,lkq ,efí
tl u nkaOhka lsysmhla we;súg di, tri, tetra, penta. hexa, hepta, octa, nona,
deca jeks m%;H ku iu`. Ndú;d flf¾
wruqKq
fuu ieish wOHhkh l< miq my; oE isÿ lsÍug Tng yelsúh hq;= h
30
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
ls%hdldrlu
(a) Na2[Fe(CN)5NO]
(b) K3[Ag(S2O3)2]
(c) [Mn(CH3)(CO)5]
(d) [Fe(NCS)][CuCl4]
(e) NaFe[Fe(CN)6]
(f) K2Cu[Fe(CN)6]
(g) Fe4[Fe(CN)6]3
(a) Triaquadinitronitritocobalt(II)
(b) Potassium hexacyanonickelate(II)
(c) Ammonium hexachloroplatinate(IV)
(d) Dibromotetraammineplatinum(IV) nitrate
(e) Potassium tetrafluorooxochromate(V)
(f) Dichlorodinitrosylcopper(II)
31
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
4. 3d-uQ,øjHhkays m%;sls%hd
ye|skaùu
1 jk yd 2 jk ieishkays § d-f.dkqfõ uQ,øjHhkays uQ,sl ixl,am iy fN!;sl .=K
ms<sn|j wms idlÉPd lf<uq' 3 jk ieisfha § ix.; ixfhda.hkays kï ,shk wdldrh
ms<sn|j W.;af;uq' fuu ieisfha § 3d-uQ,øjHhkays iuyrla uQ,sl m%;sls%hd ms<sn|j
úfYaIfhka u" c,h" jd;h ^Tlaiscka&" ye,ck" fmdÿ wï, iy NIau iuÕ tajdfha
m%;sls%hd ms<sn|j i,lkq ,efí' s-f.dkqfõ uQ,øjH fuka fkdj d-f.dkqfõ
uQ,øjHhka úúO TlaislrK wjia:d fmkajk w;r j¾Kj;a ixfhda. we;s lrhs'
Ti(s) + 2 H2O(g)
TiO2(s) + 2 H2(g)
3 Fe(s) + 4 H2O(g)
Fe3O4(s) + 4 H2(g)
Zn(s) + H2O(g)
ZnO(s) + H2(g)
c,Sh ixlS¾K
wdka;ßl f,day ,jK c,fha Èh ù c,Sh ixlS¾K fok w;r" c, wKqfõ Tlaiscka
odhl mrudKqj f,i ls%hd lrhs' oaú ixhqc (M2+) iy ;S% ixhqc (M3+) wdka;ßl f,day
[M(H2O)6]n+ wdldrfha wIag;,Sh c, wKq 6 la iys; (fylaidwelajd) ixlS¾K we;s
lrhs (n = 2, 3; M = Cr, Mn, Fe, Co, Ni, Cu Zn). Wod : [Fe(H2O)6]Cl3 , [Mn(H2O)6]Cl2
32
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
iy [Cu(H2O)6]SO4. [M(H2O)4]n+ c, wKq y;rla iys; ixlS¾K (fgÜrdwelajd
ixlS¾Kh) o mj;S.
n+
OH2
H2O OH2
M
H2O OH2
OH2
[M(H2O)6]n+
ls%hdldrlu
4.1 hlv u, ne|Su hkqfjka woyia jkafka l=ula o@ fuu ls%hdj,sfha § we;sjk
hlv wvx.= ixfhda. fudkjd o@
4 Sc(s) + 3 O2(g)
2 Sc2O3(s)
4 V(s) + 5 O2(g)
2 V2O5(s)
4 Cr(s) + 3 O2(g)
2 Cr2O3(s)
4 Cu(s) + O2(g)
2 Cu2O(s)
33
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
ls%hdldrlu
4.2 uex.kSia Tlaiscka ;=< oykh ù Mn3O4 ,nd foa' fuu m%;sls%hdj i|yd ;=,s;
iólrKh ,shkak.
Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn O.N.
Cu2O +1
TiO VO MnO FeO NiO CuO ZnO +2
Sc2O3 Ti2O3 V2O3 Cr2O3 Mn2O3 Fe2O3 Co3O4 +3
TiO2 VO2 CrO2 MnO2 NiO2 +4
V2O5 +5
CrO3 +6
Mn2O7 +7
ls%hdldrlu
2 Sc(s) + 3 X2(g)
2 ScX3(s) (X = F, Cl, Br, I)
Ti(s) + 2 X2
TiX4 (X = F, Cl, Br, I)
34
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
fl%dañhï f,dayh iu`. ye,ck idudkH ;;ajhka hgf;a ls%hdlr fl%dañhï^III)
fya,hsv idohs' Wod: CrF3(s) (fld<), CrCl3(s) (r;=-oï), CrBr3(s) (b;du;a ;o fld<)
iy CrI3(s) (b;du;a ;o fld<).
2 Cr(s) + 3 X2
2 CrCl3(s) (X = F, Cl, Br, I)
Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn O.N.
VF2 CrF2 MnF2 FeF2 CoF2 NiF2 CuF2 ZnF2 +2
ScF3 TiF3 VF3 CrF3 MnF3 FeF3 CoF3 +3
TiF4 VF4 CrF4 MnF4 +4
VF5 CrF5 +5
CrF6 +6
Cr^s& + 2 HCl^aq&
Cr2+^aq& + 2 C l ^aq& + H2^g&
Cu^s& + H2SO4^aq&
Cu2+(aq& + 2 SO42 ^aq& + H2(g&
35
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
hlv f,dayh ;kql i,a*shqßla wï,fhys Tlaiscka ke;s úg myiqfjka Èh ù ic,
Fe(II) whkh iuÕ H2 wvx.= ødjKhla ,nd foa' Tlaiscka we;s úg iuyrla Fe(II),
Fe(III) njg TlaislrKh fõ'
Fe(s) + H2SO4(aq)
Fe2+(aq) + SO42(aq) + H2(g)
2 Ti(s) + 12 HF(aq)
2 [TiF6]3(aq) + 3 H2(g) + 6 H+(aq)
idudkH WIaK;ajfha § ghsfÜkshï f,dayh Lksc wï, yd m%;sls%hd fkd lrk kuq;a
WKq yhsv%laf,daÍla wï,h yd m%;sls%hd lr ghsfÜkshï(III) ixlS¾K idohs'
Cl
M
Cl
Cl
Cl
[MCl4]
M = Cu, Zn
CuCl2(s) + 2 HCl(aq)
[CuCl4]2(aq) + 2 H+(aq)
MnCl2(s) + 2 HCl(aq)
[MnCl4]2(aq) + 2 H+(aq)
c,h iuÕ ;kql lsÍfï § [CuCl4]2- whkh" ks,a meye;s c,Sh ixls¾K whkhla jk
[Cu(H2O)6]2+ njg mßj¾;kh l< yels h'
[Cu(H2O)6]2+(aq) + 4 Cl(aq)
[CuCl4]2(aq) + 6 H2O(l)
ly ks,a
4.5 NIau iuÕ m%;sls%hd
36
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
idudkHfhka 3d-uQ,øjH NdIañl ødjKhkag tfrysj m%;sls%hdYS,S fkdfõ' ialekaähï
NaOH iuÕ m%;sls%hd fldg Na3[Sc(OH)6] iy yhsv%cka ,nd foa'
ghsfÜkshï idudkH ;;a;aj hgf;a § fyda r;al< úg fyda NIau iuÕ m%;l s s%hdjla
