Aleksandrijska Liturgija Vasilija Velikog Po Egipatskom Predanju

ROSHDI WASSEF BEHMAN DOUS
ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟΥ ΙΕΡΟΔΙΑΚΟΝΟΥ
Η ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΗ ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
Διατριβή έπί Διδακτορία

υποβληθείσα εις τό Τμήμα
Ποιμαντικής και Κοινωνικής
Θεολογίας τής Θεολογικής
Σχολής του Αριστοτελείου
Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
1997
ROSHDI WASSEF BEHMAN DOUS
ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟΥ ΙΕΡΟΔΙΑΚΟΝΟΥ
y^°J£K<ÌS
Διατριβή έπί Διδακτορία

υποβληθείσα εις τό Τμήμα
Ποιμαντικής και Κοινωνικής
Θεολογίας της Θεολογικής
Σχολής του Αριστοτελείου
Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
1997
2
ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ
Ιωάννης Φουντούλης
ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Ιωάννης Φουντούλης , Καθηγητής
Μητροπολίτης Τυρολόης και Σερεντίου

Παντελεήμων Ροδόπουλος, Καθηγητής
Αίδ. Πρωτοπρεσβύτερος
π. Θεόδωρος Ζήσης, Καθηγητής
Τω Μακαριωτάτω και άγιωτάτω
Πάπα της 'Αλεξανδρείας
και Πατριάρχη της Κοπτικής

'Ορθοδόξου 'Εκκλησίας
Κω. Κω. Πάπα άββά ΣΕΝΟΥΝΤΑ

Γ (117).
f^—M
AiaJUlj A UM UIAL* yJJ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ή 'Αλεξανδρινή Κοπτική 'Ορθόδοξος 'Εκκλησία διετήρησεν στον τομέα της λατρείας

την κληρονομίαν εκ της Εκκλησίας των πρώτων χριστιανικών χρόνων. Έχει τάς ρίζας
αυτής στην άρχαίαν έκκλησιαστικήν λειτουργικήν πράξιν.
Ή 'Αλεξανδρινή θεία Λειτουργία τοϋ Μεγάλου Βασιλείου είναι ένα ιερό αρχαίο κείμενο,
με τό όποιο τελείται τό μυστήριο τής θείας ευχαριστίας στην Εκκλησία τής Αιγύπτου
μέχρι τόν I F αιώνα. Μετά τήν επικράτηση τοϋ Βυζαντινού λειτουργικού τύπου στην
ελληνόφωνη Ορθόδοξο Εκκλησία τοϋ Ρωμαϊκοϋ Πατριαρχείου 'Αλεξανδρείας , ή
ανωτέρω Λειτουργία τελείται μόνο άπό τήν 'Αλεξανδρινή Κοπτική 'Ορθόδοξο Εκκλησία
σέ Βοχαϊρική και Σαχιδική μετάφραση σέ τακτές ήμερες, παράλληλα μέ τίς άλλες
αρχαίες 'Αλεξανδρινές λειτουργίες, τοϋ 'Αγίου Μάρκου τοϋ αποστόλου και τοϋ 'Αγίου
Γρηγορίου τοϋ θεολόγου. Ή Κοπτική λατρεία έμεινε πιστή και προσκολημένη στην
αρχαία λειτουργική παράδοση και πράξη τής Εκκλησίας τής Αιγύπτου. Υπήρξαν
μερικές μεταγενέστερες επεξεργασίες τοϋ άρχικοϋ κειμένου, στά έν χρήσει όμως κείμενα
τής λειτουργίας έμειναν πολλές εκφράσεις και τύποι άπό τό πρωτότυπο ελληνικό
κείμενο, κυρίως στά διακονικά πού έμειναν αμετάφραστα.
Ή 'Αλεξανδρινή θεία Λειτουργία τοϋ Μ. Βασιλείου δημοσιεύθηκε γιά πρώτη φορά άπό
τον Ε. Renaudot (Liturgiarum Orientalium Collectio, Paris 1716). άπό ενα μόνο χειρόγραφο , τόν
κώδικα Παρισίων 325 τοϋ ΙΔ' αιώνος. Μέ προσωπική και μακρά και επίπονη αναζήτηση
στίς βιβλιοθήκες χειρογράφων τής Αιγύπτου είχα τήν καλή τύχη νά επισημάνω άλλα
εννέα χειρόγραφα τής λειτουργίας αυτής , χρονολογούμενα άπό τοϋ ΙΣΤ μέχρι τοϋ ΙΘ'
αιώνος . Τά χειρόγραφα αυτά αποτελούν τήν βάση κριτικής εκδόσεως τοϋ κειμένου τής
έν λόγω ελληνικής θ. λειτουργίας και σ' αυτό κυρίως συνίσταται ή συμβολή στην
επιστημονική έρευνα τής παρούσης εργασίας. Ή κριτική έκδοση καταλαμβάνει τίς
σελίδες 73 - 118 τοϋ δευτέρου και κυρίου μέρους τής μελέτης αυτής.
Τό κείμενο συνοδεύεται άπό τό απαραίτητο κριτικό υπόμνημα μέ τίς διάφορες γραφές
τών εννέα αιγυπτιακών χειρογράφων και μέ τίς αγιογραφικές παραπομπές στό
περιθώριο. Τά χειρόγραφα παρουσιάζονται στίς σελίδες 58 - 68 και κριτικά προβλήματα
στίς σελίδες 69 - 72 .
Ή ένταξη τοϋ χειρογράφου Παρ.325 ήταν αδύνατο νά γίνει στό κριτικό υπόμνημα, γιατί
προέρχεται άπό άλλη παράδοση κειμένου, μέ περισσότερες βυζαντινές επιδράσεις και γι'
αυτό δέν εναρμονίζεται προς τήν Κοπτική παράδοση τοϋ κειμένου τής λειτουργίας, πού
εκπροσωπούν τά αιγυπτιακά χειρόγραφα. Γιά τόν λόγο αυτό και προς αποφυγήν
συγχύσεων τών δύο παραδόσεων, καί γιά νά δοθεί σαφέστερη και καθαρότερη εικόνα
τών δύο τύπων, προτιμήσαμε νά παρουσιάσουμε δίστηλο παράλληλο κείμενο τών δύο
κωδίκων και τών δύο παραδόσεων, τοϋ κωδικός τοϋ Κοπτικού Πατριαρχείου 172 ( κώδ.
Α ) και τοϋ κωδικός Παρ.325 (κατά τήν έκδοση Ε. RENAUDOT). Βλέπε παράρτημα, σελ.
119-175 .
Στό πρώτο μέρος τής παρούσης εργασίας ( « Εισαγωγικά » σελ. 1 - 75), μελετώνται τά
εισαγωγικά προβλήματα τής 'Αλεξανδρινής θείας Λειτουργίας τοϋ Μ. Βασιλείου, ήτοι :
α.) Ό συγγραφεύς . Μέ εσωτερικά και εξωτερικά τεκμήρια άποδεκνύεται ότι ό Μέγας

Βασίλειος είναι συγγραφεύς όχι μόνον τής Βυζαντινής λειτουργίας τοϋ Μ. Βασιλείου,
άλλα καί τής 'Αλεξανδρινής. Και οί δύο είναι έργα τοϋ ιδίου. Ή πρώτη αποτελεί
ανάπτυξη τής δευτέρας .
2
β.) Εξετάζονται συγκριτικώς α{ δύο Βασιλειαναί Λειτουργίαι, ή Αλεξανδρινή και ή

Βυζαντινή.
γ.) Εξετάζονται συγκριτικώς αί δύο 'Αλεξανδρινοί Λειτουργίαι , του αγίου Μάρκου και
toö Μεγάλου Βασιλείου. Επισημαίνονται τά παράλληλα και αί επιδράσεις της πρώτης
έπί της δευτέρας , λόγω της σύγχρονης τελέσεως τους στην Εκκλησία της Αιγύπτου.
δ.) Μελετώνται τρία βασικά προβλήματα της 'Αλεξανδρινής Λειτουργίας τού Μεγάλου
Βασιλείου, ή διπλή επίκληση του Λόγου και του αγίου Πνεύματος, τά διπλά δίπτυχα και
ή δωροφορία, και ή ομολογία πίστεως επιχειρείται ή ερμηνεία τών ιδιορρυθμιών τούτων
του 'Αλεξανδρινού λειτουργικού τύπου.
Ή εργασία αυτή αποτελεί τόν καρπόν τεσσάρων ετών έρευνας και μελέτης στό
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης , και στίς βιβλιοθήκες τών χειρογράφων τής
Αιγύπτου (Κοπτικού Πατριαρχείου , Ί . Μονή 'Αγίου 'Αντωνίου, Ι. Μονή Αγίου Παύλου,
Ί. Μονή Αγίου Μακαρίου, Ί . Μονή 'Αγίου Μηνά Άλμουάλακ, και Ί . Μονή Παναγίας
Άλμουχάρακ) , 'Αγγλίας , Γαλλίας , Γερμανίας και 'Ιταλίας . Ή έρευνα αυτή δεν θά
μπορούσε νά πραγματοποιηθεί χωρίς τήν βοήθεια τής Εκκλησίας τής 'Ελλάδος και τής
Αλεξανδρινής κοπτικής Εκκλησίας, τίς όποιες και θερμώς ευχαριστώ.
'Οφείλω νά εκφράσω τίς ιδιαίτερες ευχαριστίες μου στον εισηγητή τής διατριβής ,
σεβαστό καθηγητή τής Λειτουργικής κ. Ιωάννη Φουντούλη γιά τήν πολύτιμη
επιστημονική συμβολή και τό ξεχωριστό του πάντα ενδιαφέρον.
Ευχαριστώ , επίσης , και τους αξιότιμους καθηγητές Σεβ. Μητροπολίτη Τυρολόης και
Σερεντίου κ. Παντελεήμονα Ροδόπουλον και Αίδ. Πρωτοπρεσβύτερον π. Θεόδωρον
Ζήσην γιά τίς σημαντικές υποδείξεις τους.
Προς τήν ιερά Μονή Βλατάδων και τόν ηγούμενο της Σεβ. κ. Παντελεήμονα
Ροδόπουλον εκφράζω εύγνωμόνως ευχαριστίας, γιά τήν φιλοξενία.
Δέν λησμονώ νά ευχαριστήσω : τόν Μακαριώτατον και Άγιώτατον Κ.Κ. Πάπα άββά
Σενούντα Γ, ό όποιος μου έδωσε τήν ευκαιρία νά σπουδάσω στην Ελλάδα και μέ
υποστήριξε κατά τήν διάρκεια τών σπουδών μου, καθώς και τόν πνευματικό μου
Πατέρα Σεβ. άββά Σαράπαμον γιά τήν σημαντική φροντίδα του.
Ευχαριστώ θερμώς τήν αγαπητή Σύζυγο μου AFAF γιά τήν απεριόριστη φροντίδα της
και γιά τήν υποστήριξη όχι μόνο τής εργασίας αυτής, άλλα και όλης μου τής ζωής.
Τέλος ευχαριστώ όλους εκείνους πού ποικιλοτρόπως συνέβαλαν στην εκπόνηση τής
εργασίας μου.
Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Πατριαρχικός Διάκονος

Μονή Βλατάδων , Θεσσαλονίκη
18 Δεκεμβρίου 1997 ROSHDIW. Β. DOUS
3
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Σελ.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ 1
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 4
ΕΚΔΟΣΕΙΣ 7
ΜΕΡΟΣ Α' ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

8
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
8
1-ΠΗΓΕΣ
2-ΣΥΓΓΡΑΦΕΎΣ ?
α. ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ 8
1 2
β. ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ
3- ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΗΣ Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ Μ.

14
ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΙΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΤΩΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ....
4- Ή Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

ΕΝ ΣΧΕΣΕΙ ΠΡΟΣ ΤΗΝ Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗ
1 7
ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
5- Ή Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΠΡΟΣ ΤΗ Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΡΚΟΥ 21
α. Ή μικρή ευχή της ευχαριστίας 21
β. Ευχή της προθέσεως 24
γ. Ή ευχή της εισόδου 25
δ. Ή συναπτή 30
ε. Ικετευτικές δεήσεις 37
6-ΕΠΙΚΛΗΣΙΣ 47
α. Ή έπίκλησις του Λόγου 47
β. Ή έπίκλησις τοϋ 'Αγίου Πνεύματος 47
7- Ή ΔΩΡΟΦΟΡΙΑ 52
α. Ή πρόθεσις των Δώρων 52
β. Ή προσκομιδή τοϋ Αμνού 54
8- ΟΜΟΛΟΓΙΑ ΠΙΣΤΕΩΣ 57
ΜΕΡΟΣ F ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ 58
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 69
ΚΕΙΜΕΝΑ
Η ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΗ Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ
ΚΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ( ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ) 73
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Σύγκριση κώδικα Α προς τόν κώδικα Παρισίων Gr. 325 (έκδοση Ε.
RENAUDOT) 119
ΠΙΝΑΞ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ 176

4
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ABDALLAH OLG : P. ALFONSO ABDALLAH, o.f.m. L' Ordinamento Liturgico di GABRIELE

V - 88 Patriarca Copto 1409-1427 , Cairo 1962.
ΑΛ-ΜΑΣΚΗΝ ΘΕΘΛ: Π. Μάτθα αλ-μασκήν, Ή Θεία Ευχαριστία και Θ. Λειτουργία

(άραβιστί) , δημοσιεύθηκε άπό την 'Ιερά Μονή του αγίου Μακαρίου,
Αίγυπτος 1977.
ΑΛ-ΜΑΣΟΥΝΤΙ ΒΙΕ ΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΑΜΠΝΤΕΛΜΑΣΙΧ ΣΑΛΙΜΠ ΑΛ-ΜΑΣΟΥΝΤΙ,

Βιβλίον του Ίεροΰ Ευχολογίου περιέχον τρεις αναφοράς, 'Αγίου
Βασιλείου, Αγίου Γρηγορίου του θεολόγου και 'Αγίου Κυρίλλου
(Κοπτιστί και Αραβιστί), Κάϊρον 1902.
ΑΛ-ΜΟΧΑΛΕΣΗ ΑΒΜ Π. ΗΛΕΙΑΣ ΚΟΪΤΕΡ ΑΛ-ΜΟΧΑΛΕΣΗ , Ο ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Ο

ΜΕΓΑΣ (άραβιστί), ΛΙΒΑΝΟΣ 1989.
ANF The Ante - Nicene Fathers,Translations to 325 A.D., 10 vols.,ed. Roberts, Α.,
and Donaldson, J. New York 1885-87.
ΒΕΠ : Βιβλιοθήκη Ελλήνων Πατέρων και Εκκλησιαστιών Συγγραφέων,

Τόμος πεντηκοστός έκτος, Εκδόσις Αποστολικής Διακονίας,
Αθήναι 1978.
BRIGHTMAN LEW F. E. BRIGHTMAN, M. A. Liturgies Eastern and Western , Vol. 1. Eastern

Liturgies, Oxford 1896.
BURMESTER ECC O. H. E. KHS-BURMESTER, THE EGYPTIAN OR COPTIC CHURCH A

DETAILED DESCRIPTION OF HER LITURGICAL SERVICES AND THE
RITES AND CEREMONIES OBSERVED IN THE ADMINISTRATION OF
HER SACRAMENTS , PUBLICATIONS DE LA SOCIETE
D'ARCHEOLOGIE COPTE , LE CAIRE 1967.
CAPELLE LBB Dom Β. CAPELLE Ο.S.Β. , Les liturgies < basiliennes > et saint Basile, Ή
εργασία δημοσιεύθηκε σε παράρτημα του έργου των J. DORESSE et
Dom E. LANNE , Un témoin archaïque de la Liturgie copte de S. Basii ,
Louvain 1960, σελ. 45 έξ.
ΔΙΑΚΟΝΙΚΟΝ ΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΑΤΑΛΑ ΑΡΣΑΝΙΟΣ ΑΛ-ΜΟΥΧΑΡΑΚΗ, Βιβλίον

ΙΕΡΟΔΙΑΚΟΝΙΚΟΝ ΚΑΙ ΥΜΝΟΙ , ΚΑΙΡΟ 1973.
CROSS ODCC : CROSS F. L., The Oxford Dictionary of the Christian Church, 1957.
DIX SL : DOM GREGORY DIX ,The Shape of The Liturgy, First published 1945.
DORESSE & LANNE LCB J. DORESSE et Dom E. LANNE , Un témoin archaïque de la Liturgie copte de
S. Basil, Louvain 1960.
ENGBERDING DEHB P. HIERONYMUS ENGBERDING O. S. B., Das eucharistische Hochgebet

der Basileiosliturgie, Munster I. W. 1931.
ΕΠΕ : Έλληνες Πατέρες τής Εκκλησίας, Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΕΡΓΑ. 10 Τόμ.

5
ΚΟΣΤΙΝ ΚΛ : ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΟΣΤΙΝ , Η Κοπτική Λατρεία εν συγκρίσει προς τήν
Λατρείαν της ορθοδόξου Εκκλησίας, Διατριβή επί Διδακτορία
υποβληθείσα εις τήν Θεολογικήν Σχολήν του Εθνικού και
Καποδιστριακοϋ Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθήναι 1972.
ΙΒΝ SIBA ΠΜ : JUHANNA ΙΒΝ ABI ZAKARIA ΙΒΝ SIBA , Ό Πολύτιμος Μαργαρίτης
των εκκλησιαστικών επιστημών, Αραβικό κείμενο, Κριτική
έκδοση από Vincentio Mistrih, 0. F. M., CAIRO 1966.
ISHAK LRI DR. EMILE MÄHER ISHAK , LITURGICAL AND RITUAL ISSUES AND
PROPOSALS CONCERNING THE RESTORATION OF COMMUNION,
ΑΝΑΤΥΠΟΝ ΕΚ ΤΗΣ « ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ » ΤΟΜΟΣ 26, ΤΕΥΧΗ
Α'-Β', 1994, Πατριαρχικόν "Ιδρυμα Πατερικών Μελετών,
Θεσσαλονίκη 1996.
LIETZMANN Η, Messe und Herrenmahl , Bonn 1926, 'Αγγλική

LIETZMANN ΜΗ
μετάφραση Leiden 1953.
MERCIER LSJ DOM B.-CH. MERCIER, La Liturgie de Saint Jacques , Edition Critique du
Texte Grec Avec Traduction Latine, εργασία δημοσιεύθηκε εν PO.
ΝΑΧΛΑ ΠΓΤ ΚΑΜΕΛ Σ. ΝΑΧΛΑ , Ό άγιος Πάπας Γαβριήλ ύπν Τουραϊκ.

(αραβιστί) Κάϊρον 1974.
Patrologia Graeca J.P ( Migne )

Migne PG. :
Migne PL Patrologia Latina J.P ( Migne )
ΙΩΑΝΝΟΥ Μ. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ, Λειτουργικά θέματα Δ',

ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ ΛΘΔ
ΙΩΑΝΝΟΥ Μ. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ, Κείμενα λειτουργικής ,τευχος Γ

ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ ΚΛΘΛ
Θείαι Λειτουργίαι, Θεσσαλονίκη 1985.
EUSEBE RENAUDOT, Liturgiarum Orientalium Collectio, Frankfurt and

RENAUDOT LOC
London 1847.
ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΥ Μητροπολίτου Τυρολόης και

ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΥ ΑΛΜ Σερεντίου , Ή αναφορά τής Λειτουργίας τού αγίου Μάρκου ,
ΜΕΛΕΤΑΙ Α' , Ανάλεκτα Βλατάδων 56, Πατριαρχικόν "Ιδρυμα
Πατερικών Μελετών σελ. 457 - 508, Θεσσαλονίκη 1993.
ΑΡΧΙΜ. ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΥ, Ο καθαγιασμός

ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΥ ΚΔΘΕ:
τών Δώρων τής Θείας Ευχαριστίας, , Θεσσαλονίκη 1968.
ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΥ Μητροπολίτου Τυρολόης και

ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΥ SS Σερεντίου , The Sacramentary of Serapion , ΜΕΛΕΤΑΙ A' , Ανάλεκτα
Βλατάδων 56, Πατριαρχικόν "Ιδρυμα Πατερικών Μελετών σελ. 365
- 455, Θεσσαλονίκη 1993.
SAWIRUS ΙΒΝ - AL-MUQAFFA , History of the Patriarche of the Egyptian

SAWIRUS ΙΒΝ -
Church , Part 1, edited by Everts , B. Other Parts Published by La société
AL-MUQAFFA HPEC
d'Archeologie Copte, le Caire.
6
SIMAYKAH & YASSA ABD MARQUS SIMAYKAH & YASSA ABD AL-MASIH, Ctalogue of the Coptic
AL-MASM CCAM : and Arabic Manuscripts, in the Coptic Museum and the Patriarchate, Cairo
1942.
ΣΤΑΥΡΙΝΟΥ ΑΣΛ : ΑΜΒΡΟΣΙΟΥ ΣΤΑΥΡΙΝΟΥ, ΑΙ APXAIOTATAI KAI AI

ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΠΑΙ, ΕΙΣ ΤΟΜΟΥΣ ΔΥΟ, ΤΟΜΟΣ Α ΕΝ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΥΠΟΛΕΙ 1921, ΚΑΙ ΤΟΜΟΣ Β' ΕΝ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΙ 1922.
SWAINSON GL : CHARLES ANTHONY SWAINSON , THE GREEK LITURGIES, WITH

AN APPENDIX CONTAINING THE COPTIC ORDINARY CANON OF
THE MASS FROM TWO MANUSCRIPTS IN THE BRITISH MUSEUM,
EDITED AND TRASLATED BY C. BEZOLD, NEW YORK 1971
TATTAM CGEL : REV HENRY TATTAM. LL. D, D. D., F. R. S. , A Compendious Grammar

of the Egyptian Language , Second Edition 1863.
ΤΡΕΜΠΕΛΑ ΛΤΑΑ : ΠΑΝΑΠΩΤΟΥ Ν. ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Λειτουργικοί Τύποι Αιγύπτου και

Ανατολής, Τόμος β' , Έκδοσις δευτέρα, Αθήναι - Ιούνιος 1993.
ΤΡΕΜΠΕΛΑ ΤΛΑΚ : ΠΑΝ. Ν. ΤΡΕΜΠΕΛΑ , ΑΙ ΤΡΕΙΣ ΛΕΙΤΟΥΡΠΑΙ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΕΝ

ΑΘΗΝΑΙΣ ΚΟΔΙΚΑΣ, Έκδοσις δευτέρα , ΑΘΗΝΑΙ 1982.
ΧΡΗΣΤΟΥ MB : ΠΑΝ. Κ. ΧΡΗΣΤΟΥ , Ο ΜΕΓΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ . Ανάλεκτα

Βλατάδων 27, Πατριαρχικόν "Ιδρυμα Πατερικών Μελετών,
Ψαλμωδία Ή αγία Ψαλμωδία κατά τους Πατέρων τής Κοπτικής Ορθόδοξης

Εκκλησίας (κοπτιστί και άραβιστί) , έκδοση 7, δημοσιεύθηκε άπό
τόν "Ιδρυμα « Απνά αλ-κανησά αλ-κεπτία αλ-ορθοδοξία », Κάί'ρο
1986.
ΣΥΝΤΜΉΣΕΙΣ
αρ. αριθμός
A.M. = 'Αγίου Μάρκου
βλ. = βλέπε
Δ. Διάκονος
ετ. = έτους
Θ.Λ. = Θεία Λειτουργία
Ι. = Ιερεύς
κεφ. = κεφάλαιον
κώδ. = κώδικας
Λ. = Λαός
Μ.Β. = Μεγάλου Βασιλείου
παραλ. = παραλείπει (-ουν)
πρβλ. = παράβαλλε
προστ. = προσθέτε (-ουν)
σ. , σελ. = σελίς , σελίδες
στ. = στίχος , στίχοι
φ. , φφ. = φύλλον , φύλλα
7
ΕΚΔΟΣΕΙΣ
Τό χειρόγραφο πού φυλάσσεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη των Παρισίων (Gr. 325) , τό
Τ
περιέχει τήν Αλεξανδρινή Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου και τήν Αλεξανδρινή
Θεία Λειτουργία του αγίου Γρηγορίου. Οι Αναφορές αυτές παρέχουν μία μορφή του
ελληνικού κειμένου της Αιγυπτιακής Λειτουργίας. Τό χειρόγραφο τοϋτο είναι εκ χάρτοί
και χρονολογικώς ανήκει στον 14ο αιώνα μ.Χ.
Τό περιεχόμενον του χειρογράφου τούτον δημοσιεύθηκε από τόν Ε. Renaudot, Liturgiarum
Orientalium Collectio, Paris 1716 (β' εκδ. 1847). Ά π ' έκεϊ δημοσιεύθηκε στην Ελληνική
Πατρολογία του MigneP.G. 31, 1629- 1656 , και ΒΕΠ 56, 11-26.
Ό ANTON HANGG επίσης έχει έκδόσει τό κείμενο τής Αλεξανδρινής Θείας

Λειτουργίας τοϋ Μεγάλου Βασιλείου στό βιβλίο του «PREX EUCHARISTICA», Editions
Universitaires Fribourg Suisse, 1968, σελ. 348 - 357. Ή έκδοση αυτή στηρίχθηκε έπί του
κειμένου τής έκδοσης του Renaudot .
Τό κείμενον τής Αλεξανδρινής Θείας Λειτουργίας του Μεγάλου Βασιλείου

δημοσιεύθηκε επίσης από τόν W. F. MACOMBER στην εργασία του « The Greek Text of the
Coptic Mass and of the Anaphoras of Basil and Gregory According to the Kacmarcik Codex ,στό
Orentalia Christiana Periodica, Vol. ΧΠΠ , Roma 1977 , σελ. 308 - 334 .
Ό EVELYN WHITE βρήκε στά υπόγεια τοϋ κάστρου τής μονής του αγίου Μακαρίου,
ενα έλλειπες χειρόγραφο του 14ου αιώνα, που βρίσκεται σήμερα στην βιβλιοθήκη τού
Κοπτικού Μουσείου του Καίρου (ύπΤ άρ. 20), και ή μορφή των γραμμάτων είναι όμοια μέ
τη μορφή των γραμμάτων του χειρογράφου τών Παρισίων 325. Ό EVELYN WHITE το
δημοσιεύσε στό βιβλίο του The Monasteries of the Wadi' Nnatrun , Part 1 , New Coptic Texts
from the Monastery of Saint Macarius, New York 1926, σελ. 200 - 206.
ΜΕΡΟΣ A
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
8
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1. ΠΗΓΕΣ
Ή 'Αλεξανδρινή θεία Λειτουργία, ή φερομένη ύπό τό όνομα «Ή Θεία Λειτουργία τού εν

άγίοις πατρός ημών Βασιλείου αρχιεπισκόπου Καισαρείας Καππαδοκίας » και στό
Κοπτικό Ευχολόγιο « jf 3Χκ*.φορ». ΝΤ€ m-a.?ioc **eya.?ioY BSlClîMOC πι emcKonoc ΜΤ6 K6c».pi». »",
είναι ενα ίερό αρχαίο κείμενο, με τό όποιο τελείται τό μυστήριο της θείας ευχαριστίας
στην Αλεξανδρινή κοπτική 'Ορθόδοξη 'Εκκλησία, και αντιπροσωπεύει τήν λειτουργική
παράδοση της Εκκλησίας στην Αίγυπτο· κυρίως είναι ή καθ' ημέρα τελούμενη αναφορά
της 'Εκκλησίας αυτής, έκτος των ειδικών εκείνων περιπτώσεων κατά τίς όποιες
τελούνται οί δύο άλλες λειτουργίες, τού 'Αγίου Μάρκου τού αποστόλου και τού Αγίου
Γρηγορίου τού θεολόγου.
2. ΣΥΓΓΡΑΦΕΎΣ.
α. ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ.
Ή εποχή τού Μ. Βασιλείου είναι κατ' εξοχήν εποχή λειτουργικής δημιουργίας.Ή

λειτουργική παράδοση, κατά τό μάλλον ή ήττον ρευστή ως τον Δ' αιώνα, τότε
αποκρυσταλλώνεται και καταγράφεται 3 . Οί ευχές τής θείας λειτουργίας λέγονταν άπό
στήθους, βάσει προφορικής παραδόσεως κατά τήν «δύναμη» τών «προεστώτων» πού
τελούσαν τό μυστήριο, όπως μαρτυρεί και ό ιερός Ίουστϊνος . Ό ΐδιος ό Μ. Βασίλειος
αναφέρεται σ' αυτό σαν δεδομένο καί κοινώς γνωστό. «Τα τής επικλήσεως ρήματα έπί
τή αναδείξει τού άρτου τής ευχαριστίας καί τού ποτηριού τής ευλογίας, τίς τών αγίων
εγγράφως ήμίν καταλέλοιπεν; Ού γάρ δή τούτοις άρκούμεθα, ων ό Απόστολος ή τό
Εύαγγέλιον έπεμνήσθη, άλλα καί προλέγομεν καί έπιλέγομεν έτερα, ώς μεγάλην έχοντα
προς τό μυστήριον τήν ίσχύν, έκ τής άγραφου διδασκαλίας παραλαβόντες. »
Ή Βυζαντινή 0 . Λειτουργία τού Μ. Βασιλείου δέν είναι ή μόνη λειτουργία πού φέρεται μέ
τό όνομα του. Υπάρχουν ακόμη μία Συριακή, δύο Αρμενικές, μία Κοπτική, μία
Αίθιοπική, κάί μία ελληνική "Αλεξανδρινή.6 "Αρα υπάρχουν δύο ομάδες ώς εξής:
Πρώτη ομάδα. Ή Βυζαντινή πλευρά.

Ή μέν Συριακή και οί δύο Αρμενικές αποτελούν ή μεταφράσεις ή επεξεργασίες τής
βυζαντινής καί δέν παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
1
Πρώτη έκδοση της άπό τόν κώδικα Παρισίων Gr. 325 τού ΙΔ' αιώνος πού τήν περιέχει, έγινε από τον Ε.
Renaudot, Liturgiarum Orientalium Collectio, Paris 1716 (β' εκδ. 1847). Άπό εκεί δημοσιεύθηκε στην 'Ελληνική
Πατρολογία τού MigneP.G. 31, 1629- 1656 καί ΒΕΠ 56, 11-26.
2
'Αλμασούντι,ΒΙΕ. σελ. 193.
3
ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ. ΛΘ Δ' σελ. 36.
4
Α' 'Απολογία. 67.
5
Περί τού αγίου Πνεύματος 27, 66.
6
ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ. ΛΘ Δ', σελ. 40.
9
Λ,εύτερη ο μ ά δ α . Ή ' Α λ ε ξ α ν δ ρ ι ν ή π λ ε υ ρ ά .
Ή Αίθιοπική είναι μετάφραση της κοπτικής, και ή κοπτική πάλι μετάφραση της
ελληνικής αλεξανδρινής, τής οποίας αποτελεί επεξεργασία.
Τό πρόβλημα δηλαδή τελικά εντοπίζεται στίς σχέσεις βυζαντινής και αλεξανδρινής
λειτουργίας του Μ. Βασιλείου.
Πρώτη συγκριτική έκδοση των δύο λειτουργιών, έγινε άπό τον Η. ENGBERDING, και
αποδεικνύει ότι, ή Αλεξανδρινή έχει εμφανείς ομοιότητες με τήν Βυζαντινή. Είναι
συντομότερη και λιγότερο θεολογική και έχει τήν μορφή κηρύγματος, άλλα βασικά τόσο
συγγενής, ώστε νά τίθεται σαφώς πρόβλημα αμοιβαίας εξαρτήσεως. Ή ή βυζαντινή
αποτελεί ανάπτυξη τής αλεξανδρινής ή αντιστρόφως ή αλεξανδρινή σύντμηση τής
βυζαντινής. Και κάτι άλλο επομένως: ή ό Μ. Βασίλειος έγραψε και τίς δύο, ή έκανε
εκείνος τήν σύντμηση (αλεξανδρινή) άπό κάποιο γραπτό κείμενο, που ίσως
χρησιμοποιείτο προ αύτοϋ στην Εκκλησία τής Καππαδοκίας.
Ό συγγραφέας τοϋ κειμένου «Λόγος περί παραδόσεως τής θείας λειτουργίας» τό όποιο
αποδίδεται στον άγιο Πρόκλο πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως (434-446), άλλ' είναι
μεταγενέστερο, νόμιζε ότι ό Μέγας Βασίλειος «θεραπευτική τινί μεθόδω χρώμενος»,
έκανε επιτομή τής λειτουργίας τοϋ αγίου Ιακώβου 7 . Τούτο όμως δέν είναι ακριβές.
Ή σύγκριση των δύο λειτουργιών τοϋ Μ. Βασιλείου, τής αλεξανδρινής και τής
βυζαντινής και ή αναζήτηση παραλλήλων ύφους, γλώσσης, θεολογικών ιδεών, ορολογίας
κλπ. με τά γνήσια έργα τοϋ Μ. Βασιλείου πού έγινε με σκοπό νά εξακριβωθεί ή σχέση
τών δύο κειμένων και νά προσδιορισθεί ή ταυτότητα τοϋ συγγραφέως τους, ήταν πολύ
διαφωτιστική 8 .
Τήν συστηματικότερη και πιό πρόσφατη εργασία στον τομέα αυτό έκανε ό καθηγητής Β.
CAPELLE.9Tò 1960 δημοσίευσε σχετική μελέτη με τίτλο «Οί βασιλειανές λειτουργίες και
ό άγιος Βασίλειος» 10 . Ή εξέταση περιορίσθηκε στο πρώτο μέρος τής αναφοράς άπό τό
«Ό "Ων, δέσποτα» μέχρι τό «έν τή νυκτί ή παρεδίδου εαυτόν υπέρ τής του κόσμου
ζωής». Ή επεξεργασία καί ή θεολογική ανάπτυξη έγινε χωρίς αμφιβολία άπό τον ϊδιο
τον Μ. Βασίλειο . θεολογικές ιδέες καί προσφιλείς εκφράσεις του Μ. Βασιλείου,
φραστικές ομοιότητες καί ταυτότητα ορολογίας, γνώση καί χρήση τής Γραφής ανάλογη
στά λοιπά έργα τού Μ. Βασιλείου, έμμονη σε ορισμένα καθαρά βασιλειανά θεολογικά
σχήματα, όπως ή έξαρση τοϋ ακατάληπτου τού Θεού, τοϋ μεγαλείου τής αγαθότητας
του, ή σαφής τριαδολογική καί πνευματολογική διδασκαλία του, ό τονισμός τής
παρουσίας τοϋ Θεού και τοϋ έργου τής θείας οικονομίας, ή περί αγγέλων καί φυλάκων
αγγέλων διδασκαλία, ή προβολή τού γνωστικού στοιχείου στο άπολυτρωτικό έργο τού
Χριστού καί άλλα.
Ό καθηγητής Β. CAPELLE στην εμπεριστατωμένη μελέτη του γιά γνησιότητα τής

βυζαντινής λειτουργίας τού Μ. Βασιλείου, έκανε συγκρίσεις τής αναφοράς τής
λειτουργίας αυτής προς τά γνήσια έργα τοϋ Μ. Βασιλείου. Οί διαπιστώσεις του είναι
πράγματι εντυπωσιακές. Έμεϊς προσπαθούμε νά κάνουμε τό ϊδιο μέ τήν Αλεξανδρινή
Λειτουργία τοϋ Μ. Βασιλείου. Επειδή όμως δέν είναι δυνατό νά παρακολουθήσουμε τήν
7
Λόγος περί παραδόσεως τής θείας λειτουργίας. P.G. 65, C. 849.
8
Βλ. F. Brightman, ενθ' άνωτ. σελ. 525-526, καί Τρεμπέλα, ΛΤΑΑ, σελ. 329-330.
'Bernard Capelle είναι καθηγητής τής Λειτουργικής στο Πανεπιστήμιο τής Λουβαίν τοϋ Βελγίου καί
προηγούμενος τής Μονής Mont-Cesar.
10
CAPELLE, LBB. σελ. 45 έξ.
10
ττλήρη σύγκριση και αντιπαράθεση των κειμένων, πού δέν είναι μέσα στό σκοπό της
παρούσας εργασίας μας, περιοριζόμαστε στο να σημειώσουμε μερικές μόνο φράσεις,
λέξεις και όρους, για να δώσουμε μία μικρή εικόνα της σχέσεως πού υπάρχει μεταξύ του
αν
Άλεξ δρινοϋ κειμένου της Λειτουργίας και τών έργων τού πατρός αυτού.
1- Παρόμοιες συγγενείς εκφράσεις συναντούμε και σε άλλα έργα τού Μ. Βασιλείου π.χ.
ή φράση της αναφοράς « Ό υπάρχων προ τών αιώνων » είναι στό έργο τού Μ. Βασιλείου
«περί τού αγίου Πνεύματος» :
• «Ήν μεν γάρ καί προήν, καί συμπαρήν τω Πατρί και τω Υίώ προ τών
11
αιώνων .»
2-Ή φράση «Ό ποιήσας τον ούρανόν καί την γήν καί την θάλασσαν καί πάντα τά έν
αύτοϊς » της 'Αλεξανδρινής λειτουργίας άπαντα καί στον «Έξαήμερον» έργο τού Μ.
Βασιλείου :
• «Έν αρχή έποίησεν ò Θεός τον ούρανόν καί τήν γήν καί ανυπόστατους
1
αρχάς ουρανού καί γής καί θαλάσσης υποτιθέμενοι .»
Ή φράση τής αναφοράς «ουρανός, γή, θάλασσα» υπενθυμίζει ανάλογες φράσεις στό
έργο τού Μ. Βασιλείου , περί τού αγίου Πνεύματος:
• «Ού γάρ τοσούτον ουρανός καί γή καί τά μεγέθη τών πελαγών όσον τό
δυνηθήναι τον Θεόν ».
3- Ή φράση τής αναφοράς « Ό Πατήρ τού Κυρίου ... ημών Ιησού Χριστού» είναι πολύ
συχνή στά έργα τού Μ. Βασιλείου:
• «καί υψούμενος παρά τών έπιγινωσκόντων αυτόν Πατέρα τού Κυρίου ημών
Ιησού Χριστού 14 ».
4-Έξάλλου ή φράση «δι' ου τά πάντα έποίησας τά τε ορατά καί τά αόρατα» τής
λειτουργίας, άπαντα καί στό « περί τού αγίου Πνεύματος» σε διάφορες παρόμοιες
μορφές :
• «Δόξαζε τον ποιητήν έν ω έκτίσθη τά πάντα, είτε ορατά, εϊτε αόρατα 1 5 »
• «Ότι πάσης τής φύσεως τής έν τη κτίσει, τή τε όρωμένη ταύτη, καί τή
νοούμενη, επιμελείας έκ τού Θεού προς τό συνέχεσθαι δεομένης, ό δημιουργός
Λόγος, ό μονογενής Θεός, κατά τό μέτρον τής εκάστου χρείας, τήν βοήθειαν
1
έπινέμων ».
5-Ή Αλεξανδρινή έκφραση τής θείας λειτουργίας τού Μ. Βασιλείου, προς τον Έπινικίο
Ύμνο, μνημονεύει εννέα τάγματα τών αγγέλων :
• «"Αγγελοι καί αρχάγγελοι , άρχαί καί έξουσίαι, θρόνοι, κυριότητες καί
δυνάμεις, ... τά πολυόμματα Χερουβείμ, καί τά έξαπτέρυγα Σεραφείμ ».
Ό συγγραφέας τού βυζαντινού κειμένου μετέφερε αυτή τήν παράγραφο κατά λέξη, άλλα
ή μόνη διαφορά τού Έπινίκιου Ύμνου τής 'Αλεξανδρινής προς εκείνο τής βυζαντινής
είναι ότι τό «θρόνοι, κυριότητες» αρχίζει πρίν άπό τό «άρχαί, έξουσίαι».
Επίσης αυτό άπαντα στην πραγματεία τού Μ. Βασιλείου «περί τού αγίου Πνεύματος»
1
' Περί του αγίου Πνεύματος. 49.
12
ΕΞΑΗΜΕΡΟΙ Α. 2.
Περί τού αγίου Πνεύματος. 18 καί Είς το. Εν αρχή ήν ό Λόγος.3.
14
Περί τού αγίου Πνεύματος. 19. καί Περί τού αγίου Πνεύματος. 8.
15
Περί τού αγίου Πνεύματος. 38.
16
Περί τού άγιου Πνεύματος. 19.
11
• «δόξαζε τον ποιητήν έν φ έκτίσθη τα πάντα, είτε ορατά, εϊτε αόρατα εϊτε
άρχαί, εϊτε έξουσίαι, εϊτε δυνάμεις εϊτε θρόνοι, εϊτε κυριότητες, και ει τίνες είσίν
17
ετεραι λογικαί φύσεις, ακατονόμαστοι .»
Οί εκφράσεις της πραγματείας αυτής του Μ. Βασιλείου έχουν τά παράλληλα τους στην
Αλεξανδρινή θεία Λειτουργία. Και στίς δύο αυτές πηγές, (πραγματεία περί του αγίου
Πνεύματος και 'Αλεξανδρινή θεία λειτουργία) τά ονόματα των αγγελικών ταγμάτων
απαντούν μέ τήν ϊδια σειρά.
6-Ή παράγραφος άπό «άγιος ει αληθώς...» μέχρι «σαρκωθείς και ένανθρωπήσας...» της
Αλεξανδρινής αναφοράς τού Μ. Βασιλείου αρκείται στο νά υπενθυμίσει σύντομα ότι
ό άνθρωπος, αφού δημιουργήθηκε και τοποθετήθηκε στον παράδεισο άπό το Θεό,
παρέβη τίς εντολές του καθώς πλανήθηκε άπό τον διάβολο και έξ αιτίας αυτού
έξεπέσαμε τής αιώνιας ζωής και διωχθήκαμε άπό τον παράδεισο. Ό Θεός εντούτοις δέν
μάς απέρριψε γιά πάντα ούτε έπαψε νά ενδιαφέρεται γιά εμάς.
Βαθιά μετατροπή τής αιγυπτιακής πηγής. Το κλίμα της ανταποκρίνεται ακριβώς προς
εκείνο τής ομιλίας, όπου ό Μ. Βασίλειος προσπαθεί νά δείξει ότι «ό Θεός δέν είναι
αίτιος τών κακών 1 ». Ή ακατάπαυστη πρόνοια τού Θεού - Παλαιά και Καινή Διαθήκη -
επίσημα εξαγγέλλεται 1 9 .
Επίσης ό Μ. Βασίλειος φανερώνει ότι : «Ή τού Θεού και Σωτήρος ημών περί τον
άνθρωπον οικονομία άνάκλησίς έστιν άπό τής εκπτώσεως, και επάνοδος εις οίκείωσιν
Θεού, άπό τής διά τήν παρακοήν γενομένης άλλοτριώσεως. Διά τούτο ή μετά σαρκός
επιδημία Χριστού, αϊ τών ευαγγελικών πολιτευμάτων ύποτυπώσεις, τά πάθη, ό σταυρός,
ή ταφή, ή άνάστασις, ώστε τον σωζόμενον άνθρωπον διά μιμήσεως Χριστού τήν άρχαίαν
εκείνη ν υΐοθεσίαν άπολαβείν .»
Αυτή ή ερμηνεία έχει τό ϊδιο πνεύμα μέ τήν Αλεξανδρινή αναφορά τού Μ. Βασιλείου.
7-Έξάλλου ή φράση «Όρίσας ήμέραν άνταποδόσεως, καθ' ην επιφανείς κρϊναι τήν

οίκουμένην έν δικαιοσύνη και άποδούναι έκάστω κατά τήν πράξιν αυτού» τής
λειτουργίας, απαντά και στο « περί τού αγίου Πνεύματος» σε διάφορες παρόμοιες
μορφές :
• «Οίδε γάρ ότι συμπαρέσονται άγγελοι τώ κριτή, όταν ελθη έν τή δόξη τού
Πατρός, κρϊναι τήν οίκουμένην έν δικαιοσύνη 21 .»
• «Και έπί τού καιρού τής προσδοκώμενης επιφανείας τής έξ ουρανών τού Κυρίου
καθ' ην κρίνει τήν οίκουμένην έν δικαιοσύνη ".»
• «Ώς και νύν πάσης πράξεως εϊσω αυτών τελούμενης, και έν τή εξετάσει τών
βεβιωμένων συνεσομένων τοις κρινομένοις 23 .»
• «Κρίνει κατά τήν τών έργων άξίαν αντίμετρων τήν άντίδοσιν διά τούτο κριτής
δίκαιος 2 4 .»
Από τήν σύγκριση τών κειμένων τών έργων τήν Μεγάλου Βασιλείου προς τήν
Αλεξανδρινή Λειτουργία τού Μεγάλου Βασιλείου έγινε, νομίζω, φανερό ότι υπάρχει
άμεση σχέση και συγγένεια μεταξύ Λειτουργίας και τών άλλων συγγραμμάτων του. Τό
ϊδιο διαπίστωσε και ό Η. ENGBERDING και ό Β. CAPELLE συγκρίνοντας τήν Βυζαντινή
λειτουργία μέ τά έργα τού αγίου πατρός. Πρέπει λοιπόν νά καταλήξουμε στό
Περί του αγίου Πνεύματος. 38.

18
P. G. 31, C 329-354.
19
CAPELLE, LBB. σελ. 57, 58.
20
2
12
συμπέρασμα ότι και οί δύο λειτουργίες είναι γραμμένες άπό τόν Μέγα Βασίλειο, και ότι
ό ίδιος έκανε ενα από τά δύο : "Η δηλαδή έγραψε πρώτα την 'Αλεξανδρινή μορφή της
λειτουργίας του και ό ϊδιος αργότερα την ανέπτυξε και προήλθε ή Βυζαντινή της μορφή,
ή αντίθετα, έγραψε πρώτα τήν εκτενή μορφή της και μετά ό ϊδιος πάλι της έδωσε μιά
συντομότερη μορφή, αυτή πού χρησιμοποιήθηκε στην εκκλησία της Αιγύπτου. Τό πρώτο
φαίνεται ότι είναι τό πιθανότερο. Ό Μέγας Βασίλειος δηλαδή έγραψε τήν σύντομη
πρώτα μορφή πού έμεινε σε χρήση στην Αλεξάνδρεια, μετά ανέπτυξε τό κείμενο εκείνο
σ' αυτό πού σώζεται στή Βυζαντινή μορφή, πού είναι θεολογικότερο, γιά νά μπορέσει νά
αντικρούσει τίς Άρειανικές δοξασίες. Γι' αυτό και χρησιμοποιεί τις θεολογικές θέσεις
τοϋ Μεγάλου 'Αθανασίου, παρεμβάλλοντας φράσεις ολόκληρες άπό τά συγγράμματα
του.
Στην Αίγυπτο γνώριζαν ότι υπήρχαν δύο λειτουργίες τού Μεγάλου Βασιλείου. Αυτό τό
συνάγουμε άπό τους κώδικες BORGIANI COPTICI 7 και 79 του 14ου αιώνα. Αυτοί
περιέχουν τήν λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου τήν 'Αλεξανδρινή, σε κοπτική
μετάφραση. Στον τίτλο της λειτουργίας και τά δύο χειρόγραφα ονομάζουν τήν λειτουργία
αυτή «μικρή» (toraci), εννοώντας προφανώς ότι «μεγάλη» είναι ή εκτενέστερη μορφή,
δηλαδή ή Βυζαντινή Λειτουργία. Τά χειρόγραφα γράφουν :
Φ ΚΟΎΧΙ Ν Α,ΜΑψορΛ « T e ΠΙ ΛΓ1Ο0 B^CIÎUOC. ( Ή μικρή αναφορά του αγίου
Βασιλείου) .
Συμπέρασμα.
Έχομε τή γνώμη , μέ βάση τά ανωτέρω δεδομένα ότι και οί δύο λειτουργίες τοϋ
Μεγάλου Βασιλείου, ή 'Αλεξανδρινή και ή Βυζαντινή, είναι γνήσια έργα του αγίου
πατρός, ή δέ Βυζαντινή αποτελεί ανάπτυξη της 'Αλεξανδρινής, πού έγινε από τόν ίδιο
τον Μέγα Βασίλειο.
β. ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ.
Υπάρχει αρκούντως παλαιά εξωτερική μαρτυρία, πού κάνει λόγο περί της θείας
Λειτουργίας του Μ. Βασιλείου. CH εξωτερικές μαρτυρίες φθάνουν ώς τήν εποχή του ϊδιου
τοϋ Μ. Βασιλείου.
1- Ή πρώτη παρέχεται άπό τον επιστήθιο φίλο του Γρηγόριο τόν θεολόγο στον
«Επιτάφιο» λόγο του στον Μ. Βασίλειο. Κατ' αυτόν, στις ποιμαντικές δραστηριότητες
του Μ. Βασιλείου περιλαμβάνονται «ευχών διατάξεις και εύκοσμίαι τοϋ βήματος 25 » Ή
πληροφορία είναι αρκετά αόριστη, πολύ όμως σημαντική και γιατί παρέχεται άπό τόν
Γρηγόριο και γιατί δίδεται προς ανθρώπους πού άμεσα γνώριζαν τόν Μ. Βασίλειο και τό
» 26
εργο του .
2- Στις αρχές τοϋ Ε' αιώνα, ό Φαϋστος ό Βυζάντιος στο εργο του «'Ιστορία τοϋ
'Αρμενικού έθνους» όχι μόνο γνωρίζει τή λειτουργία τοϋ Μ. Βασιλείου, άλλα παραθέτει
και ολόκληρο εκτενές απόσπασμα άπό τήν ευχή της αγίας αναφοράς της βυζαντινής
λειτουργίας : «Αλλά παρακούσαντα σού τού αληθινού Θεού τοϋ κτίσαντος αυτόν» μέχρι
«ϊνα ημάς συμμόρφους ποιήση της εικόνος της δόξης αύτοϋ»27 .
" Λόγος 43, 34.

26
ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ, ΛΘ Δ' . σελ. 37
27
Ρ1. de Meester, grecques (Liturgies), DACL, τ. VI, σελ. 1599.
13
3- Έναν περίπου αιώνα ύστερα ό Πέτρος ό διάκονος, ώς έπί κεφαλής μοναχών εκ
Σκυθίας γράφοντας περί το έτος 520 εις τον εν Αφρική Φουλγέντιον Φερράνδον
σημειώνει μεταξύ άλλων και τά εξής :
«Hinc etiam beatus Basilius Caesariensis episcopus in oratione sacri altaris, quam paene
universus fréquentât Oriens, inter cetera Dona, inquit, Domine, virtutem ac tutamentum: malos
quaesumus bonos facito, bonos in bonitate conserva, omniaenim potes et non est qui contradicat
tibi: cum enim volueris salvas et nullus resistit voluntati tuae »
«Εντεύθεν και ό μακάριος Βασίλειος ό Καισαρείας επίσκοπος έν ευχή τού αγίου
θυσιαστηρίου, ην σχεδόν άπασα ή 'Ανατολή επιτελεί, μεταξύ άλλων λέγει :
Χάρισαι, Κύριε , δύναμιν και προστασίαν, τους πονηρούς, αίτούμεθα αγαθούς
ποίησον, τους αγαθούς έν άγαθότητι διατήρησον πάντα γάρ δύνασαι και ουδείς ό
άνθεστηκώς σοι ...»
Ή επιστολική πραγματεία τού Πέτρου έχει ιδιαίτερη σπουδαιότητα, ό συλλογικός

χαρακτήρας τού κειμένου και ώς προς τον συγγραφέα καί ώς προς τους αποδέκτες,
αναφέρεται στην «ευχή τού αγίου θυσιαστηρίου» τού « μακαρίου Βασιλείου επισκόπου
Καισαρείας» και παραθέτει μάλλον άπό μνήμης απόσπασμα της, στο όποιο υπάρχει
σχεδόν κατά λέξη ή φράση άπό τήν ευχή τής αναφοράς: « τους αγαθούς έν τή άγαθότητι
σου διατήρησον, τους πονηρούς, αγαθούς ποίησον έν τή χρηστότητι σου» (κατά τον
Πέτρο « τους πονηρούς, δεόμεθα αγαθούς ποίησον, τους αγαθούς έν άγαθότητι
διατήρησον»). Επιπλέον μαρτυρεί ότι «σχεδόν ολόκληρη ή 'Ανατολή χρησιμοποιεί» τήν
λειτουργία αυτή 3 0 .
Ήδη τό κύρος τής Λειτουργίας τού Μ. Βασιλείου ήταν τόσο μεγάλο, ώστε ό Λεόντιος ό
Βυζάντιος περί τό 540 νά τήν θεωρεί θεόπνευστο («έν τω αύτώ Πνεύματι συγγραφεϊσαν»)
και νά χαρακτηρίζει ώς έγκλημα τό τόλμημα Θεοδώρου τού Μοψουεστίας νά σχεδιάσει
άλλη αναφορά καταφρονώντας («μηδέ .... κρίνων λόγου τινός άξίαν») τήν Λειτουργία
τού Μ. Βασιλείου31
Ή έν Τρούλλω Σύνοδος (692) στον 320 κανόνα επικαλείται τήν αυθεντία της γιά νά
κατάδειξη εσφαλμένη τήν πράξη τής 'Αρμενικής Εκκλησίας, πού προσέφερε άκρατο
οίνο στην θεία ευχαριστία: «Ιάκωβος ό κατά σάρκα Χριστού τού Θεού ημών αδελφός,
και Βασίλειος ό τής Καισαρέων αρχιεπίσκοπος, ου τό κλέος κατά πάσαν τήν
οίκουμένην διέδραμεν, εγγράφως τήν μυστικήν ίερουργίαν παραδεδοκότες, ούτω τελειούν
έν τή θεία λειτουργία έξ ύδατος και οϊνου τό ιερόν ποτήριον έκδεδώκασι» 32 (πρβλ. τήν
φράση τής ευχής τής Βυζαντινής αναφοράς «ομοίως και τό ποτήριον έκ τού γεννήματος
τής αμπέλου λαβών, κεράσας, εύχαριστήσας, εύλογήσας, άγιάσας...» Ή ϊδια φράση
άπαντα καί στην 'Αλεξανδρινή αναφορά στην εξής μορφή «ομοίως και τό ποτήριον μετά
τό δειπνήσαι, κεράσας έξ οϊνου καί ύδατος, εύχαριστήσας, εύλογήσας, άγιάσας...»)
Ιωάννης ό Δαμασκηνός (750 μ.Χ.) ακολούθως κάνοντας λόγο περί τής στή θεία
Ευχαριστία πραγματικής μεταβολής προσθέτει καί τά έξης : «Ei δέ τινές αντίτυπα τού
σώματος καί αίματος τού Κυρίου τον άρτον καί τον οίνον έκάλεσαν, ώς ό θεοφόρος εφη
Liber de incarnatione et gratia 8, Migne P. L. 62, 90C καί 449C. Tò « Dona tutamentum» καί «omia
voluntati tuae» δεν άπαντα στο γνωστό κείμενο τής λειτουργίας τού Μ. Βασιλείου. Ή έμφαση πάντως
δίδεται στην φράση « malos conserva», τήν οποία καί σχολιάζει στην συνέχεια, (πρλ. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ,
ΛΘΔ'σελ.38.μ.1.
29
ΤΡΕΜΠΕΛΑ, ΛΤΑΑ. σελ. 327,328.
30
ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ, ΛΘ Δ' . σελ. 38.
31
Κατά Νεστοριανών καί Εύτυχιανιστών, Λόγος Γ 19.
32
Mansi 11,956.
14
Βασίλειος, ού μετά το άγιασθήναι είπον, άλλα πριν άγιασθήναι αυτήν την προσφοράν
33
ούτω καλεσαντες» .
Έκτος άπό τίς ανωτέρω μαρτυρίες, πού μνημονεύονται άπό τόν Capelle και τους άλλους
μελετητές υπάρχουν και άλλες μη έπισημανθείσες ώς τώρα, πού προέρχονται άπό την
Εκκλησία της Αιγύπτου. Αυτές παρέχονται άπό διαφόρους Αιγυπτίους συγγραφείς του
10ου μέχρι του 15ου αιώνα και αφορούν στην Αλεξανδρινή λειτουργική παράδοση και
στην λειτουργία τού Μ. Βασιλείου στην Αιγυπτιακή της παραλλαγή.
Οί μαρτυρίες αυτές κατά χρονολογική σειρά είναι οι ακόλουθες :
1- ό Σεβήρος ύπν αλ-Μουκαφά επίσκοπος Έρμουπόλεως της Θηβάΐδος (10ος αίών.) στο
έργο του «Διάταξις της Ίερωσύνης» μνημονεύει τέσσερις αναφορές : του Μ. Βασιλείου,
34
τοϋ Ιωάννου (προφανώς τού Χρυσοστόμου), τού Ιακώβου και τού αγίου Μάρκου .
2- ό Γαβριήλ ύπν Τουραϊκ (12ος αίών.) πατριάρχης της 'Αλεξανδρείας, ορίζει στον 26ο
κανόνα του, οτι δέν πρέπει νά λειτουργούν οί ιερείς στην "Ανω Αίγυπτο μέ άλλες
λειτουργίες εξω από τίς τρεις γνωστές αναφορές : τού αγίου Βασιλείου, τού αγίου
Γρηγόριου και τού αγίου Κύριλλου ( Μάρκου) 3 5 .
3- Ό Υπν Σιπά (13ος αίών.) στο έργο του «Αλ Γαωχάρα αλ ναφήσα» μνημονεύει τρεις
αναφορές . τού Μ. Βασιλείου, τού αγίου Γρηγόριου και τού αγίου Κυρίλλου, και μάλιστα
αναφέρει ότι μόνο στην αναφορά τού αγίου Γρηγόριου έχει άλλαγεϊ κάπως, ώστε νά
απευθύνεται εξ ολοκλήρου προς τό δεύτερο πρόσωπο της αγίας Τριάδος, τόν Υιό36 .
4- ό Άπου αλ-παρακάτ ύπν Κάπαρ (14ος αίών.) μαρτυρεί στο έργο του «Φώς έν σκοτία»
(Μοσπά αλ-ζόλμα) οτι : στην κοπτική Εκκλησία υπάρχουν σέ χρήση τρεις αναφορές : ή
πρώτη, τού Μ. Βασιλείου επισκόπου Καισαρείας Καππαδοκίας, πού είναι ή καθ' ήμερα
τελούμενη αναφορά κατά τίς ήμερες της νηστείας και της καταλύσεως, δεύτερη τού
Κύριλλου τού πρώτου πατριάρχη της 'Αλεξανδρείας και τελείται κατά τήν
τεσσαρακοστή και κατά τον Μήνα Κοιάκ, τρίτη τού αγίου Γρηγόριου, πού τελείται κατά
τίς δεσποτικές εορτές και τίς χαρμόσυνες γενικώς ήμερες 37 ·.
6- Τό Τυπικό τού Γαβριήλ τού Ε' πατριάρχου 'Αλεξανδρείας (15ος αίών.), περιγράφει τό
τυπικό της 'Αλεξανδρινής θείας Λειτουργίας τού Μ. Βασιλείου 8 .
3. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΗΣ Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΚΑΤΑ ΤΙΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΤΩΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ 3 9 .
Πατέρες της Εκκλησίας στην Αίγυπτο αναφέρουν παρεμπιπτόντως κάποια στοιχεία

λειτουργικά πού έχουν σχέση μέ το γνωστό τύπο της Θείας Λειτουργίας τού Μ.
Βασιλείου. Τά στοιχεία όμως αυτά δέν είναι απολύτως ασφαλή, γιατί παρόμοιες
εκφράσεις συναντώνται και στίς άλλες Αιγυπτιακές αναφορές.
33
Έκδοσις Όρθοδ. πίστεως IV13, Migne 94, 1152-1153.
34
Κεφ. 21, Κώδιξ 341/236 θεολ. Βιβλοθήκη Κοπτικού Πατριαρχείου, Καιρόν.
35
Νάχλα, ΠΓΤ. σελ. 85. ( μετφ. από την αραβική γλώσσα).
36
ΙΒΝ SD3A, κεφ. 58, φ. 66ν.
37
Κώδιξ 547/314 θεολ. Βιβλοθήκη Κοπτικού Πατριαρχείου, Καϊρον.
38
Κώδιξ Paris 98 Arab, άπό f. 45 Γ. μέχρι f. 74 v.
39
BRIGHTMAN, L E W., P. 504- 509. Και πρβλ. Π. ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΥ, ΑΛΜ,.σελ. 461-462. Καί πρβλ
ΤΡΕΜΠΕΛΑ, ΛΤΑΑ. σελ. 84- 97.
15
Ή Σ ύ ν α ξ ι ς ή Λειτουργία των Κατηχουμένων, πού αποτελεί μέρος της Λειτουργίας τοϋ
Μ. Βασιλείου (και τίς άλλες Αιγυπτιακές αναφορές), αναφέρεται ύπό τοϋ Κλήμεντος
40 42 43
Άλεξανδρέως , τοϋ Ώριγένους , τοϋ Μεγ. 'Αθανασίου , και τοϋ Εύαγρίου(6ος αιών) .
Ή μ ι κ ρ ή ή ευχή τ η ς ε υ χ α ρ ι σ τ ί α ς «.... εύχαριστοϋμέν σοι Κύριε ό Θεός ημών κατά

44
πάντα και δια πάντα και εν πάσιν» αναφέρεται ύπό τοϋ Κλήμεντος Αλεξανδρέως .
45
Ai 'Ανάγνωσις και Ψαλμωδίαι αναφέρονται ύπό τοϋ Κλήμεντος Άλεξανδρέως ,
46 47
τοϋ Μακαρίου τοϋ Αιγυπτίου , τοϋ Κυρίλλου 'Αλεξανδρείας , και τοϋ Μεγ.
8
Αθανασίου .
49 50
Ή Ά ν ά γ ν ω σ ι ς τ ο ϋ Ε υ α γ γ ε λ ί ο υ ύπό τοϋ Σωζόμενου και τοϋ Μεγ. Αθανασίου .
Τ ό δέ Κ ή ρ υ γ μ α , έκφωνούμενο ύπό τοϋ επισκόπου, ύπό τοϋ Ισιδώρου τοϋ

Πηλουσιώτου *, Σωζόμενου52 , Μεγ. 'Αθανασίου 53 , και Σωκράτους 5 4 .
Ή «διανάστασις» τοϋ πληρώματος της Εκκλησίας εις προσευχάς ύπό τοϋ Διακόνου,
ώς και ή προσευχή υπέρ τοϋ Βασιλέως, αναφέρονται ύπό τοϋ Ώριγένους 5 5 , τοϋ
Διονυσίου 'Αλεξανδρείας 56 , τοϋ Κυρίλλου 'Αλεξανδρείας57 , τοϋ Εύαγρίου 58 , όπως και
συχνά ύπό τοϋ Μεγ. 'Αθανασίου 59 , ώς και ή ευχή περί τοϋ αέρος, των ύετών και των
υδάτων, αναφέρονται ύπό τοϋ Ώριγένους 6 0 , ώς και ή ευχή περί τών κεκοιμημένων
αναφέρεται ύπό τοϋ Ώριγένους 6 1 .
Ό ' Α σ π α σ μ ό ς της Ειρήνης, στοιχείο αρχαιότατο στην χριστιανική Λειτουργία,

αναφέρεται ένωρίτατα στην Αίγυπτο ύπό τοϋ Κλήμεντος 'Αλεξανδρέως62 και τοϋ
Ώριγένους 6 3 .
40
Στρωματείς, ANF., Π, ρ.50. και πρβλ. ΑΛ-ΜΑΣΚΗΝ. ΘΕΘΛ , σελ. 414.
41
Origen, in Lev. LX. 10, cited by Strawley, Early Hist, of Litur. & Loc. Haer. VII.
42
Άπολ. περί Φυγής 24, Migne, P. G. 25,673 D.
43
Έκκλ. Ιστορία 11,8 Migne, P. G. 86,2524 D.
44
Στρωματείς, ANF., Π, ρ.50. και πρβλ. ΑΛ-ΜΑΣΚΗΝ. ΘΕθΑ , σελ. 414.
45
Στρωματείς, ANF., Π, ρ.50. καί πρβλ. ΑΛ-ΜΑΣΚΗΝ. ΘΕΘΛ , σελ. 414.
46
De Charitate 29, Migne, P. G. 34,932 Κ.
47
Περί της εν Πνεύματι καί άληθεία προσκ. καί Λατρείας, ΧΠ, Migne, P. G 63, 833 C- D.
48
Άπολ. περί Φυγής 24, Migne, P. G. 25, 676 Α καί έξ..
49
Έκκλ. Ιστορία VII, 19 Migne, P. G. 67, 1477 Α.
50
Βίος αγίου Αντωνίου 2 καί 3 Migne, P. G 26, 841 C καί 844 Α
51
Έπιστ. 1, 136 Migne, P. G. 78, 272 D.
52
Έκκλ. Ιστορία VII, 19 Migne, P. G. 67, 1477 Α.
53
Περί τών γενομένων εν τω Άριμινίω τής 'Ιταλίας καί εν Σελευκεία της Ίσαυρίας συνόδων, 16, Migne, Ρ.
G 26,709. Κατά Λρειανών, Λόγος IV, 17 Migne, P. G. 26,492 D.
54
Έκκλ. Ιστορία VII, 13 Migne, P. G. 67, 761 Β.
55
Κατά Κέλσου VOL 34, Migne, P. G. 11, 1568 A καί έξ.. κα'ι A Ν. F. Vol. IV, P.668.
56
A. N.F. VLP. 105.
57
Περί τής έν Πνεύματι και άληθεία προσκ. καί Λατρείας, ΧΠ, Migne, P. G 63, 848 Β καί έξ..
58
Έκκλ. 'Ιστορία 11,8, Migne, P. G 86, 2524 D.
Περί τών γενομένων έν τω Άριμινίω τής 'Ιταλίας καί έν Σελευκεία τής Ίσαυρίας συνόδων, 16, Migne, Ρ.
G. 26, 700 Β καν 793.
60
Κατά Κέλσου Vm, 34, Migne, P. G. 11, 1568 A καί έξ.. καί Α Ν. F. Vol. IV, P. 647.
61
Κατά Κέλσου Vm, 34, Migne, P. G. 11, 1568 Α καί έξ.. καί A Ν. F. Vol. IV, P. 653.
62
Παιδαγωγός ΠΙ, 11, Migne, P. G. 8,660 Β.
63
Ρωμ. Χ, 33, Migne, P. G 14, 1202 καί έξ..
16
Jj Π ρ ό θ ε σ ι ς τ ω ν Δ ώ ρ ω ν ή «Δωροφορία» αναφέρεται ύπό τοϋ Ισίδωρο
64 65 66
Πηλουσιώτου , Κυρίλλου 'Αλεξανδρείας , και του Μεγ. Αθανασίου .
67 68
Νύξεις π ε ρ ί τ ο ϋ Έ π ι ν ι κ ί ο υ "Υμνου υπάρχουν στον Ώριγένην , Μεγ. 'Αθανάσιο ,
69 70 71
Δίδυμον , Ίσίδωρον Πηλουσιώτην , Κύριλλον 'Αλεξανδρείας .
72 73
J j ε π ί κ λ η σ ί ς τ ο ύ Λ ό γ ο υ υπάρχει στον Ώριγένην , τόν Κλήμεντα Άλεξανδρέα ,
7
και τόν Μεγ. Άθανάσιον ,
75
Ή έ π ί κ λ η σ ι ς τ ο ϋ Αγίου Π ν ε ύ μ α τ ο ς αναφέρεται ύπό του ΠέτρουΆλεξανδρείας ,
77
Θεοφίλου Αλεξανδρείας , Ισιδώρου Πηλουσιώτου , και του Κυρίλλου
Αλεξανδρείας .
Τά Δ ί π τ υ χ α αναφέρει ό Κύριλλος 'Αλεξανδρείας 79 .
Ή κ λ ά σ ι ς τ ο ϋ "Αρτου αναφέρεται ύπό του Θεοφίλου Αλεξανδρείας 8 0 , και του

Κυρίλλου Αλεξανδρείας 8 1 .
Ή Κυριακή Προσευχή αναφέρεται ύπό του Λεοντίου Νεαπόλεως 82 και τού
Συνεσιου .
85
Ή έκφώνησις
Κύριλλον « Τά "Αγια
'Αλεξανδρείας . τοις Ά γ ί ο ι ς » υπάρχουν στον Ώριγένην 8 4 , και τόν
86
Το κοινωνικόν Τ Ψ α λ μ ό ς ρν'(150) αναφέρει ό Κλήμης Αλεξανδρείας
Μέ το ζήτημα της γνησιότητας της Αλεξανδρινής Λειτουργίας τού Μ. Βασιλείου

ασχοληθήκαμε μόνο παρεμπιπτόντως, γιατί δέν είναι τό ζητούμενο στην εργασία μας
αυτή. Τά λίγα στοιχεία πού περισυλλέξαμε, προστιθέμενα στίς παλαιότερες μελέτες των
διαφόρων ερευνητών πού μνημονεύσαμε, άπλα ενισχύουν τήν ήδη σχηματισμένη εικόνα
περί τής συγγένειας πού υπάρχει μεταξύ τών έπ' ονόματι τού Μ. Βασιλείου φερομένων
Λειτουργιών και τών λοιπών γνησίων έργων τού αγίου πατρός.
64
Έπιστ. 1, 123 Migne, P. G. 78, 264 D. Επίσης Έπιστ. 1, 187 Migne,P. G. 78. 304.
65
Λουκ. XXII, 19, Migne, P. G. 72, 908 Β.
66
Κατά Άρειανών, 28, Migne, P. G. 25, 296 C.
67
Κατά Κέλσου Vili, 34, Migne, P. G. 11, 1568 A καί έξ..
68
De Trinit, et Spir. San. 16, Migne, P. G. 26, 1207 καί έξ..
69
De Trinit, II, 18, Migne, P. G. 39, 545 B.
70
Έπιστ. 1,151 Migne, P. G 78, 284 C.
71
Έξήγησις εις τόν προφήτην Άββακούμ, 39, Migne, P. G. 71, 905 D.
72
Έν Ματθ. XI, Migne, P. G. 13, 948 D, 949 AB. 'Επίσης έν Λευϊτ. Όμιλ. ΓΧ, 10 Migne, P. G. 12, 523.
73
Παιδαγωγικά Π, 2 Migne, P. G 8, 409 Β.
74
Mai, Scr. Vet. Nova Collectio IX, σελ. 625.
75
Migne, P. G. 82, 1169.
76
Lib. Paschal. I (Ap. Hieran. Ep. XCVIII, 13) παρά Brightman, L E W., σελ. 508.
77
Έπιστ. 1, 109, Migne, P. G 78, 256.
78
Εις τήν 17ην έπιστολήν του προς τον Νεστόριον, Migne, P. G. 77, 113 C.
79
Ep. Ad. Atticum, Migne, P. G. 77, 352 C. καί έξ..
80
Lib. Paschal. I, Αρ. Hieran. Ep. XCVIII, 13, Migne, P. L. 23, 801-802.
81
Ματθ., XXVI, 27, Migne, P. G. 72, 452 C.
82
Βίος άγ. Ιωάννου Ελεήμονος, 38, Migne, P. G. 93, 1649 Α.
83
De Regno 5, Migne, P. G 66, 1065 D. καί έξ..
84
Κατά Κέλσου Vili, 34, Migne, P. G. 11, 1568 A καί έξ.. καί Α Ν F. Vol. IV, P. 488.
85
Ερμηνεία είς τό κατά Ίωάννην, IV, Migne, P. G 73, 700 C.
86
Παιδαγωγικά Π, 2 Migne, P. G. 8, 409 Β. καί Α Ν F. Π, Ρ. 242.
17
4. Ή Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
ΕΝ ΣΧΕΣΕΙ ΠΡΟΣ ΤΗΝ Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ
ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
Α- Τά Αιγυπτιακά χειρόγραφα
1- Ή ευχή ή φερομένη υπό το όνομα «μετά την προετοιμασία» που αρχίζει «Συ Κύριε
κατέδειξας.. 1 .» στή θεία λειτουργία του μεγ. Βασιλείου κατά τη κοπτική παράδοση ή
ϊδια ή ευχή ή φερομένη ύπό τό όνομα «τήν εύχήν πιστών α' ,μετά τό άπλωθήναι τό
είλητόν"» στή Θ. Λ. του Μ. Βασιλείου κατά τή βυζαντινή παράδοση άλλα με λίγη
διαφορά, όπως φαίνεται άπό τή σύγκριση μεταξύ των δύο κειμένων.
ΚΟΠΤΙΚΗ.θ.Λ. ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ.Θ.Λ.
Σύ Κύριε κατέδειξας ήμϊν τό μέγα τούτο Σύ Κύριε κατέδειξας ήμϊν τό μέγα τούτο
της σωτηρίας μυστήριον σύ κατηξίωσας τής σωτηρίας μυστήριον σύ κατηξίωσας
ημάς τους ταπεινούς και αμαρτωλούς ημάς τους ταπεινούς και
και αναξίους δούλους σου γενέσθαι και αναξίους δούλους σου γενέσθαι
λειτουργούς τοϋ αγίου λειτουργούς τοϋ αγίου σου
θυσιαστηρίου σου σύ ίκάνωσον ημάς έν θυσιαστηρίου . σύ ίκάνωσον ημάς έν
τή δυνάμει τού πνεύματος σου τοϋ αγίου τή δυνάμει τοϋ αγίου σου Πνεύματος εις
εις τήν διακονία ν ταύτη ν, ϊνα τήν διακονίαν ταύτην, ϊνα άκατακρίτως
άκατακρίτως στάντες ενώπιον τής στάντες ενώπιον τής αγίας δόξης σου
αγίας δόξης σου προσάγωμέν σοι προσάγωμέν σοι θυσία αίνέσεως
θυσίαν αίνέσεως
και δόξης και μεγαλοπρέπειας έν τω
άγιαστηρίω σου, Θεέ, ό δούς τήν χάριν
ό πέμψας τήν σωτηρίαν
σύ γαρ ει ό ενεργών τά πάντα έν πάσι. συ γαρ ει ο ενεργών τα πάντα εν πασι.
Δός Κύριε και υπέρ των ημέτερων Δός Κύριε και υπέρ τών ημετέρων
αμαρτημάτων και τών τοϋ λαού σου αμαρτημάτων και τών τοϋ λαού σου
άγνοημάτων δεκτή ν γενέσθαι τήν άγνοημάτων δεκτήν γενέσθαι τήν
θυσίαν ημών και εύπρόσδεκτον ενώπιον θυσίαν ημών και εύπρόσδεκτον ενώπιον
σου κατά τήν δωρεάν τού σου
αγίου σου Πνεύματος
έν Χριστώ Ιησού τω Κυρίω ημών, δι' "Οτι πρέπει σοι πάσα δόξα ,τιμή και
ου και μεθ' ου σοι ή δόξα τιμή και τό προσκύνησις τω Πατρί και τω Υίώ και
κράτος σύν τω παναγίω και άγαθώ και τω άγίω Πνεύματι,
ζωοποιώ και όμοουσίω σου Πνεύματι
νύν και άεί και εις τους αιώνας τών νϋν και άεί και εις τους αιώνας τών
αιώνων 'Αμήν. αιώνων 'Αμήν.
Β- Τό χειρόγραφο πού υπήρχε στην Κύπρο.

