Trường THPT Chuyên LÊ HỒNG PHONG 2021 - 2022

§3. ĐƯỜNG THẲNG VUÔNG GÓC VỚI MẶT PHẲNG

I. Đường thẳng vuông góc với mặt phẳng

1) Định nghĩa :

Một đường thẳng gọi là vuông góc với một mặt phẳng nếu nó vuông góc với

mọi đường thẳng nằm trong mặt phẳng đó. Kí hiệu : d ⊥ ()

2) Định lí:

Nếu đường thẳng d vuông góc với hai đường thẳng cắt nhau a và b cùng nằm trong

mp() thì d ⊥ ()

Ví dụ 7. Cho tứ diện SABC có đáy là tam giác ABC vuông tại B, SA ⊥ (ABC).

a/ Chứng minh BC ⊥ (SAB).

b/ Kẻ đường cao AH trong tam giác SAB. Chứng minh AH ⊥ (SBC).

...................................................................................
S
...................................................................................

...................................................................................

...................................................................................

...................................................................................

...................................................................................

................................................................................... A C

...................................................................................

................................................................................... B
...................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

Chương III. HÌNH HỌC Trang 95

Trường THPT Chuyên LÊ HỒNG PHONG 2021 - 2022

3) Hệ quả:

Nếu đường thẳng d vuông góc với hai cạnh của một tam giác thì d vuông góc

với cạnh thứ ba.

Ví dụ 8. Cho hình chóp S.ABCD có đáy là hình chữ nhật, SA ⊥ (ABCD). Gọi H, K lần

lượt là hình chiếu của A lên SB và SD.

a) Chứng minh AH ⊥ SC S

b) Chứng minh SC ⊥ ( AHK )

...............................................................................

...............................................................................
A D
...............................................................................

...............................................................................
B C
...............................................................................

...............................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

Chương III. HÌNH HỌC Trang 96

Trường THPT Chuyên LÊ HỒNG PHONG 2021 - 2022

II. Các tính chất.

Tính chất 1: Qua một điểm O cho trước, có duy nhất một mặt phẳng () vuông góc với

một đường thẳng a cho trước.

Tính chất 2: Qua một điểm O cho trước, có duy nhất một đường thẳng  vuông góc

với một mặt phẳng () cho trước.

Ví dụ 9. Cho hình chóp SABC với ABC là tam giác vuông cân đỉnh B, AB = a. SA ⊥

(ABC) và SA = a 3 . M là 1 điểm tuỳ ý trên cạnh AB. Gọi (P) là mặt phẳng qua M và

vuông góc với AB.

a) Xác định thiết diện do mặt phẳng (P) cắt hình chóp.

b) Cho AM = x (0 < x < a), tính diện tích của thiết diện đó theo a và x. Tìm x để

diện tích thiết diện có giá trị lớn nhất?

...................................................................................
S
...................................................................................

...................................................................................

...................................................................................

...................................................................................

...................................................................................
A C
...................................................................................

...................................................................................

................................................................................... B

...................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

Chương III. HÌNH HỌC Trang 97

Trường THPT Chuyên LÊ HỒNG PHONG 2021 - 2022

Mặt trung trực của đoạn AB :

Định nghĩa: M

Mặt trung trực của đoạn thẳng là tập hợp các điểm

cách đều hai đầu mút của đoạn thẳng đó.

O
Tính chất : A B

Mặt trung trực của đoạn thẳng vuông góc với đoạn

thẳng tại trung điểm của đoạn thẳng đó. Mặt phẳng này là duy nhất.

Trục của tam giác

d
Định nghĩa: Trục của tam giác là tập hợp tất cả những
M
điểm trong không gian cách đều ba đỉnh của tam giác.

Tính chất : Trục của tam giác vuông góc với mặt phẳng

chứa tam giác tại tâm của đường tròn ngoại tiếp tam A
C
giác.
O
➢ Chú ý: Hình chóp đều có trục là đường thẳng đi
B
qua đỉnh và vuông góc với đáy tại tâm của đáy.

Ví dụ 10.

Cho tứ diện đều ABCD cạnh a. Gọi O là tâm đường tròn ngoại tiếp tam giác BCD; I là

trung điểm AO. Tính độ dài các đoạn IB, IC và ID theo a; suy ra chúng vuông góc với
A
nhau từng đôi một.

.........................................................................

.........................................................................

......................................................................... I

......................................................................... D
B
......................................................................... O
.........................................................................
C
...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

Chương III. HÌNH HỌC Trang 98

Trường THPT Chuyên LÊ HỒNG PHONG 2021 - 2022

III. Liên hệ giữa quan hệ song song và quan hệ vuông góc của đường thẳng và mặt

phẳng

Tính chất 3:

a) Cho hai đường thẳng song song. Mặt phẳng nào vuông góc với đường này thì
a b
cũng vuông góc với đường kia.
a / /b 
  ( ) ⊥ b 
( ) ⊥ a 

b) Hai đường thẳng phân biệt cùng vuông góc với một mặt phẳng thì song song với

a ⊥ ( ) 

nhau. b ⊥ ()   a / /b
a  b 

Tính chất 4 :

a) Cho hai mặt phẳng song song. Đường thẳng nào vuông góc với mặt này thì cũng

vuông góc với mặt kia.