fkd fmkajhs' jefkaähï f,dayh øj jQ f,day yhsfv%dlaihsvhkag m%;sfrdaë fõ'
ksl,a c,Sh fidaähï yhsfv%dlaihsv iuÕ m%;sls%hd fkd lrhs'
Cu2+(aq& + 4 NH3^aq&
[Cu(NH3)4]2+^aq& ^;o ks,a&
NiSO4(aq& + 4 NH3^aq&
[Ni(NH3)4]SO4^aq& ^ks,a&
wdka;ßl f,dayhkays fndfyduhla c,Sh ixlS¾K" NaOH fyda c,Sh NH3 iuÕ
m%;sls%hd fldg wod< f,day yhsfv%dlaihsvh wjlafIam lrjhs' WodyrKhla f,i
CrCl3(aq) + 3 NH3(aq)
Cr(OH)3(s) ↓(ks,g yqre fld<& + 3 NH4Cl(aq)
CrCl3(aq) + 3 NaOH(aq)
Cr(OH)3(s) ↓ + 3 NaCl(aq)
37
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
ZnSO4(s) + 2 NH3(aq) + 2 H2O(l)
Zn(OH)2(s)↓ + (NH4)2SO4(aq)
[Zn(NH3)4]2+(aq) + 2 OH(aq)
Zn(OH)2(s) + excess NH3(aq)
idrdxYh
úoHq;a Ok;djh wêl laIdr f,day, c,h iuÕ m%pKav f,i m%;sls%hd fldg
yhsv%cka iy f,day yhsfv%dlaihsâ ,ndfohs'
wruqKq
fuu ieish wjidkfha oS Tng my; oE lsßug yelshdj ;sìh hq;=h'
c,h" Tlaiscka" ye,ck" wï, iy NIau iu. wdka;ßl f,day" m%;sls%hd lrk
;;a;ajhka iy M, ms<sn|j úia;r lsrSug
ls%hdldrlu
4.4 ghsfÜkshïys oajHdx.S Tlaihsv ;=fkys wKql iQ;% ,shkak' ghsfÜkshï f,dayh
yqud,h yd m%;sls%hd fldg ksmojkafka l=uk ghsfÜkshï Tlaihsvh o@
4.5 yqud,h iuÕ m%;sls%hd fkd lrk wdka;ßl f,day ;=kla kï lrkak'
38
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
4.6 tla wdldrhl f,day Tlaihsv muKla we;s lrk 3d-uQ,øjH fol fudkjd o@
39
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
5. wdka;ßl f,day ksiaidrKh iy m%fhdack
ye|skaùu
1 isg 4 olajd ieishkays § d-f.dkqfõ uQ,øjHhkays ridhkh ms<sn|j tajdfha
fN!;sl ridhksl iy W;afma%rl .=K iy f,day ixlS¾K kdulrKh hkdÈh
wdjrKh jk mßÈ wms idlÉPd lf<uq. wdka;ßl f,day jeo.;a ld¾hka rdYshla bgq
lrhs. WodrKhla f,i ñksid ;=< Tlaiscka mßjykh lrk hlv wvx.= ySï (Haem)
tallh. Ôj moaO;sh ;=< yuqjk tkaihsuj, ls%hdldÍ fldgfiys (active sites)
fndfyduhla 3d-uQ,øjH wvx.= fõ. úgñka B12 j, fldfnda,aÜ whkhla wka;¾.; h.
fuu ieisfha § wdka;ßl f,day ksiaidrKh i|yd Ndú;d lrkq ,nk l%u iy
tajdfha m%fhdack ms<sn|j fláfhka wOHhkh lrkq ,nk w;r hlv iy fldm¾
ms<sn|j úfYaI wjOdkhla fhduq lrkq ,efí.
