4.

BÖLÜM: BİLİMSEL
ARAŞTIRMADA VERİ
VERİ :
Veriler, "işlenmemiş kanıtlar" olarak araştırmanın
temel dayanağını teşkil ederler ve işlenerek anlam
çıkarmada, problemin çözümünü sağlayacak
sonuçlara varmada kullanılırlar.
Veri, bir problemin çözümüne hizmet edebilecek her
tür ölçüm, değer, olgu ve bilgi olarak tanımlanır.
Bunlar sözlü ve yazılı ifadeler olabileceği gibi şekiller,
resimler, eşya, modeller, rakamlar ve semboller de
olabilir.
Veri tanımını araştırırken karşımıza bilgi kavramı
ortaya çıkmaktadır. Bilgi , bir sürecin sonunda elde
edilebilen bir kavramdır. Yani verinin işlenmiş halidir.
O halde bilgiye ulaşmada en temel kavram ‘Veri’dir. 2
Veri Türleri:
Araştırmalarda kullanılan veriler, "olgusal veriler" ve
"yargısal veriler" olmak üzere iki grupta toplanmaktadır.

▪Olgusal veriler: Araştırmacının yorum ve

değerlendirmesini gerektirmeyen, herkes tarafından aynı
şekilde değerlendirilebilen verilerdir. Daha açık bir ifadeyle
kişisel yargılardan bağımsız, üzerinde herkesin
anlaşabileceği türden gerçeklerdir.(yaş, cinsiyet, vb.)

▪Yargısal veriler: Araştırmacının yorumu ile veri niteliği

kazanan, öznel yargılarla tanımlanabilen verilerdir. Tembel,
uyumlu, duygusal vb. gibi kişilik özellikleri bu verilere örnek
gösterilebilir. Sosyal araştırmalarda sosyal davranışlara ait
değerlendirmeler de bu veri türüne örnek olabilir.

3
Araştırmacının toplamış olduğu verileri anlamlı hale
getirmek, verilerin içinde gizli kalmış anlamları meydana
çıkarabilmek için çeşitli yollardan, istatistik yöntemlerinden
yararlanılması gerekmektedir.

Bu yollar, verileri sözlü olarak açıklama, tablolar halinde

gruplama, grafiklerle gösterme, çeşitli hesaplamalar yaparak
istatistiksel değerler halinde belirtme ve betimleme
şekilleridir.

Verileri anlamlı hale getirebilmek için yapılacak işlerin

başında onları sınıflamak ve sonuçları tablolar haline
getirmek gelir.
Bu tablolardan hangi tip verilere sahip olunduğunu, bunların
miktarlarını, dağılım şekil ve özelliklerini görmek
kolaylaşmaktadır. Bu yüzden verilerin sınıflandırılması büyük
4
▪Nicel Veri : Bir deneyin sayılabilir, ölçülebilir özelliğini veren
verilerdir. Sürekli nicel veri ve kesikli nicel veri olmak üzere iki türü
vardır.
l) Sürekli nicel veri: Ondalıklı değerler alabilen nicel verilerdir. Boy
uzunluğu, kilo,vs..
2)Kesikli nicel veri: Sayılarak elde edilen ve tam sayılı değerlerdir.
Nüfus, öğrenci sayısı, hane halkı sayısı...

▪Nitel Veri : Bir deneğin niteliklerini belirten verilerdir. Eğitim

durumu, ev sahibi olup olmama, vs… Nitel veriler iki gruba ayrılır.
▪Sınıflanabilen Nitel Veri: Birbirinden bağımsız isim bildiren,
kod ve numara ile gösterilebilen, sınıflara ayrılan verilerdir.
Taşıtlar: kara, hava ve deniz taşıtları, …
▪Sıralanabilen Nitel Veri: Belirli bir miktar belirtmeyen, bir sıra
ya da dereceye göre elde edilen verilerdir.
Öğrencilerin başarı durumu: pekiyi, iyi, orta…
Ordu rütbeleri: albay, yarbay, subay, astsubay , …

5
VERİ KAYNAKLARI: En genel biçimiyle veri kaynakları aşağıdaki
gibi gruplanabilir:

▪İnsanlar
▪Belgeler
▪Canlı ve cansız öteki varlıklar ve kalıntılar.