3
1-Ή ευχή τοϋ ασπασμού τοϋ αγίου Βασιλείου στον κώδικα Κύπρου , είναι ή ϊδια ή ευχή
τής προσκομιδής στή Θεία Λειτουργία τού Μεγ.Βασιλείου κατά τήν βυζαντινή
παράδοση 4 και ή φερομένη ύπο τό όνομα «Συνάπτει τού αγίου Βασιλείου 5 » στην
1
Βλ.κώδικας, A.(p.3r,4v,4r
2
BRIGHTMAN LEW. Ρ.316,317.-& και ΒΛ. ΦΟΥΝΤΟ ΥΛΗ, ΚΛθΛ, σελ. 250
3
Κώδικας Κύπρου RENAUDOT ., LOC. ΤΟΜ.1, Ρ.60
4
BRIGHTMANLEW. Ρ.319,320. & και ΒΛ. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ. ΚΛΘΛ., σελ. 256,257.
MERCIER, LSJ. (ΡΟ.)Ρ192
18
αναφορά τού Ιακώβου του άδελφοθέου, άλλα τό κείμενο του κωδικό Κύπρου είναι πιο
ψιλό άπό τό κείμενο της βυζαντινής λειτουργίας όπως φαίνεται από τη σύγκριση μεταξύ
των δύο κειμένων.
κώδιξ Κύπρου Βυζαντινή Θ.Λ.
Ευχή ασπασμού τού αγίου Ευχή τής προκομιδτ του

Βασιλείου. αγίου Βασιλείου.
Ειρήνη πάσιν.
Κύριε ό Θεός ημών, ό κτίσας ημάς και Κύριε ό Θεός ημών, ό κτίσας ημάς και
άγαγών εις τήν ζωήν ταύτην, ό άγαγών εις τήν ζωήν ταύτην, ό
ΰποδείξας ήμΐν οδούς εις σωτηρίαν, ό ύποδείξας ήμΐν οδούς είς σωτηρίαν, ό
χαρισάμενος ήμΐν ουρανίων μυστηρίων χαρισάμενος ήμΐν ουρανίων μυστηρίων
αποκαλύψεις, ό θέμενος ημάς είς τήν αποκαλύψεις, ό θέμενος ημάς είς τήν
διακονίαν ταύτην έν τη δυνάμει τού διακονίαν ταύτην έν τη δυνάμει τού
παναγίου σου Πνεύματος, εύδόκησον, Πνεύματος σου τού αγίου. Εύδόκησον,
δέσποτα, γενέσθαι ημάς διακόνους δή,Κύριε,τού γενέσθαι ημάς διακόνους
τής καινής σου διαθήκης, λειτουργούς τής καινής σου διαθήκης, λειτουργούς
τών άχραντων σου μυστηρίων και τών αγίων σου μυστηρίων
πρόσδεξαι ημάς προσεγγίζοντας τω πρόσδεξαι ημάς προσεγγίζοντας τω
άγίω σου θυσιαστηρίω κατά τό πλήθος άγίω σου θυσιαστηρίω κατά τό πλήθος
τού ελέους σου, ίνα γενώμεθα άξιοι τού τού ελέους σου, ίνα γενώμεθα άξιοι τού
προσφέρειν σοι δώρα τε και θυσίας προσφέρειν σοι τήν λογικήν ταύτην
υπέρ τών εαυτών και άναίμακτον θυσίαν υπέρ τών
ημετέρων αμαρτημάτων
και τών τού λαού σου άγνοημάτων και τών τού λαού άγνοημάτων 1
και δός ήμΐν, Κύριε, μετά παντός φόβου
και συνειδήσεως καθαράς προσκομίσαι
σοι τήν πνευματικήν ταύτην και
άναίμακτον θυσίαν,
ην προσδεξάμενος εις τό άγιον και ην προσδεξάμενος είς τό άγιον και
ύπερουράνιον και νοερόν σου ύπερουράνιον και νοερόν σου
θυσιαστήριον είς όσμήν εύωδίας, θυσιαστήριον είς όσμήν εύωδίας,
άντικατάπεμψον ήμΐν τήν χάριν τού άντικατάπεμψον ήμΐν τήν χάριν τού
παναγίου σου Πνεύματος. Ναι, ό Θεός, αγίου σου Πνεύματος έπίβλεψον
έπίβλεψον έφ ημάς και έπιδε επί τήν έφ ημάς ò Θεός και έπιδε έπί τήν
λογική ν ταύτην λατρεία ν ημών και λατρείαν ταύτην και
πρόσδεξαι αυτήν, ως προσεδέξω "Αβελ πρόσδεξαι αυτήν, ώς προσεδέξω Άβελ
τα δώρα, Νώε τάς θυσίας, Αβραάμ τάς τά δώρα, Νώε τάς θυσίας, Αβραάμ τάς
όλοκαρπώσεις, Μωϋσέως και 'Ααρών όλοκαρπώσεις, Μωύσέως και Ααρών
τάς ίερωσύνας, Σαμουήλ τάς τάς ίερωσύνας, Σαμουήλ τάς
είρηνικάς, Δαβίδ τήν μετάνοιαν, είρηνικάς,
Ζαχαρίου τό θυμίαμα· ώς προσεδέξω ώς προσεδέξω
έκ χειρός τών αγίων σου αποστόλων έκ τών αγίων σου αποστόλων
τήν άληθινήν ταύτην λατρείαν, ούτως τήν άληθινήν ταύτην λατρείαν, ούτω και
πρόσδεξαι και έκ χειρός ημών τών έκ τών χειρών ημών τών αμαρτωλών
αμαρτωλών τά προκείμενα δώρα ταύτα πρόσδεξαι τά δώρα ταύτα έν τή
έν τη χρηστότητί σου χρηστότητί σου, Κύριε
και δός γενέσθαι τήν προσφοράν ημών
εύπρόσδεκτον, ήγιασμένην έν Πνεύματι
άγίω, εις έξίλασμα τών ημετέρων
19
πλημμελημάτων και των τοϋ λαοϋ σου

άγνοημάτων και εις άνάπαυσιν των
προκοιμηθέντων ψυχών, ίνα και ημείς .ινα.
οι ταπεινοί και αμαρτωλοί και ανάξιοι
δούλοι σου, καταξιωθέντες άδόλως καταξιωθέντες
λειτουργεϊν τω άγίω σου λειτουργεϊν άμέμπτως τώ άγίω σου
θυσιαστηρίω, λάβωμεν τον μισθον τών θυσιαστηρίω, εϋρωμεν τον μισθόν τών
πιστών και φρονίμων οικονόμων και πιστών και φρονίμων οικονόμων
εϋρωμεν χάριν και έλεος εν τη ήμερα τη έν τη ήμερα
φοβερά της άνταποδόσεώς σου της τη φοβερά τής άνταποδόσεώς σου τής
δικαίας δικαίας
και αγαθής. Και τα νυν, δός ήμϊν τήν
είρήνην δια παντός εν πάντί τρόπω* και
τήν σήν άγάπην δώρησαι ήμϊν, Κύριε ό
Θεός ήμϊν, εις φιλαδελφίαν
άνυπόκριτον, έκ καθαράς καρδίας
αλλήλους άγαπήσασθαι εκτενώς.
Χάρισαι παντός άποκάθαρον
μολύσματος, παντός δόλου, και πάσης
κακίας, και πανουργίας, και της
θανατηφόρου μνησικακίας, και
καταξίωσον ημάς πάντας, δέσποτα,
άσπάσασθαι αλλήλους έν φιλήματι
άγίώ, είς τό μετασχεϊν άκατακρίτως τής
αθανάτου και επουρανίου σου δωρεάς,
διά τών οίκτιρμών τοϋ μονογενούς σου διά τών οίκτιρμών τοϋ μονογενούς σου
Υιού μεθ' ου εύλογητός ει και Υίοϋ μεθ' ου εύλογητός ει,...
δεδοξασ μένος σύν τώ σύν τω
παναγίω παναγίω και άγαθώ και ζωοποιώ σου
Πνεύματι νύν και άεί και εις τους
αιώνας τών αιώνων. Αμήν
2-Ή ευχή τής κλάσεως τοϋ αγίου Βασιλείου στό κώδικα Κύπρου, πού αρχίζει «Ο Θεός
ημών ο Θεός τοϋ σώζειν ... 6 » και τελειώνει με τήν Κυριακή προσευχή είναι ή ϊδια ή ευχή
στή βυζαντινή Θεία Λειτουργία τοϋ Μεγ. Βασιλείου7 πού έτελείωσε επίσης από τη
Κυριακή προσευχή άλλα με λίγη διαφορά, όπως φαίνεται από τή σύγκριση μεταξύ τών
δύο κειμένων.
κώδιξ Κύπρου Βυζατινή Θ.Λ.
Ευχή τής κλάσεως τοϋ άγιου

Βασιλείου
Ό Θεός ημών, ό Θεός τοϋ σώζειν, σύ Ό Θεός ημών, ό Θεός τοϋ σώζειν, σύ
ημάς δίδαξον εύχαριστεϊν άξίως τών ημάς δίδαξον εύχαριστεϊν σοι άξίως
ύπερ ευεργεσιών σου, ων έποίησας και τών ευεργεσιών σου, ων έποίησας και
ποιείς μεθ ημών. ποιείς μεθ ημών.
6
Κώδικας Κύπρου RENAUDOT , LOC. TOMI, Ρ.74,75.
7
BRIGHTMA, LEW. Ρ.338,339.-& και ΒΛ. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ.ΚΛΘΛ. σελ. 282.
20
Σύ, ό Θεός ημών, ό προσδεξάμενος τα Σύ, ό Θεός ημών, ό προσδεξάμενος τά

δώρα ταύτα, καθάρισον ημάς άπο δώρα ταύτα, καθάρισον ημάς από
παντός μολυσμοϋ σαρκός και παντός μολυσμού σαρκός και
πνεύματος και δίδαξον έπιτελεΐν πνεύματος και δίδαξον έπιτελεΐν
άγιωσύνην εν φόβω σου" άγιωσύνην έν φόβω σου'
ίνα, έν καθαρώ τω μαρτυρίω της ίνα, έν καθαρώ τω μαρτυρίω της
συνειδήσεως ημών, υποδεχόμενοι την συνειδήσεως ημών, υποδεχόμενοι την
μερίδα τών αγιασμάτων σου, ένωθώμεν μερίδα τών αγιασμάτων σου, ένωθώμεν
τω άγίω σώματι και αϊματι τού Χριστού τω άγίω σώματι και αϊματι τού Χριστού
σου. .... ύποδεξάμενοι αυτά άξίως, σου.και ύποδεξάμενοι αυτά άξίως,
σχώμεν τον Χριστόν κατοικούντα έν σχώμεν τον Χριστόν κατοικούντα έν
ταΐς καρδίαις ημών και γενώμεθα ναός ταΐς καρδίαις ημών και γενώμεθα ναός
τού αγίου σου Πνεύματος. τού αγίου σου Πνεύματος.
Ναι, ό Θεός ημών, και μηδένα ενοχον Ναι, ό Θεός ημών, και μηδένα ενοχον
ποίησης τών φρικτών σου τούτων ποίησης τών φρικτών σου τούτων και
ιιυστηοίων. επουρανίων μυστηρίων.
μηδέ ασθενεί ψυχή και σώματι έκ τού μηδέ ασθενή ψυχή και σώματι έκ τού
άναξίως αυτών μεταλαμβάνειν ' άναξίως αυτών μεταλαμβάνετε
αλλά δός ήμϊν μέχρι της εσχάτης ημών άλλα δός ήμϊν μέχρι τής έσχατης ημών
αναπνοής άξίως ύποδέχεσθαι τήν αναπνοής άξίως ύποδέχεσθαι τήν
ελπίδα τών αγιασμάτων σου, μερίδα τών αγιασμάτων σου,
είς έφόδιον ζωής αιωνίου, εις άπολογίαν εις έφόδιον ζωής αιωνίου, εις άπολογίαν
εύπρόσδεκτον τήν έπί τού φοβερού εύπρόσδεκτον τήν έπί τού φοβερού
βήματος τού Χριστού σου* βήματος τού Χριστού σου'
όπως άν και ήμεϊς μετά πάντων τών όπως άν και ήμεϊς μετά πάντων τών
αγίων τών άπ' αίώνός σοι αγίων τών άπ' αίώνός σοι
εύαρεστησάντων γενώμεθα μέτοχοι τών εύαρεστησάντων γενώμεθα μέτοχοι τών
αιωνίων σου αγαθών, ών ήτοίμασας αιωνίων σου αγαθών, ών ήτοίμασας
τοις άγαπώσι σε, Κύριε. τοις άγαπώσίν σε, Κύριε.
Και καταξίωσον ημάς, Δέσποτα, Και καταξίωσον ημάς, Δέσποτα,
μετά παρρησίας, άκατακρίτως τολμάν μετά παρρησίας, άκατακρίτως, τολμάν
έπικαλεΐσθαι σε τον έπουράνιον Θεόν έπικαλεΐσθαι σέ τον έπουράνιον Θεόν
Πατέρα και λέγειν Πατέρα και λέγειν
3-Ή ευχή τής κεφαλοκλισίας στό κώδικα Κύπρου πού αρχίζει «Δέσποτα Κύριε ό Πατήρ
τών οίκτιρμών... » είναι ή ϊδια ή ευχή ή φερομένη ύπό τό όνομα «Κεφαλοκλισία» στή
βυζαντινή Θ. Λειτουργία τού Μ. Βασιλείου9 , χωρίς διαφορά στά κείμενα.
8
Κώδικας Κύπρου RENAUDOT , LOC. TOMI, Ρ.79.
9
F.E.BRIGHTAN.LITURGIESE.&W. Ρ.340.-& και ΒΛ. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ,ΚΛΘΛ. σελ 284,285.
21
5. Ή Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΠΡΟΣ ΤΗ Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΡΚΟΥ
Ή θεία λειτουργία του αγίου Μάρκου είναι ή μεγάλη και επίσημη λειτουργία του
Αιγυπτιακού λειτουργικού τύπου. Αλλά ή θεία λειτουργία τού Μ.Βασιλείου είναι ή καθ'
ήμερα τελούμενη αναφορά της Κοπτικής Εκκλησίας έκτος των ειδικών εκείνων
περιπτώσεων κατά τίς οποίες τελούνται αί δύο άλλες λειτουργίες.
Όπως σημειώσαμε και στη θεία λειτουργία τού αγίου Βασιλείου έχει την ϊδια τάξη και
ίδια διακονικά μ' αυτήν.
Τό πρώτο μέρος τής κοπτικής λειτουργίας μέχρι τήν ευχή τού ασπασμού τής αγάπης
είναι μόνιμο και αμετάβλητο προς αυτό δέ προσαρμόζεται κάθε μιά από τίς τρεις
άναφορές.Έτσι εϊτε ή λειτουργία τού Μ.Βασιλείου τελεσθεί, εϊτε ή τού αγίου Μάρκου
,εϊτε ή τού αγίου Γρηγορίου,τό πρώτο μέρος είναι πάντοτε τό ίδιο.
Αυτό το τμήμα χρησιμοποιήθηκε στό κοπτικό κείμενο τής θείας λειτουργίας τού αγίου
Μάρκου πού μεταφράστηκε άπό ελληνικό κείμενο, άλλα τό βυζαντινό ελληνικό κείμενο
τής θείας λειτουργίας αυτής, επηρεάστηκε άπό τό βυζαντινό λειτουργικό τύπο και δέν
υπάρχει στό μέρος αυτό Αιγυπτιακός λειτουργικός τύπος έκτος άπό μερικές προσευχές,
επειδή ή βυζαντινή εκκλησία εγκατέλειψε τό πρώτο μέρος τού Αιγυπτιακού λειτουργικού
τύπου (από τήν ευχή τής προετοιμασίας μέχρι τήν ευχή τού ασπασμού τής αγάπης) και
τό αντικατέστησε άπό βυζαντινό λειτουργικό τύπο.
Απλή σύγκριση τού Αιγυπτιακού λειτουργικού κειμένου τού Μ.Βασιλείου, και τού
βυζαντινού κειμένου τού αγίου Μάρκου, πείθει ότι ή λειτουργία τού Μ.Βασιλείου στό
τμήμα τούτο ,διατηρεΐ τήν παράδοση και τά χαρακτηριστικά τής Αιγυπτιακής
λειτουργίας κατά πολύ, όπως φαίνεται από τη σύγκριση μεταξύ τών δύο κειμένων.
α. Ή μικρή ευχή τής ευχαριστίας

Αιγυπτιακό κείμενο τού Μ.Β. Βυζαντινό κείμενο τού Ά.Μ.
1-Εύχαριστούμεν 1-Εύχαριστούμεν
2-τώ ευεργέτη και ελεήμονα Θεώ τώ 2-.

πατρί τού Κυρίου δέ και Θεού και
σωτήρος ημών Ιησού Χριστού
ότι έσκέπασεν έβοήθησεν έφύλαξεν
άντελάβετο και διήγαγεν ημάς μέχρι
τής ώρας ταύτης. Αυτόν ούν
παρακαλέσωμεν όπως φυλάσση ημάς έν
τη αγία ήμερα ταύτη και έν πάσας τάς
ημέρας τής ζωής ημών έν πάση ειρήνη ό
παντοκράτωρ Κύριος ό Θεός ημών.
3-Ό Διάκονος Προσεύξασθε 3-.
4-Ό 'Ιερεύς Δέσποτα Κύριε ό Θεός 4-καί ύπερευχαριστούμέν σοι Κύριε,

ό Παντοκράτωρ πατήρ τού Κυρίου δέ και ό πατήρ τού Κυρίου και Θεού και
Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού Σωτήρος ημών 'Ιησού Χριστού
εύχαριστούμεν σοι Κύριε ό Θεός ημών
22
j-Κατά πάντα και δια πάντα και έν 5-κατά πάντα και διά πάντα και έν
1
ττάσιν ότι έσκέπασας " έβοήθησας πάσιν ότι έσκέπασεν άντελάβου
έφύλαξας άντελάβου καλώς και είρηνικώς παρήγαγες ημάς τόν παρελθόντα
^ι/ήγαγες ημάς μέχρι της ώρας ταύτης χρόνον τής ζωής ημών και ήγαγες
ημάς έως τής ώρας ταύτης.
6-παντοκράτωρ Κύριε ό Θεός ημών. 6-
7-Ό Διάκονος 7-
8- 8-άξιώσας πάλιν παραστήναι ενώπιον

σου έν τόπω άγίω σου άφεσιν αίτούντας
τών αμαρτιών ημών και ίλασμόν παντί
τω λαώ σου.
9-Διό δεόμεθα και παρακαλοϋμεν σε 9-καί διό δεόμεθα και παρακαλούμεν σέ

φιλάνθρωπε αγαθέ Κύριε όπως και την φιλάνθρωπε άγαθε δός ήμϊν τήν άγίαν
άγίαν σου ήμέραν ταύτην και πάσας ήμέραν ταύτην
τάς ημέρας της ζωής ημών δός ήμϊν και άπαντα τόν χρόνον τής ζωής ημών
Κύριε ό θ ε ό ς άναμαρτήτως διελθεΐν έπιτελέσαι άναμαρτήτως
10-μετά πάσης χαράς υγείας ειρήνης 10-μετά πάσης χ α ρ ά ς υγείας σωτηρίας

σωτηρίας ευεργεσίας παντός αγιασμού και παντός αγιασμού καί τού σού
και τοϋ σοϋ φόβου έπιτελεϊν. φόβου.
11-Πάντα δε φθόνον πάντα φόβον 11-Πάντα δέ φθόνον πάντα φόβον

*πάντα πειρασμόν πάσαν σατανικήν πάντα πειρασμόν πάσαν σατανικήν
ένέργειαν και ανθρώπων πονηρών ένέργειαν πάσαν πονηρών ανθρώπων
έπιβουλήν αισθητών και νοητών έπιβουλήν έκδίωξον
παράγαγε ό θ ε ό ς
12-άφ' ημών και άπό τού λαού σου και 12-άφ' ημών ό Θεός και άπό τής αγίας
άπό του αγίου τόπου τούτου σου καθολικής και αποστολικής
Εκκλησίας.
13-ό θ ε ό ς τά καλά και τα συμφέροντα 13-τά καλά και τά συμφέροντα ήμϊν
ήμϊν έπιχορήγησον έπιχορήγησον
14-τά έργα τών χειρών ημών εύλόγησον 14-

τήν ζωήν ημών* οίκονόμησον. Σύ γάρ
έδωκας ήμϊν τήν έξουσίαν τού πατείν
επάνω όφεων και σκορπιών και έπί
πάσαν τήν δύναμιν τού εχθρού
15- 15-καί ει τί σοι ήμάρτομεν έν λόγω ή

έργω ή κατά διάνοιαν, σύ ώς αγαθός
και φιλάνθρωπος παριδεϊν καταξίωσον
και μή έγκαταλίπης ήμάς,ό Θεός, τους
ελπίζοντας έπί σοί
23
16-καί μη είσενέγκης ημάς εις 16-μηδέ είσενέγκης ημάς εις πειρασμόν

πειρασμόν άλλα ρϋσαι ημάς από του άλλα ρϋσαι ημάς άπό του πονηρού και
πονηρού πάσας τάς ημέρας της ζωής εκ τών έργων αυτού
ημών
lTj-έν Χριστώ Ιησού τω Κυρίω ημών 17-Χάριτι και οίκτιρμοϊς και

φιλανθρωπία τού μονογενούς σου Υιού
δι' ου και μεθ' ου ή δόξα δι' ου και μεθ' ου σοί ή δόξα και τό
κράτος σύν τω παναγίω και άγαθω και
ζωοποιώ σου πνεύματι νύν
Άπό την ανωτέρω σύγκριση τού κειμένου της μικρής ευχής τής ευχαριστίας τής
λειτουργίας τού Μ.Βασιλείου προς τό κείμενο τής τού αγίου Μάρκου παρατηρούμεν τά
εξής:
1- ό στίχος 1 (άνωτ.) τού Μ.Βασιλείου αντιστοιχεί προς τόν 1 τού αγίου Μάρκου.
2- ή παράγραφος 2 (ανωτ.) τού Μ.Βασιλείου δεν έχει παράλληλο στο κείμενο τής θείας
λειτουργίας τού αγίου Μάρκου.καί παρατηρούμε οτι στό κείμενο τού Μ. Βασιλείου
υπάρχουν τρία επίθετα: τω Πατρί ευεργέτη , ελεήμονα ,Θεώ τω Πατρί τού Κυρίου δε και
Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού) και αυτά είναι γνωστά στον Αιγυπτιακό τύπο.
3- τά διακονικά υπάρχουν μόνο στό Αιγυπτιακό κείμενο.
4- οί παράγραφοι 4,5 (ανωτ.) τού Μ.Βασιλείου αντιστοιχούν προς τίς 4,5 τού αγίου
Μάρκου.
5- οί παράγραφοι 6,7 (άνωτ.) τού Μ.Βασιλείου δεν έχουν παραλλήλους στό κείμενο τής
θείας λειτουργίας τού αγίου Μάρκου.
6- ή παράγραφος 8 (άνωτ.) τού αγίου Μάρκου δέν έχει παράλληλο στό κείμενο τής
μικρής ευχής τής ευχαριστίας, άλλα αντίστοιχο τής θείας λειτουργίας τού Μ.Βασιλείου.
7- οί παράγραφοι 9,10,11,12,13, (άνωτ.) τού Μ.Βασιλείου αντιστοιχούν προς τίς
9,10,11,12,13, τού αγίου Μάρκου.
8- ή παράγραφος 14 (άνωτ.) τού Μ.Βασιλείου δέν έχει παράλληλο στο κείμενο τής θείας
λειτουργίας τού αγίου Μάρκου.
9- ή παράγραφος 15 (άνωτ.) τού αγίου Μάρκου δέν έχει παράλληλο έδώ στό κείμενο τής
μικρής ευχής τής ευχαριστίας άλλα αντιστοιχεί ένα μέρος στην ευχή τής λύσεως τού
Υιού τής θείας λειτουργίας τού Μ.Βασιλείου ,οπως φαίνεται άπό τη σύγκριση μεταξύ τών
δύο κειμένω:
Ή μικρά ευχή τής ευχαριστίας Ή ευχή τής λύσεως τού Υιού
Δέσποτα Κύριε Ιησού Χριστέ ό

μονογενής Υιός και Λόγος τού πατρός
ό πάντα δεσμόν τών αμαρτιών ημών τω
σώ πάθει διέρρηξας ό έμφυσήσας εις
τά πρόσωπα τών αγίων σου μαθητών
και αποστόλων και ειπών λάβετε
πνεύμα άγιον* αν τινών άφήτε τάς
αμαρτίας άφίενται αύτοΐς αν τινών
κρατήτε κεκράτηνται συ ούν δέσποτα
Κύριε ό Θεός ημών διά τών αγίων σου
αποστόλων χαρισάμενος τοϊς κατά
καιρόν ίερουργοϋσιν έν τη αγία σου
εκκλησία επί τής γής άφιέναι αμαρτίας
και δεσμεύειν και λύειν πάντα δεσμόν
24
αμαρτίας διό δεόμεθα και

παρακαλούμεν σε φιλάνθρωπε αγαθέ
Κύριε επί τοϊς δούλοις σου πατράσι μου
και άδελφοΐς και τη έμή πενία τοις
παρεστηκόσιν ενώπιον της αγίας σου
δόξης έπιχορήγησον ήμϊν τά σα ελέη
την σήν βοήθειαν τοις σέ προσκυνοϋσι
διάρρηξον αυτόν τον δεσμόν των
αμαρτιών ημών,
-και ει τι σοι ήμάρτομεν εν λόγω ή έργω και εΐτι ήμάρτομεν άναμάρτητε εϊτε έν
τ^κατά διάνοιαν, λόγω ή έν έργω ή έλαλήσαμεν ή
έπράξαμεν άπό μικροψυχίας συ ό
επισταμένος την άνθρωπίνην ημών
άσθένειαν
ού ώς αγαθός και φιλάνθρωπος σύ ώς αγαθός και φιλάνθρωπος Θεός
παριδείν καταξίωσον και μη χάρισαι ήμϊν την άφεσιν τών αμαρτιών
εγκαταλίπης ημάς, ημών.
Εύλόγησον άγίασον έλευθέρωσον
εμπλησον ημάς του σου φόβου και
κατεύθυνον εις τό αγαθόν σου θέλημα.
Σύ γαρ ει ό Θεός ημών και πρέπει σοι ή
δόξα τιμή
10- οί παράγραφοι 16.17 (άνωτ.) τού Μ.Βασιλείου αντιστοιχούν προς τίς 16,17 τού αγίου
Μάρκου, άλλα μέ μόνη τή διαφορά τού τέλους της λειτουργίας τού Μ.Βασιλείου προς
εκείνο τού αγίου Μάρκου.
β. Ευχή της προθέσεως

Ή ευχή της προθέσεως της θείας λειτουργίας τού Μ.Βασιλείου κατά τήν Αιγυπτιακή
παράδοση είναι ή ϊδια μέ τήν ευχή της προθέσεως της θείας λειτουργίας τού αγίου
Μάρκου κατά τή Βυζαντινή παράδοση μέ λίγη διαφορά, όπως φαίνεται άπό τη σύγκριση
μεταξύ τών δύο κειμένων.
Αιγυπτιακό κείμενο του Μ.Β. Βυζαντινό κείμενο τού A.M.
Δέσποτα Κύριε Χριστέ ό Δέσποτα Ιησού Χριστέ

συνάίδιος Υιός και λόγος τού άχραντου Κύριε ό συνάναρχος λόγος τού άναρχου
πατρός και πνεύματος αγίου. πατρός και τού αγίου πνεύματος, ό
μέγας άρχιερεύς
Ό άρτος ό έκ τού ουρανού καταβάς και Ο άρτος ό έκ τού ουρανού καταβάς

προθείς σεαυτόν και άναγαγών έκ φθοράς τήν ζωήν
ημών, ό δούς εαυτόν
αμνον αμωμον υπέρ της του κόσμου αμνον αμωμον υπέρ της τού κόσμου
ζωής δεόμεθα και παρακαλούμεν σέ ζωής, δεόμεθα και παρακαλούμεν σέ
φιλάνθρωπε αγαθέ έπίφανον Κύριε τό Κύριε φιλάνθρωπε έπίφανον τό
πρόσωπον σου έπί τον άρτον τούτον και πρόσωπον σου έπί τον άρτον τούτον και
έπι τό ποτήριον τούτο ά προεθήκαμεν έπι τά ποτήρια ταύτα ά ή παναγία
έν ταύτη τή ιερατική σου τραπέζη. τράπεζα υποδέχεται
25
Εύλόγησον άγίασον καί μεταποίησον

αυτά ίνα ό μεν άρτος ούτος γένηται εις
το άγιον σου σώμα το δε ποτήριον
τοΰτο το τίμιον σου αίμα εις μετάληψιν
και άντίληψιν ψυχών και σωμάτων
ημών εις άφεσιν αμαρτιών.
δι' αγγελικής λειτουργίας καί

άρχαγγελικής χοροστασίας καί
ιερατικής ιερουργίας εις σήν δόξαν καί
άνακαινισμον τών ημετέρων ψυχών.
Σύ γαρ ει ό Θεός ημών και πρέπει σοι ή Χάριτι καί οίκτιρμοίς καί φιλανθρωπία
δόξα τιμή και προσκύνησις συν τω του μονογενούς σου Υίοϋ
άνάρχω σου πατρί και τω παναγίω και δι' ου και μεθ' ου σοί ή δόξα καί τό
άγαθώ και ζωοποιώ και όμοουσίω σου κράτος συν τω παναγίω καί άγαθώ καί
πνεύματι νύν ζωοποιώ σου πνεύματι
νύν
γ. Ή ευχή τη e εισόδου
Ή ευχή τής εισόδου καί στό θυμίαμα τής βυζαντινής θείας λειτουργίας του αγίου
Μάρκου σχηματίστηκε κατά τό μεγαλύτερο μέρος άπό τόν Αιγυπτιακό τύπο τής θείας
λειτουργίας του Μ.Βασιλείου.
Ώς προς τήν παράδοση τού κειμένου, τήν ευχή τής εισόδου, μπορεί νά διακριθεί σέ
πέντε παραγράφους καί νά συγκριθούν μέ τίς άλλες Αιγυπτιακές προσευχές.
1- Δέσποτα ό Θεός ημών ό τήν δωδεκάφωτον λαμπάδα τών δώδεκα αποστόλων
έκλεξάμενος καί έξαποστείλας αυτούς έν όλω τω κόσμω κηρύξαι καί διδάξαι τό
εύαγγέλιον τής βασιλείας σου καί θεραπεύειν πάσαν νόσον καί πάσαν μαλακίαν έν τω
λαώ,
2- καί έμφυσήσας είς τά πρόσωπα αυτών καί είπών αύτοϊς «Λάβετε Πνεύμα αγιον» τόν
Παράκλητον ,«άν τίνων άφήτε τάς αμαρτίας άφέωνται αύτοΐς ,άν τίνων κρατήτε
κεκράτηνται»,
3- ούτως καί εφ' ημάς τους περιεστηκότας δούλους σου έν τή είσόδω τής ιερουργίας
ταύτης, επισκόπους, πρεσβυτέρους, διακόνους, άναγνώστας, ψάλτας, τε καί λαϊκούς
σύν παντί τω πληρώματι τής αγίας καθολικής καί αποστολικής Εκκλησίας.
4- ρύσαι ημάς Κύριε, άπό αράς καί κατάρας, καί άπό αναθέματος καί δεσμού καί
αφορισμού καί έκ τής μερίδος τού αντικειμένου καί καθάρισον ημών τά χείλη καί τήν
καρδίαν άπό παντός μολυσμού καί άπό πάσης ραδιουργίας,
5- ϊνα έν καθαρά καρδία καί καθαρώ συνειδότι προσφέρωμέν σοι τό θυμίαμα τούτου είς
όσμήν εύωδίας καί είς άφεσιν αμαρτιών ημών καί παντός τού λαού σου, χάριτι καί
οίκτιρμοίς καί φιλανθρωπία τού μονογενούς σου Υίού «έκφώνως» δι' ου καί μεθ' ού σοί ή
δόξα κλ.
Από τό ανωτέρω κείμενο τής εισόδου καί στό θυμίαμα τής βυζαντινής θείας λειτουργίας
τού αγίου Μάρκου, παρατηρούμε τά εξής:
1- ή πρώτη παράγραφος έχει σχέση μέ τήν ευχή του τρισάγιου «πρό τών
αναγνωσμάτων» τής θείας λειτουργίας τού αγίου Μάρκου, καί τά δύο έχουν σχέση μέ
τήν ευχή του Ευαγγελίου τής θείας λειτουργίας τού Μ. Βασιλείου, όπως φαίνεται άπό τή
σύγκριση μεταξύ τών τριών κειμένων.
26
Ή ευχή τ Πζ εισόδου τοϋ Ή ευχή τοϋ τρισάγιου τοϋ Ή ευχή τοϋ Ευαγγελίου
Αγ.Μάρκου Άγ.Μάρκου τοϋ Μ. Βασιλείου
1- Δέσποτα ό Θεός ημών Δέσποτα Κύριε Ιησοϋ Ό Ιερεύς Δέσποτα

Χριστέ Κύριε Ιησού Χριστέ
ό την δωδεκάφωτον λαμπά
δα των δώδεκα αποστόλων
έκλεξάμενος και
ό συναίδιος λόγος τοϋ

άναρχου πατρός, ό καθ'
ημάς γενόμενος κατά πάντα
χωρίς αμαρτίας επί σωτηρία
τοϋ γένους ημών
έξαποστείλας αύούς έν όλω ό έξαποστείλας τους αγίους ό έξαποστείλας τους
τώ_κόσμφ σου μαθητάς και αγίους σου μαθητάς και
αποστόλους αποστόλους έν όλω τώ
κόσμω
κηρϋξαι και διδάξαι το κηρϋξαι και διδάξαι τό κηρϋξαι και διδάξαι τό
εύαγγέλιον της εύαγγέλιον της εύαγγέλιον της
βασιλείας σου βασιλείας σου βασιλείας σου
και θεραπεύειν πάσαν νόσον και θεραπεύειν πάσαν νόσον και μαθητεύειν πάντα τά
και πάσαν μαλακίαν εν τω και πάσαν μαλακίαν έν τω έθνη εις την έπίγνωσίν
λαω, λαω,σου. σου
αυτός καί νϋν, δέσποτα, διό δεόμεθα και

έξαπόστειλον τό φώς σου παρακαλοϋμεν σε
και την άλήθειάν σου και φιλάνθρωπε άγαθε Κύριε
καταύγασον τους διάνοιξον τά ωτα τών
οφθαλμούς της διανοίας καρδιών ημών εις τήν
ημών εις κατανόησιν τών άκρόασιν τών αγίων σου
θείων σου λογίων και ευαγγελίων.
Ικάνωσον ημάς άκροατάς
αυτών
Ό Διάκονος
Προσεύξασθε υπέρ τοϋ
'Αγίου Ευαγγελίου.
Ό Ιερεύς: διάνοιξον
και τά έσθητήρια τών
ψυχών ημών και
καταξίωσον ημάς
γενέσθαι και μη μόνον γενέσθαι μή μόνον

άκροατάς άλλα και άκροατάς άλλα και
ποιητάς λόγου γενομένους ποιητάς τών θείων σου
εις τό καρποφορήσαι και προσταγμάτων ευδοκία
ποιήσαι καρπούς αγαθούς τοϋ θεοϋ και πατρός
άνά τριάκοντα και
έξήκοντα και εκατόν, όπως
καταξιωθώμεν της
βασιλείας τών ουρανών.
27
(έκφώνως) και ταχύ μεθ' ου εύλογητος ει και

προκαταλαβέτωσαν ημάς οί δεδοξασ μένος σύν τω
οίκτιρμοί σου Κύριε. παναγίω και άγαθώ και
ζωοποιω και όμοουσίω
σου πνεύματι νυν....
2- Ή δεύτερη παράγραφος έχει σχέση μέ την ευχή πού ονομάζεται « ή ευχή της λύσεως
του Υίοϋ» της Αίγυπ. θείας λειτουργίας του Μ.Βασιλείου ,όπως φαίνεται άπό τη
σύγκριση μεταξύ των δύο κειμένων.
Η ευχή της εισόδου τοϋ Αγ.Μάρκου Ή ευχή της λύσεως τού Υιού τοϋ
Μ.Βασιλείου
Δέσποτα Κύριε Ιησού Χριστέ ό

μονογενής Υιός και Λόγος τοϋ πατρός
ò πάντα δεσμόν των αμαρτιών ημών τω
σώ πάθει διέρρηξας
2- και έμφυσήσας εις τά πρόσωπα αυτών ό έμφυσήσας εις τά πρόσωπα τών
και ειπών αύτοϊς «Λάβετε Πνεύμα άγιον» αγίων σου μαθητών και αποστόλων και
τον Παράκλητον ,«άν τινών άφήτε τάς ειπών λάβετε πνεύμα άγιον* άν τινών
αμαρτίας άφώνται αύτοϊς, αν τινών άφήτε τάς αμαρτίας άφίενται αύτοϊς. αν
κρατήτε κεκράτηνται», τινών κρατήτε κεκράτηνται
σύ ουν δέσποτα Κύριε ό Θεός ημών δια

τών αγίων σου αποστόλων χαρισάμενος
τοις κατά καιρόν ίερουργοϋσιν εν τή
αγία σου εκκλησία επί τής γης άφιέναι
αμαρτίας και δεσμεύειν και λύειν πάντα
δεσμόν αμαρτίας διό δεόμεθα και
παρακαλοϋμεν σε φιλάνθρωπε αγαθέ
Κύριε έπί τοις δούλοις σου πατράσι μου
και άδελφοίς και τή έμή πενία τοις
παρεστηκόσιν ενώπιον τής αγίας σου
δόξης έπιχορήγησον ήμϊν τά σά ελέη
τήν σήν βοήθειαν τοϊς σέ προσκυνοϋσι
διάρρηξον αυτόν τον δεσμόν τών
αμαρτιών ημών,
και είτε ήμάρτομεν άναμάρτητε είτε εν
λόγω ή εν έργω ή έλαλήσαμεν ή
έπράξαμεν άπό μικροψυχίας σύ ό
επισταμένος τήν άνθρωπίνην ημών
άσθένειαν
σύ ώς αγαθός και φιλάνθρωπος θεός
χάρισαι ήμϊν τήν άφεσιν τών αμαρτιών
ημών.
Εύλόγησον άγίασον έλευθέρωσον
εμπλησον ημάς τοϋ σού φόβου και
κατεύθυνον είς τό αγαθόν σου θέλημα.
Σύ γάρ ει ό Θεός ημών και πρέπει σοι ή
δόξα τιμή......
28
3- Ή τρίτη παράγραφος έχει σχέση με την ευχή της αφέσεως των υπηρετών της Αίγυπ.
θείας λειτουργίας του Αγίου μ.Βασιλείου ,όπως φαίνεται από τη σύγκριση μεταύ τών δύο
κειμέωων.
Ή ευχή της εισόδου του Άγ.Μάρκου Ή ευχή της αφέσεως τών υπηρετών
τοϋ Αγ. μ.Βασιλείου
3-ουτως και έφ' ημάς τους περιεστηκότας

δούλους σου εν τη είσόδω της ιερουργίας δούλοι σου οί ύπηρέται εν τη ήμερα
ταύτης επισκόπους, πρεσβυτέρους, διακό ταύτη ό πρεσβύτερος και ό διάκονος
νους, άναγνώστας, ψάλτας, τε και λαϊκούς και ò κλήρος και πάς ό λαός και έμή
σύν παντί τω πληρώματι της άγιας πτωχία
καθολικής και αποστολικής Εκκλησίας.
ελευθερωμένοι έσονται έκ τού στόματος
τής αγίας Τριάδος τού Πατρός και τού
Υιού και τού αγίου Πνεύματος και έκ
τού στόματος τής αγίας και μόνης
καθολικής και αποστολικής
ορθοδόξου* εκκλησίας έκ τών
στομάτων τών αγίων αποστόλων
δώδεκα και έκ τού στόματος τού
θεορρήμονος Μάρκου τού αποστόλου
καί εύαγγελιστού και μάρτυρος και έκ
τού στόματος τού αγίου πατρός ημών
μεγάλου ορθοδόξου και θεοφόρου
Διοσκόρου και τού αγίου πατρός ημών
πνευματοφόρου Σεβήρου τού
πατριάρχου 'Αντιοχείας* καί τού αγίου
Ιωάννου τού Χρυσοστόμου καί τού
αγίου Κυρίλλου καί τού αγίου Βασιλείου
και τού αγίου Γρηγορίου καί έκ τών
στομάτων τριακοσίων δέκα καί οκτώ
συναθροισμένων εν Νικαία και τών έν
Κωνσταντινουπόλει εκατόν πεντήκοντα
καί τών έν Έφέσω διακοσίων καί έκ
τού στόματος τού θεοτίμητου *πατρός
ημών άββά (ΔΔ) πάπα και πατριάρχου
τής μεγαλουπόλεως Αλεξανδρείας καί
έκ τού στόματος μου τού ελαχίστου, ότι
εύλογημένον καί εστί τό ύπερένδοξον
άγιον όνομα σου τού Πατρός και τού
Υιού και τού 'Αγίου Πνεύματος τής
αγίας τριάδος καί ομοουσίου νύν
4-Ή τέταρτη παράγραφος έχει σχέση μέ τήν ευχή τής λύσεως τού Πατρός τής
αιγυπτιακής θείας λειτουργίας τού Μ.Βασιλείου, όπως φαίνεται άπό τή σύγκριση μεταξύ
ών δύο κειμένων.
Ή ευχή τής εισόδου τού Άγ.Μάρκου Ή ευχή τής λύσεως τού Πατρός τού
'Αγ. Μ.Βασιλείου
Δέσποτα Κύριε ό Θεός ό Πατήρ ό

29
παντοκράτωρ ό ίώμενος ημών τάς ψυχάς

και τα σώματα και τα πνεύματα σύ ό
έντειλάμενος Πέτρω τω κορυφαίφ τών
αγίων σου μαθητών και αποστόλων έκ τού
στόματος τού μονογενούς σου Υίού τού
Κυρίου δε και Θεού και Σωτήρος ημών
Ιησού Χριστού* λέγοντος αύτω σύ ει
Πέτρος και έπί ταύτη τη πέτρα οικοδομήσω
μου τήν έκκλησίαν και πύλαι "Αδου ου
κατισχύσουσιν αυτής και δώσω σοι τάς
κλεϊς τής βασιλείας τών ουρανών και ö εάν
δήσης έπί τής γής έσται δεδεμένον έν τοις
ούρανοΐς και ό έάν λύσης έπί τής γής εσται
λελυμένον έν τοϊς ούρανοϊς έσόμεθα τι νύν*
και ημείς οι δούλοι σου πατέρες μου και
αδελφοί ιερείς και Λευί'ται και πάς ό λαός
σου ό πιστός ό προσπίπτων ενώπιον τής
αγίας σου δόξης έν τη αγία ώρα ταύτη και
βαστάζων τον τίμιόν σου σταυρόν έσμέν
πάντες λελυμένοι και ελευθερωμένοι έκ

τού εμού στόματος τού αμαρτωλού δια
τού παναγίου σου Πνεύματος τού
αγαθού και φιλάνθρωπου* Θεού δια τον
Υίόν σου τήν τού κόσμου άμαρτίαν
άράμενον άρξαι τής υποδοχής τής
μετανοίας τών δούλων σου έξ αυτών εις
φώς τής έπιγνώσεως εις ίλασμόν τών
αμαρτιών ότι ού βούλη τον θάνατον τού
αμαρτωλού ως τού έπιστρέψαι και ζήν
αυτόν σύ γαρ ει Κύριος Κύριος ό Θεός ό
οίκτίρμων και ελεήμων μακρόθυμος και
πολυέλεος και αληθινός άφαιρών
ανομίας καί αδικίας και αμαρτίας και
εϊτι σοι ήμάρτομεν εϊτε έν λόγω ή έν
έργω άνες άφες συγχώρησον ήμΐν ως
αγαθός και φιλάνθρωπος Θεός έάν γάρ
ανομίας παρατήρησης Κύριε Κύριε τις
ύποστήσεται ότι παρά σοι ό ίλασμός
εστίν, ότι σύ ει ό ίλασμός τών αμαρτιών
ημών ό φωτισμός και Σωτήρ τών ψυχών
ημών ό Θεός ημάς πάντας έλευθέρωσον
και άπαντα τον λαόν σου
- ρύσαι ημάς Κύριε, από αράς και έλευθέρωσον άπό πάσης αμαρτίας
ατάρας, και άπό αναθέματος και δεσμού άπαρνήσεως πάσης, και βλασφημίας
αί αφορισμού και εκ της μερίδος του άπό πάσης άνάρας και κατάρας.
ντικειμένου και καθάρισον ημών τα χείλη μαγείας φαρμακείας, είδωλολατρείας.
αί την καρδίαν άπο παντός μολυσμού και επιόρκου, και έπιορκίας άπό
πό πάσης ραδιουργίας, αναθέματος άπό χωρισμού γενομένου
άπό βέλους πετομένου άπό στεναγμού
δικαίων τε και αδίκων άπό πάσης
απαντήσεως αιρετικών και εθνικών.
30
Χάρισαι ήμϊν δέσποτα νουν και σύνεσιν

και δύναμιν του φυγείν εως εις τέλος
άπό παντός έργου πονηρού του
αντικειμένου και δος ήμϊν του ποιεΐν
την σήν εύαρέστησιν διαπαντος γράψον
τα ονόματα ημών μετά παντός χορού
των αγίων σου εν τη βασιλεία των
ουρανών έν Χριστώ 'Ιησού τω Κυρίω
ημών δι' ου και μεθ ου σοι
5-Ή πέμπτη παράγραφος έχει σχέση μέ την ευχή, του θυμιάματος της θείας λειτουργίας
του Άγ. αποστόλου 'Ιακώβου τοϋ άδελφοθέου, όπως φαίνεται άπό τη σύγκριση μεταξύ
τών δύο κειμένων.
Ή ευχή της εισόδου του Άγ. Ή ευχή του θυμιάματος του Άγ.
αποστόλου Μάρκου αποστόλου Ιακώβου
5-ΐνα έν καθαρά καρδία και καθαρώ Ό θεός ό προσδεξάμενος Άβελ τά δώρα,

συνειδότι προσφέρωμέν σοι τό θυμίαμα Νώε και Αβραάμ τήν θυσίαν, Ααρών και
τούτου Ζαχαρίου τό θυμίαμα πρόσδεξαι και έκ
χειρός ημών τών αμαρτωλών τό θυμίαμα
τούτο
εις όσμήν εύωδίας και εις άφεσιν αμαρτιών εις όσμήν εύωδίας και άφεσιν τών
ημών και παντός τοϋ λαού σου,, αμαρτιών ημών και παντός τού λαού σου,.
χάριτι και οίκτιρμοίς και φιλανθρωπία τοϋ ότι ευλογημένος υπάρχεις και πρέπει σοι ή
μονογενούς σου Υιού «έκφώνως» δι' ου και δόξα συν τω μονογενεΐ σου Υίώ και τω
μεθ' ου σοι ή δόξα κλ. άγίω σου Πνεύματι, νύν
δ. Ή συναπτή
Ή συναπτή (μετά τών αναγνωσμάτων) της θείας λειτουργίας τού αγίου Μάρκου είναι ή
ίδια μέ τή συναπτή της θείας λειτουργίας τού Μ.Βασιλείου. Ή μόνη διαφορά τής
λειτουργίας τού αγίου Μάρκου μέ εκείνη τοϋ Μ.Βασιλείου, όπως φαίνεται άπό τή
σύγκριση μεταξύ τών τριών κειμένων.
Ή συναπτή τής θείας Ή συναπτή τής θείας Ή συναπτή τής θείας

λειτουργίας τοϋ λειτουργίας τοϋ λειτουργίας τοϋ
Άγ.Μάρκου Μ.Βασιλ. (τεσσαρ.ταξ.) Μ.Βασιλείου
Ι Ι. και πάλιν Ι. και πάλιν

παρακαλέσωμεν τον παρακαλέσωμεν τον
παντοκράτορα και παντοκράτορα και
ελεήμονα Θεόν Πατέρα ελεήμονα Θεόν Πατέρα
τοϋ Κυρίου δε και Θεού τοϋ Κυρίου δε και Θεού
και Σωτήρος ημών και Σωτήρος ημών
Ιησού Χριστού δι' ου Ιησού Χριστού δι' ου
δεόμεθα και δεόμεθα και
παρακαλούμέν σε παρακαλούμέν σε
φιλάνθρωπε αγαθέ Κύριε φιλάνθρωπε αγαθέ Κύριε.
31
Δ. Έπί προσευχήν στάθητε.

Προσεύξασθε υπέρ των Προσεύξασθε υπέρ των
ζώντων. ζώντων.
Λ. Κύριε έλέησον.
Προσεύξασθε υπέρ των Δ.Προσεύξασθε υπέρ

νοσούντων. των νοσούντων.
Προσεύξασθε υπέρ των Δ.Προσεύξασθε υπέρ

αποδήμων. των αποδήμων.
Λ. Κύριε έλέησον. Λ. Κύριε έλέησον.
Ι. τους νοσοϋντας Κύριε, Ι. τους νοσοϋντας του Ι.τους νοσούντας του

του λαού σου λαού σου Κύριε, λαού σου Κύριε,
έπισκεψάμενος έν έλέει έπισκεψάμενος έν έλέει έπισκεψάμενος έν έλέει
και οίκτιρμοίς ϊασαι. και οίκτιρμοΐς ϊασαι. και οίκτιρμοΐς ϊασαι.
Δ. Προσεύξασθε υπέρ των

ζώντων.
Προσεύξασθε υπέρ τών
νοσούντων.
Τους άποδημήσαντας ημών Τους άποδημήσαντας Ι.Τους άποδημήσαντας

αδελφούς ή μέλλοντας ημών αδελφούς ή ημών αδελφούς ή
άποδημείν μέλλοντας άποδημείν έν μέλλοντας άποδημείν έν
έν παντί τόπω παντί τόπω παντί τόπω
κατευόδοσον. κατευόδοσον. κατευόδοσον.
Δ. Προσεύξασθε υπέρ
τών αποδήμων.
Δ. Κλίνωμεν τά
γόνατα.
Λ. Έλέησον ημάς
ό Θεός, ό Πατήρ,
ό Παντοκράτωρ.
Δ. Άναστώμεν
κλίνωμεν τά γόνατα.
Λ.Έλέησον ημάς ό
Θεός, ό Σωτήρ ημών.
Δ. Και άνάστωμεν
Κλίνωμεν τά γόνατα.
32
Λ.Έλέησον ημάς ό Θεός,

και έλέησον ημάς
Δ. Προσεύξασθε υπέρ των Δ. Προσεύξασθε υπέρ

αγαθών αέρων και των των αγαθών αέρων και
καρπών της γης. των καρπών της γης.
υπέρ της συμμέτρου Δ.Προσεύξασθε υπέρ της

αναβάσεως τών συμμέτρου αναβάσεως τών
ποταμίων ποταμίων υδάτων.
υπέρ τών αγαθών ύετών και Δ.Προσεύξασθε υπέρ

σπορίμων της γης. τών αγαθών ύετών και
σπορίμων της γης.
Ι. Τους αγαθούς ύετούς Ι. Τους καρπούς της Ι. Τους καρπούς της

κατάπεμψον επί τους γης Κύριε εύλόγησον γης Κύριε εύλόγησον
χρήζοντας και έπί αύξησον τελεσφόρησον αύξησον τελεσφόρησον
δεομένους τόπους. σώους και αβλαβείς σώους και αβλαβείς
αυτούς διαφύλαξον. αυτούς διαφύλαξον.
τών αγαθών αέρων και
τών καρπών της γης.
Τά ποτάμια ύδατα άνάγαγε Τά ποτάμια ύδατα Ι. Τα ποτάμια ύδατα

έπί το μέτρον αυτών κατά άνάγαγε έπί το μέτρον άνάγαγε έπί το μέτρον
την σήν χάριν. αυτών κατά την σήν αυτών κατά την σήν
χρηστότητα. χρηστότητα.
της συμμέτρου
αναβάσεως τών
ποταμίων ύδατων.
Γούς καρπούς της γης Τους αγαθούς ύετούς Ι. Τους αγαθούς ύετούς
αύξησον εις σπέρμα και είς κατάπεμψον έπί τους κατάπεμψον έπί τους
Ρερισμόν. χρήζοντας και έπί χρήζοντας και έπί
δεομένους τόπους δεομένους τόπους
Δ. Προσεύξασθε υπέρ τών
αγαθών ύετών και σπορίμων
της γης.
33
Λ. Κύριε έλεησον.
γόνατα.
Λ. Έλεησον ήμας
Δ. Και ανάστωμεν
Λ.Έλέησον ήμας ό Θεός,

και έλεησον ημάς
Δ. Προσεύξασθε υπέρ της Δ. Προσεύξασθε υπέρ Δ. Προσεύξασθε υπέρ

σωτηρίας της σωτηρίας ανθρώπων της σωτηρίας ανθρώπων
ανθρώπων και κτηνών. και κτηνών. και κτηνών.
Λ. Κύριε έλεησον. Λ. Κύριε έλεησον.
Προσεύξασθε υπέρ της Δ.Προσεύξασθε υπέρ της Δ. Προσεύξασθε υπέρ της

σωτηρίας του κόσμου, σωτηρίας του κόσμου, και σωτηρίας του κόσμου, και
της πόλεως ταύτης. της πόλεως ταύτης.
Προσεύξασθε υπέρ τών Προσεύξασθε υπέρ των

φιλοχρίστων ημών φιλοχρίστων ημών
βασιλέων. βασιλέων.
Ι. Την Βασιλείαν τού Ι. τους πιστούς Ι. τους πιστούς

δούλου σου(δεΐνα) όν Βασιλείς ημών ους Βασιλείς ημών ους
έδικαίωσας βασιλεύειν έπί προώρισας βασιλεύειν προώρισας βασιλεύειν
της γης έν ειρήνη και έπί της γης έν ειρήνη και έπί της γης έν ειρήνη και
δικαιοσύνη και γαληνότατη γαληνότατη jvuqj γαληνότατη νίκη
διαφύλαξον. διαφύλαξον. διαφύλαξον.
Δ. Προσεύξασθε υπέρ τών

φιλοχρίστων ημών
βασιλέων.
Λ. Κύριε έλεησον.
34
Δ. Κλίνωμεν τα
γόνατα.
Λ.Έλέησον ημάς
ό Θεός, ò Πατήρ,

Δ. Προσεύξασθε υπέρ των Δ. Προσεύξασθε υπέρ Δ. Προσεύξασθε υπέρ

αιχμαλώτων. τών αιχμαλώτων. τών αιχμαλώτων.
Προσεύξασθε υπέρ τών Δ.Προσεύξασθε υπέρ

κοιμηθέντων. τών κοιμηθέντων.
Προσεύξασθε υπέρ Δ.Προσεύξασθε υπέρ

της θυσίας ημών της θυσίας ημών
προσφερόντων. προσφερόντων.
Ι. Τάς ψυχάς των Ι. Τάς ψυχάς τών

δούλων σου τών δούλων σου τών
προκεκοιμημένων έν προκεκοιμημένων έν
πίστει Χριστού Πατέρων πίστει Χριστού Πατέρων
ημών και αδελφών ημών και αδελφών
άνάπαυσον. άνάπαυσον.
τών κοιμηθέντων.
Τάς θυσίας τάς Ι. Τάς θυσίας τάς

προσφοράς τά προσφοράς τά
ευχαριστήρια τών ευχαριστήρια τών
δούλων σου δούλων σου
35
πρόσδεξαι. πρόσδεξαι.
Δ. Προσεύξασθε υπέρ της

θυσίας ημών προσφερόντων.
γόνατα.
Λ.ΊΕλέησον ημάς
Λ.Έλεησον ημάς ό
· Κλίνωμεν τά γόνατα.
Λ.Έλεησον ημάς ò Θεός,

Προσεύξασθε υπέρ των Προσεύξασθε υπέρ των Δ. Προσεύξασθε υπέρ των

θλιβομένων.
θλιβομένων. θλιβομένων.
Προσεύξασθε υπέρ των Προσεύξασθε υπέρ των
κατηχουμένων. κατηχουμένων.
Προσεύξασθε υπέρ της

πόλεως ταύτης.
Προσεύξασθε.
. Τους δούλους σου τους
Λ. Κύριε έλέησον. κατηχουμένους έλέησον
Τους δούλους σου τους Δ. Προσεύξασθε υπέρ

κατηχουμένους έλέησον των κατηχουμένων.
αυτούς βεβαίωσον τη εις Ι. αυτούς βεβαίωσον τή εις

σέ πίστει τά σέ πίστει τα
36
έγκαταλείμματα έγκαταλείμ ματα

είδωλολατρείας έκρίζωσον είδωλολατρείας έκρίζωσον
άπο των διανοιών αυτών άπο τών διανοιών αυτών
τον δε νόμον σου και τον τον δε νόμον σου και τον
φόβον σου τάς έντολάς σου φόβον σου τάς έντολάς σου
την άλήθειαν σου τα την άλήθειαν σου τά
εντάλματα σου τα εντάλματα σου τά
διαβήματα σου τα άγια διαβήματα σου τά άγια
κατάθου έν ταϊς καρδίαις κατάθου έν ταϊς καρδίαις
αυτών δος αύτοϊς έπιγνώναι αυτών δός αύτοϊς έπιγνώναι
περί ων κατηχήθησαν λόγων περί ων κατηχήθησαν λόγων
την άσφάλειαν έν καιρώ τήν άσφάλειαν έν καιρώ
εύθέτω καιρώ δε έπιτηδείω εύθέτω καιρώ δε έπιτηδείω
καταξίωσον αυτούς του καταξίωσον αυτούς τού
λουτρού της παλιγγενεσίας λουτρού της παλιγγενεσίας
της αφέσεως τών αμαρτιών της αφέσεως τών αμαρτιών
και του ενδύματος της και τού ενδύματος της
αφθαρσίας ναόν του αγίου αφθαρσίας ναόν τού αγίου
σου πνεύματος σου πνεύματος
κατασκευάζων αυτούς κατασκευάζων αυτούς
Δ. Κλίνωμεν τα
γόνατα.
Λ.Έλέησον ημάς
Λ.Έλέησον ημάς ò

Ι. Τήν ταπεινήν και έλεεινήν

και φιλόχριστον πόλιν
ταύτην ρύσαι αυτήν, ό
Θεός, άφ' ημερών πονηρών,
άπο λιμού, λοιμού και
επαναστάσεως εθνών, ώς
και Νινευί της πόλεως
έφείσω, ότι ελεήμων και
οίκτίρμων ει και
άμνησίκακος έπί κακίας
ανθρώπων. Σύ διά τού
προφήτου σου Ήσάίου
37
είπας.«Ύπερασπιώ υπέρ της

πόλεως ταύτης του σώσαι
αυτήν δι' έμέ και δια Δαυίδ
τον παϊδά μου » διό
δεόμεθα και παρακαλούμεν
σε φιλάνθρωπε αγαθέ,
ύπεράσπισαι της πόλεως
ταύτης δια τον μάρτυρα και
εύαγγελιστήν Μάρκον, τον
ύποδείξαντα ήμϊν όδόν της
σωτηρίας.
χάριτι και οίκτιρμοϊς και δια τοϋ Μονογενούς σου δια τού Μονογενούς σου
φιλανθρωπία του Υιού δι' ου και μεθ' ου σοι Υιού δι' ου και μεθ' ου
μονογενούς σου Υιού ή δόξα τιμή και το κράτος σοι ή δόξα τιμή και τό
«εκφώνως» δι' ου και μεθ' σύν τω Παναγίω και άγαθω κράτος σύν τω Παναγίω
ου σοι ή δόξα κλ. και ζωοποιω και όμοουσίω και άγαθω και ζωοποιω
σου Πνεύματι νύν.... και όμοουσίω σου
Πνεύματι νύν....
'Αξιοσημείωτο είναι ότι το τελευταίο μέρος (άνωτ.) της ευχής τού Μ.Βασιλείου είναι ή
ίδια ή ευχή των κατηχουμένων, πράγμα τό όποιο αποδεικνύει ότι ή κοπτική λειτουργία
διατήρησε το παλαιότερο τυπικό.
Ό τύπος όμως της αποχωρήσεως των κατηχουμένων στην κοπτική λειτουργία εξέπεσε
ενώ ή βυζαντινή λειτουργία διατηρεί αυτόν μέχρι σήμερα.
ε. Ι κ ε τ ε υ τ ι κ έ ς δεήσεις
Ετή Λειτουργία των τριών αιώνων της χριστιανικής 'Εκκλησίας οί Ικετευτικές δεήσεις
5έν έχουν σχέση μέ τήν Αναφορά ή τήν Ευχή Ευχαριστίας, άλλα τοποθετούνται πρό τής
11
Αναφοράς και εξω άπό τήν ειδική καθαγιαστική. 'Αλλά τέτοιες Ικετευτικές Δεήσεις
tpó τής Αναφοράς, υπάρχουν και σέ λειτουργίες τού 4ου και 5ου αιώνα, οι όποιες
ηατηρούν τήν αρχαία πράξη τής Εκκλησίας, ως προς τό σημείο αυτό. Οί Δεήσεις αυτές
ιποτελούν τήν κατακλείδα τής Συνάξεως. Οταν δέ Σύναξη και Ευχαριστία τελούνταν
ιαζί, ώς μία 'Ακολουθία, τότε οί Ικετευτικές αυτές Δεήσεις απετέλεσαν μέρος τής
λειτουργίας, τό όποιο προηγεϊτο τής 'Αναφοράς. Έτσι στό Ευχολόγιο τού Σεραπίωνος,
πισκόπου Θμούεως, βλέπουμε νά υπάρχει σειρά ολόκληρη Ικετευτικών Δεήσεων και
;ροσευχών, οί όποιες προηγούνται και βρίσκονται άπό τήν καθαγιαστική ευχή τού
πρόσφορου» 12 .
Επίσης όταν ή Σύναξη και Ευχαριστία, στην πρό τής Α' Οικουμενικής Συνόδου εποχή,
τελούνταν χωριστά ήταν έλλειψη ή μή ύπαρξη Ικετευτικών Δεήσεων στην Ευχαριστία,
ιτσι άρχισε μία προσπάθεια, σέ κάποιες Εκκλησίες, νά χρησιμοποιούν τίς Ικετευτικές
ιεήσεις τών Πιστών, τίς ευρισκόμενες στό τέλος τής Συνάξεως, ώς προκαταρκτικό
τάδιο τής Ευχαριστίας, όταν αυτή έτελεΐτο χωριστά άπό τή Σύναξη. Τό επόμενο βήμα
ταν ή εισαγωγή Ικετευτικών Δεήσεων σέ ενα νέο σημείο τής Ευχαριστίας. Εφ' όσον δέ
τήν αρχαία Λειτουργία, ή κατεξοχήν ευχή ήταν ή Ευχαριστήριος οί Δεήσεις
Πρβλ. E.Bishop, {Notes and Studies }, έν j . Th. XIV, (1913), σ.41.