5.1 meje;au
mDÓú lfndf,a jvd;a nyq, 3d-uQ,øjHh hlv (Fe) fõ. th uq¿ lfndf,ys
ixhq;sfhka 6% la muK fõ. B<Õg jvd;a nyq, 3d-uQ,øjH jkqfha ghsfÜkshï
(0.6%) iy uex.kSia (0.1%) fõ. b;sß uQ,øjHhka (V, Cr, Co, Ni iy Cu) úr, jk
w;r iq¿ jYfhka me;sÍ we; (0.01% jvd wvqfjka). 3d-uQ,øjHhka fndfyduhla
mj;skafka tajdfha Tlaihsv" c,Sh Tlaihsv" ldnfkag" i,af*ag iy wdifkag f,i h'
3d-uQ,øjHhkays uQ,sl Lksc iy wfkl=;a m%Nj j.=j 5.1 ys § we;.
40
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
mDÓú lfndf,ys 3d-uQ,øjHhkays nyq,;djh 5.2 j.=fjys § we;.
O 46 Cl 0.1
Si 28 Cr 0.04
Al 8.1 C 0.03
Fe 5.1 V 0.02
Ca 3.6 Ni 0.008
Na 2.9 Cu 0.007
K 2.6 Co 0.002
Mg 2.1 Pb 0.001
Ti 0.6 Sc 0.0005
Mn 0.1 Zn 0.0001
uQ,øjH nyq,;djh
mDÓú lfndf,ys jvd;a nyq, j mj;sk uQ,øjHhka jkqfha Tlaiscka" is,slka iy
we¨ñkshï h. mDÓú lfndf,ys mj;sk jvd;a u nyq, s-f.dkqfõ uQ,øjHhka jkqfha
Ca, Na, K iy Mg h. Ca, K, Na iy Mg, ñksia isrefrys mj;sk jvd;a u iq,N f,day
fõ.
ms H, O, C iy N
41
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
5.2 ksiaidrK l%u
wdka;ßl f,day m%Odk jYfhka mj;skafka i,a*hsv iy Tlaihsv f,i h' m%;sls%hdYS,S
nfjka wvq (Wod: Cu, Au, Pt) uQ,øjH ixfhdackh fkdjQ uQ,øjH f,i mj;S' f,day
ksê TlaisyrKh lsÍug ldnka fyda ldnka fudfkdlaihsâ fyda yhsv%cka fyda
m%;sls%hdYS,s f,day my; oelafjk wdldrhg fhdod .; yel.
MO(s) + C(s)
M(s) + CO(g)
MO(s) + CO(g)
M(s) + CO2(g)
MO(s) + H2(g)
M(s) + H2O(l)
TiCl4(l) + 2 Mg(s)
Ti(s) + 2MgCl2(s)
3 ixY=oaO ksê ^f,day Tlaihsv fyda fya,hsv& f,day njg TlaisyrKh l< hq;=
fõ. Tlaisydrlh (Wod : C, CO, H2, Al wdÈh) f;dard .ekSu wd¾Ól ;;a;ajh
fuka u ridhksl idOl uÕska o md,kh jk w;r wjYH f,day ixY=oaO;djh
u; o r|d mj;S.
4 Tlaisydrlh f,i fldala Ndú;d lsÍfï § m%Odk wmøjH f,i ldnka mj;S.
ldnka bj;a lsÍu, wixY=oaO f,dayh jdhq Odrdjla ;=< r;alsÍfuka isÿ lrkq
,efí. ;jÿrg;a msßisÿ lsÍu úoHq;a úÉfþokh u.ska isÿlr .; yels h (Wod:
Cu, Ag, Cr wdÈh).
hlv ksiaidrKh
hlv hkq jvd jeo.;a f,day w;ßka tl ls. th iajNdjfha § Tlaihsv fyda i,a*hsv
f,i mj;S. WodyrK f,i ysughsÜ Fe2O3; ue.akghsâ Fe3O4 iy whka mhsrhsÜia
FeS2. hlv Tlaihsv, ldnka fudfkdlaihsâ u.ska TlaisyrKh lsÍfuka hlv ,nd.;
yels h.
