Komunikasyon at

Pananaliksik sa Wika at
Kultura 11
Table of Contents
1 Aralin 1: Wika ng Kasaysayan, Kasaysayan ng Wika
9 Aralin 2: Tungo sa Mabisang Komunikasyon
16 Aralin 3: Barayti ng Wika
19 Aralin 4: Gamit ng Wika sa Lipunan
21 Aralin 5: Pagsulat ng Sanaysay
25 Aralin 6: Sitwasyong Pangwika sa Pilipinas at Kakayahang Pangkomunikatibo
31 Pananaliksik

Aralin 1: Wika ng Kasaysayan, Kasaysayan ng

Wika
Panimula
Ang buwan ng Agosto ay Buwan ng Wika. Ito ay isang espesyal na buwan para sa ating
mga Pilipino. Ang pagdiriwang ng Buwan ng Wika ay hindi lamang pagbabalik tanaw sa
kasaysayan ng wika, anong artikulo ang nagpapatibay sa wika at kung sino ang ama ng wikang
pambansa bagkus inaalala din dito ang iba’t ibang kultura, tradisyon, paniniwala, at mga
karanasan ng bawat mamamayang Pilipino.
Ang ating bansa ay isa sa mga bansang may pinakamaraming dayalekto o wikain. Sa
mahigit na pitong libong pulo
mayroon tayo, may higit sa isangdaang iba’t ibang dayalekto o wikain ang ginagamit. Bawat
rehiyon ay may sari-sariling wikain ang ginagamit. Dahil dito, naging napakahirap ang
pakikipag-ugnayan natin sa isa’t isa. Nagkaroon tuloy tayo ng suliranin sa pagkabuklod-buklod
at pagkakaisa.
Ang mga ito ang mga pangunahing dahilan kung bakit pinagsumikapan ng magigiting
nating ninuno na magkaroon tayo ng isang wikang pambansa at kung bakit ito nilinang at
patuloy na nililinang hanggang sa kasalukuyan. Kasabay din nito ang pag-unlad ng ating
panitikang Pilipino na sumasalamin sa bawat pamumuhay, karanasan at adhikain ng ating mga
ninuno.
 Kasaysayan at Pag-Unlad ng Wikang Pambansa ng
Pilipinas at Panitikang Pilipino

Panahon ng Katutubo
Sa kabila ng mga teorya hinggil sa pinagmulan ng mga naunang nanirahan sa Pilipinas ay
may mga katibayang ang mga sinaunang Pilipino ay may mayamang kultura. Mahihinuha na sila
ay may sariling wika ngunit walang iisang wikang nanaig sa buong Pilipinas noon. May
sinusunod silang sinaunang sistema ng pagsulat, ang baybayin. Ang baybayin ay binubuo ng
labimpitong titik (tatlong patinig at labing-apat na katinig). Binibigkas ang katinig na may
kasamang tunog na patinig na /a/. Kung ang patinig ay bibigkasin ng may kasamang patinig na
/e/ o /i/ nilalagyan ang titik ng tuldok sa itaas, samantalang tuldok sa ibaba naman kung ang nais
isama ay /o/ o /u/.
Kaugnay nito ay hindi rin mabilang ang mga panitikan na madalas ay nasa oral na
tradisyon. Ilan sa mga panitikan noong panahong iyon ay samut-saring tula tulad ng bugtong,
salawikain at epiko; awiting-bayan tulad ng oyayi o hele na awit sa pagpapatulog ng bata,
soliranin na awit tuwing naglalakbay, kumintang na awit ng pakikidigma, kundiman na awit
tungkol sa pag-ibig at iba pa; kuwentong bayan tulad ng alamat, mito at pabula; ang dula naman
sa panahong ito ay mga mimetikong mga rituwal at seremonyas na pinapangunahan ng mga
babaylan o catalonan. Ipinakita ng mga dula noon ang buhay ng komunidad ganoon din ang
paggaya sa mga kilos ng mga hayop, halaman at iba pang nagaganap sa kapaligiran. Sa proseso
ng pagtatanghal, nilalangkapan ito ng mga sayaw at awit.

Panahon ng Kastila
Upang mas maging epektibo ang pagpapalaganap ng Kristiyanismo, ang mga
misyoneryong Espanyol mismo ang nag-aral ng mga wikang katutubo. Nakita nilang mas
madaling matutuhan ang wika ng isang rehiyon kaysa ituro sa lahat ang wikang Espanyol.
Nabatid nilang sa pagpapalaganap ng kanilang relihiyon, mas magiging kapani-paniwala at mas
mabisa kung ang mismong banyaga ang nagsasalita ng wikang katutubo. Dahil dito, ang mga
prayle ay nagsulat ng mga diksiyonaryo at aklat-panggramatika, katekismo at mga kumpesyonal
para sa mas mapabilis ang pagkatuto nila ng katutubong wika. Naging susi ang katutubong wika
upang mapalapit ang mga katutubo sa mga prayle samantalang napalayo naman ang mga
katutubo sa pamahalaan dahil sa wikang Espanyol. Noong Disyembre 29,1972, si Carlos IV ay
lumagda sa isang dekrito na nag-uutos na gamitin ang wikang Espanyol sa lahat ng paaralang
itatatag sa pamayanan ng mga Indio. Mula sa baybaying paraan ng pagsulat ay pinalitan ito ng
alpabetong Romano at ipinakilala rin nila ang alpabetong Abecedario na binubuo ng 30 titik.
Ang Doctrina Cristiana (1593) ang unang nailimbag na aklat sa Pilipinas; inilimbag ng
mga Dominikano. Ilang nilalaman ng Doctrina Cristiana ay Ave Maria, Credo, Sampung Utos
ng Diyos, Mga Utos ng Santa Iglesia, Pitong Kasalanang Mortal, Pangungumpisal at katesismo.
Isinasagaw sa panahong ito ang mga dulang komedya (comedia) na tungkol panrelihiyon tulad
ng Panunuluyan, Senakulo, Moro-moro at iba pa. ika-19 na siglo nang mauso naman ang mga
dulang zarzuela, isang drama-musikal sa España. Noong ika-18 na siglo ay umuso ang mga akda
tulad ng awit (Florante at Laura) at korido (Ibong Adarna). Nagkaroon din ng paglabas ng iba’t
ibang manwal at sulatin na nagtuturo at nagbibigay-diin sa mga tamang gawi at kilos. Nariyan
ang akdang Tandang Bacio Macunat (1875) ni Miguel Lucio de Bustamante at Pagsusulatan ng
Dalawang Binibini na sina Urbana at Feliza (1864) ni Padre Modesto de Castro.

Panahon ng Rebolusyong
Pilipino
Ayon kay R. Amparado (2016), umusbong ang pagkanasyonalismo ng mga Pilipino
noong panahon ng Himagsikan kung saan pinili nilang isulat ang mga sanaysay, tula, kuwento,
liham at talumpati sa Tagalog. Ang tinatalakay sa iba't ibang uring panitikan na ito ay ang mga
Espanyol bilang paraan ng paghihimagsik at pag-aalsa.
Ayon kay Dir. Hen. Roberto T. Añonuevo, ang Saligang batas ng Biyak-na-Bato na
itinatag at pinagtibay noong taong 1987 ang kauna-unahang republikang naitatag sa Pilipinas sa
ilalim ng pamumuno ni Emilio Aguinaldo. Isinasaad nito na ang wikang Tagalog ang magiging
opisyal na wika ng Pilipinas.
Ayon kay J. Blaneria (Kasaysayan ng Wika, Wika sa Kasaysayan), napakalaki ang
ginampanang papel ng wika, partikular ang wikang Filipino sa rebolusyong naganap. Ito ang
ginamit sa pagsulat ng Kalayaan (pahayagan ng Katipunan), naglalaman ng plano ng Katipunan
na may mga artikulo ni Emilio Jacinto at iba pa na siyang kinalat sa mga kalapit na probinsya.
Dito masasabi na ang mga Pilipino ay nagkakaisa sa sariling wika dahil nagresulta ito sa paglaki
ng kanilang pwersa.
Naging instrumento ang ilang mga panitikan nang mga panahong ito upang pag-alabin
ang nasyolismo ng mga Pilipino. Una na rito ang pagpapalimbag ng mga pahayagang La
Solidaridad at La Independencia ng Kilusang Propaganda, isinulat nina Jose Rizal, Marcelo H.
del pilar, Graciano Lopez- Jaena at marami pang iba. Taong 1885 ay isinulat naman ni Pedro
Paterno ang kauna-unahang nobela sa Pilipinas, ang Ninay, na naglalarawan at nagsasalaysay ng
mayabong na tradisyon at kultura ng mga Pilipino. 1887 nang isulat ni Jose Rizal ang una niyang
nobela na Noli Me Tangere, na sinundan ng El Filibusterismo noong 1891. Isinulat din niya ang
sanaysay na Sa mga Kababayang Dalaga sa Malolos. Ang mga nabanggit na nobela ang naging
mitsa upang tawagin si Rizal bilang erehe at ipinatapon sa Dapitan. Sa pagtatapos ng ika-19 na
siglo, umusbong ang isang lihim na kilusan, ang Katipunan, na itinatag ni Andres Bonifacio.Sa
pamamagitan sana ng Kalayaan, ang opisyal nilang pahayagan, ilalathala ng Supremo ang
sanaysay niyang Ang Dapat Mabatid ng mga Tagalog at ang tula niyang Katapusang Hibik ng
Pilipinas. Nagsulat din ng sanaysay si Emilio Jacinto na pinamagatang Liwanag at Dilim.

Panahon ng Amerikano
 Dumating ang mga Amerikano noong 1898 sa pamumuno ni Almirante Dewey. Sa
panahong ito ay nagtatag ang mga Amerikano ng mga pampublikong paaralan sa Pilipinas na
pinamunuan ng mga sundalong Amerikano na kilala sa tawag na Thomasites. Ang komisyong
pinangungunahan ni Jacob Schurman ay naniwalang kailangan ng Ingles sa edukasyong
primarya. Nagtakda ang komisyon ng Batas Blg. 74 noong ika-21 ng Marso,1901 na nagtatag ng
mga paaralang pambayan at nagpahayag na Ingles ang gagawing wikang panturo. Noong 1931,
ang Bise Gobernador-Heneral George Butte na Kalihim ng pambayang pagtuturo, ay nagpahayag
ng kanyang panayam ukol sa paggamit ng bernakular sa pagtuturo sa unang apat na taon sa pag-
aaral. Dahil sa umusbong na pagsasalungatan kung Ingles lamang o bernakular na wika ang
gagamitin sa pagtuturo ay nagkaroon ng eksperimento at sarbey upang malaman kung alin ang
epektibong paraan sa pagtuturo. Matapos ang isinagawang pag-aaral, eksperimento at sarbey,
ayon kay Henry Jones Ford -"Gaya ng makikita, ang gobyerno ay gumastos ng milyon- milyon
para maisulong ang paggamit ng Ingles upang mabisang mapalitan nito ang Espanyol at mga
dayalek sa mga ordinaryong usapan, at ang Ingles ang sinasalita ay kay hirap makilala na Ingles
na nga.” At kina Najeeb Mitri Saleeby at Paul Monroe - “Kahit na napakahusay ang maaaring
pagtuturo sa wikang Ingles ay hindi pa rin ito magiging wikang panlahat dahil ang mga Pilipino
ay may kani-kaniyang wikang bernakular.” Naipasok sa usapin ang pagkakaroon ng wikang
pambansa ng Pilipinas. Sa mensahe ni Pang. Manuel L. Quezon sa Unang Pambansang
Asambleya noong 27 Oktubre 1936, “ang mga mamamayang may isang nasyonalidad at isang
estado ay dapat magtaglay ng wikang sinasalita at nauunawaan ng lahat.”

Alinsunod sa Batas Komonwelt Blg. 184, itinatag ang Surian ng Wikang Pambansa “na
mag-aaral ng mga diyalekto sa pangkalahatan para sa layuning magpaunlad at magpatibay ng
isang pambansang wikang batay sa isa sa mga umiiral na wika.” Ang pagpili ng isang
pambansang wika ay ibinatay sa “pagkaunlad ng estruktura, mekanismo, at panitikan na pawang
tinatanggap at ginagamit ng malaking bilang ng mga Pilipino.”