Πρβλ. ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΥ, ΑΛΜ. σ.475.
38
εισήχθησαν, κατά κάποιον τρόπο, εντός της Αναφοράς . Εκτός τούτου, κατά τή
διάρκεια του 4ου αιώνα, όταν ή ιδέα περί της Ευχαριστίας ως θυσίας, ώς και ή ιδέα ότι ή
προσευχή αποκτά μεγαλυτέραν αποτελεσματικότητα όταν αναπέμπεται πρό των
καθαγιασθέντων Δώρων, άρχισαν νά λαμβάνουν πλέον συγκεκριμένη μορφή, κυρίως στά
14
Ιεροσόλυμα και τή Συρία τότε βλέπουμε, ύπό τήν επίδραση τών ιδεών αυτών, τίς
Ικετευτικές Δεήσεις περί ζώντων και τεθνεώτων, όπως και τά Δίπτυχα, νά συνδέονται
μετά της 'Αναφοράς και μάλιστα νά τοποθετούνται αμέσως μετά τήν Επίκληση,
δηλαδή τόν καθαγιασμό τών τιμίων Δώρων. Έτσι βλέπουμε στίς 'Αποστολικές
Διατάξεις, τή Λειτουργία του 'Αγίου Ιακώβου, του 'Αγίου Βασιλείου, του 'Αγίου
Χρυσοστόμου νά υπάρχουν Ικετευτικές Δεήσεις μετά τήν 'Επίκληση. "Ηδη και σ' αυτή
τή «Ευχή Πρόσφορου» του Σεραπίωνος εμφανίζονται αυτές στην ϊδια θέση , ύπό τήν
επίδραση προφανώς του 'Αγίου Κυρίλλου 'Ιεροσολύμων και της πράξεως της 'Εκκλησίας
1
αύτοΰ , ένώ εκ παραλλήλου εκτεταμένες Δεήσεις κατέχουν τήν παλαιά θέση τους. Έτσι
ή ύπαρξη 'Ικετευτικών Δεήσεων πρό της 'Αναφοράς, άλλα και άλλων εντός αυτής,
καθίσταται ή γενική σχεδόν πράξη στην 'Εκκλησία, κατά τήν μετά τόν 4ον αιώνα
εποχή.
Di ικετευτικές αυτές δεήσεις μπορούν νά διακριθούν σέ δύο μέρη. Στά αιτήματα τά μή
ΐίσαγόμενα διά τού «Μνήσθητι Κύριε », πιθανότατα προερχόμενα άπ' τήν παλαιά
χίγυπτιακή λειτουργική πράξη, και τά διά τού «Μνήσθητι Κύριε» εισαγόμενα, πού
ΐίσήχθησαν άπ' τήν Ίεροσολυμιτική λειτουργία« τού αγίου Ιακώβου».
3ί ικετευτικές αυτές δεήσεις, πού μεταφέρθηκαν άπ' τήν μετά τό Εύαγγέλιον εκτενή
ιαρενεβλήθησαν στο σημείο τούτο, πάντως πρό της Συνόδου της Χαλκηδόνας τό 451, σέ
:ποχή κατά τήν οποία εθεωρείτο καταλληλότερος χρόνος γιά τήν αναφορά πιό
:ύπροσδέκτων δεήσεων ό εντός της αναφοράς και πλησίον τού καθαγιασμού τών τιμίων
^ώρων. Έτσι στίς άλλες λειτουργίες, όπως τού συρο-βυζαντινού τύπου, τοποθετήθηκαν
ιετά τόν καθαγιασμό, στον πρό αυτού αιγυπτιακό. 1
D Άπου-αλ-παρακάτ (14 αίων.) αποδεικνύει στό έργο του «Φώς έν σκοτία» (Μοσπά αλ-
όλμα) οτι ό Κύριλλος της 'Αλεξανδρείας περάτωσε τήν αναφορά τού αγίου Μάρκου και
οποθέτησε τά διακονικά καί τίς δεήσεις τών πατριαρχών 1 7 .
ΐπισης έχουμε δύο μαρτυρίες άπό τά κοπτικά χειρόγραφα :
ον Ή θεία λειτουργία τού αγίου Μάρκου είναι τού Κυρίλλου της 'Αλεξανδρείας 18 .
> ΛΓΐACIODÄ jmnULtAKADlOC ÜÄDKOC „_ , , ,

Γ Γ Γ
^ Η αναφορά του μακάριου Μάρκου
ΑΙΛ Τ Ο Υ ociurr Α Τ Ο Ύ Κνρι2\^0Ύ ε ί ν α ι τ ο υ οσιότατου Κυρίλλου
ον Ή θεία λειτουργία τού αγίου Μάρκου μεταφράστηκε άπό τόν Κύριλλο της
ιλεξάνδρειας άπό τά ελληνικά στά κοπτικά
οχ» Junico2NC62\ irre +ΑΠΑ. * ,Η ^ στάλισμα της αγίας

Γ
^ αναφοράς του άγιου πατρός ήμων
N^qopA ΐΐτε πεκιωτ eeovAÄ αποστόλου Μάρκου.
ΛρΚΟΟ Π!ΛΠΟΟΤθ2\00.
ίΜΕΤΛΟ ερ&Α!ΑΛί WJW JUUUOC WÄG
μεταφρασθείσα ύπό τού σοφού
Ίρβλ. .Dix, SL σ.170.
Κυρίλλου 'Ιεροσολύμων, Μυσταγ.Κατηχήσεις, V, εκδ., F.L.Cross, 1951, σ.33.
Ίρβλ. RODOPOULOS, <The Sacramentary of Serapion> Θεολογία, τομ. Κ Η \ τεύχος Δ \ ΤΟκτ.-Δεκ.1957,
>88.
Ίρβλ. Φ.ΟΥΝΤΟΥΛΗ, ΚΛΘΛ. σ.18,19 .
£ώδιξ 547/413 , βιβλιοθήκη Κοπτικού Πατριαρχείου, Κάϊρον.
;ειρογρ. 550-3 Β.Μ.Ασσιωτ. και Πρβλ. BRIGHTMAN, LEW., σ.164.
39
Κγρι2\2\οο nicoqoc χ ι π τ ρ ι ο υΐΛκ^ριοο Κυρίλλου, τού τρισμακαρίου,

s>ert oYg,ipnrm κ τ ε φ η ο γ ^ - ΛΑΑΗΚ. έν ειρήνη του Θεού αμήν.
Οί Ικετευτικές δεήσεις της λειτουργίας του αγίου Βασιλείου «κατά τήν κοπτική
παράδοση » προέρχονται από τήν λειτουργία του αγίου Μάρκου, μέ τήν διαφορά οτι στή
λειτουργία τού αγίου Μάρκου βρίσκονται πρό της επικλήσεως, ενώ στην λειτουργία τοϋ
αγίου Βασιλείου τοποθετήθηκαν πρό και μετά άπ' αυτήν, άπό επίδραση της Συριακής
πράξεως.
Α- Οί ' Ι κ ε τ ε υ τ ι κ έ ς Δ ε ή σ ε ι ς τ η ς θείας λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς τ ο υ Μ . Βασιλείου (πρό

τής ε π ι κ λ ή σ ε ω ς ) .
Ε υ χ ή περί τ η ς ειρήνης 19
τής θείας λειτουργίας τ ή ς θείας λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς

τ ο ϋ Μ . Βασιλείου τοϋ άγ. Μάρκου
[. καί πάλιν παρακαλέσωμεν τον

παντοκράτορα και ελεήμονα Θεόν τον
Πατέρα τοϋ Κυρίου και Θεοϋ καί
Εχοτήρος ημών Ιησού Χριστού δι' ου
5εόμεθα και παρακαλούμεν σε καί δεόμεθα και παρακαλοϋμεν σε
ριλάνθρωπε αγαθέ Κύριε μνήσθητι Κύριε φιλάνθρωπε αγαθέ .... μνήσθητι Κύριε
;ής ειρήνης τής αγίας μόνης καθολικής τής αγίας και μόνης καθολικής
cai αποστολικής σου εκκλησίας. καί αποστολικής σου εκκλησίας.
i . Προσεύξασθε υπέρ τής ειρήνης τής

ιγίας μόνης καθολικής καί άποστο-
ακής ορθοδόξου τοϋ θεού εκκλησίας.
ης άπό περάτων τής οικουμένης τής άπό γης περάτων

ιέχρι τών περάτων αυτής καί πάντων μέχρι τών περάτων αυτής ... πάντων
ων λαών καί πάντων τών ποιμνίων τών λαών καί πάντων τών ποιμνίων
... τήν έξ ουρανού είρήνην σου, τήν έξ ουρανού είρήνην
•ράβευσον ταϊς απάντων ημών καρδίαις βράβευσον ταίς απάντων ημών καρδίαις
ιλλά καί τοϋ βίου τούτου τήν είρήνην άλλα καί τού βίου τούτου τήν είρήνην
ΐμϊν δώρησαι. ήμΐν δώρησαι.
όν βασιλέα τα στρατιωτικά τάγματα τον βασιλέα τα στρατιωτικά
ους άρχοντας βουλάς δήμους γειτονίας τους άρχοντας βουλάς δήμους γειτονίας
μών εισόδους καί εξόδους ημών έν .... εισόδους καί εξόδους ημών έν
άση ειρήνη κατακόσμησον, βασιλεύ πάση ειρήνη κατακόσμησον. βασιλεύ
ής ειρήνης τήν σήν είρήνην δός ήμΐν τής ειρήνης τήν σήν είρήνην δός ήμΐν
άντα γάρ άπέδωκας ήμΐν πάντα γάρ άπέδωκας ήμΐν έν όμονοία
κτήσαι ημάς, καί αγάπη κτήσαι ημάς,
Θεός έκτος σου άλλον ούκ οϊδαμεν τό ό Θεός έκτος σου άλλον ούκ οϊδαμεν το
Ή ευχή περί της ειρήνης τής Θ.Λ. τοϋ Μ. Βασιλείου βρίσκεται μετά τό ευαγγέλιο, άλλα ή ευχή περί τής
ρήνης τής Θ.Λ. του αγίου Μάρκου βρίσκεται στην αναφορά.
40
όνομα σου όνομάζομεν, ζωοποίησον τάς όνομα σου όνομάζομεν. ζωοποίησον τάς
απάντων ημών ψυχάς δια του αγίου σου απάντων ημών ψυχάς
Πνεύματος και μη κατίσχυση θάνατος και μη κατίσχυση θάνατος
αμαρτίας καθ' ήμϊν των δούλων σου αμαρτίας καθ ημών
μηδέ κατά παντός του λαού σου. μηδέ κατά παντός τού λαού σου.
Ε υ χ ή περί τ ο υ Π ά π α
τ η ς θείας λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς τ η ς θείας λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς
τ ο ϋ Μ. Βασιλείου τ ο υ άγ. Μ ά ρ κ ο υ
Ι. και πάλιν παρακαλέσωμεν τον Ι. Δέσποτα Κύριε ò θεός ό

παντοκράτορα και ελεήμονα θεόν τον παντοκράτορ, ό Πατήρ τού Κυρίου
Πατέρα τού Κυρίου δε και θεού και και θεού και Σωτήρος ημών Ιησού
Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού δι' ου Χριστού
δεόμεθα και παρακαλούμεν σέ δεόμεθα και παρακαλούμεν σέ
φιλάνθρωπε αγαθέ Κύριε μνήσθητι Κύριε φιλάνθρωπε αγαθέ
τού άγιωτάτου και μακαριωτάτου τον άγιώτατον και μακαριώτατον και
άρχιερέως ημών άββά (ΔΔ). αρχιερέα ημών πάπα (ΔΔ).
και τον όσιώτατον έπίσκοπον(ΔΔ)
Δ. Προσεύξασθε υπέρ τού άρχιερέως

ημών πάπα Άββά πάπα και
πατριάρχου και αρχιεπισκόπου της
μεγαλουπόλεως Αλεξανδρείας και τών
ορθοδόξων επισκοπών.
Ι. πάπα και πατριάρχου της

μεγαλουπόλεως 'Αλεξανδρείας τον
όσιώτατον και αρχιερέα ημών πάπα
(ΔΔ)συντηρών συντήρησον ήμϊν αυτόν (....) συντηρών συντήρησον ήμϊν αυτόν
ετεσι πολλοίς και χρόνοις είρηνικοϊς ετεσι πολλοίς και χρόνοις είρηνικοϊς
έκτελούντα αυτόν την ύπό σού έκτελούντα την ύπό σού
έμπεπιστευμένην αύτώ άγίαν άρχιεροσύνην έμπεπιστευμένην .... άγίαν άρχιεροσύνην
κατά τό άγιον και μακάριόν σου θέλημα, κατά τό άγιον και μακάριόν σου θέλημα,
όρθοτομούντα τον λόγον της αληθείας και όρθοτομούντα τον λόγον τής αληθείας
ποιμαίνοντα τον λαόν σου έν όσιότητι και
δικαιοσύνη σύν πάσιν όρθοδόξοις έπισκό- σύν πάσιν όρθοδόξοις έπισκόποις
ποις πρεσβυτέροις διακόνοις, - πρεσβυτέροις διακόνοις ύποδιακόνοις, άνα-
» γνώσταις, ψάλταις τε και λάΐκοΐς,
σύν παντί τώ πληρώματι της αγίας και σύν παντί τώ πληρώματι τής αγίας και
μόνης καθολικής και αποστολικής σου μόνης καθολικής εκκλη
Εκκλησίας είρήνην και ύγεϊαν σίας είρήνην και ύγεϊαν και σωτηρίαν
αυτής τε και ήμϊν χαριζόμενος έκ πασών αύτοΐς χαριζόμενος
Γών ήμερων τάς δέ εύχάς αυτών άς τάς δέ εύχάς αυτών άς
ποιούνται υπέρ ημών και υπέρ παντός τού ποιούσιν υπέρ ημών
Ιαού σου και ήμεϊς υπέρ αυτών πρόσδεξαι και ήμεΐς υπέρ
έπί τό ούράνιον και λογικόν αυτών πρόσδεξαι Κύριε, είς τό άγιον και
τνευματικόν και εύλογημένον σου έπουράνιον και λογικόν
41
βηριαστήριον εις όσμήν εύωδίας πάντα μεν σου θυσιαστήριον πάντα

έχθρον αυτού όρατον ή άόρατον δε έχθρόν
σύντριψον και καθυπόταξον τής αγίας σου 'Εκκλησίας καθυπόταξον
υπό τους πόδας αύτοϋ έν τάχει αυτόν δε εν ύπό τους πόδας αυτού εν τάχει
τή αγία σου εκκλησία έν ειρήνη και
δικαιοσύνη διαφύλαξον.
χάριτι και οίκτιρμοΐς και φιλανθρωπία τού

μονογενούς σου Υιού,
(έκφώνως) δι' ου και μεθ ου σοί ή δόξα και
τό κράτος σύν τω παναγίω και άγαθώ και
ζωοποιώ σου Πνεύματι, νύν και άεί και είς
τους αιώνας των αιώνων.
Λ. Κύριε ελέη σον. Λ. 'Αμήν.
Ε υ χ ή περί τ ή ς επισυναγωγής
τής θείας λειτουργίας τής θείας λειτουργίας

του Μ. Βασιλείου του άγ. Μ ά ρ κ ο υ
Ό Ιερεύς και πάλιν

παρακαλέσωμεν τον παντοκρά
τορα και ελεήμονα Θεόν τον
Πατέρα τού Κυρίου δε και Θεού
και Σωτήρος ημών Ιησού Χρι
στού δι ου δεόμεθα και παρα-
καλούμεν σε φιλάνθρωπε αγαθέ
Κύριε μνήσθητι Κύριε τής αγίας
εκκλησίας ταύτης και τών συν
ελεύσεων ημών τάς έπισυναγω-
γάς ημών Κύριε εύλόγησον.
Ό Διάκονος Ό Διάκονος
Προσεύξασθε υπέρ της άγιας Προσεύξασθε υπέρ τής άγιας
εκκλησίας ταύτης και τών εκκλησίας ταύτης και τών
συνελεύσεων ημών. συνελεύσεων ημών.
Ό Ιερεύς Ό Ιερεύς Τα ς έπισυναγωγάς

δός ήμΐν ημών Κύριε εύλόγησον, δός ήμΐν
αύτάς *ό Θεός άκωλύτως και αύτάς άκωλύτως και
άνεμποδίστως γενέσθαι κατά τό άνεμποδίστως γενέσθαι κατά τό
άγιον και μακάριον σου θέλημα άγιον και σου θέλημα
οίκους ευχών οίκους αγιασμών οίκους ευχών
οίκους ευλόγησε ήμϊν και τοις οίκους ευλόγησε ήμΐν και τοις
μεθ' ημάς είς τον μεθ' ημάς δούλοις σου είς τον
αιώνα χάρισε. αιώνα δώρησαι
Έξηγέρθητι Κύριε και Έξηγέρθητι Κύριε και
διασκορπισθήτωσαν πάντες οί διασκορπισθήτωσαν οί
εχθροί σου και φυγέτωσαν είς τά εχθροί σου .... φυγέτωσαν
42
οπίσω πάντες ον μισουντες το πάντες οι μισουντες το

ονομά σου το άγιον. τον δέ ονομά σου το άγιον. τον δέ
λαον σοϋ τον πιστον και λαον σου τον πιστον και
άληθινον ποίησον έπ' ευλογίας όρθόδοξον εύλόγησον, ποίησον
χιλίας χιλιάδας και μυρίας αυτόν εις χιλιάδας και
μυριάδας μυριάδας και μη
κατίσχυση θάνατος αμαρτίας
καθ' ημών μηδέ κατά παντός
τού λαού σου.
ποιούντας το θέλημα σου το
άγιον .
χάριτι και οίκτηρμοϊς και χαριτι και οικτιρμοις και
φιλανθρωπία του Μονογενούς φιλανθρωπία τού Μονογενούς
σου Υίού δι ου και μεθ' σου Υίού δι ου και μεθ'
Ό Λαός λέγει. Πιστεύω εις ενα
Θεόν....
Β- Οί Ι κ ε τ ε υ τ ι κ έ ς Δεήσεις της θείας λειτουργίας τού Μ. Βασιλείου (μετά

της επικλήσεως).
Οί Ικετευτικές Δεήσεις της θείας λειτουργίας τού αγίου Μάρκου είναι μακρές αλλά οί
Ικετευτικές Δεήσεις της θείας λειτουργίας τού Μ. Βασιλείου (μετά της επικλήσεως) είναι
σύντομεςκαί αρχίζουν με τό «μνήσθητι».
Ευχή περί της ειρήνης
της θείας λειτουργίας της θείας λειτουργίας

τοϋ Μ. Βασιλείου τοΰ 'Αγίου Μ ά ρ κ ο υ
δεόμεθα καί παρακαλούμεν σε φιλάνθρωπε

Μνήσθητι κύριε της αγίας, αγαθέ μνήσθητι Κύριε τής αγίας και μόνης
μόνης, καθολικής σου εκκλη καθολικής καί αποστολικής σου
σίας, και είρήνευσον αυτήν. εκκλησίας.
Ό Διάκονος Προσεύξασθε
υπέρ τής ειρήνης της αγίας
μονής καθολικής καί αποστολι
κής ορθοδόξου τού θεού εκκλη
σίας.
Ευχή περί τοΰ πάπα
Ή ευχή περί τού πάπα τής Θ.Λ.τού Μ.Βασιλείου έχει σχέση μέ τήν Θ.Λ. των
'Αποστολικών διαταγών, καί τή Θ. Λ. τού άγ. Μάρκου, όπως φαίνεται άπό τή σύγκριση
μεταξύ τών τριών κειμένων.
43
Θ.Λ του Μ. Βασιλείου 0.Λ τοϋ άγ. Μάρκου Θ.Λ. τοϋ άγ. Μάρκου
(R.VATICANÜS)
Ό 'Ιερεύς
"Ην περιεποιήσω εν τω
τιμίφ αΐματι τοϋ Χριστού
και των εν αύτη

ορθοδόξων επισκόπων.
Έν πρώτοις μνήσθητι Έν πρώτοις μνήσθητι Κύριε ~
Κύριε τοϋ αγίου πατρός τών οσίων πατέρων ημών ^ ^ ^ τον άγιώτατον και
ημών αρχιεπισκόπου τοϋ Δ. πατριάρχυ, και Δ. μακαριώτατον itajtaJAAX,
αρρα L πάπα και αρχιεπισκόπου
πατριάρχου -ΐιις
μεγαλουπόλεως ον προέγνως και
Αλεξανδρείας. προώρισας προχειρίσασθαι
τήν άγίαν σου καθολική ν
Ό Διάκονος και άποστολικήν έκκλησίαν
77ροσεύξασθε υπέρ τοϋ και τον όσιώτατον
άρχιερέως ημών πάπα έπίσκοπον (ΔΔ).
άββά πάπα και τον ήμέτερον. συντηρών
πατριάρχου και συντήρησον αυτούς ετεσι
αρχιεπίσκοπου της πολλοίς και χρόνοις
μεγαλουπόλεος είρηνικοΐς έκτελοϋντα
Αλεξανδρείας και τών αυτούς τήν ύπό σού
ορθόδοξων επισκόπων. έμπεπιστευμένην άγίαν σου
Ο 'Ιερεύς "Ον χάρισαι ους χάρισαι ταϊς άγίαις σου άρχιερωσύνην κατά τό
ταΐς άγίαις σου έκκλησίαις, έκκλησίαις. έν ειρήνη άγιον και μακάριον σου
έν ειρήνη σώον, έντιμον, σώους, έντιμους, υγιείς, θέλημα, όρθοτομοϋντα τον
υγιή, μακροημερεύοντα, μακ.( ροημερεύοντα, λόγον τής αληθείας.
όρθοτομοϋντα τον λόγον όρθοτομοϋντα τον λόγον
της αληθείας, και τής αληθείας)
ποιμαίνοντα τό ποίμνιόν
σου έν ειρήνη.
μνήσθητι Κύριε ό θεός
ημών, τοϋ άγιωτάτου καί
μακαριότατου άρχιερέως
ημών τοϋ Δ. Πάπα και
πατριάρχου
ον και προέγνως και
προώρισας προχειρίσασθαι
τή αγία σου καθολική
και αποστολική εκκλησία
συντηρών
συντήρησον αυτόν έτεσιν
πολλοίς και χρόνοις
είρηνικοίς έκτελοϋντα
τήν ύπό σού
έμπεπιστευμένην αύτώ
°Η πρώτη παράγραφος τή ευχή περί του πάπα τής Θ. Λ.τού Μ.Βασιλείου έχει σχέσει με τήν Θ.Λ. των
αποστολικών διαταγών ( Ή ν περιεποιήσω έν τώ τιμίω αΐματι τοϋ Χρίστου σου,....).
44
αγιαν σου αρχιερωσυνην

κατά το άγιον και μακάριόν
σου θέλημα, όρθοτομοϋντας
τον λόγον της αληθείας.
Θ.Λ του Μ Βασιλείου Θ.Λ του άγ. Μάρκου
Μνήσθητι Κύριε των Μνήσθητι δέ και των απανταχού

ορθοδόξων πρεσβυτέρων, ορθοδόξων επισκόπων, πρεσβυτέρων,
και πάσης διακονίας. διακόνων, ύποδιακόνων, αναγνωστών,
ψαλτών, μοναζόντων, άειπαρθένων, χηρών,
(ορφανών), λαϊκών.
υπέρ των Πρεσβυτέρων και
Διακόνων και ύποδιακόνων
επτά ταγμάτων του Θεοϋ της
εκκλησίας.
Ευχή περί του τόπου
Θ.Λ του Μ. Βασιλείου Θ.Λ τοΰ άγ. Μάρκου
Ο 'Ιερεύς Μνήσθητι Κύριε Μνήσθητι Κύριε της αγίας

Χριστού τού Θεοϋ ημών πόλεως
και σωτηρίας και της βασιλευούσης και
της πόλεως ημών ταύτης. της πόλεως ημών ταύτης,
υπέρ της σωτηρίας τοΰ κόσμου
και της πόλεως ημών ταύτης
καί πασών πόλεων και τών
χωρών καί νήσων καί
μοναστηριών .
ΌΊερεύς
πάσης πόλεως καί χώρας
καί τών έν .. πίστει και τών έν όρθοδόξω πίστει
Θεοϋ κατοικούντων έν Χριστού οίκούντων έν
αύτη. αυταις.ειρήνης καί ασφαλείας
αυτών.
Ευχή περί τοΰ αέρος καν τών ύετών καί τών ποταμίων υδάτων.
Εκ της κατωτέρω προσευχής παρατηροΰμεν τά έξης:

άπό 12 Παυνί (= 19 Ιουνίου) μέχρι 9 Παωφί (= 19 Οκτωβρίου) ό ιερέας λέγει ευχή
περί της σύμμετρης ανάβασης τών ποταμίων υδάτων.
45
• άπό 10 Παωφί ( = 20 'Οκτωβρίου) μέχρι 10 Τουβί (=18 Ιανουαρίου) ό ιερέας λέγει

ευχή περί των ύετών και των σπορίμων τής γης.
• άπό 11 Τουβί (=19 Ιανουαρίου) μέχρι 11 Παυνί (=18 Ιουνίου) ό ίερέυς λέγει ευχή
περί του αέρος
0.Λ τοϋ μ. Βασιλείου Θ.Λ τοϋ άγ. Μάρκου
Μνήσθητι Κύριε τοϋ αέρος, και Τους καρπούς τής γής Κύριε, εύλόγησον,
των καρπών τής γης.
σώους και ακεραίους ήμίν διατήρησον,
παράστησον ήμϊν αυτούς είς σπέρμα και
είς θερισμόν.
υπέρ των αγαθών αέρων καί τών
καρπών τής γής.
Μνήσθητι Κύριε τών ύετών καί Τους ύετούς αγαθούς πλουσίως

τών σπορίμων τής γής. κατάπεμψον έπί τους χρήζοντας καί
έπιδεομένους τόπους εύφρανον καί
άνακαίνισον τή καταβάσει αυτών τό
πρόσωπον τής γής ίνα έν ταϊς σταγόσιν
αυτής εύφρανθήσεται ανατέλλουσα.
υπέρ τών αγαθών ύετών καί τών
σπορίμων τής γής.
Μνήσθητι Κύριε τής συμμέτρου Τά ποτάμια ύδατα άνάγαγε έπί τό ίδιον

αναβάσεως τών ποταμίων μέτρον αυτών.
υδάτων.
υπέρ τής συμμέτρου αναβάσεως
τών ποταμίων υδάτων.
Ό Ιερεύς Εύφρανον πάλιν καί εύφρανον και άνακαίνισον τή

άνακαίνισον το πρόσωπον τής καταβάσει αυτών τό πρόσωπον
γής τους αύλακας αυτής τής γής τους αύλακας αυτής
μέθυσον πλήθυνον τά γεννήματα μέθυσον. πλήθυνον τά γεννήματα
αυτής. αυτής.
Παράστησον ήμίν αυτό εις
σπέρμα, και είς θερισμόν, και
νυν εύλογων εύλόγησον. Την
ζωήν ημών οίκονόμησον.
Εύλόγησον τόν Εύλόγησον καί νύν Κύριε τόν
στέφανον του ένιαυτοϋ τής στέφανον του ένιαυτοϋ τής
χρηστότητας σου, δια τους χρηστότητας σου, διά τους
πτωχούς τού λαού σου, δια τήν πτωχούς τοϋ λαού σου, διά τήν
χήραν καί τόν όρφανόν, δια χήραν και διά τόν όρφανόν, διά
τον ξένον, καί τον τόν ξένον, και διά τόν
προσήλυτον,καί δι' ημάς πάντας προσήλυτον,καί δι' ημάς πάντας
τους ελπίζοντας έπί σοι, καί τους ελπίζοντας έπί σέ, καί
επικαλούμενους τό ονομά σου επικαλούμενους τό ονομά σου
τό άγιον οι γάρ οφθαλμοί τό άγιον οί γάρ οφθαλμοί
46
πάντων εις σε έλπίζουσι, καί πάντων εις σε έλπίζουσιν, και
συ διδώς την τροφήν αυτών έν συ διδώς την τροφήν αυτών έν
ευκαιρία. Ποίησον μεθ' ημών ευκαιρία.,
κατά την αγαθότητα σου,
ό διδούς τροφήν πάση σαρκί. ό διδούς τροφήν πάση σαρκί.
Πλήρωσον χαράς και Πλήρωσον χαράς και
ευφροσύνης τάς καρδίας ημών, ευφροσύνης τάς καρδίας ημών,
ίνα έν παντί πάντοτε πάσαν ίνα πάντοτε πάσαν
αύτάρκειαν έχοντες αύτάρκειαν έχοντες
περισσεύσωμεν εις πάν έργον περισσεύσωμεν εις πάν έργον
αγαθόν, του ποιεΐν το θέλημα αγαθόν,
σου το άγιον.
έν Χριστώ Ιησού τώ Κυρίω.
Ευχή περί της θυσίας
Ή ευχή περί τής θυσίας της Θ.Λ. τοϋ Μ. Βασιλείου προέρχεται ά π ό τό πρώτο μέρος της
Θ. Λ. τοϋ άγ. Μάρκου διότι έχει σχέσει μέ τήν ευχή τής προσκομιδής τού 'Αμνού, επειδή
τό πρώτο μέρος τής κοπτικής λειτουργίας μέχρι τήν ευχή τοϋ ασπασμού τής αγάπης
είναι μόνιμο καί αμετάβλητο, προς αυτό δέ προσαρμόζεται έκαστη τών τριών
αναφορών.
θ . Λ . τοϋ μ. Βασιλείου Θ.Λ. τοϋ ά γ . Μάρκου
ευχή περί τής θυσίας ευχή προσκομιδής τοϋ

Άμνοϋ
Ο Ιερεύς. Ο Ιερεύς Δόξα και τιμή, OvU)OTW€MOTTa.lO OTTafO

τιμή και δόξα τής αγίας ne** orwov it'fna.wa.Yia. Tpia.c
Τριάδος τω Πατρί καί Φ l(MT Ν€Μ ΠφΗρΐ Ν€Μ
τω Υίώ καί τώ άγίω
ΠΙΠΝ€ v«a. eeora.fi .
Πνεύματι.
Ειρήνη καί οικοδομή τής Οτ&ιρΗΝΗ neu ο τ κ ω τ esce«

μίας αγίας καθολικής Ì"OTI MMa.Ta.Tc eeora.fi
καί αποστολικής
Ε κ κ λ η σ ί α ς τού Θεού. NK.a.eo7viKH Na.nocToft.iKH
Ν€ΚΚΑ.ΗΟ^ΜΤ€Φ"}" aJUHW.
Μνήσθητι Κύριε τών τά Μνήσθητι Κύριε τών τά 2y.piqM€TI IIoC NMH€Ta.TIMl «aK
τίμια Δώρα σοι ταύτα τίμια Δώρα σοι ταύτα
e&oTW Nrtai λωροκ we«
προσφερόντων, καί υπέρ προσφερόντων, και υπέρ
ων, καί δι ων καί ε<ρ ων, και δι ων και έφΤ NH€Ta.T€WOT €2Ctt)OT W€M
οΐς αυτά προσεκόμισαν, οίς αυτά προσεκόμισαν, NH€Ta.V€MOT efioft &JTOTOT MOI
καί μισθόν ούράνιον καί μισθόν ούράνιον umor THpor Mmßejce m eßofc.
παράχου πάσιν αύτοϊς παράχου πάσιν αύτοϊς
g,€N mqHOVf.
Ό Διάκονος Ό Διάκονος 02L/A.K0H0C
Προσεύξασθε υπέρ τών Προσεύξασθε υπέρ τών Iïpoc€Yâ.ce€ rnep TOOW a.Yi«w
αγίων τιμίων Δώρων τούτων αγίων τιμίων Δώρων τούτων
TIMIttMft.(Mptt)l1TOTTttM K€
καί θυσιών ημών και καί θυσιών ημών καί
προσφερόντων. προσφερόντων. OTCKMM HMWN K.€
προοφ€ροΝΤ«)Γί.
47
6. ΕΠΙΚΛΗΣΙΣ
Κατά τόν Π. Ρόδοπουλο, όλες οι Κοπτικές αναφορές περιέχουν ευχές Επικλήσεως προς
καθαγιασμό των δώρων της Θ. Ευχαριστίας και μεταβολή αυτών στο σώμα και το αίμα
1
του Χριστού .
Κατά τήν παλαιότατη Αιγυπτιακή διάταξη, ή Λειτουργία τού Μ. Βασιλείου έχει δύο
Επικλήσεις ·
α. Ή έπίκλησις του Λόγου.
Ή Λειτουργία τού Μ. Βασιλείου περιέχει τήν επίκληση του Λόγου μέσα στην προσκομιδή
του 'Αμνού ώς έξης ·
Ό Ιερέας ευλογεί τά δώρα « Εις τό όνομα του Πατρός και τοϋ Υίοϋ και του αγίου
Πνεύματος εις Θεός» και μετά ό 'Ιερέας κάνει τρεις σταυρούς πάνω στά δώρα καί λέγει ·
^•Ευλογημένος ό Θεός Πατήρ Παντοκράτωρ Αμήν.
^•Ευλογημένος ό μονογενής Υίός Ιησούς Χριστός Κύριος ημών, 'Αμήν.
^•Ευλογημένο τό Παράκλητο "Αγιο Πνεύμα Αμήν.»
Μετά ταύτα ό Ιερέας λέγει τή μικρή ευχή της ευχαριστίας και ευλογεί πάλι τά δώρα
λέγοντας τήν ευχή τής προσκομιδής τού Αμνού επί τών τιμίων Δώρων · « Δέσποτα
Κύριε Χριστέ ό συναΐδιος Υιός και Λόγος τού άχραντου Πατρός και Πνεύματος 2
αγίου. Ό άρτος ό έκ τού ουρανού καταβάς και προθείς σεαυτόν άμνόν άμωμον υπέρ τής
τού κόσμου ζωής δεόμεθα καί παρακαλούμέν σε φιλάνθρωπε αγαθέ έπίφανον Κύριε τό
πρόσωπον σου επί τόν άρτον τούτον καί έπί τό ποτήριον τούτο ά προεθήκαμεν έν
ταύτη τή ιερατική σου τραπέζη. Εύλόγησον, άγίασον καί μεταποίησον αυτά ίνα ό μεν
άρτος ούτος γένηται εις τό άγιον σου σώμα τό δε ποτήριον τούτο, τό τίμιον σου αίμα
εις μετάληψιν καί άντίληψιν ψυχών καί σωμάτων ημών εις άφεσιν αμαρτιών. Σύ γαρ
ει ό Θεός ημών καί πρέπει σοι ή δόξα τιμή καί προσκύνησις συν τω άνάρχω σου Πατρί
καί τω παναγίω και άγαθώ καί ζωοποιώ καί όμοουσίω σου Πνεύματι νύν... ].
Ή Επίκληση τού 'Αγίου Πνεύματος δεν ήταν ή αρχική μορφή τής Επικλήσεως στην
Αίγυπτο, καί ή μορφή τής 'Επικλήσεως περί τά μέσα τού 4ου αιώνα καί παλαιότερα ήταν
διαφορετική. Τότε ή Αιγυπτιακή Λειτουργία είχε Επίκληση τού Λόγου. "Ετσι στό
Ευχολόγιο τού Σεραπίωνου έχουμε τέτοια 'Επίκληση καί ό Μεγ. 'Αθανάσιος κάνει λόγο
περί καθόδου τού Λόγου «είς τόν άρτον καί τό ποτήριον καί γίνεται αυτού τό
σώμα» 3 .Έάν δέ θελήσουμε νά επικαλεσθούμε παλαιότερη μαρτυρία άπ' τήν Αίγυπτο, θά
δούμε ότι αυτή συνηγορεί υπέρ τής γνώμης (όπως στον Ώριγένη καί τόν Κλήμεντα
Άλεξανδρέα) ότι στην Αίγυπτο ή Επίκληση στην αρχέγονη αυτή μορφή ήταν Επίκληση
τού Λόγου 4 .
β. Ή Έπίκλησις τού 'Αγίου Πνεύματος.
'Από τό τελευταίο τέταρτο όμως τού 5ου αιώνα, ύπό τήν επίδραση τής λειτουργικής
παραδόσεως τής Παλαιστίνης καί τής Συρίας προφανώς καί λόγω τής αναπτύξεως τής
θεολογίας περί τού αγίου Πνεύματος, ένεκα τής εμφανίσεως τών Πνευματομάχων καί ή
Επίκληση στην Αίγυπτο ακολουθεί τήν μορφή τών άλλων Ελληνικών λειτουργικών
παραδόσεων καί μεταβάλλεται στην Επίκληση τού αγίου Πνεύματος. Αυτά έγιναν σέ
1
ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΥ, ΚΔΘΕ., σ. 73 , 74.
3
Mai, Scr. Vet. Nova Collectio IX, σ. 625.
4
Ώριγένους έν Ματθ. XI, Migne, P. G. 13, 948D, 949AB. Επίσης έν Λευϊτ. Όμιλ. IX, 10 Migne, P. G. 12, 523. -
Κλήμεντος ΤΑλεξ., Παιδαγωγικά Π, 2 Migne, P. G. 8, 409Β.
48
δύο στάδια κατά την ανάπτυξη της θεολογίας περί του άγιου Πνεύματος στην Αίγυπτο
ώς έξης ·
Ιο στάδιο, Πρό του 4ου αιώνα: Κατά τό Κοπτικό Σαϊδικό χειρόγραφο του Λουααιν ,
ή Λειτουργία τοϋ Μ. Βασιλείου έχει την Επίκληση του 'Αγίου Πνεύματος, και τό
τρίτο πρόσωπο της αγίας Τριάδας καλείται νά κατέλθει έπί των Δώρων, γιά νά «
αγιάσει και αναδείξει άγια αγίων. » όπως φαίνεται άπό τό κείμενο.
SXvwTNconc «κοκ Π€ΝΜΟΤΤ6 »M . OM Me» peqpNoße Και δεόμεθά, σου ό Θεός ημών ημείς οί
*νω «Χ TUTIJÜ* *ν«> nei**. λΜπωροο * τ ω αμαρτωλοί και ανάξιοι και οί ταλαίπωροι ,
— — — και προσκυνοϋμέν σε ευδοκία της σης
TMOVttXMT NÄ.K &%Χ JTOVUKM ΝΤεΚ1ίΝΤΑ.ΓΑ.θΟ0 , , >ΛΛ - > - - ' \ «
^ ^ _ αγαθοτητος, ελθειν το πνευμά σου το αγιον
Λ
ετρ € π£ κπΗ*€τον&&β êapa.» έχω* *vu> escnriei έ φ η μ α ς > κ α ί έ π ί τ α προΚ

ε ί μ ε ν ά δώρα
2iwnon βτ^ιρπκΗ ee,na.i NcjTfifloov &.VW nceovwN& ταύτα, και άγιάσαι καί άναδεΐξαι άγια
ξββολφ ετον&.&β Ντε we τοτ».&.β. αγίων.
2ο στάδιο, μετά τόν 4ο αιώνα: ή Λειτουργία τοϋ Μ. Βασιλείου ακολουθώντας τίς λοιπές
Ελληνικές λειτουργίες, έχει την Επίκληση τοϋ αγίου Πνεύματος ώς τό κορύφωμα της
Αναφοράς καί της Λειτουργίας καθόλου, όταν τό τρίτο πρόσωπο της αγίας Τριάδας
καλείται νά κατέλθει έπί τών Δώρων, γιά νά μεταβάλει αυτά σέ Σώμα καί Αίμα Χριστού
όπως φαίνεται άπό τό κείμενο.
[Ό 'Ιερεύς Καί δεόμεθα καί παρακαλούμέν σε φιλάνθρωπε, αγαθέ, Κύριε, ημείς

οί αμαρτωλοί καί ανάξιοι οί δούλοι σου, καί προσκυνούμέν σε ευδοκία της σης
άγαθότητος, έλθεϊν τό πνεύμα σου τό άγιον έφ' ημάς τους δούλους σου, καί έπί τά
προκείμενα σου δώρα τ α ύ τ α , καί άγιάσαι και άναδεΐξαι άγια αγίων.
Ό Διάκονος: Πρόσχωμεν
Όλαος: Αμήν
Ο Ιερεύς Καί ποίηση τον μεν άρτον τούτον γίγνεσθαι εις το άγιον σώμα.
αυτού τού Κυρίου δε καί θ ε ο ύ , καί σωτήρος ημών Ιησού Χριστού εις άφεσιν
αμαρτιών, καί εις ζωήν την αίώνιον τοϊς αυτού μεταλαμβάνουσιν.
Ό Λαός: Αμήν.
Ό 'Ιερέας: Το δε ποτήριον τούτο, το τίμιον αίμα το της καινής διαθήκης.
αυτού, τού Κυρίου δε καί θ ε ο ύ , καί Σωτήρος ημών Ι η σ ο ύ Χριστού, εις άφεσιν
αμαρτιών, καί εις ζωήν τήν αίώνιον τοις εξ αυτού μεταλαμβάνουσιν.
Ο λαός: Αμήν. Κύριε έλέησον. γ'. ].
Είναι άξιο παρατηρήσεως, ότι ή πρώτη μαρτυρία περί της Επικλήσεως τού τρίτου
προσώπου τής αγίας Τριάδας στην Αίγυπτο, είναι τού Πέτρου 'Αλεξανδρείας (373-380).
Ή μαρτυρία αυτή τού Πέτρου Αλεξανδρείας θεωρείται αξιόλογη διότι είναι ή αρχαιότερη
άπ' τήν Αίγυπτο περί τής Επικλήσεως τού 'Αγίου Πνεύματος. Οί πρό αυτού κάνουν λόγο
περί Επικλήσεως τού Λόγου.
Ό Θεόφιλος Αλεξανδρείας (385-413) επίσης αναφέρει τό άγιο Πνεύμα ώς επιτελούν τόν
καθαγιασμό τών Δώρων , μιλάει σαφέστερα περί τού θέματος, γράφοντας, [ non recogitat
... panem dominicum quo salvatoris corpus ostenditur et quem frangionus in sanctificationem nostri et
sacrum calicem quae in mensa ecclesiae collocantur et utique inanina sunt per invocationem et
adventum sancii Spiritus sanctificari.] Έ τ σ ι καί ό Θεόφιλος 'Αλεξανδρείας πιστεύει, κατά τήν
λειτουργική πράξη καί διδασκαλία τής Εκκλησίας στην Αίγυπτο, οτι δια τής
5
J. DORESSE & LANNE, LCB., σελ. 20.
6
Migne, P. G. 82, 1169.
7
Lib. Paschal. Ι (Αρ. Hieron. Ερ. XCVHI, 13) παρά Brightman, LEW., σ. 508.
49
επικλήσεως και επιδημίας του αγίου Πνεύματος ό Κυριάκος άρτος και τό άγιο Ποτήριο
αγιάζονται .
Και ό Ισίδωρος Πηλουσιώτης, (πέθανε τό 440 ) γράφει « μη ύβριζε την θείαν λειτουργίαν,
μη ατίμαζε την των καρπών εύλογίαν ... άλλα μεμνημένος ως αίμα Χρίστου την τούτου
άπαρχήν τό θείον εργάζεται Πνεύμα ούτως αύτω κέχρησο ώς ασθενής ...» Γιά τόν άρτο
10
γράφει « άρτος τόν άγιασμόν ένεπιστεύθη] Έτσι ό Ισίδωρος μαρτυρεί, ότι ό άρτος
δέχεται τόν αγιασμό καί τόν οίνο, ώς αίμα Χριστού, (τό θείον εργάζεται Πνεύμα,)
προφανώς κατά την Επίκληση ώς επιχείρημα υπέρ της θεότητας τού 'Αγίου
11
Πνεύματος.»
12
Ό Κύριλλος Αλεξανδρείας (+ 444) στην 17η επιστολή του προς τό Νεστόριο,
υπαινίσσεται τήν Ανάμνηση καί τή Επίκληση της Θ. Ευχαριστίας, γράφοντας « ...
καταγγέλλοντες ... τόν κατά σάρκα θάνατον τού μονογενούς Υίού τού Θεού, τούτ' εστίν,
Ιησού Χριστού, τήν έκ νεκρών άναβίωσιν καί τήν είς ουρανούς άνάληψιν όμολογούντες,
τήν άναίμακτον έν ταϊς Έκκλησίαις τελούμεν θυσίαν. Πρόσιμέν τε ούτω ταϊς μυστικαϊς
εύλογίαις καί άγιαζόμεθα, μέτοχοι γενόμενοι της τε αγίας σαρκός καί τού τιμίου αίματος
τού πάντων ημών Σωτήρος Χριστού ... » Τό χωρίο αυτό εμπνεύστηκε ό Κύριλλος άπό τή
λειτουργία τού αγίου Μάρκου, διότι περιέχει πολλές όμοιες λέξεις καί φράσεις προς
αυτή. 1 Χρησιμοποιεί, ò Κύριλλος, τό επιχείρημα της μεταβολής τών δώρων τής Θ.
Ευχαριστίας στο ζωοποιό σώμα καί αίμα (αυτού τού Λόγου), δια τών μυστικών
ευλογιών, γιά νά καταπολεμήσει τή γνωστή θέση τού Νεστορίου περί τού προσώπου τού
Κυρίου.14
Ή συλλογή κανόνων, γνωστή ώς Σαϊδικοί Εκκλησιαστικοί Κανόνες σώζεται στίς
γλώσσες Κοπτική, Αραβική καί Αίθιοπική καί θεωρείται έργον τού 5ου αιώνα. Οί
κανόνες αυτοί περιέχουν περιγραφή τής σύγχρονης προς τό Κύριλλο Αλεξανδρείας Θ.
Λειτουργίας, μετά χειροτονίας επισκόπου. Ή περιγραφή δε τής ευχής τής 'Επικλήσεως
έχει ώς εξής: « ομοίως ό άρχιερεύς άς εύχηθή επί τήν προσφοράν, ίνα τό άγιον Πνεύμα
κατέλθη έπ' αυτήν καί ποιήση τόν άρτον αυτό τό Σώμα τού Χριστού καί τό ποτήριον τό
Αίμα τού Χριστού. "Οταν ό επίσκοπος τελείωση τάς εύχάς, τάς οποίας ό ίδιος πρέπει νά
εΐπη, άς μεταλάβη πρώτος ... »15 Είναι άξιον παρατηρήσεως οτι ό συντάκτης τών
Κανόνων αυτών θεωρούσε τήν Επίκληση ώς τόν τρόπο καί τή στιγμή τού
καθαγιασμού. 16
Ή Κοπτική Εκκλησία, τελούσα άπό αιώνων μέχρι καί σήμερα τήν Θεία λειουργία τού
Μεγάλου Βασιλείου, κατά τήν Αλεξανδρινή παραλλαγή αυτής, όπως καί τίς άλλες
αιγυπτιακές λειτουργίες άγ. Μάρκου καί άγ. Γρηγορίου τού Θεολόγου, συνεχίζει τήν
παράδοση τής διπλής επικλήσεως, τού Λόγου καί τού αγίου Πνεύματος, γιά νά τήν
διαμορφώσει άπό τού 5ου αιώνα καί εφεξής. Ή επίκληση τού Λόγου είναι κοινή καί στίς
τρεις λειτουργίες καί απαντάται στην ευχή τής προσκομιδής τού Αμνού (προεπίκληση -
προαναφορά). Ή επίκληση τού αγίου Πνεύματος βρίσκεται στην ευχή τής αναφοράς
μετά τους λόγους τής συστάσεως, όπως στό Συριακό τύπο καί προφανώς κατ' επίδραση
αυτού.
Τούτο έκφαίνεται έκ τού κατωτέρω συγκριτικού πίνακα.
8
ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΥ, ΚΔΘΕ., σελ. 80.
9
Επιστ. Ι, 313, MigneP. G. 78, 364.
10
Επιστ. Ι, 401, Migne P. G. 78, 405.
11
Επιστ. Ι, 109, Migne P. G. 78, 256.
12
Migne P. G. 77, 113 c.
13
Κείμενον έν LEW. 133 καί 140. Πρβλ., επίσης, Κυρίλλου Αλεξ., «Είς το κατά Λουκαν» 22, 19, MigneP. G.
72, 708 καί «Είς τον Μυστικόν Δείπνον» Ι, V, Migne P.G. 77, 1ο17 καί 1029.
14
Πρβλ. ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΥ, ΚΔΘΕ., σ.79.
15
Έκ τού αγγλικού, παρά Brightman, LEW., σελ. 462. Πρβλ. ασήμαντες παραλλαγές τού χωρίου στην
αραβική καί αίθιοπική αύτοϋ μετάφραση (παρά Atchley, μν. ε. σελ.96 ).
16
Πρβλ. ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΥ ΚΔΘΕ., σ.79, 80.
50
α. Ή επίκληση του Λόγου.
Άγ. Σεραπίωνος Μ. Βασιλείου (προεπίκληση)
Δέσποτα Κύριε Χριστέ ό συναϊδιος Υιός

και λόγος του άχραντου πατρός και
1
πνεύματος ' αγίου. Ό άρτος ό έκ τοϋ
ουρανού καταβάς και προθείς σεαυτόν
άμνόν άμωμον υπέρ τής τοϋ κόσμου
ζωής δεόμεθα και παρακαλούμεν σε
φιλάνθρωπε αγαθέ έπίφανον Κύριε τό
Έπιδημησάτω, Θεέ τής αληθείας, ό άγιος πρόσωπον σου έπί τον άρτον τούτον και
σου Λόγος έπί τον άρτον τούτον. έπί τό ποτήριον τούτο ά προεθήκαμεν
έν ταύτη τη ιερατική σου τραπέζη.
Εύλόγησον άγίασον καί μεταποίησον αυτά
ίνα ό μέν άρτος ούτος γένηται είς τό άγιον
ίνα γένηται ό άρτος σώμα του Λόγου, σου σώμα
τό δε ποτήριον τούτο τό τίμιον σου αίμα
και έπί τό ποτήριον τούτο, . ϊνα γένηται τό
ποτήριον αίμα τής Αληθείας. είς μετάληψιν καί άντίληψιν ψυχών και
και ποίησον πάντας τους κοινωνοϋντας σωμάτων ημών είς άφεσιν αμαρτιών.
φάρμακον ζωής λαβείν, εις θεραπείαν
παντός νοσήματος και είς ένδυνάμωσιν
πάσης προκοπής και αρετής, μη εις
κατάκρισιν, θεέ τής αληθείας, μηδέ είς
ελεγχον και όνειδος.
Σύ γάρ ει ό Θεός ημών καί πρέπει σοι ή
δόξα τιμή καί προσκύνησις συν τω άνάρχω
σου πατρί καί τώ παναγίω καί άγαθώ καί
ζωοποιώ καί όμοουσίω σου πνεύματι νυν...
β. Ή Επίκληση τοϋ Αγίου Πνεύματος.
Der-Balyzeh 18 Άγ. Μάρκου Μ. Βασιλείου Άγ. Γρηγορίου
Πλήρωσον καί ημάς Καί δεόμεθα καί Αυτός ούν δέσποτα

τής παρά σοϋ δόξης παρακαλούμεν τη σή φωνή τά
καί καταξίωσον σε φιλάνθρωπε, προκείμενα
αγαθέ, Κύριε, μεταποίησον. αυτός
ημείς οί παρών τήν μυστικήν
αμαρτωλοί καί ταύτην λειτουργίαν
ανάξιοι οι δούλοι κατάρτισον. αυτός
σου, καί ήμϊν τής σής
προσκυνούμέν σε λατρείας τήν μνήμην
ευδοκία τής σής διάσωσον. Αυτός τό
άγαθότητος, Πνεύμα σου τό
πανάγιον
καταπέμψαι τό έξαπόστειλον έπί έλθεϊν τό πνεύμα κατάπεμψον. Ινα
Πνεύμα τό Άγιο ν τους άρτους τούτους σου τό άγιον έφ έπιφοιτήση τη αγία
Fol. II, recto I, 25-30

51
σου επι τα κτίσματα και επι τα ποτήρια ημάς τους και αγαθή καί
ταύτα ταύτα τό Πνεύμα δούλους σου, και ένδόξω αυτού
σου το "Αγιον έπί τα παρουσία άγιάση
προκείμενα σου και μεταποίηση τά
Δώρα ταύτα, και προκείμενα, τίμια
ινα αυτά άγιαση και άγιάσαι και και άγια Δώρα
τελείωση ώς άναδεΐξαι άγια ταύτα εις αυτό το
παντοδύναμος Θεός αγίων. σώμα και το αίμα
της ημετέρας
άπολυτρώσεως.
Δ. Πρόσχωμεν Δ. Πρόσχωμεν
'Αμήν. λ. 'Αμήν.
και ποιησον τον μεν και ποιήση τον μεν Καί ποιήση τον Καί ποιήση τον
άρτον σώμα Κυρίου άρτον σώμα μεν άρτον τούτον μεν άρτον τούτον
και Σωτήρος ημών γίγνεσθαι είς το γένηται εις το
Ιησού Χριστού άγιον σώμα,, άγιον σώμα σου,
αυτού τού Κυρίου τού Κυρίου δε
δε καί Θεού, και καί Θεού, και
σωτήρος ημών σωτήρος καί
Ιησού Χριστού παμβασιλέως
εις άφεσιν ημών Ιησού
αμαρτιών, καί Χριστού είς
εις ζωήν τήν άφεσιν
αίώνιον τοις αμαρτιών, καί
αυτού εις ζωήν τήν
μεταλαμβάνουσιν αίώνιον τοις έξ
αυτού
μεταλαμβάνουσιν
Λ. 'Αμήν. Λ. Αμήν. Λ. Αμήν.
το δε ποτήριον αίμα το δε ποτήριον αίμα Το δε ποτήριον Το δε ποτήριον

τούτο, το τιμιον τούτο, το τίμιον
αίμα το σου αίμα το
τής Καινής ... τής Καινής διαθήκης τής καινής τής καινής
διαθήκης. διαθήκης σου,
αυτού τού Κυρίου αυτού, τού Κυρίου τού Κυρίου δε
και Θεού καί δε και Θεού, καί καί Θεού, καί
Σωτήρος ημών Σωτήρος ημών σωτήρος και
Ιησού Χριστού. Ιησού Χριστού, παμβασιλέως
ημών Ιησού
Χριστού
εις αφεσιν είς άφεσιν
αμαρτιών, καί είς άμαρτιών,καί είς
ζωήν τήν αίώνιον ζωήν τήν αίώνιον
τοις εξ αυτού τοις έξ αυτού
μεταλαμβάνουσιν. μεταλαμβάνουσι.
Λ. 'Αμήν. Λ. Αμήν. Κύριε Λ. Αμήν.

έλέησον. γ'.
52
7. Ή ΔΩΡΟΦΟΡΙΑ
Κατά την Κοπτική Εκκλησιαστική διάταξη ή Δωροφορία έχει δύο τμήματα
1. Ή προσφορά άρτου και οϊνου ύπό τών Πιστών (ή πρόθεσις των Δώρων).
2. Ή προσκομιδή του Αμνού.
α. Ή π ρ ό θ ε σ ι ς τ ώ ν Δ ώ ρ ω ν
Στην 'Αναφορά της Θ. Λ. τού άγ. Μάρκου και εντός τών Ικετευτικών Δεήσεων, υπάρχει
τμήμα τό όποιον φαίνεται ότι αποτελεί μέρος καί υπόλειμμα παλαιάς Ευχής
Προσκομιδής. 1
Κατά τόν Lietzmann2 ή ευχή αυτή είναι όμοια με τήν ανάλογη ευχή τής Θ. Λ. τού αγίου
Βασιλείου, όπως φαίνεται άπό τή σύγκριση μεταξύ τών δύο κειμένων.
θ . Λ. τοϋ Μ. Βασιλείου. θ . Λ. του Άγ. Μάρκου.
Δι' ου δεόμεθα και παρακαλούμέν σε

φιλάνθρωπε αγαθέ Κύριε μνήσθητι Κύριε
τών προσφερόντων είς τιμήν και δόξαν
τού αγίου σου ονόματος
τάς θυσίας τάς Τών προσφερόντων τάς θυσίας τάς
προσφοράς τά ευχαριστήρια. προσφοράς τά ευχαριστήρια.
Ό Διάκονος Προσεύξασθε υπέρ τής

θυσίας....
Ο Ιερεύς
Πρόσδεξαι ό Θεός έπί τό άγιον καί Πρόσδεξαι ό Θεός είς τό άγιον καί
ύπερουράνιον καί νοερόν σου ύπερουράνιον και νοερόν σου θυσιαστήριον
θυσιαστήριον είς όσμήν εύωδίας εις τά είς τά μεγέθη
μεγέθη σου είς τόν ούρανόν διά τής τών ουρανών διά τής
αγγελικής και άρχαγγελικής σου ..... άρχαγγελικής σου
λειτουργίας λειτουργίας .
τών τό πολύ καί ολίγον κρυφά καί
παρρησία βουλομένων καί ούκ εχόντων καί
τών έν τή σήμερον ήμερα τάς προσφοράς
προσενεγκάντων.
ώς προσεδέξω τά δώρα τού δικαίου σου ώς προσεδέξω τά δώρα τού δικαίου σου
Άβελ καί τήν θυσίαν τού Πατρός ημών Άβελ καί τήν θυσίαν τού Πατρός ημών
Αβραάμ Ζαχαρίου τό θυμίαμα Αβραάμ ζαχαρίου τό θυμίαμα
Κορνηλίου τάς προσευχάς καί Κορνηλίου τάς
έλεημοσύνας καί τής χήρας τά δύο έλεημοσύνας καί τής χήρας τά δύο λεπτά
λεπτά ούτως ουν καί τά πρόσδεξαι καί αυτών .... τά ευχαριστήρια
εύχαρτιστήρια
τών δούλων σου πρόσδεξαι τών τό πολύ
καί ολίγον κρυφά καί παρρησία
βουλομένων καί ούκ εχόντων καί τών έν
τή σήμερον ήμερα τάς προσφοράς
1
Πρβλ. Π. ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΥ, ΑΛΜ σελ.484.
2
LIETZMANN, ΜΗ , σελ. 75 καί έξ..
προσενεγκάντων σοι. ΤΙάντων τάς
προαιρέσεις άποδεξάμενος αγαθός
μισθαποδότης αύτοϊς γενέσθαι
καταξίωσον άντίδοσον αύτοϊς αντί των άντίδοσον αύτοϊς αντί τών
φθαρτών τα άφθαρτα αντί των επιγείων φθαρτών τά άφθαρτα αντί τών επιγείων
τα επουράνια αντί των πρόσκαιρων τα τά ουράνια αντί τών πρόσκαιρων τά
αιώνια αιώνια
τους οίκους αυτών εύλόγησον τα ταμεία
αυτών εμπλησον τών σών αγαθών
περιχαράκωσον ταϊς άγγελικαϊς και
άρχαγγελικαΐς σου δυνάμεσι και ώς
αυτοί έμνήσθησαν του αγίου σου
ονόματος έπί της γης μνήσθητι αυτών
Κύριε εν τη Βασιλεία σου και έν τω νύν
αίώνι τούτω μη έγκαταλείπης αυτούς μη
δε έν τω μέλλοντι μη παρίδης χάριτι
και οίκτιρμοΐς και φιλανθρωπία τού
μονογενούς σου Υιού Κυρίου δε και
Θεού και σωτήρος ημών Ιησού Χριστού
δι' ου και μεθ' ου
1- Τό κείμενο της σχετικής ευχής ευρισκόμενο εντός τής 'Αναφοράς τής Θ. Λ. τού άγ.
Μάρκου, μαζί μέ τίς Ικετευτικές Δεήσεις, αρχικώς, θά βρισκόταν έκτος τής
Ευχαριστηρίου Ευχής και μετά Ικετευτικών Δεήσεων εισήλθε στην Αναφορά. Τούτο θά
έγινε όταν και οί Ικετευτικές Δεήσεις εισήχθησαν στην Ευχαριστήρια Ευχή και όταν ή
Προσκομιδή άλλαξε θέση στή Λειτουργία.3 Γι'αύτό ή ευχή τού θυμιάματος και ή ευχή τής
προθέσεως είναι μέ κάποιες παραλλαγές, αυτές πού απαντούν πρό και μετά τό σύμβολο
τής πίστεως . Έτσι ή ακολουθία τής προθέσεως οικοδομείται καί στή Λ. τού άγ.
Μάρκου κατ' επίδραση τής σύγχρονης προς τά χειρόγραφα βυζαντινής πράξεως, επειδή
κατά τήν παλαιότατη εποχή ή προσφορά τών δώρων γινόταν πρό τής ενάρξεως τής
ευχής τής Αναφοράς. Ό τ α ν , κατά βυζαντινή πάλι επίδραση, εισήχθη ή μεγάλη είσοδος,
ή ετοιμασία τών δώρων γινόταν κατά τήν ψαλμωδία τού χερουβικού ύμνου4 .
2- Τό κείμενο τής σχετικής ευχής τής θυσίας τής Αναφοράς τής Θ. Λ. τού Μ.
Βασιλείου μέχρι σήμερα, θά βρισκόταν έκτος τής Ευχαριστηρίου Ευχής, και ή ευχή τής
προθέσεως πρίν από τό σύμβολο τής πίστεως κατά τήν παλαιότατη διάταξη.
3- Ό Γαβριήλ5 Ε', πατριάρχης Αλεξανδρείας (1411), αποδεικνύει στό έργο του « Τό

Τυπικό » (Rituale - Αλ ταρτήπ αλ τάξι ) ότι : « όταν γίνεται ή Θ. Ευχαριστία μετά τόν
όρθρο, ό Ιερέας δέν λέει τήν ευχή υπέρ τών άποδημησάντων άλλα μετά τήν ευχή υπέρ
τών νοσούντων, ανεβαίνει ό 'Ιερέας έπί τού Θυσιαστηρίου καί βάλλει μία δράκα (χείρ)
Θυμιάματος καί λέει τήν ευχή τής θυσίας. Τό Θυμίαμα, είναι πολύ διότι πρέπει νά
έπαρκέση μέχρι τήν ευχή τού Ευαγγελίου, επειδή μετά τή θυμίαση κατά τήν ευχή τής
θυσίας δεν γίνεται άλλη θυμίαση, όταν ψάλλεται ή δοξολογία τών αγγέλων (Δόξα έν
ύψίστοις Θεώ...κλ.) άλλα προσφέρουν τά άγια Δώρα,» .
4- Στην αρχέγονη Εκκλησία, πρό τού 4ου αιώνα, οί πιστοί προσεκόμιζαν τά δώρα
αυτών πρό τής Αναφοράς, κατά τήν έναρξη τής Λειτουργίας τών Πιστών. Υπόλειμμα
3
Πρβλ. Π. ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΥ, ΑΛΜ ,σελ.484. καί σελ.486.
4
Ί . ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ, ΚΛΘΛ, σελ. 11,12 .
5
Τό χειρόγραφον (Rituale) έν τη Εθνική Βιβλιοθήκη τών Παρισίων (Arab. 98), f.43 ν. βλ. ABDALLAH, OLG.
54
6
της πράξεως αυτής άπαντα στη Ρωμαϊκή και τις άπό αυτήν προελθούσες λειτουργίες .
Στην Ανατολική, κατά σχετικώς μεταγενέστερη εποχή, επικράτησε ή συνήθεια οι πιστοί
νά προσκομίζουν τά δώρα αυτών διά τή Θ. Ευχαριστία στην Πρόθεση, πρό της ενάρξεως
της λειτουργίας. Έτσι διαμορφώθηκε και ή ιδιαίτερη 'Ακολουθία της Προσκομιδής πρό
τής Λειτουργίας. Οι Διάκονοι μετέφεραν τίς προσφορές άπό τήν Πρόθεση, κατά τήν
7
έναρξη τής Λειτουργίας τών Πιστών, στην 'Αγία Τράπεζα . Αυτή δέ ή μικρή τελετή
αναπτύχθηκε και έγινε ή μεγαλειώδης, από άποψη τελετουργική και μεταγενεστέρως
8
συμβολικής σημασίας, Μεγάλη Είσοδος .
9
5- Στην Αίγυπτο, ό Μέγας Αθανάσιος αναφέρει τήν «προσφορά» πού λαμβάνει
χώραν μετά τή Λειτουργία τών Κατηχουμένων. Φαίνεται δέ ότι αυτή ήταν σέ χρήση
10
μέχρι του τέλους του 4ου αιώνα, εφ' όσον και ό Θεόφιλος 'Αλεξανδρείας , πού διετέλεσε
επίσκοπος τό 385-412 μ.Χ., σέ ενα τών κανόνων του (Κανών 7,) δίνει οδηγίες περί τής
χρήσεως τών προσφορών,«Τά προσφερόμενα εις λόγον θυσίας, μετά τά άναλισκόμενα
εις τήν τών μυστηρίων χρείαν, οι κληρικοί διανειμάσθωσαν και μήτε κατηχούμενος έκ
τούτων έσθιέτω ή πινέτω, άλλα μάλλον οί κληρικοί και οι συν αύτοϊς πιστοί αδελφοί.».
β. Ή προσκομιδή τοΰ 'Αμνού.
Ή τάξης τής δωροφορίας κατά τή παράδοση τής Κοπτικής Εκκλησίας, ένώ αποτελεί
ενα άπό τά χαρακτηριστικότερα στοιχεία τής Κοπτικής λατρείας, δέν απαντά στά
παλαιά χειρόγραφα. Ό λόγος τής παραλείψεως δέν οφείλεται στην ολιγωρία τών
αντιγραφέων. Οί πράξεις γίνονταν κατά παράδοση και μεταδίδονταν προφορικώς άπό
γενεά είς γενεά (κυρίως γιατί αυτό τό μέρος γίνεται μέχρι σήμερα στό τμήμα
κατηχήσεως).
Ή πρώτη καταγραφή έγινε άπό τόν Πάπα άββά Γομπριάλ (Γαβριήλ) τόν Ε', 88ον
κόπτην Πάπα και Πατριάρχη 'Αλεξανδρείας κατά τόν ΙΕ' αιώνα (1409 - 1437) και τους
συνεργάτας του. Τό έργο αυτό τού Πάπα άββά Γομπριάλ δύναται νά θεωρηθεί
παράλληλο προς τή «Διάταξη» του Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Φιλόθεου τοΰ
Κόκκινου , ό όποιος ήδη ώς ηγούμενος τής Μονής Μεγίστης Λαύρας του Αγίου "Ορους
προέβη σε ανάλογη καταγραφή και αποτύπωση τής Βυζαντινής λειτουργικής τάξεως 1 1 .
Ή διάταξη τής τελετουργίας τής δωροφορίας του Πάπα Γομπριάλ έχει περισωθεί στό υπ'
αριθμ. 98 χειρόγραφο τής Εθνικής Βιβλιοθήκης Παρισίων, τού 15ου αιώνα. Το ανωτέρω
κείμενο σώζεται και σέ άλλα χειρόγραφα, έχει δέ δημοσιευθεί σέ κριτική έκδοση άπό τόν
Ρ. ALFONSO ABDALLAH12.
Ή τελετουργία τής δωροφορίας, ό π ω ς αναγράφεται στό χειρόγραφο

ύπ' άρ. 98 Arab τής Ε θ ν ι κ ή ς Βιβλιοθήκης τοΰ Παρισιού
Ή τάξη τής λειτουργίας του Αγίου Βασιλείου λέει (αναφέρεται εδώ ή προετοιμασία
τού ιερέως, πνευματική, σωματική,....) μετά άπό αυτό αρχίζει ό ιερέας· έάν θέλει νά
είναι αγνή ή διακονία, πηγαίνει καί βλέπει τό πρόσφορο τό όποϊο θά προσκομίσει,έάν
είναι διαλεκτό καθώς επίσης καί τό κρασί, όπως είχε αναφερθεί, νά είναι σέ καλή
6
Cross, ODCC, ρ. 978.
7
^Αποστολικές Διατάξεις Vin, εν Brightman, LEW., σ. 13.
8
G. DIX, SL, (εκδ. 1945) p. 120.
9
*Απολ. κατά Άρειαν. 28, Migne, P. G. 25,296 C καί κεφ. 46, Migne, P. G. 25, 329 D και έξης.
10
Κανών 7, Migne, P.G. 65, 41 A.
11
1 . ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ, H διατάξις τής θείας Λειτουργίας του αγίου Φιλόθεου, θεσσαλονίκη 1986.
12
ABDALLAH, OLG.
55
κατάσταση καί χωρίς «ελαττώματα». Άφοϋ ό ιερέας επιλέξει τό πρόσφορο, τό τοποθετεί

στην αριστερή πλευρά του θυσιαστηρίου (Πρόθεση) όπως στέκεται, προχωρεί καί
ενδύεται τά άμφια του ιερέως (όπως έλεγε ό δοξασμένος Σωτήρας), όπως είναι γνωστά
τόν χιτώνα, τό στιχάριο, τά έπιμανίκια, τή ζώνη, τό έπιτραχήλιο, τό φελόνιο.
Ό ιερέας πού θά διακονήσει πρέπει νά ζητήσει συγχώρηση, άφοϋ προηγουμένως έχει

