Mustafa Kemal’in Samsuna Çıkışı ve

Kongreler Dönemi
Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi

Hafta 11
Ders Konusunun Hedefi

 Mustafa Kemal’in Samsuna Çıkışı ve

Kongreler Dönemini
bilir durumda olacaksınız.

Hafta 11 2
İçindekiler

Kısaca işleyeceğimiz konular şöyledir;

1. Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkışı
2. Havza Genelgesi
3. Amasya Genelgesi
4. Erzurum Kongresi
5. Sivas Kongresi

Hafta 11 3
Mustafa Kemal’in Samsuna Çıkışı

Mustafa Kemal Paşa, Anadolu’da

 Karadeniz Bölgesinde Rum çetecilerin Türk ve Müslüman köylerine saldırmaları ve katliam
yapmaları üzerine bölgedeki halk da silahlanarak Rum çetelerine karşı koymuştur. Bu
çatışmalar esnasında Rum çetecilerinden de ölenler olmuştur. Yunanlılar bu olayları bahane
ederek İtilaf Devletlerine; «Karadeniz’de Türkler Rumları yok ediyor» diye şikayette
bulunmuştur. Yunanlıların amacı; bölgenin itilaf Devletleri tarafından işgal edilerek Pontus
Devletini bu işgalin koruması altında kurmak istemeleridir (Yunanlılar aynı tarihlerde
İzmir için de aynı şikayette bulunmuşlardır). İngilizler bunun üzerine Osmanlı Hükümetine
bir nota vererek ; bölgede asayişin sağlanmasını, sağlanmadığı takdirde Mondros
Mütarekesinin 7. maddesine göre bölgeyi işgal edeceklerini bildirdiler.

 İstanbul Hükümeti İtilaf Devletlerinin işgalini engellemek için bölgeye olağanüstü yetkilerle
bir ordu müfettişi göndermeyi, bölgedeki kolordu ve mülki amirlerin bu müfettişe bağlı
görev yapmasını ve asayişin sağlanmasını düşündü. Seçtiği ve İngilizlere teklif ettiği
komutanlar, İngilizler tarafından eski İttihatçı diye kabul edilmedi. Ali Fuat Paşa’nın
babası İsmail Fazıl Paşa’nın, akrabası ve dostu olan İç İşleri Bakanı Mehmet Ali Bey’e,
Mustafa Kemal Paşa’yı önermesiyle hükümet tarafından Mustafa Kemal Paşa 9. Ordu
Müfettişliğine seçildi. İngilizler de bu karara itiraz etmediler.

Hafta 11 4
Mustafa Kemal’in Samsuna Çıkışı

Mustafa Kemal Paşa, Anadolu’da

 Mustafa Kemal Paşa’nın 9. Ordu Müfettişliğine seçilmesindeki özellikler
şunlardır;

 İttihat ve Terakki Partisi üyesi olmaması.

 Padişah Vahdettin’in başyaveri olması. Birinci Dünya Savaşında birlikte
Almanya’yı ziyarete gitmeleri.
 Çanakkale Muharebelerinden dolayı içte ve dışta tanınmış bir komutan
olması.
 Askeri ve siyasi çevrelerce sevilen bir adam olması.

 İstanbul hükümeti Mustafa Kemal'i bu özelliklerinde dolayı, 9. Ordu Müfettişi

olarak (daha sonra adı 3. Ordu Müfettişi oldu) Karadeniz bölgesinde asayişi
sağlamak için İçişleri Bakanı, Harbiye Nazırı ve Padişahın imzaladığı bir
kararnameyle görevlendirildi.
 Mustafa Kemal bu görevi, Anadolu'ya geçmek ve milli mücadeleyi başlatmak için
kabul etti.
 Mustafa Kemal'in gerçekleştirmeyi çalıştığı öncelikli amaç, Anadolu’da
örgütlenmeyi sağlamak ve milli bir teşkilat
Hafta 11 kurmaktır. 5
Mustafa Kemal’in Samsuna Çıkışı

Mustafa Kemal Paşa, Anadolu’da

 Mustafa Kemal Paşa Samsuna çıkmadan önce hükümet çevrelerinde ve

aydınlarda memleketi kurtarmak için oluşan düşünceler şunlardı;

 Bölgesel kurtuluşu sağlamak

 Amerikan mandasına girmek
 İngiliz mandasına girmek

 Vatanın kurtuluşu için Mustafa Kemal Paşa’da oluşan düşünce ise; milli iradeye
dayalı kayıtsız, şartsız bağımsız yeni bir Türk devleti kurmaktır.

