‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﻓﺮﻣﻮﻻﺳﯿﻮن‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻣﺮوري ﺑﺮ ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ)‪(ODE‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﻮاﺑﻊ و اﻧﺘﮕﺮالﻫﺎي ﺧﺎص‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﺮﻣﻮﻻﺳﯿﻮن ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﭘﺎرهاي )‪ (PDE‬و ﺣﻞ آﻧﻬﺎ‬

 ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﻓﺮﻣﻮﻻﺳﯿﻮن‬

‫‪ -1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫اﯾﻦ درس در ﻋﻤﻞ ﻣﻠﻐﻤﻪ اي از دروس ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎي اﻧﺘﻘﺎل )ﺟﺮم‪ ،‬ﺣﺮارت و ﻣﻮﻣﻨﺘﻢ( ﺑﻪ ﻋﻼوه داﻧﺸﯽ از رﯾﺎﺿﯿﺎت ﺑﻪ‬
‫ﺧﺼﻮص در ﺷﺎﺧﻪ ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ رﯾﺎﺿﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮﻟﻪ ﮐﺮدن ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ داراي‬
‫ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺎﺳﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ ‬ﺗﺒﯿﯿﻦ ﯾﺎ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن رﯾﺎﺿﯽ‬

‫‪ ‬اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ رﯾﺎﺿﯽ ﺟﻬﺖ ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ﺣﺎﮐﻢ‬
‫‪ ‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﺘﺎﯾﺞ )ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪول ﯾﺎ ﮔﺮاف(‬

‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﻌﺎدﻻن دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه ﻓﯿﺰﯾﮏ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ذاﺗﺎ اﯾﻦ‬
‫ﮐﺎر ﭘﯿﭽﯿﺪه ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻬﻨﺪﺳﯿﻦ ﺷﯿﻤﯽ ﻏﺎﻟﺒﺎ در اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺎ دﺷﻮاري روﺑﺮو ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮﻻﺳﯿﻮن ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬دو ﻧﮑﺘﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ( ﻧﺎﭘﺎﯾﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﺑﺮاي ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻫﻤﻮژن ﻓﺎﻗﺪ ﮔﺮادﯾﺎن ﻏﻠﻈﺖ‪ ،‬دﻣﺎ ﯾﺎ ﺳﺮﻋﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﯾﮏ ﺗﺎﻧﮏ ﻣﺨﻠﻮط( ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ زﻣﺎن ﻣﻨﺠﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﺮ ﺣﺴﺐ زﻣﺎن ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬

‫ب( در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات در ﻃﻮل ﺳﯿﺴﺘﻢ و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﯾﮏ ﻣﻮازﻧﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠﯽ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﭘﻮﺳﺘﻪ ﻧﺎزك از ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐﻪ‬
‫ﺣﺘﯽ در ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﯾﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﺑﻌﺎد ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺑﻮدن ﯾﺎ ﭘﺎره اي‬
‫ﺑﻮدن ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ دارد ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات در ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺖ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺎ ﭘﺎﯾﺎﺋﯽ و ﺗﻐﯿﯿﺮات در ﻃﻮل ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﭘﺎره اي ﺑﺮ ﺣﺴﺐ‬
‫زﻣﺎن و اﺑﻌﺎد ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ارزش ﻋﻤﻠﯽ ﯾﮏ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪه ﻓﯿﺰﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﻮاﻧﯿﻦ‬
‫ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﯾﺎ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﭘﺎﯾﻪاي ﺳﺎده‪ ،‬راﺑﻄﻪاي را ﺑﯿﻦ ﯾﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ‬
‫ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬

‫‪1‬‬
 ‫ﮐﺎرﺑﺮد ﺣﺘﯽ ﺳﺎدهﺗﺮﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ در ﯾﮏ ﻓﺮاﯾﻨﺪي ﮐﻪ در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺘﻐﯿﺮ ) در اﺑﻌﺎد و زﻣﺎن ( ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪،‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ اي ﺑﺎ رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﭽﯿﺪه ﮔﺮدد‪ ،‬ﮐﻪ ﺣﻞ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ آن ﻏﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ و ﯾﺎ ﺣﺪ اﻗﻞ دﺷﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻓﺮﻣﻮﻻﺳﯿﻮن ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ‬