Sa madaling salita, Tagalog ang napiling batayan ng wikang pambansa. At pinili ang
Tagalog sa ilalim ng pamumuno ni Jaime C. de Veyra (Samar-Leyte), at kinabibilangan ng mga
kasaping sina Santiago A. Fonacier (Ilokano), Filemon Sotto (Sebwano), Casimiro F. Perfecto
(Bikol), Felix S. Salas Rodriguez (Panay), Hadji Butu (Moro), at Cecilio Lopez (Tagalog).
Tampok sa pagpili ng Tagalog ang pagkilala rito “na ginagamit ito ng nakararaming bilang ng
mga mamamayan, bukod pa ang mga kategorikong pananaw ng mga lokal na pahayagan,
publikasyon, at manunulat.”

Noong 13 Disyembre 1937, sinang-ayunan batay sa Kautusang Tagapagpaganap Blg. 134

na pagtibayin ang Tagalog “bilang batayan ng wikang pambansa ng Pilipinas.” Ngunit
magkakabisa lamang ang nasabing kautusan pagkaraan ng dalawang taon, at ganap na nasilayan
noong 1940. Taong 1940 ay ipinag-utos ang pagtuturo ng Wikang Pambansa sa ikaapat na taon
sa lahat ng pampubliko at pribadong paaralan at sa mga pribadong institusyong pasanayang
pangguro sa buong bansa.

Sa panahong ito ay umusbong ang romantisismo sa mga panitikan ngunit hindi naglaho
ang panitikan bilang instrumento sa pagtuligsa sa mga bagong mananakop. Nariyan ang El
Renacimiento, sa patnugot ni Teodoro Kalaw, pahayagang binatikos ang patakarang kolonyal.
Bagaman nasa wikang Espanyol, maraming makatang Pilipino ang tumuligsa sa bagong
pamahalaan tulad nina Cecilio Apostol na nagsulat ng Al Yankee (1899) at Fernando Ma.
Guerrero na nagsulat ng Crisalidas (1914). Sa mundo naman ng teatro ay nakilala ang mga
dulang nagpakita ng nasyonalismo sa likod ng mga temang pag-ibig. Ang ilan dito ay ang
Walang Sugat (1902) ni Severino Reyes, Tanikalang Ginto (1902) ni Juan Abad, Hindi Aco
Patay (1903) ni Juan Matapang Cruz, at Kahapon, Ngayon at Bukas (1903) ni Aurelio Tolentino.

Naging aktibo rin ang zarzuela na naisulat sa katutubong wika tulad ng Dalagang Bukid
(1919) ni Hermogenes Ylagan, Ang Panimalay ni Kabesang Ytok (1907) ni Angel Mangahum,
Maysa a Kandidato (1908) ni Mena Pecson Crisologo at Anak ng Dagat (1922) ni Patricio
Mariano. Nauso rin ang balagtasan, isang patulang debate, na isinunod sa pangalan ng
pinakamahusay na makatang Tagalog, si Francisco Baltazar.Ang unang balagtasan ay ginanap sa
Instituto de Mujeres sa Tondo, Maynila, noong Abril 1924. Sa balagtasang ito ay nagtagisang ng
galing sina jose Corazon de Jesus (bilang paruparo) at Florentino Collantes (bilang bubuyog) na
inaalayan ng tula ang isang kampupot. Ang balagtasan ay kinilala bilang bukanegan ng mga
Ilokano bilang pagkilala kay Pedro Bukaneg at crissottan ng mga Kapampangan bilang pagkilala
kay Juna Crisostomo Soto. May mga nobela ring naisulat na umayon sa romantisismong
tradisyon tulad ng Nena at Neneng (1903) ni Valeriano Peña (kilala sa taguri na Ama ng
Nobelang Tagalog), Pusong Walang Pag-ibig (1910) ni Roman Reyes, at May Pagsinta’y
Walang Puso (1911) ni Iñigo Ed Regalado (may sagisag panulat na ‘Odalager’). Umusbong din
ang nobelang sosyalista ni Lope K. Santos na Banaag at Sikat (1904). Itinatag niya rin ang
pahayagang Muling Pagsilang (1902) na naglathala ng samut-saring maikling kuwento. Ang
mga maikling kuwento ay unti-unting pinalitan ang de-seryeng mga nobela. Si Deogracias
Rosario ang tinaguriang Ama ng Maikling Kuwentong Tagalog. Nakilala rin ang magasin na
Liwayway noong 1920, Bannawag at Pilipino Free Press. Maraming manunulat ang naglabas ng
kanilang mga katha na nagkubli gamit ang mga sagisag-panulat – si Valeriano Peña ay si Isang
Dukha at si Benigno Reyes ay si Gat Lotus. May mga Pilipinong manunulat din ang sumulat
gamit ang wikang Ingles na nagbigay ng local color. Nakilala naman sa pagsulat ng malayang
taludturang tula sina Jose Garcia Villa sa kanyang tulang Aklasan at Alejandro G. Abadilla sa
kanyang tula na Ako ang Daigdig. Naipakilala rin sa panahong ito ang pelikula. Ginamit ng mga
Amerikano ang mga rolyong kuha ng Edison’s (1899), upang ipakita sa mamamayang Pilipino
ang sandatahang lakas at kapangyarihan ng Amerika. Sa kabilang banda, ang pinakaunang
pelikulang Pilipino ay ang Dalagang Bukid (1919) na idinirehe ni Jose Nepomuceno.

Panahon ng Hapon
Sa panahong ito ay nagkaroong ng pagkakataon ang mga Pilipino na mayabungin ang
sariling wika at panitikan. Ipinatupad sa panahong ito ang Ordinansa Militar Blg.13 na nag-uutos
na gawing opisyal na wika ang Tagalog at ang wikang Hapones (Nihonggo). Itinuro ang wikang
Nihonggo sa lahat, ngunit binigyang-diin ang paggamit ng Tagalog upang maalis na ang
paggamit ng wikang Ingles.Para sa pagpapabuti ng edukasyon at moral na rehenerasyon at
pagpapalakas at pagpapaunlad ng kabuhayan sa pamamatnubay ng Imperyong Hapones ay
itinatag ag KALIBAPI o Kapisanan sa Paglilingkod sa Bagong Pilipinas. Katulong nito ang
Surian ng Wikang Pambansa sa pagpapalaganap ng wikang Pilipino sa kapuluan. Taong 1940 ay
binuo ni Lope K. Santos
 (Ama ng balarilang Tagalog) ang ABaKaDa na may 20 titik (a, b, k, d, e, g, h, i, l, m, n, ng, o, p,
r, s, t, u, w, y). Ang nagturo naman ng Tagalog sa mga Hapones at hindi Tagalog ay si Jose Villa
Panganiban gamit ang “A Short to the National Language” upang madaling matuto ang kanyang
mga mag-aaral. Iba’t ibang pormularyo ang kanyang ginawa upang lubos na matutunan ang
wika. Nagkaroon ng masiglang talakayan tungkol sa wika sa panahong ito dahil na rin sa
pagbabawal ng mga Hapones na tangkilikin ang wikang Ingles.
Kinilala ang panahong ito bilang Gintong Panahon ng Panitikang Tagalog sapagkat
namayagpag sa panahong ito ang kalipunan ng mga pampanitikang akda na binubuo ng tula
(tanka, haiku, at tanaga), maikling kuwento, nobela, dula, musika, teatro at mga sanaysay sa
wikang Tagalog.Sa unang bahagi ng panankop ay maraming manunulat ang sumulat sa wikang
Ingles at Tagalog. At dahil sa mahigpit na ipinagbawal ang wikang Ingles ay unti-unting
natutuhan ng mga makata ang sumulat sa wikang Tagalog.
Pinanukala ng mga Hapones ang paligsahan sa pagsulat ng maikling kuwento, sanaysay,
nobela at dula upang mahikayat ang mga Pilipino na sumulat ayon sa panuntunan at pamantayan
ng mga Hapones. Ang mga nagwaing pampanitikang akda ay binigyan ng malawakang
pagkilala. Ang ilang nagantimpalaang mga akda ay ang mga sumusunod: Lupang Tinubuan ni
Narciso G. Reyes, Uhaw ang Tigang na Lupa ni Liwayway A. Arceo at Lungsod, Ngayon at
Dagat-dagatan ni N.V.M Gonzales.
Nakilala naman si Vicente Sotto ng Cebu, isang gerilya, dahil sa pagkatha ng mga dagli
na isang panitikang walang timping nangangaral, nanunudyo o kaya’y nagpapasaring.

Dalawa lamang na pelikulang Pilipino ang naipalabas noon dahil sa digmaan. Ang mga
ito ay ang The Dawn of Freedom at Tatlong Maria. Mga Pilipino nag mga artista sa mga
pelikulang ito ngunit Hapones ang tagapayo at direktor. Dahil sa kakulangan ng pelikula ay
nabigyang buhay ang Tanghalang Pilipino at naging gintong panahon ito sa palabas na
itinatanghal sa entablado. Kinagiliwan ang pagtatanghal ng mga stage show na ayon kay Jose M.
Fernandez, ito ay naglalarawan ng mga katutubong tagpuan, kahusayan sa pagpapatawa at
nagtatampok sa mga katutubong awitin at sayaw na may makukulay at katutubong kasuotan.
Ang Malayang Pilipinas ang kauna-unahang ipinalabas na umabot ng apatnapung (40) minute
ang pagtatanghal. Sa larangan ng musika ay hinimok ng mga Hapones ang pagpapatugtog ng
musikang Pilipino upang patunayan na sila ay nanakop upang paunlarin ang sining ng Pilipinas.

Panahon ng Pagsasarili
hanggang sa Kasalukuyan
Nagpatuloy ang pagpapayaman sa ating wika nang matamo ang kalayaan ng bansa.
Nariyan pa rin ang impluwensya ng ibang wika lalo na ang wikang Ingles. Ang opisyal na wika
ng ating bansa sa kasalukuyan ay ang Wikang Filipino (wikang pambansa) at wikang Ingles.
Ang mga wikang ito ang ginagamit sa pamahalaan, paaralan at sangay ng lipunan.

Hunyo 4, 1946 Nagkabisa ang Batas Komonwelt Blg. 570 na pinagtibay ng Pambansang
 Asembleya noong Hunyo 7, 1940 na nagproklama na ang Wikang
Pambansa na tatawaging Wikang Pambansang Pilipino ay isa nang wikang
opisyal.

1959 Ibinaba ng Kalihim Jose B. Romero ng Edukasyon ang Kautusang

Pangkagawaran Blg. 7 na nagsasaad na ang Wikang Pambansa ay
tatawaging Pilipino upang mailagan na ang mahabang katawagang
“Wikang Pambansang Pilipino” o “Wikang Pambansa Batay sa Tagalog”.

Oktubre 4,1971 Pinagtibay ng Sanggunian ng SWP ang pinayamang alpabeto, na binubuo

ng 31 letra: a, b, c, ch, d, e, f, g, h, i, j, k, l, ll, m, n, ñ, ng, o, p, q, r, rr, s, t,
u, v, w, x, y, z

1973 Saligang Batas ng 1973 Ang Batasang Pambansa ay dapat gumawa ng mga
hakbang tungo sa paglinang at pormal na adopsiyon ng isang panlahat na
wikang pambansa na tatawaging Filipino.

1987 Filipino na ang ngalan ng wikang pambansa, sa pamumuno ni Pangulong

Corazon Aquino, alinsunod sa Konstitusyon na nagtatadhanang “ang
wikang pambansa ng Pilipinas ay Filipino.”

2001 Muling nagkaroon ng rebisyon sa alpabetong Filipino. Itinaguyod nito ang

leksikal na pagpapayaman ng Filipino sa pamamagitan ng pagluluwag sa
panghihiram ng salita at
pagsasalin, karamihan mula sa Ingles at Kastila, gamit ang walong
karagdagang letra ng alpabeto, ang mga letrang c, f, j, ñ, q, v, x, z.
Matapos ang Repormang Ortograpiko, nabuo ang sumusunod na
Alpabetong Filipino, na may 28 letra: a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, I, m, n, ñ,
ng, o, p, q, r, s, t, u, v, w, x, y, z.

Tungo sa mabilis na istandardisasyon at intelektwalisasyon ng Wikang

Filipino, ipinalabas ng Komisyon ng Wikang Filipino ang 2001 Revisyon
ng Ortografiyang Filipino at Patnubay sa Ispeling ng Wikang Filipino.