Hafta 11 6
Mustafa Kemal’in Samsuna Çıkışı

Havza Genelgesi 28 Mayıs 1919

 Mustafa Kemal Paşa 16 Mayıs 1919 Bandırma vapuruyla İstanbul’dan ayrıldı ve

19 Mayıs 1919 yılında Samsun’a geldi. Samsun’da İngilizlerin bir taburu olduğu
için burayı emniyetsiz gördü ve Havzaya geçti.
 Havza’da bütün memleketi kapsayan bir beyanname yayınladı. Bu beyannamede;

 İşgallerin protesto edilmesini ve mitingler düzenlenmesini,

 Milli teşkilatlar kurmalarını,
 Hristiyan halka karşı düşmanca davranışlardan kaçınılmasını bildirdi.

 Anadolu’nun çeşitli yerlerinde işgalleri protesto etmek için mitingler düzenlendi.

Bunlardan en önemlisi Halide Edip Adıvar’ın konuşma yaptığı İstanbul’daki
Sultan Ahmet mitingidir.

Hafta 11 7
Mustafa Kemal’in Samsuna Çıkışı

Amasya Genelgesi 22 Haziran 1919

 Mustafa Kemal Paşa, vatanın kurtuluşu için izlenecek yolu belirlemek üzere
Amasya’ya geldi. Burada arkadaşları, Rauf Orbay, Ali Fuat Paşa, Refet Bele ile
beraber Amasya Genelgesini hazırlayarak imzaladılar. Toplantıya katılamayan
İkinci Ordu Müfettişi Mersinli Cemal Paşa ile 15. Kolordu Komutanı Kazım
Karabekir Paşanın da telgraf ile onayını aldılar.

 Mustafa Kemal Paşa vatanın kurtarılmasındaki izlenecek yolu belirleyen ve bütün

memleketi ilgilendiren bu genelgenin hazırlanmasında görevli olan bütün
arkadaşların imzasını ve onayını almak suretiyle, aralarında fikir birliği
sağlanmış ve mücadelede birlikte hareket etme kararı ortaya çıkmıştır.

Hafta 11 8
Mustafa Kemal’in Samsuna Çıkışı

Amasya Genelgesi
Amasya Genelgesinde özetle şu kararlar alınmıştır;

 Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı tehlikededir.

 İstanbul Hükümeti görevlerini yerine getirememektedir.
 Milletin bağımsızlığının yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.
 Milletin haklarını dünyaya duyurmak için milli bir heyetin kurulması
gereklidir.
 Sivas’ta milli bir kongrenin toplanmasına karar verilmiştir. Her sancaktan
üç temsilci çabuk ve emniyetli bir şekilde Sivas’a gelmelidir.
 Sivas kongresinden önce 10 Temmuzda Erzurum’da Doğu illeri adına bir
kongre toplanacaktır. Erzurum kongresinin bitiminde katılan temsilciler
Sivas kongresine iştirak edecektir.

Hafta 11 9
Mustafa Kemal’in Samsuna Çıkışı

Amasya Genelgesi

Amasya Genelgesinin sonuçları şöyledir;

 Kurtuluş Savaşının amacı , gerekçesi ,yöntemi belirtildi.
 İlk defa ulusal egemenlik ilkesinden bahsedildi.
 İlk defa İstanbul Hükümeti yok sayılmıştır.
 Amasya Genelgesi, kurtuluş savaşını başlatan bir ihtilal beyannamesidir.
 Türk Milleti işgalci güçlere karşı mücadeleye çağrılmıştır.

Hafta 11 10
Mustafa Kemal’in Samsuna Çıkışı

Amasya Genelgesi

• Mustafa Kemal, Amasya Genelgesini yayınladıktan bir gün sonra 23 Haziran 1919
tarihinde komutanlara ve mülkü amirlere gönderdiği bir emirde özetle şunları
istemiştir;
 Askeri ve milli örgütler kaldırılmayacak
 Komuta terk edilmeyecek
 Silah ve cephane elden çıkarılmayacak
 İşgale karşı savunma bütün orduyu ilgilendirecek, komutanlar
birbirleriyle işbirliği içinde olacak

Hafta 11 11
Kongreler Dönemi

Milli Kongreler

• Mondros Mütarekesi sonrası başlayan işgallerle birlikte kurulan Müdafaa-i

Hukuk Cemiyetleri, Yunanlıların İzmir’i işgali üzerine bütün memlekette
kongreler yaparak etkilerini göstermeye başladılar. Ağırlıklı olarak Doğu
Anadolu’da, Batı Anadolu’da ve Trakya Bölgesinde yapılmasına rağmen hemen
hemen ülkenin her yerinde küçükte olsa birçok kongre yapılmıştır. Bu kongrelerin
ortak amacı şöyledir;
 Vatanın ve milletin kurtuluşunu sağlamak
 Batı’da Yunanlıların, Doğu’da Ermenilerin işgalini önlemektir.