‫در ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﺴﺘﻤﺮ در ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ راﺑﻄﻪ‬
‫درﺳﺖ ﺑﯿﻦ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ و ﻧﺮخ ﺗﻐﯿﯿﺮات آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﮔﺮﭼﻪ ﻓﺮﻣﻮﻟﻪ ﮐﺮدن ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻓﯿﺰﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ وﻟﯽ در ﺗﻤﺎم ﻣﻮارد ﻓﺮم ﮐﻠﯿﺸﻪاي ﺛﺎﺑﺘﯽ‬
‫را ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ ﺑﮑﺎر ﺑﺮد و ﺗﮑﻨﯿﮏﻫﺎي ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﺳﺎﺳﺎ روش ﻓﺮﻣﻮﻟﻪ ﮐﺮدن ﻧﺎﺷﯽ از اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﻓﺮاﯾﻨﺪي ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﺪاوﻣﯽ را ﻃﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬راﺑﻄﻪ‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪاي ﺑﯿﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ و ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮات ‪) y‬ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ( ﺑﺎ ‪) x‬ﻣﺘﻐﯿﺮ‬
‫واﺑﺴﺘﻪ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ در ﻓﺮﻣﻮﻻﺳﯿﻮن ﺑﺮاي رﺑﻂ دادن ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ ﺑﻬﻢ وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪dy‬‬
‫=‬ ‫قتشم‬
‫‪y f ( x) ‬‬ ‫‪= f ′( x) or‬‬
‫→‬ ‫=‬ ‫‪dy f ′( x)dx‬‬
‫‪dx‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺎﺳﯽ در ﻓﺮﻣﻮﻟﻪ ﮐﺮدن ﯾﮏ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺻﻞ ﺑﻘﺎي ﺟﺮم‪ ،‬اﺻﻞ ﺑﻘﺎي اﻧﺮژي و ﺑﺴﯿﺎري از ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﻔﺮم زﯾﺮ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪:‬‬

‫)ورودي ﮐﻤﯿﺖ ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ(‪)-‬ﺧﺮوﺟﯽ آن ﮐﻤﯿﺖ از ﺳﯿﺴﺘﻢ(= )ﺗﺠﻤﻊ ﮐﻤﯿﺖ در ﺳﯿﺴﺘﻢ(‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﯿﺎن در اﯾﻦ ﻓﺮم ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮﻟﻪ ﮐﺮدن ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺳﺎده ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫در ﻓﺮﻣﻮﻻﺳﯿﻮن ﺑﻌﻀﯽ ﻧﮑﺎت ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪:‬‬

‫• ﻣﯿﺰان ﻓﺮﺿﯿﺎت ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ ﻓﺮﻣﻮﻻﺳﯿﻮن دارد‪ .‬ﻣﺪﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎ را در ﺟﺰﺋﯿﺎت‬
‫ﻣﯿﮑﺮوﺳﮑﻮﭘﯿﮏ در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ زﻣﺎن زﯾﺎدي در ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ آن ﺻﺮف ﺷﻮد ﯾﺎ ﺣﺘﯽ ﻣﻌﺎدﻻت‬
‫ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺎ ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻞ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ارزش ﻏﻤﻠﯽ ﻓﺮﻣﻮﻻﺳﯿﻮن ﯾﮏ ﻓﺮاﯾﻨﺪ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ راه‬
‫ﺣﻠﯽ ﺑﺮاي ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺣﺎﺻﻞ از آن ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮏ ﻧﻮع ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ اي ﺑﯿﻦ ﺗﻮﺻﯿﻒ اﺳﺎﺳﯽ و دﻗﯿﻖ‬
‫ﻣﺪل ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﭘﯿﺠﯿﺪﮔﯽ آن و ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺣﻞ و ﺟﻮاب ﺑﺮاي آن اﻧﺠﺎم دﻫﯿﻢ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﺿﯿﺎت ﺳﺎده‬
‫ﮐﻨﻨﺪه ﻣﻨﻄﻘﯽ ﮐﻪ ﻓﯿﺰﯾﮏ ﻣﺴﺌﻠﻪ را زﯾﺮ ﺳﻮال ﻧﻤﯽﺑﺮد‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮﻻﺳﯿﻮن را آﺳﺎﻧﺘﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﻞ‬
‫ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫• ﻫﻤﮕﻮﻧﯽ ﯾﺎ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ رﯾﺎﺿﯽ ﻣﺪل را ﭼﮏ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ .‬ﻫﻤﻮاره ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻌﺪاد ﻣﻌﺎدﻻت و ﺗﻌﺪاد ﻣﺠﻬﻮﻻت‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ )درﺟﻪ آزادي ﺻﻔﺮ( و ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ اﺑﻌﺎد ) واﺣﺪﻫﺎ( ﺗﻤﺎم ﻋﺒﺎرات ﻣﻮﺟﻮد در ﯾﮏ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫• ﺗﮑﻨﯿﮏﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺟﻬﺖ ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬ﯾﮏ ﻓﺮﻣﻮﻻﺳﯿﻮن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﺪل رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﭽﯿﺪه ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻻت ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻋﻤﻠﯽ ارزﺷﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ 1-2‬اﺻﻞ ﺑﻘﺎي ﺟﺮم )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ(‪:‬‬