κάνει αυτοκριτική. Καί μετά ετοιμάζεται καί φοράει τά άμφια. Υποκλίνεται στους
άλλους ίερεϊς - αδελφούς καί τους ζητά τή βοήθεια τους. Προσκυνάει τό Θεό μπροστά
στό θυσιαστήριο, τους ιερείς - αδελφούς καί τους υπολοίπους κληρικούς. (Μέ ποιο τρόπο
ανεβαίνει καί κατεβαίνει ό ιερέας στό θυσιαστήριο, αναφέρεται στό βιβλίο τής τάξης της
Προσευχής). Μετά άπό αυτά ανεβαίνει στό θυσιαστήριο καί τό ασπάζεται. Τό καντήλι
τής Πρόθεσης καί δύο κεριά είναι αναμμένα, ξεσκεπάζει τήν 'Αγία Τράπεζα άπό τό
κάλυμμα καί τοποθετεί τό "Αγιο Ποτήριο μπροστά του, άφοϋ προηγουμένως τό βγάλει
άπό τή θήκη του. Ό διάκονος ανεβαίνει στό θυσιαστήριο καί στέκεται μπροστά του καί
αρχίζει τήν προσευχή τής Προετοιμασίας πού είναι« 'Αλληλούια. Αυτή ή μέρα »ή άλλους
ψαλμούς, εξαρτάται άπό τήν περίπτωση τής λειτουργίας. Ό Ιερέας τελειώνει τήν
ανάγνωση του τμήματος της προετοιμασίας τής προσευχής στά λόγια: « "Αρξασθε καί
ήτοιμάσατε καί εν εύθύτητι επιτελέσατε τήν άγίαν λατρείαν...... Καί σ' αυτό τό σημείο ό
ιερέας σκουπίζει τό "Αγιο Ποτήριο πού είναι μπροστά του καί τό τοποθετεί μέ τό "Αγιο
Δισκάριο στή θέση τους, άφοϋ ελέγξει εάν τοποθετήθηκαν σωστά, καί τοποθετεί τήν
Λαβίδα καί τόν Αέρα στή θέση τους. "Ολα αυτά γίνονται ένώ λέει τήν προσευχή τής
προετοιμασίας.
Ό τ α ν τελειώσει όλα αυτά, λέει τό επόμενο τμήμα τής προετοιμασίας πού είναι : «Σύ
Κύριε κατέδειξας ήμϊν τό μέγα τούτο τής σωτηρίας μυστήριον...», ασπάζεται τό
θυσιαστήριο καί προσανατολίζεται στή δύση γιά νά διαλέξει τόν 'Αμνό, τόν άρτο τής
προσφοράς, πού όπως αναφέραμε τόν διαλέγει πολύ προσεκτικά γιά νά μήν έχει καμία
έλλειψη. Μετά παίρνει τόν άρτο καί μέ μάκτρο σκουπίζει τήν κάτω πλευρά, τόν
ασπάζεται καί τόν τοποθετεί στό δεξιό μέρος του θυσαστηρίου σέ ενα μεταξωτό ύφασμα.
Επίσης ελέγχει τόν οίνο πολύ καλά, μυρίζοντας τον, γιατί όταν είναι χαλασμένος μυρίζει
σάν ξύδι.
Καί πλένει ό ιερέας τά χέρια του τρεις φορές καί τήν πρώτη φορά λέει: «Πλύνεις με
καί υπέρ χιόνα λευκαθήσομαι», (ψαλμός ν.) καί τή δεύτερη λέει: «Άκουτιεϊς μου
άγαλλίασιν καί εύφροσύνην, άγαλλιάσονται όστέα τεταπεινωμένα», καί τήν τρίτη λέει:
«Νίψομαι έν άθώοις τάς χείρας μου καί κυκλώσω τό θυσιαστήριόν σου, Ύψιστε τού
άκοϋσαι μέ φωνής αίνέσεως σου καί διηγήσασθαι πάντα τά θαυμάσια σου.». Είναι
καλύτερο νά συνεχίσει νά λέει τόν ψαλμό μέχρι τέλους. Σκουπίζει τά χέρια του σ' ενα
λευκό, βαμβακερό, καθαράο ύφασμα καί παίρνει τόν άρτο πάω καί άπό κάτω λέει: Δός,
Κύριε καί υπέρ τών ημετέρων αμαρτημάτων καί των τού λαού Σου άγνοημάτων δεκτήν
γενέσθαι τήν θυσίαν ημών καί εύπρόσδεκτον ενώπιον Σου κατά τήν δωρεάν τού αγίου
Σου πνεύματος του Χριστού 'Ιησού τού Κυρίου.
Έάν ή θυσία αυτή γίνεται γιά κάποιο νεκρό ή ζωντανό, ασθενή ή οδοιπόρο ή γιά
κάποιον πού έχει πρόβλημα, αναφέρει τό όνομα του. Μετά τοποθετεί τόν άρτο σέ
μεταξωτό πανί καί τό θέτει επάνω στό κεφάλι του. Μπροστά του βρίσκεται ό διάκονος
κρατώτας ενα κερί. Επίσης ό διάκονος θέτει τό ποτήρι τού οϊνου στό κεφάλι του, άφοϋ
προηγουμένως τό έχει τυλίξει σέ ενα μεταξωτό ύφασμα καί μπροστά του στέκεται ένας
άλλος διάκονος πού κρατεί ενα κερί. "Ολοι μαζί περιφέρονται γύρω άπό τό θυσιαστήριο
μία φορά καί ό Ιερέας λέει: «Δόξα καί τιμή, τιμή καί δόξα τής Αγίας Τριάδας, τω
Πατρί καί τώ Υίώ καί τω άγίω Πνεύματι. Ειρήνη καί οικοδομή τής μίας Αγίας,
Καθολικής, Αποστολικής Εκκλησίας τού Θεοϋ. Μνήσθητι, Κύριε τών τά τίμια Δώρα Σοι
ταύτα προσφερόντων, καί υπέρ ων καί δί ων, καί έφΤ οϊς αύτα προσεκόμισαν, καί μισθόν
56
ούράνιον παράσχου πάσιν αύτοϊς. Μνήσθητι όλων εκείνων πού μας παρακάλεσαν νά
τους μνημονεύσουμε, μπροστά Σου γιά νά τους ενθυμηθείς στην βασιλεία των ουρανών».
Μετά άπ' όλα αυτά στέκεται στη θέση του, στρέφεται προς την ανατολή καί ό
διάκονος στέκεται στη θέση του καί στρέφεται προς τη δύση. Ό Ιερέας κρατεί τη θυσία
μέ τό αριστερό του χέρι καί τήν σταυρώνει τρεις φορές άπό την φιάλη του οϊνου πού
κρατεί ό διάκονος μέ ενα μεταξωτό ύφασμα, όπως έχουμε αναφέρει. Υποκλίνεται στους
αδελφούς - ιερείς ό ιερέας καί λέει: «Ευλογείτε » καί oi τρεις απαντούν: « εύλόγησον.»
Καί ό ιερέας συνεχίζει: «Εις τό όνομα τοϋ Πατρός καί τού Υίού καί τού αγίου
Πνεύματος, εις Θεός.» Τή στιγμή πού κάνει τόν πρώτο σταυρό λέει: «Ευλογημένος, Θεός
Πατήρ, Παντοκράτωρ. Αμήν.», όταν κάνει τό δεύτερο σταυρό λέει: «Ευλογημένος,
μονογενής Υιός Ιησούς Χριστός, Κύριος ημών Αμήν.» καί κατά τόν τρίτο σταυρό λέει:
«Εύλογημένον τόν Παράκλητον άγιον Πνεύμα. Αμήν.», Στή συνέχεια τοποθετεί τό
πρόσφορο στό δίσκο καί κάτω άπό τό πρόσφορο ενα μεταξωτό ύφασμα καί λέει: «Δόξα
καί τιμή...» καί εγχέει ό διάκονος τόν οίνο στό άγιο Ποτήριο καί λέει: «Αμήν, Αμήν,
'Αμήν. Είς Πατήρ "Αγιος ... Αινείτε τόν Κύριον πάντα τά Έθνη....» Αφού αδειάσει όλο
τό μπουκάλι τού οίνου στό Ποτήριο, εγχέει ενα συγκεκριμένο ποσό νερού στον οίνο καί
μέ ένα λευκό ύφασμα σκουπίζει τό ποτήριο καί τό τοποθετεί εξω άπό τό θυσιαστήριο.
Μετά τήν ανάγνωση τού «Δόξα Πατρί,» ό ιερέας λέει: «Ειρήνη πάσι,» πρίν άπό τό
άλσαμπαχαμούτ (προσευχή της ευχαριστίας) άντικρύζει τους ιερείς - αδελφούς του,
υποκλίνεται καί στρέφεται προς τή δύση καί ευλογεί τό λαό μία φορά. Διαβάζει τό
«άλσαμπαχαμούτ 1 3 » μέχρι «παράγαγε, Θεός άφ' ημών καί άπό τού λαού σου.»
στρέφεται προς τή δύση, ευλογεί τό λαό, κοιτάζει τους ιερείς - αδελφούς του καί
σταυρώνει τόν εαυτό του, λέγοντας: «Καί άπό τού αγίου τόπου τούτου.»
Προσανατολίζεται στην ανατολή, σταυρώνει τό θυσιαστήριο καί όταν τελειώσει τήν
ανάγνωση της «άλσαμπαχαμούτ», ψάλλουν ψαλμούς καί αρχίζει νά διαβάζει τό επόμενο
τμήμα της προσφοράς, πού είναι: «Δέσποτα Κύριε, Ιησού Χριστέ, συνάίδιος...
Έπίφανον Κύριε, Τό πρόσωπον Σου έπί τόν άρτον τούτον» καί δείχνει μέ τό χέρι του τόν
άρτο πού βρίσκεται μπροστά του στό δισκάριο. Καί όταν λέει «καί έπί τό ποτήριον
τούτο,» δείχνει μέ τό χέρι του τό "Αγιο Ποτήριο, πού είναι γεμάτο μέ τόν οίνο. Όταν
λέει «Εύλόγησον» ευλογεί σταυροειδώς τό σώμα καί τό αίμα μία φορά καί όταν λέει:
«Άγίασον» σταυρώνει δεύτερη φορά καί όταν σταυρώνει τρίτη φορά λέει: «καί
μεταποίησον» (ό ιερέας σταυρώνει δηλαδή εξι φορές, τρεις τώρα πού είπαμε καί τρεις
νωρίτερα). "Οταν τελειώνει αυτό τό τμήμα μέ τήν έκφραση «ίνα μέν ό άρτος ούτος
γένηται είς τό άγιόν Σου Σώμα» δείχνει τό σώμα καί λέει: «τό δέ ποτήριον τούτο τό
τίμιόν Σου Αίμα» δείχνει τό Ποτήριο καί συνεχίζει μέχρι τό τέλος της προσευχής.
Σκεπάζει τόν άρτο πού βρίσκεται στό Δισκάριο μέ ενα κάλυμμα καθώς επίσης τό
Ποτήριο μέ ενα άλλο κάλυμμα, όπως ακριβώς στην ταφή τού Σώματος τού Σωτήρα,
όταν τόν κατεβάσανε άπό τόν Σταυρό καί τό τοποθειήσανε στον Τάφο. Στή συνέχεια
τοποθετεί επάνω καί στά δύο αυτά (τό Δισκάριο καί τό Ποτήριο) τόν Αέρα, πού
συμβολίζει τό μεγάλο Λίθο, πού έβαλαν στον Τάφο τού Ζωοδότη Θεού.
13
άλσαμπαχαμούτ (κοπτιστί) είναι ή ευχή της ευχαριστίας, βλ. κωδ. A, (p.5r.
57
8. 'ΟΜΟΛΟΓΙΑ ΠΙΣΤΕΩΣ
Στό τελευταίο μέρος της Αλεξανδρινής Κοπτικής λειτουργίας και πρό τής θείας
κοινωνίας παρεμβάλλεται ευχή έπιγραφομένη «'Ομολογία πίστεως», ανάλογος προς τήν
ευχή «Πιστεύω, Κύριε και ομολογώ ....» των Βυζαντινών λειτουργιών. Ή ευχή αυτή είναι
μόνιμος και αμετάβλητος και δεν προσαρμόζεται προς εκάστη των τριών λειτουργιών.
Μόνο στην άναφοράν του αγίου Γρηγορίου έχει άλλαγεί κάπως, ώστε νά απευθύνεται έξ
14
ολοκλήρου προς τό δεύτερο πρόσωπο τής αγίας Τριάδος, τόν Υίόν .
Ά π ό τήν ενότητα αυτή τής ομολογίας τής πίστεως αξιοσημείωτος είναι ή ευχή τήν
οποίαν αναφέρει ό λειτουργός όταν κλών τόν άγιον άρτον, κρατεί εις χείρας τό
1
«δεσποτικόν» . Τό κείμενο τής ευχής αυτής έχει ώς ακολούθως :
«Πιστεύω, πιστεύω, πιστεύω και ομολογώ έως εσχάτης αναπνοής ότι

αύτη εστίν ή σαρξ ή ζωοποιός τού μονογενούς σου Υίοϋ, του Κυρίου δε καί
θεού καί Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού. Έλαβεν αυτήν έκ τής αγίας
Δεσποίνης ημών Θεοτόκου καί άειπαρθένου Μαρίας καί έποίησεν αυτήν
μίαν συν τη θεότητι αυτού, μη έν μείξει μηδέ έν φυρμώ μηδέ έν αλλοιώσει
καί έμαρτύρησεν έπί Ποντίου Πιλάτου τήν καλή ν όμολογίαν καί
παρέδωκεν αυτήν υπέρ ημών πάντων έπί τού ξύλου τού σταυρού τού αγίου
έν τώ θελήματι αυτού. 'Αληθώς πιστεύω ότι θεότης αυτού ούδ* ου μηδέποτε
χωρισθεΐσα, έξ άνθρωπότητος αυτού έν άτόμω ουδέ έν ριπή οφθαλμού
μετέδωκεν αυτήν εις λύτρωσιν και εις άφεσιν αμαρτίας καί εις ζωήν τήν
αίώνιον τοις έξ αυτής μεταλαμβάνουσι. Πιστεύω ότι αύτη εστίν αληθώς,
αμήν.».
Τό αρχικό κείμενο τής ευχής αυτής έτυχε κάποιας επεξεργασίας μετά τήν Σύνοδον
τής Χαλκηδόνας. Ή φράση « και έποίησεν αυτήν μίαν σύν τή Θεότητι αυτού » εισήχθη
στην ευχή υπό τού Πατριάρχου Γαβριήλ υιού Τουράίκ (Γαμπριάλ ύπν Τουράίκ, 1113 -
1145). Επειδή όμως οι μοναχοί τής Μονής τού αγίου Μακαρίου τής Κάτω Αιγύπτου
αντέδρασαν σφοδρώς κατά τής προσθήκης ταύτης, έκλαβόντες αυτήν ώς
μονοφυσιτικήν, ό ώς άνω Πατριάρχης αναγκάσθηκε νά προσθέσει τήν επεξήγηση « μή έν
μίξει , μηδέ έν φυρμώ , μηδέ έν αλλοιώσει »16 .
Όμοίως ή φράση « (ή σαρξ) ή ζωοποιός » εισήχθηκε, άπό τόν έπίσκοπον Μακάριον

τού Σεβεννύτου καί τους μοναχούς τής Μονής τού άγιου Μακαρίου. "Υστερον ό 72ος
Κόπτης Πατριάρχης Ιωάννης (1147 - 1167) συνεκάλεσε σύνοδο τών επισκόπων τής
Αιγύπτου καί έπεκύρωσε συνοδικώς τήν ανωτέρω προσθήκη . "Εκτοτε ή ανωτέρω ευχή
έλαβε τήν μορφή μέ τήν οποίαν λέγεται μέχρι σήμερα.
Ό Βασίλειος Κοστίν εσφαλμένα αποδίδει τήν προσθήκη αυτή στον Σεβήρον

Αντιοχείας 1 8 . Αντίθετα ή παράδοση τής Συριακής Εκκλησίας χαρακτηρίζει τήν ευχή
αυτή κατά τό νεώτερο κείμενο της ώς «Αιγυπτιακή» .
14
IBNSffiA, κεφ. 84, φ. 159α.
Άλμασούντι, ΒΙΕ ,σελ. 405.
16
Σευήρου (Ibn Al Muquaffa) VOL.3 , BOK 1, σελ. 27.
17
Σευήρου (Ibn Al Muquaffa) VOL.3 , BOK 1, σελ. 55.
18
Κοστιν, ΚΛ, σελ.69.
19
Dionysiosbar Salibi (1171) 'Ερμηνεία τής θείας λειτουργίας (Αραβιστί, χειρόγραφος ανέκδοτος)
ΜΕΡΟΣ Β'
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ
(Κώδ. Α)
Κάϊρον, Βιβλιοθήκη ορθοδόξου Κοπτικού Πατριαρχείου
'Αριθ. καταλόγου (Simaykah & Yassa Abd al-Masih) 762
Ειδικός αριθμός 172 (λειτουργικά)
Έ τ . 1599 μ.Χ. χάρτ. 15x11 φφ. 107. 2 στήλες στ. 17
Ια (φ. 2r-55v) Ή θεία λειτουργία του αγίου Βασιλείου

(αλεξανδρινός τύπος ελληνικό κείμενο).
1β (φ. 2r-55v) Ή θεία λειτουργία του αγίου Βασιλείου

(αλεξανδρινός τύπος αραβικό κείμενο).
2α (φ. 56r-93r ) Ή θεία λειτουργία τοϋ αγίου Γρηγορίου

2β (φ. 56Γ-93Γ ) Ή θεία λειτουργία του αγίου Γρηγορίου

Α Γραφή : Άρίθμησις φύλλων στην εξωτερική γωνία, εις τό αριστερόν

περιθώριον. Διαστάσεις γραμμένης επιφανείας 11x7, 2 στήλες,
ρωμαϊστί αριστερά και άραβιστί δεξιά.
Δ ι α κ ό σ μ η σ η : δύο έπίτιτλα εις φ.2ν, 56ν.
Κ α τ ά σ τ α σ ι ς : σχεδόν καλή.
Στάχωσις : άπό καφέ δέρμα και χαρτόνι.
Β (φ.55ν)
4_!S (jLaJÎ (jV J i j i ' j UiàJI j e «ijâllj J U j 4ÜI Ja.V 4a, «1. nail "US ^ j S j Q-a J S J l u i j j OJ*J <j-a eiSji
.'ülc-j • _< «*- Ajâ V Lj-a J A , XlàJ! iuiâ Luc û ^ a > j (jl ,4jla. <—ijll g U n j 4tl><-ilj -klc. i ^ j jjâj i_ijjc·
(μετάφραση) Έτελειώθη ή θεία λειτουργία τοϋ 'Αγίου Βασιλείου έν ειρήνη

τοϋ Κυρίου. Αμήν. 21 Κογιάκ έτους 1316 κατά τό Κοπτικό ημερολόγιο
των αγίων μαρτύρων πού αντιστοιχεί με τό έτος 1008 τής Έγίρας, μηνός
Γκαμάντι άλ Αχαρ (δεύτερο Γκαμάντι). Άντιγραφεύς είναι ό ταλαίπωρος
και ανίκανος δούλος Γιουχάνα ίπν Σουαϊντάν άλ Μπαραμάουϊ (Ιωάννης
υιός τοϋ Σουαϊντάν άλ Μπαραμάουϊ ). Τό έγραψε τόν εαυτό του γιά να τό
59
χρησιμοποιήσει ό ίδιος και μετά άπό αυτόν ό υίός του. Παρακαλεί όταν
διαβάζει κάποιος τό χειρόγραφο αυτό νά συγχωρεί τά λάθη εις τό όνομα
τοϋ Θεοϋ, επειδή ό άνθρωπος είναι γεμάτος λάθη. Όταν κάποιος βρει
λάθος και τό διορθώσει, ό Θεός νά διορθώσει τήν ζωή του. "Αν βρεις
λάθος συμπλήρωσε το, Δόξα σ' εκείνον, πού είναι ό μόνος αλάθητος.
(Κώδ. Β)
Αριθ. καταλόγου (Simaykah & Yassa Abd al-Masih) 771
Έ τ . 18 αιών. χάρτ. 16x11 φφ. 95. 2 στήλες στ. 14
Ια (φ. lr-90r ) Ή θεία λειτουργία τού αγίου Βασιλείου

1β (φ. lr-90r ) Ή θεία λειτουργία τού αγίου Βασιλείου

Α Γραφή : Αρίθμησις φύλλων στην εξωτερική γωνία, εις τό αριστερόν

περιθώριον. Διαστάσεις γραμμένης επιφανείας 13x9, 2 στήλες,
Διακόσμηση : ενα έπίτιτλο εις φ. Ir.
Β (<p.90r)
niCÌHI ΠΙ&ΗΚΙ ItlK&.p«l ILqeuort
(μετάφραση) Έτελειώθη ή θεία λειτουργία τού Αγίου Βασιλείου έν ειρήνη

τού Κυρίου Αμήν.
Άντιγραφεύς είναι ό ταλαίπωρος Πιφεμόν, γη και σποδός
Β Β (φ.90ν)
<ra>Lij 1 Λ , V.JI jjujîll j j j ^ i c jjjj ajjiVL (jujJaj iSutjjt Cjjl^Ja a-lcj C J J I Ï A L J J U J S J I (j$-is ^ · "^Jj)
1 ι II·^ "mil p J_UL) al (_gj.> «11 aJê 4Ìui Cjcliuij LjUaàJI QJÌ <1]1 OàLaJj alj^ll LSlc- ^ylutj 4i]l \AJAC a Jj)>(j J
,lj] 4J1JSSJ AjJiojJaj <i*jiujj A'ùn A 4J
.(jlaA^ll <_il (jujajjiajl Ujjl i—iâj l i l l j j

60
(μετάφραση) Μνήσθητι, Κύριε του ταπεινού και μιαρού Μωύσέως (Μούσα)

τού Πέτρου, Πρεσβυτέρου της μονής του 'Αγίου Παταπίου της Παχγκούρα
(ο Θεός να την ζωοποιή) .ΌΘεός να τόν φυλάσση άπό τά αμαρτήματα,
ταϊς πρεσβείαις τής Κυρίας του Μαρίας τής παρθένου, μητρός του
σαρκωθέντος Ιησού , πού εϊθε να τού είναι βοηθός, μεσίτρια και εγγυητής
του και να τόν φυλάσση χάριν ημών .
'Αφιέρωμα είς τόν πατέρα ημών Αντώνιον, τόν πατέρα τών μοναχών.
(Κώδ. Γ)
Αριθ. καταλόγου (Simaykah & Yassa Abd al-Masih) 767
Έ τ . 18 αιών. χάρτ. 16x11 φφ. 156. 2 στήλες στ. 15
Ια (φ. 3r-54v) Ή θεία λειτουργία τού αγίου Βασιλείου

1β (φ. 3r-54v) Ή θεία λειτουργία τού αγίου Βασιλείου

Α Γραφή : Αρίθμησις φύλλων στην εξωτερική γωνία, είς τό αριστερόν

περιθώριον. Διαστάσεις γραμμένης επιφανείας 14 x 9, 2 στήλες,
Δ ι α κ ό σ μ η σ η : ένα έπίτιτλο είς φ.Ir.
Β (<p.2r)
loua, γχ
Alii IJA jjlXa JJJSJ <s>.jàj L S - ^ ' J <ί&>Ά ^-iâj
(μετάφραση) Είς τό όνομα τού οίκτίρμονος και ελεήμονος Θεού. Από τού
Θεού ή σωτηρία.
Ιωάννης 107ος (Πατριάρχης).
Αφιέρωμα είς τό κελλίον. "Οστις τό αφαίρεση να είναι ένοχος ενώπιον τού
Θεού.
61
Ββ (φ.55ν)
.i_ija.VI eÔA
(μετάφραση) Έτελειώθη τό εύχολόγιον έν ειρήνη τοϋ Κυρίου 'Αμήν.

Μνήσθητι, Κύριε, και έλέησον τόν δοϋλόν σου τόν γράψαντα.
Βγ (φ.130Γ)
. (__)ϋ j j j j i a j l « j Vit II (_>IIJJÌ1I U j j l j j L i A j Aïkl LJjoijj (juall <iuij] I_IIJ£1I I J ^ J a l j «Il ( j l S j ( ^ j ^^* *^*jj)
(μετάφραση) Ένδιεφέρθη διά τό βιβλίον αυτό διά την ψυχήν του ό

πρεσβύτερος Ιωσήφ, εις έκ των μοναχών του Αγίου Πατρός ημών
Αντωνίου τοϋ Μεγάλου.
(Κώδ. Δ)
Απνοΰβ, Βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής του 'Αγίου Μηνά (Αλ μοϋαλακ)
Αριθ. καταλόγου 1
Έτ. 18 αίων. χάρτ. 17x11,5 φφ. 98. 2 στήλες στ. 19
Ια (φ. 4r-73r) Ή θεία λειτουργία τοϋ αγίου Βασιλείου

1β (φ. 4r-73r) Ή θεία λειτουργία τοϋ αγίου Βασιλείου

2α (φ. 74r-99r ) Ή θεία λειτουργία τοϋ αγίου Γρηγορίου

2β (φ. 74r-99r ) Ή θεία λειτουργία τοϋ αγίου Γρηγορίου


περιθώριον. Διαστάσεις γραμμένης επιφανείας 13x8.
Δ ι α κ ό σ μ η σ η : δύο έπίτιτλα εις cp.4r, 74r. και δύο σταυροί είς φ.3ν, 73ν
62
Β (<p.73r)
(μετάφραση) Έτελειώθη ή θεία λειτουργία του Άγιου Βασιλείου ρωμαϊστί.
Ββ (φ.99ν)
A ü j l j Ajjiiil 4jL»j (_)ujljjjl (_j>-»«aìi j U l l ( J A Ì J ^ I I (jAÜll j l ü ^ J I »j5L»ll (_^ΛΛΑ1Ι ^ j l ü j t ι j ß fc ^H ^Jj)
A j j i l j (je. χ j i _ j V l i l l j y j J-« (_$-4 ' " i j t ü ju-ajjii j j j j j u (JÜÄ.JÄ t_$j[j& «Jj-ell ι—iSjS />jh»lt ^3 ·~Ν 4jaiii£]
-£λ2^ ° J ^ J ò- 4 ^ J ^ ójj£x»S\ ^ Λ ^ Λ ? L_!JS1I Aj\ jL·

< LU ι
Cuaj ( j j ^ i ^ > J ^ Cy^J ^> J^ il>*J J^ Λ ^ QA
j i u i , _ j «ÌAUII I_JJSJJ a l j Ì r \ 4J J â i j j eljc.1 Λjfl-s ( j ^ <_ijll ^ '• j • —j AiL-aj Oàia* ( j ^ J A-JalSil __>uil <e]S
. L t i b All IjSuJJj A £ J J I J Ä J A^LLII ,-L· ^ I c - j sUaJ
(μετάφραση) «Τό βιβλίον αυτό» ήγόρασεν ό τίμιος και εκλεκτός ιερεύς και
αξιότιμος και δίκαιος ηγούμενος 'Ανδρέας ίδίαις δαπάναις διά τόν εαυτόν
του και τό άφιέρωσεν εϊς την έκκλησίαν τού μεγαλομάρτυρος εωσφόρου
Μάρ Γεωργίου (Μάρ Γκέργκες) τό όποιον ευρίσκεται εις τό Πάνα Νάσρ εις
την περιοχήν Πάνι Μόρ. Νά μην αφαίρεση κανείς τό αφιέρωμα αυτό άπό
την βιβλιοθήκην της εκκλησίας αυτής διά νά τό πώληση ή διά νά τό
ενεχυρίαση ή διά νά τό κλέψη. "Οστις τό αφαίρεση νά είναι
αναθεματισμένος. "Οστις τό φυλάσσει και τό συντηρήσει, ό Κύριος νά τόν
προστατεύη άπό τους εχθρούς του και νά συγχωρή τά αμαρτήματα του
και νά γράψη τό όνομα του εις τό βιβλίον της ζωής. Εις τους υίούς τής
υπακοής νά ελθη ή ευλογία. Ευχαριστία τω Θεώ πάντοτε.
(Κώδ. Ε)
Ασιοϋτ, Βιβλιοθήκη τής Ιεράς Μονής τής Παναγίας (Αλ μούχαρακ)
'Αριθ. καταλόγου 14β
Έτ. 19 αίων. χάρτ. 19x13 φφ. 55. 2 στήλες στ. 16
Ια (φ. 210r-248v) Ή θεία λειτουργία τοϋ αγίου Βασιλείου

1β (φ. 210r-248v) Ή θεία λειτουργία τοϋ αγίου Βασιλείου

2α (φ. 249r-265v ) Τά διακονικά (αλεξανδρινός τύπος ελληνικό κείμενο).
2β (φ. 249r-265v ) Τά διακονικά (αλεξανδρινός τύπος αραβικό κείμενο).

63
Α Γραφή : Αρίθμησις φύλλων στην εξωτερική γωνία, εις το αριστερον

περιθώριον. Διαστάσεις γραμμένης επιφανείας 16χ 10,5.
Δ ι α κ ό σ μ η σ η : ενα έπίτιτλο εις φ.210ι\
(Κωδ. Ζ)
Ερυθρά θάλασσα, Βιβλιοθήκη της Ιερά Μονή του 'Αγίου Παύλου (δέρ
Ανπα Παύλα).
Αριθ. καταλόγου
Έ τ . 1818 μ.Χ. χάρτ. 22 x 15 φφ. 92. 2 στήλες στ. 17
Ια (φ. 6r-48r) Ή θεία λειτουργία του αγίου Βασιλείου

1β (φ. 6r-48r) Ή θεία λειτουργία του αγίου Βασιλείου

2α (φ. 48r -91ν) Οί ευχές τής κλάσεως

(αλεξανδρινός τύπος κοπτικό κείμενο).
2β (φ. 48r -74r ) Οί εύχες τής κλάσεως

Α Γραφή : Αρίθμησις φύλλων στην εξωτερική γωνία, εις το αριστερόν

περιθώριον. Διαστάσεις γραμμένης επιφανείας 16 x 11.
Διακόσμηση : ενα έπίτιτλο εις φ.6τ.
Β (φ.76Γ)
ι
(μετάφραση) Έτελειώθη τό ιερόν εύχολόγιον έν ειρήνη τοϋ Κυρίου Αμήν.

64
Bß ((p.92r)
Πΐ£Μκι ^j\ (JjjjJ) 4M pM Πι enicKonoc

XpiCToXoÔ ' ^ ^ ^ IepOYC^HAA
* Λ,ψ2\2^ JLlU^p.
Jjl V J J Lui (_>»ij.iâl' J J - Ì l_rSc e ! ^ t l 4_ALUIJ <L«vL·. *_iialj]l J J I S J I <±Jl£ ol=»j (j»»f^j "-iäjl ( ^ j ^ ^ J J )
^_ä >-JJ-« d i j a a j j LJjjaj (_5_>Ä-J u i i j j ? j ^ " ' _>*"? J * J J-»^V ,^^' ( j ^ - L i O * " ' L>f?^4 S J A Ì (JfaJ Î_JJUJI
•"' •*•"' ( j j ^ J i-sJlä. (j-e <JSj i - i j j l l Ôy*i ^ J JU'IHIJ V j ( J A J j V J p L u V j AjJââj (je. 4-Skjàj o j L v l <*-a JaJ
(μετάφραση)
Ό ταλαίπωρος Εις τό όνομα του Επίσκοπος

Χριστόδουλος οίκτίρμονος και της Ιερουσαλήμ
ελεήμονος Θεού. 1534 των Μαρτύρων
Ό ταλαίπωρος άντιγραφεύς, ό όποιος έθεσε ανωτέρω τό σημεϊον του

ονόματος του, αφιέρωσε και παρέδωσε δια παντός (τό βιβλίον αυτό) εις
τήν Μονήν του πρώτου άναχωρητοϋ αγίου Παύλου, (τήν εύρισκομένην) εις
τό βουνόν Νάμαρα, ανατολικώς του όρους , πλησίον της Ερυθράς
θαλάσσης, πού είναι ή θάλασσα Άλκαλζάμ και ονομάζεται θάλασσα Σώφ
και Λίμνη της Μαρίας.
Κανείς δέν έχει άδειαν νά αφαίρεση τό αφιέρωμα αυτό , νά μή τό πωλήση
ή τό ενεχυρίαση ή νά τό δανείση ή νά τό κατεβάση εϊς τόν Άγρόν.
Όστις παράκουση νά είναι αναθεματισμένος. Πρόσεξε τήν άντιλογίαν.
Είς τους υίούς της υπακοής ας ελθη ή ευλογία.
Ευχαριστία τω Θεώ πάντοτε και είς τους αιώνας. Αμήν.
65
(Κώδ. Η)
Ερυθρά θάλασσα, Βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής του Αγίου Αντωνίου
'Αριθ. καταλόγου 55
Έ τ . 1724 μ.Χ. χάρτ. 22 κ 17. φφ. 85. 2 στήλες στ. 16
Ια (φ. 3r-52r) <Η θεία λειτουργία του αγίου Βασιλείου

1β ( φ. 3r-52r) Ή θεία λειτουργία του αγίου Βασιλείου

2α (φ. 52v-85r) Οί ευχές τής κλάσεως

2β (φ. 52v-85r)Oi ευχές τής κλάσεως


περιθώριον. Διαστάσεις γραμμένης επιφανείας 16 x 12.
Δ ι α κ ό σ μ η σ η : ενα έπίτιτλο εις φ.3ι\ και ένα σταυρό εις φ.2ν.
Β (φ.3Γ)
aJÄ_)ll l — i j j ^ l Aul ajjLj
ΥΛ ^ j . l i î j l i « (Jlla-Λ ( j j S j A niiì (j'^j » j j a - e ÙJî ^Jî LS'^J ^ - i j * ^ ( J f H cVJìHj^*^ ^ ' J i J ÌS^ '-^J
(μετάφραση) Αφιέρωμα εις την Μονήν τοϋ Πατρός ημών Αντωνίου εις τό βουνόν
Άλάραπα. "Οστις αφαιρέσει νά είναι αναθεματισμένος."Οστις τό φυλάσσει νά
είναι ελευθερωμένος και ευλογημένος.
28 Φαραμουθί έτους 1540 των Μαρτύρων ( = 6 Μαΐου 1824 μ. Χ.)
Ββ (φ. 83 ν)
(μετάφραση) Έτελειώθη τό παρόν Εύχολόγιον έν ειρήνη του Κυρίου. 'Αμήν

66
Βγ (<p.85r)
< J j j j j | sjLi.1 V j (J^ 4-«-Λ '•**' A tyj^J^ ftuà«JI (_w·^' Î i j j ' j j J tîc- l^là-« l u l l t j ΙΛ^3-« USJ I ^ J ^ a ^Jj)
(jjJ^j olila Lo ' M j. Q_A j 4_JJÂJI J l OJJJ ^ I j j J .lic-j AJS I J L <_}J J j h j <p)£ «ulc- (JiL V j j^>lc »b La jj.iil QA
(μετάφραση) Αφιέρωμα και κτήμα διά παντός της Μονής του Πατρός ημών
αγίου Αντωνίου τοϋ Μεγάλου. Κανείς δεν έχει άδειαν και δικαίωμα , έφ' όσον
υφίσταται ή Μονή , νά τό κατεβάση (εις τά μετόχια) ούτε νά τό κλείση εις τό
κελλίον του , άλλα νά μελετά τό βιβλίον (μέσα εις τήν μονήν) και όταν
κατεβαίνη (εις τά μετόχια) νά τό έπιστρέφη εις τήν βιβλιοθήκην.
"Οστις έναντιωθή νά είναι αναθεματισμένος. "Οστις φυλάσσει τό βιβλίον νά είναι
ελευθερωμένος και ευλογημένος. Εις τους υιούς τής υπακοής νά ελθη ή ευλογία.
(Κώδ. Θ)
Βιβλιοθήκη τής Ιεράς Μονής του Αγίου Μακαρίου.
Αριθ. καταλόγου 155
Έτ. 1894 μ.Χ. χάρτ. 16x11. φφ. 129. 2 στήλες στ. 14

1β (φ. 4r-76v) Ή θεία λειτουργία τοϋ αγίου Βασιλείου

2α (φ. 77v-93r) Oi ευχές ('Ακολουθία του Όρθρου και του Εσπερινού)

2β (φ. 77v-93r) Οί ευχές ('Ακολουθία τοϋ "Ορθρου και τοϋ Εσπερινού)

3α (φ. 94r-97r) Ή ευχή τής κλάσεως (Θ.Λ. τοϋ αγίου Γρηγορίου)

3β (φ. 94r-97r) Ή ευχή τής κλάσεως (Θ.Λ. τοϋ αγίου Γρηγορίου)

4α (φ. 98r-129r) Ή θεία λειτουργία τοϋ αγίου Γρηγορίου

4β (φ. 98r-129r) Ή θεία λειτουργία τοϋ αγίου Γρηγορίου

67
Α Γραφή : Άρίθμησις φύλλων στην εξωτερική γωνία, εις το αριστερόν

περιθώριον. Διαστάσεις γραμμένης επιφανείας 12 χ 8.
Δ ι α κ ό σ μ η σ η : ενα έπίτιτλο είς φ.4ι\ και ένα σταυρό εις φ.3ν.
Β (φ.2ν)
riipertxjL
ΤΧΟΙΛΚ Λ , χ ξ ζ
(μετάφραση) Αφιέρωμα της Μονής του αγίου Μακαρίου. "Οστις αφαιρέσει άπό
την Μονή νά είναι αναθεματισμένος παρά της αγίας Τριάδος .
Αβραάμ 10 χοιακ 1667 ( των Μαρτύρων).
Ββ (φ.3ν)
^j e i k î j .1*2 (y>j j\L> j j ! ajh»ll (juJ^âlI JJJ ( j l j A j J ^ ! I S ^ J Î * ^ f i * ' J i ' jjA-oâlI é i L ^ V j ä J I IJA ( j $ ^ ä V* 4 â j j )
^j<->^ ajjjVU (JJSJJLÄII Ul JJJJISÄ aâ (j«oj .JJJJ^ÎII f ' J ^ ' j (JJ'^J <—Λ?Ι (_>uj^âll CJJJUII (j-a ajâ-e o j S j â j L i eJjJ
U-ûl ûl^J
(μετάφραση) Τό Εύχολόγιον τούτο είναι κτήμα τού ηγουμένου 'Αβραάμ

(Ίπραχήμ) Άλφαϊόμι, ενός των μοναχών της Μονής τού αγίου Μακαρίου τού
Μεγάλου. Όστις αφαιρέσει και δέν τό επιστρέφει νά είναι αναθεματισμένος παρά
τής αγίας Τριάδος, τού Πατρός και τού Υίού και τού αγίου Πνεύματος, και εκ
τού στόματος εμού τού ελαχίστου, ηγούμενου Παύλου.
Βγ (φ.4ι·)
^ Λ Ì · Aiui , - i .QÙAJA J j i l ! A J 4;u.Vi ( J « A J J <1Λ a-X) p J A J 4ÜI AJââ_j!l Â â j j p j - » j l-l*J (>» ( J £ j ( A A J É 4 Ì j j )
(μετάφραση) Όστις σχίσει τό φύλλον μέ τήν άφιέρωσιν, ό Θεός νά κόψη την

χείρα του και νά καταστήση τό μέρος αυτού μετά των απίστων.
Έτος των μαρτύρων 1610 (=1890 μ.Χ.)
Βδ (φ.4τ)
>t j i « t A J S J J J A J X Ä J J A i u t i 1 i j l r 4-ijll (j-a ?·^-^ Ü-"
. (JA-at aLjUaä. Q\J»3U <] JC-AJ (jl IÌA , J ( j j j l â l l jj»a i_ilUa (j-ixaÂll ( j j j j j Ü l ä JjiaJI ftuiUll IÌSAJC. L_IJ LI J S J I
(μετάφραση) Έτελειώθη έν ειρήνη τού Κυρίου. Ή χάρις καί τό έλεος και ή

ευλογία αυτού εϊη μεθ' ημών.
Μνήσθητι, Κύριε , τού δούλου σου τού ταλαίπωρου άντιγραφέως Φιλόθεου, τού
ηγουμένου. Παρακαλεί τους άναγνώστας (τού βιβλίου) αυτού νά ίκετεύσουν τόν
Θεόν νά συγχώρηση τά αμαρτήματα του. 'Αμήν.
68
(Κώδ. I)
Βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής τοϋ 'Αγίου Μακαρίου.
'Αριθ. καταλόγου 156
Έ τ . 1852 μ.Χ. χάρτ. 14x10. φφ. 48. μία στήλη στ. 13

2α (φ. 38v-42r) Ή ευχή τής κλάσεως (αλεξανδρινός τύπος κοπτικό κείμενο).
Α Γραφή : Έκτος άρίθμησις φύλλων.Διαστάσεις γραμμένης επιφανείας 11x7,5.

Δ ι α κ ό σ μ η σ η : ενα έπίτιτλο είς φ.2ι\
Κ α τ ά σ τ α σ ι ς : σχεδόν καλή. ρύπος αί κάτω φαι των φύλλων.
Β (φ.42ν)
.(jjL·»! LlAjl L u l j 4Ü j £ j i ] l j AJULSI «Uà ^ΰι <_JÎa i j - e j «ULui «Uli r l m j 1 g->I>,ΊΙ «Üaic. . i s » j (j<al£j «U3 J A IAJ
(μετάφραση) Ένδιεφέρθη διά τό Εύχολόγιον ό ψάλτης Μιλλάντ υιός

Άπομανσσούρ και έπλήρωσε δι5 αυτό ίδίαις δαπάναις. Ό Θεός άς τό γνωρίζη.
"Οστις ευρη λάθος και τό διόρθωση , ό Θεός νά διόρθωση τήν ζωήν του.
Όστις λέγει κάτι θά τό εϋρη ό ϊδιος. Ευχαριστία τω Θεώ πάντοτε και εις τους
αιώνας. Αμήν.
Ββ (φ.38Γ)
(j-üSVI aj_J j _ J (jtijjljiiilj (jjujjîu , _ * j j J I (-a^Vjail l i * j - a p i Jill j j l S j i J l i u <S1I ÙJ"-i (J-'Sj fJ ( * ^ J ^ ^Jj)
L-jj >ôj j S j i l U (_5jXsill 4_uoiS a j L i ( J J L S J ^ ( j n ^ i l l j ^ • •• *tl «JOJUIIJ . A j ^ j m a ì Λ ο Υ < j ^ 4-yjl , e i « ώ ΰ I Ì I J L A I I
.«Ula. ^-ijll ?r'i<ij l(j-%U«-ilj A h'r. i ^ j ( j - ^ J ejJUax
(μετάφραση) ΊΕτελειώθη τό παρόν Ρωμαϊκόν Εύχολόγιον τοϋ αγίου Βασιλείου τη

βοήθεια τοϋ Θεού έν τη ευλογημένη ήμερα Δευτέρα 3 Έπιφί έτους 1852 εν
Χριστώ. Ό ταλαίπωρος αντιγραφεύς ηγούμενος Μάρκος κάμνει μετάνοια έν
ευχαριστία. Όταν κάποιος ευρη λάθος και τό διορθώσει , ό Θεός νά διόρθωση
τήν ζωή του.
Βγ (φ.47ν)
gn ΠΙΛΙΙ 1J mil ^j-4 j j l i - a U J - ^ i *—A^LHJl e j - ^ j ( j ^ AJWJJ < a . j 3 k l j l.l*j QJÌ ( J S J «CniSj (je· J·jàki V j ( J A J J V j p U J V
(μετάφραση) Τό Εύχολόγιον τούτο είναι αφιέρωμα και διά παντός τής Μονής
τοϋ αγίου Μακαρίου τοϋ Μεγάλου έν άγίοις , εις τήν ερημον Σιχάτ (cyjg,HT~).
Νά μήν τό αφαίρεση κανείς τό αφιέρωμα αυτό διά νά τό πωλήση ή διά νά τό
ενεχυρίαση .Όστις τό αφαίρεση νά είναι ένοχος άπό τόν Δεσπότην Χριστόν και
κρίσιν χωρίς έλεος.
69
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1- Οί Κόπτες πού χρησιμοποίησαν τό Ρωμαϊκό Ευχολόγιο στή λατρεία τους
ενδιαφέρονται γιά την ελληνική προφορά οχι γιά τόν συλλαβισμό και τήν ορθογραφία
μόνον στίς τέσσερις κατηγορίες ·
α- έγραψαν αντί αι, ε (π.χ.) κε= και
β- έγραψαν αντί ει, ι (π.χ.) ις = εις
γ- έγραψαν αντί οι, ι (π.χ.) σι = σοι
δ- στό ευχολόγιο παρέμειναν υι = υι
άλλα στή Ψαλμωδία έγραψαν αντί υι, υ (π.χ.) ύος = υιός
Ό Κόπτης αναγνώστης προτίμησε νά χρησιμοποιήσει αυτόν τόν τρόπο στην ανάγνωση

του επειδή περισσότεροι αναγνώστες κάνουν λάθη όταν διαβάζουν αυτά αι , ει , οι ,
κατά τήν γραμματική της ελληνικής γλώσσας, διότι θα διαβάζουν αυτά αι , ει , οι ,
κατά τήν κοπτική ανάγνωση έτσι ·
και = και
εις = εϊς
σοι = σοϊ
άποτε οί Κόπτες δέν άλλαζαν αυτά · ιαι , ει , οι , άλλα τά άφηναν ώς εξής ·
3LJU λέξεις Φ. κωδ.Α σειρά
αι ήμέραις 5R 14
ει γινώσκεις 2R 11
οι οί δούλοι σου οί, 10 R 2
υι μαθητεύιν 16ν 17
Στά κείμενα πού θά παρουσιάσουμε έγραψαν όλες αυτές τις λέξεις όπως αναφέρονται
στά ελληνικά κείμενα, δηλαδή , αι = ε
ει = ι
οι = ι
"Ομως οί λέξεις πού έχουν γραμματικά λάθη διορθώθηκαν στίς παραπομπές.
Στό κείμενο μας διορθώνονται τά ορθογραφικά σφάλματα πού δέν επηρεάζουν τό νόημα
τοϋ κειμένου . Στό κριτικό όμως υπόμνημα τά ορθογραφικά ή φωνητικά σφάλματα τών
χειρογράφων δέν διορθώνονται γιά νά φαίνονται καλύτερα οί παραλλαγές τών
χειρογράφων και τά λάθη τών αντιγραφέων.
2- Οί επιγραφές τών ευχών, τά διακονικά , και οί τυπικές άν είναι στά ελληνικά

ενσωματώνονται στό κείμενο όπως έχουν στά χειρόγραφα. "Αν είναι στά κοπτικά,
τίθενται στό κείμενο, μεταφράζονται όμως στά ελληνικά , βάσει τών παραλλήλων τών
άλλων Αλεξανδρινών λειτουργιών, και ή μετάφραση τίθεται στό κριτικό υπόμνημα. Άν
είναι γραμμένα στά Αραβικά , τότε μεταφράζονται στά ελληνικά και τίθενται μέσα μέν
στό κείμενο , άλλα μέ πλάγια γράμματα.
3- Οί τίτλοι τών ευχών στά χειρόγραφα αναγράφονται άραβιστί . Στό κείμενο μας
παρατίθενται σέ ελληνική μετάφραση.
1
βλ. ( Δόξα πατρί....) η Ψαλμωδία σελ.1.
70
4- Όλες οί ευχές της λειτουργίας λέγονται άπό τόν ιερέα "εις έπήκοον" τοϋ λαοΰ , εκτός
άπό εκείνες πού άναγινώσκονται μυστικά , όπως δηλώνεται στην τυπική διάταξη πού
προτάσσεται σ' αυτές κι εκτυπώνονται με πλάγια κεφαλαία .
5- Οί βιβλικές (αγιογραφικές) παραπομπές , πού τίθενται στή δεξιά ώα των σελίδων τοϋ
χειρογράφου , έχουν προστεθεί άπό δεύτερο χέρι στά αραβικά . Αυτές εκτυπώνονται στό
κείμενο μας μέ όρθια τυπογραφικά στοιχεία , σημειώνονται μέ διπλό άστερίσκο(**) και
τίθενται στό δεξιό περιθώριο. Οί παραπομπές , μέ πλάγια στοιχεία προέρχονται άπό τό
κοπτικό ευχολόγιο .
6- Στό αριστερό περιθώριο τίθενται μέ συμβατικά γράμματα ή ένδειξη τών χειρογράφων,

στά όποια περιέχεται ή ευχή. Τά φύλλα τοϋ βασικού χειρογράφου (κώδ. Α) σημειώνονται
μέ άστερίσκο(*) και στό αριστερό περιθώριο τίθενται οί αριθμοί τών σελίδων εντός
παρενθέσεως.
7- Οί διάφορες γραφές πού απαντούν στά λοιπά χειρόγραφα αναγράφονται στό κριτικό
υπόμνημα .
8- Οί αντιγραφείς χρησιμοποιούν τίς συνήθεις συντμήσεις (nomina sacra), άλλα στην

έκδοση τού κειμένου δέν δηλώνουμε τίς συντμήσεις αυτές , έκτος αν υπάρχει ειδικός
λόγος. Οί συντμήσεις αυτές είναι οί ακόλουθες :
Ä.WOC ( Ä.nep«moc ) = ανος ι Ι άνθρωπος )

».WOT ( iwepamoT ) = ανου ι Ι άνθρωπου )
&.NW ( ».rtepam«) ) = ανω ι k άνθρώπω )
&.ΝΟΝ ( amepomoit ) = ανον ι [ άνθρωπον )
*.W€ ( &.N «pome ) = ανε Ι[ άνθρωπε )
a.woi ( a-rtepetmot ) = ανοι ( άνθρωποι )
a.m»N ( Ä.nep«mam ) = ανων ( ανθρώπων )
«.noie ( anteponile ) = ανοις | άνθρώποις )
Ä.HOTC (&.w«pomoTC ) = ανους ( ανθρώπους )
Ä A * (ΛΛΤΙΑ.) = Δαδ ( Δαυίδ )
ΆΆ (Ä-IHOC -Ä.1W».) = Δ Δ ι( Δεινός ή Δείνα )
θ^ (Oeoc) = 0ς ( Θεός )
θν (θεοτ) = Θυ ( Θεού )
θ^ (Oe<*>) = Θω ι {Θεώ )
θϊί (Oeoff) = Θν ( Θεόν )
Τ^ ( IHCOTC} =ϊς" ( Ιησούς)
to ( IHCOT) = Ιυ Ι Ιησού )
Ίκ ( IHCOTM) = ϊν { Ίησούν)
KC btvpioc ) = κς ([ Κύριος )
KT ( κτριοτ ) = κυ ([ Κυρίου )
KO) ( κτριω ) = κω ( Κυρίω )
KW ( KTpiOW ) = κν Ι{ Κύριον )
βκοτ ( «eoTOKOT ) = θκου ι[ Θεοτόκου )
«KOC ( eeoTOKoe ) = θκος < Θεοτόκος )
71
βκ«> ( eeoToicw ) = θκω ( Θεοτόκω )
eicow ( 06OTOK.OW ) = θκον ( Θεοτόκον )
βΚ.€ ( 0€OTOK€ ) = θκε ( Θεοτόκε )
ΙλΗΜ (ΙερονολλΗ«) = Ιλημ (Ιερουσαλήμ)
ΪΗλ (lcpa.H?J = Ιηλ (Ισραήλ)
1«υ (lo)*.M«HC) = Ιω (Ιωάννης)
ΜΗρ («HTHp) = μηρ (μήτηρ)
«pc («HTpOC) = μρς (μητρός)
«ρ» (UHTpi) = μρι (μητρί)
«pa. («HTep*.) = μρα (μητέρα)
«€p («HTep) = μερ (μήτερ)
«pec («HT€p€C) = μρες (μητέρες)
«pODW («HTepww) = μ ρ ω ν (μητέρων)
«p&.C («HTep».c) = μρας (μητέρας)
Wirp (π*.ΤΗρ) = πηρ (πατήρ)
npc (na.Tpoc) = πρς (πατρός)
πρι (π«.τρι) = πρι (πατρί)
npa. (na.T€pa.) = πρα (πατέρα
npec (na. Tepee) = πρες (πατέρες)
nep (πλτβρ) = περ (πάτερ)
nptow (na.T€poow) = πρων (πατέρων)
np&.c (na.T€pa.c) = πρας (πατέρας)
TTMÄ. (ΠΝ€Τ«&.) = πνα (πνεϋμα)
nwc (nw€T«a.Toc) = πνς (πνεύματος)
nm~ (nW€V«*.Tl) = πνι (πνεύματι)
untati (nW€TM*.T<|w) = πνων (πνευμάτων)
CTPOC : (CT*.Tpoc) = Στρος (Σταυρός)
Οτροτ (Οτ*.τροτ) = Σ τ ρου (Σταυρού)
Οτρο) (CTÄ.TP<*>) = Στρω (Σταυρω)
Crpö> Ι (Οτ*.ΤρθΜ) = Στρον (Σταυρόν)
Οτρ€ (Οτ*.Τρ€) = Στρε (Σταυρέ)
Οτροι (C"T*.TpOl) = Σ τ poi (Σταυροί)
Ο τ ρ ω κ (Cta-Tpem) = Σ τ ρ ω \' (Σταυρών)
C*rpoic (Ciaivpoic) = Στροις (Σταυροϊς)
CTpOTC (C"T*.TpOVc) = Στρους (Σταυρούς)
Te (Tioc) = Υς (Υιός)
Ύ^ (ΎίΟΤ) = Υυ (Υιού)
TiT (T/ow) = Υν (Yiòv)
Tre (Tiovc) = Υυς (Υιούς)
OCc" (DCptCTOc) = Χς (Χριστός)
3C^ (OCpicTor) = Χυ (Χριστού)
72
DSt*7 (OCpiCTw) = Χω (Χριστώ)
3CF (OCpiCTOM) = Χν (Χριστον)
οα (OCpicTe) = Χε" (Χριστέ)
ÖVNÖC (ovpa.ifoc) = οΰνος (ουρανός)
orno-r (orpa-Mov) =~οΰνοΰ (ουρανού)
ÜTW«T (ovp*.w«)) = οΰνω (ούρανώ)
δΠΪΟΝ (ovpArtow) = ουνον (ούρανον)
OTJÎ6 (ovpÄ-we) = ουνε (ουρανέ)
ΟΥΝΟΙ (οΤρΑ,ΝΟί) = οΰνοί (ουρανοί)
ovnwti (ovp&.we>N) = ουνων (ουρανών)
OVNOIC (οτρβ-woic) = ουνοις (ούρανοΐς)
OTNOTC (orp^NOTc) = οϋνοΰς (ουρανούς)
OVMIOC (ovp&.moc) = οΰνϊος (ουράνιος)
otwof (orpÄ-wiov) = οΰνΤο1Γ (ουρανίου)
orHtw (oTpÄ.m«j) = ούνϊώ (ούρανίω)
OVHÜMW lorp&MtwM) = ουνιων (ουρανίων)
orntöfc (o*rp&.moic) = ουνιοις (ούρανίοις)
OTWïoTc (ovpa.movc) = ου νιους (ουράνιους)
φΤλϊΝοο (φιλ*.κβρβ)ποο) = φιλάνος (φιλάνθρωπος)
φΓλλΗΟν (φιλ&.Νβρ«>πον) = φιλανου ( φ ι λ ά ν θ ρ ω π ο υ )
φΤλϊΰϊαΐ (φΐΑ.*.Νβρ«>ΠΜ)) = φΐλανω (φιλανθρώπω)
φϊ5ν».ΛΟ« (φΐλβ.««ρ«)ΠΟΜ) = φιλανον (φιλάνθρωπον)
φιλ&.Μ€ (φιλ&,Νβρωπε) = φιλάνε (φιλάνθρωπε)
φΤλλΑίλΟ (φΐλΑ.««ρβ)ΠίΑ.θ) = φιλανιας (φιλανθρωπίας)
φίΤνΪΝΗΟΐ (φιλλΝβρωπι&Ν) = φιλανιαν (φιλανθρωπίαν)
CHp (cWTHp) = σηρ (Σωτήρ)
"cpc (cWTHpoc) =^ρς (Σωτήρος)
cpî*. (cwTHpia.) = σρϊά (σωτηρία)
cpTSc (c«)THpia.c) = σριας (σωτηρίας)
Cpi&.M (ctt>THpia.w) = σριάν (σωτηρίαν)
cpi<» (cCOTHpitt») = σριω (σωτηρίω)
cpïoïr (cvoTHfton) = σριον (σωτήριον)
€M&.MHca.c (eN&.Nep«tmHca.c) = ένάνησας (ένανθρωπήσας)
enovmic (enovp&motc) = επουνιις (έπουρανίοις)
enorm». (εποτρλΝίλ.) = εποΰνΤα (επουράνια)
aürt*.woT (ema-peewov) = αιπανοΰ (άειπαρθένου)
κ", (KU) = κ, (και)
73

74
Κωδ. A
ΣΥΝ ΘΕΩ1
ΙΕΡΟΝ ΕΥΧΟΛΟΓΙΟΝ ΑΙ ΘΕΙΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΙ

ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ
2
ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΡΩΜΑΪΣΤΙ .
Α,Β,Δ,Θ. 1- ΕΥΧΗ ΕΤΟΙΜΑΣΙΑ! ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ.
*(φ.2ι.) *° Ιερεύς
Δέσποτα Κύριε καρδιογνώστα πάντων** ό άγιος
και εν άγίοις άναπαυόμενος ό μόνος **Πράξ. 2,2
άναμάρτητος" ** καί δυνάμενος άφιέναι αμαρτίας 4 **ΜΤ
σύ γινώσκεις 5 Δέσποτα το άνάξιον μου 0 και ' '
*/ φ 2 ν ) άνέτοιμον και άνίκανον προς την' σήν *άγίαν
λειτουργίαν ταύτην και ότι πρόσωπον ούκ 8 έχω
προσεγγίσαι και άνοίξαι το στόμα* μου ενώπιον
της αγίας σου δόξης, άλλα κατά το πλήθος των
οίκτιρμών σου ό Θεός ίλάσθητι 1 " μοι τ φ
11
άμαρτωλώ ** και δός μοι χάριν εύρεϊν και έλεος
έν ταύτη 1 τη ώρα και κατάπεμψόν μοι δύναμιν εξ **ΛΚ.18,13
*ί,η ir \ ύψους 1 3 του άρξασθαι και έτοιμάσαι καί έν
ευθυτητι επιτελεσαι την αγιαν *λατρειαν
ταύτην** είς όσμήν εύωδίας κατά την εύδοκίαν 1 6
τού θελήματος 1 7 σου .Ναι Δέσποτα συμπάρεσον 1 8 **Έφ.5,2
ήμίν συνέργησον καί ημάς εύλόγησον ι ν σύ γάρ
Ιλασμος^ τών αμαρτιών 2 1 ημών φωτισμός καί
I
Α,Β,Γ,Ζ,Η, = ΣΥΝ ΘΕΩ Δ,Θ = ΣΥΝ ΘΕΩΣ
Ε=ΟΥ ΛΓίΟΜ rt^(;o2\orforf.oYÄttcjopÄ JunfArrocB^cf?\ioc .ert m2\Ac m p u m e o
2
Άραβιστί δι' άλλης χειρός
3
Θ = εναμαρτητος
4
Θ - εμαρτιας
5
Α,Β, =γινώσκεις Δ=γινώσκεν θ = δινοκεις
6
Δ = μουν
7
Δ = τεν
8
Θ = προσώπου οκ
9
Θ = κα ενιξε το στουμα
10
Θ = ιλασθην
11
0 = αμαρτωλον
12
0 = έλος "ν ταυτι
13
0 = εξ ιψους
14
Α,Β = ευθυτι Δ = ευθυτη 0 = αυθυτι
15
0=λατριας
16
0 = όσνιν εύωδίας κα των ν εύτουκεαν
II
θ = θεληνατος
18
Α = συμπάρεσον Β,Δ = συμπαρεσο
19
θ = συμεργησον κε ηνας ευλογισον
20
έϊλασμοε
21
0 = αμαρτιον
75
δύναμις των ψυχών ημών και σύ την δόξα ν τιμήν
και προσκύνησιν άναπέμπομεν τω Πατρί και τω
É/φ 3ν ) Υίφ Κ ( χ ί τ Φ άγίω Πνεύματι νϋν και άεί και εις τους
αιώνας * τών αιώνων αμήν.
Α,Β,Δ,Θ. 2- ΕΥΧΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝΕΤΟΙΜΑΣΙΑΝ
Ο Ιερεύς
Σύ Κύριε κατέδειξας ήμίν τό μέγα 2 2 τούτο της
σωτηρίας μυστήριον σύ κατηξίωσας ημάς τους 2 3
ταπεινούς και αμαρτωλούς 2 4 και αναξίους
25 20
δούλους σου γενέσθαι λειτουργούς τού αγίου
θυσιαστηρίου σου σύ ΐκάνωσον ημάς εν τη
δυνάμει 27 τού Πνεύματος σου τού αγίου εις την
(Ψ·4Γ.) διακονίαν 2 8 ταύτην * ίνα άκατακρίτως στάντες
ενώπιον της αγίας δόξης 2 * σου** προσάγωμέν σοι **Έβο 13 15
θυσίαν 30 αίνέσεως και δόξης και μεγαλοπρέπειας 3 1
έν τω άγιαστηρίω σου Θεέ 32 δούς 3 3 την χάριν
πέμψας την σωτηρίαν σύ γαρ ει ό ενεργών τα πάντα
έν πασι.** Δός Κύριε και υπέρ τών ημετέρων **Α'Κορ.ΐ2,6
αμαρτημάτων και τών τού λαού 3 4 ** σου **ΤΕβρ.9/7
35
*(ω.4ν) άγνοημάτων δεκτήν * γενέσθαι την θυσίαν ημών
και εύπρόσδεκτον ενώπιον 3 6 σου κατά τήν δωρεάν
τού αγίου σου Πνεύματος έν Χριστώ Ιησού τω
Κυρίω ημών δι ου και μεθ 3 / ου σοι 38 ή δόξα τιμή
και τό κράτος σύν τώ παναγίω και άγαθώ 3 9 και
ζωοποιώ και όμοουσίω σου Πνεύματι νύν 4 0 και άεί
και εις τους αιώνας τών 4 1 αιώνων αμήν.
22
Θ = η μ η ν δο μαγα
23
Δ , Θ = τος
24
Θ = ταπνος κε αμαρτωλός
25
Θ = εναξνος τουλος
26
Θ=λιτοργος
27
Θ = ί κ ε ν ω σ ο ν ημάς έν δη τηνάμι
28
Δ = διακωναν Θ = διακωναν ταυτιν
29
Θ = ε ν ο π ι ο ν τη εγιας δόξας
30
Θ = θισιαν
31
Δ = μαγαλλοπρεπιας Θ = δόξας κε μαγαλοπρενπιας
32
Α,Β, = Θεέ Δ = Θεός
33
Θ = δος
34
Δ = λαούς
35
Θ = αγνυηματων
36
Θ = ανοπιον
37
Δ , Θ = μετ
38
Δ , Θ = σε
39
Δ,Θ = αγαθό
40
Δ = κενιν Θ = ν ι ν
41
Α = τους αιώνας τών αιώνων
Β = εω τών αιώνων
Δ = τους αιώνας τον αιώνον
Θ = ν ι ν κε ιλεσεω . των εωνων αμήν.
76
Α,Β,Δ,Θ. 3_ Ε γ χ Η ΤΗΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ
Ο Ιερεύς
(Ψ·5Γ.) Εύχαριστοΰμεν τω ευεργέτη4"1 και έλεήμονι 43 *
Θεώ τω Πατρί ** τού Κυρίου δε και Θεού και **ΤΕω Ι 3
Σωτήρος ημών 4 4 Ιησού Χριστού** ότι **Β'Κορ.ί,3.
45
έσκέπασεν έβοήθησεν έφύλαξεν άντελάβετο 4 0
και διήγαγεν ημάς μέχρι 47 της ώρας ταύτης.
Αυτόν ουν 4 0 παρακαλέσωμεν όπως φυλάσση 4 *
ημάς εν τη αγία ημέρα 5 " ταύτη 5 1 και έν πάσαις
ταΐς ήμέραις 5 Ζ της ζωής ημών έν πάση ειρήνη ό
Παντοκράτωρ Κύριος ό Θεός ημών.
*(φ.5ν.) * Ό Διάκονος
Προσεύξασθε .
Ό Ιερεύς
Δέσποτα Κύριε ό Θεός ** ό παντοκράτωρ Πατήρ **^ε?'}]\\'
r
Απ. 16,14.
τού Κυρίου δέ και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού
.5 *
Χριστού ** εύχαριστούμεν σοι Κύριε ό Θεός ημών **Έφ.ΐ,3.
κατά πάντα και διά πάντα και έν πάσιν ότι Β'Κορ.1,3
έσκέπασας 5 4 έβοήθησας έφύλαξας 5 5 άντελάβου
καλώς 5 0 καί είρηνικώς 5/ διήγαγες ημάς μέχρι τής 5 8
ώρας ταύτης παντοκράτωρ 5 * Κύριε ό Θεός ημών.
*(φ.6ι\) * Ο Διάκονος
TU>ß& .·
42
Ζ = ευχάριστουμεεν Θ = ευχαριτιομεν τω ευεργατι
43
Α,Β,Γ,Δ,Θ = ελεημωνι
44
Θ=ημον
45
Θ = ασκεπασεν
46
Θ = αντελαβετου
47
Ζ = μαχρι
48
Δ = ον Θ = αυτουν ον
49
Θ=φύλασσε
50
Ζ=ημαρα Θ = αγιαςμερα
51
Α ,Β ,Γ ,Θ = τ αυτή Δ = ταυτε
52
Α,Γ,Δ,Ζ,Η,Θ=ημεραις Β=ημέρας
53
Θ = ουχαριστουμεν
54
Α,Β,Ζ,Η = οτι εσκεπασας Δ = οδι εσκεπασες Θ = ασκεπασας
55
Θ = εβοηθισας αφολαξας
56
Θ = κάλος
51
Ζ - ιρηνηκως
58
Ζ , Η = τη 0 = τ ε ς
Ζ = πεντοκρατωρ Θ = παντοκρατορ
-rœfia aiwa- irre ψ+ ΗΛΙ na.it «Tecj^)€«aHT aa.pon wreejctoTe« efon n-reqepßoHeiit «ροκ itTeqöi mtt+ao neu ittTtußaitTe iweeova.ß « Τ Λ ^
HTOTOV e&pm excuft enr&T&ooit «CHOV muten trreepuTen iteunja*. eepeirôr «fioÄ. aew tô"·«"*'*· «Te «eqMVCTHpro« «eov».ß eTCM».ptuovT
entsco) €βολ «T€ nertnoßi·
77
Διό δεόμεθα61 και παρακαλοϋμεν σε

φιλάνθρωπε αγαθέ Κύριε όπως και την άγίαν 6ζ
σου ήμέραν ταύτην και πάσας τάς ημέρας
τής ω ζωής ημών δός 0 4 ήμίν Κύριε ό Θεός άνα-
μαρτήτως" διέλθεΐν06 μετά πάσης χαράς 0 '
υγείας ειρήνης σωτηρίας ευεργεσίας παντός 6 8
4/ s , αγιασμού και τού σού φόβου έπιτελείν. Πάντα
*(φ.6ν.) s ' a ' · ο w * ' '/υ
νγ
' δε φθονον πάντα φοβον * πάντα πειρασμον
πάσαν' 1 σατανικήν ένέργειαν και ανθρώπων
πονηρών" επιβουλή ν αισθητών και νοητών/ά
παράγαγε ò Θεός αφ ημών' 4 και άπό τού
λαού σου και άπό τού αγίου τόπου τούτου' 5 ό
Θεός τα καλά και τα συμφέροντα" ήμίν
έπιχορήγησον" τά έργα τών χειρών ημών
(φ./r.) εύλόγησον τήν ζωήν' 8 ημών * οίκονόμησον. Σύ
γάρ εδωκας ήμίν τήν έξουσίαν'* ** τού πατεΐν
επάνω οφεων και σκορπιών και έπί πάσαν τήν „,*ΛΚ 1 0 9
δύναμιν τού εχθρού και μή 8 υ είσενέγκης ημάς
εις πειρασμον άλλα ρύσαι81 ημάς άπό τού
πονηρού ** πάσας τάς ημέρας τής ζωής ημών
εν Χριστώ Ιησού τω Κυρίω ημών δι ου και ** Μ Τ 6 13
μεθ' ο ύ ή δ ό ξ α 8 / +
Α,Β,Δ,Θ. 4- ΕΥΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΘΕΣΕΩΣ
(μετάφραση) Παρακαλέσατε και ίκετεύσατε, όπως ò Θεός έλεήση ημάς, καν εΐη ευμενής ήμίν και
εισακούση ημάς και βοηθήση ήμίν, και άποδεχθή τ ά ς προσευχάς τών αγίων αύτου ύπερ τής άγαθότητος
πάντων ημών. καί καταστήση ημάς ικανούς μεταλαβείν του αγίου καί ευλογημένου μυστηρίου, καί
συγχώρηση τ ά ς αμαρτίας ημών.
61
Ζ,Η,Θ = δεομετα
62
Β,Ζ,Η,Θ = άγιας
53
Θ = τας
64
Α,Β,Γ,Ζ,Η,Θ = δως
6S
Α,Ζ,Η = αναμαρτηδως Θ = αναμαρτητος
66
Ζ , Η = δια
67
Θ = χέρας
68
Η,Θ = πεντος
69
Θ = φουφού
70
Θ = πιραονον πσατανηκιν
71
Α^επασαν
2
Α,Β = πονηρον Θ = πιονηρον
3
Θ = μωητον
Ζ = αφ ιμων
5
Θ = άπου τοΰ άγίο τουπου τοτου
76
Α = συμφέρον Β,Ζ,Η = συμφέροντα Θ = συνφεαροντα
77
Ζ = επιχορηγισον Θ = απιχορηισον
78
Θ = εύλογισον τιν ζωιν
9
Θ = ήσϊν τεν ιεξουσίαν
Β0
Ζ , Η = μι
S1
Θ = ρούσε
ί2
Β = και μεθ ου σοι η δόξα.... Ζ,Η = κ μεθ σι ί δόξα Θ = κ θε σι Ι δόξα
78
Ό Ιερεύς (μνστικώς) **ΙΩ.6,41.