Kaynaklar ikiye ayrılır:

►Birincil veri kaynakları: İncelenmekte olan olayın gerçek tanığı
tarafından elde edilen veriler birincil verilerdir. Araştırmacının bizzat
edindiği verilerdir. Örneğin araştırmada anket yoluyla toplanan
veriler, elde ediliş bakımından birincil verilerdir.
►İkincil veri kaynakları: Birincil kaynaklardan oluşturulmuş veri
kaynaklarıdır. Daha önceden derlenmiş verilere ikincil veriler denir.
Örnek olarak herhangi bir konuda araştırma için(genellikle sosyal
bilimlerdeki araştırmalarda), araştırmacı yazarlardan birinin o konu
hakkındaki yayınlarından elde edilen veriler ya da deprem
araştırmalarını incelemek için rasathaneden alınan depremlere ait
veriler gösterilebilir.
6
 İKİNCİL VERİLER
İkincil Veri Türleri
Dokümantasyonel Çok kaynaklı Anket

Alan Çalışmaları
Yazılı Malzemeler
ÖR: İGM, DEİK ülke Sayımlar ÖR:
ÖR: Raporlar, Nüfus sayımı Genel
raporları, Dünya
e-postalar, Kitaplar, Sektörel Anketler
gazetesi sektör
Dergiler
raporları

Yazılı olmayan Zaman Serisi

Malzemeler Anketler ÖR:
Çalışmaları
Oda Anketleri,
ÖR: Televizyon, ÖR: Endüstri
Sendika Anketleri,
Radyo, Teyp kayıtları, raporları; DİE verileri
Basın Anketleri.
Video kayıtları Merkez Bankası
►İkincil verilerin üstünlük ve zayıflıkları:
Üstün yanları:
-Daha az kaynak (zaman ve para) gerektirmesi,
-Periyodik çalışmalara (longitudinal) olanak tanıması,
-Karşılaştırma ve sağlama yapma olanağı sunması: Elde edilen birincil
verilerle karşılaştırarak verilerin ne kadar sağlıklı olduğu, bütünü ne
derece temsil ettiğine dair bilgi edinilebilir.

Zayıf yanları:
-Araştırmacının ihtiyaçlarını karşılayamayacak nitelikte olmaları:
Araştırma sorusuna cevap verecek ikincil veriler mevcut olmayabilir.
-Bazı verilere ulaşmak pahalı olabilir (özellikle ticari amaçla veri
derleyen kuruluşların verileri),
-Çalışma, olması gerekenden ziyade verilerin elverdiği şekilde
tasarlanmak zorunda kalınabilir.

8
ARAŞTIRMA İÇİN BİRİNCİL
VERİLER
«Araştırmacının, çalışması için ihtiyaç duyduğu
özgün verileri değişik araçlar kullanarak
kendisinin toplaması ile oluşan verilere birincil
veri» denir.

1. Anket
2. Mülakat
3. Gözlem
4. Deney
1. ANKET YÖNTEMİ İLE VERİ ELDE EDİLMESİ
Anket , bir problemle ilgili olarak çeşitli kimselerin
bilgi, tecrübe ve düşüncelerini almak için yapılan
soruşturmadır.
Diğer bir ifadeyle "anket, belli bir araştırmanın
amacına uygun düzenlenmiş soru listesidir ".
Anket tekniğinde araştırmacı ile bilgi kaynağı
arasındaki iletişim yazı ile yapılır ve denek
kendisine yöneltilen yazılı soruları rahat bir şekilde
cevaplama imkanı bulur.
Anket tekniği araştırma yöntemleri arasında en çok
kullanılanıdır. Bunun sebebi kolay, ucuz ve bilgileri
doğrudan doğruya toplamaya uygun oluşudur.
10
Anket Süreci
1. Problemin ifade edilmesi
2. Deneklerin seçilmesi
3. Soru formunun düzenlemesi
4. Soru formunun geçerliliğinin sorgulanması
5. Form çalışma hakkında aşağıdaki bilgileri içeren bir mektubun yazılması
◦ Yapılan çalışmanın çok kısa olarak tanımlanması
◦ Amacın bir cümle ile belirtilmesi
◦ Kurum antetli kağıtların kullanılması
◦ İsimlerin, verilerin ve sonuçların izinsiz açıklanmayacağının belirtilmesi
◦ Formun en geç hangi tarihte doldurulup gönderilmesine ilişkin bilgi verilmesi
◦ Adı-soyadı yazılıp imzalanması
◦ Gerekirse pullu ve adresinizi içerir bir zarf eklenmesi
6. Formun dağıtılması
7. Takip çalışmaları yapılması
Anket Türlerinin Sınıflandırılması
Geleneksel Modern