‫اﺻﻞ ﺑﻘﺎي ﺟﺮم ﺑﺮاي ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﻤﻮژن ﻓﺎﻗﺪ واﮐﻨﺶ ﺷﯿﻤﯿﺎﺋﯽ در ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬

‫)ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺟﺮم ﺑﺎ زﻣﺎن در داﺧﻞ ﺳﯿﺴﺘﻢ(= )ﺷﺪت ﺟﺮﯾﺎن ﺧﺮوﺟﯽ از ﺳﯿﺴﺘﻢ(‪)-‬ﺷﺪت ﺟﺮﯾﺎن ورودي ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ(‬

‫)‪(1‬‬

‫در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ واﺣﺪﻫﺎ ﺑﻪ ازاي ﺟﺮم ﺑﺮ زﻣﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺟﺮم ﺑﺎ زﻣﺎن در درون ﺳﯿﺴﺘﻢ‬
‫‪d‬‬
‫)ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺟﺮم( در داﺧﻞ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫)ﻣﯿﺰان ﺗﺠﻤﻊ( ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺘﻖ‬
‫‪dt‬‬

‫ﻣﺜﺎلﻫﺎﯾﯽ از ﻓﺮﻣﻮﻟﻪ ﮐﺮدن ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ – 1‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺟﺮﻣﯽ در ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﻤﻮژن‬

‫ﺗﺎﻧﮑﯽ را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﮑﻞ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺎﯾﻊ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺨﻠﻮﻃﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺪت ﺟﺮﯾﺎن ﺣﺠﻤﯽ ورودي )‬
‫‪lbm Kg‬‬ ‫‪ft 3‬‬ ‫‪m3‬‬
‫( ‪ F0‬و داﻧﺴﯿﺘﻪ آن ) ‪ ، ρ0 ( 3 or 3‬ﻣﻮﺟﻮدي ﻣﺎﯾﻊ داﺧﻞ ﺗﺎﻧﮏ ) ‪ V(ft , m‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪or‬‬
‫‪ft‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪min min‬‬
‫‪lbm Kg‬‬ ‫‪ft 3‬‬ ‫‪m3‬‬
‫( ‪ ρ‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠﯽ ﮐﻪ‬ ‫‪or‬‬ ‫)‬ ‫آن‬ ‫داﻧﺴﯿﺘﻪ‬ ‫و‬ ‫‪F‬‬ ‫(‬ ‫‪or‬‬ ‫ﺷﺪت ﺟﺮﯾﺎن ﺧﺮوﺟﯽ از ﺗﺎﻧﮏ )‬
‫‪ft 3‬‬ ‫‪m3‬‬ ‫‪min min‬‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺟﺮم در داﺧﻞ ﺗﺎﻧﮏ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬را ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪:‬‬

‫‪3‬‬
‫از آﻧﺠﺎﯾﯿﮑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺨﻠﻮط ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬داﻧﺴﯿﺘﻪ در ﻫﻤﻪ ﺟﺎي ﺳﯿﺴﺘﻢ ﯾﮑﺴﺎن ﺑﻮده و ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ داﻧﺴﯿﺘﻪ‬
‫ﺧﺮوﺟﯽ‪ .‬ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﻨﻨﺪه ﻓﺮاﯾﻨﺪ واﻗﻊ ﺷﻮﻧﺪه ﺑﺎ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ورودي و ﺧﺮوﺟﯽ آن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ ،(1‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺳﺎﺳﯽ اﺻﻞ ﺑﻘﺎي ﺟﺮم ﺑﺮاي اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫) ‪d ( ρV‬‬ ‫‪dV‬‬ ‫‪dρ‬‬

‫= ‪F0 ρ0 − F ρ‬‬ ‫‪= ρ‬‬ ‫‪+V‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪dt‬‬ ‫‪dt‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺗﮏ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق ﺷﺎﻣﻞ دو ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮ زﻣﺎن ﺑﻮده و ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻞ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻞ آن ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻓﺮﺿﯿﺎت ﺳﺎده ﮐﻨﻨﺪه دارﯾﻢ‪:‬‬

‫ﻓﺮﺿﯿﺎت ﺳﺎده ﮐﻨﻨﺪه‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ داﻧﺴﯿﺘﻪ ورودي و ﺧﺮوﺟﯽ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ ﻣﺎﯾﻊ ﺧﺎﻟﺺ وارد ﺳﯿﺴﺘﻢ و از آن ﺧﺎرج‬
‫‪dρ‬‬
‫(‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد )‪ ρ=ρ0 =cte‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪= 0‬‬
‫‪dt‬‬
‫‪ρ = ρ0‬‬
‫‪dV‬‬ ‫‪dV‬‬
‫‪ρ‬‬ ‫⇒ ‪=F0 ρ0 − F ρ =( F0 − F ) ρ‬‬ ‫‪=F0 − F‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪dt‬‬

‫ﺣﻞ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺳﺎده ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺣﺠﻢ ) ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات ارﺗﻔﺎع ﺗﺎﻧﮏ( ﺑﺮ ﺣﺴﺐ زﻣﺎن را ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ : 1‬ﺑﺎ ﻓﺮض اﯾﻨﮑﻪ ﺣﺠﻢ اوﻟﯿﻪ ﺗﺎﻧﮏ‪ 100 m3‬ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺪت ﺟﺮﯾﺎن ﺣﺠﻤﯽ ورودي و ﺧﺮوﺟﯽ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫‪ 2‬و ‪ m3/h 3‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﻣﺎن ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮاي ﺗﺨﻠﯿﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺎﻧﮏ را ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫‪ -2‬ﻓﺮض ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ﺗﺎﻧﮏ در اﺑﺘﺪا ﺣﺎوي ﻣﻘﺪاري آب ﺧﺎﻟﺺ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺎﯾﻊ دﯾﮕﺮي وارد آن ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ‬
‫‪dV‬‬
‫(‪ ،‬وﻟﯽ داﻧﺴﯿﺘﻪ ﻣﺎﯾﻊ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺠﻢ ﺗﺎﻧﮏ در ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ) ‪= 0‬‬
‫‪dt‬‬

‫‪dρ‬‬ ‫‪d ρ F0‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪dρ F‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪V‬‬ ‫⇒ ‪= F0 ρ0 − F ρ‬‬ ‫=‬ ‫⇒ ‪ρ0 − ρ‬‬ ‫‪+ ρ = 0 ρ0‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪dt V‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪dt V‬‬ ‫‪V‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ :2‬ﺑﺎ داﻧﺶ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ از درس ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ دارﯾﺪ‪ ،‬ﺣﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻐﯿﯿﺮات‬
‫داﻧﺴﯿﺘﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ زﻣﺎن ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -2‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺟﺮﻣﯽ در ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻏﯿﺮ ﻫﻤﻮژن )ﺗﻮزﯾﻊ ﺷﺪه(‬

‫ﺳﯿﺎﻟﯽ در داﺧﻞ ﯾﮏ اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﮑﻞ ﺟﺮﯾﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺟﺮﯾﺎن ﺗﻮرﺑﻮﻟﻨﺖ ﺑﻮده و ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﺮﯾﺎن ﻗﺎﻟﺒﯽ‬
‫)ﭘﻼگ( وﺟﻮد دارد )ﺗﻐﯿﯿﺮات در ﺟﻬﺖ ﺷﻌﺎﻋﯽ ﻧﺪارﯾﻢ(‪ .‬ﺑﺎ ﺟﺮﯾﺎن ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺳﯿﺎل داﻧﺴﯿﺘﻪ و ﺳﺮﻋﺖ ﺳﯿﺎل در ﺟﻬﺖ‬
‫ﻃﻮﻟﯽ در داﺧﻞ اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ اﺻﻞ ﺑﻘﺎي ﺟﺮم‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات را ﻓﺮﻣﻮﻟﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪:‬‬

‫در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺎ دو ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ دارﯾﻢ ﮐﻪ زﻣﺎن ‪ t‬و ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ Z‬ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺳﺮﻋﺖ و داﻧﺴﯿﺘﻪ ﺗﺎﺑﻌﯽ از ﻫﺮ دو ﻣﺘﻐﯿﺮ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ اﺻﻞ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ را ﺑﺮاي ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﮑﺎر ﺑﺮﯾﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﭼﻨﯿﻦ ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻮزﯾﻊ‬
‫ﺷﺪه ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ در ﻃﻮل آن ﺗﻐﯿﯿﺮات وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﻮازﻧﻪ ﺟﺮم دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠﯽ ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﻟﻤﺎن‬
‫دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠﯽ دﻟﺨﻮاﻫﯽ را درﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ ‪ A‬و ﻃﻮل ‪:Δz‬‬

‫‪ρ Av‬‬ ‫‪z‬‬ ‫ﺟﺮم ورودي ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ در ﻧﻘﻄﻪ ‪:z‬‬

‫‪ρ Av‬‬ ‫‪z +∆z‬‬ ‫ﺟﺮم ﺧﺮوﺟﯽ از ﺳﯿﺴﺘﻢ در ﻧﻘﻄﻪ ‪:z+Δz‬‬

‫‪5‬‬
 ‫) ‪∂ ( ρ A∆z‬‬
‫ﻧﺮخ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺟﺮم در داﺧﻞ ﺳﯿﺴﺘﻢ‪:‬‬
‫‪∂t‬‬