*(φ.7ν.) Δέσποτα Κύριε Χριστέ * ό συναΐδιος 83 Υιός και **ΐΩ.ΐ]29.
Λόγος τού αχράντου Πατρός και Πνεύματος 8 4
αγίου. Ό άρτος ό έκ του 0 5 ουρανού καταβάς ** **ΙΩ.3,14-16.
και προθείς 8 0 σεαυτόν 8 ' άμνόν ** άμωμον υπέρ ΙΩ.6,50-51.
τής τού κόσμου 8 8 ζωής ** δεόμεθα και
8
παρακαλούμεν * σέ φιλάνθρωπε αγαθέ έπίφανον
Κύριε τό* υ πρόσωπον σου έπί τον*1 άρτον
τούτον και επί το ποτήριον τούτο ά προεθήκαμεν
εν ταύτη τη ιερατική * σου τραπεζη .
νΡ·° Γ ) Εύλόγησον* 5 άγίασον καί μεταποίησον^ αυτά
ίνα ò μέν ν/ άρτος ούτος γένηται είς τό άγιον σου
σώμα τό δέ ποτήριον τούτο το τίμιον σου αίμα
εις μετάληψιν* 8 και άντίληψιν ψυχών και
σωμάτων ημών εις άφεσιν αμαρτιών* 9 . Σ ύ ι υ υ
γαρ ει ό Θεός ημών 1 0 1 καί πρέπει σοι ι υ ζ ή δόξα
τιμή 1 0 3 και προσκύνησις σύν τώ άνάρχω σου
*(φ.8ν) Πατρί καί τώ παναγίω * καί άγαθώ 1 καί
ζωοποιώ και όμοουσίω σου Πνεύματι
νύνιυ5..:
Α,Β,Δ,Θ. 5- ΕΥΧΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΥΙΟΝ

**ΙΩ.1,18.
<~ <τ ,, ΙΩ.3,16-18.
Ο Ιερεύς **m.i,l.
Δέσποτα Κύριε Ιησού Χριστέ ό μονογενής Α ΐω.5,7.
Υιός 1 " 0 ** καί Λόγος τού Πατρός ** ό πάντα ΑΠ. 19,13.
δεσμόν των αμαρτιών ήμών ι υ / τώ σω πάθει
83
Θ = Δέσπουτα Κύριε Ιησού Χριστέ ό σιναιδιος
84
Α,Β,Δ,Θ = πνεύμα
85
Θ = το
86
Θ = προυθις
87
Θ = σεευτον
88
Θ = το κόσμο
89
Θ = δεουμεθα και παρακελομεν
90
Θ = ετου
91
Θ = τουν
92
Θ = αν
93
Θ = τι ιερατικέ
94
Θ = τραπαζη
95
Θ = ευλογισον
96
Θ = νεταπιισον
97
Θ=νεν
98
Θ = ματαληψιν
go -_ „ ,
Θ = η ς αφασιν αμαρτιον
100
Θ = σου
101
Θ = ημον
102
Θ-σε
103
Θ=τιμιν
104
Θ = πανάγιο κε αγαθό
105
Θ = νιν κα ις τών
106
Θ = Χρίστου ό μονογενις ου
107
Θ = τον αμαρτιον ήμον
79
1 8
διαρρήξας " ό έμφυσήσας εις τα πρόσωπα τών **ΙΩ.20,22-23.
αγίων σου μαθητών 10 * ** και αποστόλων και ΜΤ.16,19.
*(φ.9τ ) ειπών λάβετε πνεύμα άγιον * άν τίνων άφήτε τ ας •> •
αμαρτίας άφίενται αύτοίς 1 1 " άν τίνων κρατήτε
κεκράτηνται 1 1 1 σύ ουν Δέσποτα Κύριε ό Θεός
ημών δια τών αγίων σου αποστόλων 1 1 2
113
χαρισάμενος τοις κατά καιρόν ίερουργοΰσιν
εν τη αγία σου εκκλησία 1 1 4 επί της γής άφιέναι
αμαρτίας και δεσμεύειν και λύειν 115 πάντα
δεσμόν 1 1 6 αμαρτίας διό δεόμεθα και
*(φ.9ν.) παρακαλοϋμεν ' σε * φιλάνθρωπε αγαθέ 1 1 8
11
Κύριε έπί τοις 1 1 * δούλοις σου πατράσι μου και

άδελφοίς 1 ζ υ και τη έμή ι ζ 1 πενία τοις
παρεστηκοσιν ενώπιον της άγιας σου δόξης
έπιχορήγησον ήμΐν τα σα 1 2 4 ελέη την σήν
βοήθειαν 1 " τοις σε προσκυνοϋσιν 1 ^ διάρρηξον
αυτόν τον δεσμόν τών αμαρτιών 1 2 7 ημών και ει
τι ήμάρτομεν άναμάρτητε εϊτε εν λόγω ή έν
*(φ10τ) έργω 1 2 8 ή έλαλήσαμεν ή έπάρξαμεν 1 2 * άπό
μικροψυχίας 1 : ΐ υ σύ ό επισταμένος την
131 132
άνθρωπίνην ημών άσθένειαν σύ ως αγαθός
και φιλάνθρωπος Θεός χάρισαι ήμίν την άφεσιν
τών αμαρτιών ημών. Εύλόγησον 1 3 3 άγίασον
s
Α,Β,Δ = διαρρηξας
09
Θ = μαθητον
10
Θ = ευτις
11
Δ = κεκρατινται Θ = κρατιτε κεκρατιντεν
12
Θ = εποστολον
13
Θ = κετα
14
Θ = εκκλισια
15
Δ=λιν(λειν)
16
Δ = δεμον
17
Θ = δεόμετα και παρακαλομεν
18
Δ = αγαθά
19
Θ = δις
20
Θ = μο κε εδελφις
21
Α,Β,Δ = εμι
22
Θ = παραστηκοσιν
23
Θ = δοξις
24
Θ = σε
25
Θ = βοιθιαν
26
Θ = σα προσκυνοσι
27
Θ = αμαρτιον
28
Θ = ήμάρτουμεν άναμάρτιτη εϊτε έν λωγφ ή έν αργώ
29
Β , Δ = ι επραξαμεν Θ = η π ρ α ξ α μ ε ν
30
Θ = έπου μικρού ψυχιας
31
Α,Β = ανθροπινην Δ = ανθροπιναν
32
ημ
33
Θ = ευλογισον
34
Θ = αλευθεροσον
35
Δ = καταυθυνον
36
Θ = του εγαθον
37
Θ=ημον
38
Θ = νεκ («».κ =σοι)
80
134
έλευθέρωσον εμπλησον ημάς τού σου φόβου
135
καί κατεύθυνον εις το αγαθόν 1 3 6 σου θέλημα.
Συ γαρ ει ό Θεός ήμών 1 3 / και πρέπει σοι 1 3 0 ή
δόξα τιμή
Α,Β,Δ,Θ. 6- ΕΥΧΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΛΕΓΟΜΕΝΗ ΤΩΝ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΩΝ ΚΛΙΝΟΜΕΝΩΝ
*(φ.10ν) * Οί δοϋλοι σου οι ύπηρέται εν τή ήμερα

ταύτη 1 3 ν ό πρεσβύτερος και ό διάκονος και ό
κλήρος 1 4 υ καί πάς ό λαός και έμή πτώχεια
ελευθερωμένοι έσονται 141 εκ τού 1 4 Ζ στόματος
της αγίας Τριάδος 1 4 3 του Πατρός καί του Υίοϋ
καί τοϋ αγίου Πνεύματος καί έκ του στόματος
τής άγιας και μονής καθολικής και
146
(φ.ΙΐΓ.) αποστολικής ορθοδόξου * εκκλησίας έκ των
' 14/ - e t 148 s / Λ 14y
στομάτων των άγιων αποστολών
δώδεκα καί έκ του στόματος του
150 151
θεορρήμονος Μάρκου του αποστόλου καί
εύαγγελιστού και μάρτυρος και έκ του
στόματος 1 " τού αγίου πατρός ημών μεγάλου 1 5 3
ορθοδόξου καί θεοφόρου Διοσκούρου και τού
αγίου πατρός ημών πνευματοφόρου Σεβήρου τού
*(φ.11ν) πατριάρχου 1 5 4 'Αντιοχείας * καί τού αγίου
Ιωάννου τού Χρυσοστόμου 155 καί τού αγίου
Κυρίλλου 156 καί τού αγίου Βασιλείου καί τού
αγίου Γρηγορίου 157 καί έκ τών στομάτων
τριακοσίων δέκα και οκτώ συνηθροισμένων έν
Νικαία 1 5 0 καί τών έν Κωνσταντινουπόλει
εκατόν 1 5 y πεντήκοντα καί τών έν Έφέσω
διακοσίων καί έκ τού στόματος τού
39
Θ = οι υπερετη υ μέρα τότε
40
Θ = ό κλυρος
41
Θ=εσωτε
42
Θ = το
43
Θ = τριατος
44 /-ν
Θ - μοννς
45
Δ = κεθοληκης
46
Θ = εποστοληκης ορθόδοξο
41
Θ = στοματον
48
Δ = τ ο ν αγιον Θ = των αγιον
49
50
Θ = αποστολον
Α,β,Δ,Θ = θεορημονος
51
Θ = Μάρκο το εποστολου
52
Θ = το στουματος
53
Θ = μαγαλου
54
Θ = πατριαρχο
55
Θ = το άγίο Ιωάννου του Χρισοστόμου
56
Δ = Κιριλλου
57
Θ = άγιο Γριγοριου
58
Θ = στομάτον τριακουσίων δεακε κε όκτο σινθρισμένων έν Ννκαε
59
Θ = Κωνστεντινουπουλι έκετον
81
160 161
>.12r.) θεοτιμήτου * πατρός ημών άββα (ΔΔ) πάπα
και πατριάρχου 1 0 ^ της μεγαλουπόλεως
ιω
Αλεξανδρείας και εκ τ ο ύ στόματος μου του
ελαχίστου 1 0 4 . ότι εύλογημένον καί εστί 1 0 5 τ ό 1 0 6
ύπερένδοξον άγιον όνομα 1 0 ' σου του Πατρός
και τού Υιού καί τοϋ αγίου 1 0 8 Πνεύματος τής
αγίας Τριάδος και ομοουσίου ν ύ ν ι ω
Β,Δ,Θ. 7-ΕΥΧΗ ΘΥΜΙΑΜΑ ΤΟΣ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ

ϊ>.12ν.) **Ιερ.32,18.
Ό Θεός ò μέγας ** ό αιώνιος ό άναρχος καί * Λευ. 10,17.
ατελεύτητος 1 7 1 ό μέγας τη βουλή 17Ζ και
173
δυνατός έν τοις εργοις ** ό πανταχού 1 7 4 **ΐερ.32,19.
παρών και τοις πάσι παριστάμενος
175
συμπάρεσον ήμίν κατά την ώραν ταύτην και
γενού έν μέσω πάντων ημών άγνισον ημών 1 7 6
τάς καρδίας άγίασον ημών 1 7 7 τάς ψυχάς 1 7 8
καθάρισον ημάς άπό παντός αμαρτήματος
^φ.13Γ.) εκουσίου τε καί ακουσίου 1 η * καί δός ήμΐν 18υ
προσφέρειν ενώπιον σου τάς λογικάς λατρείας
** θυσίαν αίνέσεως. **Εβρ.ΐ3,ΐ5.
Ό Διάκονος
Προσεύξασθε υπέρ τής θυσίας 1 0 1 ...
Ό Ίερευς
θυμίαμα πνευματικόν ** είσερχόμενον εις τό **Εβρ.6,ΐ9.
έσώτερον1*" τού καταπετάσματος εις τά άγια 1 0 3
τών αγίων 1 8 4 δεόμεθά 1 8 5 σου πάτερ άγιε
60
Θ = το μαθεοτιμητου
61
Α,Β = του πατρός Δ = το πατρός
62
Θ = πετριαρχο
63
Δ , Θ = το
64
Δ = ε λ ε χ ι σ τ ο ς Θ = ελεχιστου
65
Δ = um
66
Δ , Θ = του
67
Θ = όνου μα
68
Θ = αγιο
fig ^.^
Θ=ννν και
70
Δ = ο μαγας
' ' Δ = ατιλευτητος Θ = ετελευτητος
72
Δ = ο μαγας τε βουλή
73
Θ = δινατος
74
Θ = πανταχο
75
Θ = συμπαρασο
7δ
Θ=ημον
77
Θ = ημον
78
Θ = ψυχής
79
Θ = εκ όσιο τε κε ακοσιο
80
Θ = ιμιν
81
Προσεύξασθε ύπερ τής θυσίας ημών καί προσφερόντων
82
Θ = του εσωουτερων
83
Θ=εγια
84
Θ = αγιον
82
μνήσθητι Κύριε τής ειρήνης 1 8 0 της αγίας μόνης
καθολικής 1 8 ' και αποστολικής σου
108
εκκλησίας .
Ό Διάκονος
Προσεύξασθε υπέρ τής ειρήνης 18 * ....
Ο Ιερεύς
(φ.13ν.) τής άπό περάτων τής οικουμένης μέχρι των *
περάτων 1 *" αυτής. Μνήσθητι Κύριε τού
* / ivi λ ρ t s r îvz
αγιωτατου και μακάριου τούτου αρχιερεως
ημών άββά δείνος πάπα και πατριάρχου τής
μεγαλουπόλεως Αλεξανδρείας 15 " .
Ό Διάκονος
Προσεύξασθε υπέρ του άρχιερέως 1 * 4 ...
Ό 'Ιερεύς
Συντηρών συντήρησον1*5 ήμίν αυτόν ετεσι
πολλοίς και χρόνοις είρηνικοϊς 1 * 0 . Μνήσθητι
Κύριε τής αγίας εκκλησίας ταύτης και των 1 *'
συνελεύσεων ημών τάς 1 * 8 έπισυναγωγάς ημών1**
Κύριε εύλόγησον ζ υ υ .
Ό Διάκονος
Προσεύξασθε υπέρ τής ά γ ί α ς ζ υ ι . . . .
Ό Ιερεύς
Δός ήμίν αύτάς ό Θεός
Δ,Θ = δεομετα
Δ=ηρηνης Θ=ιρινης
Θ = κεθολικης
Θ = εκκλισιας
τό Διακονικόν μόνο στο Α (Προσεύξασθε υπέρ τής ειρήνης189 τής αγίας μόνης καθολικής και
:οστολνκής ορθοδόξου τού Θεού εκκλησίας.)
Θ = περατον
Θ = αγιοτάτου
Δ = αρχηερεως Θ = αρχηερεευς
Θ - πετριαριχου της μαγαλουπολεος αλεξαντριας
Προσεύξασθε υπέρ τού άρχιερέως ημών πάπα Άββά (ΔΔ), πάπα και πατριάρχου και αρχιεπισκόπου
ς μεγαλουπόλεος Αλεξανδρείας και των ορθοδόξων επισκόπων.
Θ = σιντηρισον
Θ = εύτόν ετεσι πολίς κε χρουνις ίρινικις
Δ,Θ = τον
Θ = τες
Θ = υμον
Α,Β,Δ Κύριε ευλογησον Θ=Κύριε
Προσεύξασθε υπέρ τής αγίας εκκλησίας ταύτης και των συνελεύσεων ημών.
83
Α ΒΔ Θ 8-ΕΥΧΗ ΛΕΓΟΜΕΝΗ ΜΥΣΤΙΚΩΣ ΜΕΤΑ ΤΟΝ

ΑΠΟΣΤΟΛΟΝ
*(φ 14r)
* Ό Θεός ό τους 1 ουρανούς έκτείνας ζ ** κ α ι την **Ζαχ.ΐ2,ι.
γήν θεμελιώσας κ α ι την άβυσσον 3 κλείσας κ α ι
τήν θ ά λ α σ σ α ν χαλινώσας κ α ι 4 τον άνθρωπον
π λ ά σ α ς κ α τ ιδίαν εικόνα ** και κ α θ ' όμοίωσιν **Γεν ι 6
ήλιος φωτίζων τους 5 υπό τοϋ σκότους 0 της Γεν. ι" ,27!
αμαρτίας συνεχόμενους δεόμεθα και
7
παρακαλούμεν σε φιλάνθρωπε αγαθέ και
*(φ.14ν.) κ α θ ώ ς ή κ ο ύ σ α μ ε ν 8 του θεοκηρύττου * Παύλου*
τοϋ αποστόλου ούτω παραμένομεν και τ ω ν
καθολικών 1 " νοημάτων άπωσόμεθα.
Χάριτι κ α ι οίκτιρμοΐς και φιλανθρωπία σου τού
Σωτήρος ημών Θεού τοϋ Π α τ ρ ό ς κ α ι τοϋ 1 1 Υίού κ α ι
του αγίουu Πνεύματος νύν 1 3
Α,Β,Δ,Θ. 9- ΕΥΧΗ ΛΕΓΟΜΕΝΗ ΜΥΣΤΙΚΩΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ

ΚΑΘΟΛΙΚΗΝ
Ό Θεός ό ζών εις τον αίώνα 1 4 καί βασιλεύων εις

x( 1<5 . τους 1 5 αιώνας ** ό καρπός πάντων τών **Ψαλ.ΐ5,ΐ8.
^' ' δικαίων 1 0 ή ρίζα ή 1 7 * ανεξερεύνητος φώς τό έκ Ψαλ.145,10.
τοϋ φ ω τ ό ς 1 8 . Πρόσδεξαι ημών τάς εύχάς τάς
φωτεινάς 1 * και έλευθέρωσον ημάς έκ της
δουλείας τοϋ έχθρού ζ υ δικαίωσον έν τη
χρηστότητα 1 σου ως ΚορνήλιονΖΖ τοίς Ζ
' Θ = τος
2
Α,Β,Δ = εκτειμας
3
Α = αβυσσουν
4
Δ = κα
5
Θ = τος
6
Δ = ύπου σκότους Θ — υπο το σκότος
Θ = δεουμεθε κα παρακ « παραλ. λουμεν σέ φιλ » άνθρωπε
8
Δ = νκουσαμεν θ=ηκοσαμεν
9
Θ = θεουκηρτου Παύλο
10
Α,Β = καί τών κατολικών Δ = κα τον κατολκών Θ = και τον κατολικών
Π
Θ = το
12
Θ = άγιο
13
Θ=νιν κε ί κα τις..
14
Α,Β,Δ = εωνας Θ = των εωνας
15
Θ = τος
16
Δ = δικεον Θ = τον δικεον
17
Α = ϊ Β,Δ,Θ = ί
18
Θ = παραλ. φως το έκ του
19
Α,Β,Δ,Θ = φωτιμας
20
Θ = δόλιας εχθρού
21
Θ = χρηστοτετι
22
Θ = Κορνιλιον
23
Δ = τι
84
24
πράξεσι τών αγίων" σου αποστόλων
26
μαρτυρόμενον ** καί κατίσχυσον ημών τον **Πραξ.ΐ0.
-ιι e. , « «as Πραξ.ΙΙ.
y
νουν και την διανοιαν ινα μιμηται ^
„. . γενώμεθα^ τής 3 υ * χρηστότητας 3 1 σου συ γαρ ει
ν
^' '' ό πάντων τών αιωνίων αγαθών 3 2 ταμίας δοτήρ
τε και Κύριος Χριστέ ό Θεός ημών φιλάνθρωπος
ει προσκυνητός 3 3 και δεδοξασμένος και πρέπει
σοι ή δόξα τιμή 3 4 και το κράτος συν τω
άνάρχω 3 5 σου Πατρί και τω άγίω 3 0 σου
Πνεύματι νϋν 3 / ....
Α,Β,Δ,Θ. 10-ΕΥΧΗ ΘΥΜΙΑΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΡΑΞΕΩΣ

ΛΕΓΟΜΕΝΗ ΜΥΣΤΙΚΩΣ
Ό Ιερεύς
Ό Θεός προσδεξάμενος Αβραάμ τάς
(φ.16τ.) όλοκαυτώσεις και άντιδεδωκώς αύτώ Ισαάκ *
του υιού αύτοΰ πρόβατον ** εις
όλοκάρπωσιν 3 * αυτός ούν 4 " Κύριε δέχου 4 1 και
ύφ ημών τών αμαρτωλών 4 2 τά ολοκαυτώματα
του θυμιάματος 4 3 τούτου. Άντικατάπεμψον
ημιν τα ελέη σου τα πλούσια και ποιησον
ημάς καθαρούς 4 0 άπό 4 / πάσης δυσωδίας τών
αμαρτιών 4 8 καί καταξίωσον ημάς λατρεύειν** **ΛΚ.Ι,75.
(φ. Ιόν.) σ ο ι £ ν 5σιότητι καί δικαιοσύνη 4 * * ενώπιον 5 0
σου πάσας τάς ημέρας της ζωής ημών και
24
Θ = πραξασι
25
Θ = αγνον
26
Θ = μαρτιρομενον
27
Θ = η μ ο ν τον νον
Θ = μιμητή
29
Α,Β,Δ =γενωμετα
30
Δ , Θ = τη
31
Θ = χρηστοτετος
32
Δ = αγαθόν Θ = εγαθων
33
Λ,Β = προσκυνητου Δ = προσκυνητο Θ = προσκυνιτου
34
Θ = τουξα τημα
35
Θ = εναρχω
36
Θ = του πεναγιο
37
Θ = ν ι ν κα ν κε
38
Θ = προυβατον
39
Θ = ουλοκαρπουσιν
40
Δ , Θ = ον
41
Θ = δεχο
42
Δ = αμαρτωλον
43
Θ = θιμιαματος
44
Θ = αντικατανεμψον ιμιν
45
Θ = 1"λοσια
46
Α,Β,Δ,® = καθαρός
47
Θ = έπου
48
Α,Β,Δ,Θ = των αμαρταδων
49
Θ = τικεοσυνι
50,
Θ = εμωπιον
85
Μ 5Ζ
δεόμεθα σου πάτερ άγιε μνήσθητι" Κύριε
54
της ειρήνης .
Α,Β,Δ. 11-ΕΥΧΗ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΟΝ ΚΕΙΜΕΝΟΝ
Ό Ιερεύς
Δέσποτα Κύριε Ιησού Χριστέ ό έξαποστείλας
55
τους αγίους σου μαθητάς και αποστόλους έν
56 5/
ολω τω κόσμω κηρύξαι και διδάξαι τό
*((p.l7r.) εύαγγέλιον της βασιλείας σου και μαθητεύειν *
πάντα τά έθνη ** είς την έπίγνωσιν σου διό **ΜΤ.24,14.
δεόμεθα και παρακαλούμεν σέ φιλάνθρωπε ΜΤ.26,13
αγαθέ Κύριε διάνοιξον τα ώτα των καρδίων ΜΤ.28,19-20
ημών είς την 5 8 άκρόασιν των αγίων σου ΜΚ în'?n
ευαγγελίων. πΡαξ.ι,8.
Ό Διάκονος
Προσεύξασθε υπέρ τού Αγίου5'' ...
Ό Ιερεύς
διάνοιξον 6 0 και 0 1 τα αισθητήρια των ψυχών
*(φ.17ν) ημών και καταξίωσον ημάς γενέσθαι μη μόνον
άκροατάς άλλα και ποιητάς τών θείων σου 6Ζ *
κ
προσταγμάτων ** ευδοκία τού Θεού και Πατρός ' ' '
** μεθ ου εύλογητός ει και δεδοξασμένος 6 3 σύν **Α' Tm.2 3-4.
τω παναγιω και αγαθω και ζωοποιω και ΜΤ. 11,25-26.
όμοουσίω 65 σου Πνεύματι νύν 6 6 ....
Α,Β,Δ,Ε,Ζ,Η, 12- ΕΥΧΗ ΑΛΛΗ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ ΚΑ ΤΑ ΤΟ

0. ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΟΝ ΤΥΠΙΚΟΝ
Ό Ιερεύς
Δέσποτα Κύριε Ιησού Χριστέ 6 ' ό Θεός ημών ό
τοις 6 8 άγίοις σου μαθηταΐς 6 * και ιερείς /υ σου
51
Δ = δεουμεθα Θ=τεομεθα
52
Θ = άγια
53
Δ = μθητι (μ«νησ»θητι)
54
0=ηρινης
55 Α,Β = τους αγίου σου μαθητής Δ = τους αγίου σου μαθητάς
56 Δ = ουλω τω κόσμος
57
Δ-του
58
Α,Β,Δ = τιν
59
Προσεύξασθε υπέρ τού 'Αγίου Ευαγγελίου.
60
Δ = διανιξ
61
Δ = κα
62
Δ - τον θι σου
63
Α,Β,Δ = δηδοξασμενος
64
Δ = κ, αγαθεο
65
Δ = κ, ομοουσίου
66
Β,Δ=νυν κε αϊ κε ις τους εωνας των...
67
Ε,θ = Χρίστου
68
Ζ = οτι
86
II
άποστόλοις ειπών ** οτι πολλοί προφήται **ΜΤ.13,17.
ΜΤ.13,16.
*(<p.l8r.) και δίκαιοι έπεθύμησαν είδεΐν ά βλέπετε * και
ούκ εΐδον και ακούσια,/4' ακουετε./s και ουκ
76
ήκουσαν υμών δε μακάριοι, οί οφθαλμοί " ότι
8 /ν 8υ
βλέπουσι' και τα ώτα ύμών οτι ακούει και
81
καταξιωθώμεν άρτι του άκούσαι και ποιήσαι
8Ζ
τα άγια σου ευαγγέλια ταίς λιταΐς των ίερέων
σου.
Ό Διάκονος
83
Προσεύξασθε υπέρ του αγίου
Ο Ιερεύς
84 85
Μνημόνευσον ούν Δέσποτα και νύν
πάντων 8 6 τών έντειλαμένων ήμίν 8/ τοις άναξίοις
*(φ.18ν.) .88
του μνημονεϋειν" * αυτών"' εις τάς δεήσεις
ημετέρας*" και τάς αιτήσεις άς άναβιβάζομεν
σοι Κύριε ό Θεός ημών τους* 1
νζ
προτετελευτηκότας άνάπαυσον αυτούς τους* 3
69
Α,Β,Γ.Δ,Ε,Ζ,Η,Θ : : μαθητής
70
Ε=ιαρνς
71
Ζ,Η = τ\μων
72
Ε,Θ = προφήτη
73
Ε , Θ = δικε Ζ,Η = δικεε
74
Θ = εκοσια
75
Δ = ακουτιτε
76
Ε , Θ = η κ ο σ α ν ημών ,,Η = ηκουσαν ημών
77
Ε = ο φθελμι
78
Δ = βλεγουσι Θ = βλεγιοσι Ε , Ζ , Η = βλεγιουσι
79
Ε , Η = ημων
80
0 = ημών ουδι
81
Α,Β.Γ,Δ,Ε,Ζ,Η,Θ = καταξιωθιημεν
82
Γ,Δ,Ε>Ζ,Η = των υερων Θ = τον υερων
83
Ζ,Η = Προσεύξασθε υπέρ του 'Αγίου Ευαγγελίου.
84
Θ = Μνημωνευσον
85 ο ν
Δ,Ε.Θ =
86
0 = ν ι ν παντον Ε = νυν πάντων
87
Θ=νμιν
88
Θ = μνιμονευιν
89
Θ = αυτόν
90
Ε=ημεταρας
91
Ε = τος
92
Δ = προτετελευτηκοστας Θ = προυτετελευτηκοτας
93
Θ = αυτός τος Ζ , Η = παραλ. τους κάμνοντας ερρωσον αυτούς
94
Α,Β»Γ = συ γαρ ει ζωή Δ = σύ γαρ ζωή
95
Ζ = ελπι
96
Ε,Θ=ιεσις
97
Θ = εναστασις
98
Ε , Θ = τιν
99
Δ , Ε , Ζ , Η = τημην Θ = τιμιν
100
Θ = προσκυνισιν
101
Δ,Ε,Θ = του Ζ,Η = το
1Ο2
0 = πεναγιο
103
Ε = ομοσιω Ζ = ομοουσιως Θ = ομουουσιω
104
Β,Δ = νυν κε αι κε ις τους.. = νιν κι... Ζ,Η =νιν κ αι κ ις τ Θ = ν ι ν καε...
87
κάμνοντας ερρωσον αυτούς συ γαρ ει ζωή 5 ' 4
ημών πάντων και σωτηρία ημών πάντων και
*ίω 19Γ) έλπίς* 5 ημών πάντων και ϊασις* 0 ημών πάντων
και άνάστασις ν / οικία πάντων ημών * και σοί
την* 8 δόξαν τιμήν** και προσκύνησιν ι υ υ
άναπέμπομεν συν τω άνάρχω σου Πατρί και
τ ώ ι υ ι παναγίω ι υ / και άγαθώ και ζωοποιώ και
όμοουσίω 1 " 3 σου Πνεύματι νύν ι υ 4
Α,Β,Δ. 13-ΕΥΧΗ ΜΕΤΑ ΤΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ (ΣΥΝΑΠΤΗ)
Ό Ιερεύς
Και πάλιν παρακαλέσωμεν τον παντοκράτορα
και ελεήμονα Θεόν τόν Πατέρα του Κυρίου δε
και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χρίστου διΤ
*(φ.19ν.) ο υ δεόμεθα 1 " 5 και παρακαλοΰμεν σε *
φιλάνθρωπε αγαθέ Κύριε
Τους νοσούντας τού λαού 1 " 6 σου Κύριε,
έπισκεψάμενος έν έλέει και οίκτιρμοίς ϊασε. ** **Ψαλ.ΐ02,4.
Τους άποδημήσαντας ημών αδελφούς ή
μέλλοντας άποδημείν έν παντί τόπω
κατευόδωσον.
Τους καρπούς της γης Κύριε εύλόγησον ι υ /
αύξησον τελεσφόρησον σώους και αβλαβείς
αυτούς διαφύλαξον.
*((p.20r ) Τά ποτάμια ύδατα * άνάγαγε 1 " 8 έπί το
μετρον αυτών κατά τήν σήν χρηστότητα
Τους αγαθούς ύετούς κατάπεμψον επί τους
χρήζοντας 1 1 0 και έπίδεομένους τόπους 1 1 1 τους
πιστούς Βασιλείς ημών ** ούς προώρισας Τψ.2,1-2.
βασιλεύειν έπί της γης έν ειρήνη καί
112
γαληνότατη νίκη διαφύλαξον.
*(φ.20ν.) Τάς ψυχάς τών δούλων σου τών *
προκεκοιμημένων έν 1 1 3 πίστει Χριστού Πατέρων
ημών καί αδελφών άνάπαυσον.
Τάς 1 1 4 θυσίας ** τάς προσφοράς τά **ΜΤ.5,12.
ευχαριστήρια τών δούλων σου πρόσδεξαι. ΜΤ. 10,42.
Τους δούλους σου τους κατηχουμένους έλέησον
αυτούς βεβαίωσον τη εις σε πίστει 1 1 5 τά
05
Δ = διοδεομεθα
06
Δ = του λαούς σου σου κύρνε
07
Δ=ευλογισον
08
Δ = αναγγε
09
Α,Β,Δ = χρηστότητα
10
Δ = χρηζωντας
11
Δ = τουπος
12
Α,Β,Δ =γαλημοτατη
13
Δ = μ ( = αντι, εν)
14
Δ = ταυ
15
' Δ = πιστέ
88
116
έγκαταλείμματα είδωλολατρείας έκρίζωσον άπο
των διανοιών αυτών * τον δε νόμον σου και τον
*(<ρ 21Γ ) φόβον σου τας έντολας σου την άλήθειαν σου τα
117
εντάλματα σου τα διαβήματα σου τα άγια
κατάθου εν ταίς καρδίαις αυτών δος αύτοϊς
118
έπιγνώναι περί ων κατηχήθησαν λόγων ** την **ΛΚ.1,4.
11
άσφάλειαν έν καιρώ * εύθέτω καιρώ δε έπιτηδείω
καταξίωσον αυτούς του λουτρού ** της ** Τ ί τ 3 5
παλιγγενεσίας * της αφέσεως τών αμαρτιών ** και **Πραξ.2,38.
1ζυ
*(φ.21ν.) χοΰ ένδύματος της αφθαρσίας ναόν του αγίου Πραξ.22,16.
σου Πνεύματος ** κατασκευάζων αυτούς δια του
ρ
Μονογενούς σου Υιού δι ου και μεθ ου σοι ή δόξα °, :.' . /„
, , , , , , , Λ _ , Α Κορ.6,19.
τιμη και το κράτος συν τω παναγιω και αγαθω και
ζωοποιώ και όμοουσίω σου Πνεύματι νύν....
Σ Υ Ν Θ Ε Ω
*(φ.22Γ.) *
ΑΓΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
ΡΩΜΑΪΣΤΙ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ.
Α,Β,Δ- 14-ΕΥΧΗ ΚΑΤΑΠΕΤΑΣΜΑΤΟΣ
Ο Ιερεύς (μυστικώς) **Αΐω.4,9-ΐι.

Ό Θεός ò δια πολλήν και άφατόν σου ΙΩ.3,16-17.
φιλανθρωπίαν έξαποστείλας τον μονογενή σου Εφ.2,4-5.
Yiòv εις τον κόσμον ** ίνα το πεπλανημένον 1 '" Ρωμ.5,8.
*i.n-y>*,\ έπιστρέψη 1ΖΖ πρόβατον ** μή αποστραφής ημάς **ΛΚ π
ν
' τους αμαρτωλούς εγχειρουντας * σοι τήν ΜΤ. 18,12-14.
φοβεράν ταύτην και άναίμακτον θυσίαν ού γάρ Α ' Πετ.2,25.
επί τη δικαιοσύνη 1 " ημών πεποιθότες έσμέν
αλλ' èniUb τώ έλέει σου ** τώ άγαθώ δι ού τό „ „
« - ' - ιϊι . / > **Δαν.9,18.
γένος ημών περιποιειν ικετευομεν και
1Ζ8
^(φ.23τ ) παρακαλούμεν τήν σήν άγαθότητα και
προσπιπτομεν σοι ινα μή γενηται εις κατακριμα
1
τω λαώ σου το * οίκονομηθέν ^ ήμΐν τούτο
προς σωτηρίαν μυστήριον ** άλλ' εις **Α'Κορ.11,26-29.
16
Α,Δ = μεγκαταλιμμα Β= μεγκαταλνμα
Π
Α,Β = 'νταλματο Δ = ν τ α λ μ α τ ο ς
18
Δ = κατηχαθησαν
19
Δ = κιρω
20
Δ = ενδινατους
21
Α,Β>Δ = πεπλανημε
22
Α,Β = επαναστρεψη Δ = επεναστρεψη
23
Δ = του
24
Α,Β=σε Δ = σι
25
Α,Β = τες δικεοσυνες Δ = τις δικεοσυηνης
26
Α,Β = αλλΤ επι Δαλλα πι
27
ΡΟ= μετά περιποιεί προστ. και νϋν ϊκετεύομεν
Δ = αγαθωτητα
29
Δ=ικονομηθην
89
έξάλειψιν αμαρτιών ** εις άνανέωσιν ψυχών και **ΜΤ.26,26-28
σωμάτων εις εύαρέστησιν σήν του Θεού και
130 **ΑΠ.4,9-11.
Πατρός ** και του Μονογενούς σου Υιού και Α'Τίμ.1,17.
αγαθού καί ζωοποιού 1 3 1 και ομοουσίου
Πνεύματος νύν και άεί καί εις
Α,Β,Δ,Ε,Ζ,Η, 15- ΕΥΧΗ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ

Θ. Ο Ιερεύς
*(<ρ.23ν.) Καί πάλιν παρακαλέσωμεν τον * Παντοκράτορα 1 3 2 **Γεν.17,1.
** καί ελεήμονα 133 Θεον τον 1 3 4 Πατέρα τού Κυρίου ΑΠ. 16,14.
και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού ** δι **Β'Κορ.1,3.
ου δεόμεθα καί παρακαλούμεν σε φιλάνθρωπε
13α 13ν **Πράξ.9,31.
άγαθέ Κύριε μνήσθητι Κύριε της ειρήνης 1 4 0
141 142 ΜΑ. 16,18.
της ** άγιας μονής 143 καθολικής καί Α'Κορ. 10,32.
αποστολικής σου εκκλησίας Κορ. 12,12-14.
ΙΩ. 10,16.
Ό Διάκονος Εφ. 5,25-27.
Β'Θεσ.2,13.
Προσευςασθε υπέρ τής ειρήνης
Α'Κορ.6,11.
ΜΑ.28,19.
Κολ.1,5.
Εφ.2,20-21.
ΒΘεσ.2,15.
Α'Κορ. 12,28.
Ό Ιερεύς
> 14!ί ~ > ' I4Ô Ρωμ. 10,18.
της άπο περάτων της οικουμένης μέχρι των
<((p.24r.) περάτων αυτής ** καί πάντων
147
* τών λαών και
' γ - 148 » - 14y
πάντων των ταίς
βράβευσον ποιμνίων τήν εξ
απάντων ουρανού
ημών καρδίαιςειρήνην
15U
άλλα
1Μ
και τού βίου τούτου τήν
152
είρήνην ήμίν 1 5 3
no ρ ο _ μ ε τ ^ Πατρός προστ. ότι φιλάνθρωπος Θεός υπάρχεις καί πρέπει σοι ή δόξα τώ Πατρί και τω Υίώ
καί τω άγίω Πνεύματι νυν καί άεί καί εις τους αιώνας τών αιώνων, Αμήν
31
Δ = ζωοπιω
32
Δ,Ε = παντοκράτωρ Ζ,Η,Θ,Ι = παντοκρατωρα
33
Θ = ελεημωνα
34 τ ^
Ε = τουν
Ε = σωτήριας
Ε = δι ο δεομαθε Θ = δι ό δεομεθα Ι = δι ουμεθα
37
Δ = παρακαλομεν
38
Δ = αγαθά
39
Θ = μνησθιτι
40
Δ , Ε = ηρηνης
41
Θ = μονις
42
Η = καθοληκης
43
Δ,Ε = εκκλησία
44
Προσεύξασθε υπέρ τής ειρήνης τής αγίας μόνης καθολικής καί αποστολικής ορθοδόξου τοΰ Θεοϋ
εκκλησίας.
145
Ε = περετων Θ,Ι = περατον
146
Ε=ικομενης Θ=ίκουμενις
147
Θ = παντον
148
Ε = ανθρωπον
!49
Δ , Ε , Ι = ηρηνην
150
Θ = καρδις
151
Θ-το
90
δώρησαι 1 5 4 τον βασιλέα 1 5 5 τα156 στρατιωτικά
15
τάγματα τους ά ρ χ ο ν τ α ς ' * * βουλάς δήμους 1 5 8 Α
Τψ·2*1-2
γειτονίας ημών155* εισόδους 1 0 0 και εξόδους 1 0 1 ημών
έν 1 0 Ζ πάση ειρήνη 103 κατακόσμησον βασιλεύ της
(φ.λ y) ειρήνης* την σήν είρήνην 164 δός ήμΐν 105 πάντα** **Ησα.9,6-7.
γαρ άπέδωκας ήμΐν κτήσαι ημάς ό Θεός έκτος σου Ησα.26,12.
άλλον ουκ οΐδαμεν 1 0 0 το όνομα σου όνομάζομεν 1 6 ' ΙΩ. 14,27.
** ζωοποίησον 1 6 8 τάς απάντων ημών 10 * ψυχάς 1 '" **Αμω9ΐ2
διά του αγίου 1 ' 1 σου Πνεύματος 1 ' 2 και μή 1 ' 3 Ωσή.13,4.
κατίσχυση 1 ' 4 θάνατος αμαρτίας 1 ' 5 καθ' ήμϊν 1 ' 0 των Ησα.45,5-6
δούλων 1 ' σου μηδέ κατά παντός 1 ' 8 του 1 '* λαού ΑΚορ.8,4-6.
σου. Ρωμ.8,10-11.
Εφ.2,1-5
Κολ.2,13.
Α,Β,Δ,Ε,Ζ,Η, 16_ Ε Υ Χ Η ΠΕΡΙ JOY ΠΑΠΑ
Θ.
*(φ.25τ.) *0 Ιερεύς
Και πάλιν παρακαλέσωμεν 1 8 0 τον
181 182
Παντοκράτορα και ελεήμονα Θεόν τον 1 8 3
Πατέρα τού Κυρίου δέ και Θεού και Σωτήρος 1 8 4
ημών Ιησού Χριστού δι ου δεόμεθα και
52
Ε = δην
53
Δ,Θ=ημεν Ε=ίμιν Ζ,Η=ημην Ι='μμων
54
Γ,Δ,Ε,Ζ,Η,Θ = δορισε
55
Θ = βασιληα
56
Ε , Θ = τε
5
' Ε = τος αρχωντας
58
Ζ , Ι = δνμους
59
Θ = τιτωνιας ημον
60
Ζ=ισουδους
61
Ε = έξοδος Θ = εξουτους ημον
62
Ε = 'μ (κοπτιστί)
63
Ε = πασ ηρηνη
64
1 = ηρηνη τιν σιν ηρηνιν
65
Δ=ημοιν Ε,θ=ημών
66
Ε = αλλουν ουκ ιδεμεν του Ι = ι δ α μ η ν του
61
Θ = ουνομαζωμεν
68
1 = ζωοπιησων
69
Θ = επαντων ημον
70
Α,Θ = ψυχής
71
Ε,Θ = αγία
72
1 = Πνεύμα
73
Θ = με
74
1 = κατησχιση
75
Ι = αμαρδιας
76
Ε,Ζ,Η,Θ = κεθ ημι Ι = καθ ημην
77
Δ = δωλου Ε = δόλων Ι = τον δόλων
Ε = πατως
Ι = το
80
Ε = παρακαλασουμεν
81
Δ,Ι = τον παντοκρατωρα Ε = των παντοκράτωρ Ζ , Η , Θ = των παντωκρατωρα
82
Ε,Θ = ελεημωνα
83
Ε,Θ = του
84
91
παρακαλοομεν σέ φιλάνθρωπε αγαθέ Κύριε
186
μνήσθητι Κύριε τού άγιωτάτου 1 8 7 και
188
μακαριότατου άρχιερέως 18 * ημών άββά
(ΔΑ)1™.
πάπα και πατριάρχου 1 5 " της μεγαλουπόλεως 1 * 2
Αλεξανδρείας τον όσιώτατον και* αρχιερέα
*(φ·25ν.) η μ ω ν π ά π α ( Δ Δ ) ι «
Ό Διάκονος
Προσεύξασθε υπέρ του άρχιερέως ημών... 1 * 4
Ο Ιερεύς
συντηρων συντηρησον ημιν αυτόν ετεσι
πολλοίς καί χρόνοις είρηνικοίς έκτελοΰντα 1 ^
αυτόν την υπό 1 * 7 σου έμπεπιστευμένην 1 * 8 αύτω
άγίαν άρχιερωσύνην 1 * 9 κατά το άγιον και
μακάριον σου θέλημα όρθοτομοϋντα 2 0 0 τον -1
'7111 ••Ο' Τ Τ 1 ^
λόγον ** της αληθείας και ποιμαίνοντα τον ° "Μ···^3·

ζυ2
σου " εν όσιότητι* και δικαιοσύνη 2 0 4
21
*(φ.26Γ.) λαόν
συν πάσιν 2 " 5 όρθοδόξοις Ζ(Λ έπισκόποις
πρεσβυτέροις διακόνοις συν παντί τώ πληρώματι
τής 2 υ / αγίας καί μόνης καθολικής και
2 8
αποστολικής " σου εκκλησίας είρήνην καί
ύγείαν αυτής τε καί ήμίν χαριζόμενος 2 υ ν έκ
185
Δ,Θ = παρακαλομεν
186
Ζ = μνησθιτν
181
Ε,Θ = αγιωουτατου
188
Θ = μακαριότατου
189
Δ,Ε = αρχηερεως Θ,Ι = αρχηερευς
190
1 = » m (κοπτιστί) = ΔΔ
191
Ε = πατριαρχών
192
Δ = μεγαλουπόλεως Ε,Ι = μαγαλουπολεως Θ = μαγελουπουλεος
193
Δ = ματά όσιώτατον προστ. και αρχηερεως ημων απισκοπου αββα ΔΔ Ε - ματά όσιώτατον προστ. και
απισκοπου αββα ΔΔ Ζ,Η = μετά όσιώτατον προστ. και αρχιερε ημων παπαν ΔΔ Θ = μετά όσιώτατον
προστ. και αρχηερεα ημον παπα αββα ΔΔ Ι = μετά όσιώτατον προστ. και αρχηερευς παπα αββα ft m
194
Προσεύξασθε όπερ του άρχιερέως ημών πάπα Άββά πάπα και πατριάρχου καί αρχιεπισκόπου της
μεγαλουπόλεως 'Αλεξανδρείας καί των ορθοδόξων επισκόπων.
195
Ι=ημιων ευτον
1%
Θ = εκτελοντα Ι = εκταλουντα
191
Θ = ύπου
198
Ε = εμπεπισταυμενην Θ = εμπεπιστευμεπνην 1= εμπεπιστευνενην
199 à. i-i τ
Δ = αρχηερεωσυναν Ε,Ι= αρχηερωσυνην
200
Ε = ορθουτουμοντα Θ = ορθοτουμοντα Ι = ορθουτομουντα των
20]
Θ = αλιθηας
202
Ι = λαουν
203
Θ = σο
204
1 = δικεουσυνη
205 τ
Δ ορθδοξις
Ε = πασυν
207
206 1= τις
208 Ε = καθοληκής κε άποστοληκής Θ = κεθολικής παραλ. αποστολικής Ι = καθολικας κε αποστολική
209 Δ = χαριζουμενος Ι = χαριζωμενος
92
- ZÌO
πασών των ήμερων τάς δε εύχάς αυτών ας
ποιούνται υπέρ ήμων Ζ Π και υπέρ παντός ζ ι ζ του
*(φ.26ν.) λάου 2 1 3 σου* και ήμείς Ζ14 υπέρ αυτών
ζη
πρόσδεξαι επί το ούρά\Ίον και λογικον 2 1 6
πνευματικόν και εύλογημένον ζ1/ σου
θυσιαστήριον εις όσμήν εύωδίας ** πάντα μεν **Εφ.5,2.
έχθρόν Ζ 1 8 αύτοϋ όρατόν ή άόρατον σύντριψον^1*
και καθυπόταξον υπό τους πόδας αυτού εν
τάχει ζ ζ υ αυτόν δέ ζ / 1 έν τη αγία σου εκκλησία εν
είρήνη ζ ζ ζ και δικαιοσύνη διαφύλαξον^ .
Α,Β,Δ,Ε,Ζ,Η, 17-ΕΥΧΗ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΠΙΣΥΝΑΓΩΓΗΣ

Θ.
*((p.27r.) * Ό 'Ιερεύς
-
Και πάλιν παρακαλέσωμεν^LIA τον
5 0
παντοκράτορα"" και ελεήμονα*" Θεόν τον
Πατέρα τού Ζ 2 / Κυρίου δέ και Θεού και
Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού δι ούΙΖ\)
δεόμεθα και παρακαλούμεν σέ Ζ3υ φιλάνθρωπε
αγαθέ Κύριε μνήσθητι Κύριε της άγίας ζ 3 1
εκκλησίας ταύτης και τών συνελεύσεων^ ημών
Ζ34
τάς έπισυναγωγάς ημών Κύριε εύλόγησον
Ό Διάκονος
Ζ35
Προσεύξασθε υπέρ της αγίας
210,
Θ = πασον
2Π
Θ=ήμον
212
Δ = πάντως
213
Θ=λαός
214
Ε , Θ = ύμνς Ζ = ιμις
215
Θ = όρανιον Ι = ουρανον
216
Δ,Ε,Ζ,Η,Θ,Ι=ευλογικον
217
Δ = ευλογιμενον
218
Θ = εχθρουν
219
Δ = αυτό ουρατον ή άόρατον Ε = αυτού ορατών ή άόρατον
Θ = αυτό ουρατον παραλ. ή άόρατον Ι = αυτού ορατον παραλ. ή άόρατον
220
Ε = τεχν
221
Θ = τε
222
Ε = ηρηνη
223
Α = διαφιλαξον
224
Δ,Ε,Θ = παρακαλασωμεν
225
Δ , Ζ , Ι = παντοκρατωρα Ε =: παντοκράτωρ
226
Ι = ελεημωνα
227
Θ == το
228
229
Δ,Ε,Θ = δ ι ό
230
Θ = σα
231
Δ = αγιαιας
232
Θ = συνελαυσεων
233
Δ = Ταις
234
Δ , Ε , Ι = ευλογισον Θ = ευλογισος
235
Προσεύξασθε υπέρ της αγίας εκκλησίας ταύτης και τών συνελεύσεων ημών.
93
Ό Ιερεύς
2ό&
*(φ.27ν.) δος ήμίν αύτάς *ό Θεός άκωλύτως και
24U • Ζ41
άνεμποδίστως γενέσθαι"' κατά το άγιον
και μακάριον σου θέλημα οίκους 2 4 2 ευχών
οίκους αγιασμών οίκους εύλόγησον 243 ήμίν 2 4 4
και τοις μεθ ήμας εις τον αιώνα χαρισαι.
Εξηγέρθητι 2 4 6 Κύριε και διασκορπισθέτωσαν 2 4 '
** πάντες οι εχθροί 2 4 8 σου και φυγέτωσαν εις 24 * **Αρι.10,35.
τα οπίσω πάντες 2 5 0 οί μισούντες 251 το ονομά 2 5 2 Ψαλ.67,1.
*(φ.28τ) σου τ ο 2 5 3 άγιον* τον δε λαον σου τον πιστον και
άληθινον ποίησον έπ' ευλογίας 2 5 4 χιλίας
255 250 25
χιλιάδας και μυρίας μυριάδας ' ποιούντας
το 2 5 8 θέλημα σου το άγιον 25 * χάριτι και
οίκτιρμοίς και φιλανθρωπία του Μονογενούς 2 0 0
σου Υιού δι ου και μεθ Τ . 201
18- Ό Λαός λέγει. Πιστεύω εις ενα Θεον.
Α,Β,Δ. 19-ΕΥΧΗ ΤΟΥ ΑΣΠΑΣΜΟΥ
Ο Ιερεύς
236
Θ = ύμιν
Ε = αυτής
238
Δ,Θ = ακωλιτος
239
Θ = ανεμποτιστος Ι = παραλ. κε ανεμποδιστως
240
Ι=γανεσθε
241
Δ,Ε,Θ = του
242
Ε,Θ = Ικος
243
Ε = Ικος ευγισος Ι = ικοκυς
244 r\
Θ=ημην
245
Ε = υμάς
246
Ε = εξηγαρθητι
241
248 Α,Β,Γ,Δ,Ε.Ζ,Η»©,Ι = δνασκορτησθητωσαν
Δ = εκχρι
249 Γ,Ε,Ζ,Η,Θ,Ι = εχθρις
Ε = σι
250
Ζ = παντας Θ = πεντες
251
Ε = μισοντας Θ = μισοντης
252
Θ = ουνομα Ι = οπομα
253
2 5 4Δ,Θ,Ι=:του
Δ = ευλογιγισε Ε = ευλογις Ι = αυλογις
255
Ε,Θ = χιλιάδες
Ι = μεμιριας
257
Ε = μυριάδες
258
Δ,Ι = του Θ = ό
259
Δ = άγιου
260
Δ,Ι = το μονογενής Θ = το μονουγενης Ε = μετά Υίοϋ προστ. δε κε Θεού κε σωτήριας ημών Ιησού
Χρίστου
26
Ε = ματά μεθ ου προστ. πρεπι πάσα δόξα διμή κε προσκυνησις του Πατρι κε του αγίω πνεύματι
νιν κα ài κε ίς τους εώνας τον εώνον αμήν.
94
.ZbZ
πασαν ϋπερέκκεπτει του λόγου δύναμιν και
νουν φαντασίαν ή τών Ζ 0 3 σων δωρεών ώ
*(φ.28ν.) Δέσποτα* φιλοτιμία ** ά γαρ άπό σοφών και **ΜΤ.11,25.
συνετών άπέκρυψας αυτά τοις νηπίοις ήμϊν
άπεκάλυψας και οί προφήται και βασιλείς
έπιθυμήσαντες^ 64 ίδείν, ού ούχ έωράκασι^ 65
ταΰτα ΖΜ> ** διακονεΐν καί τοΰ τοίς άμαρτωλοίς
**ΜΤ.13,17.
ήμΐν έ δ ω ρ ή σ ω ^ τοΰ μονογενούς σου Υίοϋ ΛΚ. 10,24.
παρέστησας ήμϊν την οίκονομίαν καί της θυσίας
*(φ.29τ.) ταύτης την μυσταγωγίαν* καθ ην ού νομικόνζ<>ίί
αίμα ού σαρκός δικαίωμα άλλα πνευματικόν μεν
εστί το πρόβατον ή μάχαιρα"16* δε λογική τε καί
άσώματος ζ / υ ** ταύτην ούν σοι προσκομίζοντες **Εβρ.9,6-28.
τήν θυσίαν αίτούμεν σε φιλάνθρωπε καθάρισον / 10,1-31. /7,18-38.
ημών τα χείλη καί πάσης υλικής έπιμειξίας τον
νουν ημών έλευθέρωσον άντικατάπεμψον ήμίν
*(<ρ.29ν.) τήν χάριν* τοΰ αγίου σου Πνεύματος καί
καταξίωσον ημάς άσπάσασθαι αλλήλους εν
φιλήματι άγίω ** εις το μετασχείν Ζ/1
άκατακρίτως τής αθανάτου καί επουρανίου σου **Ρωμ. 16,16.
δωρεάς έν Χριστώ Ιησού τω Κυρίω ημών δι' Α'Κορ.16,20.
ΒΚορ.13,12.
ού
Α,Β,Δ,Ε,Ζ,Η, 20- ΕΥΧΗ ΑΛΛΗ ΤΟΥ ΑΣΠΑΣΜΟΥ ΤΟΥ

Θ. ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Ό Ιερεύς
Ό Θεός ò μέγας ζ / ζ ** ό αιώνιος ό κτίσας Ζ Μ έν **Ιερ.32,18.
αφθαρσία τόν ζ / 4 άνθρωπον καί τον είσελθόντα Δεν. 10,17.
*(φ.30Γ.) **Σοφ.2,32-24.
φθόνω^ 75 τοΰ διαβόλου ζ/& ** θάνατον ζ / / είς* τον
κόσμον διά τής ζωοποιού παρουσίας τοΰ
μονογενοΰς Ζ/8 σου Υίοΰ Ζ/ν καθελ' ν και της
ούρανόθεν" 1 ειρήνης έμπλήσας Ζ 8 Ζ τήν γήν ή
262
Α,Β = υπερεκκεπτι Δ = υπερευκυπτι
263
Δ = δων
264
Δ = επιθυμησαντες
265
Δ = εουρακασι
266
Δ=τατα
267
Δ = εδωρισω
268 ι
Β=νομκον
269
270
: μαχιρα
' Δ = εσωματος
271
Δ=νετασχιν
272
Δ = ο μαγας Ι = παραλ. ο μέγας
273
1 = ο κτησας
274
1 = αποφθαρσιαν των
275
Ι = φθονον
Ε: = το διάβολο
276
277
= θανατουν Ε = θάνατο
278
Δ = το μονουγενους Ε,Θ = του μουνογενης Ι = το μονογενος
279
Ε,Θ = μετά Υιού προστ. Κυρίου δε κε Θεού κε σωτηρος (Ε σωτήριας) ημών Ιησού Χρίστου. Ι-Υιο
280
Δ = καθελεων Ε,Θ = κεθελων
281
Ι = ουρανουθην
95
αί των αγγέλων έδόξασαν σε στρατιαί 2 8 4
λέγουσαι 2 8 5 δόξα εν ύψίστοις 2 8 6 Θεώ και επί γης
ειρήνη έν άνθρώποις ευδοκίαlev * * ' **ΛΚ.2,14.
Ό Διάκονος
Προσεύξασθε υπέρ της τελείας 2 8 8 ....
Ό Ιερεύς
ευδοκία τη σή ό Θεός 28 * ειρήνης εμπλησον 2 * 0
τάς καρδίας 2 * 1 ημών χάρισαν2*2 παντός
2 3
άποκάθαρον * μολύσματος παντός δόλου 2 * 4
*(φ·30.) κα[* πάσης 2 * 5 κακίας και πανουργίας 2 * 0 και της
θανατηφόρου 2 *' μνησικακίας 2 * 8 και καταξίωσον
ημάς άσπάσασθαι 2 ** άλλήλους 3 υ υ έν φιλήματι 3 " 1 Δ-ru^, iÀ->η
αγιω ** εις το μετασχειν ακατακριτως της Β'Κορ.13,12.
3 4
αθανάτου και επουρανίου " ** σου δωρεάς έν **Α'Κορ.ΐ 1,27-32.
Χριστώ Ιησού τώ Κυρίω ημών ** δι ου και μεθΤ **ΙΩ. 16,23-24.
τ 31)5 ' 4Ub < ο 'V »' . 307 ' ν 3U8
ου σοι ή δόξα τιμή και το κράτος συν
*(<p.31r.) χω παναγίω και άγαθώ και ζωοποιώ και
ομοουσιφ σου Πνευματι* νυν και αει και εις
τους αιώνας τών αιώνων 3 ι υ αμήν
282
Θ = εμπλεσας
283
Ι=γεν
284
Ε = σα στρατιά Θ = σε στρατιά
285
Θ = ληγουσε Ι = λιγουσε
286
Ε = ιψιστνς Ι ύψιστης
287
Θ = μετά ευδοκία αν ανθροπις προστ. αν ανθροπις ευδοκία
288
Προσεύξασθε υπέρ της τελείας ειρήνης και αγάπης και τών άγιων ασπασμών τών αποστολών.
289
1 = παραλή ευδοκία τη σή ό θεός
290
θ = εμπλεσον
291
Δ = της κάρδια
292
Δ = χάρισα Ι = παραλ. χάρισε
293
Ε = πεντος αποκαταρον Ι = αποκαθαρος
294
Δ = τολου θ=τουλου Ι = δούλο
295
Ε = κα πάσας
296
Θ = πενοργιας
291
Θ = θανατιφορου
298
Δ=μμησικακιας Θ='μνισικακιας
299
Ε = ασπασεσθη Ι = παραλ. ασπασασθαι
30ο
Ι-αλληος
301
Θ = φυληματι
302
1 = παραλή έν φιλήματι άγίω εις το μετασχειν
303
Ε = ακατακρυτως Θ = ακατακριτος Ι = εκατακριτος
304
Ε = αθαανατο κε απουρανιου Ι = εθανατου κε ουράνιου
305
Ε = ματά μεθ ου προστ. πρεπι πάσα δόξα διμη κε προσκυνησις του Πατρι κε του αγιω Πνευματι νιν κε
αι κε ις τους εωνας τον εωνον αμήν. Θ = σι η δόξα κε νιν εωνιον αμήν
306
1-σου
307
1 = τον
308
Ι = σουν
309
1 = νιν
310
1 = τον εονον
96
Ό Διάκονος λέγει Άσπάσασθαι 1
Ό Λαός λέγει Ό ασπασμός
Και μετά τόν ασπασμό Ό Διάκονος

λέγει
Κύριε έλέησον Κύριε έλέησον Κύριε
2
έλέησον
Ό Λαός λέγει
Έλεον ειρήνης θυσίαν αίνέσεως** **Έβρ. 13,15.
Ό Ιερεύς Ό Κύριος μετά 3 πάντων 4 **Β'Θεσ.3,ΐ6.
υμών 5 **
Ό Λαός Και μετά τού πνεύματος σου.
Ό Ιερεύς Άνω υμών τάς καρδίας 6 .
Ό Λαός Έχομεν προς τον Κύριον.
Ό Ιερεύς Εύχαριστήσωμεν τ ω ' Κυρίω 8 .
Ό Λαός "Αξιον και δίκαιον.

Ό 'Ιερεύς Άξιον και δίκαιον, άξιον και
δίκαιον, αληθώς άξιον έστιν
και δίκαιον.
Α,Β,Γ,Δ,Ε,Ζ, 21- ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΚΟΜΙΔΗΣ

Η,Θ,Ι. **Ψαλ.30,5.
*(φ. 31 ν) * Ό ών Δέσποτα ** Κύριε, ό θεός της* **?aÀ-S4'19·
1 11 12 Ε Ο
αληθείας ", ό υπάρχων προ τών αιώνων ,** *ψ λ ΐ45ΐ0
13
και βασιλεύων είς τους αιώνας ** ό εν '
1
άσπάσασθαι αλλήλους έν φιλήματι άγίω
2
Κύριε έλέησον Κύριε έλέησον Κύριε έλέησον ναι Κύριε Ιησού Χριστέ Υίέ Θεού έπάκουσον και έλέησον.
Προσφέρειν κατά τρόπον, στάθητε μετά (κατά) τρόμου, είς ανατολάς βλέψατε, πρόσχωμεν.
3
Δ = ματα
4
1 = πεντον
Β = ημών
6
Β,Δ,Ζ,Η = ανωσχωμεν τας καρδίας Ε,Θ = ανασχωμεν τας κερδιας Ι = ανα ημών τας καρτιας
Ε = των
Ι=Ουχαριστισωμεν τον κυριον
Ζ = τη
Ε = αλιθιας
0,1 = ο υπάρχον
12
1 = τον εονων
13
Θ = βασιλευον ις τος Ι = βασιλευον
97
.14 .15
ύψηλοΐς κάτοικων" εις τον αΐωνα, και τα
**Ψαλ. 112,5-6.
ταπεινά έφορών. ** Ό ποιήσας τον 1 0 ούρανόν 1 7
και την γήν 1 8 και την θάλασσαν, και πάντα τα
εν αύτοίς 1 * .** Ό Πατήρ του Κυρίου δέ 2 υ και **Ψαλ. 145,6.
Θεού και σωτήρος 2 1 ημών Ιησού Χρίστου,** δι **Β'Κορ.1,3.
ο υ " τα πάντα έποίησας ** τα τε ορατά και τα 'Εφ. 1,3.
*(φ. 32r.) αόρατα.* Ό καθήμενος 2 3 επί θρόνου 24 της αγίας **Έφ.3,9.
Κολ.1,16.
δόξης 2 5 ** της βασιλείας σου ό παρά πάσης **Δαν.7,9-10.
αγίας δυνάμεως"22 6 προσκυνούμενος.** Απ.4. καί τΑπ.5.
**Έβρ.1,6.
Ό Διάκονος Οί καθήμενοι άνάστητε. Απ. 4,10-11.
Απ.7,11-12.
Απ.19,4.
Ύ
Ο Ιερεύς Ω παραστήκουσιν άγγελοι καί
αρχάγγελοι , άρχαί καί έξουσίαι 2 ν , θρόνοι,
28
**Δαν.7,9-10.
κυριότητες 3 " καί δυνάμεις.** Απ.5,11.
Ό Διάκονος Εις ανατολάς βλέψατε.
*(φ. 32ν.) Ό Ιερεύς* Σοι παρίστανται 3 1 κύκλω σου, τά

πολυόμματα 3 2 Χερουβείμ, καί τά έξαπτέρυγα "Ιεζ.1. καί Ιεζ.10.
Σεραφείμ 3 3 , διά παντός ύμνούντα και βοώντα Απ.4.
και λέγοντα 3 4 .** Τ
Ησα.6,1-7
Ό Διάκονος Πρόσχωμεν.
Ό Λαός Άγιος, άγιος, άγιοςα ...** **Ήσα.6,3.
Ό Ιερεύς Άγιος, άγιος, άγιος ει αληθώς,

Κύριε ό θεός ημών ος επλασας 3 0 ημάς, και
Ι = ψαλις
Ε = κατικον
Θ = του
Ι = των ουρανού
Ι = ζιν
Ι = αυτής
Ι = παραλ. δε
Ε,Ι = σωτήριας
Ε,Θ = δι ο
Ε = ο κεθημενος Ι = καθιμενος
Θ = θρόνο
Ε,Θ,Ι = δόξας
Θ = δυναμαως
Β=0
Δ,Ε,Θ = αρχηαγγελι Ι = ο παραστατηκουσιν αγγελη κε αρχηαγγελι
Ε,Θ = εξοσια Ζ,Η = εξουσία
Ε = κυριοτατης Ι = κυριουτατος
Ι = παρτατε
Δ = πολιοματα Θ = πολυοματα
Ε = κα τα εξαπτεργα σαραφιμ Θ = σαραφιμ Ι = εξαιδερουγα σαραφιμ
Ε = δια παντους υμνοντε κα βοώντα και λεγωντα
35
"Αγιος, άγιος, άγιος κύριος σαβαώθ πλήρης ό ουρανός και ή γη της αγίας σου δόξης.
Δ = απλασας
98
.il :. - 3 8
έποιησας" ημάς και εθου ημάς " εν τφ
3
παραδείσω * * της τρυφής 40
** παραβάντας δε Τέν.2,7-17.
*(φ. 33r.)
την εντολην σου δια της άπατης του
45
οφεως, και έκπεσόντας ημάς εκ της αιωνίου
ζωής, και έξορισθέντας έκ του παραδείσου 4 6 της
<- 47 * * • ' ' 48 « » 'Λ Vi Τέν.3.
τρυφης ** ουκ απερριψας ημάς εις τέλος ,
άλλα δια παντός έπεσκέψω ημάς δια 5 " των 5 1
*(φ. 33v.) αγίων σου προφητών 5 " 1 , και έπ έσχατου 5 3 των
ήμερων τούτων 5 4 , ** έπέφανες ήμίν 55 * τοις έν **ΤΕβρ.1,1-2.
**ΛΚ.1,79.
σκότει 5 6 καί 5 / σκιά θανάτου 5 8 καθημένοις,** Ψαλ.106,10-17.
διά του μονογενούς5* σου υίοϋ, Κυρίου δε και
θεού 6 " , και σωτήρος 0 1 ημών Ιησού Χριστού,** **ΛΚ.1,35.
ός έκ Πνεύματος αγίου*"1, και έκ τής αγίας Ψαλ. 106,10-14.
**Β Τιμ.1,10.
Δεσποίνης 6 3 ημών 6 4 Θεοτόκου 6 5 και Έβρ.9,26.
άειπαρθένου Μαρίας 6 6 .** Α'Τιμ.3,16.
Α'Πετ.1,20.
Ό Λαός Αμήν.
** ΑΚ.1,35.
ΜΤ. 1,18-20
ΑΚ. 1,26-56.
Ό Ιερεύς Σαρκωθείς** και ένανθρωπήσας0/ **ΙΩ.1,14.
** σωτηρίας ** Ρωμ. 1,3-4.
*(φ. 34r.) ύπέδειξεν ήμίν οδούς **Φιλ.2,7-8.
χαρισάμενος ήμίν την άνωθεν άναγέννησιν έξ ΤΩ. 8,40.
Ε,θ=επισας
|Δ=ημης
0,1 — παραδισο
' Ε = τρυφυς Ι = τριφις
Ι = παραβαντης δε της
42
0 = σο Ι = ος
"" Ι = δηα
Ε = απουτης 0 = αποτης
45
Δ = εκπασοντας Ι = εκιτεσοντας
0 = παραδισο
Ε = τρηφυς Ι = τριφης
Δ = αιπερριψας
Δ = ταλος
θ = διε
51
Ι = τον
Δ , θ = προφητον
Δ = ασχατο
θ = τοτον
Il Ε = απιφανες ήμων Ζ,Η=ήμον
56
:κοτι
Γ,Ι = κι
Ε,0 = θάνατο
θ = διε του μονογενής Ι = θια
Ζ = 0 ε Ι = θεον
62
Ι = ους εκ Πνεύμα άγιο
Ε = τησπινης
64
0=ημον
Ε = θεοδοκο Ι = θεοδοκου
' 0 = παρθενο Μαρία
Δ,Ζ,Η,0 = ανανθρωπησας Ε = ανανθρωπησις Ι = ανανθροπεησας
Ι = υπεδιξην
Ε,θ = ό δος
1
Δ,θ = χαρισμένος
99
ύδατος και πνεύματος,** και εποιησεν ήμας **ΜΤ.28,20.
έαυτώ λαον περιουσιον ήγίασεν ημάς τω **ΙΩ.3,3-7.
**Α' Πέτ.2,9.
Πνεύματί σου τω ά γ ί ω711 **. Ό ς ήγάπησε τους Απ. 5,10.
ιδίους' 2 τους έν τώ κόσμω** εδωκεν εαυτόν Β'Θεσ.2,13.
ρ άντίλυτρον** τω βασιλεύοντι 73 ημών θανάτω 7 4 , Τιτ.3,5.
(φ. 34v.) **ΤΩ.13,1.
έν φ κατεχόμεθα 7 5 πεπραγμένοι* υπό την
**Γαλ.3,30.
άμαρτίαν,**
Π
και κατελθών 7 6 δια του σταυρού εις Έφ.5,2. Έφ.2,25.
τον άδην ** **Ρωμ.5,6-21.
Α'Πέτ.3,18-19.
Ό Λαός Ά μ η ν ^~ΝΛ£^- 78
Ό Ιερεύς ανέστη εκ νεκρών τη τρίτη ημέρα** **ΜΤ.28.- ΜΚ.16.

