IG, YT: @juliaobiologii

Tkanki roślinne
Spis treści

1. Podstawa programowa

2. De nicja + podział tkanek

3. Charakterystyka tkanek twórczych

4. Charakterystyka tkanki stałych

5. Tkanki okrywające

6. Tkanki miękiszowe

7. Tkanki wzmacniające

8. Tkanki przewodzące

9. Utwory wydzielnicze

i
gi
Wszystkie zdjęcia w tym pliku są udostępnione zgodnie z dotyczącą ich licencją. Zabraniam
edytowania pliku i udostępniania go osobom trzecim bez mojej wiedzy oraz zgody.
lo
Dziękuję za zainteresowanie moimi materiałami - mam nadzieję, że okażą się dla Ciebie pomocne.
Jeśli masz jakiekolwiek uwagi dotyczące notatek - będę bardzo wdzięczna za feedback!
io
Miłej i owocnej nauki! 📗 ❤
ob

1. Podstawa programowa

Formuła 2015 Formuła 2023

lia
ju
@

2. De nicja + podział tkanek

• tkanka - zespoły komórek o wspólnym pochodzeniu i podobnej budowie, które współpracują ze sobą w
pełnieniu określonej funkcji

• tkanki najczęściej klasy kujemy ze względu na:

- budowę - jednorodne lub niejednorodne
- zdolność do podziałów - twórcze lub stałe
- pochodzenie - pierwotne lub wtórne
- funkcję - twórcze, okrywające, wzmacniające, przewodzące, miękiszowe (fotosyntetyzujące,
magazynujące, przewietrzające), wydzielnicze
- obecność komórek żywych - żywe lub martwe

Podział ze względu na budowę

• tkanki jednorodne - tkanki, które składają się z jednego typu komórek; np. tkanki miękiszowe i
wzmacniające (sklerenchyma, kolenchyma)
1
fi
fi
fi

 IG, YT: @juliaobiologii

• tkanki niejednorodne - tkanki, które składają się z komórek różnego typu; różnią się budową, ale są ze
sobą powiązane wspólną funkcją; np. łyko, drewno, epiderma

Podział ze względu na zdolność do podziałów

• tkanki twórcze - tkanki zbudowane z żywych, intensywnie dzielących się komórek; są to różnego
rodzaju merystemy; komórki tkanek twórczych, które tracą zdolność dzielenia się, ulegają zróżnicowaniu
w komórki tkanek stałych
• tkanki stałe - zbudowane z komórek zróżnicowanych i przystosowanych do pełnienia określonej funkcji

i
gi
Podział ze względu na pochodzenie
• tkanki stałe pierwotne - tkanki wywodzące się z merystemów
lo
pierwotnych; np. tkanka miękiszowa, epiderma, drewno
pierwotne, łyko pierwotne, tkanka wzmacniająca
• tkanki stałe wtórne - powstają na skutek działania merystemów
io
wtórnych; np. peryderma (korkowica), drewno wtórne, łyko
wtórne
• tkanki twórcze pierwotne - tkanki, które powstają bezpośrednio
ob

z tkanki zarodkowej (tkanka, budująca zarodki); np. merystemy

wierzchołkowe, merystemy interkalarne, kambium wiązkowe
• tkanki twórcze wtórne - tkanki, które powstają z komórek tkanek stałych, które wtórnie uzyskały
zdolność do podziałów; np. felogen, kalus, tkanka archesporialna, miazga
lia

Podział ze względu na funkcję

ju

• tkanki twórcze - odpowiadają za wzrost rośliny

• okrywające - chronią roślinę przed czynnikami zewnętrznymi i utratą wody wskutek parowania
• wzmacniające - zapewniają roślinie wytrzymałość mechaniczną
@

• przewodzące - odpowiadają za transport substancji (wody z solami mineralnymi, asymilatów) w obrębie

rośliny
• miękiszowe -
• tkanki/utwory wydzielnicze - wydzielają specjalne substancje

3. Charakterystyka tkanek twórczych

• inaczej merystemy; tkanka twórcza = tkanka merystematyczna

• ich komórki są żywe, zdolne do stałych podziałów
• z nich powstają inne tkanki

Mechanizm wzrostu (2023)