Fe2O3(s) + 3 CO(g)
2 Fe(s) + 3 CO2(g)
42
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
wuq hlv, C ^fldala& iy CaCO 3
CaO(s) + SiO2(s)
CaSiO3(l)
øj whka W!Iaulfhka bj;g f.k wÉpq (moulds) ;=<g jd;a;= l< yels h. th
msßisÿ fkd jk neúka th “wuq hlv” (pig iron) f,i y÷kajhs. idudkHfhka
fndfyduhla øj hlv jdfka njg m;a flf¾. fuh wixY=oaO øj hlv ;=<ska
Tlaiscka heùfuka isÿ lrkq ,efí. Tlaiscka u.ska ldnka iy fmdiamria jeks
wmøjH tajdfha Tlaihsv njg TlaislrKh lrk w;r øj hlv fj;ska jdhq fyda
f,dafndr fj;g wjfYdaIKh lrùfuka bj;a lrkq ,efí. hlv ;=< ldnka wvx.=
m%udKh u.ska hlvj, iajNdjh ks¾Kh lrhs.
43
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
fldm¾ ksiaidrKh
øj ksiaidrKh ^ixlS¾K ldrlhla Ndú;fhka Cu2+ whk idkaø lsÍu& iy bka miqj
isÿlrkq ,nk úoHq;a úÉfþokh u.ska ridhksl ødjKhlska (Cu2+) fldm¾
,nd.ekSu.
úreùu
idkaø lrk ,o ksêh is,slka vfhdlaihsâ ^is,sld& iy jd;h ^fyda Tlaiscka& iuÕ
W!Iaulhl fyda W!Iaul fY%aKshla ;=< m%n, f,i r;alrkq ,efí.
fuu ls%hdj,sfha §s le,afldmhsrhsÜys we;s hlv ^whka& bj;a lrkq ,nk w;r
whka(II) is,sflaÜ f,dafndr njg mßj¾;kh flf¾.
le,afldmhsrhsÜ ;=< we;s fndfyduhla i,a*¾ i,a*¾vfhdlaihsâ jdhq njg m;a fõ.
fuh iam¾Y ls%hdj,sh u.ska i,a*shqßla wï,h ksmoùu i|yd Ndú;d lrhs.
Y=oaO lsÍu
by< ;;a;ajfha fldm¾ ,nd.ekSu i|yd úoHq;a ridhksl l%u u.ska isÿlrk
ls%hdj,sfhys wjidk wÈhr fuh fõ.
2 CuFeS2 + 2 SiO2 + 4 O2
Cu2S + 2 FeSiO 3 + 3 SO2
ksmojk ,o fldm¾(I) i,a*hsv wjidk jdhq Odrdj u.ska fldm¾ njg m;a lrhs.
Cu2S + O2
2 Cu + SO2
44
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
m% by; úoHq;a Y=oaO lsÍu i|yd lef;dav iy wefkdav m%;sls%hd ,shkak.
ms Cu2+^aq& + 2e
Cu^s& ^lef;dav m%;sls%hdj&
Cu^s&
Cu2+^aq& + 2e ^wefkdav m%;sls%hdj&
ldnka jdfka
mj;sk ldnka m%;sY;h wkqj ldnka j¾. wdldr ;=k ls '
i. uDÿ jdfka (mild steel)
ii. uOH jdfka (medium steel)
iii. wê ldnka jdfka (high carbon steel)
ldnka jdfkaj, oeä nj ldnka m%udKh jeäj;au jeä fõ.