PAGTATALAGA SA PAGDIRIWANG BILANG

PAGPAPAHALAGA SA PAMBANSANG WIKA

Marso 26, 1946 Nagsimula ang pagdiriwang ng Linggo ng Wika sa paglagda ni Pangulong
Sergio Osmeña sa Proklamasyon Blg. 25 na nagsasaad na ang panahon
mula Marso 27 hanggang Abril 2, taon-taon ay magiging “Linggo ng
Wika” bilang pagsunod sa Batas komonwelt Blg. 570 na kailangang
gumawa ang gobyerno ng hakbang tungo sa pagsulong ng Wikang
Pambansa.Saklaw ng petsa ang
kaarawan ng isa sa mga haligi ng panitikang Pilipino na si Francisco
“Balagtas” Baltazar.

Marso 26, 1954 Naglabas ng Proklamasyon Blg. 12 ang pangulong Ramon Magsasay na
 may pamagat na “Nagpapahayag na Linggo ng Wikang Pambansa ang
Panahong Sapul sa Ika-29 ng Marso hanggang Ika-4 ng Abril Bawat Taon”

Setyembre 23, Sa pamamagitan ng Proklamasyon Blg. 186 ay inilipat ni pangulong

1955 Magsaysay ang pagdiriwang ng Linggo ng Wika sa Agosto 13-19 na
tampok naman ang kaarawan ni pangulong Manuel L. Quezon na kilalang
Ama ng Wikang Pambansa.

Hunyo 15,1997 Sa Proklamasyon Blg. 1041 ay idiniklara ni pangulong Fidel V. Ramos ang
pagtatalaga ng “Buwan ng Wikang Pambansa” tuwing buwan ng Agosto.

Aralin 2: Tungo sa Mabisang Komunikasyon

Panimula
Mataas na pagpapahalaga ang ibinibigay ng lipunan sa isang taong hindi lang basta mahusay
magsalita ng wika kundi nakapagpaparating sa kanyang mensahe sa mabisang paraan.
Nahahadlangan ng mabisang komunikasyon ang anumang hindi pagkakaunawaan. Sabi nga sa
isang kasabihan, “puwedeng madala sa mabuting usapan ang anumang sigalot.” Sa huli, hindi
sapat na matutuhan lang ang mga teknikal na aspekto ng wika. Pinakamahalaga pa ring magamit
ito sa mabisang komunikasyon na makapagbubukas maging ng nakasaradong mga oportunidad
at makalilikha ng puwang sa damdamin ng kausap.

Mga Konseptong Pangwika

Ang wika’y mahalagang instrumento ng komunikasyon. Makatutulong sa pagkakaroon ng
mabungang interaksyon kung kaya’t halina at ating tuklasin ang kahulugan at konsepto ng wika
na magagamit natin para sa mabisang komunikasyon. Simulan natin ito sa pamamagitan ng
maikling pagtataya.
Isang napakahalagang instrument ng wika. Mula sa pinagsama-samang makabuluhang tunog,
simbolo, at tuntunin ay nabubuo ang mga salitang nakapagpapahayag ng kahulugan o kaisipan.
Ito ay behikulong ginagamit sa pakikipag-usap at pagpaparating ng mensahe sa isa’t-isa.
Nagkakaintindihan tayo, nakapagbibigayan tayo ng ating mga pananaw o ideya, opinion,
kautusan, tuntunin, impormasyon, gayundin ng mga mesaheng tumatagos sa puso at isipan ng
ibang tao, pasalita man o pasulat gamit ang wika.
Ang salitang Latin na lingua ay nangangahulugang “dila” at “wika” o “lengguwahe”. Ito ang
pinagmulan ng salitang Pranses na langue na nangangahulugan ding dila at wika. Kalaunan ito’y
naging language na siya na ring ginagamit na katumbas ng salitang lengguwahe sa wikang Ingles
Sa maraming wika sa buong mundo, ang mga salitang wika at dila ay may halos magkaparehong
kahulugan. Ito marahil ay sa dahilang ang dila ay konektado sa pasalitang pagbigkas dahil ang
iba’t ibang tunog ay nalilikha sa pamamagitan ng iba’t ibang posisyon ng dila. Kaya naman, ang
wika ay may tradisyonal at popular na pagpapakahulugang Sistema ng arbitrayong vocal-symbol
o mga sinasalitang tunog na ginagamit ng mga miyembro ng isangng pamayanan sa kanilang
pakikipagtalastasan at pakikipag-ugnayan sa isa’t isa
Marami ring dalubhasa sa wika ang nagbigay ng iba’t ibang pagpapakahulugan sa wika tulad
ng mga sumusunod:
Ayon kina Paz, Hernandez, at Peneyra (2003:1), ang wika aytulay na ginagamit para
maipahayag at mangyari ang anumabg minimithhi o pangangailangan natin. Ito ay behikulo ng
ating ekspresyon at komunikasyon na epektibong nagagamit. Ginagamit ng tao ang wika sa
kanyang pag-iisip, sa kanyang pakikipag-ugnayan, at pakikipag-usap sa ibang tao; at maging sa
pakikipag-usap sa sarili.
Ayon kay Henry Allan Gleason, Jr., isang lingguwista at propesor emeritus sa University of
Toronto, ang wika ay masistemang balangkas ng mga tunog na pinipili at isinaayos sa
pamamaraang arbitraryo upang magamit ng mga taong nabibilang sa isang kultura. Ang wika ay
masistemang balangkas ng sinasalitang tunog na isinaayos naparaang arbitraryo
(pinagkasunduan).
Binigyang pagpapakahulugan ng Cambridge Dictionary ang wika sa ganitong paraan: ito ay
isang Sistema ng komunikasyong nagtataglay ng mga tunog, salitaat gramatikong ginagamit sa
pakikipagtalastasan ng mga mamamayan sa isang bayan o sa iba’t ibang uri ng gawain.
Ayon kay Noah Webster, ang wika ay kalipunan ng mga salitang ginagamit at naiintindihan
ng isang maituturing na komunidad. Ayon kay Archibald Hill, ang wika ang pangunahin at
pinakamabusising anyo ng gawaing pansagisag ng tao. Ayon kay Roger Martin Kessing, wika
ang palatandaan kung paano nag-iisip at naniniwala ang tao. Ayon naman kay Constantino at
Zafra, ang wika ay kalipunan ng mga salita at sa pamamaraan ng pagsasama-sama ng mga ito
para magkaunawaan o makapagtalakayan ang isang grupo ng tao. Ayon naman kay Thomas
Carlyle, ang wika ay saplot ng kaisipan ; saplot-kaalaman o mismong katawan ng kaisipan.
Samantala, ang siyentipikong si Charles Darwin ay naniniwalang ang wika ay isang sining
tulad ng paggawa ng serbesa o pagbe-bake ng cake, o ng pagsusulat. Hindi rin daw ito tunay na
likas sapagkat ang bawat wika ay kailangan munang pag-aralan bago matutuhan. Gayunpama’y
naiiba ito sa mga pangkaraniwang sining dahil ang tao ay’y may likas na kakayahang magsalita
tulad ng nakikita natin sa paggakgak ng mga bata; wala kasing batang may likas na kakayahang
gumawa ng serbesa, mag-bake, o sumulat. Higit sa lahat, walang philologist ang
makakapagsabing ang wika ay sadyang inimbento; sa halip ito ay marahan at hindi sinasadyang
nalinang sa pamamagitan ng maraming hakbango proseso.
Wika ang pinakamagandang regalo ng Maykapal sa kaniyang Nilalang (Lachica 1998). Ang
wika ay itinuturing na isang midyum ng ekspresyon sa lipunan. Ang lipunin mismo ang
bumubuo ng isang realidad at daigdig sa pamamagitan ng wika. Ang wika ay batayan ng
natatanging kultura ng isang bansa.
Madalas, hindi na natin gaanong nabibigyang-pansin o hindi gaanong napag-iisipan ang
kahulugan ng wika sapagkat tila ba likas o natural na sa atin ang pagkatuto at paggamit ng wika
sa ating pagpapahayag mula pa pagkabata hanggang sa kasalukuyan. SUbalit marahil iyo nang
mapagtanto na ang wika ay hindi lang basta tunog na nalilikha ng tao, bagkus ito’y isang
napakahalagang instrumento ng komunikasyon Nakakapagpahayag ang tao ng mga saloobin sa
pamamagitan ng wika kaya’t nararapat lang na pagyamanin at gamitin naang naaayon sa angkop
na layunin.
Napakaraming kahulugan ng salitang komunikasyon. Kung gagamitin ang mga talatinigan
makukuha mo ang ganitong depinisyon: Ang komunikasyon ay ang akto ng pagpapahayagng
ideya o kaisipan sa pamamagitan ng pagsalita o pasulat na paraan. Ito ay proseso ng pagpapadala
at pagtanggap ng mga mensahe sa pamamagitan ng mga simbolikong cues na maaring verbal o
di verbal. Maliwanag na sa isang sitwasyon ng pakikipagtalastasan ay may tagapagpahatid ng
mensahe at may tagatanggap.

Uri ng Komunikasyon
Verbal ang tawag sa komunikasyon kapag ito ay ginagamitan ng wika o salita ng mga titik
na sumisimbolo sa kahulugan ng mga mensahe. Di verbal kapag hindi ito gumagamit ng salita
bagkus ginagamitan ito ng mga kilos o galaw ng katawan upang maiparating ang mensahe sa
kausap. Ayon sa pag-aaral ni Albert Mehrabian, propesor sa Clark University, na lumabas sa
kanyang aklat na Silent messages, Implicit Communication Of Emotions And Attitudes, isang
aklat hinggil sa Komunikasyong Di Verbal
Ayon kay Albert Mehrabian,
 7% ng komunikasyon ay nanggagaling sa salitang binibigkas
38% tono ng pagsasalita
55% galaw ng katawan
Sa madailng salita, 7% lang ng nais nating iparating ang nanggagaling sa ating mga
salita. Ang resulta ng kanyang pag-aaral ay ginagamit at itinuturo din sa ilang Judicial
Institutes sa America, bagama’t marami ang hindi sumasang-ayon sa kanyang natuklasan.
Ayon sa ilang eksperto, kadalasan ang pag-aaral ni Mehrabian ay hindi nauunawaan. May
katotohanan man ito o hindi, isang aral ang iniiwan nito sa atin na kung anuman ang
mensaheng nais nating ipahatid ay hindi masasabi lahat ng salita. Kaya kung minsan, ang
ilang maseselang bagay na maaaring magkaroon ng ibang interpretasyon ay mas mabuting
sabihin ng personal.
Mahalaga ang di verbal na komunikasyon sapagkat inilalantad nito ang emosyon ng
nagsasalita at kinakausap, nililinaw nito ang kahulugan ng mensahe, at pinananatili nito ng
resiprokal na inter-aksiyon ng tagapagpadala at tangatanggap ng mensahe.
IBA’T IBANG PAG-AARAL SA MGA ANYO NG DI-BERBAL NA KOMUNIKASYON
1. Kinesika (Kinesics)- Pag-aaral sa kilos at galaw ng katawan. Hindi man tayo
bumibigkas ng salita,sa pamamagitan ng pagkilos ay maipaparating natin ang
mensaheng nais nating ipahatid.
2. Galaw ng Mata (Oculesics) - Sinasabing mata ang durungawan ng kaluluwa,
nangungusap ito. Nakikita sa galaw ng ating mga mata ang nararamdaman
natin. Ipinababatid ng ating mga mata ang mga damdaming nararamdaman
natin kahit hindi natin ito sinasalita. Ang panlilisik ng ating mga mata ay
nangangahulugang galit tayo, ang panlalaki ng ating mga mata kung minsan
ay nagpapahiwatig na pang-aakit. Maipakikita rin ng galaw ng ating mga mata
ang pagnanais upang makipag-usap.
3. Vocalics-Pag-aaral ng mga di-lingguwistikong tunog na may kaugnayan sa
pagsasalita. Kasama rto ang pagsutsot, buntong hininga, at iba pang di
linngguwistikong paraan upang maipahatid ang mensahe. Tinutukoy rin nito
ang tono, lakas, bilis, o bagal ng pananalitang nagbibigay linaw sa verbal na
komunikasyon
4. Pandama o Paghawak (Haptics)- Pag-aaral sa paghawak o pandama ng
naghahatid ng mensahe. Isang anyo rin ito ng di verbal na komunikasyon. Ang
pagtapik sa balikat, ang paghablot, pagkamay, o pagpisil, ito ay mga paraan
upang mapabatid ang isang mensahe.
5. Proksemika (Proxemics) - Pag-aaral ng komunikatibong gamit ng espasyo na
ginawa ni Edward T. Hall(1963) na ang distansiya ay maaaring magpahiwatig
kung anong uri ng komunikasyon ang namamagitan sa magkausap.
a. Intimate-1-1.5 feet
b. Personal- 1.5-4 feet
c. Social Distance- 4-12 feet
 d. Public-12 feet
6. Chronemics- tumutukoy sa oraas na nakaaapekto sa komunikasyon. Ang
paggamit ng oras ay maaring kaakibat ng mensaheng nais iparating. Ang
pagdating nang maaga sa isang job interview ay nangangahulugang may
disiplina at nag-aaplay at interesado siya sa inaaplayan. Ang pagtawag sa
telepono sa dis-oras nggabi ay maaring magahulugan na pang-iistorbo o
maaaring emergency ito.
7. Expresyon ng Mukha (Pictics) - ito ang pag-aaral sa ekspresyon ng mukha
upang maunawaan ang mensahe ng tagapaghatid sa paghahatid ng mensaheng
di verbal, hindi maipagwawalang-bahala ang ekspresyon ng mukha. Ang
ekspresyon ng mukha, kadalasan, ay nagpapakita ng emosyon kahit hindi man
ito sinasabi. Sa ekspresyon ng mukha ay mahihinuha natin ang nararamdaman
ng isang tao, kung ito ay masaya, malungkot, galit, o natatakot.