Cevaplayıcını
n E- posta
•Postayla
•Faksla
•Elden
bırakıp alma
Araştırmacını
n Yönettiği İnternet
•Telefonla
•Biçimsel
mülakatla
Değişik Anket Yöntemlerinin
Tercihinde Kullanılabilecek Ölçütler
Kullanılacak anket yönetimin tercihinde, araştırmanın
amacı ve araştırma soruları belirleyici rol oynamaktadır.
Ayrıca
⚫ Cevaplayıcının özellikleri
⚫ Anket formunun “belirli bir kişiye” doldurtma gereği
⚫ Analiz için gerek duyulan denek sayısı
⚫ Veri edinebilmek için sorulması gereken soruların biçimi
⚫ Sorulması gereken soru miktarı faktörleri de göz önünde tutulur.
Anket İçeriğinin Oluşturulması

•Eleştirel Kaynak İncelemesi

•Araştırma Hipotez ve Soruları

•Soru Formu
Anket Formunun Düzenlenmesi
Soru Türleri
1. Açık Uçlu Soru : “Ekonomi hakkında ne
düşünüyorsunuz”
2. Liste Soru : Kendinizi aşağıdakilerden hangisiyle
tanımlarsınız”
Aşağıdaki aktiviteleri yapma sıklığınızı belirtiniz
1. Çok sık Bazen Nadiren
Tiyatro
Sinema
Spor
3. Kategori : Yaşınızı belirtiniz. :20-25 26-30……
4. Nicelik: Kaç yıldır bu işte çalışıyorsunuz.
5. Sıralama: Aşağıdakileri sizin için önem sırasına göre
sıralayınız.
Sorularda Kelime Seçimi
◦ Belirsizlikler : İşinizden ne zaman ayrıldınız? (Cevap ne
olacak)
◦ Hafıza (20 yıl önce mezun olan birine, Üniversite giriş
puanınız nedir?)
◦ Bilgi : Yolda yürüyen adama “Küresel mali politikalar
hakkında ne düşünüyorsunuz?”
◦ Çifte Soru “Size göre bu ürünün fiyatı ve kalitesi iyi
midir?
◦ Yönlendirici Soru “ Hükümeti başarılı bulmuyorsunuz
değil mi”
◦ Varsayımsal Soru “ Çocuklarınız hangi okula gidiyor”
◦ İncitici/Rahatsız Edici Sorular ve Hassas Konuları
Araştırmak “Din, medeni hal, yaş”. Anketin sonunda
olmalı.
⚫ Anketin Yapısı ve Görünüşü :Okunabilirlik, karmaşa,
soru numaraları, gerekirse ayrı bölümler, ideal
uzunluk vs.
⚫ Anketin Amacının Açıklanması: Anketin niçin
yapıldığı ve verilerin ne amaçla kullanılacağı.
⚫ Pilot Uygulama: En az 10 kişi önceden uygulamalı
MÜLAKAT YÖNTEMİ İLE VERİ ELDE EDİLMESİ

Anket yönteminin bir alt uygulaması olarak da

değerlendirilmektedir. Sözlü iletişim aracılığıyla veri elde
etme yöntemlerindendir.
Görüşmeyi yapan kişiye görüşmeci, görüştüğü kişiye ise
kaynak ya da cevaplayıcı denir.
Görüşmenin yapıldığı kişi ya da kişilere önceden hazırlanan
soruların sorulması ve karşılığında cevap alınması şeklinde
yürütülür.
Görüşmeci görüşeceği kişinin bulunduğu yere gider, anketi
uygular. Sorulara alınan yanıtlar genelde görüşmeci
tarafından, o an doldurulur.