• wzrost dyfuzyjny ograniczony - zachodzi w liściach, kwiatach i owocach; odbywa się we wszystkich
miejscach organu; ustaje po osiągnięciu odpowiedniej wielkości i kształtu
• wzrost zlokalizowany nieograniczony - zachodzi w korzeniach i łodygach; odbywa się w określonych
miejscach; zachodzi przez całe życie rośliny dzięki temu, że jedna z powstałych komórek po podziale

 IG, YT: @juliaobiologii

zostaje komórką merystematyczną i może ulegać kolejnym

podziałom (a druga ulega specjalizacji i staje się komórką
tkanki stałej)

Cechy komórek tkanek twórczych:

• mają cienkie, wyłącznie pierwotne ściany komórkowe
• mają stosunkowo duże jądra komórkowe
• są słabo zwakuolizowane (mają kilka małych wakuol)
• przez całe życie zachowują zdolność do podziału
• ściśle do siebie przylegają
• zawierają proplastydy (pierwotna postać plastydów) MERYSTEM WIERZCHOŁKOWY KORZENIA
Autorstwa Luis Fernández García - Praca własna, CC BY-SA 2.5
es, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?
Merystemy pierwotne curid=1884132

• wykazują aktywność od stadium zarodkowego rośliny

• merystemy wierzchołkowe (stożki wzrostu) - znajdują się na szczytach łodyg i szczytach korzeni; dzięki
nim roślina przyrasta na długość (wydłużanie); wzrost na długość = wzrost elongacyjny; jest to wzrost
zlokalizowany nieograniczony
• merystemy wstawowe (interkalarne) - znajdują się w łodydze, u podstawy międzywęźli, nad nasadami

i
liści; powodują wydłużanie łodygi; dzięki nim roślina szybciej rośnie w porównaniu do pracy stożków,

gi
ponieważ roślina rośnie w kilku miejscach na raz; występują np. u trawy i skrzypów

Merystemy wtórne

• powodują przyrost łodygi i korzenia na grubość

• merystemy boczne:
lo
• powstają z komórek tkanek stałych, które wtórnie uzyskały zdolność do podziałów
io
• miazga międzywiązkowa (kambium) - wytwarza nowe komórki tkanki
przewodzącej; rozw a się pomiędzy łykiem i drewnem pierwotnym; w wyniku
podziałów komórek miazgi odkładane są do wnętrza nowe komórki drewna, a
ob

na zewnątrz łyka → roślina przyrasta na grubość

• miazga korkotwórcza (felogen) - wytwarza wtórną tkankę okrywającą, czyli
korek i pasma tkanki miękiszowej, czyli felodermę
• tkanka przyranna (kalus; merystem przyranny) - tworzy się w miejscach
lia

KALUS
uszkodzeń rośliny; uczestniczy w zasklepianiu uszkodzonych tkanek Autorstwa Jerzy Opioła - Praca
własna, CC BY-SA 3.0, https://
• tkanka zarodnikotwórcza (archesporialna) - znajduje się w zarodniach commons.wikimedia.org/w/
(woreczkach pyłkowych i ośrodku zalążka), gdzie uczestniczy w wytwarzaniu index.php?curid=25153080

zarodników; haploidalne zarodniki powstają dzięki mitotycznym podziałom

ju

komórek archesporu
@

4. Charakterystyka tkanek stałych

• komórki tkanek stałych są niezdolne do podziałów; są

zwykle większe od komórek merystematycznych
• w odróżnieniu do tkanek merystematycznych, komórki
tkanek stałych mają wykształcone chloroplasty (dojrzałe
plastydy)