καί άνελθών 7 * εις ουρανούς, έκάθισεν έν δεξιά ΑΚ.24. - ΙΩ.20.
Α'Κορ.15,4.
σου του Πατρός,** όρίσας 8 " ήμέραν **Πράξ. 1,9-11.
άνταποδόσεως 8 1 , καθ 8 2 ην επιφανείς κρίναι την ΜΚ.16,19.
οίκουμένην έν δικαιοσύνη** καί άποδούναι 8 3 **ΜΤ. 16,27.
έκάστω κατά τήν πράξιν αυτού.** ΜΤ.25,31-46.
Πράξ.17,31.
*(φ. 35Γ.) * Ό Λαός Κατά το έλεος σου0 4 **ΜΤ. 16,27.
Ψαλ.61,12.
ΒΚορ.5,10.
Ο 'Ιερεύς Κατέλιπεν δε ήμίν 85 τούτο το μέγα 8 6

της ευσέβειας μυστήριον. Μέλλων 87 γάρ **ΜΤ.26.
88 ΙΩ.6,51.
παραδούναι εαυτόν είς θάνατον, υπέρ της τού Α'Κορ.11,23.
κόσμου ζωής »y **
Ό Λαός Πιστεύομεν.
Ό Ιερεύς Έλαβεν άρτον επι" W vi **ΜΤ.26,26.
των αγίων Α'Κορ.11,23,26.
καί άμωμων καί μακαρίων* 2 αυτού χειρών.
ς
(φ· 35ν.) * Ό Λαός Tertrt^g,^ χ ε ψ * ι ne 93
Θ = σο του άγιο
72
Γ,Ζ,Η, = ίδιος Θ=ηγαπισα τος ίδιος
73
Ε = αντυλυτρον τω βασιλεωντι
74
Θ = θανάτου
75
1 = ο κετχχομεθα
™ Ε,Θ = καταλθων
" Θ = ατιν Ι = αδιον
78
μετάφραση Αμήν πιστεύομεν
79
Ι = ενελθων
Α,Β,Ι = ωρνσας
81
Γ,Δ,Ε,Ζ,Ι = ανταποδωσεως Η = αινταποδωσεως Θ = ανταποτοσεως
Θ = κεθ
Δ = δνκεοσηνι κε αποδονε Ε = τεν ίκομενη εν δικεοσυνι κε αποδονε Θ = τιν ικουμενιν εν δικεοσυνη
κε επουδονε
84
Κατά το έλεος σου Κύριε καί μη κατά τας αμαρτίας ημών.
Θ: :ημην
Ε = τούτου του μαγα Θ = μηγα
0 = μάλλον Ι = μέλλον
88
Δ,Ε = παραδονε Θ,Ι = παρατούνε
Ι = ζον
Δ = απι
Θ = τον αγιον Ι = των αγιον
Θ = μακαριον
93
TertitAg,^- xe ψ*Γ negert oviAeeJUWi AJUHft (μετάφ. Πιστεύομεν ότι αυτή εστίν αληθώς Αμήν)
100
Ό Ιερεύς Αναβλέψας εις τα ϋψη ν 4 των

ουρανών* 5 προς σε τον εαυτού πατέρα* 6 Θεον
ημών, και Θεόν*7 τών* 8 όλων. Εύχαριστήσας.
Ό Λαός Αμήν. ** **Α' Κορ. 14,16.
Ψαλ. 105,48.
Ό Ιερεύς Εύλογη σ α ς ν ν
Ό Ιερεύς Άγιάσας
Ό Λαός Αμήν. Πιστεύομεν και όμολογοϋμεν
και δοξάζομεν.
Ό Ιερεύς Κλάσας, μετέδωκε ι υ υ τοις άγίοις

αύτοΰ μαθηταΐς 1 " 1 , και άποστόλοις, ειπών
λ ά β ε τ ε ι υ / , φάγετε, τούτο 1 0 3 μου έστιν τ ο 1 0 4
(φ. 36Γ.) σώμα,** το 1 " 5 υπέρ υμών* και πολλών **ΜΤ.26,26.
κλώμενον και διαδιδόμενον 1 0 0 εις άφεσιν 1 υ / Α'Κορ. 11,24-26.
αμαρτιών. Τούτο ποιείτε 1 " 8 εις τήν έμήν
άνάμνησιν.
Ό Λαός ψ ^ ι n e 1 0 9 gen ovjueejum ΑΧΙΗΠ.
Ό Ιερεύς Ομοίως και το 1 1 " ποτήριον μετά 1 1 1

το δειπνήσαι 1 1 2 , κεράσας εξ οίνου και
ύ δ α τ ο ς 1 1 3 , εύχαριστήσας.
Ό Ιερεύς Εύλογήσας 1 1 4
94 r\
Θ = υψυ
Ι = ουρανον
Ι = πετερα
Θ = παραλ. ημών κε Θεον
Ε = τον Ι = τουν
99
Δ,Ε,Ζ,Η,Θ,Ι = ευλογισας
100 Α
Δ = μετετωκε
101
Ε = μαθητής Ι = άγιας αυτού μαθητής
102
Δ =ίπον λάβατε Ζ,Η,Θ= λάβατε
Ε = τούτου Θ = τοτου
104 Α
Δ = του
Β,Ε,Ι = του
Ι = πολλον κλεμενον κε διαδδομενον
107 c
Ε = αφασιν
108
Δ,Θ = τούτου πιστέ Ε = πιστέ Ζ,Η,Ι= πιιστε
Ε = παι πε (μετάφ. Αυτή εστίν αληθώς Αμήν)
Δ = τον Θ = του
111
Ε = ματα
c
112
Δ = διπνεσε Θ = του διπνεσε
Δ = ύταδος
11 Δ = ευτο μαθητις Ε,Ι = μαθητής
Δ,Ε,Ζ,Η,Θ,Ι = ευλογισας
Ζ=γευσαμενον
101
' Ο Λαός Αμήν.
Ό Ιερεύς Αγιάσας
Ό Λαός Αμήν. Και πάλιν πιστεύομεν και

όμολογοϋμεν και δοξάζομεν.
Ό Ιερεύς Γευσάμενος 1 1 5 , πάλιν έδωκε τοις

άγίοις αυτού μαθηταίς 1 1 0 και άποστόλοις 1 1 7
*(φ. 36ν.) ειπών λάβετε 1 1 8 ,* πίετε έξ αύτοϋ πάντες τούτο 1 1 *
μου έστιν 1 2 0 το αίμα το της καινής 1 2 1 διαθήκης
< ill > « ili - ι\ Λ - ' ' 1Ζ4
το υπέρ υμών και πολλών εκχυνομενον ,
εις άφεσιν αμαρτιών 1 2 5 τούτο 1 2 0 ποιείτε 127 εις **ΜΤ.26,26-28.
τήν έμήν άνάμνησιν.** ΛΚ.22,17-20.
Α Κορ. 11,23-26.
Ό Λαός φ^ι ort ne g,ert ΟΥ ULE^JULHI
Ό Ιερεύς Όσάκις γαρ àv i2y έσθίητε 130 τον

άρτον τούτον 1 3 1 , πίνητε δε και το ποτήριον
τούτο 1 3 2 , τον έμον 1 3 3 θάνατον καταγγέλλετε 1 3 4 ,
*(φ. 37Γ.)
και τήν έμήν* άνάστασιν 1 3 5 και άνάληψιν 1 3 6
ομολογείτε, άχρις ου αν έλθω.** *Α' Κορ. 11,25-26.
Ό Λαός Τον θάνατον σου Κύριε m
Ό Ιερεύς **ΜΤ.26.
Μεμνημένοι τοίνυν 1 3 8 και ημείς 13 " τών αγίων ΜΤ.23.
141 ΜΤ.28.
αύτοϋ παθημάτων , και της έκ νεκρών **
Θ = εποστολις
Δ,Ζ,Η = λάβατε
Ε = παντός τοτου
20
Β.Γ = άλληχείρ. εστί
Ε = κεανης
Ε,Θ = του
Θ = ί π ε ρ ήμων
Ζ = εκχννομενον Ι = εκχηνομενον
Δ = αμαρτων Θ = αφασιν εμαρτιων Ι = αμερτιον
Ε = τούτου Θ = τοτου
Θ = πιστέ
μετάφ. Kai πάλιν αύτη εστίν αληθώς Αμήν
Ε = εν
Ι = εσθητε
Θ = τούτων Ι = τουν
Ε,Θ = τοτου
Θ = εμων
34
Δ = κεταγελλετε
Ε,Ζ = αναστασις
Ε = αναλυμψιν Θ = εναληψιν
37
Αμήν, αμήν, αμήν. Τόν θάνατον σου Κύριε καταγγέλλομεν και τήν άγίαν άνάστασίν σου και άνάληψιν
όμολογοϋμεν, σε αίνοϋμεν σέ εύλογοϋμεν σοι εύχαριστοΰμεν Κύριε και δεόμεθά σου ò Θεός ημών.
138
Δ = τενυν Θ = τινιν
102
.14Z .143
αναστάσεως, και της εις ουρανούς
ανόδου 1 4 4 , και της έκ δεξιών σου τοϋ Θεού και
143 $ £ vf/i Trtr P\>f\nf-rtw Kai
Πατρός καθέδρας 1 4 5 ** και της ένδοξου 1 4 0 **ΜΚ. 16,19.
φοβέρας
.147
πάλιν1 4 8 έλεύσεως,** τα σα εκ των 1 4 ν **Έβρ.9,27-28.
σων" δώρων και * παραλείπομεν σοι Τιτ.2,13.
>(φ. 37ν.) προσφέρομεν 15υ
κατά πάντα και διά 1 Μ πάντα, ΜΤ.24,30-31.
και έν πάσιν.
Ό Διάκονος OYUDOJT Αΐψ^152..
153
Ό Λαός Terig,u)cepoK
Α,Β,Γ,Δ,Ε,Ζ, 22-ΕΠΙΚΛΗΣΙΣ
Η,Θ,Ι.
Ό 'Ιερεύς (μυστικώς)
Και δεόμεθα 1 5 4 και παρακαλούμέν 1 5 5 σε
φιλάνθρωπε, αγαθέ, Κύριε, ημείς οι
156 157 150
αμαρτωλοί και ανάξιοι οι δούλοι σου,
και προσκυνοϋμέν σε ευδοκία της σης 1 5 *
άγαθότητος, έλθεϊν 16 " το Πνεύμα σου το άγιον 1 6 1
έφ ημάς τους δούλους 1 " σου, και επί τα
163
*(<Ρ· 38Γ.) προκείμενα σου δώρα ταύτα, και *άγιάσαι
και άναδεΐξαι 1 6 4 άγια αγίων 1 6 5 .
Ό Διάκονος Πρόσχωμεν
Ό λαός. Αμήν.
Δ=ημης Η = ήμας
Ι = αγιον αυτού παθυματων
Ι = εκ νεκρον
Δ = τες
43
Ε = ουανθρωπος
Δ ,Ε = ανουδου Θ = ανουδο
Ε,Θ = κεθαδρας Ι = καθέδρα
46
Ε = τω
Ε,Ι = δωρον
Δ = σε Ζ,Η = κα παραλιομεν σε
Ε = κα παραλιομεν σε προσφορομεν Θ = ες προσφερουμεν
Θ = διε Ι = τια
52
ονα)α)τ ^ ψ · φ g,ert OYgoj- ff eux ovceepTep .(μετάφ. Κλίνατε Θεώ μετά φόβου)
1S3
T6rigcjocepoKTerfCJuoYepoKTertcy6Xttyf JUJuiOKTertOYUJtyTJUJUOK (μετάφ. Σέ ϋμνοϋμεν σέ
εύλογουμεν, σοί λειτουργοϋμεν, σέ προσκυνοϋμέν.
Δ = διομεθε Ε,Ζ = δεομεθε Θ = δεονεθε κα
Δ,Ι=: παρακαλομεν
Ε=ημας ι αμαρδωλν 1= αμαρδωλι
Θ = εναξι
Ι = δολι
Ε = σες
60
Δ,Ε,Ζ,Η,Θ = ελτχν Ι = ελτην
Θ = σο του αγχεγχον
Ε = δολοους Θ = τοςδολος
Ε = προκοιμινα Ζ,Η = προκιμινα
Δ = ανατιδοξε
65
Ε,Ι = αγχον Θ = εγιον
103
Ό Ιερεύς {κάνει τρεις σταυρούς καί εκφωνεί)

it»/
Καί ποίηση τον μεν άρτον τούτον γίγνεσθαι
εις το άγιον 1 6 8 σώμα
Ό λαός. ^ Ν * £ ^ - 169
αυτού 1 7 " του Κυρίου δε καί Θεού, και

Σωτήρος 1 7 1 ημών Ιησού Χρίστου είς άφεσιν 1 7 2
αμαρτιών 1 7 3 , καί είς 1 / 4 ζωήν την αίώνιον 1 7 5 τοις
εξ αύτου μεταλαμβάνουσιν 17 " .** **ΜΤ.26,26-28.
ΙΩ.6,45.
Ό Λαός Αμήν
Ό 'Ιερεύς (κάνει τρεις σταυρούς επί τό

ποτήριον καί εκφωνεί)
Το δε ποτήριον τ ο ύ τ ο 1 ' 7 , τ ο 1 7 8 τίμιον* αίμα το

*(φ. 38ν.)
τής 1 / ν καινής 1 8 " διαθήκης
-I Q -Ι
Ό λαός. κε ΠΑ2\ΙΝ -{-it Ag^f- .
αυτού 1 8 2 , τού Κυρίου δε καί Θεού, καί

Σωτήρος 1 8 3 ημών Ιησού Χριστού, είς άφεσιν 1 8 4
αμαρτιών , και εις ζωην τήν αιωναον τοις εξ
αυτού μεταλαμβάνουσιν 187 .**
**ΜΤ.26,26-28.
Ό Λαός Αμήν. Κύριε έλέησον. γ'. ΙΩ.6,45.
66
Θ = τοτον
Α=γιενητε Β,Γ=γενητε Δ,Ε,Ζ,Η,ΘΙ =γίνετε
68
Ε = του άγιων θ = το εγον Ι = του αγιον
w
μετάφ. πιστεύομεν
Θ = αυτό
71
Ε = σωτήρας
Ε = αφασιν
73
Ι = αμαρδιον
74
Ι = ας
Θ = τιν εωναων
76
Γ = ματαλαμβανουσιν Δ,Ζ,Η,Ι = μεταλαμφανουσιν Ε = ματαλαμβανοσιν 0 = μεταλαμφανοσιν
77
Θ = τοτου
Ε = το δη ποδηριον τοτο του
Δ = τες
80
Ε = κεανης
μετάφ. Καί πάλιν πιστεύομεν
Ε,Θ = αυτο
Ε = αφασιν
Ι = αμαρδιον
Θ = τιν
Ε,Θ = ματαλαμβανουσιν Ι = μεταλαμφανουσιν
104
Ο Ιερεύς Και καταξίωσον ημάς Δέσποτα 1

μεταλαβείν των αγίων 2 σου μυστηρίων 3 εις
** **Α Κορ. 10,16-17.
αγιασμον ψυχής και σώματος και πνεύματος,** Τ
ΕΦ4 4
*((p.39r.) ίνα γενώμεθα 4 εν σώμα και εν πνεϋμα,* και **Πράξ.26,'ΐ8.
εϋρωμεν μέρος και κλήρον 5 εχειν μετά 6 Πράξ.20,32.
7
πάντων των αγίων ** των άπ ν
8
αιώνος Κολ.1,12.
ιυ ** **ΛΚ 1 70
ευαρεστησαντων σοι.** π ρ ì?ί
Μνήσθητι 11 Κύριε της αγίας, μόνης, καθολικής
και αποστολικής σου εκκλησίας 1 2 , και
13
είρήνευσον αυτήν
Ό Διάκονος Προσεύξασθε υπέρ τής
ειρήνης 1 4 . . .
Ό 'Ιερεύς Ή ν 1 5 περιεποιήσω 10 έν τω τιμίω ** Πράξ 20 28

αίματι 1 ' του 1 8 Χριστού σου,** και τών ι ν έν αύτη Α'Πετ.1,18-19.
*(φ.39ν.) ορθοδόξων 2 " επισκόπων 2 1 . Εν πρώτοις 2 2 * ΑΠ.5,9.
μνήσθητι Κύριε τού αγίου 23 πατρός 2 4 ημών
αρχιεπισκόπου 2 5 άββά Δ. πάπα και πατριάρχου
τής μεγαλουπόλεως 2 0 Αλεξανδρείας 2 7 .
Ό Διάκονος Προσεύξασθε υπέρ του
Ε = δασπουτα Θ = δησποτα
2
Δ,Ι = τον αγιον Ε,Θ = των αγιον
3
Ε = μυστηριν
4
Α,Β,Γ,Δ,Ε,Ζ,Η,Θ,Ι=γενωμετα
Ι = εκληρον
Ε,Θ = ματα
Θ = πεντων
Ε , Ι = αγιον
Θ = επ
Ζ = ευαρεστηαντων
11
Ι = μνησθιτε
Θ = ακκλισιας
Δ = αυτής Θ = αυτιν
14
Προσεύξασθε υπέρ τής ειρήνης τής άγιας μόνης καθολικής και αποστολικής ορθοδόξου του ΘεοΟ
εκκλησίας.
Δ . Ε . Ζ . Η . θ = παραλ. Ή ν
Ζ = περιεπιησω
Ε = εματοι
Θ = τω
19 Γ\
Θ = τουν
20
Ε = ορθοδοξουν 0 = ορθοδοξον
21
Δ = επικοπον Θ = επισκοπον
Δ —προτις Ι = πρώτης
Θ — το εγιου
Ε = πετρος
5
Ε,Ζ,Η,Ι= : αρχηεπισκοπου Θ = αρχηεπισκοπο
Δ = μεγελεως Ε = μαγαλοπολεως
27
Ε = αλαξανδριας Θ = μετά Αλεξανδρείας προστ. τον οσιωτατον κε αρχηερευς ήμων παπα αββα ΔΔ
Ι = ελεξανδριας
105
αρχιερεως
Ό Ιερεύς öv χάρισαι ταίς άγίαις σου **Β- τ 2 1 5

έκκλησίαις ", έν ειρήνη σώον,** εντιμον, υγιά 3 1 ,
3
Πράξ.20,28.
μακροημερεύοντα, 32 όρθοτομοΰντα 33 τον λόγον Α'Πετ.5,2-4.
της αληθείας 3 4 , και ποιμαίνοντα το 3 5 ποίμνιόν 3 "
σου 3 / έν ειρήνη.
*(φ.40ι\) Μνήσθητι Κύριε των 3 8 ορθοδόξων 3 **

πρεσβυτέρων 4 " , και πάσης διακονίας.
Ό Διάκονος Προσεύξασθε υπέρ των

πρεσβυτέρων 41 ....
Ό Ιερεύς Και πάντων 4 ^ των έν παρθενία, και

παντός τοΰ πιστότατου 4 3 λαού σου.
Μνήσθητι ημών 4 4 Κύριε, του έλεήσαι 45 ημάς

πάντας έπί το αυτό 4 6 εφάπαξ 4 7 .
Ό Λαός Ελέησον ημάς ό Θεός, ό Πατήρ,

ό παντοκράτωρ.
Ό 'Ιερεύς Μνήσθητι 48 Κύριε και της σωτηρίας

της πόλεως ήμών 4 ν ταύτης
Ό Διάκονος Προσεύξασθε υπέρ της

σωτηρίας 5 "....
28
Προσεύξασθε υπέρ του άρχιερέως ημών πάπα άββά πάπα και πατριάρχου και και αρχιεπισκόπου της
μεγαλουπόλεος Αλεξανδρείας καί των ορθοδόξων επισκόπων.
9
Δ,Ζ,Η,Θ = της Ι = της άγιας
30
Δ = παραλ. έκκλησίαις
31
Α,Β>Γ = υγια Ε = ογιη
32
Εμακροημερεοντα
33
Ε.Ζ.Η,Θ.Ι = παραλ. ορθοτομουντα
34
Ε = αλιθυας Θ = αλιθιας
35
1 = τοτου
3 6
θ = πμινον
37
Δ = σο
38 Τ
Ι = τον
39
Ε,Θ = ορθοδοξον
4 0
θ = πρεσβυτερον Ι = πρεσβύτερος
41
Προσεύξασθε υπέρ των πρεσβυτέρων καί διακόνων καί ϋποδιακόνων επτά ταγμάτων τού Θεού της
εκκλησίας.
42
0 = παντον
43
Θ = πιστουτατου
44
Θ = μνηστι ημον
45
Δ,Ε = ελεησον
Θ = επι τούτο
Ε = εφα
48
1 = μνησθετι
49
0 = ημον
50
Προσεύξασθε υπέρ της σωτηρίας του κόσμου καί της πόλεως ημών ταύτης καί πασών πόλεων καί τών
χωρών καί νήσων καί μοναστηριών .
106
Ό Ιερεύς καί των έν πίστει Θεού
κατοικούντων έν α ύ τ η 5 1 .
{από 11 Τυβί μέχρι 11 Παυνί ό 'Ιερεύς λέγει)
*(φ.40ν.) Μνήσθητι Κύριε τού *άέρος, και των καρπών

της γ η ς " .
Ό Διάκονος Προσεύξασθε υπέρ τών

αγαθών αέρων 5 3 ...
{από 10 Παωφι μέχρι 10 Τυβί ό Ιερεύς λέγει)
Μνήσθητι κύριε τών ύετών 5 4 και τών σπορίμων

της γ η ς " .

αγαθών ύετών 5 6 ....
{από 12 Παυνί μέχρι 9 Παωφι Ό Ιερεύς λέγει)
Μνήσθητι Κύριε της συμμέτρου αναβάσεως τών

ποταμίων υδάτων 5 7 .
Ό Διάκονος Προσεύξασθε υπέρ της

συμμέτρου 5 8 ...
Ό Ιερεύς Εύφρανον πάλιν και άνακαίνισον το

πρόσωπον 5 * της γης τους αύλακας αυτής
μέθυσον πλήθυνον τα γεννήματα"" αυτής.
,w 41 ν Παράστησον ήμίν* αυτό εις σπέρμα, και εις
^' '' θερισμον, και νύν 61 εύλογων εύλόγησον^. Τήν
ζωήν ημών οίκονόμησον. Εύλόγησον τόν
- - > ω ** **Ψαλ64 9-11
στεφανον του ενιαυτου της χρηστοτητος ** **Λ TAIQ^Î
σου, δια τους πτωχούς 6 4 τού λαού σου 0 5 ,** δια '
τήν χήραν και τον ορφανόν 6 6 , δια τον 0 / ξένον 0 8 ,
και τον προσήλυτον, και δι 6 ν ημάς πάντας
51
Δ = ατικουντων εν αυτής Ε = αυτής
52
0 = τον καρπον της τις
53
Προσεύξασθε υπέρ τών αγαθών αέρων καί τών καρπών τής γης.
54
Ε = παραλ. υετων
55
θ = τ ο ν σπορνμον της τηετις
56
Προσεύξασθε υπέρ τών αγαθών ϋετών καί τών σπορίμων τής γης.
57
Δ,Ε,Ι = υτατων Θ = ανεβασεος τον ποταμιον ίτατον
58
Προσεύξασθε υπέρ τής συμμέτρου αναβάσεως τών ποταμίων υδάτων.
59
Ε = προσώπων Ι = προσοπον
Γ=γεννημα Δ,Ε,Ζ,Η,Θ=γενημα Ι = γηνημα
61
Δ,Ζ,Η,θ,Ι=νιν
Θ,Ι=ευλογισον
63
0 = χπηστοτητου
64
0 = τος πτωχός Ι = πτουχος
6 5
θ = σο
66
Δ = προφανον
107
7U
τους ελπίζοντας ~ επι σοι, ./4 και
*(φ.41ν.) επικαλούμενους 7 1 * το'1 ονομά 7 3 σου το αγιον
οί γαρ οφθαλμοί 75 πάντων είς σε έλπίζουσι 70
και συ διδώς 7 7 την τροφή ν αυτών εν /« **Ψαλ. 135,25.
ευκαιρία .** Πλήρωσον μεθ' ημών** κατά την ** Πράξ.14,17.
.»j
αγαθότητα σου, ό διδούς τροφήν πάση
82
σαρκί. Πλήρωσον χαράς" »4
τάς καρδίας ημών, ίνα έν 8 5 και παντί 80
ευφροσύνηςπάντοτε
πάσαν αύτάρκειαν 8 7 έχοντες περισσεύσωμεν 88 **Β Κορ.9,8.
*(<p.42r.) εις πάν *εργον 8 9 αγαθόν,** τού"" ποιεΐν"1 το
θέλημα* 2 σου το" 3 άγιον.
Ο Λαός Κύριε έλέησον.'γ.
Ό 'Ιερεύς Μνήσθητι Κύριε τών τά τίμια δώρα

σοι ν 4 ταύτα προσφερόντων, και υπέρ ων, και δι
ων και εφ οίς αυτά προσεκόμισαν* 5 , και μισθόν
ούράνιον παράσχου" 6 πάσιν 9 7 αύτοίς ** **ΜΤ.5,12.

αγίων ...
Ό Ιερεύς Επειδή Δέσποτα πρόσταγμα εστίν

του μονογενούς** σου Υιού, τής μνήμης τών
Θ = του
Δ = ξανον
69
Θ= + ( = τι = δι)
70
Θ = ελπίζοντας
71
Ε = επικαλομενους Θ = επικαλομενος
72
Θ,Ι = του
Ε = οπομα
74 Ε = του
75
1 = οφθαλμη
76
1 = ελπιζοσι
77
Ε = δεδως
78
Θ = αν
79
1 = αυκερια
80
Θ = οδιδος
1
Ε = τροφαην
82
Ε,Ι = πληροσον
Θ = χέρας
84
Δ = ευφροσηνης Θ = ευφρόσυνος
85
Ε = ' μ (κοπτιστί =εν)
86
Ε = παραλ. παντι
87
Δ = πασν αυταρχιαν
Α,Β,Γ,Δ,Ε,Ζ,Η.® = περισσευωμεν Ι = περνσοσευωμεν
Θ = πεν αργον
Β,Δ,Ε,Θ,Ι=του
Ε = ίνιν Ζ,Η=ίπιν Θ = πιν
Θ = του θηλημα
Ι = του
94
Θ=ις
95
Δ = προσκόμισαν Θ = προσεκμνσεν Ι = προσεκομνσεν
96
Θ = παρασχο 1= παραχο
97 Ε,Ι = νασιν
98 Προσεύξασθε υπέρ τών άγιων τιμίων δώρων τούτων καί θυσιών ημών και προσφερόντων.
108
αγίων 1 "" σου κοινωνείν 1 " 1 η μ ά ς . * Έ τ ι μνησθήναι
ιωσον , Κύριε, κ α ι των απ αιώνος **ΑΚ.1,70.
*(φ.42ν.)
Πράξ.3,21.
εύαρεστησάντων σοι 1 " 4 αγίων 1 " 5 * * π α τ έ ρ ω ν 1 " 0 ,
πατριαρχών αποστόλων, προφητών1"7 **Εβρ. 12,23.
1U8 ευαγγελιστών 1 "*, μαρτύρων, Εβρ. 13,21.
κηρύκων , Φα. 3,12.
όμολογητών11", και παντός111 πνεύματος Κολ.1,28.
δικαίου 1ι ι
έν πίστει 113
Χριστού τετελειωμένου.** Β Τιμ.3,17.
Εξαιρέτως της παναγίας, ύπερενδόξου,
114 115
αχράντου , ύπερευλογημένης , Δεσποίνης
l l b **ΜΤ. 1,18-25.
ημών Θεοτόκου, * και άειπαρθένου11' ΑΚ. 1,26-35.
*((p.43r.)
Μαρίας.** ΤΩ. 1,1 κ, 14.
Τού αγίου ε ν δ ό ξ ο υ 1 1 8 προφήτου, π ρ ο δ ρ ό μ ο υ , ΜΤ.3.
β α π τ ι σ τ ο ύ και μάρτυρος Ιωάννου. ΜΤ.11,11-19.
Τού αγίου Στεφάνου τού π ρ ω τ ο δ ι α κ ό ν ο υ 1 1 * και ΜΤ. 14,1-21.
πρωτομάρτυρος12" .** **Πράξ.6.
Και τού αγίου και μ α κ α ρ ί ο υ 1 2 1 π α τ ρ ό ς 1 " " η μ ώ ν Πράξ.7.
Μάρκου τού αποστόλου123 και
εύαγγελιστού 124
' ** **ΜΚ.1.
99
Ε = μονογενος 0 = το μονογενής σο
;°°Δ,Ε = αγιον Ι τον αγιον
101
1 = κινωνπι
02
0 = μνησθηνη καξιωσον
Ε = τον
Δ = ευερεστησαντων ις Θ = ευερεστησαντων Ι=ευαρηστησαντω
05
Δ,Ε,Ι = αγιον
06
Ε = παταρων Ι = πατρων
07
0 = προφητον Ι = αποστολον προφητον
08
Δ , Θ = κυρικων
09
Θ = ευαγγελιστον
0
Γ,Δ,Ε,Ζ,Θ,Ι = ομολογιτων
1
Δ = πεντος
2
1 = θνκεουν
3
Ε = πιστυ
4
1 = παραλ. υπερενδοξου, άχραντου
5
Β,Γ,Δ,Ζ,Η,Θ,Ι = υπερευλογιμενης Ε = υπερευλογιμενος
6
Δ = μετά ημών προστ. της Θεοτόκου Ε,Ι = θεοδοκου
7
0=ίπερθανου
θ = το άγιο νδοξο
Δ = προτοδιακ<ονου
0 = προδομαρτυρος
0 = άγιο κε μακάριο
Ε = πετρος
0 = Μάρκο του απόστολο κε ευαγγελιστο
Δ = μετά εύαγγελιστοϋ προστ. κε του άγιου πατρός ημών μαγαλο ορθόδοξος κε θεοφορου Διοσκουρο
κετο άγιου πατρός ημών πνευματοφορου Σευηρου του πατριάρχου Αντιουχιας κε του άγιου Αθνασιου κε
του άγιου Ιωάννου το χρησοστουμου κε του άγιου Θεοδοσίου κε του άγιου θεοφελου κε του άγιου Πετρος
ιαρομαρτυρος κε αρχηερευς κε του άγιου Κιριλλου κε του άγιου Βασιλιου κε του άγιου Γριγοριου-πι-
θεολογος κε άγιου Γριγοριου του ερμενιου κε τριακοσίων δέκα κε ωκτω συνθρισμενων ν Νικεα κε των ν
Κωνσταντινουπολι εκατόν παντηκοντα κε τον ν Εφεσω διακοσίων κε του άγιου Αντωνίου κε άγιου
Παύλου κε τριας αγιον Μακάριου κε παντός...κλ.
Ε = μετά εύαγγελιστοϋ προστ. κε το άγιου κε μακάριου πετρος ημών πνευματοφορου Σαβιρου του
πατριαρχω Αντιουχιας κε του άγιου κε μακάριου πετρος ημών μαγαλου ορθοδόξου κα τοφορου Διοσκορου
κε του άγιου Αθνασιου το αποστόλου κε του άγιου Ιωάννου το χρισοστουμου κε του άγιου Θεοτοσιου κε
του άγιου Θεοφίλου κε του άγιου Θεοφανιου κε του άγιου Διμετριου κε του άγιου Πέτρου ιερουμαρτυρου κε
αρχηαπισκοπου κε του άγιου Κιριλλου κε του άγιου Βασιλιου κε του άγιου Γριγοριου-πι- θεολόγου
Γριγοριου -πι-θεματιργου Γριγοριου -πι- ερμανιου. Τριεκοσιουν τεκέ κα οκτι σιντρισμενον ν Νικεα ν
109
και του έν άγίοις 1 2 5 πατρός ημών θαυματουργού
Βασιλείου 1 2 6 .
*(φ.43ν.) και παντός χορού 1 2 7 * των 1 2 8 αγίων 12 * σου, ων
ταίς εύχαΐς και πρεσβείαις καί ημάς έλέησον 1 3 0 ,
και σώσον 1 3 1 δια το ονομά σου το 1 3 2 αγιον 1 3 3 το
έπικληθέν 1 3 4 εφ ημάς.** **Αμω.9,ΐ2.
Πράξ. 15,17.
Ό Διάκονος λέγει τα ΔΙΠΤΥΧΑ
Α,Β,Δ,Θ. Ό 'Ιερεύς Όμοίως δε μνήσθητι Κύριε και

πάντων των έν ίερωσύνη προαναπαυσαμένων 1 3 5 ,
και των λαϊκών 1 3 0 ταγμάτων πάντων τας
137
ψυχάς άνάπαύσαι καταξίωσον, έν κόλποις
τών αγίων 1 3 8 πατέρων ημών* 'Αβραάμ και ^
(φ r.) 'Ισαάκ και 'Ιακώβ.** Έκτρεψον 1 3 * , σύναψον εις Λ Κ 16 '^^
τόπον χλόης, επί ύδατος αναπαύσεως 1 4 0 έν
παραδείσω τρυφής 1 4 1 ,** ένθα άπέδρα οδύνη καί **Ψαλ.22,2.
λύπη καί στεναγμός 1 4 2 έν τη λαμπρότητι τών
αγίων 1 4 3 σου.** ' **"σα·3,5/1°/
Ησα.51,11.
Ό Λαός Δόξα σοι Κύριε, Κύριε έλέησον
Κύριε έλέησον 1 4 4 ...
Καί μετά τα δίπτυχα ό Ιερεύς λέγει
Κονσιτεντινουπολι ετεκον πεντεκοντε κε τον ν Εφεσο τιακοσιον κε του άγιου κε μακάριου πετρος
ημωνμαγαλου Εντονιου κε του τικεου αββα άγιου Παύλου κε τριας αγιον Μακάριου κε παντός...κλ.
Θ = μετά εύαγγελιστού προστ. κε μάρτυρος Ιωαννο κε το άγιο κε μακάριο πατρός ημον πνευματοφορου
Σευηρο το πατριαρχον Αντιουχιας κε του άγιο Ιωάννου το χρισοστουμου κε του άγιο Θαυτοσιυου κε το
άγιο Θαυφυλο κε το άγιο Αλεξανναδρω κε το άγιο Τιμόθεο κε το άγιο Κιριλλου κε το άγιο Βασιλιου κε το
άγιο Γριγοριο -πι-θαυλογο Γριγοριου -πι-θαυμετεργο Γριγοριου -πι-ερμενιου. Τριακουσιων δέκα κε οκτο
σινθρισμενον ν Νικεα κε των ν Κωνσταντινοπουλι εκετον πεντικοντα κε τον ν Εφεσω διακωσιων κε το
άγιο κε μακάριο πατρός ημών μαγαλου Αντωνίου κε το άγιο δικεο αββα Παύλο κε τρις αγιον Μακαριον
κε παντός...κλ.
25
1 = το ν άγιας
26
Δ.Ε.Θ = παραλ. καί του έν άγίοις πατρός ημών θαυματουργού Βασιλείου
27 Γ-
Ε = χορό
28 Λ
Δ = τον
29
Ε,θ = αγιον
30
Δ = ελεησων
31
Δ = παραλ. κε σωσον
32
Δ,Ζ,Η = του
33
Ζ,Η = άγιων
34
Ε = επιχληθεν
35
Θ = προαναπαυσαμανων
36
Δ,Θ = λεκων
Θ = παντός τας ψυχής
38
Θ = τον αγιον
Α,Β5Δ,Θ = εκθρεψον
40
Θ = ανεπαυσεως
41
Δ = παραδισο τρηφης Θ = τριφης
42
Δ = στενασ μος Θ=λυνη κε στενασ μος
43
Θ = τον αγιον
44
δόξα σοι Κύριε, Κκύριε έλέησον Κύριε έλέησον Κύριε εϋλόγησον Κύριε ανάπαυσον Αμήν.
110
Α Β Γ Δ Ε Ζ, Εκείνους μεν κύριε τας ψυχάς εκεί λαβών

H ' Q ' T ' άνάπαυσον, και βασιλείας ουρανών 1 4 6
14/
' 1/ ^ καταξίωσον. Ημάς δε τούς ενταύθα*
^ παροικούντας 1 4 0 ** διατήρησον 14 * εν 1 5 " πίστει **Α Πετ.1,17.
σου, και όδήγησον 1 5 1 ημάς έν τ η 1 5 / βασιλεία σου Ψαλ. 118,19.
χαριζόμενος ήμίν την σήν 1 5 3 είρήνην, δια παντός
Ό Λαός "Ωσπερ ην 1 5 4 ....

Α,Β,Γ,Δ,Ε,Ζ, β
ο @ι Ο Ιερεύς ινα σου και εν τούτω καθώς
και έν π αντί 1 5 7 έδοξάσθη και ύψώθη 1 5 8 και
ύμνήθη και εύλογήθη 15 * και ήγιάσθη το 1 ο υ
πανάγιον και εντιμον 1 0 1 και εύλογημένον 16ζ
ονομά σ ο υ ι ω , συν Χριστώ Ίησοΰ 1 6 4 και ά γ ί ω ι ω
Πνεύματι 1 6 6 .
Ό Ιερεύς Ειρήνη πάσι.** **Α'Πετ.5,14.

ΙΩ.20,19 κ, 26.
Λ g ρ Αρ y Ό Λαός και τώ πνεύματί σου.
Η,Θ,Ι. ,_ „ , *Τ^„1 — ^Λ... _.' L .Λ«»'/
Ό Ιερεύς *Καί πάλιν εύχαριστήσωμεν τω
*(φ.45ι\) » m w «C«A, f t f t ,i«« Θεώ τω
παντοκράτορι Πατρί του Κυρίου δε
.ΐ'/υ
και Θεού και Σωτήρος ημών Ίησοΰ
171 1/ζ
Χρίστου . Ό τ ι και νΰν κατηξίωσεν 1 7 3
45
Θ = ψυχής
46
Ε = ουρανω
47
Α,Β,Γ,Δ,Ι = δους Ε,Ζ,Η,Θ = δος
48
Η,Θ = παρνκοντας
49
Ι = διατηρισον
50
Δ = 'μ (κοπτιστί = εν)
51
Ε = οδιγησον Θ = οδεγισον
52
Θ = τε
53
Θ = τιν σνν
54
"Ωσπερ ην και εσται εστίν άπό γενεάς εις γενεάν και πάντας τους αιώνας των αιώνων αμήν.
55
Θ = σο
56 r
Ε = τοτω
57
Θ = πανδι
58
Δ = υψοθη Θ=ίψωθη Ι = ψωθη
59
Ε = υμηθη κε αυληγηθη
^Θ^του
61 τ^
Ε = ντιμων
62
Α,Β,Γ,Δ,Ε,Ζ,Η,Θ,^ευλογιμενον
63
Θ = οναμα
64
Ζ = Υιού
65
Θ = αγιω Ι = άγιο
66
1 = Πνεύμα
67
Θ = τ ω ν Ι = το
68
Ε,Ι = παντοκρατωρι
69
Θ = το
70
71
Θ = πι-Χριστου
72
Ε,Ι=νιν
73
Ε = κατηξιωσην Θ = κετηξιωσεν
Ill
1/4
ήμάς στην έν τώ άγίφ τόπω τούτω 175 και
επαραι χείρας και λειτούργησον τω άγίφ
αυτού 1/ ö ονόματι αυτόν 1 " ουν παρακαλέσωμεν
όπως 1 7 8 καταξίωση ημάς της κοινωνίας* και
(φ.4ΐ>ν.) μεταλήψεως τών 1/ν αγίων αύτου μυστηρίων10"
Του αχράντου σώματος J81
και του τιμίου182 αίματος
τού Χριστού18"1 ** αυτού ό παντοκράτωρ 184 **Α' Κορ.ιο, 16-17.

Κύριος ό Θεός ημών
Ό Λαός Κύριε έλέησον
Ό Ιερεύς Ειρήνη πάσιν
Ό Λαός Και τω πνεύματί σου.
Θ = ιμας
75
Ε = το άγια τουω κε τοπω τω Θ = τω άγιο τουπω του
Θ = άγιο αυτό
τι 1Τ= αυτουν
78
Θ = ον παρακελασωμεν οπός
79
Δ = τον Θ = τον αγιον Ι = των αγιον
80
Ε,Ζ,Η = μυστηριον Θ = μιστηριον Ι = μηστηριων
81
1 = σωματως
82
Θ = τίμιο Ι = ουτιμι
Ε = Χαριστου
84
Ζ = ο πεντοκρατωρ Θ = ο παντοκρατορ
112
Α,Β,Γ,Δ,Ε,Ζ, ΕΥΧΗ ΤΗΣ ΚΛΛΣΕΩΣ

Η,Θ,Ι. Ό Ιερεύς Δέσποτα Κύριε και παντοκράτωρ 1 ό
Θεός ό μέγας 2 ό αιώνιος και θαυμαστός 3 εν
*(<p.46r.)
δόξη 4 ό φυλάσσων 5 την διαθήκην σου* και το
ελεός σου τοις 6 άγαπώσι σε.** Ό δούς 7 ήμίν 8 **Δαν.9,4.
λύτρωσιν* αμαρτιών διά ι υ του μονογενούς 11 σου Δευ.7,9.
Υιού Κυρίου δε και Θεού και Σωτήρος 1 2 ημών
Ιησού Χριστού ή ζωή τών απάντων** ή **Κολ.3,4.
βοήθεια 13 τών 1 4 προς σ έ η καταφευγόντων και ΙΩ. 11,25.
έλπίς τών επικαλουμένων 1 6 σε φ παρεστήκασι 1 7
χίλιαι χιλιάδες και μύριαι 18 μυριάδες αγίων 1 *
Μ
*(φ.46ν.) αγγέλων και** αρχαγγέλων * Χερουβείμ και **Ααν.7,10.
.•ίί LI
Σεραφείμ και πάσα των ουράνιων δυνάμεων Βασ.Α'22,19.
Τ
ή αμέτρητος2 3 πληθύς 2 4 . ΑΠ.5,11.
Ό άγιάσας τά προκείμενα δώρα ταύτα δια της

Ζ5 2b
επιφοιτησεως του πανάγιου σου Πνεύματος
καθάρισον ημάς άπό τών κρυφίων 2/ και
φανερών ημών αμαρτημάτων και πάν διανόημα
16
απαρεσκον ~~ άγαθότητί σου μακράν
*((p.47r.) 2 άφ ημών*
άπόστησον * αγία σον ημών τάς
ψυχάς 3 υ τά σώματα και τά πνεύματα 3 1 τάς
1
Ε = παντωκατωρ
2
Ε , Ι = ο μαγας
3
Θ = θαυμηστος
4
Ε = δοξι
5
Θ = ο φυλακασσων Ι = ο φιλασσων
6
Δ = τος
7
Θ = οδός
8
Ι=ην
Θ = ύλιτρωσιν
Ι = τια
Θ == δο μονογενής Ι = του μονογενής
σωτήριας
Ι = η βωηθυα
4
Δ = η βωηθια τον
5
Ε = σι
6
Ε = παραλ. και έλπίς τών έπικαλομένων Θ = επικαλουμενω ες
7
Ε = ω παραστικουσι Θ = ω παρατηκοσι
8
Δ = μύρια Ι = μύρια δε
9
Θ = αγιωον Ι = αγιον
20
Δ,Ε,Θ,Ι = αρχηαγγελων
21 Ε,Ι = σαραφιμ
22 Ε = ουρανών
23 Δ = διναμεων η αμέτρητους Θ = δυνεμων 1= ημετρητος
\ Θ = πληθης Ι = πλυθης
' Θ = ε π ι φ η τ ε σ ε ω ς το πανάγιο Ι = επιφυτησσεως
' Ε = πανάγιο σο
Δ = κρυφυων Ε,Ζ,Η = κριφιων Ι = κριφυων
Ζ,Η=ννευματα
1
Ε = απαρεσκων Θ = διανηομα απερεσκον
' Θ = εποστησον
' Θ = ψυχης
Ζ,Η=ννευματα Ι = πναυματα
113
32 33
συνειδήσεις όπως εν καθαρά καρδία ψυχή **ΑΤψ.ι,5.
34
πεφωτισμένη τολμώμεν μετά παρρησίας 3 5 ** Α Πετ.1,22.
it '/ ο ' Λ - Λ iι _ > 38 ΙΩ. 1,9.
ατερ φόβου επικαλεισθαι σε τον Έβρ64
έπουράνιον Θεόν Πατέρα 3 * άγιον και λέγειν 4 " "Εφ. ι,18.
Πάτερ ημών 4 1 .... Ψαλ.33,5.
Ό Λαός Πάτερ ημών....** **ΜΤ.6,9-13.
Α,Β,Γ,Δ,Ζ,Η. ΕΥΧΗ ΑΛΛΗ ΤΗΣ ΚΛΑΣΕΩΣ
Ό Ιερεύς τής υιοθεσίας την χάριν ημΐν

*(ω 47ν ) παρασχόμενος διά λουτρού παλιγγενεσίας* και
άνακαινώσεως Πνεύματος αγίου** και τα νΰν **Τιτ.3,5.
άξίωσον ημάς άνυποκρίτως καθαρά καρδία
συνειδότι πεπαρρησιασμένω και χείλεσιν
42 3
άδιαπτώτοις επικαλεισθαι σε Άββά ό **ρωμ 815.
Πατήρ** ίνα τής εθνικής βαττολογίας** και Γαλ.4,6.
Ιουδαϊκής 4 4 άπονίας του ματαίου αποθεμένοι **ΜΤ.6,7.
*(φ.48Γ.) ταπεινώς και χριστιανοίς 45 εύπρεπώς έν* φωνή
τής προσευχής άναφέρειν σοι τήν ίκετήριον
κατά τήν σωτηριώδη του μονογενούς 47 σου Υιού
νομοθεσίαν ίσχύσωμεν και έν άγιασμώ 4 8 ψυχής
σώματος τε και πνεύματος τον άκτιστον σε και
άναρχον και άτελεύτητον τολμώμεν άφόβως
έπίβοάσθαι τον πάντων δεσπότην έπουράνιον
*(φ.48ν.) Θεόν Πατέρα* άγιον και λέγειν Πάτερ ημών
Ό Λαός Πάτερ ημών ** **ΜΤ.6,9-13.
Α,Β>®. Ό 'Ιερεύς ^ Ν α ί 5 " Πάτερ αγαθέ και

φιλάγαθε 51 μή είσενέγκης ημάς** είς πειρασμόν **ΜΤ.6,13.
32
Δ = συννδεσις Ε = συννδθσις Θ = συνιδησης Ι = σευνιδησις
33
Θ = οπός αν Ι = οπιος
34
Θ = πεφωτισμένα
35
Ε = ματα παρησια Θ = παρησνας Ι = ματα παρρασια
36
Δ,Θ = ετερ
37
38
Δ = επικελισθε
τ = το
Ζ ,·~
39 ι-.
Ε = παταρα
40
Θ = ληγιν
41
E,I = xenemu>T(KcmTKm = Πάτερ ημών) Θ = εριδιν πενιωτ (Αριτειτ... π ε κ ι ω τ )
Ζ = αδιάπτωτης
Δ = επικαλιστι
Δ=ιοδεκης
Δ ,Ζ,Η = χρηστιανις
46 τ, .
Γ=ικετηριαν
Δ = μονογενος
Δ = αγιασμό
49
Δ = μετά Πάτερ ημών προστ. Νε Κύριε Κύριε ο δεδωκως ημιν την εξουσιαν το πατιν επάνω οφεων κε
σκορπιών κε επι πασαντην δυναμιν το εχθρού συντριψον κε καθυποταξον τας κεφάλας των έχθρων ημών
υπο τος πόδας ν ταχι κε παααν την κακό τεχνον αυτών απινιας την καθημων διασκεδασον οτι συ
Βασιλεύς ημέτερων πάντων Χρίστε ο Θεός κε ις την δοξαν κε την ευχαριστιαν κε την προσκυνησιν
αναπεμπομν κάθε κας την ημεραν συν τω αναρχω σου Πατρι κε τω αγιω Πνευματι νιν κ, ...
Ό Διάκονος Τας κεφάλας...
114
μηδέ κατακυριευσάτω ημών πάσα ανομία** **Ψαλ.ιΐ8,ΐ33.
άλλα ρύσαι ημάς από 5 2 τών άπρεπων έργων και
διανοημάτων κινήσεων τε και βλεμμάτων 5 3 και
άφ ων και τον μεν πειραστήν άπρακτον
άποδίωξ,ον 54 έπιτίμησον δε και τοις έμφύτοις 55
και σωματικοίς εν ήμίν* κινήμασι και τάς προς
50
*(φ.49τ.) τ ο άμ α ρ τ άνειν ορμάς καθολικάς τε ολικώς άφ'
ημών άναχαίτησον διά τοΰ 5 / Κυρίου δε και Θεού
και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού δι ου και
μεθ'
Ό Διάκονος Τάς κεφάλας 5 8

Ό Λαός ενώπιον 5 *
Α,Β,©· ΕΥΧΗ ΤΗΣ ΚΕΦΑΑΟΚΛΙΣΙΑΣ
Ό Ιερεύς Τελειωθέντα τής ευεργεσίας τά

χαρίσματα άτινα 6 " εστίν φοβερά και
01
ύπερευλογημένα μυστήρια τού μονογενούς σου
Υιού Κυρίου δε και Θεού και Σωτήρος και
παμβασιλέως ημών Ιησού Χριστού. Τά
*(φ.49ν.) σωτηριώδη αυτού* παθήματα όμολογήσαμεν 6 2
τον ζωοποιον αυτού θάνατον έκηρύξαμεν τήν
αγιαν τριήμερον αυτού εκ νεκρών αναστασιν
έπιστεύσαμεν το 6 5 μυστήριον τετέλεσται**
εύχαριστούμεν σοι Κύριε ό Θεός ό Πατήρ ό
**ΤΑΠ. 11,17.
παντοκράτωρ** οτι το έλεος σου μέγα έφ'
ημάς
Ό 'Ιερεύς Οκλινας ουρανούς κε κατελθων επι της γης ις σωτηριαν του γένος των ανθροπων ο της σης
χαρι τος πασαν εξαπλωσας την ευθηνιαν οπνων πάντα υπέρ εκπερισσουων ετουμεθα ηνοουμεν φιλανθροπε
αγαθέ εκ τιν ον σου την χιρα την ορατον την ευλογημεν«ην» την μεστην έλεος κε ικτιρμων κε ευλόγων
ευλογισον τους δούλους σου κε καθαρισον αυτούς άπου παντον μολυσμου σαρκός κε νεύματος κε πιησοιν
ημάς μέτοχους κε συς σωμουγενεσθε τι σι χαριτι όπως ν αγιωτητι κε δικεοσυνη σι την ικεσιαν
προσαγοντες κε σο πρεπι πάσα δόξα μεγαλωσυν κράτος τε κε εξουσία αματω αχραντω σου Πατρι κε τω
αγιω Πνευματι νιν κ, ...
50
Θ=νη
51
Β,Θ = φιλαγαθε
52
Θ = επο
53
Θ = κυνησεων τε κε βλεμματον
54
Θ = απουδιωξον
55
Θ=της εμφιτης
56
Β,Θ = κατολικας
57
Θ = διεδο
58
Τας κεφάλας υμών τω Κυρίω κλίνατε
59
ενώπιον σου Κύριε
60
Θ = ετινα
61
Θ = υπερευλογιμηνα μυστηριονα του μονογενής
62
Θ = πατήματα ωμολογισαμεν
63
Θ = τιν εγιαν
64 Λ
Θ=νεκρον
65
Θ = του
66
Θ = τελεστή
67
Θ=ιμας
115
.«>» **ΛΚ.1,58.
και καταρτησον ημών ** εις ά έπιθυμοΰσιν
άγγελοι** παρακύψαι* ίκετεύομεν και **Α'Πετ.1,12.
*(φ.50τ.)
παρακαλούμεν 6 * την σήν / υ αγαθότητα
φιλάνθρωπε ίνα άγνίσης ημάς παντας τους
προσπίπτοντας' 1 σοι και ένωσης σαυτώ" 1 δια
της μεταλήψεως των Θείων σου μυστηρίων^
γενόμεθα πεπληρωμένοι τοΰ αγίου 7 4 σου
**Πραξ.2,4.
πνεύματος** και έστηριγμένοι εν τη ση ευθεία Πραξ.6,3-5.
πίστει** πλησθησόμεθα 75 έν έπιποθήσει της σης **ΑΚορ.6,13.
*(φ.50ν.) άγαπήσεως αληθούς και δοξολογούντες / & * σε Κολ.1,23.
πάντοτε** έν Χριστώ Ιησοϋ τω Κυρίω ημών δι ου **Ψαλ.18,1.
Ψαλ. 144,11.
και....
Ό διάκονος Πρόσχωμεν Θεοϋ μετά φόβου
Ό Ιερεύς Ειρήνη πάσι** **Α' Πετ.5,14.
Ό Λαός Και τω πνεύματι σου.
Α,Β· Ό 'Ιερεύς Δέσποτα Κύριε ό Θεός ό

Πατήρ ό παντοκράτωρ ό ίώμενος ημών τάς
ψυχάς και τά σώματα και τα πνεύματα συ ό
έντειλάμενος Πέτρω τω κορυφαίω τών αγίων σου
μαθητών και αποστόλων έκ τοΰ στόματος τοΰ
μονογενούς σου Υιού τού Κυρίου δέ και Θεού και
"(φ.5ΐΓ.) Σωτήρος ημών 'Ιησού Χριστού* λέγοντος αύτω
σύ ει Πέτρος και έπί ταύτη τη πέτρα
οικοδομήσω μου τήν έκκλησίαν και πύλαι "Αδου
ού κατισχύσουσιν αυτής και δώσω σοι τάς κλείς
τής βασιλείας τών ουρανών και ο εάν δήσης έπί
τής γής εσται δεδεμένον έν τοις ούρανοίς και ό
έαν λύσης έπί τής γής εσται λελυμένον έν τοις
ούρανοίς** **ΜΤ.16,18-19.
*(φ.51ν.) έσόμεθα τι νύν* και ημείς οί δούλοι σου πατέρες
μου και αδελφοί ιερείς και Λευίται και πάς ό
λαός σου ò πιστός ό προσπίπτων ενώπιον τής
αγίας σου δόξης έν τη αγία ώρα ταύτη και
βαστάζων τον τίμιόν σου σταυρόν έσμέν πάντες
λελυμένοι και ελευθερωμένοι έκ τού εμού
στόματος τού αμαρτωλού δια τού παναγίου σου
Ηφ·52Γ.) Πνεύματος τού αγαθού και φιλάνθρωπου,* Θεέ
διά τον Υίόν σου τήν τού κόσμου** άμαρτίαν **ΙΩ.1,29.
άράμενον άρξαι τής υποδοχής τής μετανοίας
68
Θ = επιθυμοσνν
oy
Θ = παρακαλομεν
70
Θ = σιν
71
Θ = τος προσπίπτοντας
72
Θ = σαυτου
73
Θ = Θέων σω μυστηριον
74
Θ = άγιο
75
Θ = πιστις πλησθησσομεθα
76
Θ = αληθος κε δοξολογοντες
116
των δούλων σου έξ αυτών εις φως της
έπιγνώσεως εις Ιλασμον των αμαρτιών
"Οτι ού βούλη τον θάνατον του αμαρτωλού ώς τό
έπιστρέψαι και ζην αυτόν** συ γαρ ει Κύριος **ΐεζ.33,ΐΐ.
Κύριος ό Θεός ό οίκτίρμων** και ελεήμων **Έ£όδ 34 6-7
μακρόθυμος και* πολυέλεος και αληθινός
(φ.52ν.) άφαιρών ανομίας και αδικίας και αμαρτίας και
εϊτι σοι ήμάρτομεν εϊτε έν λόγω ή έν έργω άνες
άφες συγχώρησον ήμίν ώς αγαθός και
φιλάνθρωπος Θεός έάν γαρ ανομίας
παρατήρησης Κύριε Κύριε** τις ύποστήσεται ότι **Ψαλ. 129,3-4.
παρά σοί ό ίλασμός εστίν ότι σύ ει ό ίλασμός
τών αμαρτιών" ημών ό φωτισμός και Σωτήρ
τών ψυχών ημών
*(φ.53ι\) Ό Θεός ημάς* πάντας έλευθέρωσον και άπαντα
τον λαόν σου έλευθέρωσον άπό πάσης αμαρτίας
άπαρνήσεως πάσης και βλασφημίας άπό πάσης
άνάρας και κατάρας μαγείας φαρμακείας
είδωλολατρείας επιόρκου και έπιορκίας άπό
αναθέματος άπό χωρισμού γενομένου άπό
βέλους πετομένου άπό στεναγμού δικαίων τε και
αδίκων άπό πάσης απαντήσεως αιρετικών και
εθνικών.
*(φ.53ν.) *Χάρισαι ήμίν Δέσποτα νουν και σύνεσιν και
δύναμιν του φυγείν εως εις τέλος άπό παντός
έργου πονηρού τού αντικειμένου και δός ήμίν
τού ποιεΐν τήν σήν εύαρέστησιν διαπαντός
γράψον τά ονόματα ημών μετά παντός χορού
τών αγίων σου έν τη βασιλεία τών ουρανών** έν **ΛΚ.ιο,2θ.
Χριστώ Ιησού τω Κυρίω ημών δι ου και μεθ ου Ψαλ.68,28.
σοί Δαν. 12,1.
ΑΠ. 13,8. κ, 21,27.
Ό Διάκονος σωθις αμήν78
Ό Λαός Κύριε έλέησον Κύριε έλέησον

Κύριε έλέησον
80
(φ.54ι\) * ' Q Ίερεύς Σώμα αγιον'* καί αίμα
81
Α,Β»Δ,Ε,Θ,1. τίμιον άληθινόν Ιησού Χριστού Υιού τού Θεού
αμήν.
Ό Ιερεύς "Αγιον τίμιον σώμα και αίμα

82
άληθινόν Ιησού Χριστού τού Θεού αμήν.
77
Β = αμαρτων
78
σωθις Αμήν και τω πνεύματι σου μετά φόβου Θεού πρόσχωμεν
79
Ε = πρό Σώμα αγιον προστ. Τα άγια της άγιος Ευλογιτος Κύριος Ιησος Χρίστος Υιός Θεός αγιασμός
τω Πνεύμα τω άγιων Αμήν.
Ι = πρό Σώμα αγιον προστ. Τα άγια της άγιας Ευλογητος Κύριος Θεός Ιησος Χρίστος Υιός Θεον
αγιασμός Πνεύμα άγιου Αμήν. Ό Λαός Ις Πατήρ άγιος ....κλ.
80 Τ
Ι = αμα
81
1 = μετά Χριστού προστ. τον ιων του Υιός Θεο ημών Αμήν
82
1 = μετά Χριστού προστ. του Υιού Θεο ημών
117
Ό 'Ιερεύς Σώμα και αίμα Εμμανουήλ του

Θεού ημών τούτο εστίν αληθώς αμήν.
Α,Β,Δ,Ε,Θ,Ι. Πιστεύω πιστεύω πιστεύω και ομολογώ εως
έσχατης αναπνοής 8 3 ότι 8 4 αυτή εστίν ή σαρξ ή
*(φ.54ν.) ζωοποιός τού μονογενούς" _»:>
σου Υιού" του
Κυρίου δε και Θεού και Σωτήρος. 800 ημών Ιησού
Χριστού. Έλαβεν αυτήν 8 ' έκ τής αγίας
Δεσποίνης 8 8 ημών Θεοτόκου και άειπαρθένου
Μαρίας** και έποίησεν αυτήν8* μίαν σύν τη **ΙΩ.1,14.
Γαλ.4,4.
θεότητι αυτού μή εν μείξει μηδέ έν φυρμώ*" μηδέ ΜΤ. 1,18-25.
έν αλλοιώσει*1 και έμαρτύρησεν επί*2 Ποντίου 9 3
Πιλάτου** τήν*4 καλήν όμολογίαν* 3 και **Α'Τιμ.6,13.
6 ν/ 8
παρέδωκεν* αυτήν υπέρ ήμών πάντων* επί*' ΜΤ.27,1-2-11.
*(φ.55Γ.) ΙΩ. 18,33-38.
τού ι υ υ ξύλου τού* σταυρού 1 0 1 τού αγίου 1 " 2 έν τω
θελήματι αυτού** αληθώς πιστεύω 1 " 3 ότι θεότης **ΜΤ.26. κ, 27.
αύτού 1 υ 4 ουδ Τ ού ι υ 5 μηδέποτε χωρισθείσα, έξ ι υ 6 Ρωμ.4,25.
άνθρωπότητος αύτού ι υ / εν άτόμω ουδέ έν Α'Κορ.15,3.
ριπή οφθαλμού μετεδωκεν αυτήν εις
111
λύτρωσιν και εις άφεσιν αμαρτίας και εις 1 1 2
**ΜΤ.26,26-28.
ζωήν τήν 1 1 3 αίώνιον τοις εξ 1 1 4 αυτής ΙΩ.6,54.
μεταλαμβάνουσα ** πιστεύω ότι αυτή εστίν 11 "
15
8 3
θ = ουμολογι εως ησχατης ανάπθης
84
Ε , Ι = οτη
85
Δ,Ι = μονογενος Θ = το μονογενής
86
Ε = Σωτήριας
87
1 = αυτών
88
Δ,Ε,Ι = δεσπινες Θ = τεσπιπης
89
Θ = αυτιν
90
Θ = φριμω Ι = παραλ. μηδέ έν φυρμώ
91
Β,Δ,Ε,Θ = αλλιοσι Ι = αλλιοσε
92 Ε = αμαρτυρησεν ενι Θ = εμαρτηρισεν
93 Θ = πωντνο
94 Δ = τνην
95
Ε = ουμολογιαν
96
Δ = παραδωκεν Θ = περαδωκεν
97
Θ=ίμων
Ε = μετά πάντων προστ. μμετερων ιετα πάντων προστ. ημμητερων σταυρός
Θ = απι
00
Ε,Ι = τω
Ε = σταυρό
' Δ = άγιο
1
Ε = πισταυω
1
Θ = αυτό
' Ε = αυτό ό δου Ι = οδού
06
Ε = χωρισθισια εκξ
07
1 = παραλ. αύτοΰ
08
Θ = ριπν Ι = ριπι
Θ = μετετωκεν
ίο
Δ = αυτιν
-- λιτρωσιν Θ = λιτροσιν Ι = η ς λιτρωσιν
12,
=ης
' Θ = τιν
14
Θ = αξ
15
Δ = μεταλαμβονοσιν
16
Ε , Ι = ι σ τ ι ν Θ = αυτ εστίν
118
αληθώς αμήν.
Ό Διάκονος Πιστεύω117
*(φ.55ν) Ό 'Ιερεύς *Δι ου και μεθ ου πρέπει

πάσα δόξα τιμή και προσκύνησις 1 1 8 τω Πατρί
και τω άγίω Πνεύματι νυν 11 * και άεί και εις τους
1ZU
αιώνας.
ALui > i V l tiJLA* J4-Ì (ja iül3 j i t j A jl^JaVI tJfr&l <tkj2 >âfr
£** (J^ J t - * i j »A*J £-» *±Jjl JÄJ AJ ^ÂIMI 4AUÜ2 AU! ^ jUjiît
ûV iRjMj Ue4» 6 * e-kûlij yi^Û AÜI J*V <UAIMU11 A J ti j i j
£t .4_5U UIJJÏ £-luaj Ajkiualj ÌaJ& ± A J J U J LJJJP AlS £lyiîïfl
(μετάφραση) Έτελειώθη ή θεία λειτουργία τον

'Αγίου Βασιλείου εν ειρήνη του Κυρίου. 'Αμήν. 21
Κογιάκ έτους 1316 κατά τό Κοπτικό ημερολόγιο
τών αγίων μαρτύρων πού αντιστοιχεί με τό έτος
1008 της Έγίρας, μηνός Γκαμάντι άλ Άχαρ
(δεύτερο Γκαμάντι). Αντιγραφεύς είναι ό
ταλαίπωρος και ανίκανος δούλος Γιουχάνα ίπν
Σουαϊντάν άλ Μπαραμάουϊ ('Ιωάννης υιός του
Σουαϊντάν άλ Μπαραμάουϊ ) . Τό έγραψε τόν
εαυτό του γιά νά τό χρησιμοποιήσει ό ίδιος και
μετά άπό αυτόν ό υιός του. Παρακαλεί όταν
διαβάζει κάποιος τό χειρόγραφο αυτό νά
συγχωρεί τά λάθη εις τό όνομα τού €>εού, επειδή
ό άνθρωπος είναι γεμάτος λάθη. "Οταν κάποιος
βρει λάθος και τό διορθώσει, ό €>εός νά
διορθώσει τήν ζωή του. Αν βρεις λάθος
συμπλήρωσε το, Δόξα σ' εκείνον, πού είναι ό
μόνος αλάθητος.
117
Δ=Α«.ΗΜ +ΗΑ£'φ...(κοπτιστί =Αμήν πιστεύω... )
Αμήν πιστεύω πιστεύω πιστεύω ότι αύτη εστίν αληθώς άμήν.Ίκετεύσατε υπέρ ημών και υπέρ πάντων
τών χριστιανών τών έντειλαμένων μνημονεύειν αυτών εν τώ οίκω Κυρίου. Ψάλατε.
Ό Λαός λέγει ψαλμός PN' (150) και τό κοινωνικόν τη ήμερα.
11
Ε = προσκενησις
Ε = άγιων Πνευμαθι νιν Θ = το άγιο πνεύματι νιν κε εαλσεωσημ αμήν 1= του άγιο πνεύμα νιν
Και μετά τήν μετάληψιν τών αγίων μυστηρίων Ό Διάκονος λέγει Επί προσευχή στάθητε.
Ό Ιερεύς Ειρήνη πάσιν.
Ό Λαός Και τω πνεύματι σου.
Ό Διάκονος Προσεύξασθε υπέρ της αξίας μεταλήψεως των άχραντων και επουρανίων αγίων μυστηρίων.
Ό Λαός Κύριε έλέησον.
119
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Σύγκριση κώδικα Α προς τόν

κώδικα Παρισίων 325 Gr. (έκδοση E.RENAUDOT)
Ή λειτουργία τοϋ Μεγάλου Βασιλείου εκτός άπό τα Αιγυπτιακά χειρόγραφα, πού

βρίσκονται στην Κοπτική *Ορθόδοξη Εκκλησία και πού χρησιμοποιήθηκαν στην
λατρεία, σώζεται και σε μιά άλλη μορφή στον κώδικα Παρισίων 325 Κυπριακής
προελεύσεως. Βάσει του χειρογράφου αυτού εξεδόθη άπό τόν E.RENAUDOT, τό 1847.
Ή ένταξη τού χειρογράφου Παρ.325 στην κριτική μας έκδοση ήταν αδύνατη, γιατί
τό κείμενο τού ανωτέρου χειρογράφου προέρχεται άπό μιά άλλη παράδοση κειμένου,
πού δέν εναρμονίζεται τελείως προς τήν Κοπτική παράδοση , γιατί έχει σημαντικές
βυζαντινές επιδράσεις .
Γιά τόν λόγο αυτό και για τήν αποφυγή συγχύσεων των δύο παραδόσεων τού
κειμένου , αλλά και γιά νά δοθεί μιά καθαρότερη και σαφέστερη εικόνα των δύο τύπων ,
προτιμήσαμε νά παρουσιάσουμε σέ δίστηλο κείμενο τόν κώδικα Α και τήν αντιστοιχία
του μέ τόν κώδικα Παρ.325 (E, RENAUDOT).
Σέ περιπτώσεις πού συμφωνεί ή Κοπτική λειτουργική πράξη προς τόν κώδικα

Παρ.325 (Ε. RENAUDOT) και ή σχετική ευχή λείπει άπό τόν κώδικα Α παραθέτουμε και
τό κοπτικό κείμενο γιά τήν διαπίστωση των βυζαντινών επιδράσεων στο νεώτερο
Κοπτικό Ευχολόγιο.
Στην εκδοσή μας τού κειμένου τού Ε. RENAUDOT προσθέτουμε τους αριθμούς
φύλλων τού κώδικα Παρισίων 325 , στον οποίον στηρίζεται , άλλα δέν αναγράφει τους
αριθμούς τών σελίδων πιθανώς επειδή δέν μπορούσε νά αναγνώσει τους αριθμούς πού
είναι γραμμένοι μέ τήν αρχαία κοπτική γραφή (Demotic Numbers1.)
Στό περιθώριο τού κειμένου αναγράφονται οί προσθήκες από άλλη χείρα , πού
τίθενται στό περιθώριο τού κωδικός .
Στό κείμενο του κ ώ δ . Παρ.325 δέν έγραψε μερικές φορές τίς λέξεις «ό Ιερεύς» «ό
Διάκονος» «ό Λαός» στην αρχή τών κειμένων. Έμεΐς , στην εκδοσή μας , γιά
περισσότερη κατανόηση , γράψαμε τίς λέξεις αυτές με πλάγια γράμματα.
1
ΤΑΤΤΑΑΜ, CGEL., p.XXV.
Κωδ. A
ΣΥΝ ΘΕΩ
ΙΕΡΟΝ ΕΥΧΟΛΟΓΙΟΝ ΑΙ ΘΕΙΑΙ
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ
ΒΑΣΙΑΕΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ
ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΡΩΜΑΪΣΤΙ ~.
ΕΥΧΗ ΕΤΟΙΜΑΣΙΑ! ΤΟΥ

ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΑΕΙΟΥ.
*Ό 'Ιερεύς
w
' Δέσποτα Κύριε
καρδιογνώστα πάντων
ό άγιος και έν άγίοις
άναπαυόμενος ό μόνος
άναμάρτητος και
δυνάμενος άφιέναι
αμαρτίας σύ γινώσκεις
Δέσποτα το άνάξιον
μου και άνέτοιμον και
άνίκανον προς την σήν
*(φ.2ν.) * άγίαν λειτουργίαν
ταύτην και ότι
πρόσωπον ούκ εχω
προσεγγίσαι και
άνοίξαι το στόμα μου
ενώπιον της αγίας σου
δόξης, αλλά κατά το
πλήθος των οίκτιρμών
σου ό Θεός ίλάσθητι
μοι τω άμαρτωλώ και
δός μοι χάριν εύρεΐν
και έλεος έν ταύτη τη
ώρα και κατάπεμψόν
μοι δύναμιν εξ ύψους
του άρξασθαι και
έτοιμάσαι και έν
εύθύτητι έπιτελέσαι την
*(<Ρ·3Γ.) άγίαν * λατρείαν
ταύτην εις όσμήν
εύωδίας κατά τήν
εύδοκίαν τοϋ
θελήματος σου .Ναι
Δέσποτα συμπάρεσον
ήμίν συνέργησον και
ημάς εύλόγησον σύ
γάρ ίλασμος των
αμαρτιών ημών
φωτισμός καί δύναμις
τών ψυχών ημών και
σύ τήν δόξαν τιμήν καί
προσκύνησιν
άναπέμπομεν τω Πατρί
2
Άραβιστί δι' άλλης χειρός
121
και τώ Υίώ καί τώ

άγίω Πνεύματι νΰν και
*(φ.3ν.) αεί και εις τους αιώνας
* των αιώνων αμήν.
ΕΥΧΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ

ΕΤΟΙΜΑΣΊΑΣ
Ό Ιερεύς
Σύ Κύριε κατέδειξας ήμίν τό
μέγα τούτο της σωτηρίας
μυστήριον συ κατηξίωσας
ημάς τους ταπεινούς και
αμαρτωλούς και αναξίους
δούλους σου γενέσθαι
λειτουργούς τού αγίου
θυσιαστηρίου σου σύ
ίκάνωσον ημάς εν τη δυνάμει
τού Πνεύματος σου τού αγίου
*(φ.4Γ.) εις την διακονίαν ταύτην * ϊνα
άκατακρίτως στάντες ενώπιον
της αγίας δόξης σου
προσάγωμέν σοι θυσίαν
αίνέσεως καί δόξης και
μεγαλοπρέπειας έν τω
άγιαστηρίω σου Θεέ δούς την
χάριν πέμψας την σωτηρίαν
σύ γαρ ει ό ενεργών τα πάντα
έν πάσι. Δός Κύριε καί υπέρ
τών ημετέρων αμαρτημάτων
κα
* των
τ ο υ
*f(D 4ν Ì λαού σου
άγνοημάτων δεκτήν *
γενέσθαι την θυσίαν ημών καί
εύπρόσδεκτον ενώπιον σου
κατά την δωρεάν του αγίου
σου Πνεύματος έν Χριστώ
Ιησού τω Κυρίω ημών δι ου
και μεθ ου σοι ή δόξα τιμή
καί τό κράτος σύν τω
παναγίω και άγαθώ καί
ζωοποιώ καί όμοουσίω σου
Πνεύματι νΰν καί άεί καί εις
τους αιώνας τών αιώνων
αμήν.
ΕΥΧΗ ΤΗΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ
Ο 'Ιερεύς
Εύχαριστούμεν τώ ευεργέτη
*((p.5r.) καί έλεήμονι * Θεώ τω Πατρί
τού Κυρίου δε καί Θεού καί
Σωτήρος ημών Ιησού
Χριστού ότι έσκέπασεν
έβοήθησεν έφύλαξεν
άντελάβετο καί διήγαγεν ημάς
μέχρι της ώρας ταύτης. Αυτόν
ούν παρακαλέσωμεν όπως
122
φυλάσση ημάς έν τη αγία
ήμερα ταύτη και έν πάσαις
τάις ήμέραις της ζωής ημών
έν πάση ειρήνη ό
παντοκράτωρ Κύριος ό Θεός
ημών.
*(φ.5ν.)
* ΌΔιάκονος
Προσεύξασθε
Ό 'Ιερεύς
Δέσποτα Κύριε ò Θεός ό
παντοκράτωρ Πατήρ τού Κυρίου
δέ και Θεού και Σωτήρος ημών
Ιησού Χριστού εύχαριστούμεν σοι
Κύριε ό Θεός ημών κατά πάντα
και δια πάντα και έν πάσιν ότι
έσκέπασας έβοήθησας
έφύλαξας άντελάβου καλώς και
είρηνικώς διήγαγες ημάς μέχρι
τής ώρας ταύτης παντοκράτωρ
Κύριε ό Θεός ημών.
*(<p.6r.) * Ό Διάκονος
3
Tt»ße ....
Διό δεόμεθα και