‫در ﻋﺒﺎرات ﻓﻮق‪ v ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺳﯿﺎل ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ در ﻋﺒﺎرت آﺧﺮ ﮐﻤﯿﺖ ) ‪ ،( ρ A∆z‬ﻣﻘﺪار ﺟﺮم‬
‫ﺳﯿﺎل اﺣﺎﻃﻪ ﺷﺪه در داﺧﻞ اﻟﻤﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ ،(1‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺳﺎﺳﯽ اﺻﻞ ﺑﻘﺎي ﺟﺮم ﺑﺮاي‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺷﺪه ﻓﻮق ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫) ‪∂ ( ρ A∆z‬‬ ‫) ‪∂( ρ‬‬

‫‪ρ Av z − ρ Av‬‬ ‫‪z +∆z‬‬ ‫‪= ⇒ A (ρv z ) − A (ρv‬‬ ‫‪z +∆z‬‬ ‫=)‬
‫‪A ∆z‬‬
‫‪∂t‬‬ ‫‪∂t‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ دو ﻃﺮف راﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﺑﺮ ‪ A∆z‬و ﺣﺪ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ) ﺳﻮق دادن ‪ ∆z‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺻﻔﺮ(‪ ،‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪ρv z − ρv‬‬ ‫‪z +∆z‬‬ ‫) ‪∂( ρ‬‬ ‫)‪∂ ( ρ ) ∂ ( ρ v‬‬

‫=‬ ‫⇒‬ ‫‪+‬‬ ‫‪= 0‬‬
‫‪∆z‬‬ ‫‪∂t‬‬ ‫‪∂t‬‬ ‫‪∂z‬‬
‫)‪∂ ( ρ v‬‬
‫‪(-‬‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺸﺘﻖ‪ ،‬ﻣﻨﻔﯽ ﻣﺸﺘﻖ ﻓﻼﮐﺲ ﺟﺮﻣﯽ ﯾﻌﻨﯽ )‬
‫‪∂z‬‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ :3‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻞ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ داﻧﺴﯿﺘﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺳﺮﻋﺖ در داﺧﻞ‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻧﺨﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -3‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺟﺮم در ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﻤﻮژن دوﺟﺰﺋﯽ واﮐﻨﺶ ﭘﺬﯾﺮ‬

‫ﺗﺎﻧﮑﯽ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﯾﮏ ﻣﺎﯾﻊ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪه ﮐﻪ وارد ﺗﺎﻧﮏ ﻣﺜﺎل ‪ 1‬ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در آن ﯾﮏ واﮐﻨﺶ‬
‫‪K‬‬
‫ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ‪ A → B‬ﺑﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺮﻋﺖ ‪ K‬ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻃﯽ آن ﻣﺎده ‪ A‬ﺑﻪ ‪ B‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺎده ورودي‬
‫‪mol‬‬ ‫‪mol‬‬
‫( ‪ C A‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض اﯾﻨﮑﻪ واﮐﻨﺶ درﺟﻪ اول ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻏﻠﻈﺖ در‬ ‫‪3‬‬
‫) ‪ C A0 ( 3‬و در داﺧﻞ راﮐﺘﻮر )‬
‫‪m‬‬ ‫‪m‬‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪ .‬ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺸﺨﺼﺎت ورودي و ﺧﺮوﺟﯽ را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﺎل ‪ 1‬در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫ﺣﻞ‪:‬‬

‫ﻣﻮازﻧﻪ ﺟﺮﻣﯽ ) در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻮﻟﯽ( ﺑﺮاي ﻣﺎده واﮐﻨﺶ دﻫﻨﺪه ‪:A‬‬