5. Tkanki okrywające

• występują na powierzchni wszystkich organów roślinnych

• odpowiadają za kontakt rośliny z otoczeniem; chronią roślinę przez uszkodzeniami
mechanicznymi i wnikaniem drobnoustrojów chorobotwórczych
• są naturalnymi barierami ochronnymi
• do tkanek okrywających należą: skórka i korkowica

ij

 IG, YT: @juliaobiologii

Skórka
• pierwotna tkanka okrywająca
• jest to tkanka zbudowana z żywych, ściśle do siebie przylegających komórek
(co utrudnia wnikanie drobnoustrojów)
• okrywa ona młode organy o budowie pierwotnej
• skórka okrywająca pęd, czyli łodygi, liście i organy generatywne to epiderma, a
skórka pokrywająca korzeń to ryzoderma Autorstwa Emmanuel Boutet - Praca
własna, CC BY-SA 3.0, https://
commons.wikimedia.org/w/
Epiderma
index.php?curid=1378987

• najczęściej składa się z jednej warstwy komórek

• głównym zadaniem epidermy jest ochrona przed wysychaniem
• zewnętrzne ściany komórek epidermy są zazwyczaj grubsze i powleczone są ochronną warstwą kutyny
(to hydrofobowa substancja o charakterze lipidowym; jest składnikiem kutykuli)
• kutyna wraz z woskami tworzy ochronną warstwę, zwaną kutykulą; kutykula chroni roślinę przed
nadmiernym parowaniem wody, wnikaniem drobnoustrojów chorobotwórczych i urazami
mechanicznymi
• komórki epidermy zazwyczaj są pozbawione typowo wykształconych chloroplastów (wyjątek: rośliny
cieniolubne); są przezroczyste, co umożliwia przenikanie przenikanie światła do miękiszu asymilacyjnego

i
• wytworami epidermy są: aparaty szparkowe i włoski (włoski kutnerowe, czepne, parzące, kolce)

gi
• aparaty szparkowe - struktury umożliwiające kontrolowaną transpirację oraz wymianę tlenu i
dwutlenku węgla między wnętrzem rośliny a środowiskiem zewnętrznym; pojedynczy aparat
szparkowy składa się z dwóch komórek szparkowych, pomiędzy którymi znajduje się szparka;
lo
komórki te mają zdolność do zmiany kształtu pod wpływem zmiany uwodnienia (turgoru); aparaty
szparkowe znajdują się głównie na spodniej stronie liści i na niezdrewniałych (zielonych) pędach
rośliny
io
• włoski czepne - żywe struktury zakończone jednym lub kilkoma, haczykowatymi
wyrostkami; dzięki nim roślina może przyczepiać się do podłoża/podpór
• włoski kutnerowe (kutnerowate) - gęste, poplątane włoski; okrywają liście,
ob

łodygę i owoce u niektórych roślin; chroni roślinę przed zimnem, nadmiernym

parowaniem i zbyt silnym nasłonecznieniem
• włoski parzące - pełnią funkcję obronną - zabezpieczają roślinę przed
zgryzaniem przez zwierzęta; pod wpływem mechanicznego bodźca (np.
lia

dotknięcia) główka komórki się odłamuje, a inkrustowany krzemionką, ostry jak

igła koniec szyjki włoska wb a się w ciało, a sprężony pod ciśnieniem płyn WŁOSKI PARZĄCE
parzący jest wstrzykiwany; występują np. u pokrzywy zwyczajnej Autorstwa
Urtica_dioica_stinging_hair.jpg:
BYJPderivative work: Bff -
• kolce - sztywne, ostre wytwory epidermy oraz miękiszu; chronią roślinę przed
ju

Urtica_dioica_stinging_hair.jpg,
CC BY-SA 3.0, https://
roślinożercami commons.wikimedia.org/w/
index.php?curid=10423391

Ryzoderma (epiblema)