παρακαλούμεν σε φιλάνθρωπε
αγαθέ Κύριε όπως και τήν
άγίαν σου ήμέραν ταύτην και
πάσας τάς ημέρας τής ζωής
ημών δος ήμϊν Κύριε ό Θεός
άναμαρτήτως διέλθείν μετά
πάσης χ α ρ ά ς υγείας ειρήνης
σωτηρίας ευεργεσίας παντός
αγιασμού και τού σού φόβου
έπιτελείν. Πάντα δέ φθόνο ν
(φ.όν.; πάντα φόβον * πάντα
πειρασμόν πάσαν σατανικήν
ένέργειαν και ανθρώπων
πονηρών έπιβουλήν αισθητών
και νοητών παράγαγε ό Θεός
άφ ημών και άπό τού λαού
σου και άπό τού αγίου τόπου
τούτου ό Θεός τα καλά και τά
συμφέροντα ήμίν
έπιχορήγησον τά έργα τών
χειρών ημών εύλόγησον τήν
*(<p.7r.) ζωήν ημών * οίκονόμησον. Σύ
γάρ έδωκας ήμίν τήν έξουσίαν
το>Β& ama. irr« φ-f ««·» «*·« jrreeijg€«&HT %&ροιι irTe«|ce>T€u epoH irreqepßoHer« epo« mr€<|6t wm+ao neu ΜΙΤΟ>Β&ΛΤ€ itHeeov&.B «ra.e|
IITTOTOT e&pHt exam «πι&τ&οοη HCHOV JtrBeit irreeîTe« tieunjya. eepenfw «Βολ z,en t Kormoma. irre HcejuvcTMproM 6eova.fi eTc«».p«oovT
em χω e&o\ w-re netitioßi.
(μετάφραση) Παρακαλέσατε και ίκετεύσατε, όπως ό Θεός έλεήση ημάς, και εϊη ευμενής ήμίν και
εισακούση ημάς και βοηθήση ήμίν, και άποδεχθή τάς προσευχάς τών αγίων αυτοί) ΰπερ τής άγαθότητος
πάντων ημών. και καταστήση ημάς ικανούς μεταλαβείν τού αγίου και ευλογημένου μυστηρίου, καί
συγχώρηση τάς αμαρτίας ημών.
123
του πατείν επάνω οφεων και

σκορπιών και έπί πάσαν την
δύναμιν τοϋ έχθροϋ και μη
είσενέγκης ημάς είς
πειρασμον άλλα ρύσαι ημάς
από του πονηρού πάσας τάς
ημέρας της ζωής ημών έν
Χριστώ Ιησού τώ Κυρίω ημών
δι ου και μεθ* ου ή
δόξα+
ΕΥΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΘΕΣΕΩΣ
Ό Ιερεύς
*(φ.7ν.) Δέσποτα Κύριε Χριστέ *
ό συνάί'διος ΥΙος και Λόγος
τού άχραντου πατρός και
πνεύματος αγίου. Ό άρτος ό
έκ τού ουρανού καταβάς και
προθείς σεαυτον άμνον
άμωμον υπέρ της τού κόσμου
ζωής δεόμεθα και
παρακαλούμεν σέ φιλάνθρωπε
αγαθέ έπίφανον Κύριε το
πρόσωπον σου έπί τον άρτον
τούτον και έπί το ποτήριον
τούτο άπροεθήκαμεν έν ταύτη
*(<p.8r.) τη ιερατική * σου τραπέζη.
Εύλόγησον άγίασον καί
μεταποίησον αυτά ίνα ό μέν
άρτος ούτος γένηται είς το
άγιον σου σώμα τό δέ
ποτήριον τούτο το τίμιον σου
αίμα εις μετάληψιν και
άντίληψιν ψυχών και
σωμάτων ημών είς άφεσιν
αμαρτιών. Σύ γαρ ει ό Θεός
ημών και πρέπει σοι ή δόξα
τιμή και προσκύνησις σύν τω
άνάρχω σου Πατρί και τώ
*(φ.8ν.) παναγίω * και άγαθώ και
ζωοποιώ καί όμοουσίω σου
Πνεύματι νύν
ΕΥΧΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΥΙΟΝ
Ό Ιερεύς
Δέσποτα Κύριε Ιησού Χριστέ
ό μονογενής Υιός και Λόγος
τού Πατρός ό πάντα δεσμόν
τών αμαρτιών ημών τω σώ
πάθει διαρρήξας ò έμφυσήσας
εις τα πρόσωπα τών αγίων
σου μαθητών καί αποστόλων
καί ειπών λάβετε πνεύμα
*, α \ άγιον * άν τίνων άφήτε τάς
124
αμαρτίας άφίενται αύτοϊς άν

τίνων κρατήτε κεκράτηνται
συ ουν Δέσποτα Κύριε ό Θεός
ημών δια των αγίων σου
αποστόλων χαρισάμενος τοις
κατά καιρόν ίερουργοϋσιν εν
τη αγία σου εκκλησία έπί της
γης άφιέναι αμαρτίας και
δεσμεύειν καί λύειν πάντα
δεσμόν αμαρτίας διό δεόμεθα
κα
*(φ.9ν.) * παρακαλούμεν σε *
φιλάνθρωπε αγαθέ Κύριε έπί
τοις δούλοις σου πατράσι μου
και άδελφοίς και τη έμή πενία
τοις παρεστηκόσιν ενώπιον
της αγίας σου δόξης
έπιχορήγησον ήμίν τα σα ελέη
την σήν βοήθειαν τοις σέ
προσκυνοϋσιν διάρρηξον
αυτόν τον δεσμόν τών
αμαρτιών ημών καί εϊτι
ήμάρτομεν άναμάρτητε εϊτε έν
λόγω ή έν έργω ή
*(ω 10Γ) έλαλήσαμεν ή έπάρξαμεν*
άπό μικροψυχίας συ ό
επισταμένος την άνθρωπίνην
ημών άσθένειαν συ ώς αγαθός
καί φιλάνθρωπος Θεός
χάρισαι ήμΐν την άφεσιν τών
αμαρτιών ημών. Εύλόγησον
άγίασον έλευθέρωσον
έμπλησον ημάς τοϋ σου
φόβου καί κατεύθυνον εις το
αγαθόν σου θέλημα.
Σύ γαρ ει ό Θεός ημών καί
πρέπει σοι ή δόξα τιμή
ΕΥΧΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ
ΛΕΓΟΜΕΝΗ ΤΩΝ
ΛΕΙΤΟΥΡΓΩΝ
ΚΛΙΝΟΜΕΝΩΝ
*(φ.10ν.) * Οι δούλοι σου οί ύπηρέται

έν τη ημέρα ταύτη ό
πρεσβύτερος καί ό διάκονος
καί ό κλήρος καί πάς ò λαός
καί έμή πτωχία ελευθερωμένοι
έσονται εκ τού στόματος τής
αγίας Τριάδος τού Πατρός
καί τού Υιού και τού αγίου
Πνεύματος και εκ τού
στόματος τής αγίας καί μόνης
(φ.ιΐΓ.) ορθοδόξου * εκκλησίας έκ
τών στομάτων τών αγίων
αποστόλων δώδεκα καί έκ
τού στόματος τού
125
θεορρήμονος Μάρκου του

αποστόλου και εύαγγελιστοϋ
και μάρτυρος και εκ του
στόματος του αγίου πατρός
ημών μεγάλου ορθοδόξου και
θεοφόρου Διοσκούρου και τοϋ
αγίου πατρός ημών
πνευματοφόρου Σεβήρου τοϋ
*(φ.11ν) πατριάρχου Αντιοχείας * και
του αγίου Ιωάννου του
Χρυσοστόμου και τοϋ αγίου
Κυρίλλου και τοϋ αγίου
Βασιλείου και του αγίου
Γρηγορίου και εκ τών
στομάτων τριακοσίων δέκα
και οκτώ συνηθροισμένων εν
Νικαία και τών έν
Κωνσταντινουπόλει εκατόν
πεντήκοντα και τών έν
Εφέσω διακοσίων και έκ του
,„, ._ . στόματος του θεοτιμήτου *
^' '' πατρός ημών άββά (ΔΔ) πάπα
και πατριάρχου της
μεγαλουπόλεως Αλεξανδρείας
και έκ του στόματος μου του
ελαχίστου. "Οτι εύλογημένον
καί εστί τό ύπερένδοξον άγιον
όνομα σου τοϋ Πατρός και
του Υίοϋ και τοϋ αγίου
Πνεύματος της αγίας τριάδος
και ομοουσίου νϋν
ΕΥΧΗ ΘΥΜΙΑΜΑΤΟΣ ΤΟΥ

ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ
Ό Θεός ò μέγας ό αιώνιος ό

*(φ.12ν.) άναρχος και * ατελεύτητος
ό μέγας τη βουλή και
δυνατός έν τοίς εργοις ό
πανταχού παρών καί τοίς
πάσι παριστάμενος
συμπάρεσον ήμίν κατά την
ώραν ταύτην καί γενού έν
μέσω πάντων ημών άγνισον
ημών τάς καρδίας άγίασον
ημών τάς ψυχάς καθάρισον
ημάς άπό παντός
αμαρτήματος εκουσίου τε και
χ
^' ' ακουσίου * καί δός ήμίν
προσφέρειν ενώπιον σου τάς
λογικάς λατρείας θυσίαν
αίνέσεως.
Ό Διάκονος
126
Προσεύξασθε υπέρ της

4
θυσίας ...
Ο Ιερεύς
θυμίαμα πνευματικόν
είσερχόμενον εις το έσώτερον
τοϋ καταπετάσματος εις τα
άγια των αγίων δεόμεθά σου
πάτερ άγιε μνήσθητι Κύριε της
ειρήνης της αγίας μόνης
σου εκκλησίας.
Ό Διάκονος
Προσεύξασθε υπέρ τής
3
ειρήνης ....
Ο Ιερεύς
τής άπο περάτων τής
*(φ.13ν.) οικουμένης μέχρι των *
περάτων αυτής. Μνήσθητι
Κύριε τοϋ αγιοτάτου και
μακαρίου τούτου άρχιερέως
ημών άββά δεινός πάπα και
πατριάρχου τής
μεγαλουπόλεως
Αλεξανδρείας.
Ό Διάκονος
Ίροσεύξαο
Προσεύξασθε υπέρ τοϋ
άρχιερέως. 00
Ό Ιερεύς
Συντηρών συντήρησον ήμίν
αυτόν ετεσι πολλοίς και
χρόνοις είρηνικοιής.
Μνήσθητι Κύριε τής αγίας
εκκλησίας ταύτης και των
συνελεύσεων ημών τάς
έπισυναγωγάς ημών Κύριε
εύλόγησον.
Ό Διάκονος
Προσεύξασθε υπέρ τής
αγίας'....
Ό Ιερεύς
Δός ήμίν αύτάς ό Θεός
Προσεύξασθε υπέρ της θυσίας ημών και προσφερόντων

5
τό Διακονικόν μόνο στό Α (Προσεύξασθε υπέρ τής ειρήνης5 τής αγίας μόνης καθολικής και
αποστολικής ορθοδόξου τοϋ θεοΰ εκκλησίας.)
6
Προσεύξασθε υπέρ τοϋ άρχιερέως ημών πάπα άββά (ΔΔ) πάπα και πατριάρχου και αρχιεπισκόπου τής
μεγαλουπόλεος Αλεξανδρείας και των ορθοδόξων επισκόπων.
7
Προσεύξασθε υπέρ τής αγίας εκκλησίας ταύτης και των συνελεύσεων ημών.
127
ΕΥΧΗ ΛΕΓΟΜΕΝΗ
ΜΥΣΤΙΚΟΣ ΜΕΤΑ ΤΟΝ
ΑΠΟΣΤΟΛΟΝ
*(φ.14Γ.) * Ό Θεός ό τους ουρανούς

έκτείνας και την γήν
θεμελιώσας και την άβυσσον
κλείσας και την θάλασσαν
χαλινώσας και τον άνθρωπον
πλάσας κατ ιδίαν εικόνα και
Τ
καθ όμοίωσιν ήλιος φωτίζων
τους ύπό τοϋ σκότους της
αμαρτίας συνεχόμενους
δεόμεθα και παρακαλοϋμεν
σε φιλάνθρωπε αγαθέ και
καθώς ήκούσαμεν του
(φ.14ν.) θεοκηρύττου * Παύλου τού
αποστόλου ούτως
παραμένομεν και των
καθολικών νοημάτων
άπωσόμεθα.
Χάριτι και οίκτιρμοίς και
φιλανθρωπία σου τού
Σωτήρος ημών Θεού τού
Πατρός και τού Υιού και τοϋ
αγίου Πνεύματος νύν
ΕΥΧΗ ΛΕΓΟΜΕΝΗ
ΜΥΣΤΙΚΟΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ
ΚΑΘΟΑΙΚΗΝ
Ό Θεός ό ζών εις τον αιώνα

καί βασιλεύων εις τους
αιώνας ό καρπός πάντων τών
*((p.l5r.) δικαίων ή ρίζα ή *
ανεξερεύνητος φώς το εκ τού
φωτός πρόσδεξαι ημών τάς
εύχάς τάς φωτεινάς και
έλευθέρωσον ημάς εκ της
δουλείας τού εχθρού
δικαίωσον έν τη χρηστότητί
σου ώς Κορνήλιον τοις
πράξεσι τών αγίων σου
αποστόλων μαρτυρόμενον καί
κατίσχυσον ημών τον νουν
καί την διάνοιαν ίνα μιμηταί
*(φ.15ν.) γενώμεθα της * χρηστότητας
σου σϋ γαρ ει ό πάντων τών
αιωνίων αγαθών ταμίας δοτή ρ
τε καί Κύριος Χριστέ ό Θεός
ημών φιλάνθρωπος ει
προσκυνητός καί
δεδοξασμένος και πρέπει σοι
ή δόξα τιμή καί το κράτος
σύν τώ άνάρχω σου Πατρί καί
τω άγίω σου Πνεύματι νύν....
ΕΥΧΗ ΘΥΜΙΑΜΑΤΟΣ ΤΗΣ
ΠΡΑΞΕΩΣ ΛΕΓΟΜΕΝΗ
ΜΥΣΤΙΚΟΣ
Ό Ιερεύς
Ό Θεός προσδεξάμενος
Αβραάμ τάς όλοκαυτώσεις
και άντιδεδωκώς αύτώ Ισαάκ
*(φ.16Γ.) * τ ο υ υ [ 0 ΰ αυτού πρόβατον εις
όλοκάρπωσιν αυτός ούν Κύριε
δέχου και ύφ ημών τών
αμαρτωλών τα ολοκαυτώματα
του θυμιάματος τούτου
άντικατάπεμψον ήμΐν τα ελέη
σου τα πλούσια και ποίησον
ημάς καθαρούς από πάσης
δυσωδίας τών αμαρτιών και
καταξίωσον ημάς λατρεύειν
σοι εν όσιότητι και
*(φ.16ν.) δικαιοσύνη * ενώπιον σου
πάσας τάς ημέρας της ζωής
ημών και δεόμεθα σου πάτερ
άγιε μνήσθητι Κύριε της
ειρήνης.
ΕΥΧΗ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ

ΚΑΤΑ ΤΟ ΑΑΕΞΑΝΔΡΙΝΟΝ
ΚΕΙΜΕΝΟΝ
Ό Ιερεύς
ό έξαποστείλας τους αγίους
σου μαθητάς και αποστόλους
έν όλω τώ κόσμω κηρύξαι και
διδάξαι το εύαγγέλιον της
βασιλείας σου και μαθητεύειν
* πάντα τα έθνη είς τήν
έπίγνωσιν σου διό δεόμεθα
και παρακαλοΰμεν σε
διάνοιξον τα ώτα τών
καρδιών ημών εις τήν
άκρόασιν τών αγίων σου
ευαγγελίων.
Ό Διάκονος
Προσεύξασθε υπέρ τού
Άγιου 8 ...
Ό Ιερεύς
διάνοιξον και τα αισθητήρια
τών ψυχών ημών και
καταξίωσον ημάς γενέσθαι μή
μόνον άκροατάς άλλα και
Προσεύξασθε υπέρ τού 'Αγίου Ευαγγελίου.

9
Ζ,Η = Προσεύξασθε υπέρ τού'Αγίου Ευαγγελίου.
129
*(φ.17ν.) ποιητάς των θείων σου *

προσταγμάτων ευδοκία τοϋ
Θεοϋ και Πατρός μεθ ου
εύλογητός ει και
δεδοξασμένος σύν τω
παναγίω και άγαθω και
ζωοποιω και όμοουσίω σου
Πνεύματι νϋν...
ΕΥΧΗ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ

ΚΑΤΑ ΤΟ ΑΙΓΎΠΤΙΑΚΟΝ
ΚΕΙΜΕΝΟΝ
Ό Ιερεύς
ό Θεός ημών ό τοις άγίοις σου
μαθητάς και ιερείς σου
άποστόλοις είπών ότι πολλοί
προφήται και δίκαιοι
(<p.l8r.) έπεθύμησαν είδείν ά βλέπετε *
καί ούκ είδον καί ακούσια
άκούετε καί ούκ ήκουσαν
υμών δέ μακάριοι, οί
οφθαλμοί ότι βλέπουσι καί τα
ώτα υμών ότι ακούει καί
καταξιωθώμεν άρτι του
άκούσαι καί ποιήσαι τά άγια
σου ευαγγέλια ταίς λιταίς τών
ιερέων σου.
Ό Διάκονος
Προσεύξασθε υπέρ τού
αγίου*....
Ό 'Ιερεύς
Μνημόνευσον ούν Δέσποτα
καί νύν πάντων τών
έντειλαμένων ήμίν τοις
(φ.18ν.) άναξίοις τού μνημονεύειν *
αυτών είς τάς δεήσεις
ημετέρας καί τάς αιτήσεις ας
άναβιβάζομεν σοι Κύριε ό
Θεός ημών τους
προτετελευτηκότας
άνάπαυσον αυτούς τους
κάμνοντας ερρωσον αυτούς
σύ γάρ ει ζωή ημών πάντων
καί σωτηρία ημών πάντων καί
έλπίς ημών πάντων καί ϊασις
ημών πάντων καί άνάστασις
*(φ.19ι\) οικία πάντων ημών
* καί σοι την δόξαν τιμήν καί
προσκύνησιν άναπέμπομεν
σύν τω άνάρχω σου Πατρί καί
τω παναγίωκαί άγαθω καί
ζωοποιω καί όμοουσίω σου
πνεύματι νύν
130
ΕΥΧΗ ΜΕΤΑ ΤΟ
ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ (ΣΥΝΑΠΤΗ)
Ό Ιερεύς
Καί πάλιν παρακαλέσωμεν
τον παντοκράτορα και
ελεήμονα Θεόν τόν πατέρα
του Κυρίου δε και Θεού και
Σωτήρος ημών Ιησού Χρίστου
Τ
δι ου δεόμεθα και
"(φ.ΙΟν.)
παρακαλοϋμεν σε *
Τους νοσούντας τού
λαού σου Κύριε,
έπισκεψάμενος έν έλέει και
οίκτιρμοίς ϊασε.
Τους άποδημήσαντας ημών
αδελφούς ή μέλλοντας
άποδημείν έν παντί τόπω
κατευόδωσον.
Τους καρπούς της γης
Κύριε εύλόγησον αϋξησον
τελεσφόρησον σώους και
αβλαβείς αυτούς διαφύλαξον.
*(<p.20r.) Τά ποτάμια ύδατα *
άνάγαγε έπί το μέτρον αυτών
κατά την σήν χρηστότητα.
Τους αγαθούς ύετούς
κατάπεμψον έπί τους
χρήζοντας καί έπίδεομένους
τόπους
Τους πιστούς Βασιλείς
ημών ους προώρισας
βασιλεύειν έπί της γης έν
ειρήνη καί γαληνότατη νίκη
διαφύλαξον.
Τάς ψυχάς των δούλων
σ ο υ τ ω ν
*(φ.20ν) * προκεκοιμημένων
έν πίστει Χριστού Πατέρων
ημών καί αδελφών
άνάπαυσον.
Τάς θυσίας τάς
προσφοράς τά ευχαριστήρια
τών δούλων σου πρόσδεξαι.
Τους δούλους σου τους
κατηχουμένους έλέησον
αυτούς βεβαίωσον τη εις σε
πίστει τά έγκαταλείμματα
είδωλολατρείας έκρίζωσον
άπό τών διανοιών αυτών * τον
(φ.ΖίΓ.) g£ νόμον σου καί τόν φόβον
σου τάς έντολάς σου την
άλήθειαν σου τά εντάλματα
σου τά διαβήματα σου τά άγια
κατάθου έν ταίς καρδίαις
αυτών δός αύτοίς έπιγνώναι
περί ων κατηχήθησαν λόγων
131
την άσφάλειαν εν καιρώ

εύθέτω καιρώ δε έπιτηδίω
καταξίωσον αυτούς τοϋ
k
(<p.21v.) λουτρού τής παλιγγενεσίας *
της αφέσεως τών αμαρτιών
και τού ενδύματος τής
αφθαρσίας ναον τοϋ αγίου σου
Πνεύματος κατασκευάζων
αυτούς δια τού Μονογενούς
σου Υιού δι ου καί μεθ ου
σοι ή δόξα τιμή και το
κράτος σύν τω παναγίω και
άγαθώ και ζωοποιώ καί
όμοουσίω σου Πνεύματι
νύν....
Ευχή του καταπετάσματος
Ο Ιερεύς λέγει εν έ αυτώ
Δοξάζομέν σε δημιουργέ καί

Βασιλεύ τών όλων και
προσκυνουμεν το άρρητον και
σεβάσμίον σου όνομα .
Επίβλεψον έφΤ ημάς καί
έλέησον ημάς, καί ρύσαι ημάς
άπό πάντων πειρασμών ότι
παρά σου βοήθεια καί
άντίληψις.Σώσον τόν λαό ν
σου * όν περιεποιήσω δια τού *(φ.23ν.)
αίματος τού Χριστού σου δι
ου καί μεθΤ ου σοι ή τιμή.
Ευχή άλλη της Θείας

λειτουργίας τού
αποστόλου καί
άδελφοθέου Ιακώβου
"(Φ·221-·) * ΣΥΝ ΘΕΩ

ΑΠΑ ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΟΥ
ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
ΡΩΜΑΪΣΤΙ ΠΡΟΣ ΤΟΝ
ΠΑΤΕΡΑ
ΕΥΧΗ ΚΑ ΤΑΠΕΤΑΣΜΑ ΤΟΣ
Ό 'Ιερεύς Ό 'Ιερεύς
Ό Θεός ό δια πολλήν καί Ό Θεός ό δια πολλήν καί
άφατόν σου φιλανθρωπίαν άφατόν σου φιλανθρωπίαν
έξαποστείλας τόν μονογενή έξαποστείλας τόν μονογενή
σου Yiòv εις τόν κόσμον σου Yiòv είς τόν κόσμον
ίνα τό πεπλανημένον ίνα τό πεπλανημένον
έπιστρέψη πρόβατον μή έπαναστρέψη πρόβατον μή
άποστραφής ημάς τους άποστραφής ημάς * τους *(<p.24r.)
αμαρτωλούς έγχειρούντας αμαρτωλούς έγχειρούντας
132
*(φ.22ν.) * σοι την φοβεραν ταύτην καί σοι την φοβεραν ταύτην καί
άναίμακτον θυσίαν ου γάρ άναίμακτον θυσίαν ου γάρ
επί τη δικαιοσύνη έπί ταις δικαιοσύναις
ημών πεποιθότες, έσμέν άλλΤ ημών πεποιθότες, έσμέν αλλ
έπί τω έλέει σου τω άγαθω δι έπί τω έλέει σου τω άγαθω δι
ου το γένος ημών ου το γένος ημών
περιποιεΐ Ικετεύομεν και περιποιή Ικετεύομεν καί
παρακαλούμεν την σήν παρακαλούμεν την σήν
αγαθότητα και προσπίπτομεν αγαθότητα καί προσπίπτομεν
σοι ϊνα μη γένηται εις σοι ϊνα μή γένηται εις * *(φ.24ν.)
*((p.23r.) κατάκριμα τω λαώ σου κατάκριμα τω λαω σου
το* οίκονομηθέν ήμίν τοϋτο το οίκονομηθέν ήμίν τούτο
προς σωτηρίαν μυστήριον προς σωτηρίαν μυστήριον
αλλ εις έξάλειψιν αμαρτιών άλλ είς έξάλειψιν αμαρτιών
εις άνανέωσιν ψυχών και εις άνανέωσιν ψυχών καί
σωμάτων εις εύαρέστησιν σήν σωμάτων εις εύαρέστησιν σήν
τοϋ Θεοϋ καί Πατρός ί υ καί τού Θεού και Πατρός καί
τού Μονογενούς σου Υιού καί τού Μονογενούς σου Υιού καί
αγαθού καί ζωοποιού καί αγαθού και ζωοποιού και
ομοουσίου πνεύματος νύν και ομοουσίου Πνεύματος νύν και
αεί καί εις αεί καί είς
10
ΡΟ= ότι φιλάνθρωπος Θεός υπάρχεις καί πρέπει σοι ή δόξα τώ Πατρί καί τώ Υίώ καί τω άγίω Πνεύματι
νυν καί άεί καί είς τους αιώνας των αιώνων, Αμήν.
133
Ευχή περί της * Ευχή περί της *(φ.25Γ.)

ειρήνης. ειρήνης.
Ό Ιερεύς Ό Ιερεύς
Καί πάλιν παρακαλέσωμεν Καί πάλιν παρακαλέσωμεν
"(φ.23ν.) τον ""Παντοκράτορα τον παντοκράτορα
και ελεήμονα Θεον τον καί ελεήμονα Θεόν τον
Πατέρα τοϋ Κυρίου καί Πατέρα τού Κυρίου και
Θεού και Σωτήρος ημών Θεού καί Σωτήρος ημών
Ιησού Χρίστου διΤ ου Ιησού Χριστού δι ου
δεόμεθα καί δεόμεθα και
παρακαλούμεν σε παρακαλούμεν σε
φιλάνθρωπε αγαθέ Κύριε φιλάνθρωπε αγαθέ Κύριε
μνήσθητι Κύριε της μνήσθητι Κύριε τής
ειρήνης της αγίας μόνης ειρήνης τής αγίας μόνης
καθολικής και καθολικής και
αποστολικής σου αποστολικής σου
εκκλησίας. εκκλησίας.
Ό διάκονος Ό Διάκονος υπέρ τής

Προσεύξασθε υπέρ τής Προσεύχεσθε υπέρ τής ειρήνης κέ
ειρήνης 1 ειρήνης τής αγίας αγίας μονής
μονής ... κλ'.
τής απο περάτων τής απο περάτων

τής οικουμένης μέχρι *τής οικουμένης *(φ.25ν.)
τών περάτων αυτής μέχρι τών περάτων
*(φ.24Γ.)
και πάντων* τών αυτής καί πάντων
λαών καί πάντων τών τών λαών καί πάντων
ποιμνίων τήν έξ τών ποιμνίων τήν έξ
ουρανού είρήνην ουρανού είρήνην
βράβευσον ταϊς βράβευσον ταίς
απάντων ημών απάντων ημών
καρδίαις άλλα καί καρδίαις άλλα καί
τού βίου τούτου τήν τού βίου τούτου τήν
είρήνην ήμίν δώρηαι. είρήνην ήμίν δώρηαι.
Τόν βασιλέα Τόν βασιλέα
στρατιωτικά τάγματα στρατιωτικά τάγματα
τους άρχοντας τους άρχοντας
βουλάς δήμους βουλάς δήμους *(cp.26r.)
γειτονίας ημών *γειτονίας ημών
εισόδους και εξόδους εισόδους καί εξόδους
ημών εν πάση ειρήνη ημών εν πάση ειρήνη
*(φ.24ν.) κατακόσμησον κατακόσμησον
βασιλεύ τής ειρήνης* βασιλεύ τής ειρήνης
τήν σήν είρήνην δός τήν σήν είρήνην δός
ήμίν πάντα γάρ ήμίν πάντα γάρ
άπέδωκας ήμίν άπέδωκας ήμίν
κτήσαι ημάς ò Θεός κτήσαι ημάς ό Θεός
έκτος σου άλλον ούκ έκτος σου άλλον ούκ
οϊδαμεν το όνομα σου οϊδαμεν τό όνομα σου
1
Προσεύξασθε υπέρ τής ειρήνης τής αγίας μόνης καθολικής καί αποστολικής ορθοδόξου τού
θεού εκκλησίας.
134
όνομάζομεν όνομάζομεν
ζωοποίησον τάς ζωοποίησον τάς
απάντων ημών ψυχάς απάντων ημών ψυχάς
δια τοϋ άγιου σου δια τοϋ αγίου σου
Πνεύματος καί μη Πνεύματος και μη *(φ.26ν.)
κατίσχυση θάνατος κατίσχυση θάνατος
Τ Τ
αμαρτίας καθ ήμίν *άμαρτίας καθ ήμίν
των δούλων σου μηδέ των δούλων σου μηδέ
κατά παντός τού κατά παντός του
λαού σου. λαού σου.
Ευχή περί τού Πάπα Ευχή περί τού Πάπα

*(φ.25Γ.)
*0 Ιερεύς Ο Ιερεύς
Καί πάλιν Καί πάλιν
Παντοκράτορα καί Παντοκράτορα καί
ελεήμονα Θεόν τον ελεήμονα Θεόν τον
Πατέρα τού Κυρίου δέ Πατέρα τού Κυρίου δέ
καί Θεού καί καί Θεού καί
Σωτήρος ημών Ιησού Σωτήρος ημών Ιησού
Χριστού δι ου Χριστού δι ου
δεόμεθα καί δεόμεθα καί
παρακαλούμεν σέ παρακαλούμεν σέ
φιλάνθρωπε αγαθέ φιλάνθρωπε αγαθέ
Κύριε μνήσθητι Κύριε Κύριε μνήσθητι Κύριε
τού άγιωτάτου καί τού άγιωτάτου καί
μακαριωτάτου •μακαριότατου
•(Φ.27Γ.)
άρχιερέως ημών άββά άρχιερέως ημών άββά
(ΔΔ). πάπα και (ΔΔ). πάπα καί
πατριάρχου της πατριάρχου της
μεγαλουπόλεως μεγαλουπόλεως
Αλεξανδρείας τον Αλεξανδρείας
όσιώτατον καί*
*(φ.25ν.) αρχιερέα ημών πάπα
(ΔΔ)
Ό Διάκονος Ο Διάκονος
Προσεύξασθε Προσεύχεσθε.
υπέρ τού άρχιερέως υπέρ τον
ήμώνΖ άρχιερέος
ημών
τον οσιωτατον και

αρχιερέα ημών πάπα
συντηρώ ν (ΔΔ)συντηρών
συντήρησον ήμίν συντήρησον ήμίν
αυτόν ετεσι πολλοίς αυτόν ετεσι πολλοίς
καί χρόνοις καί χρόνοις
είρηνικοίς έκτελούντα είρηνικοίς έκτελούντα
2
Προσεύξασθε υπέρ τοϋ άρχιερέως ημών πάπα Αββά πάπα καί πατριάρχου καί αρχιεπισκόπου της
μεγαλουπόλεως Αλεξανδρείας καί των ορθόδοξων επίσκοπων.
135
αυτόν την υπο σου αυτόν τήν υπο σού
έμπεπιστευμένην έμπεπιστευμένην
αύτώ άγίαν αύτώ άγίαν
άρχιερωσύνην κατά άρχιερωσύνην *κατά
το άγιον και το άγιον και
μακάριον σου θέλημα μακάριον σου θέλημα
όρθοτομουντα τον όρθοτομουντα τον *(φ.27ν.)
λόγον της αληθείας λόγον τής αληθείας
και ποιμαίνοντα τον και ποιμαίνοντα τον
λαον σου έν όσιότητι* λαόν σου έν όσιότητι
και δικαιοσύνη συν καί δικαιοσύνη σύν
πάσιν όρθοδόξοις πάσιν όρθοδόξοις
*(φ.26ι\) έπισκοποις έπισκόποις
πρεσβυτέροις πρεσβυτέροις
διακόνοις συν παντί διακόνοις σύν παντί
τώ πληρώματι της τώ πληρώματι τής
αγίας και μόνης αγίας καί μόνης
καθολικής και καθολικής καί
αποστολικής σου αποστολικής σου
εκκλησίας είρήνην εκκλησίας είρήνην
και ύγείαν αυτής τε καί ύγείαν αυτής τε
και ήμίν χαριζόμενος καί ήμίν χαριζόμενος *(φ.28τ.)
έκ πασών των ημερών έκ πασών τών ήμερων
τάς δε εύχάς αυτών τάς δε εύχάς αυτών
ας ποιούνται υπέρ ας ποιούνται υπέρ
ημών και υπέρ ημών καί υπέρ
παντός τού λαού σου* παντός τού λαού σου
και ημείς υπέρ αυτών καί ήμεΐς υπέρ αυτών
πρόσδεξαι έπί το πρόσδεξαι έπί το
ούράνιον και λογικον ούράνιον καί
*(φ.26ν.)
πνευματικόν και
εύλογημένον σου εύλογημένον σου
θυσιαστή ριον εις θυσιαστή ριον είς
όσμήν εύωδίας πάντα όσμήν εύωδίας πάντα
μέν έχθρόν αυτού μέν έχθρόν αυτού
όρατόν ή άόρατον όρατόν ή άόρατον
σύντριψον και * σύντριψον καί
καθυπόταξον ύπό καθυπόταξον ύπό
τους πόδας αυτού έν τους πόδας αυτού έν
τάχει αυτόν δε έν τη τάχει αυτόν δέ έν τη *(φ.28ν.)
αγία σου εκκλησία έν αγία σου εκκλησία έν
ειρήνη και δικαιοσύνη ειρήνη καί δικαιοσύνη
διαφύλαξον. διαφύλαξον.
Ευχή περί τής Ευχή περί τής

έπισυναγωγής έπισυναγωγής
"(φ.27Γ.)
* Ό 'Ιερεύς Ό Ιερεύς
Καί πάλιν Καί πάλιν
παντοκράτορα καί παντοκράτορα καί
ελεήμονα Θεό ν τον ελεήμονα Θεόν τον
Πατέρα τού Κυρίου δέ Πατέρα τού Κυρίου δέ
καί Θεού καί καί Θεού καί
Χριστού δι ού Χριστού δι ού
δεόμεθα καί δεόμεθα καί
παρακαλούμεν σε πάρα
136
φιλάνθρωπε αγαθέ
Κύριε μνήσθητι Κύριε
της αγίας εκκλησίας
ταύτης και των
συνελεύσεων ημών
τάς έπισυναγωγάς
ημών Κύριε
εύλόγησον.
ΌΔιάκονος
Προσεύξασθε υπέρ
της αγίας 3
Ό Ιερεύς
*(φ.27ν.) Δος ήμϊν αύτάς *
ό Θεός ακώλυτος και
άνεμποδίστως
γενέσθαι κατά το
άγιον και μακάριον
σου θέλημα οίκους
ευχών οίκους
αγιασμών οίκους
εύλόγησον ήμίν καί
τοίς μεθΤ ημάς είς τον
αιώνα χάρισαι.
Εξηγέρθητι Κύριε καί
διασκορπισθέτωσαν
πάντες οί εχθροί σου
καί φυγέτωσαν εις τα
οπίσω πάντες οί
*(φ.28Γ.)
μισούντες το ονομά
σου το άγιον* τον δε
λαον σου τον πιστόν
καί άληθινόν ποίησον
έπΤ ευλογίας χιλίας
χιλιάδας καί μυρίας
μυριάδας ποιοΰντας *τας "(φ.30Γ.)
το θέλημα σου το το θέλημα σου το
άγιον χάριτι καί άγιον χάριτι καί
οίκτιρμοίς καί οίκτιρμοίς καί
φιλανθρωπία τοϋ φιλανθρωπία τού
Μονογενούς σου Υίού Μονογενούς σου Υίού
δι ου καί μεθΤ δι ου καί μεθ
1
Ό Λαός Ο Λαός
λέγει Πιστεύω είς ενα λέγει Πιστεύω είς ενα
Θεον.... Θεόν....
Ευχή ασπασμού τού

αγίου Βασιλείου.
Κύριε ό Θεός ημών,

ό κτίσας ημάς καί
Προσεύξασθε υπέρ της αγίας εκκλησίας ταύτης καί των συνελεύσεων ημών.
137
άγαγών εις την ζωήν
ταύτην, ό ύποδείξας
ήμίν οδούς είς
νψ
σωτηριαν, * ο '
χαρισάμενος ήμίν
ουρανίων μυστηρίων
αποκαλύψεις, ό
θέμενος ημάς είς την
διακονίαν ταύτην εν
τη δυνάμει τού
παναγίου σου
Πνεύματος,
εύδόκησον, Δέσποτα,
Κύριε γενέσθαι ημάς
διακόνους της καινής
σου διαθήκης,
λειτουργούς των
αγίων σου μυστηρίων
και άξιοι τού
προσφέρειν σοι
*δώρά τε και θυσίας
< - - « - *(ω 3 I r Ί
υπέρ των ημέτερων w- J "-;
αμαρτημάτων και
των τού λαού σου
άγνοημάτων* και δός
ήμίν, Κύριε, μετά
παντός φόβου και
συνειδήσεως καθαράς
προσκομίσαι σοι την
πνευματικήν ταύτην
και άναίμακτον
θυσίαν, ην
προσδεξάμενος εις το
άγιο ν και
ύπερουράνιον και
νοερόν σου
θυσιαστή pio ν είς
όσμήν εύωδίας,
*άντικατάπεμψον *(φ.31ν.)
ήμίν την χάριν τού
παναγίου σου
Πνεύματος. Ναι, ό
Θεός, έπίβλεψον έφΤ
ημάς και επιδε επί
την λογικήν ταύτην
λατρεία ν ημών και
πρόσδεξαι αυτήν, ώς
προσεδέξω έκ χειρός
των αγίων σου
αποστόλων
την άληθινήν ταύτην
λατρείαν, ούτως
πρόσδεξαι και έκ
χειρός ημών των
αμαρτωλών τά
προκείμενα *δώρα *(<p.32r.)
ταύτα έν τή
138
χρηστότητί σου και
δός γενέσθαι την
προσφοράν ημών
εύπρόσδεκτον,
ήγιασμένην εν
Πνεύματι άγίω, εις
έξίλασμα των
ημετέρων
πλημμελημάτων και
των του λαού σου
άγνοημάτων και εις
άνάπαυσιν των
προκοιμηθέντων
ψυχών, ίνα και ημείς
oi ταπεινοί και
αμαρτωλοί και
ανάξιοι δοϋλοί σου,
καταξιωθέντες
άδόλως *λειτουργεΐν *(φ.32ν.)
τω άγίω σου
θυσιαστήριοι,
λάβωμεν τον μισθον
των πιστών και
φρονίμων οικονόμων
καί εϋρωμεν χάριν
και έλεος εν τη ήμερα
τη φοβερά της
άνταποδόσεώς σου
της δικαίας καί
αγαθής. Καί τά νυν,
δός ήμίν την είρήνην
διά παντός εν πάντί
τρόπω' καί τήν σήν
άγάπην *δώρησαι (<p.33r.)
ήμίν Κύριε ό Θεός
ήμίν, είς φιλαδελφίαν
άνυπόκριτον, εκ
καθαράς καρδίας
αλλήλους
άγαπήσασθαι
εκτενώς. Χάρισαι
παντός άποκάθαρον
μολύσματος, παντός
δόλου, και πάσης
κακίας, καί
πανουργίας, καί τής
θανατηφόρου
μνησικακίας, καί
καταξίωσον ημάς
πάντας Δέσποτα,
άσπάσασθαι
αλλήλους έν φιλήματι *(φ.33ν.)
άγίω, *είς το
μετασχείν
άκατακρίτως τής
αθανάτου καί
επουρανίου σου
δωρεάς, διά τών
οίκτιρμών τοϋ
μονογενούς Σου Υίοϋ
μεθ ού εύλογητος ει,
καί δεδοξασμένος
σύν τω παναγίω
Ευχή τοϋ ασπασμού Ευχή άλλη του

ασπασμού.
Ο 'Ιερεύς Ό Ιερεύς
πάσαν ύπερεκκύπτει πάσαν ύπερεκκύπτει *(q>.35r.)
του λόγου δύναμιν τοϋ λόγου *δύναμιν
και νουν φαντασίαν ή καί νουν φαντασίαν ή
των σων δωρεών ώ τών σών δωρεών ώ
*(φ.28ν.) Δέσποτα* φιλοτιμία ά Δέσποτα φιλοτιμία ά
γαρ από σοφών καΐ γάρ άπο σοφών καί
συνετών άπέκρυψας συνετών άπέκρυψας
αυτά τοις νηπίοις αύτα τοις νηπίοις
ήμίν άπεκάλυψας και ήμίν άπεκάλυψας καί
οι προφήται και οί προφήται καί
βασιλείς βασιλείς
έπιθυμήσαντες ίδείν, έπιθυμήσαντες ίδείν,
ού ούχ έωράκασι ού ούχ έωράκασι
ταϋτα διακονείν καί ταϋτα διακονείν καί
του τοις άμαρτωλοίς τούτοις άμαρτωλοίς
ήμίν έδωρήσω τοϋ ήμίν έδωρήσω. *Τοϋ *(φ.35ν.)
μονογενούς σου Υίοϋ μονογενούς σου Υίοϋ
παρέστησας ήμίν την παρέστησας ήμίν τήν
οίκονομίαν καί της οίκονομίαν καί τής
*(φ.29Γ.) θυσίας ταύτης τήν θυσίας ταύτης τήν
μυσταγωγίαν* καθ ην μυσταγωγίαν καθ ην
ού νομικόν αίμα ού ού νομικόν αίμα ού
σαρκός δικαίωμα σαρκός δικαίωμα
αλλά πνευματικόν αλλά πνευματικόν
μεν εστί το πρόβατον μεν εστί το πρόβατον
ή μάχαιρα δε λογική ή μάχαιρα δε λογική
τε καί ασώματος τε καί ασώματος
ταύτην ούν σοι ταύτην ούν σοι
προσκομίζοντες τήν προσκομίζοντες τήν
θυσίαν αίτοϋμεν σε θυσίαν αίτοϋμεν σε
φιλάνθρωπε φιλάνθρωπε
καθάρισον ημών τα καθάρισον ημών τά
χείλη καί πάσης χείλη καί *πάσης *(Φ36Γ)
υλικής έπιμειξίας τον υλικής έπιμειξίας τον
νουν ημών νουν ημών
έλευθέρωσον έλευθέρωσον
άντικατάπεμψον ήμίν άντικατάπεμψον ήμίν
*(φ.29ν.) τ
ή ν χάριν* του αγίου τήν χάριν τοϋ αγίου
σου Πνεύματος καί σου Πνεύματος καί
καταξίωσον ημάς καταξίωσον ημάς
άσπάσασθαι άσπάσασθαι
αλλήλους έν φιλήματι αλλήλους έν φιλήματι
άγίω είς το μετασχείν άγίω εις το μετασχείν
άκατακρίτως της άκατακρίτως τής
αθανάτου καί αθανάτου καί
επουρανίου σου επουρανίου σου
δωρεάς έν Χριστώ δωρεάς έν Χριστώ
140
Ιησού τώ Κυρίω ημών Ιησού τώ Κυρίω ημών
δι ου δΓ ου
Και γίνεται
ασπασμός.
Ευχή άλλη του

ασπασμού
Ό Θεός ό μέγας ò Ό Θεός ό μέγας ό
αιώνιος ό κτίσας έν αιώνιος ό κτίσας έπ
αφθαρσία τον αφθαρσία τον
άνθρωπον και τον άνθρωπον και τον
είσελθόντα φθόνω είσελθόντα φθόνω
*(φ.30Γ.) του διαβόλου θάνατον τού διαβόλου θάνατον
εις* τον κόσμον δια είς τον κόσμον δια
της ζωοποιού της ζωοποιού
παρουσίας τού •παρουσίας τού *(φ.34Γ.)
μονογενούς σου Υιού μονογενούς σου Υιού
καθελών και της καθελών και της
ούρανόθεν ειρήνης ούρανόθεν ειρήνης
έμπλήσας την γήν ή έμπλήσας τήν γήν ή
έκ τών αγγέλων έκ τών αγγέλων
έδόξασαν σε στρατιαί έδόξασαν σε στρατιαί
λέγουσαι δόξα έν λέγουσαι δόξα έν
ύψίστοις Θεώ και επί ύψίστοις Θεώ και έπί
γης ειρήνη έν γής ειρήνη έν
άνθρώποις ευδοκία. άνθρώποις ευδοκία.
της τελείας4 f ^Προσεύχ-
εσθε υπέρ
τής τελείας
ευδοκία τη ση ό Θεός ευδοκία της σης ....
ειρήνης έμπεσόν τας ειρήνης εμπλησόν τας
καρδίαις ημών καρδίαις ημών
χάρισαι παντός χάρισαι παντός
άποκάθαρον άποκάθαρον
μολύσματος παντός μολύσματος *παντός *(φ.34ν.)
"(φ.30ν.) δόλου και* πάσης δόλου και πάσης
κακίας και κακίας και
πανουργίας και της πανουργίας και της
θανατηφόρου θανατηφόρου
μνησικακίας και μνησικακίας και
καταξίωσον ημάς καταξίωσον ημάς
άσπάσασθαι άσπάσασθαι
αλλήλους έν φιλήματι αλλήλους έν φιλήματι
άγίω είς το μετασχείν άγίω εις το μετασχεΐν
άκατακρίτως της άκατακρίτως τής
αθανάτου και αθανάτου και
4
Προσεύξασθε υπέρ τής τελείας ειρήνης και αγάπης και τών αγίων ασπασμών τών
αποστόλων.
141
επουρανίου σου επουράνιου σου
δωρεάς εν Χριστώ δωρεάς έν Χριστώ
Ιησού τω Κυρίω ημών Ιησοϋ τω Κυρίω ημών
δι ου και μεθ ου σοι ή δι ου και μεθ ου σοι ή
δόξα τιμή και το δόξα τιμή .... κλ.
κράτος σύν τω
παναγίω και άγαθώ
και ζωοποιώ και
όμοουσίω σου
Πνεύματι* νϋν και άεί
*(p.31r.) και εις τους αιώνας
τών αιώνων αμήν.
και γίνεται
ασπασμός
Ό Διάκονος λέγει * ΤΟ Διάκων *(φ.36ν.)
Ασπάσασθαι5 Στώμεν καλώς.
Ό Λαός λέγει
Ό ασπασμός
Kai μετά τόν

ασπασμό
Ό Διάκονος λέγει
Κύριε ελέη σον
Κύριε έλέησον
Κύριε έλέησον"....
Ο Λαός λέγει
Έλεον ειρήνης
θυσίαν αίνέσεως θυσίαν αίνέσεως...
Ό 'Ιερεύς Ό Ιερεύς
Οκύριος μετά Οκύριος μετά
πάντων υμών πάντων υμών
Ό Λαός Ό Λαός
Και μετά του Και μετά τού
πνεύματος σου. πνεύματος σου.
Ό 'Ιερεύς "Ανω Ό Ιερεύς "Ανω

υμών τάς καρδίας. σχώμεν τάς καρδίας.
Ό Λαός Έχομεν Ό Λαός Έχομεν

προς τον Κύριον. προς τον Κύριον.
Ό'Ιερεύς ΌΙερεύς
Εύχαριστήσωμεν τω Εύχαριστήσωμεν τώ
Κυρίω. Κυρίφ.
5
άσπάσασθαι αλλήλους έν φιλήματι άγίω
6
Κύριε έλέησον Κύριε έλέησον Κύριε έλέησον ναι Κφριε Ιησοϋ Χριστέ Υίέ Θεού έπάκουσον και έλέησον.
Προσφέρειν κατά τρόπον, στάθητε μετά (κατά) τρόμου, εις ανατολάς βλέψατε, πρόσχωμεν.
142
Ό Λαός "Αξιον Ό Λαός "Αξιον

και δίκαιον. και δίκαιον.
Ό 'Ιερεύς "Αξιον Ό 'Ιερεύς "Αξιον

και δίκαιον, άξιον και δίκαιον, άξιον
και δίκαιον, αληθώς και δίκαιον, αληθώς
άξιον έστιν και άξιον * έστιν και
δίκαιον. δίκαιον.
Αρχή της
προσκομιδής
*(φ.31ν.) *Ό ών Δέσποτα Ό ών Δέσποτα

Κύριε, ό θεός της Κύριε, ό θεός τής
αληθείας, ό υπάρχων αληθείας, ό υπάρχων
προ των αιώνων, και προ τών αιώνων, και
βασιλεύων εις τους βασιλεύων εις τους
αιώνας ό εν υψηλοί ς αιώνας ό έν ύψηλοίς
κάτοικων εις τον κατσικών εις τον
αιώνα, και τα ταπεινά αιώνα, και τά ταπεινά
έφορών. Ό ποιήσας έφορών. Ό ποιήσας
τον ούρανον και την τον ούρανόν και τήν
γήν και την γήν και τήν
θάλασσαν, και πάντα θάλασσαν, και πάντα
τα έν αύτοίς. Ό τά έν αύτοίς. Ό
Πατήρ τού Κυρίου δε Πατήρ τού Κυρίου δε
και θεού και και θεού *καί
Χριστού, δι ου τα Χριστού, δι ου τά
πάντα έποίησας τα τε πάντα έποίησας τά τε
*(ω 32r ) ορατά και τά αόρατα. ορατά και τά αόρατα.
*Ό καθήμενος επί Ό καθήμενος επί
θρόνου της αγίας θρόνου τής αγίας
δόξης της βασιλείας δόξης τής βασιλείας
σου ό παρά πάσης σου ό παρά πάσης
αγίας δυνάμεως αγίας δυνάμεως
προσκυνούμενος. προσκυνούμενος.
Οΐ καθήμενοι Οι καθήμενοι
άνάστητε. άνάστητε.
Ό Ιερεύς Ό 'Ιερεύς
Τ
Ωι παραστήκουσιν *Ωι παραστήκουσιν
άγγελοι και άγγελοι καί
αρχάγγελοι, άρχαί αρχάγγελοι, άρχαί
και έξουσίαι, θρόνοι, και έξουσίαι, θρόνοι,
κυριότητες και κυριότητες και
δυνάμεις. δυνάμεις.
Εις ανατολάς Εις ανατολάς
βλέψατε. βλέπετε.
7
"Αγιος, άγιος, άγιος «κύριος σαβαώθ πλήρης ουρανός καί ή γη της αγίας σου δόξης.»
143
*(φ.32ν.) Ό 'Ιερεύς* Ό Ιερεύς
Σοι παρίστανται Σοι παρίστανται
κύκλω σου, τα *κύκλω σου, τα
*(cp.38r.)
πολυόμματα πολυόμματα
Χερουβείμ, και τα Χερουβείμ, και τα
έξαπτέρυγα Σεραφείμ, έξαπτέρυγα Σεραφείμ,
δια παντός ύμνοΰντα δια παντός ύμνοΰντα
και βοώντα και και βοώντα και
λέγοντα. λέγοντα.
Πρόσχωμεν. Πρόσχωμεν.
Ό Λαός Ό Δαός
"Αγιος, άγιος, άγιος' "Αγιος, άγιος, άγιος
Κύριος Σαβαώθ .
"Αγιος, άγιος, άγιος ει "Αγιος, άγιος, άγιος ει
αληθώς, Κύριε ό θεός αληθώς, Κύριε ό θεός
ημών ός επλασας ημών ος επλασας
ημάς, και έποίησας ημάς, και έποίησας
ημάς και εθου ημάς ημάς και εθου ημάς
"(φ.33Γ.)
έν τω παραδείσω* της έν τω παραδείσω τής
τρυφής παραβάντας τρυφής παραβάντας
δε την έντολήν σου δε τήν έντολήν σου
δια της απάτης τού διά τής *άπάτης τού *(φ.38ν.)
οφεως, και οφεως, και
έκπεσόντας ημάς εκ έκπεσόντας ημάς έκ
της αιωνίου ζωής, και τής αιωνίου ζωής, και
έξορισθέντας έκ τού έξορισθέντας έκ τού
παραδείσου της παραδείσου τής
τρυφής ούκ τρυφής ούκ
άπέρριψας ημάς εις άπέρριψας ημάς εις
τέλος, άλλα δια τέλος, άλλα διά
παντός έπεσκέψω παντός έπεσκέψω
ημάς διά τών αγίων ημάς διά τών αγίων
σου προφητών, και έπ σου προφητών, και έπ
εσχάτου τών ήμερων έσχατου τών ήμερων
ι,
τούτων, έπέφανες τούτων, έπέφανες
(φ·33ν.)
ήμϊν* τοις έν σκότει ήμϊν τοίς έν σκότει
και σκιά θανάτου και σκιά θανάτου
καθημένοις, διά του καθημένοις, *διά τού *(φ.39Γ.)
μονογενούς σου υιού, μονογενούς σου υιού,
Κυρίου δε και θεού, κυρίου δε και θεού,
και σωτήρος ημών και σωτήρος ημών
Ιησού Χριστού, ος έκ Ιησού Χριστού, ος έκ
Πνεύματος αγίου, και Πνεύματος αγίου, και
έκ τής αγίας έκ τής αγίας
Δεσποίνης ημών Δεσποίνης ημών
Θεοτόκου και Θεοτόκου και
άειπαρθένου Μαρίας. άειπαρθένου Μαρίας.
Ό Δαός Αμήν Ό Δαός Αμήν

144
Σαρκωθείς και Σαρκωθείς και
ένανθρωπήσας, ένανθρωπήσας,
"(9.341.)
ύπέδειξεν ήμίν οδούς* ύπέδειξεν ήμίν οδούς
σωτηρίας σωτηρίας
χαρισάμενος ήμίν την χαρισάμενος ήμίν τήν
άνωθεν άναγέννησιν άνωθεν άναγέννησιν
έξ ύδατος καί έξ ύδατος και
πνεύματος, και πνεύματος, και
έποίησεν ημάς έαυτώ έποίησεν ημάς έαυτώ
λαον περνούσιον λαον περιούσιον
ήγίασεν ημάς τω ήγίασεν ημάς τω
Πνεύματί σου τω Πνεύματί σου τω
άγίω. Ό ς ήγάπησε άγίω. * Ό ς ήγάπησε "(q>.39v.)
τους Ιδίους τους έν τους ιδίους τους έν
τω κόσμω εδωκεν τω κόσμω εδωκεν
εαυτόν άντίλυτρον τω εαυτόν άντίλυτρον τω
βασιλεύοντι ημών βασιλεύοντι ημών
θανάτω, έν φ θανάτω, έν φ
κατεχόμεθα κατεχόμεθα
"(φ.34ν.) πεπραγμένοι* ύπο την πεπραγμένοι ύπό τήν
άμαρτίαν, και άμαρτίαν, και
κατελθών δια τού κατελθών διά τού
σταυρού εις τον αδην. σταυρού είς τον αδην.
Ό Λαός ΑΑΑΗΓΪ Ό Λαός Αμήν

πιστεύ-
+ **£ + * ομεν
ανέστη εκ ανέστη έκ
νεκρών τη τρίτη ήμερα νεκρών τη τρίτη
καί άνελθών εις ήμερα καί άνελθών
ουρανούς, έκάθισεν έν είς ουρανούς,
δεξιά σου τού Πατρός, έκάθισεν έν δεξιά σου
όρίσας ήμέραν τού Πατρός, όρίσας
άνταποδόσεως, καθ ην ήμέραν
επιφανείς κρίναι τήν * άνταποδόσεως, καθ "(cp.40r.)
οίκουμένην έν ην επιφανείς κρίναι
δικαιοσύνη καί τήν οίκουμένην έν
άποδούναι έκάστω δικαιοσύνη καί
κατά τήν πράξιν άποδούναι έκάστω
αυτού. κατά τήν πράξιν
αυτού.
*(φ.35Γ.) * Ό Λαός Κατά το
έλεος σου* Ό Λαός Κατά το
έλεος σου Κύριε καί
μή κλ'.
ΌΊερεύς ΌΊερεύς
Κατέλιπεν δε ήμίν Κατέλιπεν δε ήμίν
τούτο το μέγα της τούτο το μέγα της
Αμήν πιστεύομεν
9
Κατά το έλεος σου Κύριε καί μή κατά τας αμαρτίας ημών.
145
ευσέβειας μυστήριον. ευσέβειας μυστήριον.
Μέλλων γαρ Μέλλων γαρ
παραδοϋναι εαυτόν εις παραδούναι εαυτόν εις
θάνατον, υπέρ της του θάνατον, υπέρ της τού
κόσμου ζωής. κόσμου ζωής.
Πιστεύομεν. Πιστεύομεν.
Έ λ α β ε ν άρτον επί των Έλαβεν άρτον επί
αγίων και άμωμων και *τών αγίων και *(φ.40ν.)
μακαρίων αυτού άμωμων και μακαρίων
χειρών. αυτού χειρών.
*(φ.35ν.) * Ό Λαός Ό Λαός

^TenttÄg,
TermA^-f- xe ψ<Μ f
•f- 2ce ...
ne...
Ό 'Ιερεύς
Αναβλέψας εις τα ϋψη Ό Ιερεύς
των ουρανών προς σε Αναβλέψας εις τα υψη
τον εαυτού Πατέρα τών ουρανών προς σε
Θεόν ημών, καί Θεόν τον εαυτού Πατέρα
τών όλων. Θεόν ημών, και Θεόν
τών όλων.
Εύχαριστήσας.
Εύχαριστήσας.
Ό Λαός
Αμήν
Ό Ιερεύς Εύλογήσας
Ό Λαός Αμήν Εύλογήσας
Ό Ιερεύς Αγιάσας
Ό Λαός Αμήν. Αγιάσας Αμήν
Πιστεύομεν και Ό Λαός
όμολογούμεν και
δοξάζομεν.
Κλάσας, μετέδωκε Κλάσας, μετέδωκε
τοις άγίοις αυτού τοις άγίοις αυτού
μαθηταίς, και μαθηταίς, καί
άποστόλοις, ειπών άποστόλοις, ειπών
λάβετε, φάγετε, τούτο λάβετε, φάγετε, τούτο
μου έστιν το σώμα, μου έστιν το σώμα,
*(Φ·36Γ.)
το υπέρ υμών* καί *το υπέρ υμών καί "(φ.4ΐΓ.)
πολλών κλώμενον πολλών κλώμενον
καί διαδιδόμενον εις καί διαδιδόμενον εις
άφεσιν αμαρτιών. άφεσιν αμαρτιών.
Τούτο ποιείτε εις τήν Τούτο ποιείτε εις τήν
έμήν άνάμνησιν. έμήν άνάμνησιν.
δ6"
Ό Λαός ψ«Μ ne ^ nAxne
OYJue^JUHf
g,ert oTxxe&jAHi AlAHff.
AJUHft.
'Ομοίως καί το Ομοίως καί το
ποτήριον μετά το ποτήριον μετά το
146
δειπνήσαι, κεράσας δειπνήσαι, κεράσας
έξ οίνου και ύδατος, έξ οίνου και ύδατος,
εύχαριστήσας. εύχαριστήσας.
Ό Λαός Αμήν Ό Λαός
Αμήν
ΌΊερεύς Εύλογήσας Εύλογήσας.
' Ο Λαός Αμήν. ' Ο Λαός Αμήν
Ό Ιερεύς Άγιάσας. Άγιάσας.

Ό Λαός Αμήν. Ό Λαός Αμήν
Καί πάλιν πιστεύομεν
και όμολογούμεν και
δοξάζομεν.
Γευσάμενος, πάλιν Γευσάμενος, πάλιν * *(φ.41ν.)
έδωκε τοις άγίοις έδωκε τοις άγίοις
αυτού μαθηταίς και αυτού μαθηταίς καί
άποστόλοις ειπών άποστόλοις ειπών
*(<p.36v.) λάβετε,* πίετε έξ λάβετε, πίετε έξ
αυτού πάντες τούτο αυτού πάντες τούτο
μου έστιν το αίμα το μου έστιν το αίμα το
της καινής διαθήκης της καινής διαθήκης
το υπέρ υμών και το υπέρ υμών καί
πολλών έκχυνόμενον, πολλών έκχυνόμενον,
εις άφεσιν αμαρτιών εις άφεσιν αμαρτιών
τούτο ποιείτε εις τήν τούτο ποιείτε είς τήν
έμήν άνάμνησιν. έμήν άνάμνησιν.
ψΠΛί Off
Ό Λαός φλΐ orr f ne g,ett ΟΥ

ne gert Ο Υ ixe&sxtit jueejUHf
ΛΑΑΗΓί.
AAAHtt.
Όσάκις γαρ άν Όσάκις γαρ άν
έσθίητε τον άρτον έσθίητε τον άρτον
τούτον, πίνητε δε καί τούτον, πίνητε δε καί
το ποτήριον τούτο, το *ποτήριον τούτο, *(cp.42r.)
τον έμόν θάνατον τον έμόν θάνατον
καταγγέλλετε, καί καταγγέλλετε, καί
*(<p.37r.) τήν έμήν* άνάστασιν τήν έμήν άνάστασιν
καί άνάληψιν καί άνάληψιν
ομολογείτε, άχρις ου ομολογείτε, άχρις ου
άν έλθω. άν έλθω.
Ό Λαός Αμήν, Ό Λαός Αμήν, Των

αμήν, αμήν. Τόν αμήν, αμήν. Των θάνατον
θάνατον σου Κύριε ι υ θάνατον σου Κύριε.
10
Αμήν, αμήν, αμήν. Τόν θάνατον σου Κύριε καταγγέλλομεν καί τήν άγίαν άνάστασιν σου
καί άνάληψιν όμολογούμεν, σε αίνούμεν σε εύλογούμεν σοί εύχαριστούμεν Κύριε καί δεόμεθά
σου ό Θεός ημών.
147
Μεμνημένοι τοίνυν και Μεμνημένοι τοίνυν καί
ήμεϊς των άγιων αυτού ημείς τών αγίων αϋτοϋ
παθημάτων, καί της έκ παθημάτων, καί της έκ
νεκρών αναστάσεως, νεκρών αναστάσεως,
και της είς ουρανούς καί της είς ουρανούς
ανόδου, και της έκ ανόδου, καί της έκ
δεξιών σού του Θεού δεξιών σού τοϋ Θεού
και Πατρός καθέδρας καί Πατρός* καθέδρας *(φ.42ν.)
και της ένδοξου και καί της ένδοξου καί
φοβέρας πάλιν φοβέρας πάλιν
έλεύσεως, τά σά έκ έλεύσεως, τά σά έκ
τών σών δώρων τών σών δώρων καί
*(φ.37ν.) καί*παραλείπομεν σοι παραλείπομεν σοι
προσφέρομεν, κατά προσφέρομεν, κατά
πάντα και διά πάντα, πάντα καί διά πάντα,
καί έν πάσιν. καί έν πάσιν.
Ό Λαός
Σε ύμνοϋμεν, σε
εύλογοϋμεν.
ΌΔιάκονος Ό Διάκονος
OYUJcyT Jut<j>i".. Κλίνατε Θεώ μετά ονουα)τ
φόβου Αίφΐ·.
Ό Λαός
Tertg,o)cepoK...
Καί δεόμεθα καί Καί δεόμεθα καί
παρακαλοϋμέν σε παρακαλούμέν σε
φιλάνθρωπε, αγαθέ, φιλάνθρωπε, αγαθέ,
Κύριε, ημείς οί Κύριε, ημείς οί
αμαρτωλοί καί αμαρτωλοί καί
ανάξιοι οι δούλοι ανάξιοι οι δούλοι * *(cp.43r.)
σου, καί σου, καί
προσκυνούμέν σε προσκυνούμέν σε
ευδοκία της σης ευδοκία της σης
άγαθότητος, έλθείν το άγαθότητος, έλθείν τό
Πνεύμα σου τό άγιον Πνεύμα σου τό άγιον
έφ ημάς τους δούλους έφ ημάς τους δούλους
σου, καί έπί τά σου, καί έπί τά
προκείμενα σου δώρα προκείμενα σου δώρα
*(cp.38r.) ταύτα, καί *άγιάσαι ταύτα, καί άγιάσαι
καί άναδείξαι άγια καί άναδείξαι άγια
αγίων. αγίων.
Πρόσχωμεν Πρόσχωμεν
Όλαός. Αμήν Όλαός. Αμήν
Ό Ιερεύς κάνει τρεις Ό 'Ιερεύς

σταυρούς καί
εκφωνεί Καί ποιήση τον μεν
Καί ποίηση τον μεν άρτον τούτον
άρτον τούτον
γίγνεσθαι εις το άγιον γίγνεσθαι είς το άγιον
σώμα σώμα
Ό λαός. +"*£+ Ό λαός fw*ôt

* αυτού τού Κυρίου δε *(φ.43ν.)
αυτού του Κυρίου δέ
καί Θεού, καί
και Θεού, και
Χριστού είς άφεσιν
Χριστού είς άφεσιν
αμαρτιών, καί είς
αμαρτιών, και είς
ζωήν τήν αίώνιον τοις
ζωήν την αίώνιον τοις
έξ αυτού
εξ αυτού
μεταλαμβάνουσιν.
μεταλαμβάνουσιν.
Ό Ιερεύς κάνει τρεις

σταυρούς και
εκφωνεί Ό 'Ιερεύς
Το δε ποτήριον Το δέ ποτήριον
τούτο, το τίμιον * τούτο, το τίμιον αίμα
αίμα το της καινής το τής καινής
διαθήκης διαθήκης
Ό λαός. Όλαός.
KG ΠΑ?\1ίΐ ^ Η Α £ , + .
αυτού, τού Κυρίου δε αυτού, τού Κυρίου δέ

και Θεού, και καί Θεού, καί
Χριστού, εις άφεσιν Χριστού, είς άφεσιν
αμαρτιών, και είς αμαρτιών, καί είς
ζωήν τήν αίώνιον ζωήν τήν αίώνιον
τοις εξ αυτού *τοίς έξ αυτού
μεταλαμβάνουσιν. μεταλαμβάνουσιν.
Ό Λαός Αμήν. Ό Λαός Αμήν.