‫ﺟﺮم )ﻣﻮل( ورودي ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ‪F0CA0 :‬‬

‫ﺟﺮم )ﻣﻮل( ﺧﺮوﺟﯽ از ﺳﯿﺴﺘﻢ‪FCA :‬‬

‫ﻧﺮخ ﺗﺸﮑﯿﻞ ‪ A‬در ﺳﯿﺴﺘﻢ در اﺛﺮ واﮐﻨﺶ‪-KVCA :‬‬

‫) ‪d (VC A‬‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮات زﻣﺎﻧﯽ ﺟﺮم در داﺧﻞ ﺗﺎﻧﮏ‪:‬‬
‫‪dt‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪:‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﺮاي ﯾﮏ واﮐﻨﺶ درﺟﻪ ﯾﮏ ﺳﺎده‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﻣﺎده واﮐﻨﺶ ﮐﻨﻨﺪه ‪ ،A‬ﺑﻪ ﺻﻮرت )‪ (-rA=-KCA‬ﺑﯿﺎن‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻣﯿﺰن ﻣﻮل ‪ A‬از ﺑﯿﻦ روﻧﺪه در اﺛﺮ واﮐﻨﺶ ﺑﻪ ازاي ﺣﺠﻢ راﮐﺘﻮر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻟﺤﺎظ ﮐﺮدن‬
‫اﯾﻦ ﻣﻘﺪار در ﮐﻞ ﺳﯿﺎل داﺧﻞ راﮐﺘﻮر ﺑﺎﯾﺪ در ﺣﺠﻢ راﮐﺘﻮر ‪ V‬ﺿﺮب ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ﻣﻘﺪار ﻧﺎﺷﯽ از ازﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ‬
‫‪ A‬در اﺛﺮ واﮐﻨﺶ ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺻﻞ ﺑﻘﺎي ﺟﺮم ﺑﺮاي راﮐﺘﻮر ﻓﻮق ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫) ‪d (VC A‬‬
‫‪= F0C A0 − FC A − KVC A‬‬
‫‪dt‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ -4‬ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ F0 ،F،CA0، K ،V‬و ﺑﺎ ﻓﺮض اﯾﻨﮑﻪ در زﻣﺎن ﺻﻔﺮ ﻏﻠﻈﺖ ‪ A‬در داﺧﻞ راﮐﺘﻮر‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ CA0‬ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق را ﺣﻞ ﻧﻤﻮده و ﺗﻐﯿﯿﺮات ‪ CA‬را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ زﻣﺎن ‪ t‬ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‬

‫ﭼﻮن ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺟﺰﺋﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﺰ ‪ B‬ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺟﺪاﮔﺎاﻧﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪7‬‬
‫) ‪d (VCB‬‬
‫‪= F0CB0 − FCB + KVC A‬‬
‫‪dt‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺠﻤﻮع اﺟﺰاي ﻣﻮﻟﯽ در ﯾﮏ ﻣﺨﻠﻮط دو ﺟﺰﺋﯽ ﺛﺎﺑﺖ و ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫دوم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮان از راﺑﻂ زﯾﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫‪ρ‬‬
‫= ‪M AC A + M B C B‬‬

‫ﮐﻪ در راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ‪ ρ‬داﻧﺴﯿﺘﻪ ﮐﻞ ﻣﺨﻠﻮط و ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ -5‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﻫﻤﺎن ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ CSTR‬را دارﯾﻢ وﻟﯽ واﮐﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻮاﻟﯽ ﺑﺎ ﻣﮑﺎﻧﯿﺰم زﯾﺮ در آن اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎده ‪ A‬ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ‪ K1‬ﺑﻪ ‪ B‬و ﻣﺎده ‪ B‬ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ‪ K2‬ﺑﻪ ﻣﺎده ‪ C‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻏﻠﻈﺖ اﺟﺰا واﮐﻨﺶ را ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺑﯿﺎن ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ .‬ﺷﺪت ﺟﺮﯾﺎن ﻫﺮ ﮐﺪام از اﺟﺰا ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪K1‬‬ ‫‪K2‬‬
‫‪A→ B →C‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -4‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺟﺮم در ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻮزﯾﻊ ﺷﺪه دوﺟﺰﺋﯽ واﮐﻨﺶ ﭘﺬﯾﺮ‬

‫‪K‬‬
‫در راﮐﺘﻮر ﻟﻮﻟﻪاي ﻣﺜﺎل ‪ ،2‬واﮐﻨﺶ ‪ A → B‬در آن ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻮاد ﺑﻪ داﺧﻞ ﻟﻮﻟﻪ راﮐﺘﻮر‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺎده‬
‫‪ (CA) A‬در اﺛﺮ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻮاد در داﺧﻞ راﮐﺘﻮر ﺗﻮاﻣﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺎﺑﺤﺎﯾﯽ و‬
‫ﻧﻔﻮذ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﺟﺮﯾﺎن ﭘﻼگ را ﺻﺎدق ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﺮض ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﮔﺮادﯾﺎن ﺳﺰﻋﺖ‪ ،‬داﻧﺴﯿﺘﻪ‬
‫و ﻏﻠﻈﺖ در ﺟﻬﺖ ﺷﻌﺎﻋﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ راﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ اﺻﻞ ﺑﻘﺎي ﺟﺮم ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ اﯾﻦ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﺎل ‪ 2‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺳﺮﻋﺖ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﻫﻢ ﺗﺎﺑﻌﯽ از ﻓﺎﺻﻠﻪ و زﻣﺎن ) ‪ C A (t , z‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ دﯾﮕﺮ ﻋﻼوه ﺑﺮ وﺟﻮد واﮐﻨﺶ در درون ﺳﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ وﺟﻮد ﮔﺮادﯾﺎن ﻏﻠﻈﺖ در ﻃﻮل‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻓﻼﮐﺲ ﻧﺎﺷﯽ از ﻧﻔﻮذ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ ﻫﻤﺮاه ﻓﻼﮐﺲ ﺗﻮده اي ﻧﺎﺷﯽ از ﺳﺮﻋﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺳﯿﺎل ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ‪:‬‬