• pełni funkcje ochronną, uczestniczy w pobieraniu wody z solami mineralnymi

• występuje w młodych częściach korzenia
• komórki ryzodermy wytwarzają włośniki, które zwiększają powierzchnię
chłonną korzenia; włośniki to jednokomórkowe wyrostki
• komórki ryzodermy nie są pokryte warstwą kutykuli
• nie występują aparaty szparkowe
Autorstwa User:Micropix - Praca własna, CC
BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/
Korkowica (peryderma) w/index.php?curid=19006854
• korkowica zastępuje skórkę w łodydze i korzeniu u roślin wieloletnich
• jest to tkanka niejednorodna; składa się z 3 warstw: miazgi korkotwórczej
(felogenu), miękiszu (felodermy) i korka (felemu)
• miazga korkotwórcza (felogen) - tkanka merystematyczna; wytwarza dom wnętrza komórki felodermy,
a na zewnątrz komórki korka
• miękisz (feloderma) - warstwa komórek miękiszowych powstających wskutek odkładania się
komórek felogenu do wnętrza organu
• korek (felem) - zbudowany jest z martwych, ściśle przylegających do siebie komórek wypełnionych
powietrzem; ich ściany komórkowe są powleczone suberyną (substancja lipidowa, podobna do
4

ij

 IG, YT: @juliaobiologii

kutyny), dzięki czemu korek nie przepuszcza ani wody, ani powietrza; wymianę gazową umożliwiają
przetchlinki; korek chroni wnętrze rośliny przed utratą wody, uszkodzeniami mechanicznymi i wpływem
skrajnych temperatur

6. Tkanki miękiszowe

• znajdują się we wszystkich organach rośliny i z reguły stanowią ich główną część
• należą do tkanek stałych; mimo to ich komórki zachowują zwykle zdolność do podziałów; często dają
początek merystemom wtórnym
• tkanki miękiszowe zbudowane są z żywych komórek o cienkich ścianach i dużych wakuolach
• wyróżniamy: miękisz asymilacyjny, miękisz spichrzowy, miękisz zasadniczy i miękisz powietrzny
• cechą charakterystyczną jest występowanie przestworów międzykomórkowych

Miękisz zasadniczy

• wypełnia przestrzenie między innymi tkankami (zapchajdziura 🙂 )

• znajduje się głównie w młodych łodygach i korzeniach
• buduje też owocnie owoców mięsistych i płatki kwiatów

i
gi
Miękisz asymilacyjny

• jego komórki zawierają liczne chloroplasty; zachodzi w nim fotosynteza

• występuje w listach i łodyżkach mchów oraz w liściach i zielonych łodygach roślin naczyniowych
• wyróżniamy: lo
• miękisz palisadowy - rodzaj miękiszu asymilacyjnego; tworzy jedną lub kilka warstw zwykle w górnej
warstwie liścia, zwykle zaraz pod epidermą górną; jego komórki mają wydłużony kształt, są ustawione
io
prostopadle do powierzchni liścia
• miękisz gąbczasty - jego komórki, w odróżnieniu do miękiszu palisadowego, są ułożone luźno -
występują duże przestwory komórkowe, które ułatwiają wymianę gazową; komórki zawierają
ob

chloroplasty
• miękisz wieloramienny - występuje u roślin nagonasiennych; miękisz asymilacyjny u liści szpilkowych
zbudowany jest z komórek o grubych ścianach; występują wpuklenia do środka; przestwory
międzykomórkowe są niewielkie
lia
ju
@

MIĘKISZ ZASADNICZY MIĘKISZ PALISADOWY MIĘKISZ SPICHRZOWY - KORZEŃ

MIĘKISZ WIELORAMIENNY
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: I GĄBCZASTY
Autorstwa Clematis - Praca własna, CC BY
CC BY 3.0. 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/
index.php?curid=2835038

Miękisz spichrzowy

• magazynuje substancje odżywcze (skrobia, tłuszcze, białka)

• występuje w organach spichrzowych roślin - np. w owocach, nasionach, korzeniach
• odmianą miękiszu spichrzowego jest miękisz wodonośny; występuje u sukulentów (np. w łodygach
kaktusów, liściach agawy)

Miękisz powietrzny (aerenchyma)

• występuje u roślin wodnych
• tworzy przestrzenie wypełnione powietrzem, co zmniejsza ciężar rośliny (roślina
może unosić się na wodzie)
• umożliwia wymianę gazową, magazynuje CO2 i O2 Autorstwa User:Bb143143 - Fotogra a własna, CC
BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/
index.php?curid=10657776



fi

 IG, YT: @juliaobiologii

7. Tkanki wzmacniające

• tkanka zbudowana z żywych lub martwych komórek

• umożliwiają funkcjonowanie roślin w warunkach małej gęstości powietrza i porywistych wiatrów
• chronią roślinę przed złamaniem, zgnieceniem, rozerwaniem
• wyróżniamy kolenchymę i sklerenchymę