18
⚫ Görüşmenin akıcılığının bozulmaması amacıyla
daha sonra doldurulması da mümkündür ancak
cevabın doğru ve tam hatırlanmamasının, yanlış
bilgi edimine yol açabileceği göz ardı
edilmemelidir.
⚫ Kişisel görüşme yöntemi toplum bilimciler
tarafından ve sosyal konularda sıkça kullanılır
Kişisel Görüşme Yöntemi Türleri

1. Görüşülen Kişi Sayısına Göre

Bireysel: Görüşmecinin sadece bir cevaplayıcı ile fiziksel

olarak aynı ortamda yürüttüğü görüşmelerdir. Kişilere özel
bilgiler derinlemesine elde edilir.
Grup: Görüşmecinin çok sayıda cevaplayıcı ile sürdürdüğü
görüşmelerdir. Sorulan sorulara ortak bir konuda birbirlerine
bağlı grup üyeleri, karşılıklı etkileşimde bulunarak cevap
verir. Kişiler kendi görüşlerini belirtirken başkalarının
görüşlerini de dinlerler ve yeni fikirler ortaya çıkar.
Görüşmecinin görevi de bu fikirleri toplamaktır. Grup
görüşmesiyle elde edilecek sonuç bu bireylerle tek tek yapılan
görüşmelerden elde edilecek toplam sonuçtan fazladır.

20
2. Kuralların Katılığına Göre

Yapılanmış: Ne tür soruların ne şekilde sorulup, hangi

verilerin toplanacağının önceden ayrıntılı olarak belirlendiği
görüşmedir. Görüşmecinin hareket özgürlüğü ve insiyatifi en
düşük düzeydedir. Cevapların denetimi, sayısallaştırılması ve
karşılaştırılması kolaydır.
Yarı yapılanmış: Sorulacak sorular ana hatlarıyla bellidir ve
gidişata göre derinleme soruları sorulur.
Yapılanmamış: Genel bir alanda var olan bilgiyi ortaya
çıkartmak için yapılır. Önceden belirlenmiş soru seti yoktur.
Yapılanmış görüşmenin tersine, verilerin değerlendirilmesi ve
karşılaştırılması oldukça güçtür.Yapılanmamış görüşmeler
daha çok araştırmaların başlangıç aşamalarında, pilot
çalışmalarda; soruna ilişkin önemli değişkenlerin
saptanmasında yardımcı olurlar. Kişiden derinlemesine bilgi
edinmek mümkündür.21
3. Görüşülen Kişiye Göre

Gözlem Birimi ile: Geniş kitleleri ilgilendiren konuların

incelenmesinde, sorunların ortaya çıkarılmasında tercih edilir. Bir
mahallede oy kullanan seçmen sayısının izlendiği araştırmada,
haneleri tek tek dolaşmak yerine, sandık başlarında görev alan
kişilerden; ya da bir bankanın müşterilerinin, bireysel emeklilik
hizmetine tepkilerinin incelendiği araştırmada, müşteri
temsilcileri yerine şube müdürlerinden bilgi alınması daha pratik
olacaktır.

Kitle Biriminin Gözlem Birimiyle Aynı Olduğu Durum: Bir

konu ya da problemle ilgili genel bilgi, tutum ve davranışların
öğrenilmesinde halkla; kişilerin kendileriyle görüşmeler tercih
edilir. Aromalı kahve üretmeyi düşünen bir kahve firması,
öncesinde halkın bu konuda nabzını yoklamak, hangi aromaları
beğendiğini öğrenmek ve elde edeceği sonuçlara göre üretim
yapmak ister.
22
2. GÖZLEM YÖNTEMİ İLE VERİ ELDE EDİLMESİ