‫=‪N‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪J A + C A (t , z )v‬‬

‫دو ﻋﺒﺎرت ﺳﻤﺖ راﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻌﺮف ﻓﻼﮐﺲ ﻧﻔﻮذي و ﻓﻼﮐﺲ ﺗﻮده اي ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻼﮐﺲ ﮐﻞ را در ﺳﻤﺖ‬
‫ﭼﭗ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪ .‬در ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻮازﻧﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻓﻼﮐﺲ ﮐﻞ ﺑﺎﯾﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪(J‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪+ C Av‬‬ ‫‪z‬‬ ‫ﻣﻮل ورودي ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ در ﻧﻘﻄﻪ ‪) A :z‬‬

‫‪8‬‬
 ‫‪(J‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪+ C Av‬‬ ‫‪z +∆z‬‬ ‫ﻣﻮل ﺧﺮوﺟﯽ از ﺳﯿﺴﺘﻢ در ﻧﻘﻄﻪ ‪) A :z+Δz‬‬
‫‪−kC A A∆z‬‬ ‫ﻧﺮخ ﻣﺼﺮف ‪ A‬در درون ﺳﯿﺴﺘﻢ‪:‬‬

‫∂‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﻮل ‪ A‬در درون ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺎ زﻣﺎن )ﺗﺠﻤﻊ(‪(C A A∆z ) :‬‬
‫‪∂t‬‬

‫ﺑﺎ ﭼﯿﺪن اﯾﻦ ﻋﺒﺎرات در داﺧﻞ اﺻﻞ ﺑﻘﺎي ﺟﺮم ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫∂‬
‫‪J A A z + C A Av z − J A A‬‬ ‫‪z +∆z‬‬ ‫‪− C A Av‬‬ ‫‪z +∆z‬‬ ‫=‪− − kC‬‬
‫‪A A∆z‬‬ ‫) ‪(C A A∆z‬‬
‫‪∂t‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺑﺮ ‪ ، A∆z‬ﺣﺪ ﮔﯿﺮي از ﻣﻌﺎدﻟﻪ و اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺸﺘﻖ ‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ زﯾﺮ‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫)‪∂ ( J A ) ∂ (C Av‬‬ ‫) ‪∂ (C‬‬

‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪− kC A =A‬‬
‫‪∂t‬‬ ‫‪∂z‬‬ ‫‪∂t‬‬
‫‪∂C A‬‬
‫‪ J A = − DAB‬و ﻗﺮار دادن آن در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق‪،‬‬ ‫ﺑﺎ داﻧﺴﺘﻦ راﺑﻄﻪ ﻓﻼﮐﺲ ﻧﻔﻮذي ﺑﺎ ﮔﺮادﯾﺎن ﻏﻠﻈﺖ ازﻗﺎﻧﻮن ﻓﯿﮏ‬
‫‪∂z‬‬
‫ﻓﺮم ﻧﻬﺎﺋﯽ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﻨﻨﺪه ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻓﻮق‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫)‪∂ (C A ) ∂ (C Av‬‬ ‫‪∂ 2C A‬‬