Hafta 11 12
Kongreler Dönemi

Milli Kongreler
ÖZELLİKLERİ:
 Batı Anadolu Kongreleri ile Erzurum ve Sivas Kongreleri arasında bir
müddet birlik kurulamamıştır.
 Batı Anadolu Kongreleri kısmen bağımsız davranmaya çalışmışlardır.
 I. Dünya Savaşı’nın suçlusu İttihatçı subaylar görüldüğü için, Batı Anadolu
Kongrelerinde subaylara yer verilmemiştir.
 Batı Anadolu Kongreleri kendi içinde merkezi bir otorite kuramamış ve lider
çıkaramamıştır.
 Batı Anadolu Kongreleri Osmanlı Hükümetini kızdırmamaya dikkat etmiş;
bir müddet sonra otoriteyi yöresel milis kuvvetlerine bırakmıştır.

Hafta 11 13
Kongreler Dönemi

Milli Kongreler
Memleketin her yerinde çok sayıda kongre yapılmasına rağmen önemli olan
kongreler şunlardır;

 Erzurum Kongresi 23 Temmuz 1919

 I. Balıkesir Kongresi 26- 30 Temmuz 1919
 Nazilli Kongresi 7 Ağustos 1919
 Alaşehir Kongresi 16 Ağustos 1919
 Sivas Kongresi 4 Eylül 1919
 II. Balıkesir Kongresi 22 Eylül 1919
 Edirne Kongresi 9 Mayıs 1919

Hafta 11 14
Kongreler Dönemi

Erzurum Kongresi

 Erzurum’un Ermenistan’a, Trabzon’un Rumlara verileceği haberi ve İzmir’in

işgali Erzurumluları galeyana getirir. Protesto mitingi yaparlar.
 Bölgedeki Erzurum Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ve Trabzon Müdafaa-i Hukuk
Cemiyeti ile işbirliği yaparak, 17 Haziran 1919 tarihinde « Vilâyet Kongresi»
yaparlar. Bu kongreye 15. Kolordu komutanı Kazım Karabekir Paşa da büyük
destek sağlar. Alınan kararlar özet olarak şu başlıklar altında toplanmıştır.
 Vatandan ayrılmamak ve asla göç etmemek
 Ermeni saldırısı olursa savaşmaktır.
 Vilayet kongresi, Amasya Genelgesinden önce yapılmış. Mustafa Kemal Paşa
Erzurum’a gelmeden önce; Erzurum Kongresinin alt yapısını oluşturmuştur.
 Vilayet Kongresinin kararlarından anlaşılacağı üzere Doğu Anadolu’daki
Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri; Batı Anadolu’daki Müdafaa-i Hukuk
Cemiyetlerinden farklı olarak, propaganda, basın, yayın faaliyetlerine ilave
olarak silahla mücadeleyi de esas almışlardır.
Hafta 11 15
Kongreler Dönemi

Erzurum Kongresi
 Mustafa Kemal Paşa, 25 Haziran 1919’da Amasya’dan ayrıldı. 3 Temmuz
1919’da Erzurum’a geldi.
 İstanbul Hükümeti’nin baskıları sonucunda 8 - 9 Temmuz 1919 gecesi
askerlik mesleğinden istifa etti. Bundan sonra « Milletin bağrında bir ferd-i
mücahit olarak» çalışacağını bildirdi.
 Erzurum Kongresi 23 Temmuz 1919 tarihinde açıldı. Kongre Başkanlığına
Mustafa Kemal seçildi.

Hafta 11 16
Kongreler Dönemi

Erzurum Kongresi
 Erzurum Kongresine Bitlis,
Erzurum, Sivas, Trabzon, Van
illerinden 54 delege katıldı. Elazığ
ve Mardin delegelerini Ali Galip,
Diyarbakır delegelerini de
Diyarbakır Valisi göndermedi.
 Erzurum Kongresi 7 Ağustos
1919tarihinde sona erdi. Aldığı
kararlar yalnız Doğu illerini değil,
bütün ülkeyi kapsıyordu.
 Kongre kabul ettiği tüzük
gereğince dokuz kişilik bir Heyet-i
Temsiliye seçmiş; heyetin
başkanlığına da Mustafa Kemal
Paşa’yı getirmiştir.
Hafta 11 17
Kongreler Dönemi

Erzurum Kongresi Kararları

1) Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür. Onun çeşitli kısımları

birbirinden ayrılamaz.

2) Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı ve Osmanlı Devleti’nin

dağılması halinde millet birlikte müdafaa ve mukavemet edecektir.