Kolenchyma (zwarcica)
• występuje w nadziemnych, rosnących organach roślin; u dojrzałych roślin
znajduje się w peryferycznych częściach łodyg i w ogonkach liściowych
• zbudowana jest z żywych, wydłużonych, ściśle do siebie przylegających
komórek; mają one nierównomiernie zgrubiałe ściany; ściana komórkowa
składa się z celulozy i pektyny
• komórki kolenchymy zawierają chloroplasty
• silne uwodnienie ścian komórkowych sprawia, że tkanka jest elastyczna
• w zależności od występowania zgrubień ściany komórkowej wyróżniamy kolenchymę kątową (gdy są
one w narożnikach) i płatową (gdy przebiegają wzdłuż ścian komórek)

i
gi
Sklerenchyma (twardzica)
• występuje w starszych, wyrośniętych nadziemnych i podziemnych częściach
rośliny
lo
• składa się z martwych komórek; pozbawione są protoplastu
• ściana komórkowa komórek jest gruba i zdrewniała (wysycona/inkrustowana
ligniną)
io
• sklerenchyma nadaje organom roślinnym odporność na rozciąganie,
ściskanie, zginanie, skręcanie
• w skład sklerenchymy wchodzą dla typy komórek:
ob

• włókna sklerenchymatyczne - są to wydłużone komórki zgrupowana w pasma i rozmieszczone w

obrębie innych tkanek; należą do nich włókna drzewne i włókna łykowe; nadają twardość
• sklereidy - różnokształtne komórki; zazwyczaj występują w obrębie tkanek miękiszowych; budują m.in.
wewnętrzne, twarde części owocni orzecha włoskiego (w ten sposób chronią zarodek przed
lia

uszkodzeniami i niekorzystnymi warunkami środowiska)

ju

8. Tkanki przewodzące

• typowe tkanki przewodzące występują u roślin naczyniowych, czyli

@

paprotników i roślin nasiennych

• transportują wodę z solami mineralnymi oraz asymilaty (związki organiczne)
• komórki tkanki przewodzącej są silnie, rurkowato wydłużone w kierunku
przewodzenia, mają liczne otwory i jamki i są połączone w funkcjonalne
ciągi
• wyróżniamy dwa rodzaje tkanek przewodzących: drewno i łyko By Nefronus - Own work, CC BY-SA 4.0, https://
commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=77033799

Drewno (ksylem)

• martwa tkanka niejednorodna - zbudowana jest z kilku typów

komórek
• transportuje wodę z solami mineralnymi od korzeni do pędów rośliny
• drewno zbudowane jest z kilku typów komórek, ale bezpośrednio w
transport zaangażowane są cewki i naczynia; ich ściany komórkowe
wysycone są ligniną, która umożliwia przyleganie wody do
powierzchni ścian oraz jej pionowy transport; nadaje też ścianom
komórkowym twardość (→ odporność na zgniatanie)

6 https://bio.libretexts.org/Bookshelves/
Introductory_and_General_Biology/
Book%3A_General_Biology_(Boundless)/
25%3A_Seedless_Plants/25.4%3A_Seedless_Vascular_Plants/
25.4B%3A_Vascular_Tissue%3A_Xylem_and_Phloem

 IG, YT: @juliaobiologii

• cewki (tracheidy) - występują u paprotników i

większości roślin nagonasiennych; są to martwe,
zdrewniałe i puste w środku, wydłużone i zwężone
na końcach komórki; cewki oprócz przewodzenia
wody nadają sztywność organom roślinnym; w ich
ścianach komórkowych znajdują się liczne jamki,
przez które przepływa woda

• naczynia (tracheje) - występują tylko u CEWKI

okrytonasiennych; są to długie przewody Autorstwa Oryginalnym przesyłającym był

AndiHolz z niemieckiej Wikipedii(Tekst

zbudowane z pustych komórek o zdrewniałych oryginalny: „A.G. Heiss, Innsbruck”) - A.G.