45
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
u, fkdlk jdfka - Fe (73%) , Cr (18%), Ni (8%) iy C (1%)
gx.aiagka jdfka - Fe (81%) , W (18%) iy C (1%)
fldfnda,aÜ jdfka - Fe (90%) , Co (9%) iy C (1%)
uex.kSia jdfka - Fe (86%) , Mn (13%) iy C (1%)
ghsfÜkshï
ghsfÜkshï wfkl=;a d-f.dkqfõ uQ,øjHhkag jvd >k;ajfhka wvq h. Ti f,dayh
iy tys Al wvx.= ñY% f,day, .=jka hdkd l¾udka;fha § jeä jYfhka ^.=jka ñihs,
iy fcÜ tkaðka ksmoùu& Ndú;d fõ. u, fkd lk jdfkaj,g jvd jeä úLdok
m%;sfrdaë;djhla Ti j,g we;. we,alSk nyq wjhùlrKfha § iy-W;afm%arlhla
(co-catalyst) f,i TiCl4 iy TiCl3 Ndú;d lrhs. TiO2 ;Ska;" lvodis" ma,diaála"
rEm,djkH øjH" lD;s%u fl¢ iy frÈms<s ksIamdokfha § iqÿ j¾Klhla f,i Ndú;d
lrhs. Ti, jdfka fuka u Yla;su;a h, kuq;a 45% la muK ieye,a¨ h. th 60% lska
muK Al j,g jvd nrjk kuq;a fo .=Khla muK Yla;su;a h.
46
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
jefkaähï
SO2, SO3 njg TlaislrKfha § W;afm%arlhla f,i V2O5 Ndú;d lrhs.
f*frdajefkaähï (ferrovanadium) ñY% f,dayh (50% Fe) ÿkq f,i o wêfõ.S lmk
WmlrK i|yd o Ndú;d lrhs.
fl%dañhï
f*dfrdfl%daï (ferrochrome) ñY%f,day u, fkdn¢k jdfka (12-26% Cr) iy WmlrK
jdfka (tool steel) (3-6%Cr) ksmoùug Ndú;d lrhs. úoHq;a f,daydf,amk wdrlaIs;
wdf,amkhla f,i o Cr Ndú;d lrhs. Cr2O3 yß; j¾Klhla f,i Ndú;d lrk w;r
fl%daï-fld<" fl%daï-;eô,s" fl%daï-ly iy fl%daï-r;= PbCrO4 u; mokï jQ ish¨ u
j¾Kl fõ.
uex.ksia
KMnO4 hkq wdï,sl ødjKhkays § m%n, Tlaisldrlh ls. tfia u th ÿn, úIîc
kdYlh ls.
hlv
jdfka ksmoùug hlv Ndú;d lrhs. WodyrKhla f,i u, fkdlk jdfka" uex.ksia
jdfka" fldfnda,aÜ jdfka" gx.aiagka jdfka' Na2[Fe(CN)5NO] ^fj<| kduh Nipride&
hkq wê reêr mSvkh (hypertension) iy jdysKS m%idrKh (vasodilation) i|yd Ndú;d
lrk wldnksl T!IOh ls. N2 iy H2 u.ska NH3 ksIamdokh lsÍfï § ^fyan¾ l%uh&,
Fe fyda Fe2O3 W;afm%arlhka f,i Ndú;d lrhs.
fldfnda,aÜ
Cr iy W iuÕ Co ñY% f,day idok w;r wê fõ.S, wê n/;s ls%hd, wê WIaK;aj
lmk WmlrK i|yd Ndú;d lrhs. iuyrla ,jK Y; j¾I .Kkdjl isg §ma;su;a
iy È.= l,amj;sk ks,ameyehla iys; fmdaisf,aka ùÿre, ueá NdKav, msÕka, .fvd,a
iy tkeu,a ksmoùug Ndú;d lrhs. Co-60 lD;s%u iuia:dkslhla jk w;r jeo.;a
.eud lsrK m%Njhla fõ. fuh b;du;a u wvqfjka mj;sk øjHhls (tracer). th
f¾äfhda m%;sldrlhla f,i Ndú;d lrhs. fldfnda,aÜ laf,darhsâ ødjKhla
ixiaf,aIl ;Ska; (sympathetic ink) j¾.hla f,i Ndú;d lrhs.
ksl,a
ud.ßka ksmoùfï § t<j¿ f;,a >k lsÍu i|yd ksl,a Ndú;d lrhs. yhsv%csfkaia iy
hqf¾ia keue;s tkaihsuj, Ni wvx.= fõ. wdydr ksmoùu i|yd úI rys;, úLdok rys;
f,day wjYH úg Ni Ndú;d lrhs.