Monolingguwalismo, Bilingguwalismo
at Multilingguwalismo
Ang monolingguwalismo ang tawag sa pagpapatupad ng iisang wika sa isang bansa tulad ng
isinasagawa sa mga bansang England, Pransya, South Korea, Hapon, at iba pa kung saan iisang
wika ang ginagamit na wikang panturo sa lahat ng larangan o asignatura. Maliban sa edukasyon,
sa sistemang monolingguwalismo ay may iisang wika ring umiiral bilang wika ng komersiyo,
wika ng negosyo, at wika ng pakikipagtalastasan sa pang-araw-araw na buhay.
Sa dahilang napakaraming umiiral na wika at wikain sa ating bansa, ang Pilipinas ay
maituturing na multilingguwal kaya’t mahihirapang umiral sa ating Sistema ang pagiging
monolingguwal.
Ang billinguwalismo ay binigyang pagpapakahulugan ni Leonard Bloomfield (1935), isang
Amerikanong lingguwista bilang paggamit o pagkontrol ng tao sa dalawang wika tila ba ang
dalawang ito ay kanyang katutubong wika. Ang pagpapakahulugang ito ni Bloomfield ay
maaaring mai-kategorya sa tawag na “perpektong bilingguwal” ay kinontra ng
pagpapakahulugan ni John Macnamara (1967), isa pa ring linguwistang nagsabing ang
bilingguwal ay isang taong may sapat na kakayahan sa isa sa apat na makrong kasanayang
pangwikang kinabibilangan ng pakikinig, pagsasalita, pagbasa, at pagsulat sa isa pang wika
maliban sa kanyang unang wika. Sa pagitan ng dalawang magkasalungat na pagpapakahulugang
ito ay may iba pang pagkakahulugan ang naibigay tulad ng kay Uriel Weinreich (1953), isang
lingguwistang Polish-American, na nagsasabing ang paggamit ng dalawang wika nang
magkasalitan ay matatawag na billinguwalismo at mga taong gagamit ng mga wikang ito ay
bilingguwal. May mga taong sa ganitong pagpapakahulugan ni Weinreich dahil hindi nabanggit
kung gaano ba dapat kadalas o kung gaano ba dapat kahusay ang isang tao sa ikalawang wika
upang maituring siyang bilingguwal (Cook at Singleton: 2014).
 Maituturing na billinguwal ang isang tao kung magagamit niya ang ikalawang wika ng
matatas sa lahat ng pagkakataon. Sa pananaw na ito, dapat magamit ng mga bilingguwal ang
dalawang wika nang halos hindi na matukoy kung alin sa dalawa ang una at pangalawang wika.
Balanced Bilingual ang tawag sa mga taong nakakagawa nang ganito at sila’y mahirap mahanap
dahil karaniwang nagagamit ng mga bilingguwal ang wikang mas naaangkop sa sitwasyon at sa
taong kausap (Cook at Singleton: 2014).
Sa araw-araw na pakikisalamuha natin sa iba ay hindi maiiwasan ang pagkakaroon natin ng
inter-aksiyon, maging sa mga taong may naiibang wika. Sa ganitong mga inter-aksiyon
nagkakaroon ng pangangailangan ang tao upang matutuhan ang bagong wika at nang
makaangkop siya sa panibagong lipunang ito. Sa paulit-ulit na exposure o pakikinig sa mga
nagsasalita ng wika, unti-unti’y natutuhan niya ang bagong wika hanggang sa hindi niya
namamalayang matatas na siya rito at nagagamit na niya nang mabisa ang bagong wika sa
pakikipag-usap at sa paglalahad ng kanyang mga personal na pangangailangan. Sa puntong ito’y
masasabing bilingguwal na siya.
Makikita sa Artikulo 15 Seksiyon 2 at 3 ng Saligang Batas ng 1973 ang probisyon para sa
bilingguwalismo o pagkakaroon ng dalawang wikang panturo sa mga paaralan at wikang opisyal
na iiral sa lahat ng mga pormal na transaksiyon nsa pamahalaan man o kalakalan.
“Ang Batasang Pambansa ay masasagawa ng mga hakbang tungo sa pagpapaunlad at
pormal na paggamit ng pambansang wikang Filipino. Hangga’thindi binago ang batas, ang
Ingles at Filipino ang mananatiling mga wikang opisyal ng Pilipinas.”
-Artikulo 15 Seksiyon 2 at 3 ng Saligang Bansa ng 1973
Ang Pilipinas ay isang bansang multilingguwal. Mayroon tayong mahigit 150 wika at
wikain kaya naman bibihirang Pilipino ang monolingguwal. Karamihan sa atin, lalo na sa
mga nakatira sa labas ng Katagalugan, ay nakakapagsalita at nakakaunawa ng Filipino,
Ingles, at isa o higit pang wikang katutubo na karaniwang ang wika o mga wikang
kinagisnan. Sa kabila nito, sa loob ng mahabang panahon, ang wikang Filipino at wikang
Ingles ang ginagamit na wikang panturo sa mga paaralan.
Gayunpama’y nananatiling laganap sa nakakaraming batang Pilipino ang paggamit ng
unang wika sa halip na Filipino at Ingles. Kaya, sa pagpapatupad ng DepEd ng K to 12
Curiculum, kasabay na ipinatupad ang probisyon para sa magiging wikang panturo partikular
sa kindergarten at sa Grade 1, 2, at 3. Tinatawag itong MTB-MLE o Mother Tongue Based-
Multillingual Education.
Isang malaking hakbang ang ginawa ng ating bansa sa pagkakaroon ng pambansang
polisiya parasa multilingguwal na edukasyon. Ito ay isang magandang modelo ng pagtuturo
para sa isang bansang tulad nating may heograpiyang pinaghiwa-hiwalay ng mga pulo at mga
kabundukan at may umiiral na napakaraming pangkat at mga wikain sapagkat mapalalakas
muna nito ang pagkatuto ng mga mag-aaral sa kani-kanilang unang wika. Inaasahang higit
nalang mauunawaan at kalulugdan ang mga aralin kung ito’y ituturo sa wikang matatas na
sila at lubos na nalang nauunawaan. Ito ngayon ang magiging bridge o tulay upang kasunod
 na mapalakas at mapalusog ang pagkatuto ng ating wikang pambansa, ang Filipino at
gayundin ang wikang Ingles.
“We should become tri-lingual as a country. Learn English well and connect to the
World. Learn Filipino well and connect to our country. Retain your dialect and connect to
your heritage.”
-Pangulong Benigno Aquino III

Aralin 3: Barayti ng Wika

Hindi maiaalis ang wika sa ating lahi kung kaya’t patuloy ito sa paglaganap dahil ito ay
dinamiko o nagbabago sa paglipas ng panahon. Ayon kina Paz, Hernandez at Peneyra, hindi
mamamatay ang isang wika hangga’t may gumagamit pa rin ng mga ito bilang kanilang unang
wika. Kapag ganito ang sitwasyon, mananatiling buhay na buhay ang wika.
Ang wika ay maaaring makapagdulot ng ibang kahulugan. Anumang pahayag na sasabihin
ay maaaring makapagdulot ng ibang kahulugan o interpretasyon sa mga tatanggap ng mensahe.
Ang isang salita ay hindi lamang nagtataglay ng isang kahulugan. Ang wika ay humuhubog sa
saloobin. Sa pamamagitan ng wika, nagagawa ng tao na hayagang alisin ang mga negatibong
paniniwala na sa kanyang palagay ay hindi makakapagdulot ng mabuti sa kanyang kapuwa. Ang
kapangyarihan ng wika ay siya ring kapangyarihan ng kulturang nakapaloob ditto. Kailanman ay
hindi maikakaila na kakambal ng wika ang kultura kung kaya’y hindi dapat na tanawin na may
nakatataas o nakabababang wika.
Walang buhay na wika ang maituturing na homogenous dahil ang bawat wika ay binubuo ng
mahigit sa isang barayti. Masasabi lang kasing “homogenous” ang wika kung pare-parehong
magsalita ang lahat ng gumagamit ng isang wika (Paz, et al. 2003). Subalit hindi ganito ang wika
sapagkat nagkakaroon ito ng pagkakaiba-iba sanhi ng iba’t ibang salik panlipunan tulad ng edad,
hanapbuhay o trabaho, antas ng pinag-aralan, kasarian, kalagayang panlipunan, rehiyon o lugar,
pangkat-etniko o tinatawag ding etnolingguwalistikong komunidad kung saan tayo’y nabibilang
at iba pa. Ipinakikita ng iba’t ibang salik na ito ay nagreresulta sa pagkakaroon ng iba’t ibang
barayti ng wika.
Hindi maiiwasan ang pagkakaroon ng barayti ng wika dahil sa pakikipag-ugnayan ng tao sa
kapwa tao mula sa ibang lugar na may naiibang kaugalian at wika. Mula sa pag-uugnayang ito ay
may nalilinang na wikang may pagkakaiba sa orihinal o istandard na pinagmulan nito.
Sa kasalukuyang panahon ay pinag-aaralan ang isang wika sa loob ng kapaligiran at
karanasan ng mga nagsasalito nito. Ito ang nagbubunga ng sitwasyon at mga pangyayaring
nagreresulta sa tinatawag na divergence, ang dahilan kung bakit magkakaroon ng iba’t ibang uri
o barayti ng wika (Paz, et al. 2003).
1. Dayalek- ito ay nalikha dahil sa heograpikong kinaroroonan. ANg barayti na ito ay
ginagamit ng mga tao ayon sa particular na rehiyon o lalawigan na tinitirhan
Halimbawa:
 a. Ang layo naman! (Manila)
b. Ala, ang layo eh! (Batangas)
c. Ang layo ah! ((Bataan)
d. Sir, ano po ba ang baon ninyo ngayon? Namalengke kasi ako
kahapon. Kumakain po ba kayo ng dinuguang baboy? (Manila)
e. Sir ano po ba ang bugong ninyo ngay-on? Mangyari po kasi, ako’y
namamarka kahapon. Kayo po ba’y nakain ng tinumis na baboy?
(Cavite)
2. Idyolek- Ito ay ang personal na paggamit ng salita ng isang indibidwal. Bawat indibidwal
ay may istilo sa pamamahayag at pananalita.
Halimbawa:
a. Mare, natikman mo na ba siya? Masarap pala siya! Tikman mo rin
siya.
b. Tignan mo siya. Mukhang mahirap isuot. Pero di bale, bibilhin ko
siya.
3. Sosyolek- Uri ng barayti na pansamantala lang at ginagamit sa isang particular na grupo
Halimbawa:
a. Jargon
i. Abogado- exhibit, appeal, complainant
ii. Gurro-lesson, plan, class record, Form 138
iii. EEnhinyero-project, blueprint
b. Matindi
i. “3ow Poeh! anOh pO3h gWa U? TxT nA LhErn pO36h zA
giZing pFa!!
c. Malubha
i. “3ow pOEh. M3N4 p!pOL! nUa m!xz kO pHoU k3o!
d. Banayad
i. “eOw pu. mxTAh pOeh.
e. Gay Lingo
f. Coño
g. Jejemon
4. Etnolek- Ginawa ito mula sa salita ng mga etnolonggwistang grupo. Nagkaroon ng iba’t
ibang etnolek dahil sa maraming mga pangkat etniko.
Halimbawa
a. Vakkul- gamit ng mga Ivatan na pantakip sa ulo sa init man o ulan
b. Bulanon- full moon
c. Kalipay- tuwa o ligaya
d. Palangga-mahal o minamahal
e. Shuwa- dalawa
f. Sadshak-kaligayahan
5. Register- Ito ay espesyalisadong ginagamit sa isang particular na pangkat o domain.
Halimbawa
a. Erpat- ama, itay, tatay
 b. Datung0 pera
c. Jowa- kasintahan
d. Alat- pulis
e. 50-50- nag-aagaw buhay
6. Pidgin- Wala itong pormal na estraktura at tinatawag ding “lengwahe ng wala ninuman”.
Ginagamit ito sa mga taong na nasa ibang lugar o bansa.
Halimbawa
a. Kayo bata aral buti para laki ganda trabaho (Filipino-Chinese)
b. Ikaw bili mura lang. (Filipino-Chinese)
7. Creole- Ito ay pinaghalo-halong salita ng indibidwal, mula sa magkaibang lugar
hanggang sa nagging personal na wika.
Halimbawa
a. Chavacano-Ito ay ang pagsama ng wikang Tagalog at Espanyol
b. Palengquero- Ito ay ang pagsama ng wikang African at Espanyol
c. Annobonese- Ito ang pagsama ng wikang Portuguese at Espanyol