Κύριε έλέησον. γ'. Κύριε έλέησον. γ'.
Και καταξίωσον ημάς Καί καταξίωσον ημάς
Δέσποτα μεταλαβεΐν Δέσποτα μεταλαβεΐν
τών αγίων σου τών αγίων σου
μυστηρίων είς μυστηρίων είς
άγιασμον ψυχής και άγιασμον ψυχής καί
σώματος και σώματος καί
πνεύματος, ίνα πνεύματος, ίνα
γενώμεθα εν σώμα γενώμεθα εν σώμα
*(φ.39Γ.) κα
ί εν πνεύμα,* καί καί εν πνεύμα, καί
εϋρωμεν μέρος καί εϋρωμεν μέρος καί
κλήρον εχειν μετά κλήρον εχειν μετά
11
Προσεύξασθε υπέρ τής ειρήνης τής αγίας μόνης καθολικής καί αποστολικής ορθοδόξου του
θεού εκκλησίας.
149
πάντων των άγιων πάντων των άγιων
των άπ αιώνος τών άπ αιώνος *
εύαρεστησάντων σοι. εύαρεστησάντων σοι. *(φ.44ν.)
Μνήσθητι Κύριε της Μνήσθητι Κύριε τής

αγίας, μόνης, αγίας, μόνης,
καθολικής σου καθολικής σου
εκκλησίας, και εκκλησίας, και
είρήνευσον αυτήν. είρήνευσον αυτήν.
Ό Διάκονος f f
τής ειρήνης 1 1 Προσεύχε-
σθε υπέρ
τής ειρήνης
τής αγίας
μόνης
"Ην περιεποιήσω έν "Ην περιεποιήσω έν
τώ τιμίω αΐματι του τω τιμίω αΐματι τού
Χριστού σου, και τών Χριστού σου, και τών
έν αύτη ορθοδόξων έν αύτη ορθοδόξων
επισκόπων. επισκόπων.
Εν πρώτοις* μνήσθητι Εν πρώτοις μνήσθητι
*(φ.39ν.)
Κύριε τού αγίου Κύριε τού αγίου
πατρός ημών πατρός ημών
αρχιεπισκόπου άββά αρχιεπισκόπου άββά
Δ. πάπα και ΔΔ. πάπα και
πατριάρχου τής πατριάρχου τής
μεγαλουπόλεως μεγαλουπόλεως
Αλεξανδρείας. Αλεξανδρείας.
Ό Διάκονος Ό Διάκονος Προσε-

Προσεύξασθε υπέρ ύχεσθε
τού άρχιερέως 1 υπέρ τόν
άρχιερεος
ημών
Όν χάρισαι ταΐς * Ό ν χάρισαι ταίς *(φ.45Γ.)
άγίαις σου άγίαις σου
έκκλησίαις, έν ειρήνη έκκλησίαις, έν ειρήνη
σώον, εντιμον, υγιή, σώον, εντιμον, υγιή,
μακροημερεύοντα, μακροημερεύοντα,
όρθοτομούντα τον όρθοτομούντα τον
λόγον τής αληθείας, λόγον τής αληθείας,
και ποιμαίνοντα το και ποιμαίνοντα το
ποίμνιόν σου έν ποίμνιόν σου έν
ειρήνη. ειρήνη.
Μνήσθητι Κύριε τών Μνήσθητι Κύριε τών
*(φ.40Γ.) ορθοδόξων* ορθοδόξων
πρεσβυτέρων, και πρεσβυτέρων, και
πάσης διακονίας. πάσης διακονίας.
12
Προσεύξασθε υπέρ του άρχιερέως ημών πάπα άββά πάπα και πατριάρχου και
αρχιεπισκόπου τής μεγαλουπόλεος Αλεξανδρείας και τών ορθοδόξων επισκόπων.
150
Ό Διάκονος Ό Διάκονος Προσεύχεσ-
Προσεύξασθε υπέρ θε υπέρ των
των Πρεσβυτέρων 1 3 Πρεσβυτέρ
ων
Διακόνων
'Υπηρεσίας, και Υπηρεσίας, καί
πάντων των έν πάντων των έν
παρθενία, καί παντός παρθενία, καί παντός
τοϋ πιστότατου λαοϋ *τού πιστότατου λαού *(φ.45ν.)
σου. σου.
Μνήσθητι ημών Μνήσθητι ημών
Κύριε, του έλεήσαι Κύριε, τού έλεήσαι
ημάς πάντας έπί το ημάς πάντας έπί το
αυτό εφάπαξ. αυτό εφάπαξ.
Ελέησον ημάς ό Ελέησον ημάς ό
Θεός, ό Πατήρ, ό Θεός, ό Πατήρ, ό
παντοκράτωρ. παντοκράτωρ, γ'.
Ό Ιερεύς
Ελέησον ημών ò
Θεός,
όπαντοκράτωρ.γ'
Ό Λαός
Κύριε ελέησον. γ'
Ό Τερεύς Ό Ιερεύς
Μνήσθητι Κύριε καί Μνήσθητι Κύριε καί
σωτηρίας της πόλεως σωτηρίας της πόλεως
ημών ταύτης. ημών ταύτης.
Ό Διάκονος Ό Διάκονος Προσεύ-

Προσεύξασθε υπέρ χεσθε
της σωτηρίας 1 υπέρ
της
σωτηρί
ας και
άποστ-
ατιας
του
κόσμου.
13
Προσεύξασθε υπέρ των πρεσβυτέρων καί διακόνων καί ύποδιακονων επτά ταγμάτων του
Θεού της εκκλησίας.
14
Προσεύξασθε υπέρ της σωτηρίας τού κόσμου καί τής πόλεως ημών ταύτης καί πασών
πόλεων καί των χωρών καί νήσων καί μοναστηριών
151
καί των εν πίστει και τών εν πίστει
Θεού κατοικούντων Θεού κατοικούντων
εν αύτη. έν αύτη.
Μνήσθητι Κύριε του •Μνήσθητι Κύριε τού *(cp.46r.)
*(φ.40ν.) *άέρος, και των αέρος, και τών
καρπών της γης. καρπών τής γής.
Προσεύξασθε υπέρ ΤΟ)fi.g,
των αγαθών αέρων
15
exert
ruêp
Μνήσθητι Κύριε τών Μνήσθητι Κύριε τών rtTe
ύετών και τών ύετών και τών
σπορίμων της γης. τ~ψε
σπορίμων τής γης.
του β. g
τών αγαθών ύετών10
exert
Μνήσθητι Κύριε της Μνήσθητι Κύριε τής nxrrt
συμμέτρου συμμέτρου juocyi
αναβάσεως τών αναβάσεως τών entyow
ποταμίων υδάτων. ποταμίων υδάτων.
της συμμέτρου1
Εύφρανον πάλιν και Εύφρανον πάλιν και
άνακαίνισον το άνακαίνισον το
πρόσωπον της γης πρόσωπον τής γής
τους αύλακας αυτής τους αύλακας αυτής
μέθυσον πλήθυνον τα μέθυσον πλήθυνον τα
γεννήματα αυτής. γεννήματα αυτής.
*(φ.4ΐΓ.) Παράστησον ήμίν* *Παράστησον ήμίν "(φ.46ν.)
αυτό εις σπέρμα, και αυτό είς σπέρμα, καί
είς θερισμόν, και νύν είς θερισμόν, και νύν
εύλογων εύλόγησον. εύλογων εύλόγησον.
Τήν ζωή ν ημών Τήν ζωήν ημών
οίκονόμησον. οίκονόμησον.
Εύλόγησον τόν Εύλόγησον τόν
στέφανον τού στέφανον τού
ένιαυτού της ένιαυτού τής
χρηστότητός σου, δια χρηστότητός σου, δια
τους πτωχούς τού τους πτωχούς τού
λαού σου, δια τήν λαού σου, δια τήν
χήραν και τον χήραν και τόν
όρφανόν, δια τον όρφανόν, δια τόν
ξένον, και τον ξένον, και τον
15
Προσεύξασθε υπέρ τών αγαθών αέρων καί τών καρπών της γής.
16
Προσεύξασθε υπέρ τών αγαθών ύετών καί τών σπορίμων τής γης.
17
Προσεύξασθε υπέρ τής συμμέτρου αναβάσεως τών ποταμίων υδάτων.
152
προσήλυτον, και δι προσήλυτον,και δι
ημάς πάντας τους ημάς πάντας τους
ελπίζοντας έπί σοί, ελπίζοντας έπί σοί,
και επικαλούμενους* *καί επικαλούμενους
*(φ.41ν.) το όνομα σου το τό όνομα σου τό *(φ.47Γ.)
άγιον οι γαρ άγιον οι γάρ
οφθαλμοί πάντων εις οφθαλμοί πάντων είς
σε έλπίζουσι, και συ σε έλπίζουσι, και συ
διδώς την τροφήν διδώς τήν τροφήν
αυτών έν ευκαιρία. αυτών έν ευκαιρία.
Πλήρωσον μεθ* ημών Ποίησον μεθ ημών
κατά την αγαθότητα κατά τήν αγαθότητα
σου, ό διδούς τροφήν σου, ό διδούς τροφήν
πάση σαρκί. πάση σαρκί.
Πλήρωσον χαράς και Πλήρωσον χαράς καί
ευφροσύνης τάς ευφροσύνης τάς
καρδίας ημών, ϊνα έν καρδίας ημών, ϊνα έν
παντί πάντοτε παντί πάντοτε
πάσαν αύτάρκειαν *πάσαν αύτάρκειαν
έχοντες περισεύσωμεν έχοντες περισεύσωμεν *(φ.47ν.)
*(φ.42τ.) εις πάν * έργον είς πάν έργον
αγαθόν, του ποιείν τό αγαθόν, τοϋ ποιείν τό
θέλημα σου τό άγιον. θέλημα σου τό άγιον.
Κύριε έλέησον.'γ. Κύριε έλέησον.'γ.
Μνήσθητι Κύριε τών Μνήσθητι Κύριε τών
τά τίμια δώρα σοι τά τίμια δώρα σοι
ταύτα προσφερόντων, ταύτα προσφερόντων,
καί υπέρ ών, καί δι καί υπέρ ών, καί δι
ων καί έφ οίς αυτά ων καί έφ οίς αυτά
προσεκόμισαν, καί προσεκόμισαν, καί
μισθόν ούράνιον μισθόν ούράνιον
παράσχου πάσιν παράσχου πάσιν
αύτοΐς αύτοίς
Ό Λιάκονος Ό Λιάκονος φΉροσεύ-

Προσεύξασθε υπέρ * χεσθε υπέρ
τών αγίων 18 τών αγίων
τίμιων
Επειδή Δέσποτα Επειδή Δέσποτα
πρόσταγμα εστίν τού πρόσταγμα εστίν τού
μονογενούς σου μονογενούς *σου *(cp.48r.)
Υιού, της μνήμης τών Υιού, της μνήμης τών
αγίων σου κοινωνεϊν άγιων σου κοινωνεϊν
ημάς.* Έτι ημάς. Έτι
*(ψ.42ν.)
μνησθήναι μνησθήναι
καταξίωσον, Κύριε, καταξίωσον, Κύριε,
καί τών άπ αιώνος καί τών άπ αιώνος
Προσεύξασθε υπέρ τών αγίων τίμιων δώρων τούτων καί θυσιών ημών καί προσφερόντων.
153
ευαρεσταντων σοι ευαρεσταντων σοι
άγιων πατέρων, αγίων πατέρων,
πατριαρχών πατριαρχών
αποστόλων, αποστόλων, '
προφητών κηρύκων, προφητών κηρύκων,
ευαγγελιστών, ευαγγελιστών,
μαρτύρων, μαρτύρων,
όμολογητών, και όμολογητών, και
παντός πνεύματος παντός πνεύματος
δικαίου εν πίστει δικαίου έν πίστει
Χριστού Χριστού
τετελειωμένου. τετελειωμένου.
Εξαιρέτως της Εξαιρέτως της

παναγίας, παναγίας,
ύπερενδόξου, •ύπερενδόξου,
*(φ.48ν.)
άχραντου, άχραντου,
ύπερευλογημένης, ύπερευλογημένης,
Δεσποίνης ημών Δεσποίνης ημών
*((p.43r.) Θεοτόκου,* και Θεοτόκου, και
άειπαρθένου Μαρίας. άειπαρθένου
Μαρίας.^ êpe rteq
Τού αγίου Τού αγίου
ενδόξου προφήτου, ένδοξου προφήτου, cjuovee
προδρόμου, προδρόμου,
βαπτιστού και βαπτιστού και
μάρτυρος Ιωάννου. μάρτυρος Ιωάννου.
Τού αγίου Τού αγίου
Στεφάνου τού Στεφάνου τού
πρωτοδιακόνου και πρωτοδιακόνου και
πρωτομάρτυρος. πρωτομάρτυρος.
Και τού αγίου Και τού αγίου
μακαρίου πατρός μακαρίου πατρός
ημών Μάρκου τού ημών * Μάρκου τού *((p.49r.)
αποστόλου και αποστόλου και
εύαγγελιστού' και εύαγγελιστού * και
τού έν άγίοις πατρός τού έν άγίοις πατρός
ημών θαυματουργού ημών θαυματουργού
Βασιλείου. Βασιλείου.
Τού αγίου Δ. ου Τού αγίου ΔΔ.
και την μνήμην έν τη ου και τήν μνήμην έν
σήμερον ημέρα τη σήμερον ήμερα
*(φ.43ν.) έπιτελούμεν, και έπιτελούμεν, και
παντός χορού* τών παντός χορού τών
αγίων σου, ων ταϊς αγίων σου, ων ταίς
εύχαίς και πρεσβείαις εύχαΐς και πρεσβείαις
και ημάς έλέησον, και ημάς έλέησον,
και σώσον δια το και σώσον δια το
ονομά σου το άγιον ονομά σου το άγιον
το έπικληθέν εφ το έπικληθέν * έφ *(φ.49ν.)
ημάς. ημάς.
Ό Διάκονος λέει τα Ό Διάκονος λέει τα

ΔΙΠΤΥΧΑ ΔΙΠΤΥΧΑ
154
Ό 'Ιερεύς Ό Ιερεύς εν εαύτφ
Όμοίως δε μνήσθητι Όμοίως δε μνήσθητι
Κύριε και πάντων των Κύριε και πάντων τών
ίερωσύνη ίερωσύνη
προαναπαυσαμένων, προαναπαυσαμένων,
και των λαϊκών καί τών λαϊκών
ταγμάτων" πάντων τ αγμ άτω ν ' πάντων
τάς ψυχάς άναπαύσαι τάς ψυχάς άναπαύσαι
καταξίωσον, εν καταξίωσον, έν
κόλποις των αγίων κόλποις τών αγίων
*(φ.44Γ.) πατέρων ημών* πατέρων ημών
Αβραάμ και Ισαάκ Αβραάμ καί Ισαάκ
και Ιακώβ. καί Ιακώβ.
Έκτρεψον, σύναψον Έκτρεψον, σύναψον
εις τόπον χλόης, επί εις τόπον χλόης, * έπί *(φ.50τ.)
ύδατος αναπαύσεως ύδατος αναπαύσεως
εν παραδείσω τρυφής, έν παραδείσω τρυφής,
ένθα άπέδρα οδύνη ένθα άπέδρα οδύνη
καί λύπη και καί λύπη και
στεναγμός εν τη στεναγμός έν τη
λαμπρότητι τών λαμπρότητι τών
αγίων σου. αγίων σου. JUAKApl
Ό Λαός
Δόξα σοι Κύριε, ArtTumx
Κύριε έλεησον Κύριε
έλέηον 1 *
Καί μετά τα δίπτυχα Καί μετά τ α δίπτυχα

ΌΊερεύς λέγει Ό'Ιερεύς λέγει
Εκείνους μεν Κύριε Εκείνους μεν Κύριε
τάς ψυχάς εκεί λαβών τάς ψυχάς έκεϊ λαβών
άνάπαυσον, καί άνάπαυσον, καί
βασιλείας ουρανών βασιλείας ουρανών
καταξίωσον. 'Ημάς καταξίωσον. 'Ημάς
*(φ.44ν.) δε τους ενταύθα* δε τους ενταύθα
παροικοϋντας παροικοΰντας * *(φ.50ν.)
διατήρησον έν πίστει διατήρησον έν πίστει
σου, καί όδήγησον σου, καί όδήγησον
ημάς έν τη βασιλεία ημάς έν τη βασιλεία
σου χαριζόμενος ήμίν σου χαριζόμενος ήμίν
τήν σήν είρήνην, διά τήν σήν είρήνην, διά
παντός. παντός.
"Ωσπερ ην
"Ωσπερ ήν Ζ υ
Ο 'Ιερεύς Ό Ιερεύς
ίνα σου καί έν τούτω ίνα σου καί έν τούτω
καθώς καί έν παντί καθώς καί έν παντί
έδοξάσθη καί ύψώθη έδοξάσθη καί ύψώθη
καί ύμνήθη καί καί ύμνήθη καί
19
Δόξα σοι Κύριε, Κύριε έλέησον Κύριε έλεησον Κύριε εύλόγησον Κύριε άνάπαυσον αμήν.
20
"Ωσπερ ην καί εσται εστίν άπό γενεάς εις γενεάν καί πάντας τους αιώνας τών αιώνων
αμήν.
155
εύλογήθη και άγιάσθη εύλογήθη και άγιάσθη
το πανάγιον και το πανάγιον και
εντιμον καί εντιμον και
εύλογημένον ονομά εύλογημένον όνομα
σου, σύν Χριστώ σου, σύν Χριστώ
Ιησοϋ και άγίω Ιησού και άγίω
Πνεύματι. Πνεύματι.
* Ό Διάκονος λέγει. *(<p.51r.)

κατέλθετε οι
διάκονοι .
Ειρήνη πάσι. Ειρήνη πάσι.
καί τω πνεύματι σου. καί τω πνεύματι σου.
156
*(q>.45r.) *Καί πάλιν Καί πάλιν
εύχαριστήσωμεν τω εύχαριστήσωμεν τω
παντοκράτορι Θεώ παντοκράτορι Θεώ
τω Πατρί του Κυρίου τω Πατρί του Κυρίου
δε και Θεού και δε καί Θεού και
Χρίστου. "Οτι και νϋν Χριστού. Ό τ ι καί νύν
κατηξίωσεν ημάς κατηξίωσεν ημάς
στην εν τώ άγίω στην εν τώ άγίω
τόπω τούτω καί τόπω τούτω καί
επαραι χείρας καί επαραι χείρας καί
λειτούργησον τω άγίω λειτούργησον τώ άγίω
αυτού ονόματι αυτόν αυτού ονόματι *αύτόν "(φ.51ν.)
ούν παρακαλέσωμεν ούν παρακαλέσωμεν
όπως καταξίωση όπως καταξίωση
*(φ.45ν.) ημάς της κοινωνίας* ημάς της κοινωνίας
καί μεταλήψεως των καί μεταλήψεως τών
αγίων αύτου αγίων αυτού
μυστηρίων μυστηρίων
του άχραντου του άχραντου

σώματος σώματος
καί τού τιμίου καί τού τιμίου
αίματος αίματος
τού Χριστού αυτού ό τού Χριστού αυτού ό

παντοκράτωρ Κύριος παντοκράτωρ Κύριος
ό Θεός ημών ό Θεός ημών
Ό Διάκονος Ό Διάκονος ψΛλΛΗΓΤ

Προσεύξασθε φ Προσεύξασθε ΛΑΛΗΜ
Κύριε έλέησον Κύριε έλέησον
Ειρήνη πάσιν Ειρήνη πάσιν
Καί τώ πνεύματί σου. Καί τω πνεύματί σου.
Ευχή της κλάσεως

τϋ αγίου Βασιλείου
*(φ.52Γ.)
* Ό Θεός ημών,
ό Θεός τού σώζειν, σύ
ημάς δίδαξον
εύχαριστεΐν άξίως
τών υπέρ ευεργεσιών
σου, ών έποίησας.
καί ποιείς μεθ ημών.
Σύ, ό Θεός ημών, ό
προσδεξάμενος τα
δώρα ταύτα,
καθάρισον ημάς άπό
παντός μολυσμού
σαρκός και
πνεύματος και
δίδαξον έπιτελείν
άγιωσύνην εν φόβω
σου'
ίνα, εν καθαρώ * τω */ 52ν
χ
μαρτυρίω της
συνειδήσεως ημών,
υποδεχόμενοι την
μερίδα των
αγιασμάτων σου,
ενωθώ μεν τω άγίω
σώματι και αϊματι
του Χριστού σου.
ύποδεξάμενοι αυτά
άξίως,
σχώμεν τον Χριστόν
κατοικούντα εν ταίς
καρδίαις ημών και
γενώμεθα ναός τού
αγίου σου Πνεύματος.
Ναι, ό Θεός ημών,
και μηδένα * ενοχον *(q>.53r.)
ποίησης τών φρικτών
σου τούτων
μυστηρίων,
μηδέ ασθενεί ψυχή
και σώματι έκ τού
άναξίως αυτών
μεταλαμβάνειν1
άλλα δος ήμίν μέχρι
τής εσχάτης ημών
αναπνοής άξίως
ύποδέχεσθαι τήν
ελπίδα τών
αγιασμάτων σου,
είς έφόδιον ζωής
αιωνίου, είς
άπολογίαν *(φ.53ν.)
εύπρόσδεκτον * τήν
έπί τού φοβερού
βήματος τού Χριστού
σου'
όπως άν και ημείς
μετά πάντων τών
αγίων τών άπ αιώνος
σοι εύαρεστησάντων
γενώμεθα μέτοχοι τών
αιωνίων σου αγαθών,
ών ήτοίμασας τοις
άγαπώσι σε, Κύριε.
Και καταξίωσον
ημάς, Δέσποτα, με
τά παρρησίας,
άκατακρίτως, τολμάν
έπικαλείσθαι σε * τον (Φ-^Γ.)
έπουράνιον Θεον
158
Πατέρα καί
λέγειν
Ευχή άλλη της

κλάσεως
Δέσποτα Κύριε και Δέσποτα Κύριε και
παντοκράτωρ ò Θεός παντοκράτωρ ό Θεός
ό μέγας ό αιώνιος και ό μέγας ό αιώνιος καί
θαυμαστός εν δόξη ό θαυμαστός έν δόξη
φυλάσσων την ό φυλάσσων τήν
*(q>.46r.) διαθήκην σου* και το διαθήκην σου καί τό
ελεός σου τοις ελεός σου τοις
άγαπώσι σε. Ό δούς άγαπώσι σε. Ό δούς
ήμϊν λύτρωσιν ήμϊν λύτρωσιν
αμαρτιών δια του αμαρτιών διά τού
Κυρίου δε και Θεού Κυρίου δε καί Θεού
και Σωτήρος ημών καί Σωτήρος ημών
Ιησού Χριστού ή ζωή Ιησού Χριστού *ή ζωή *(φ.54ν.)
των απάντων ή τών απάντων ή
βοήθεια των προς σε βοήθεια τών προς σε
καταφευγόντων και καταφευγόντων καί
έλπίς των έλπίς τών
επικαλουμένων σε φ επικαλουμένων σε ω
παρεστήκασι χίλιαι παρεστήκασι χίλιαι
χιλιάδες και μύριαι χιλιάδες καί μύριαι
μυριάδες άγιων μυριάδες αγίων
*(φ.46ν.)
αγγέλων και αγγέλων καί
αρχαγγέλων* αρχαγγέλων
Χερουβείμ καί Χερουβείμ καί
Σεραφείμ καί πάσα Σεραφείμ καί πάσα
τών ουρανίων τών ουρανίων
δυνάμεων ή δυνάμεων ή
αμέτρητος πληθύς ό αμέτρητος πληθύς ό
άγιάσας τά άγιάσας τά
προκείμενα δώρα προκείμενα δώρα
ταύτα δια της ταύτα * διά τής *(cp.55r.)
έπιφοιτήσεως τού έπιφοιτήσεως τού
παναγίου σου παναγίου σου
Πνεύματος Πνεύματος
καθάρισον ημάς άπα καθάρισον ημάς άπό
τών κρυφίων καί τών κρυφίων καί
φανερών ημών φανερών ημών
αμαρτημάτων καί αμαρτημάτων καί
πάν διανόημα πάν διανόημα
άπαρέσκον τη άπαρέσκον τη
άγαθότητί σου άγαθότητί σου
*(q>.47r.)
μακράν άπόστησον μακράν άπόστησον
άφ ημών* άγίασον άφ ημών άγίασον
ημών τάς ψυχάς τά ημών τάς ψυχάς τά
σώματα και τά σώματα καί τά
πνεύματα τάς πνεύματα τάς
συνειδήσεις όπως έν συνειδήσεις όπως έν
καθαρά καρδία ψυχή καθαρά καρδία ψυχή *(φ.55ν.)
πεφωτισμένη πεφωτισμένη *
τολμώμεν μετά τολμώμεν μετά
159
παρρησίας άτερ παρρησίας άτερ
φόβου έπικαλεϊσθαι φόβου έπικαλεϊσθαι
σε τον έπουράνιον σε τον έπουράνιον
Θεόν Πατέρα άγιον Θεόν Πατέρα άγιον
και λέγειν Πάτερ και λέγειν Πάτερ
ημών.... ημών....
Ό Λαός
Πάτερ ημών
Ευχή άλλη τής

κλάσεως.
Της υιοθεσίας την Τής υιοθεσίας τήν
χάριν ημών χάριν ημών
παρασχόμενος δια παρασχόμενος διά
λουτρού λουτρού
παλιγγενεσίας* και παλιγγενεσίας και
*(φ.47ν.)
άνακαινώσεως άνακαινώσεως
Πνεύματος αγίου και Πνεύματος αγίου και
τα νυν άξίωσον ημάς τά νύν άξίωσον ημάς
άνυποκρίτως καθαρά άνυποκρίτως καθαρά
καρδία συνειδότι καρδία συνειδότι
πεπαρρησιασμένω πεπαρρησιασμένω * *(<p.56r.)
και χείλεσιν κ αϊ χείλεσιν
άδιαπτώτως άδιαπτώτως
έπικαλεϊσθαι σε έπικαλεϊσθαι σε
Ά β β ά ό Πατήρ ίνα Ά β β ά ό Πατήρ ίνα
της εθνικής τής εθνικής
βαττολογίας και βαττολογίας και
Ιουδαϊκής άπονίας Ιουδαϊκής άπονίας
του ματαίου τού ματαίου
αποθεμένοι ταπεινώς αποθεμένοι ταπεινώς
και χριστιανοίς και χριστιανοίς
*(φ.48Γ.) εΰπρεπώς έν* φωνή εύπρεπώς έν φωνή
τής προσευχής τής προσευχής
άναφέρειν σοι τήν άναφέρειν σοι τήν
ϊκετήριον κατά τήν ϊκετήριον κατά τήν
σωτηριώδη του σωτηριώδη τού
νομοθεσίαν νομοθεσίαν
ίσχύσωμεν και έν ίσχύσωμεν * και ... *(<ρ.56ν.)
άγιασμώ ψυχής άγιασμώ ψυχής
σώματος τε και σώματος τε και
πνεύματος τον πνεύματος τον
άκτιστόν σε και άκτιστόν σε και
άναρχον και άναρχον και
άτελεύτητον άτελεύτητον
τολμώμεν άφόβως τολμώμεν άφόβως
έπίβοάσθαι τον έπίβοάσθαι τον
πάντων Δεσπότην πάντων Δεσπότην
έπουράνιον Θεόν έπουράνιον Θεόν
"(φ^δν.) Πατέρα* άγιον και Πατέρα άγιον και
λέγειν Πάτερ λέγειν Πάτερ
ημών ημών
160
Πάτερ ημών. Πάτερ ημών.
Ό Ιερεύς Ό 'Ιερεύς λέγει f Ce

Ναι Πάτερ αγαθέ και Ναι Πάτερ αγαθέ καί Tert+g,
φιλάγαθε μή φιλάγαθε μή epoK
είσένέγκης ημάς εις είσένέγκης ημάς εις
πειρασμόν μηδέ πειρασμον μηδέ *
κατακυριευσάτω κατακυριευσάτω *(φ.57Γ.)
ημών πάσα ανομία ημών πάσα ανομία
άλλα ρύσαι ημάς άπο αλλά ρϋσαι ημάς άπο
τών απρεπών έργων τών άπρεπων έργων
καί διανοημάτων καί διανοημάτων
κινήσεων τε καί κινήσεων τε και
βλεμμάτων καί άφ ων βλεμμάτων και άφ ών
καί τον μέν καί τον μέν
πειραστήν άπρακτον πειραστήν άπρακτον
άποδίωξον έπιτίμησον άποδίωξον έπιτίμησον
δέ καί τοις έμφύτοις δέ και τοις έμφύτοις
καί σωματικοίς εν καί σωματικοίς έν
*((p.49r.)
ήμίν* κινήμασι καί ήμίν κινήμασι καί τάς
τάς προς το προς το άμαρτάνειν
άμαρτάνειν ορμάς ορμάς * κατολικάς τε
καθολικάς τε ολικώς ολικώς άφ ημών *(φ.57ν.)
άφ ημών άναχαίτησον άναχαίτησον διά του
διά του Κυρίου δέ και Κυρίου δέ καί Θεού
Θεοο καί Σωτήρος καί Σωτήρος ημών
ημών Ιησού Χρίστου Ιησού Χριστού δι ου
δι ου καί μεθΤ καί μεθΤ
Τάς κεφάλας Τάς κεφάλας
ενώπιον
ΕΥΧΗ ΤΗΣ
ΚΕΦΑΛΟΚΛΙΣΙΑΣ
Ό Θεός όπως
άγαπήσας ημάς, καί
χαρισάμενος ήμίν το
τής υιοθεσίας αξίωμα,
ίνα τέκνα Θεού
κληθώμεν καί έσμέν,
κληρονόμοι μεν σου
τού Πατρός,
συγκληρονόμοι δέ
τού Χριστού σου. * *(φ.58ι\)
Κλϊνον Κύριε το ούς
σου, καί έπάκουσον
ημών τών
έπικλινάντών σοι τάς
εαυτών κεφάλας, καί
άγνισον ημών τον
έσω άνθρωπον,
καθώς αγνός έστιν ό
161
μονογενής σου Υιός,
ον μέλλομεν
ύποδέξασθαι. Και
φευγέτω μεν πορνεία,
και ακάθαρτος
λογισμός, δια τον εκ
παρθένου γεννηθέντα
Θεό ν.
Τύφος ό και το
άρχαίον * κακόν
υπερηφάνεια, τόν δι *(φ.58ν.)
ημάς εαυτόν
ταπεινώσαντα.
Δειλία, τον παθόντα
σαρκί, και το τοϋ
σταυρού στήσαντα
τρόπαιον. Κενοδοξία,
τον ραπισθέντα, και
μαστιχθέντα, και μη
άποστρέψαντα το
πρόσωπον αυτού από
αισχύνης
έμπτυσμάτων.
Φθόνος και φόνος,
και διχοστασία, και
μίσος, τον άμνον τού
Θεού, τον αϊροντα *
την άμαρτίαν τού *(cp.59r.)
κόσμου' οργή και
μνησικακία, τον
προσηλώσαντα τω
σταυρώ το των
όφιλημάτων
χειρόγραφον1
δαίμονες και
διάβολος τόν τάς
πονηράς αρχάς
θριαμβεύσαντα, και
τάς τού σκότους της
εξουσίας
άπεκδυσάμενον.
"Απαν το γεώδες
φρόνημα, τον
αναληφθέντα είς
ουρανούς' * ϊνα ούτω
καθαρώς τού *(φ.59ν.)
καθαρωτάτου
μυστηρίου
μετασχώμεν, και
άγιασθώμεν όλοτελεί
ψυχή, σώματι και
πνεύματι, σύσσωμοι,
και συμμέτοχοι και
συμμόρφοι γενόμενος
τού Χριστού σου και
πληρωθήτω το στόμα
ημών αϊνέσεως, και
τα χείλη ημών
άγαλλιάσεως, όπως
ύμνήσωμεν την δόξαν
σου του Πατρός και
του μονογενούς * σου
Yioö προόντος δι ου
και μεθ ου. κλ' .
ΑΛΛΟ ΜΕΤΑ ΤΟ
ΠΑΤΕΡ ΗΜΩΝ ΕΙΣ
ΤΟΝ ΑΠΟΝ
ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ
"Οτι σου έστιν ή

βασιλεία και ή
δύναμις και ή δόξα
του Πατρός και του
Υίού και του αγίου
1
Πνεύματος νύν. κλ .
Ό Διάκονος
Τας κεφάλας υμών
τω Θεώ κλίνατε.
Ευχή της
κεφαλοκλισίας
Δέσποτα Κύριε,
ό Πατήρ τών
οίκτιρμών και Θεός
πάσης παρακλήσεως,
τους ύποκεκλικότας
σοι * τας εαυτών (φ.60ν.)
κεφάλας εύλόγησον,
άγίασον, φρούρησον,
όχύρωσον,
ένδυνάμωσον, από
παντός έργου
πονηρού άπόστησον,
παντί δε έργω άγαθώ
σύναψον και
καταξίωσον
άκατακρίτως
μετασχεΐν τών
αχράντων σου τούτων
και ζωοποιών
μυστηρίων εις άφεσιν
αμαρτιών, είς
Πνεύματος αγίου * *(cp.61r.)
κοινωνίαν.
Χάριτι και οίκτιρμοΐς

και
Αλλο παρΤ
Αϊγυπτιοις άπα τών
προηγιασμένων του
αποστόλου Μάρκου,
μετά την μεταλήψιν
163
τών άγιων
μυστηρίων.
Ό Ιερεύς Ό 'Ιερεύς ^ AYJUOg,
Τελενωθέντα της Τελειωθέντα της eâo2\
ευεργεσίας τα ευεργεσίας τά
χαρίσματα άτινα χαρίσματα άτινα εστίν
εστίν φοβερά και φοβερά και
ύπερευλογημένα ύπερευλογημένα
μυστήρια του μυστήρια τού *(φ.61ν.)
μονογενούς σου Υιού μονογενούς σου Υιού *
Κυρίου δε και Θεοϋ Κυρίου δε και Θεού και
και Σωτήρος και Σωτήρος και
παμβασιλέως ημών παμβασιλέως ημών
Ιησοΰ Χρίστου. Τα Ιησού Χριστού. Τά
*(φ.49ν.)
σωτηριώδη αυτού* σωτηριώδη αυτού
παθήματα παθήματα
όμολογήσαμεν τον όμολογήσαμεν τον
ζωοποιον αύτοΰ ζωοποιόν αυτού
θάνατον έκηρύξαμεν θάνατον έκηρύξαμεν
την άγίαν τριήμερον τήν άγίαν τριήμερον
αυτού έκ νεκρών αυτού έκ νεκρών
άνάστασιν άνάστασιν
έπιστεύσαμεν το έπιστεύσαμεν τό
μυστήριον τετέλεσται μυστήριον τετέλεσται
εύχαριστούμεν σοι εύχαριστούμεν σοι
Κύριε ό Θεός ό Κύριε ό Θεός ό
Πατήρ ò Πατήρ ό
παντοκράτωρ ότι το παντοκράτωρ ότι τό *(φ.62Γ.)
έλεος σου μέγα έφ έλεος σου μέγα εφ
ημάς και κατάρτησον ημάς και κατάρτησον
ημών εις ά ημών είς ά
έπιθυμούσιν άγγελοι έπιθυμούσιν άγγελοι
*(Φ·50Γ.)
παρακύψαι* παρακύψαι
ίκετεύομεν και ίκετεύομεν και
παρακαλούμεν την παρακαλούμεν τήν
σήν αγαθότητα σήν αγαθότητα
φιλάνθρωπε ίνα φιλάνθρωπε ίνα
άγνίσης ημάς πάντας άγνίσης ημάς πάντας
τους προσπίπτοντας τους προσπίπτοντας
σοι και ένωσης σαυτώ σοι και ένωσης σαυτώ
διά της μεταλήψεως διά της μεταλήψεως
τών Θείων σου τών Θείων σου
μυστηρίων γενόμεθα μυστηρίων γενόμεθα *(φ.62ν.)
πεπληρωμένοι τού πεπληρωμένοι τού
αγίου σου Πνεύματος αγίου * σου Πνεύματος
και έστηριγμένοι έν και έστηριγμένοι έν τη
τη ση ευθεία πίστει ση ευθεία πίστει
πλησθησόμεθα έν πλησθησόμεθα έν
έπιποθήσει της σης έπιποθήσει της σής
άγαπήσεως αληθούς άγαπήσεως αληθούς
*(φ·50ν.) και δοξολογούντες* και δοξολογοΰντες σε
σε πάντοτε έν Χριστώ πάντοτε έν Χριστώ
Ιησού τώ Κυρίω ημών Ιησού τω Κυρία» ημών
διΤ ου και.... διΤ ου και....
Όδιάκονος Όδιάκονος
Πρόσχωμεν Θεού Πρόσχωμεν Θεού
μετά φόβου
164
Ό Ιερεύς
Ό Ιερεύς Ειρήνη πάσι
Ειρήνη πάσι
Καί τώ πνεύματι.
f ΦΗΗΑ
noe ψ ^ Π ί
ΠΛΝΤΟΚρ-
Δέσποτα Κύριε ό Δέσποτα Κύριε ό
Θεός ό Πατήρ ό Θεός ό Πατήρ ό
ATopm ρ-
παντοκράτωρ ό παντοκράτωρ ό
ίώμενος ημών τάς ίώμενος ημών τάς
ψυχάς και τα σώματα ψυχάς καί τά σώματα ΝΤ6 n e « \ ] / -
και τα πνεύματα σύ ό καί τά πνεύματα * σύ
έντειλά μένος Πέτρω ό έντειλάμενος Πέτρω *(φ.63Γ.)
τω κορυφαίω των τω κορυφαίω τών
αγίων σου μαθητών αγίων σου μαθητών
και αποστόλων έκ καί αποστόλων έκ
τού στόματος τού τού στόματος τού
τού Κυρίου δε και τού Κυρίου δε καί
*(φ.5ΐΓ.) Θεού και Σωτήρος Θεού καί Σωτήρος
ημών Ιησού Χριστού* ημών Ιησού Χριστού
λέγοντος αύτω σύ ει λέγοντος αύτω σύ ει
Πέτρος και επί ταύτη Πέτρος καί έπί ταύτη
τη πέτρα οικοδομήσω τη πέτρα οικοδομήσω
μου την έκκλησίαν μου τήν έκκλησίαν
και πύλαι "Αδου ου καί πύλαι "Αδου ου
κατισχύσουσιν αυτής κατισχύσουσιν αυτής
και δώσω σοι τάς * καί δώσω σοι τάς *(φ.63ν.)
κλείς της βασιλείας κλεϊς τής βασιλείας
τών ουρανών και ö τών ουρανών καί ö
εάν δήσης επί τής γής έάν δήσης έπί τής γής
έσται δεδεμένον έν εσται δεδεμένον έν
τοις ούρανοίς και ό τοις ούρανοίς καί ό
εάν λύσης έπί τής γής έάν λύσης έπί τής γής
έσται λελυμένον έν έσται λελυμένον έν
*(φ.51ν.) τοις ούρανοίς τοις ούρανοίς
έσόμεθα τι νύν* και έσόμεθα τι νύν καί
ήμεϊς οι δούλοι σου ημείς οί δούλοι σου
πατέρες μου και πατέρες μου καί
αδελφοί ιερείς καί αδελφοί ιερείς καί
Λεύίται και π ά ς ό Λευΐται καί πάς ό
λαός σου ό πιστός ό λαός σου ό πιστός ό
προσπίπτων ενώπιον προσπίπτων ενώπιον
τής αγίας σου δόξης τής αγίας σου δόξης "(φ.64Γ.)
έν τη αγία ώρα *έν τη αγία ώρα
ταύτη καί βαστάζων ταύτη καί βαστάζων
τον τίμιον σου τον τίμιον σου
σταυρόν έσμέν πάντες σταυρόν έσμέν πάντες
λελυμένοι καί λελυμένοι καί
ελευθερωμένοι έκ τού ελευθερωμένοι έκ τού
εμού στόματος τού εμού στόματος τού
αμαρτωλού διά τού αμαρτωλού διά τού
παναγίου σου παναγίου σου
165
Πνεύματος τοΰ Πνεύματος τού
*(φ.52τ.) άγαθοϋ και αγαθού καί
φιλάνθρωπου* Θεέ φιλάνθρωπου Θεέ διά
δια τον Yiòv σου την τον Yiòv σου την τού
του κόσμου άμαρτίαν κόσμου άμαρτίαν
άράμενον άρξαι της άράμενον άρξαι της
υποδοχής της υποδοχής τής
μετανοίας των μετανοίας τών
δούλων σου * έξ *(φ.64ν.)
δούλων σου εξ αυτών
εις φως της αυτών εις φώς τής
έπιγνώσεως εις έπιγνώσεως εις
ίλασμον των ίλασμόν τών
αμαρτιών ότι ού αμαρτιών ότι ού
βούλη τον θάνατον βούλη τον θάνατον
του αμαρτωλού ώς τό τού αμαρτωλού ώς τό
έπιστρέψαι και ζην έπιστρέψαι καί ζήν
αυτόν σύ γαρ ει αυτόν σύ γάρ ει
Κύριος Κύριος ό Θεός Κύριος Κύριος ό Θεός
ό οίκτίρμων και ό οίκτίρμων καί
ελεήμων μακρόθυμος ελεήμων μακρόθυμος
*(φ.52ν.)
και πολυέλεος καί* καί πολυέλεος καί
αληθινός άφαιρών αληθινός άφαιρών
ανομίας καί αδικίας ανομίας καί αδικίας
*(φ.65Γ.)
και αμαρτίας καί ει καί αμαρτίας *καί εϊ
τι σοι ήμάρτομεν εϊτε τι σοι ήμάρτομεν εϊτε
εν λόγω ή εν έργω έν λόγω ή εν έργω
άνες άφες άνες άφες
συγχώρησον ήμίν ώς συγχώρησον ήμίν ώς
αγαθός καί αγαθός καί
φιλάνθρωπος Θεός φιλάνθρωπος Θεός
εάν γαρ ανομίας έάν γάρ ανομίας
παρατήρησης Κύριε παρατήρησης Κύριε
Κύριε τις υποστήσεται Κύριε τις υποστήσεται
οτι παρά σοι ό ότι παρά σοι ό
ίλασμος εστίν ότι σύ ίλασμός εστίν ότι σύ
ει ό ϊλασμός τών ει ό ίλασμός τών
αμαρτιών ημών ό αμαρτιών ημών ό
φωτισμός καί Σωτήρ φωτισμός καί Σωτήρ
"(φ.53Γ.) τών ψυχών ημών ό τών ψυχών ημών ό
Θεός ημάς* πάντας Θεός ημάς πάντας
έλευθέρωσον καί έλευθέρωσον καί
άπαντα τον λαόν σου άπαντα τον λαόν σου
έλευθέρωσον άπό * έλευθέρωσον άπό
πάσης αμαρτίας άπ *(φ.65ν.)
πάσης αμαρτίας άπ
αρνήσεως πάσης καί αρνήσεως πάσης καί
βλασφημίας άπό βλασφημίας άπό
πάσης άνάρας καί πάσης άνάρας καί
κατάρας μαγείας κατάρας μαγείας
φαρμακείας φαρμακείας
είδωλολατρείας είδωλολατρείας
επιόρκου καί επιόρκου καί
έπιορκίας άπό έπιορκίας άπό
αναθέματος άπό αναθέματος άπό
χωρισμού γενομένου χωρισμού γενομένου
άπό βέλους άπό βέλους
πετομένου άπό πετομένου άπό
στεναγμού δικαίων τε στεναγμού δικαίων * *(φ.66Γ.)
καί αδίκων άπό τε και αδίκων άπό
166
πάσης απαντήσεως πάσης απαντήσεως
αιρετικών και αιρετικών και
εθνικών. εθνικών.
*(φ.53ν.) *Χάρισαι ήμίν Χάρισαι ήμίν
Δέσποτα νουν και Δέσποτα νουν και
σύνεσιν και δύναμιν σύνεσιν και δύναμιν
τοϋ φυγείν εως εις τοϋ φυγείν εως είς
τέλος άπο παντός τέλος άπα παντός
έργου πονηρού του έργου πονηρού τοϋ
αντικειμένου και δος αντικειμένου και δός
ήμίν τοϋ ποιεϊν την ήμίν τοϋ ποιείν τήν
σήν εύαρέστησιν σήν εύαρέστησιν
διαπαντος γράψον τα διαπαντός γράψον τα
ονόματα ημών μετά ονόματα ημών μετά
παντός χορού τών παντός χορού τών
αγίων σου έν τη αγίων σου * έν τη
βασιλεία τών βασιλεία τών
ουρανών έν Χριστώ ουρανών έν Χριστώ
Ιησού τω Κυρίω ημών Ιησού τω Κυρίω ημών
δι ου και μεθ ου δι ου και μεθ ου
σοί σοί
σωθείς αμήν σωθείς
αμήν
Ό Λαός
Κύριε έλέησον Κύριε
έλέησον Κύριε έλέησον
Ό 'Ιερεύς υψοι το
Ό 'Ιερεύς άσπουδικόν και
εκφωνήσει.
ΤΛΛΤΪΛΤΙΟΑΤΝΟ. Τα άγια τοις άγίοις.
Κύριε έλέησον Κύριε
έλέησον Κύριε έλέησον
&JUIHH : ic Π Λ Τ Η Ρ Λ Γ Ι Ο Ο : Είς Πατήρ άγιος, είς
ic Tioc ΛΓΙΟΟ : ε« Υιός άγιος, εν Πνεύμα
άγιον. Αμήν.
lift6Y.UA. ΛΤΊΟΓΪ : ΛΑΑΜΓί.
Ό Ιερεύς
Ό Κύριος μετά πάντων
υμών
Ό Λαός
και μετά του
πνεύματος σου
GY2\OVHTOC Kvpjoc ο Ό 'Ιερεύς

Εύλογητός Κύριος είς * *(φ.67τ.)
θ ε ο ο ic τ ό ν ο 6umΛΟ T o m τους αιώνας Αμήν.
ecjurr ου ff : A.jLtHft.
167
Ό Ιερεύς
Ό Λαός
Και τω Πνευματί σου
*(cp.54r.) *Ό Ιερεύς ' Ο Ιερεύς λέγει την

Όμολογίαν
Σώμα αγιον και αίμα Σώμα αγιον και αίμα

τίμιο ν αληθινό ν Ιησού τίμιον άληθινόν Ιησού
Χριστού Yioö τοΰ Χριστού Υίού τού
Θεού αμήν. Θεού αμήν.
"Αγιον τίμιον σώμα "Αγιον τίμιον σώμα
και αίμα άληθινον και αίμα άληθινόν
Ιησού Χριστού τού Ιησού Χριστού τού
Θεού αμήν. Θεού αμήν.
Σώμα και αίμα Σώμα και αίμα
'Εμμανουήλ τού Θεού Εμμανουήλ τού Θεού
ημών τούτο εστίν ημών τούτο εστίν
αληθώς αμήν. αληθώς αμήν.
*(φ.67ν.)
* Ό Λαός Αμήν
Πιστεύω πιστεύω Πιστεύω πιστεύω
πιστεύω και ομολογώ πιστεύω και ομολογώ
εως εσχάτης αναπνοής εως έσχατης αναπνοής
ότι αυτή εστίν ή σαρξ ότι αυτή εστίν ή σαρξ
ή ζωοποιός τού ή ζωοποιός τού
*(φ.54ν.) μονογενούς σου Υιού* μονογενούς σου Υίού
τού Κυρίου δε και Θεού τού Κυρίου δέ και Θεού
και Σωτήρος ημών και Σωτήρος ημών
Ιησού Χριστού. Ιησού Χριστού.
Έλαβεν αυτήν έκ της Έλαβεν αυτήν έκ της
αγίας Δεσποίνης ημών αγίας Δεσποίνης ημών
Θεοτόκου και Θεοτόκου και
άειπαρθένου Μαρίας άειπαρθένου Μαρίας
και έποίησεν αυτήν και έποίησεν αυτήν
μίαν σύν τη θεότητι μίαν συν τη θεότητι
αυτού μή έν μείξει * αυτού μη εν μείξει
μηδέ έν φυρμώ μηδέ έν μηδέ έν φυρμώ μηδέ έν
αλλοιώσει και αλλοιώσει και
έμαρτύρησεν έπί έμαρτύρησεν έπί
Ποντίου Πιλάτου τήν Ποντίου Πιλάτου τήν
καλήν όμολογίαν και καλήν όμολογίαν και
παρέδωκεν αυτήν υπέρ παρέδωκεν αυτήν υπέρ
168
*(cp.55r.) ημών πάντων επι του ημών πάντων επι τού
ξύλου τού* σταυρού ξύλου τού σταυρού
του άγιου έν τω τού αγίου έν τω
θελήματι αύτοΰ θελήματι αυτού
αληθώς πιστεύω ότι αληθώς πιστεύω ότι
Τ
θεότης αύτοϋ ουδ ού
Τ
θεότης αυτού ουδ ού
μηδέποτε χωρισθείσα, μηδέποτε *χωρισθεϊσα, *(<ρ.68ν.)
εξ άνθρωπότητος έξ άνθρωπότητος
αυτού εν άτόμω ουδέ αυτού εν άτόμω ουδέ
έν ριπή οφθαλμού έν ριπή οφθαλμού
μετέδωκεν αυτήν εις μετέδωκεν αυτήν είς
λύτρωσιν και εις λύτρωσιν και εις
άφεσιν αμαρτίας και άφεσιν αμαρτίας και
εις ζωήν τήν αίώνιον εις ζωήν τήν αίώνιον
τοις έξ αυτής τοις έξ αυτής
μεταλαμβάνουσι μεταλαμβάνουσι
πιστεύω ότι αυτή εστίν πιστεύω ότι αυτή εστίν
αληθώς αμήν. αληθώς αμήν.
Ο Διάκονος Ό Διάκονος λέγει

Πιστεύω Έ ν ειρήνη και αγάπη. ÄJUHM
Ό 'Ιερεύς Ό Ιερεύς εκφωνήσει

*(φ.55ν.) *Δι ου και μεθ ού Δι ου και μεθ ου
πρέπει πάσα δόξα τιμή πρέπει * πάσα δόξα *(φ.69Γ.)
και προσκύνησις τω τιμή και προσκύνησις
Πατρί και τω άγίω τω Πατρί και τω άγίω Και δος ήμίν
έν ένί
Πνεύματι νύν και άεί Πνεύματι νύν και άεί στόματι και
και είς τους αιώνας. και είς τους αιώνας. έν ένί
πνεύματι και
μιά καρδία
τοϋ δοξάζειν.
και άνυμνεϊν
και εύλογείν
έν
δεδόξασμενο
ν και
μεγαλόπρεπε
ς τό άγιον
όνομα σου
τοϋ Πατρός
και του Υίοϋ
και τοϋ αγίου
Πνεύματος
νϋν και αεί
και...
ΌΛαός λέγει
ψαλμός ρν' και το
κοινωνικόν τη ήμερα
Ό Διάκονος
Συναχθήτε και
εισέλθετε οί διάκονοι
μετΤ ευλάβειας.
Ευχή
ευχαριστίας μετά τήν
μετάληψιν τών αγίων
169
μυστήριων
Ό Διάκονος
Επί προσευχή
στάθητε.
*Ό Ιερεύς *(φ.69ν.)
Ό Λαός
Και τω πνεύματί σου
Ό Διάκονος
της, κλ'
Ό Λαός
Κύριε έλέησον.
Ό Ιερεύς Ό 'Ιερεύς λέγει τήν

ευχή ν ταύτη ν.
Pum Aqxtog, rrpAcyi : OYOg, Επλήσθη χαράς το
nert2\AC gert OYê2\n?\ : e g p m στόμα ημών, και ή
eseit nerrxmtfi ε&ο?\ gert γλώσσα ήμίν
rteKAAYCTHpiort ΚΑΦΑΙΟΥ Ilöc . άγαλλιάσεως, επί της
μεταλήψεως τών
N H ΓΛρ ε τ ε Aine &Α?\ ΓΤΑΥ
αγίων σου μυστηρίων,
ερυυογ : OY2L6 Aine AIAUJ;*: Κύριε, ά όφθλαμός
CO«UOY : ογ2^ε ΑΙΠΟΥΙ 6g,p«i ουκ είδε και ους ούκ
exen ng,HT rrpujAU. ήκουσε, και επί
καρδίαν ανθρώπου
ΝΗετΑκοε&τυυτογ Φ^- ούκ ανέβη, ήτοίμασας
rttf«6^jui6i ΑίπεκρΑΚ εβοΥΑΟ. : ό θεός τοις* άγαπώσι *(φ.70Γ.;
Α κ ί ο ρ π ο γ eß.o?\ rtgArtKOYXi το ονομά σου το
άγιον, και
ftÄ?\ouoYi «τε τεκκ?\Μ0ίΑ
άπεκάλυψας αυτά
εβοΥΑΑ. &g,A Φιυυτ xe <|>ΑΙ ne τοις νηπίοις της αγίας
m^f-AiA^f 8TAqcyo>m ΑίπεκΑΐ^ο σου εκκλησίας. Ναι ό
: χ ε rteoK ΟΥΓΤΑΗΤ ΓΑρ. Ο Υ Ο £ Πατήρ, οτι ούτως
έγένετο ευδοκία
τεηογυυρπ ΚΑΚ εηο}υυι Αίπιυυογ έμπροσθεν σου.
rteAi Π Ι Τ Α Ι Ο : Φ»υυτ «εχι IltyHpi Εύλογητός ει ό θεός,
Γΐεχι ΠιπιτεΥΜΑ ε«ογΑ&. ό πατήρ του Κυρίου,
Φ Ν Ο Υ ttesx rtCMOY
δε και Θεοϋ, και
Χριστού δι ου,
κλ'
Ό Διάκονος
Τας κεφάλας
Ευχή της
κεφαλο κλισίας
Δέσποτα Κύριε ό
Θεός, ο Πατήρ ό
170
Παντοκράτωρ, ό
ποιών έλεος εις *(φ.70ν.)
χιλιάδας, * τοις
έπικαλουμένοις σε έν
άληθεία, επιδε
ούρανόθεν εύμενεί
προσώπω, και
γαληνώ ομματι έπί
τους δούλους σου σοί
γαρ έκλιναν τους
εαυτών αυχένας τών
καρδιών,
άπεκδεχόμενοι το
παρά σοϋ μέγα και
πλούσιον έλεος, το
παρά σου ελέους και
ευλογίας λαβείν.
Εύλόγησον αυτούς έν
πάση ευλογία
πνευματική,* άγίασον *(q>.71r.)
αυτούς έν τω
Πνεύματί σου τω
άγίω. Άγγελο ν
εΐρηνικον τη έκαστου
ημών ζωή
παρακατάστησον,
φρουροϋντα,
διατηροϋντα,
διαφυλάσσοντα,
φωτίζοντα, οδηγοϋντα
ημάς εις πάν έργον
αγαθόν. Αλλά ελεών
έλέησον, και
οίκτείρων σώσον,
οίκτείρησον, και εις
τον αιώνα το έλεος
σου. * Την δε άγίαν *(φ.71ν.)
ήμέραν ταύτην και
πάσας τάς ημέρας
της ζωής ημών, δος
ήμίν κύριε ό θεός
άναμαρτήτως διελθεϊν
μετά πάσης χαράς,
υγείας, ειρήνης,
σωτηρίας, ευεργεσίας,
παντός αγιασμού, και
τού σού φόβου
έπιτελέσαι, χάριτι και
οίκτιρμοίς και
φιλανθρωπία τού
Χριστού Ιησού, μεθ
ου εύλογητός ει, και
δεδοξαμένος σύν
Πνεύματί άγίω
* Ευχή τών *(φ.72τ.)

τεσσαράκοντα
171
ημερών των αγίων
νηστειών
Δέσποτα
παντοκράτορ, ό
πάσαν την κτίσιν έν
σοφία δημιουργήσας,
ό δια την άφατόν σου
πρόνοιαν και πολλήν
αγαθότητα άγαγών
ημάς εις τας
πανσέπτους ημέρας
ταύτας προς
καθαρισμόν ψυχών
και σωμάτων, προς
έγκράτειαν παθών,
προς ελπίδα
αναστάσεως. * Ό δια *(φ.72ν.)
τών τεσσαράκοντα
ημερών πλάκας
χειρίσας, τα
θεοχάρακτα
γράμματα, τω
θεράποντί σου Μωσεί,
παράσχου και ήμίν,
αγαθέ, τον αγώνα τον
καλόν άγωνίσασθαι,
τον δρόμον της
νηστείας έκτελέσαι,
την πίστιν άδιαίρετον
τηρήσαι, τάς κεφάλας
τών αοράτων
δρακόντων
συνθλάσαι, νικητάς
τε της αμαρτίας *(cp.73r.)
άναφανηναι * και
άκατακρίτως φθάσαι
προσκυνησαι και την
άγίαν άνάστασιν. "Οτι
άγιον υπάρχει τό
όνομα σου, τοϋ
Πατρός και του Υίοϋ
και του αγίου
Πνεύματος, νύν....
Ευχή της
απολύσεως, εις την
χειροθεσίαν
ΝεκεΚ/Αΐκ Πδό ΚΑΙ eTtyejuujj Τοις δούλοις σου

«.«OK : ΟΎΟ£ εττυυ&ζ, Κύριε τοις ύμνοϋσί τε
και προσκαλουμένοις
ΑΑΠεκρΛΜ eôOYAÔ.: ΟΎΟ£ σέ γενοϋ και
eYxouKc ΓΪΧΟΟΟΥ ΓΤΑΚ . UJu>m διόδευσον βοηθών
rtgHTOY Πδο : ovog, itouji αύτοίς έν παντί έργω
rfgHTOY : JLAATOTK ftejuoooY άγαθώ. Ανάστησον
τάς εαυτών * καρδίας
gert g,u>& m&ett ΓΐΑΓΑ^ΟΚ. άπό τών της γης *(φ.73ν.)
172
UATOY OC noYgHT e&o?\g,A. άτοπων λογισμών.
Δώρησαι αύτοΐς του
juievi ftiKerr ετ^,ουογ rtxe ΠΚΑ^,Ι
ζην αυτούς, καί
. Urne rtu)OY eepOYourtg, : OYOg, φρονειν τα των
η τ ο γ ι χ ε γ ί err* rtHeTortg, : OYOg, ζώντων, και συνιέναι
ητογκΑ-φ ettHETe KOYK . ô r r e r t τα σα.
neKjmofîorerfHc rrUjHpi Ilertöc
OYOg, rierrftoY^- OYOg,
nertcujTHp IMCOYC Πί^ςριοτοο.
ΦΑΧ ε τ ε *rtort rteAi πεκ2\Αθο
THpq emx>ty efi.o2\ ertxu> JUJLIOC :
xe rt<M rtAft Φ ^ nerrcuuTHp.
Ό εύλογων τους
εύλογοϋντάς σε κύριε,
και άγιάζων τους επί
σοι πεποιθότας,
σώσον τον λαον σου,
και εύλόγησον την
κληρονομίαν σου το
πλήρωμα της
εκκλησίας σου *(φ.74Γ.)
φύλαξον. * Αγίασον
τους αγαπώντας την
εύπρέπειαν τού οϊκου
σου Σύ αυτούς
άντιδόξασον τη θεϊκή
σου δυνάμει, και μη
έγκαταλίπης ημάς Ό
Θεός τους ελπίζοντας
επί σοι.
Τους νοσοΰντας
θεράπευσον.
Τους
άποδημήσαντας
είρήνευσον.
Τους αέρας
εύκρασον.
Καί τους
καρπούς τής γης *(φ.74ν.)
εύλόγησον. * Είρήνην
τω κόσμω σου
δώρησαι, ταΐς
έκκλησίαις σου, τοίις
ίερεύσι , τοις
βασιλεύσιν ημών, τω
στρατώ, καί παντί τω
λαω σου.
Τους
προσκοιμηθέντας
άνάπαυσον τών
προσενεγκάντων τά
δώρα και δι ων
προσήγαγον,
μνημόνευσον.
Τους εν πάση
θλίψει καί ανάγκη
173
οντάς, σωσον.
Kai ήμίν τήν
χάριν * σου
έξαπόστειλον. Εν
Τριαδική πίστει εως
εσχάτης ημών
αναπνοής ημάς
τελείωσον ότι πάσα
δόσις αγαθή, και πάν
δώρημα τέλειον,
άνωθεν έστι,
κατάβαινον έκ σου
τοϋ Πατρός τών
φώτων. Kai σοι τήν
δόξαν, και τήν
εύχαριστίαν και τήν
προσκύνησιν
άναπέμπομεν, τω
Πατρί, και τω
μονογενεί σου * Υίώ,
και τώ άγίω σου
Πνεύματι, νυν, κλ' ....
Ο Διάκονος' Ο Διάκονος'
Η X^pic ΤΟΥ Η χάρις του Κυρίου
και Θεού, και
κ γ ρ ο γ κε θ ε ο γ κε
coüTHpoc imuort Χριστού μετά πάντων
IHCOY XpiCTOY υμών. Πορεύεσθε εν
υιετΑ nArtTum ειρήνη.
xxxiXJtf. ΠορεΥεο^ε
εΓΓφΜΜ.
Ό Λαός
Κύριε έλεησον. β'
Κύριε εύλόγησον.
Αμήν.
Ό Ιερεύς λέγει τήν

εύλογίαν της
απολύσεως.
Ό Διάκονος
Kai πάλιν πορεύεσθε
εν ειρήνη.
* Οι Διάκονοι *((p.76r.)
Και πάλιν σωθείς.
Κύριε εύλόγησον.
Αμήν.
Ό Ιερεύς λέγει Ευχή

της απολύσεως τών
Διακόνων.
Τελέσαντες τήν ίεράν

λειτουργίαν καθώς
προσετάχθημεν Κύριε,
και της μεταλήψεως
των άγιων, αχράντων,
αθανάτων και
επουρανίων φρικτών
μυστηρίων
καταξιωθέντες, * έκ *(φ.76ν.)
δυνάμεως είς δύναμιν
πορευόμεθα, ήμίς οι
αμαρτωλοί και
ανάξιοι δούλοι σου,
οί καταξιωθέντες
λειτουργείν των άγίω
σου θυσιαστηρίω, και
προσενεγκόντες σοι
την άναίμακτον
θυσίαν το άχραντον
σώμα, και το τίμιον
αίμα του μεγάλου
Θεού, και Σωτήρος
ημών Ιησού Χριστού,
εις δόξαν σου τού
άναρχου Πατρός, και *(<p.77r.)
αυτού * τού
μονογενούς σου Υίού,
και τού αγίου, και
αγαθού και ζωοποιού
και ομοουσίου σου
Πνεύματος.
Αίτούμεθα τυχείν και
της έκ δεξιών σου
παραστάσεως, έν τη
ημέρα σου τη φοβερά
και δικαία, διά τών
πρεσβειών και
ικεσιών, της
ύπερενδόξου
Δεσποίνης ημών
Θεοτόκου και
άειπαρθένου Μαρίας,
*(φ.77ν.)
και πάντων τών
αγίων σου, * οτι
εύλογητος εϊ νύν,
κλ'
Ετελέσθη έν ειρήνη ή
θεία λειτουργία τού
έν άγίοις Πατρός
ημών τού
θαυματουργού
Βασιλείου.
Δέον εΐδέναι ότι το

Επλήσθη χαράς το
στόμα ημών, Ού
λέγει ό ιερεύς έν τή
ημέρα πέμπτη
μεγάλη, άλλ έρεί
αντί τού έπλήσθης.
175
TertcyengAAOT" η τ ο τ κ Ilöc Εύχαριστοομέν σοι

Δέσποτα φιλάνθρωπε
πί«.Αΐρο)Αΐι : nipeqepneerîArteq * εύεργέτα των ψυχών *(cp.78r.)
ΓΐΤ6 ΓΐεΓί-ψΎχΗ. ΦΗβΤΛΚΛίΤεΓΐ ημών, ό και ώς έν τη
rtejmncyA ϋ φ ρ Η ^ g,ert ΠΑΙ παρούση σήμερον
ήμερα καταξιώσας
egooY c|>Ai : rmeKAAYCTHpicm ημάς τών επουρανίων
ΓΐεΠΟΥρΑΓΐίΟΓΐ OYOg, NA^JUtOY. σου και αθανάτων
ΝΗ T"Ap ετε ΐΑπε&Α?\ ΚΑΥ μυστηρίων ά
ερουογ οφθαλμός ούκ είδε,
εως εις τέλος
176
ΠΙΝΑΞ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ
Κώδικας ύπ' Αιών Σημειοΰται

αριθ. ύφ' ημών
Κάϊρον, βιβλιοθήκη ορθοδόξου κοπτικού 172 λειτουργικά 16 Α

Πατριαρχείου.
Κάϊρον, βιβλιοθήκη ορθοδόξου κοπτικού 184 λειτουργικά 18 Β

Κάϊρον, βιβλιοθήκη ορθοδόξου κοπτικού 175 λειτουργικά 18

Απνούβ, βιβλιοθήκη της 'Ιεράς Μονής του 1 λειτουργικά 18

'Αγίου Μηνά (Αλ μούαλακ).
Ασιούτ, βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής της 13 λειτουργικά 19

Παναγίας (Αλ μούχαρακ).
'Ερυθρά θάλασσα, βιβλιοθήκη της 'Ιεράς 201 λειτουργικά 19

Μονής τού 'Αγίου Παύλου.
Ερυθρά θάλασσα, βιβλιοθήκη τής 'Ιεράς 55 λειτουργικά 18 Η

Μονής του 'Αγίου 'Αντωνίου.
Βιβλιοθήκη τής 'Ιεράς Μονής τού 'Αγίου 155 λειτουργικά 19 Θ

Μακαρίου.
Βιβλιοθήκη τής 'Ιεράς Μονής τού 'Αγίου 156 λειτουργικά 19

Μακαρίου.
Κώδ. Παρισίων ( Έκδοση E. RENAUDOT ) Gr. 325 14 Παρ. Gr.

325
177
rn*.-. •'.'..*ΜΓ«ΒΙϋ»*'Α
'-'. !ίί
Ι
ϋ§Ρ
Κωδ. Α , φ. 2r.
'Αριθ. 172 λειτουργικά , βιβλιοθήκη ορθοδόξου κοπτικού Πατριαρχείου.
178
Κώδ. Β , φ. Ir.
•Αριθ. 184 λειτουργικά , βιβλιοθήκη ορθοδόξου κοπτικού Πατριαρχείου.
179
>
•α
-4
Ut
Ο
e
•ο
-3
η-
? ?" • a"· yf.i m m ι m w T i W«~
-=* -β
ο- '
ο ·
1f
Ο G
Ο
V
a
s
3 e
Ό
S
Ό
Ο
C
180
. • · * " · · . . .
>
li *1 ?
2>
ο
5
a-
ïfïïUgkf;
-.i£*tfc**?l: .15-v-'-;
«tpf ; zussue:ïsÈ^sia^.^,*^^^^^*];· '^yi^v^K

S*
3 -
3.·€
•> ·
3 r>
ο
ι ΟA
J*
α,
3
; ? e * ^ i f εί
C fl» •* J
£··? * Î V * ;£
181
I mar r _
• /*J libili
••'rf
y - » - · · . . · · - - ; ·;.-à .·?.*·
',,'νΐ ; i '•".>* vKit'.'iV·'.

v
'•L"iV''.0-!-.l .-·;' . ..
<lìl#
iiäfeii^
l'iÌtó
Κώδ. Ε , φ. 210r.
13 λειτουργικά , βιβλιοθήκη τής 'Ιεράς Μονής τής Παναγίας (Αλ μουχαρακ).
182
tël·
v c
""~ ^ r>* ir?
s*
•e
ON rnrnrnrnw^ -^^m<^mmri:: „n.ij'wtiih'rtHM"'*
ItftfïÎ·
4 A *'
i.0
s'a
M. 5 11.
r
183
>
-ο
Γ*
S
•ri
Ο
Ι*
C
3
3- 8*
•ΜΜΜ '*/
«w
^ 1 Ì J e to
42 f
ί r=
184
'Su
| y y * /, .- ι • * •
„ »rrr »unwir wr n a n ι β IL» ^gg ^ 1 — J J l Λ

VA7\<?K?i-v3 Vf * 1 !
woe u· <$$)£
Κώδ. Θ , φ. 4Γ.
'Αριθ. 155 λειτουργικά , βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής του 'Αγίου Μακαρίου.
185
Κώδ. I , φ. 6r.
'Αριθ. 156 λειτουργικά , βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής του 'Αγίου Μακαρίου.
186
;^T*,JL:
tite
\*£ •
-*-. -~*£M2*äi." — »--*

?
Κ
•tau, ^
<&*<·</£*?fr>|s Γ* <- t3ûL
£/*/ • • ^ • ·
: v
., • *·'-—-ir > *?:!->
t- ^ ^ ·* I-
^ ·'% •W . i^
'Vi
;••?•
^ i V - /ν- <7„TV · -' ,< ' · • - • *-'^ V A ' • " ' ^
«ük
Si*-' "' '•-.'
:
'>, '' ' V.V.* i·' ''.ΑνΪΛ,
Κωδ. Παρισίων Gr. 325 , φ. 23r.

( Έκδοση E. RENAUDOT )

Aleksandrijska Liturgija Vasilija Velikog Po Egipatskom Predanju

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Aleksandrijska Liturgija Vasilija Velikog Po Egipatskom Predanju

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ROSHDI WASSEF BEHMAN DOUS

Η ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΗ ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ

ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Διατριβή έπί Διδακτορία

Η ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΗ ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ

ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Διατριβή έπί Διδακτορία

Ιωάννης Φουντούλης , Καθηγητής

Μητροπολίτης Τυρολόης και Σερεντίου

Πάπα της 'Αλεξανδρείας

και Πατριάρχη της Κοπτικής

Κω. Κω. Πάπα άββά ΣΕΝΟΥΝΤΑ

Ή 'Αλεξανδρινή Κοπτική 'Ορθόδοξος 'Εκκλησία διετήρησεν στον τομέα της λατρείας

α.) Ό συγγραφεύς . Μέ εσωτερικά και εξωτερικά τεκμήρια άποδεκνύεται ότι ό Μέγας

β.) Εξετάζονται συγκριτικώς α{ δύο Βασιλειαναί Λειτουργίαι, ή Αλεξανδρινή και ή

Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Πατριαρχικός Διάκονος

ΜΕΡΟΣ Α' ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

3- ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΗΣ Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ Μ.

4- Ή Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

5- Ή Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

ΜΕΡΟΣ F ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ

ΠΙΝΑΞ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ 176

ABDALLAH OLG : P. ALFONSO ABDALLAH, o.f.m. L' Ordinamento Liturgico di GABRIELE

ΑΛ-ΜΑΣΚΗΝ ΘΕΘΛ: Π. Μάτθα αλ-μασκήν, Ή Θεία Ευχαριστία και Θ. Λειτουργία

ΑΛ-ΜΑΣΟΥΝΤΙ ΒΙΕ ΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΑΜΠΝΤΕΛΜΑΣΙΧ ΣΑΛΙΜΠ ΑΛ-ΜΑΣΟΥΝΤΙ,

ΑΛ-ΜΟΧΑΛΕΣΗ ΑΒΜ Π. ΗΛΕΙΑΣ ΚΟΪΤΕΡ ΑΛ-ΜΟΧΑΛΕΣΗ , Ο ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Ο

ΒΕΠ : Βιβλιοθήκη Ελλήνων Πατέρων και Εκκλησιαστιών Συγγραφέων,

BRIGHTMAN LEW F. E. BRIGHTMAN, M. A. Liturgies Eastern and Western , Vol. 1. Eastern

BURMESTER ECC O. H. E. KHS-BURMESTER, THE EGYPTIAN OR COPTIC CHURCH A

ΔΙΑΚΟΝΙΚΟΝ ΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΑΤΑΛΑ ΑΡΣΑΝΙΟΣ ΑΛ-ΜΟΥΧΑΡΑΚΗ, Βιβλίον

ENGBERDING DEHB P. HIERONYMUS ENGBERDING O. S. B., Das eucharistische Hochgebet

ΕΠΕ : Έλληνες Πατέρες τής Εκκλησίας, Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΕΡΓΑ. 10 Τόμ.

LIETZMANN Η, Messe und Herrenmahl , Bonn 1926, 'Αγγλική

ΝΑΧΛΑ ΠΓΤ ΚΑΜΕΛ Σ. ΝΑΧΛΑ , Ό άγιος Πάπας Γαβριήλ ύπν Τουραϊκ.

Patrologia Graeca J.P ( Migne )

Migne PL Patrologia Latina J.P ( Migne )

ΙΩΑΝΝΟΥ Μ. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ, Λειτουργικά θέματα Δ',

ΙΩΑΝΝΟΥ Μ. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ, Κείμενα λειτουργικής ,τευχος Γ

EUSEBE RENAUDOT, Liturgiarum Orientalium Collectio, Frankfurt and

ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΥ Μητροπολίτου Τυρολόης και

ΑΡΧΙΜ. ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΥ, Ο καθαγιασμός

ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΥ Μητροπολίτου Τυρολόης και

SAWIRUS ΙΒΝ - AL-MUQAFFA , History of the Patriarche of the Egyptian

ΣΤΑΥΡΙΝΟΥ ΑΣΛ : ΑΜΒΡΟΣΙΟΥ ΣΤΑΥΡΙΝΟΥ, ΑΙ APXAIOTATAI KAI AI

SWAINSON GL : CHARLES ANTHONY SWAINSON , THE GREEK LITURGIES, WITH

TATTAM CGEL : REV HENRY TATTAM. LL. D, D. D., F. R. S. , A Compendious Grammar

ΤΡΕΜΠΕΛΑ ΛΤΑΑ : ΠΑΝΑΠΩΤΟΥ Ν. ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Λειτουργικοί Τύποι Αιγύπτου και

ΤΡΕΜΠΕΛΑ ΤΛΑΚ : ΠΑΝ. Ν. ΤΡΕΜΠΕΛΑ , ΑΙ ΤΡΕΙΣ ΛΕΙΤΟΥΡΠΑΙ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΕΝ

ΧΡΗΣΤΟΥ MB : ΠΑΝ. Κ. ΧΡΗΣΤΟΥ , Ο ΜΕΓΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ . Ανάλεκτα

Ψαλμωδία Ή αγία Ψαλμωδία κατά τους Πατέρων τής Κοπτικής Ορθόδοξης

Ό ANTON HANGG επίσης έχει έκδόσει τό κείμενο τής Αλεξανδρινής Θείας

Τό κείμενον τής Αλεξανδρινής Θείας Λειτουργίας του Μεγάλου Βασιλείου

Ή 'Αλεξανδρινή θεία Λειτουργία, ή φερομένη ύπό τό όνομα «Ή Θεία Λειτουργία τού εν

Ή εποχή τού Μ. Βασιλείου είναι κατ' εξοχήν εποχή λειτουργικής δημιουργίας.Ή

Πρώτη ομάδα. Ή Βυζαντινή πλευρά.

Ό καθηγητής Β. CAPELLE στην εμπεριστατωμένη μελέτη του γιά γνησιότητα τής

7-Έξάλλου ή φράση «Όρίσας ήμέραν άνταποδόσεως, καθ' ην επιφανείς κρϊναι τήν

Περί του αγίου Πνεύματος. 38.

" Λόγος 43, 34.

Ή επιστολική πραγματεία τού Πέτρου έχει ιδιαίτερη σπουδαιότητα, ό συλλογικός

3. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΗΣ Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