() / /() 
  a ⊥ ()
a ⊥ ( ) 

b) Hai mặt phẳng phân biệt cùng vuông góc với một đường thẳng thì song song

với nhau.
a
( ) ⊥ a 
 
() ⊥ a   () / /()
()  () 

Tính chất 5 :
a b
• Cho đường thẳng a song song với mặt phẳng (). Đường

thẳng nào vuông góc với () thì cũng vuông góc với a.
a / / () 
b ⊥a 
b ⊥ ( ) 

• Nếu đường thẳng a và mặt phẳng () (không chứa a) cùng a  ( ) 


vuông góc với một đường thẳng thì chúng song song với a ⊥ b   a / /()
() ⊥ b 
nhau.

Chương III. HÌNH HỌC Trang 99

Trường THPT Chuyên LÊ HỒNG PHONG 2021 - 2022

Ví dụ 11. Cho hình chóp S.ABCD có đáy là hình vuông cạnh a; SA ⊥ (ABCD). Gọi M,

N lần lượt là hình chiếu của A lên SB và SD.

a) Chứng minh MN // BD và MN ⊥ (SAC).

b) Gọi K là giao điểm của SC với mặt phẳng (AMN). Chứng minh tứ giác AMKN có 2

đường chéo vuông góc với nhau. S

.............................................................................

.............................................................................
A D
.............................................................................

.............................................................................
B C
.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Chương III. HÌNH HỌC Trang 100

Trường THPT Chuyên LÊ HỒNG PHONG 2021 - 2022

IV. Định lí ba đường vuông góc

1/ Định nghĩa phép chiếu vuông góc :

Phép chiếu song song lên mặt phẳng () theo phương vuông góc với () gọi là

phép chiếu vuông góc lên mặt phẳng (), ta gọi tắt là phép chiếu lên ().

2/ Định lí ba đường vuông góc:

Cho đường thẳng a  () có hình chiếu lên mặt phẳng () là đường thẳng a’. Khi đó, một

đường thẳng b nằm trong () vuông góc với a khi và chỉ khi b ⊥ a’

a
A

a' A' B'

b


V. Góc giữa đường thẳng và mặt phẳng

Định nghĩa :

* Nếu đường thẳng a ⊥ () thì ta nói góc giữa a và () bằng 900.

* Nếu đường thẳng a không vuông góc với () thì góc giữa a và hình chiếu a’ của nó lên ()

gọi là góc giữa a và ().

Chú ý: Góc giữa đường thẳng và mặt phẳng không vượt quá 900.

00  (a,α)  900
a
A

M a'
H 

Chương III. HÌNH HỌC Trang 101

Trường THPT Chuyên LÊ HỒNG PHONG 2021 - 2022

Ví dụ 12.

Cho hình chóp S.ABCD có đáy là hình vuông cạnh a;

SA ⊥ (ABCD), SA = a 2

a) Tính góc giữa SC và mặt phẳng (ABCD)

b) Tính góc giữa SC và mặt phẳng (SAB)

c) Tính góc giữa SC và mặt phẳng (SAD) S

d) Tính góc giữa SB và mặt phẳng (SAC)

.............................................................................

.............................................................................

............................................................................. A D
.............................................................................

............................................................................. B C
.............................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Chương III. HÌNH HỌC Trang 102

Trường THPT Chuyên LÊ HỒNG PHONG 2021 - 2022

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Chương III. HÌNH HỌC Trang 103

Trường THPT Chuyên LÊ HỒNG PHONG 2021 - 2022

BÀI TẬP

Bài 15. Cho hình chóp SABCD có đáy là hình thoi tâm O. Biết SA = SC và SB = SD.

a) Chứng minh SO ⊥ (ABCD)

b) Gọi I,J lần lượt là trung điểm của AB, BC. Chứng minh IJ ⊥ (SBD).

Bài 16. Cho hình vuông ABCD. Gọi H, K lần lượt là trung điểm của AB, AD. Trên

đường thẳng vuông góc với (ABCD) tại H, lấy điểm S. Chứng minh rằng :

a) AC ⊥ (SHK)

b) CK ⊥ (SDH)

Bài 17. Cho hình chóp tam giác đều S.ABC có cạnh đáy bằng a 3 , cạnh bên bằng 2a .

Xác định và tính góc giữa cạnh bên và mặt đáy.

Bài 18. Cho hình chóp tứ giác đều S.ABCD có cạnh đáy bằng a 2 , cạnh bên bằng 2a.

Xác định và tính góc:

a) Giữa SC và AB.

b) Góc giữa cạnh bên và mặt đáy.

Bài 19. Cho hình chóp S.ABC có SA = SB = SC = a, ASB = 900, BSC = 600 và ASC =

1200. Gọi I là trung điểm cạnh AC. Chứng minh SI ⊥ (ABC).

Bài 20. Cho tứ diện ABCD có AB, BC, CD đôi một vuông góc với nhau và AB = a,

BC = b, CD = c.

a) Tính độ dài AD theo a,b,c.

b) Xác định điểm I cách đều A, B, C, D.