Aralin 4: Gamit ng Wika sa Lipunan

Mahalaga ang gampanin ng wika sa lipunan. Ito ang susi ng pagkakaisa at pagkakaunawaan.”
Batay sa pahayag na ito ay ibabatay natin ang talakayan sa gamit ng wika sa lipunan sa
pamamagitan ng iba’t ibang pagtataya at gawain.
 Ang pinakadiwa ng wika ay panlipunan. Marami-rami na rin ang nagtangkang i-kategorya
ang mga tungkulin ng wika batay sa gampanin nito sa ating buhay, isa na rito si M.A.K. Halliday
na naglalahad sa pitong tungkulin ng wika na mababasa sa kanyang aklat na Explorations in the
Functions of Language (Explorations in Language Study)(1973)
1. Instrumental- Ito ang tungkulin ng wikang tumutugon sa mga pangangailangan ng tao
gaya ng pakikipag-ugnayan sa iba. Ang paggawa ng liham pangangalakal, liham sa
patnugot, at pagpapakita ng mga patalastas tungkol sa isang produkto na nagsasaad ng
gamit at halaga ng produkto ay mga halimbawa ng tungkuling ito.
2. Regulatoryo- Ito ay tungkulin ng wikang tumutukoy sa pagkontrol sa ugali o asal ng
ibang tao. ANg pagbibigay ng direksiyon gaya ng pagtuturo ng lokasyon ng isang
particular na lugar; direksiyon sa paggawa ng anumang bagay ay may halimbawa ng
tungkuling regulatoryo.
3. Inter-aksiyonal- ang tungkuling ito ay nakikita sa paraan ng pakikipag-ugnayan ng tao sa
kanyang kapwa; pakikipagbiruan; pakikipagpalitan ng kuro-kuro tungkol sa partikular na
isyu; pagkukuwento ng malulungkot o masasayang pangyayari sa isang kaibigan o
kapalagayang-loob; paggawa ng liham-pangkaibigan; at iba pa.
4. Personal- Saklaw ng tungkuling ito ang pagpapahayag ng sariling opinyon o kuro-kuro sa
paksang pinag-uusapan. Kasama rin dito ang pagsulat ng talaarawan at journal, at ang
pagpapahayag ng pagpapahalaga sa anumang anyo ng panitikan.
5. Heuristiko- Ang tungkuling ito ay ginagamit sa pagkuha o paghahanap ng impormasyong
may kinalaman sa paksang pinag-aralan. Kasama rito ang pag-iinterbyu sa mga taong
makakasagot sa mga tanong tungkol sa paksang pinag-aralan; pakikinig sa radyo;
panonood sa telebisyon; at pagbabasa ng pahayagan, magasin, blog, at mga aklat kung
saan nakakukuha tayo ng impormasyon.
6. Impormatibo- Ito ang kabaligtaran ng heuristiko. Kung ang heuristiko ay pagkuha o
paghanap ng impormasyon, ito naman ay may kinalaman sa pagbibigay ng impormasyon
sa paraang pasulat o pasalita. Ang ilang halimbawa nito ay pagbibigay-ulat, paggawa ng
pamanahong papel, tesis, panayam, at pagtuturo.

Si Jakobson (2003) naman ay nagbahagi rin ng anim na paraan ng paggamit ng wika.

1. Pagpapahayag ng Damdamin (Emotive) - Saklaw nito ang pagpapahayag ng mga
saloobin, damdamin at emosyon.
2. Panghihikayat (Conative) - Ito ang gamit ng wika upang makahimok at
makaimpluwensiya sa iba sa pamamagitan ng pag-uutos at pakiusap.
3. Pagsisimula ng Pakikipag-ugnayan (Phatic) - Ginagamit ang wika upang makipag-
ugnayan sa kapwa at makapagsimula ng usapan.
4. Paggamit bilang sanggunian (Referential) - Ipinakikita nito ang gamit ng wikang
nagmula sa aklat o iba pang sangguniang pinagmulan ng kaalaman upang magparating ng
mensahe at impormasyon.
5. Paggamit ng kuro-kuro (Metalingual) - Ito ang gamit na lumilinaw sa mga suliranin sa
pamamagitan ng pagbibigay ng komento sa isang kodigo o batas.
 6. Patalinhago (Poetic) - Saklaw nito ang gamit ng wika sa masining na paraan ng
pagpapahayag gaya ng panulaan, prosa, sanaysay, at iba pa.

Aralin 5: Pagsulat ng Sanaysay

Ang sanaysay ay isang uri ng sulatin na nagpapahayag ng pananaw o opinyon ng nagsulat
nito. Ang isang sanaysay ay may pokus sa iisang diwa at paksa. Ang mga sanaysay ay may
layong magbahagi ng saloobin, impormasyon, magpahayag ng nararamdaman, magbahagi ng
opinyon, manghikayat ng ibang tao, at iba pa. Ito ay maaaring tumalakay ng iba't ibang paksa
gaya ng pag-ibig, kapaligiran, pamilya, lipunan, mundo, pulitika at iba pa. Ito’y walang tiyak na
haba ngunit isinasaalang-alang na buo ang mga bahagi nito.

Dalawang Uri ng Sanaysay

Dalawang Uri ng Sanaysay Ang sanaysay ay may dalawang uri. Maaaring itong pormal o di-
pormal.

1. Pormal na Sanaysay
Ito’y maingat at maayos na isinusulat ng may-akda. Nagtataglay ito ng
mabisang paraan ng paglalahad. Hindi pangkaraniwan ang paksa nito at
kailangang ang mga pahayag ay pinatitibayan ng pananaliksik. Gumagamit ito ng
mataas na uri ng wika. Ang karaniwang pinapaksa nito ay may kinalaman sa
teknolohiya, syensya, kultura, edukasyon, pulitika at iba pa. Kadalasan ay may
kahabaan ang ganitong uri ng sanaysay at kasama ang ginamit na mga
sanggunian. Ang tanging layunin nito ay magbigay-impormasyon hinggil sa ilang
maseselang pangyayari.
2. Di-Pormal na Sanaysay
Ang sanaysay na ito ay may himig na nakikipag-usap lamang. Maaaring
paksain dito ang kahit anong bagay- personal, sosyal, emosyonal, moral at iba pa.
Ang pagiging kawili-wili ang ipinagkakaiba nito sa pormal na sanaysay. Ang
tanging layunin nito ay makapagdulot ng aliw sa mambabasa. Sa pagsulat nito ay
hindi na kailangan ang sanggunian sapagkat kadalasan ito’y batay lamang sa
karanasan, pagmamasid o pananaw sa buhay ng sumulat. Hindi mahirap ang
pagsusulat nito pagkat hindi na nangangailangan ng balangkas na gaya ng pormal
na sanaysay.
 Paraan ng Pagsulat ng
Sanaysay
Ang pagsulat ng sanaysay ay tulad din sa pagsulat ng isang komposisyon. Kailangang
ito’y may simula, may pikakatawan at may wakas.
1. Panimula o Simula ng Sanaysay
 Ito ang pinakamahalaga dahil kinukuha nito ang atensyon ng
mambabasa at maganyak ang mambabasang ipagpatuloy ang kanyang
pagbabasa. Dapat din na ibagay sa haba ng sanaysay, sa paksa at
layunin nito.
 Ang ilang paraan ng kawili-wiling panimula:

a. Paggamit ng katanungan
Halimbawa: Ano ba ang kabayanihan? Ang kabayanihan ay isang
paglilingkod na hindi naghihintay ng kabayaran sa
anumang hirap o pagod.

b. Paggamit ng pangungusap na nakakatawag-pansin

Halimbawa: Milyun-milyong mga tao ang naloloko ng maraming
recuiters. At ito’y dahil sa kanilang kawalan ng malay sa mga
patakaran ng Kawanihan ng Paggawa.

c. Paggamit ng isang pambungad na salaysay

Halimbawa: “Iniluwal ka sa isang umaga sa silid ng iyong ina –
madilim, maliwanag, aywan mo, pagkat may balot pa ng karimlan
ang paningin ang paningin, at ikaw ay pumalaot sa
isang paghihintay hanggang sa makita mo ang iyong daigdig –
hiwalay sa ina.” (Pagsilang; Pag-iisa ni. B. S. Medina Jr.

d. Paggamit ng isang siniping pahayag

Halimbawa: Tayo ay may salawikaing nagsasabi ng ganito: “Kapag
may itinanim, may aanihin.”

e. Paggamit ng salitaan o dayalogo

Halimbawa: “Bakit mukha kang Biyernes Santo?” tanong ng isang
tao sa kanyang nasalubong.
“Natalo ako nang malaki kagabi,” ang sagot.
Hindi iilan sa atin ang nalulungkot kapag tayo’y natatalo, ngunit di
rin naman iilan ang lumulundag sa tuwa kapag nananalo.
2. Gitna o Pinakakatawan ng Sanaysay
• Sa bahaging ito, dalawang bagay ang kailangan: Ang pagsasama-
sama ng mga kaisipang magsing-uri, at ang paghahanay ng mga
lipon ng kaisipang ito sa makatuwirang pagkakasunod-sunod.
Upang ang mga bagay na ito ay matamo, kinakailangan ang
kakayahan sa pag-uuri o pagsusuri.
• Inilalahad naman dito ang mahahalagang ideya tungkol sa paksa.
Dito nagbibigay ng paliwanag o halimbawa ukol sa paksa.

Ang mga sumusunod ay mga mungkahing paraan ng pagbuo ng

pinakakatawan ng sanaysay batay sa paksa, layunin at pinag-
uukulang mambabasa:

a. Magsimula sa bagay na alam na patungo sa mga di pa alam.

b. Magsimula sa payak patungo sa higit na masalimuot.
c. Magsimula sa tiyak patungo sa masaklaw.
d. Magsimula sa masaklaw tungo sa tiyak.
e. Magsimula sa di-gaanong mahalaga patungo sa lalong
mahalaga.

3. Wakas ng Sanaysay
• Ito ang huling bahagi ng sanaysay. Dito nagbibigay ng hamon ukol
sa paksa ang mayakda sa kanyang mambabasa. Ito ay para
maisakatuparan ang mga nabanggit na puntos sa katawan ng
sanaysay.

Ang ilan sa mga paraan ng pagwawakas ay:

a. Paglalagom/Pagbubuod ng buong nilalaman sa pamamagitan

ng pag-uulit ng pangunahing kaisipan.