Gözlem: Bir şeyi iyi anlamak için onun kendi kendine ortaya
çıkan çeşitli belirtilerini gözden geçirmektir. Bilimsel bir
amaca bağlı olmayan gözleme ‘doğal gözlem’ denir.
Araştırmada gözlem ise gerçek hayat içinde olup bitenlerin
araştırmacı tarafından izlenerek kaydedilmesi tekniğidir.
Gözlemde Olması Gereken Özellikler:
* Belirli bir araştırma amacına hizmet etmelidir.
* Araştırmacı tarafından önceden planlanmış bir faaliyet
olmalıdır.
* Gözlem sonuçları sistematik olarak Gözlem Formuna
kaydedilmelidir.
* Tutarlılık ve geçerlilik açısından gözlem sonuçları
kanıtlanabilmelidir.

23
Gözlem Çeşitleri:

●Süresine göre gözlem çeşitleri

●Yapısına göre gözlem çeşitleri
●Yapıldığı yere göre gözlem çeşitleri
●Uygulama biçimine göre gözlem çeşitleri

Süresine Göre Gözlem Çeşitleri

1-Sürekli gözlem: Sürekli gözlemde incelenen olay başından sonuna

kadar izlenir. Güneş tutulması gözlemi sürekli gözleme örnektir.
2-Zamanı gelince gözlem: Zamanı gelince gözlemde olay belirli bir
zaman kısıtı içinde gözlenir. Örneğin; yarasaların beslenme şekli
araştırılırken bu hayvanları sadece gece gözlemleriz. Çünkü gündüz
avlanmaz, uyurlar.
3-Aralıklı gözlem: Aralıklı gözlemde rasgele veya belirlenmiş zaman
aralıklarında yapılan gözlemlerdir. Bir makinenin belirli aralıklarla
gözlenmesi veya kolesterol problemi olan bir hastanın belirli aralıklarla
kontrol edilmesi buna örnek olarak verilebilir.

24
Yapısına Göre Gözlem Çeşitleri

1-Doğrudan doğruya gözlem: Duyu organlarımızla yapılan

gözlemdir.
Bir olayı gözlemlerken öncelikle duyma, görme gibi
duyularımızı kullanırız.

2-Araçla yapılan gözlem: Belli gözlemsel araçlar kullanılarak

yapılan gözlemdir.
Bilim adamlarının uzaydaki cisimleri gözlemlerken teleskop
kullanmaları, hücreleri incelemek için mikroskop
kullanmaları buna örnek verilebilir.

25
Yapıldığı Yere Göre Gözlem Çeşitleri

1-Doğal ortamında yapılan gözlem: Olayları doğal

ortamında gözlemleme biçimidir. Örneğin öğretmenlerle
öğrenciler arasındaki ilişkiyi gözlemlerken bunu doğal
ortamında yani sınıfta yapmalıyız.

2-Laboratuar ortamında yapılan gözlem: Olayları

laboratuar ortamında gözlemleme biçimidir. Laboratuar
ortamında yapılan tüm deneyler bir anlamda da gözleme
örnektir.

26
Uygulama Biçimine Göre Gözlem Çeşitleri

1-Dışarıda gözlemleme: Gözlenenin gözlemciyi görme

olasılığı olmadan gözlemleme biçimidir. Polislerin suçluları
sorgularken bir yüzü aynalı camla çevrilmiş sorgu odalarını
kullanmaları bu duruma örnektir.

2-Katılarak gözlemleme: Gözlemcinin gözlemlenen kişilerle

birlikte olduğu ve onlardan biri gibi davrandığı gözlem
biçimidir. Casusların, bilgi edinilmesi gereken gruplara katılıp
onlardan biriymiş gibi davranarak gözlem yapması buna örnek
verilebilir.

27
3. DENEYSEL YÖNTEMLERLE VERİ ELDE EDİLMESİ

Deneysel araştırmalar herhangi bir konu hakkında (daha

çok fen ve sağlık bilimleriyle ilgili konularında) yeni bilgiler
edinmek, doğa kanunlarını kontrol altına almak, olayları daha
önceden saptamak ve araştırıcı için karanlıkta kalan bir
sorunun çözümlenmesi amacıyla yapılır.

28