Bài 21. Cho tứ diện OABC có 3 cạnh OA, OB, OC đôi một vuông góc.

a) Chứng minh tam giác ABC có 3 góc nhọn.

b) Chứng minh rằng hình chiếu H của O lên (ABC) trùng với trực tâm tam giác

ABC.

1 1 1 1
c) Chứng minh rằng : 2
= 2
+ 2
+
OH OA OB OC 2

Chương III. HÌNH HỌC Trang 104

Trường THPT Chuyên LÊ HỒNG PHONG 2021 - 2022

Bài 22. Cho hình chóp S.ABC có SA ⊥ (ABC) và tam giác ABC không vuông. Gọi H

và K lần lượt là trực tâm của tam giác ABC và SBC. Chứng minh :

a) AH, SK và BC đồng qui.

b) SC ⊥ (BHK).

c) HK ⊥ (SBC).

Bài 23. Cho hình chóp S.ABCD có đáy là hình vuông cạnh a; SA ⊥ (ABCD) và SA = a.

Gọi I, K lần lượt là trung điểm của AB và SC. Chứng minh IS = IC = ID và suy

ra IK ⊥ (SDC)

Bài 24. Cho hình chóp SABC, có đáy là tam giác đều cạnh a; SA ⊥ (ABC) và SA = 2a.

Mặt phẳng (P) qua B và vuông góc với SC. Tìm thiết diện của tứ diện với (P) và

tính diện tích của thiết diện này.

Bài 25. Cho hình chóp SABCD, có đáy là hình thang vuông tại A và B với AB = BC =

a, AD = 2a; SA ⊥ (ABCD) và SA = 2a. Gọi M là 1 điểm trên cạnh AB. Mặt phẳng

(P) qua M và vuông góc với AB. Đặt AM = x (0 < x < a).

a) Tìm thiết diện của hình chóp với (P). Thiết diện là hình gì?

b) Tính diện tích thiết diện theo a và x.

Bài 26. Cho hình chóp SABCD, có đáy là hình vuông cạnh a, SA ⊥ (ABCD) và SA =

a 2 . Gọi (P) là mặt phẳng qua A và vuông góc với SB. Xác định và tính diện

tích thiết diện?

Bài 27. Cho tứ diện ABCD có AB ⊥ CD, AC ⊥ BD.

a) Chứng minh AD ⊥ BC.

(Tứ diện trên có các cạnh đối vuông góc với nhau, ta gọi đó là tứ diện trực tâm)

b) Chứng minh chân đường cao hạ từ 1 đỉnh trùng với trực tâm của mặt đối diện.

c) Chứng minh : AB 2 + CD 2 = AC 2 + BD 2 = AD 2 + BC 2

d) Chứng minh rằng bốn đường cao của tứ diện trực tâm đồng qui tại một điểm.

(Điểm đó gọi là trực tâm của tứ diện nói trên)

Chương III. HÌNH HỌC Trang 105

Trường THPT Chuyên LÊ HỒNG PHONG 2021 - 2022

Bài 28. Cho hình chóp S.ABC có đáy là tam giác đều cạnh a, SA = SB = SC =b. Gọi G là

trọng tâm tam giác ABC.

a) Chứng minh rằng SG vuông góc mp(ABC). Tính SG

b) Xét mặt phẳng (P) đi qua A và vuông góc SC. Tìm hệ thức liên hệ giữa a và b

để (P) cắt SC tại C1 nằm trong đoạn SC. Khi đó hãy tính diện tích thiết diện của

hình chóp S.ABC khi cắt bởi mặt phẳng (P).

Bài 29. Cho hình chóp S.ABCD, có đáy ABCD là hình vuông cạnh a; SA ⊥ ( ABCD )

và SA = a 6 . Tính góc giữa:

a) SC và (ABCD). b) SC và (SAB).
c) SB và (SAC). d) AC và (SBC)
Bài 30. Cho hình chóp S.ABCD, có đáy ABCD là hình vuông cạnh a, tâm O;
SO ⊥ ( ABCD ) . Gọi M, N lần lượt là trung điểm của các cạnh SA và BC. Biết

( MN,(ABCD)) = 60 .

a) Tính MN và SO. b) Tính góc giữa MN và (SBD).

Bài 31. Cho hình chóp S.ABCD, SA ⊥ ( ABCD ) và SA = 2a ; ABC là tam giác đều

cạnh a. Tính góc giữa: SB và (ABC); SC và (SAB).

Bài 32. Cho hình chóp S.ABCD có ABCD là hình thang cân đáy là BC, AD;
AB = BC = CD = a ; BAD =  nhọn; các đoạn SA, SB, SC, SD đều tạo với
(ABCD) một góc  . Gọi H là hình chiếu của S xuống ( ABCD ) . Tính SH.

Đừng thương tiếc hôm qua, đừng đợi ngày mai, đừng lảng tránh ngày hôm nay.

Ngạn ngữ Pháp

Chương III. HÌNH HỌC Trang 106