Halimbawa: Sa langit ay namataan ko ang langay-langay sa isang

malaking kawang may pakpak – mabibilis ang
kanilang pagkampay. Subalit saan sila patungo? Di
ko alam kung saan – Gayundin ako* Aywan kung saan ako’y
isa ring langay-langay ang napapalaot sa kawalang-katiyakan
(ngunit ang aking mga bagwis, mahina, mahina!)
Subalit mayroon na akong nalalaman; Ang
kahulugan ng Paglaya. Paglaya ang aking tunguhin. Ito
lamang. Paglaya.

b. Paggamit ng angkop na sipi sa isang akda na nasusulat sa tula

o tuluyan.
 Halimbawa: Isang magalang na manunulat ang nagsabi:
“Pagkatiwalaan mo ang kapwa mo at sila’y magiging matapat sa
iyo. Purihin mo sila at sila’y maging kapuri-puri.”

c. Pagpapahiwatig ng mga pasyang higit na hinihingi ng

sinundang pagpapaliwanag.
Halimbawa: Ang anumang paglabag sa batas sa pagsugpo ng
polusyon ay dapat lapatan ng higit na mahigpit na parusa upang
matiyak ang pakikiisa ng lahat sa isang makabuluhang misyon na
naglalayong mapalusog, magpalinis at magpaaliwalas sa
kapaligiran bukod pa sa magligtas ng buhay.
(Ang Polusyon sa Pilipinas)

d. Pag-iiwan ng isang katanungan sa mambabasa upang patuloy

na pag-isipan ang paksa ng katha/akda.
Halimbawa: Mag-isa mong natatanaw ang munting impyernong
yaon na inilalapit ng kasangkapang katulong sa
pagtanaw at nadarama mong mag-isa mong lalayuan
iyon. Mag-isa ngunit nag-iisa nga ba?

e. Paggawa ng isang panghuhula sa maaaring maganap.

f. Pagpapahayag ng isang punong kaisipan.
g. Pagsariwa sa suliraning binanggit sa simula.

Aralin 6: “Sitwasyong Pangwika sa Pilipinas at Kakayahang

Pangkomunikatibo”
Panimula
Mataas na pagpapahalaga ang ibinibigay ng lipunan sa isang taong hindi lang basta
mahusay magsalita ng wika kundi nakapagpaparating sa kanyang mensahe sa mabisang
paraan. Nahahadlangan ng mabisang komunikasyon ang anumang hindi pagkakaunawaan.
Sabi nga sa isang kasabihan, “puwedeng madala sa mabuting usapan ang anumang sigalot.”
Sa huli, hindi sapat na matutuhan lang ang mga teknikal na aspekto ng wika.
Pinakamahalaga pa ring magamit ito sa mabisang komunikasyon na makapagbubukas
maging ng nakasaradong mga oportunidad at makalilikha ng puwang sa damdamin ng
kausap.
Malayo na ang nalakbay ng Wikang Filipino sa iba’t ibang larangan, sa lalong
pagsulong at pag-unlad nito, ikaw ang inaasahan. Sa mahabang kasaysayang ito nakita
natin ang paglago, pag-unlad, at pagbabago ng ating wika. Malaki and epekto ng mga
pagbabagong dala ng panahon at makabagong teknolohiya sa mga pagbabago rin sa
kalagayan o sitwasyon ng ating wika.
 Malayo na ang nalakbay ng wikang Filipino. Malaki ang epekto ng mga
pagbabagong dala ng panahon at makabagong teknolohiya sa mga pagbabago rin sa
kalagayan o sitwasyon ng ating wika.

Sitwasyong Pangwika sa Telebisyon

Ang telebisyon ay itinuturing na pinakamapangyarihang media sa kasalukuyan
dahil sa dami ng mamamayang naaabot nito. Sa paglaganap ng cable o satellite connection
ay lalong dumadami ang manonood ng telebisyon saanmang sulok ng bansa sapagkat
nararating na nito maging ang malalayong pulo ng bansa at maging ang mga Pilipino sa
ibang bansa. Ang magandang balita, wikang Filipino ang nangungunang midyum sa
telebisyon sa ating bansa. Ang halos lahat kasi ng mga palabas sa mga local na channel ay
gumagamit ng wikang Filipino at ng iba’t ibang barayti nito. Ito ang wika ng mga teleserye,
mga pantanghaliang palabras, mga magazine show, news and public affairs, komentaryo,
dokumentaryo, reality TV, mga programang pang-showbiz, at maging mga programang
pang-edukasyon. May mangilan-ngilang news program sa wikang Ingles subalit ang mga
ito’y hindi sa mga nangungunang estasyon kundi sa ilang lokal na news TV at madalas ay
inilalagay hindi sa primetime kundi sa gabi kung kalian tulog na ang nakakarami.
Ang pagdami ng palabas pantelebisyon partikular ang mga teleserye o telenobela
at mga pantanghaling programa o noontime show tulad ng Eat Bulaga at It’s Showtime na
sinusubaybayan ng milyon-milyong manonood ang isa sa malalaking dahilan kung bakit ang
halos lahat ng mamamayan sa bansa ay nakauunawa at nakakapagsalita ng Wikang Filipino.
Malakas ang impluwensiya ng mga programang ito na gumagamit ng wikang Filipino sa
mga manonood. Hindi kasi uso ang mag-subtitle o mag-dub ng mga palabas samga wikang
rehiyonal. Ang madalas na exposure sa telebisyon ay isang malaking dahilan kung bakit
sinasabing 99% ng mga mamamayan sa Pilipinas ang nakapagsasalita ng Filipino at
maraming kabataan ang namumulat sa wikang ito bilang kanilang unang wika maging sa
lugar na hindi kabilang sa Katagalugan. Sa mga probinsiya, kung saan rehiyonal na wika
ang karaniwang gamit ay ramdam ang malakas na impluwensiya ng wikang ginagamit sa
telebisyon. Makikita sa mga paskil o babalang nasa paligid ng mga lugar na ito ang
paggamit ng wikang Filipino tulad ng “Bawal Pumarada Rito” o “Bawal Magatapon ng
Basura Rito.” Kapag nagtanong ka ng direksiyon sa wikang Filipino ay sasagutin ka rin sa
wikang ito. Patunay ang mga ito na habang dumarami ang manonood ng telebisyon ay
lalong lumalakas ang hatak ng midyum na ginagamit dito sa mga mamamayang Pilipino
saanmang dako ng mundo

Sitwasyong Pangwika sa Radyo at Diyaryo

Katulad ng telebisyon, Filipino rin ang nangungunang wika sa radyo. Ang halos
lahat ng mga estasyon sa radio sa AM man o FM ay gumagamit ng Filipino at iba’t ibang
barayti nito. May mga programa rin sa FM tulad ng Morning Rush na gumagamit ng wikang
Ingles sa pagbo-broadcast subalit nakakarami pa rin ang gumagamit ng Filipino. May mga
 estasyon ng radyo sa probinsiyang may mga programang gumagamit ng rehiyonal na wika
pero kapag may kinapanayam sila ay karaniwang sa wikang Filipino sila nakikipag-usap.
Sa mga diyaryo naman ay wikang Ingles ang ginagamit sa mga broadsheet at
wikang Filipino sa mga tabloid maliban sa People’s Journal at Tempo na nakasulat din sa
wikang Ingles. Subalit tabloid ang mga mas binibili ng masa o mga karaniwang tao tulad ng
mga drayber ng bus at dyip, mga tinder sa palengke, mga ordinaryong manggagawa, at iba
pa dahil sa mas mura at nakasulat sa wikang higit nilang naiintindihan, kaya naman
masasabing mas malawak ang impluwensiya ng mga babasahing ito sa nakararaming
Pilipino. Iyon nga lang, ang lebel ng Filipinong ginagamit sa mga tabloid ay hindi ang
pormal na wikang karaniwang ginagamit sa mga broadsheet. Nagtataglay ito malalaki
atnagsusumigaw na headline na naglalayong makaakit agad ng mambabasa.Ang nilalaman
ay karaniwan ding sensasyonal at litaw sa mga ito ang mga barati ng wika kaysa sa pormal
na Filipino.

Sitwasyong Pangwika sa Pelikula

Bagama’t mas maraming banyaga kaysa lokal na pelikula ang naipapalabas sa
ating bansa taon-taon, ang mga local na pelikulang gumagamit ng midyum na Filipino at
mga barayti nito ay mainit ding tinatangkilik ng mga manonood. Hindi na nga maitatatwang
Filipino ang wika o lingua franca ng telebisyon, radyo, diyaryo, at pelikula. Maaaring
sabihing ang pangunahing layunin ng mga ito sa paggamit ng Filipino bilang midyum ay
upang makaakit nang mas maraming manonood, tagapakinig, o mambabasang
makakaunawa at malilibang sa kanilang palabras, programa, at babasahin upang kumita sila
nang mas Malaki. Subalit, hindi rin mapasusublian ang katotohanang dahil sa malawak na
impluwensiya ng wikang ginagamit sa mass media ay mas maraming mamamayan sa bansa
ngayon ang nakakapagsalita, nakakaunawa, at gumagamit ng wikang Filipino. Isang
mabuting senyales para sa lalong pag-unlad at paglago ng ating wikang pambansa.

Sitwasyong Pangwika sa Iba Pang Anyo ng

Kulturang Popular
Isa sa mga katangian ng wika ang pagiging malikhain. Sa patuloy na paglago ng
wika ay umuusbong ang iba’t ibang paraan ng malikhaing paggamit ditto dala na rin ng
impluwensiya ng mga pagbabagong pinalalaganap ng media. Sa kasalukuyan ay may iba’t
ibang nauusong paraan ng malikhaing pagpapahayag na gumagamit ng wikang Filipino at
mga barayti nito sa mga sitwasyong tulad ng sumusunod:

Flip Top
 Ito’y pagtatalong oral na isinasagawa nang pa-rap. Nahahawig ito sa balagtasan
dahil ang mga bersong nira-rap ay magkakatugma bagama’t sa FlipTop ay hindi nakalahad
o walang malinaw na paksang pagtatalunan. Kung ano lang ang paksang sisimulan ng
naunang kalahok ay siyang sasagutin sa kanyang katunggali. Hindi tulad ng balagtasan na
gumagamit ng pormal na wika sa pagatatalo, sa FlipTop ay walang nasusulat na iskrip kaya
karaniwang ang mga salitang binabato ay di pormal at maibibilang sa iba’t ibang barayti ng
wika. Pangkariniwan din ang paggamit ng mga salitang nanlalait para mas makapuntos sa
kalaban.

Pick-up Lines
May mga nagsasabing ang pick-up lines ay makabagong bugtong kung saan may
tanong na sinasagot ng isang bagay na madalas maiugnay sa pag-ibig at iba pang aspekto ng
buhay. Sinasabing nagmula ito sa boladas ng mga binatang nanliligaw na nangnanais
magpapansin, magpakilig, magpangiti, at magpa-ibig sa dalagang nililigawan. Kung may
mga salitang angkop na makapaglalarawan sa picku-up line, masasabing ito’y nakakatuwa,
nakakapangiti, nakakakilig, cute, cheesy, at masasabi ring corny. Madalas itong maririnig sa
usapan ng mga kabataang magkakaibigan o nagkakaibigan. Nakikita rin ito sa mga
Facebook wall, sa Twitter, at sa iba pang social media network. Ang wikang ginagamit sa
mga pick-up lines ay karaniwang Filipino at mga barayti nito subalit nagagamit din ang
Ingles o Taglish dahil mga kabataan ang higit na nagpapalitan ng mga ito.

Hugot Lines
Ang hugot lines, kaiba sa Pick-up lines ay tinatawag ding love lines o love quotes.
Ito ay isa pang patunay na ang wika nga ay malikhain. Hugot lines ang tawag sa mga linya
ng pag-ibig na nakakakilig, nakakatuwa, cute, cheesy, o minsa’y nakakainis. Karaniwang
nagmula ito sa linya ng ilang tauhan sa pelikula o telebisyong nagmarka sa puso’t isipan ng
mga manonood subalit madalas nakakagawa rin ng sarili nilang “hugot lines” ang mga tao
depende sa damdamin o karanasang pinagdaraanan nila sa kasalukuyan. Minsan ang mga
ito’y nakasulat sa Filipino subalit madalas, Taglish ang gamit na salita sa mga ito.