fldm¾
fldm¾, úoHq;a ikakdhlhla f,i o ñY% f,day jd;a;= lsÍu i|yd o ldis ksmoùu
i|yd o tys we;s ksIals%h;djh ksid c, k, i|yd o fhdod .kshs. fn%dafvlaia
(Bordeaux) {CuSO4 iy Cu(OH)2} bysh (spray) lDIsl¾udka;fha § È,Sr wdidok
je<elaùug Ndú;d lrhs. fldm¾ys ñY% Tlaihsv, wêikakdhl f,i Ndú;d lrhs
Wod. La2-xBaxCuO (4-y).
47
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
iskala
u,lEu je<elaùu i|yd hlv u; wdf,amkh lsÍu ^.e,ajkhsia lsrSu&; ñY% f,day
iE§u ^Wod: ms;a;,&; f,day fldgia jd;a;= lsÍu; negß bf,lafg%dav jeks tajd iskalays
m%fhdack fõ. È,sfik uqyqK;a (luminous dials) ie§ug" TV ;sr, X lsrK iy m%;s§ma;
myka ksmoùu i|yd ZnS Ndú;d lrhs' ñksidf.a iy i;=kaf.a jeãug o w;HdjYH
uq,øjHh ls. ;Ska;" rn¾ ksIamdok" inka iy rEm,djkH l¾udka;fha § ZnO Ndú;d
lrhs.
idrdxYh
mDÓú lfndf,ys we;s jvd;a u nyq, 3d-uQ,øjH whka iy ghsfÜkshï h.
Odrd W!Iaul ;=< § whka ksê CO u.ska TlaisyrK lrùfuka whka ksmojd
.kq ,efí. f,da fndr f,i wmøjH bj;a lsÍug yqKq.,a tl;= lrkq ,efí.
wruqKq
48
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
ls%hdldrlu
5.9 ;dm f,day ld¾ñl l%uh u.ska fldm¾ ksIamdokh lsÍfï mshjr 4 fudkjd o @
49
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
Glossary/.egmo újrKh
Alloys : Metallic substance made by mixing and fusing two or more
metals, or a metal and a nonmetal, to obtain desirable
qualities such as hardness, lightness, and strength, e.g. brass,
bronze, steel, etc.
ñY% f,day : oDv;djh, ieye,a¨ nj iy Yla;su;a nj hk wNsu; ,laIK
,nd .ekSug f,day folla fyda jeä .Kkla, f,dayhla yd
wf,dayhla fyda ú,hkh lr ñY% lr idokq ,nk f,dayuh
øjH Wod( ms;a;,, f,dalv, jdfka
Group number : The number of a vertical column in the periodic table; there
are 18 groups.
ldKav wxlh : wdj¾;s;d j`.=fõ isria ;Srejlg wh;a wxlh. tys ldKav18
ls'
Melting point : The point at which the crystals of a pure substance are in
equilibrium with the liquid phase at atmospheric pressure.
øjdxlh : jdhqf.da,Sh mSvkh hgf;a § ixY=oaO øjHhl iaMál tys øj
l,dmh iuÕ iu;=,s;j mj;sk WIaK;ajhhs'
52
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
References
1. Inorganic Chemistry, 2nd Ed., D.F. Shriver, P. W. Atkins, C. H. Langford,
1994.
L.Gaus, 1995.
7. http://3.bp.blogspot.com/-b9iJER1-
wSI/VDOHAG3tWhI/AAAAAAAACdM/ah9m0q6kCn8/s1600/Blast-
Furnace.gif
53
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016
iïmdol uKav,h
fuys ish,q u mdG “Creative Commons” (CC 3.0) jdKsc fkdjk" iudkj fnod
yerSfï n,m;%hg hg;a h.
54
Y%S ,xld újd; úYajúoHd,hSh m%ldYkhls
2016