Heiss, CC BY-SA 3.0, https://
NACZYNIA
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o.,

ścianach komórkowych; w ścianach poprzecznych commons.wikimedia.org/w/index.php?

curid=3288451
licencja: CC BY 3.0.

znajdują się liczne jamki, którymi przepływa woda;

ściany podłużne zawierają jamki, którymi woda przedostaje się do sąsiednich naczyń

• włókna drzewne - są to martwe włókna sklerenchymatyczne; pełnią funkcję wzmacniającą

• miękisz drzewny - jedyny żywy element drewna; pełni funkcje spichrzowe

i
Łyko ( oem)

gi
• żywa tkanka niejednorodna
• transportuje związki organiczne między organami rośliny
• elementami przewodzącymi (elementami odpowiedzialnymi za transport) są komórki
lo
sitowe i rurki sitowe; protoplasty komórek przewodzących nie mają: jądra
komórkowego, rybosomów, aparatów Golgiego, elementów cytoszkieletu, mają
mało mitochondrium, a siateczka śródplazmatyczna jest słabo rozwinięta; mimo to
io
są komórkami żywymi - posiadają plastydy, które magazynują skrobię lub białko;
mała zawartość organelli umożliwia łatwiejsze przemieszczanie się substancji przez
poszczególne człony
ob

• komórki sitowe - występują u paprotników i roślin nagonasiennych; mają

wrzecionowaty kształt; są mniej wyspecjalizowane niż rurki sitowe; zawierają pola
sitowe - są one rozmieszczone nieregularnie (pola sitowe to pory znajdujące się w
ścianach komórkowych; przechodzą przez nie pasma cytoplazmy; ściany
RURKI SITOWE
lia

Źródło: Tomorrow Sp. z o.o.,

poprzeczne przypominają sita, ponieważ mają dużo otworów - stąd nazwa) licencja: CC BY 3.0.

• rurki sitowe - występują u roślin okrytonasiennych; są to żywe, wydłużone

komórki; komórki połączone w długie przewody zwane członami rurek sitowych; pola sitowe o dużych
porach umieszone są w ścianach poprzecznych, a o małych w ścianach podłużnych
ju

• komórki przyrurkowe - żywe, wydłużone komórki przylegające do członów rurek sitowych; zawierają
wszystkie organelle charakterystyczne dla komórki roślinnej; mają stosunkowo dużo mitochondriów;
@

ich główną funkcją jest zaopatrywanie rurek w ATP

• miękisz łykowy - żywa tkanka pełniąca funkcje spichrzowe
• włókna łykowe - martwe włókna sklerenchymatyczne pełniące funkcję wzmacniającą

9. Utwory wydzielnicze

• u roślin występują pojedyncze komórki lub zespoły komórek, które

wytwarzają wydzielają specjalne substancje - związki organiczne o różnych
funkcjach
• utwory wydzielnicze zewnętrzne - utwory wydzielające substancje za
zewnątrz organizmu; należą do nich:
• komórki wydzielnicze epidermy (włoski gruczołowe) uwalniające olejki
eteryczne (zwabianie zwierząt)
• miodniki wydzielające nektar; występują w kwiatach (zwabianie
zwierząt)
• hydratody wydzielające nadmiar wody; występują na powierzchni liści
• włoski trawienno-chłonne umożliwiające trawienie i wchłanianie
7

fl

 IG, YT: @juliaobiologii

schwytanych zwierząt; występują na powierzchni liści (np. u rosiczki)

• utwory wydzielnicze wewnętrzne - utwory wydzielające substancje, które są
gromadzone wewnątrz organizmu; należą do nich:
• rury mleczne wytwarzające sok mleczny (lateks) - funkcja obronna
• kanały żywiczne wytwarzające żywicę; żywica chroni przed wnikaniem do
wnętrza rośliny drobnoustrojów chorobotwórczych oraz zabezpiecza miejsca
uszkodzeń rośliny

i
gi
lo
io
ob
lia
ju
@