Sitwasyong Pangwika sa Text

Ang pagpapadala atpagtanggap ng SMS (short messenging system)na lalong kilala
bilang text message o text ay isang mahalagang bahagi ng komunikasyon sa ating bansa. Sa
pagbuo ng mensahe sa text, madalas ginagamit ang code switching o pagpapalit-palit ng
Ingles at Filipino sa pagpapahayag. Madalas ding binabago o pinaiikli ang baybay ng mga
salita para mas madali o mas mabilis itong mabuo. 160 characters (titik, numero, simbolo)
lang kasi ang nilalaman ng isang padalahan ng mensahe kaya nangyayari ito para makatipid
 sa espasyo at para mapabilis ang pagpindot ng maliliit na keypad ng cell phone. Walang
sinusunod na rule o tuntunin sa pagpapaikli ng salita, Ingles o Filipino man ang gamit
basta’t maipadala ang mensahe sa pinakamaikli, pinakamadali, at kahit paano’y
naiintindihing paraan. Usong- uso rin sa text ang shortcut o pagpapaikli sa mga parirala lalo
na sa Ingles.
Halimbawa:
D2 Dito AML All My Love
Pwd Puwede B4N Bye for Now
r Are BFF Best Friends Forever
u You BTW By the way
c See CUL8R See you later
b Be HBD Happy Birthday
d the EOD End of Discussion
2 to Jk Just Kidding/ Joke
4 for G2G Got to Go
AAP Always a Pleasure GBU God Bless You
IDK I don’t know IDC I don’t care
ILY I love you LOL Laughing out Loud
OIC Oh, I see OMG Oh my Gosh/ Oh my God
WTG Way to Go XOXO Hugs and Kisses

Minsa’y nagdudulot ng kalituhan ang ganitong mga paraan ng pagpapahayag sa text

o SMS subalit ito’y tinatanggap nglipunan bilang isa sa mga katangian ng wika. Ang wika
ay buhayo dinamiko. Patuloy itong nagbabago at yumayabong at sumasabay sa pagbabago
ng panahon.

Sitwasyong Pangwika sa Social Media at sa

Internet
Sa panahong ito, nabibilang na lang marahil sa daliri ang tao lalo na ang kabataang
wala ni isang social media account tulad ng Facebook, Instagram, Twitter, Pinterest,
Tumblr, at iba pa. Maging mga nakakatanda tulad ng mga lolo at lola ay kabilang na rin sa
mga netizen na umaarangkada ang social life sa pamamagitan ng social media. Marami rin
ang nagtuturing dito ng isang biyaya dahil nagiging daan ito ng pagpapadali ng
komunikasyon sa pagitan ng magkakaibigan o mga mahal sa buhay lalo na iyong malalayo
sa isa’t isa o matagal nang hindi nagkikita. Madaling makabalita sa mga nangyayari sa
buhay sa pamamagitan ng mga nakapost na impormasyon, larawan, at pagpapadala ng
pribadong mensahe gamit ang mga ito.
 Tulad din sa text, karaniwan ang code switching o pagpapalit-palit ng Ingles at
Filipino sa pagpapahayag gayundin ang pagpapaikli ng mga salita o paggamit ng daglat sa
mga post at komento rito. Gayumpaman, dahil hindi tulad ng text o SMS na pribado o iisang
tao lang ang inaasahang makababasa, sa social media ay mapapansing mas pinag-iisipan ang
mga salita o pahayag bago i-post dahil mas maraming tao ang maaaring makabasa nito. Sa
post o komento ay madalas Makita ang edited. Ibig sabihin, may binago o inayos ang nag-
post o nagkomento pagkatapos niyang mabasa ang kanyang isinulat.

Sitwasyong Pangwika sa Kalakalan

Wikang Ingles ang higit na ginagamit sa mga boardroom ng malalaking kompanya
at korporasyon lalo na sa mga pag-aari o pinamumuhunan ng mga dayuhan at tinatawag na
multinational companies. Ito rin ang wika sa mga Business Process Outsourcing (BPO) o mga
call center lalo na iyong mga kompanyang nakabase sa Pilipinas subalit ang sineserbisyuhan ay
mga dayuhang customer. Ang mga dokumentong nakasulat tulad ng memo, kautusan, kontrata,
at iba pa ay gumagamit din ng wikang Ingles. Ang mga web site ng malalaking mangangalakal
na ito ay sa Ingles din nakasulat gayundin ang kanilang mga press release lalo na kung ito ay sa
mga broadsheet o magazine nalalathala.
Gayunpaman, nananatiling Filipino at iba’t ibang barayti nito ang wika sa mga
pagawaan o production line, mga mall, mga restoran, mga pamimilihan, mga palengke, at
maging sa direct selling. Ito rin ang wikang ginagamit sa mga komersiyal o patalastas
pantelebisyon o panradyo na umaakit sa mga mamimili upang bilhin ang mga produkto o
tangkilikin ang mga serbisyo ng mga mangangalakal. Mas malawak at mas maraming mamimili
kasi ang naaabot ng mga impormasyong ito kung wikang nauunawaan ng nakararami ang
gagamitin.

Sitwasyong Pangwika sa Pamahalaan

Sa bisa ng Atas Tagapagpaganap Blg. 355, serye ng 1988 na “nag-aatas sa lahat ng
mga kagarawan, kawanihan, opisina, ahensiya,at instrumentality ng pamahalaan na
magsasagawa ng mga hakbang na kailangan para sa layuning magagamit ang Filipino sa opisyal
na transaksiyon, komunikasyon, at korespondensiya,” naging mas malawakang paggamit ng
wika sa iba’tibang antas at sangay ng pamahalaan. Ito ang malaking kontribusyon ni dating
Pangulong Cory Aquino sa paglaganap ng wikang Filipino sa pamahalaan dahil hanggang sa
kasalukuyan ay nananatili ang mga pinasimulan niyang mga inisyatibo sa paggamit ng wika.
Tulad ng kanyang ina, si Pangulong Benigno Aquino III ay nagbigay rin ng
malaking suporta at pagpapahalaga sa wikang Filipino sa pamamagitan ng paggamit niya ng
wikang ito sa mahahalagang panayam at sa mga talumpating ibinibigay niya katulad ng SONA o
State of the Nation Address. Makakabuti ito para maintindihan ng ordinaryong mamamayan ang
kanyang mga sinsabi.
 Aralin 7: Pananaliksik
“Isang sistematikong paghahanap sa mga impormasyon hinggil sa isang tiyak na paksa o
aralin” ang pananaliksik para kay Aquino (1974). Ayon kay Atienza (1996), ang pananaliksik ay
matiyaga, maingat, sistematiko, mapanuri, at kritikalna pagsisiyasat opag-aaral tungkol sa isang
bagay, konsepto, kagawian, problema, isyu o askpekto ng kultura at lipunan. Ayon kay Sanchez
(1998), ito ay puspusang pagtuklas at paghahanapng hindi pa nalalaman. Ayon kina Ornoñez, et
al. (2007), ang pananaliksik ay pahayag sa mataas na lebel ng pagsusulat dahil nangangailangan
ito ng pangangalap ng mga datos, pag-iimbestiga, pagsusuri, pagbibigay hinuha, at sa pagtatapos
ay pagbibigay kongklusyon at rekomendasyon. Ayon kay Manasche (1997), ang pananaliksik ay
isang matalino at makaagham na pagsisiyasat at pag-uusisa.

Layunin ng Pananaliksik:
1. Makadiskubre ng mga bagong kaalaman hinggil sa mga batid na paksa
2. Makakita ng mga sagot sa mga suliraning hindi pa ganap na nalulutas
3. Madagdagan, mapalawak at mapatotohanan ang mga kasalukuyang kaalaman

Katangian ng Mahusay na Pananaliksik

 Sistematiko
 Kontrolado
 Analitikal at Kritikal
 Obhektibo, lohikal, at walang pagkiling
 Istastistikal na metodo
 Orihinal

Tungkulin at Katangian ng
Mananaliksik (Sarili, sa mga awtor,
mambabasa at sa Lipunan)
 Masipag at Matiyaga
 Maingat
 Sistematiko
 Kritikal na nagsusuri

Plagiarism/ Pangungopya
 Ginagamit ang gawa ng iba
 Kinuha, ninakaw ang disenyo, balangkas at hindi kinikilala ang orihinal na manlilikha
 Kapag isinalin ang gawa ng iba ngunit hindi ito kinilala
 Kapag namulot ng ideya, pahayag, termino na nakasulat sa ibang wika at isinalin
ngunit hindi kinikilala ang awtor
 Kung ginagamit lahat at hindi kinulong sa panipi at hindi itinala ang pinagkunan

Kabuuang Bahagi
1. Pangmukhang Pahina
2. Pasasalamat
3. Talaan ng Nilalaman
4. Panimula
5. Paglalahad at Pagsusuri
6. Buod, Kongklusyon, at Rekomendasyon
7. Sanggunian

Pagsulat ng Pamanahong Papel

a. Pagpili ng Paksa
b. Paghahanap ng mga Materyal/ Sanggunian
c. Paghahanda ng mga Sangguniang
d. Pagkuha ng mga Tala
e. Paggawa ng Balangkas
f. Pagsulat ng Burador
g. Pagsulat ng Pinal naKopya
h. Talasanggunian/Bibliyograpiya

Panimula
 Ano ba ang tungkol sa pag-aaral?
 Bakit ito ang gusting pag-aralan?
 Bakit mahalaga ang pag-aaral na ito?
 Ano ang halaga nito sa iyo at sa lipunan?
 Ano ang nais patunayan ng sa isinagawang pag-aaral?
 Ano ang posibleng kalalabasan ng isinasagawang pag-aaral?
 Kasali ang paglalahad ng kaugnayan sa literatura

Paglalahad at Pagsusuri
 Ano ang mga mahahalagang puntong naipakita sa resulta ng pag-aaral?
 Paano nakatulong ang pag-aaral sa paglutas ng katanungan/ suliranin?
 Ano ang mahahalagang implikasyong mahahalaw sa pag-aaral?
 May malaking pagbabago ba sa mga resulta ng datos na nakalap?
 Paano naiiba ang mga kaalamang natuklasan sa mga dati nang kaalaman?
Buod, Konklusyon, at Rekomendasyon
 Ano ang pinakamahalagang natuklasan sa pananaliksik ukol sa isinagawang pag-aaral?
 Ano ang implikasyon ng mga mahahalagang natuklasan na datos?
 Ano ang kasagutan sa mga tanong o haypotesis sa panimulang bahagi?
 Ano ang mga mungkahing maaaring makatulong sa ginawang pananaliksik?

Gabay sa Pagpili ng Paksa (Pananaliksik)

Ang paksa ay pangkalahatan o sentral na ideyang tinatalakay sa isang sulating
pananaliksik.
1. Interesado ka o gusto ang paksag pipiliin mo
a. Paksang marami ka nang nalaman
b. Paksang gusto mo pang higit na makilala o malaman
c. Paksang napapanahon
2. Mahalagang maging naiiba o bago at hindi kapareho ng napipiling paksa ng mga
kaibigan mo
3. Maaaring matapos sa takdang panahong nakalaan

Mga Hakbang sa Pagpili ng Paksa

1. Alamin kung ano ang inaasahan o Layunin ng Sulatin
 Layunin ng gawaing ito na na maipamalas mo ang kasanayan sa pananaliksik
sa Filipino batay sa kaalaman sa oryentasyon, layunin, gamit, metodo at etika
ng pananaliksik sa pamamagitan ng pagbuo ng sulating pananaliksik
patungkol sa mga paksang napapanahong magagamit ng mga guro at
administrador ng paaralan para sa mga mag-aaral.
2. Pagtatala ng mga posibleng maging paksa para sa sulating Pananaliksik
3. Pagsusuri sa mga itinalang ideya
4. Pagbuo ng tentatibong Paksa
5. Paglimita sa paksa
 Malawak o Pangkalahatang Paksa:
i. Labis at Madalas na Pagpupuyat ng mga Mag-aaral
ii. Persepsiyon sa mga taong may tattoo sa katawan
 Nilimitang Paksa:
i. Mga Dahilan sa Labis at Madalas na Pagpupuyat ng mga Mag-aaral at
ang Epekto nito sa kanilang gawaing pang-akademiko.
ii. Persepsyon ng kabataan sa mga taong may tattoo sa katawan
 Lalo pang Nilimitang Paksa:
i. Mga Dahilan sa Labis at Madalas na Pagpupuyat ng mga Mag-aaral sa
Ikasampung Baitang ng Saint Louis School Inc. (Center) at ang Epekto
nito sa kanilang gawaing pang-akademiko.
 ii. Persepsyon ng kabataang nasa edad 13-19 sa mga taong may tattoo sa
katawan.