3) Vatanın ve İstiklâlin muhafaza ve teminine İstanbul’daki hükümet

muktedir olmadığı takdirde maksadın temini için geçici bir hükümet
teşekkül edecektir. Bu hükümet milli kongrece seçilecektir. Kongre
toplanmış değilse bu seçimi Heyet-i Temsiliye yapacaktır.

Hafta 11 18
Kongreler Dönemi

Erzurum Kongresi Kararları

4) Kuvay-ı Milliye’yi âmil ve milli iradeyi hakim kılmak esastır.

5) Hıristiyan unsurlara siyasi hakimiyetimizi ve içtimaî muvazenemizi bozucu

imtiyazlar verilemez.

6) Manda ve himaye kabul olunamaz.

7) Milli Meclis’in derhal toplanması ve hükümet icraatının meclisin denetimine

konulması için çalışılacaktır.

Hafta 11 19
Kongreler Dönemi

Erzurum Kongresi Kararlarının Etkisi

 Dünyada ve Türkiye’de büyük yankı uyandırdı.

 Vatanseverler kararları coşkuyla karşılarken, İstanbul Hükümeti tepki

gösterdi.

 Sadrazam Damat Ferit Paşa, Kongreye katılanları asi ilan ederek, Mustafa
Kemal Paşa ve Rauf Orbay’ın tutuklanarak İstanbul’a gönderilmesini istedi.

 İngilizler, Mustafa Kemal Paşa’nın bu hareketinin sömürge durumundaki

milletleri uyandıracağından korkuyordu.

Hafta 11 20
Kongreler Dönemi

Erzurum Kongresi Kararlarının Etkisi

 İngilizler Kafkasya politikalarının tehlikeye girdiğini düşünüyorlardı.

 Erzurum Kongresinden sonra Mustafa Kemal Paşa, kongreye katılan

delegeler vasıtasıyla Doğu Anadolu’daki aşiret reislerine, ileri gelenlerine
mektuplar yazarak, milli teşkilâtın yayılmasına yardımcı olmalarını istedi.
Ülkenin içinde bulunduğu tehlikeli durumu inandırıcı bir dille anlattı.
Mustafa Kemal’in birlik çağrısına uyan aşiret reisleri, İngilizlere
kanmayarak Milli Mücadeleye destek verdiler.

 Erzurum kongresi, amacı ve toplanış şekli bakımından bölgeseldir. Ancak

alınan kararlar bütün yurdu ilgilendirdiği için milli bir kongre özelliği
taşımaktadır. Temel görüş; milli bir hükümet kurmak ve milli egemenliği
gerçekleştirmektir.

Hafta 11 21
Kongreler Dönemi

Sivas Kongresi
 Mustafa Kemal Paşa zorluklar altında Erzurum’dan ayrılarak 2 Eylül 1919
tarihinde Sivas’a geldi. Sivas Kongresi 4 Eylül 1919 tarihinde toplandı. 11 Eylül
tarihinde çalışmalarını bitirdi. Kongrede alınan kararlar aşağıdaki gibidir;
 Erzurum Kongresinde alınan kararlar onaylandı.
 Bütün Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri « Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk
Cemiyeti» adı altında birleştirildi. Temsil Heyeti bütün ülke için geçerli oldu.
 Ali Fuat Paşa, Batı Anadolu’daki bütün Kuva-yı Milliye’yi kapsamak üzere
« Umum Kuva-yı Milliye Kumandanlığı»na atandı.

Hafta 11 22
Kongreler Dönemi

Sivas Kongresinin Önemi

 Bütün sivil ve askeri güçler bir otorite altına alınmaya başlandı. İstanbul
Hükümeti’nin otoritesine üstünlük sağlandı.

 Milli bağımsızlıkla beraber milli egemenlik de ortaya çıkmaya başladı.

 Heyet-i Temsiliye, Damat Ferit Paşa’nın görevden alınması için İstanbul ile
Anadolu’nun irtibatını kesti.

 Damat Ferit Paşa, 30 Eylül 1919’da istifa etti. Yerine Ali Rıza Paşa Hükümeti
kuruldu.

Hafta 11 23
Kongreler Dönemi

Batı Anadolu Kongreleri

 Batı Anadolu Kongreleri, Batı Anadolu’daki Müdafaa-i Hukuk

Cemiyetlerinin çalışmalarıyla yapıldı.

 Her yönüyle bölgesel niteliktedir. Bu kongrelerden önemlileri Balıkesir ve

Alaşehir Kongreleridir.

 Batı Anadolu Kongrelerin amacı; bölgenin Yunanlılar tarafından işgalini

önlemektir.

 Batı Anadolu Kongrelerin önemi; Batı cephesinde Yunanlılara karşı Kuvay-ı

Milliye örgütlenmesi sağlanmıştır.

Hafta 11 24