Mga Hakbang Sa Pagbuo Ng Sulating Pananaliksik

I.Pagpili Ng Mabuting Paksa
Ang unang hakbang sa pagbuo ng sulating pananaliksik ay ang masusing pag-unawa sa
paksa at mga kaugnayna gawaing ibibigay ng guro. Maiiwasang masayang ang oras at panahon
ng isang mag-aaral kung malinaw sakanya ang nais ipagawa ng guro at layunin para sa gawain.
Huwag mahiyang magtanong kung sakaling may ilang bagay na hindi nagging maliwanag.
Kapag ganap ng naunawaan ng mag-aaral ang kanyang gagawin ang magiging mas madali na
ang pagbuo nito at maitutuon na niya ang pansin sa mahuhusay na paghahanda para sa paksang
tatalakayin sa gawain .

Ang Paksa
Napakahalagang piliing mabuti ang paksa upang maging matagumpay ang isang sulating
pananaliksik. Nararapat na ang paksa ay pinag-iisipang mabuti at dumaan sa maingat na
pagsusuri upang matiyak na makabubuo ng isang makabuluhang sulatin. Minsan ay nagbibigay
na ang guro ng ilang paksang maaaring pagpilian ng mag-aaral. Ito ay mga paksang inaakala
niyang magiging interesado at kakayanin ng mga mag-aaral. Gayunpaman, kung ang naiisip
mong ay hindi kabilang sa listahang ito, huwag mag-atubiling lumapit sa guro at ilahad ang
iyong ideya. Dahil baguhan ka pa lamang sa gawaing ito ay mangangailangan ka ng gabay mula
sa isang taong may malawak nang kaalaman at makapagsasabi kung ang paksang naiisip mo ay
posibleng maisagawa ng isang mag-aaral na tulad mo sa haba o lawak sa panahong nakalaan.
Narito ang ilang tanong na maaari mong itanong sa iyong sarili bago tuluyang magpasiya sa
paksang susulatin:
 Interesado ba ako sa paksang ito? Magiging kawili-wili kaya sa akin ang
pananaliksik at pagsulat sa ukol dito?
 Angkop, makabuluhan, at napapanahon ba ang paksang ito? Magiging kapaki-
pakinabang ba ang magiging bunga nito sa akin o sa ibang babasa partikular
sa mga kaklase ko? Masyado bang malawak o masaklaw ang paksa? Masyado
ba itong limitado?
 Kaya ko kayang tapusin ang paksang ito sa loob ng panahong ibinigay sa
amin?
 Marami kayang sangguniang nasusulat na maaari kong pagkunan ng
impormasyon upang mapalawak ang paksang napili ko?
Kung OO ang sagot mo sa tanong, maaari ito na nga ang pinakaangkop na paksa para saiyo.
Maaari ka nang magpatuloy sa ikalawang hakbang ng pananaliksik.
2. Pagbuo ng Pahayag ng Tesis(Thesis Statement)
Kapag napagpasiyahan na ang paksa, bumuo ka na ng iyong pahayag sa tesis.Ito ang pahayag na
magsasaad ng posisyong sasagutan o patutunayan ng iyong binubuong pananaliksik.Naririto ang
ilang tanong na maaaring gumabay o magbibigay dereksiyon sa pagbuo mo ng pahayag ng tesis.
 Ano ang layunin ko sa pananaliksik na ito? Layunin kong maglahad ng
impormasyong magpapatunay sa pinapanigan kong posisyon?
 Sino ang aking mga mambabasa? Ang guro lang ba ang makababasa ng
sinulat ko? Sino pa kaya ang makababasa nito? Ano kaya ang inaasahan at
karanasan ng aking mga mambabasa?
 Ano-anong mga kagamitan o sanggunian ang kakailanganin ko? May sapat
bang kagamitan o sanggunian upang magamit sa pagpapatunay sa aking
pahayag ng tesis? Saan ko mahahanap ang mga ito?

3.Paghahanda ng pansamantalang Bibilyograpiya

Kakailanganin mong bumisita sa mga aklatan upang mangalap ng iyong mga sanggunian.
Maaari ding makakuha ng mga impormasyon mula sa INTERNET. Magiging maingat lang at
suriing mabuti ang mga talang makukuha sa sa internet sapagkat maraming impormasyon mula
rito ang kaduda-duda o minsan ay walang katotohanan. Para sa epiktibong pananaliksik
mahalaga ang paggamit ng mga aklat at ng internet. Maraming mga bagong imporasyon o
dokumento ang posibleng hindi pa nailalatha sa mga aklat kaya’t hindi ka rin makakaasang ang
lahat ng nilalaman ng aklatan ay napapanahon. Gayundin naman, hindi lamang dapat umasa sa
mga impormasyong dala ng internet lalo na kung galing lamang ito sa mga open web dahil sa
kawalang kasiguraduhan ng mga ito kung tama at beripikado. Mahalagang matiyak na maayos,
tama, kumpleto, at beribikado ang mga Impormasyong isasama mo sa bubuoing sulating
pananaliksik.
Mula sa iyong mga nakuhang sanggunian ay bumuo ka ng pansamantalang bibilyograpiya.
Ang bibilyograpiya ay talaan ng iba’t ibang sanggunian tulad ng mga aklat, artikulo, report,
peryodiko, magasin, web site, at iba pang nalathalang material na ginamit.Makatutulong ang
paghahanda ng card ng bibilyograpiya para sa bawat sanggunian.Ito’y maaaring isang 3’’x 5’’ na
index card na kakakitaan ng mga sumusunod na mga impormasyon.
 Pangalan ng awtor
 Pamagat ng kanyang isinulat
 Impormasyon ukol sa pagkakalathala
 mga naglimbag
 lugar at taon ng pagkakalimbag
 pamagat ng aklat
 Ilang mahahalagang tala ukol sa nilalaman
Ang inihahanda mong ito ay mahalaga at makatutulong sa iyong makahanap ng maraming
impormasyong kakailanganin sa susulatin,makapagbibigay ng ideya kung gaanong karami ang
sanggunian ang makukuha o magagamit para sa paksang napili, at ang mga tala o impormasyong
nakalap ay magagamit na sa aktuwal na pagsusulat nang hindi na kailangang hanapin o balikang
muli ang materyal na pinagmulan.
Hindi lahat ng mga sanggunaing itinala sa pansamantalang bibilyograpiya ay magagamit
subalit mahalaga pa ring kunin ang lahat ng makikitang may kaugnayan sa paksa sapagkat
maaaring sa panahon ng pagsusulat ay makatulong ito sa iyo at hindi ka na kailangang
maghagilap ng iyong gagamitin dahil alam mo na kung saan mo ito mahahanap.

4.Paghahanda ng Tentatibong Balangkas

Mahalaga ang paghahanda ng isang tentatibong balangkas upang magbigay direksiyon sa
pagsasaayos ng iyong ideya at pagtukoy sa kung ano-anong materyal pa ang kailangang hanapin.
Maaaring gamitin ang mga inihanda mong card ng bibilyograpiya upang maging gabay sa
pagbuo ng iyong balangkas.

5.Pangangalap ng Tala o Note Taking

Balikan ang inihandang tentatibong balangkas at card ng bibilyograpiya at tukuyin kung
alin-alin sa mga ito ang kakailanganin sa iyong susulatin. Basahing mabuti mula sa mga ito ay
magtala ng mahahalagang impormasyong magagamit sa susulatin.
Inimumungkahing isulat ng maayos ang iyong mga tala. Gumamit ng index card na mas
malaki kaysa sa ginamit mo bibilyograpiya para mapagiba ang dalawa bukod sa mas marami
kang masusulat sa mas malaking card. Ang bawat card ay ilalaan lamang sa isang tala. Kung
kukulangin ang isang index card ay maaaring magdagdag pa ng ibang card. Maaaring gamitin
ang pormat sa ibaba para sa iyong mga tala
Maaari kang gumamit ng tatlong uri ng tala: ang tuwirang sinipi, hawig, at buod
 Tuwirang sinipi kung ang tala ay direktang sinipi mula sa isang sanggunian.
Gumamit ng sa simula at dulo ng sinipi. Itala ang sangguniang pinagkunan
gayundin ang pahina kung saan ito mababasa.
 Buod kung ito’y pinaikling bersiyon ng isang mas mahabang teksto. Ito’y
maikli subalit nagtataglay ng lahat ng mahahalagang kaisipan ng orihinal na
teksto. Ito ang pinakamadalas na gamitin sa paglakap ng tala.
 Hawig kung binago lamang ang mga pananalita subalit nananatili ang
pagkakahawig ng orihinal.

6. Paghahanda sa Iniwastong Balangkas o Finale Outline

Dito na susuriing mabuti ang inihandang tentatibong balangkas upang matiyak kung may mga
bagay pang kailangan baguhin o ayusin. Maaari nang ayusin ang dapat ayusin upang ang
pangwakas na balangkas ay maging mabuting gabay sa pagsulat ng iyong borador.

7.Pagsulat ng Borador o Rough Draft

 Mula sa iyong iwinastong balangkas at mga card ng tala ay maaari ka ng magsimulang
sumulat ng iyong borador. Tandaang ang isang sulating pananaliksik ay dapat magkaroon ng
introduksiyon na kakabasahan ng mga ideyang matatagpuan sa kabuuan ng suliranin ang
katawan na kababasahan ng pinaliwanag o nalaman nang bahagi ng iyong balangkas at ang iyong
kongklusyon na siyang nagsasaad ng buod ng iyong mga natuklasan sa iyong pananaliksik. Pag-
ukulan ng pansin ang pagkakaugnay-ugnay ng mga kaisipan. Dapat ding isaalang-alang na ang
wikang gagamitin ay payak ngunit malinaw, tama ang baybay, bantas,at kaayusang
panggramatika, pormal ang anyo, at karaniwang nasa ikatlong panauhan.

8.Pagwawasto at Pagresiba ng Borador

I-proofread o basahing mabuti at iwasto ang mga bagay na kailangang iwasto sa iyong borador.
Pagukulan ng pansin ang pagkakabuo ng mga pangungusap, ang baybay, bantas, wastong gamit,
pamaraan ng pagsulat, at angkop na talababa o footnote. Maaari nang pumili ng tiyak na pamagat
ng iyong sulatin. Ihanda na rin ang pauunang salita, talaan ng nilalaman at pinal na
bibilyograpiya.
Para sa mga sangguniang nagamit mo para sa aktuwal na pagsulat ay huwag kakalimutang
magbigay ng pagkilala sa may-ari o manunulat ng mga ito sa pamamagitan ng talaba at
bibilyograpiya. Mahalaga ang talaba sa pagbibigay kahulugan sa isang bahagi ng sulating
pananaliksik sa nangangailangan ngkaragdagang paliwanag.
Sa pagsulat ng bibilyograpiya ay nararapat tandaan ang sumusunod:
 Pangkat-pangkatin ang mga ginamit na sanggunian.Pagsama-samahin ang
mga aklat, pahayagan, web site, at iba pa.
 Isaayos muna ng paaalpabeto ang pangalan ng mga awtor gamit ang apelyedo
bilang basihan.
 Isulat ang bibilyograpiya gamit ang isa sa iba’t ibang estilo ng pagsulat nito.
Kung ang napiling estilo ay American Psychological Association (APA)
maaring sundan ang mga sumusunod na pattern para maisulat ang mga
ginamit na sanggunian.
o Para sa mga aklat
 Apelyedo ng awtor, Pangalan ng awtor, Taon ng paglilimbag,
Pamagat, Lungsod ng Tagapaglimbag: Tagapaglimbag.
o Para sa mga Artikulo sa Pahayagan o Magasin
 Apelyedo ng awtor, Pangalan ng awtor (Taon ng paglilimbag)
Pamagat ng artikulo, Pamagat ng pahayagan o magasin,
Paglilimbag # (Isyu #) at pahina #.
o Para sa mga kagamitang mula sa Internet
 Awtor (Petsa ng Publikasyon), Pamagat ng Artikulo o
Dokumentaryo, Pamagat ng Publikasyon, Petsa kung kailan sinipi
o ginamit mula sa buong web address simula sa http.//.

9. Pagsulat ng Pinal na Sulating Pananaliksik

 Pagkatapos pagdaanan at isagawa ng mabuti ang naunang walong bahadlang, ngayon ay
nakakatiyak ka ng isang mainam na sulating pananaliksik I-type na ito gamit ang pormal na
ibinigay ng iyong guro.