‫‪+‬‬ ‫= ‪+ kC A‬‬
‫‪DAB‬‬ ‫ِ‬
‫‪∂t‬‬ ‫‪∂z‬‬ ‫‪∂z 2‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ -6‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه در ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﭘﺎره اي اﺳﺖ و ﺣﻞ آن دﺷﻮار‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﭘﺎﯾﺎ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ زﯾﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮﺿﯿﺎت ﺳﺎده ﺷﻮﻧﺪه در ﻫﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﺣﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﻌﺎدﻟﻪ را ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ( از ﻧﻔﻮذ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ب( از ﺣﺮﮐﺖ ﺗﻮده اي ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ج( از ﻫﯿﭽﮑﺪام ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ 2-2‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﻧﺮژي‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اول ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﭘﺎﯾﻪ و اﺳﺎس اﺻﻞ ﺑﻘﺎي اﻧﺮژي اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮاي ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺎز ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫‪) -‬ﺟﺮﯾﺎن اﻧﺮژي داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ و ﺟﻨﺒﺸﯽ ورودي ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ در اﺛﺮ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻣﻮاد ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ(‬
‫‪) +‬ﺟﺮﯾﺎن اﻧﺮژي داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ و ﺟﻨﺒﺸﯽ ﺧﺮوﺟﯽ ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ در اﺛﺮ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻣﻮاد ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ(‬
‫‪9‬‬
 ‫= )ﮐﺎر اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺮ روي ﻣﺤﯿﻂ )ﮐﺎر ﺷﻔﺖ ﯾﺎ ‪)-((PV‬ﺣﺮارت داده ﺷﺪه ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ(‬
‫)ﺗﻐﯿﯿﺮات اﻧﺮژي داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ و ﺟﻨﺒﺸﯽ ﺑﺎ زﻣﺎن در درون ﺳﯿﺴﺘﻢ(‬
‫)‪(2‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺟﺮﯾﺎن اﻧﺮژي ورودي و ﺧﺮﺟﯽ از ﺳﯿﺴﺘﻢ در ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻬﺎي اﻧﺮژي از ﺟﻤﻠﻪ اﻧﺮژي ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ) ‪ ،( φ‬اﻧﺮژي ﺟﻨﺒﺸﯽ) ‪ ( k‬و اﻧﺮژي دروﻧﯽ) ‪ ( u‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﻮاد وارد ﯾﺎ‬
‫ﺧﺎرج ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬اﻧﺮژي ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﻨﻮﮐﺴﯿﻮن ﯾﺎ ﻧﻔﻮذي وارد ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺷﻮد‪ .‬در ﺻﻮرت ﺗﺒﺎدل‬
‫ﺣﺮارت ﺑﯿﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ و ﻣﺤﯿﻂ) از ﻃﺮﯾﻖ ﯾﮏ ﮔﺮﻣﮑﻦ ﯾﺎ ﻣﺒﺮد(‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﻮازﻧﻪ اﻧﺮژي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫در ﻣﻮرد ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ واﮐﻨﺶ‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎي ﺣﺎﺻﻞ از واﮐﻨﺶ) ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺮاي واﮐﻨﺶ ﻫﺎي ﮔﺮﻣﺎزا و ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺮاي‬
‫واﮐﻨﺶ ﻫﺎي ﮔﺮﻣﺎﮔﯿﺮ( ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﻮازﻧﻪ اﻧﺮژي ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﮐﺎر اﻧﺠﺎم ﺷﻮﻧﺪه روي ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺎر ﻧﺎﺷﯽ از ﯾﮏ ﻧﯿﺮوي ﺧﺎرﺟﯽ ) ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎر ﯾﮏ ﺷﻔﺖ ﮔﺮدان( و ﯾﺎ‬
‫ﮐﺎرداﺧﻠﯽ )ﻧﺎﺷﯽ ﺗﺮاﮐﻢ ﯾﺎ اﻧﺒﺴﺎط(‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر ‪ pv‬ﻣﻮﺳﻮم اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ -5‬ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﻧﺮژي ﺑﺮاي ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﻤﻮژن ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ واﮐﻨﺶ ﺷﯿﻤﯿﺎﺋﯽ‬

‫ﯾﮏ راﮐﺘﻮر ﺗﺎﻧﮏ ﻣﺨﻠﻮط ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي ﻗﺒﻞ را درﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﮐﻮﯾﻞ ﺧﻨﮏ ﮐﻨﻨﺪه در داﺧﻞ ﺗﺎﻧﮏ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫‪j‬‬ ‫‪BTU‬‬
‫( ‪ λ‬را از‬ ‫‪or‬‬ ‫ﺣﺮارت ﻧﺎﺷﯽ از واﮐﻨﺶ درﺟﻪ ﯾﮏ ﮔﺮﻣﺎزا ﺑﺎ ﻣﻘﺪار )‬
‫‪gmol of A reacted lbmole of A reacted‬‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺧﺎرج ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻋﺎدت‪ ،‬ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ λ‬ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺮﻣﺎ) ‪ ( Qg‬درداﺧﻞ‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ در اﺛﺮ واﮐﻨﺶ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺷﺪت ﻣﺼﺮف ﺷﺪن ‪ A‬در داﺧﻞ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺿﺮﺑﺪر ‪ . λ‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺧﺮوج‬
‫ﮔﺮﻣﺎ از ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ) ‪ ( Q‬از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﻮﯾﻞ ﺧﻨﮏ ﮐﻦ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐﻨﻮﮐﺴﯿﻮن ﺣﺮارﺗﯽ ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪Qg = − KVC Aλ‬‬

‫=‬‫) ‪Q UA(Ts − T‬‬

‫‪10‬‬
 ‫ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻮازﻧﻪ اﻧﺮژي‪ ،‬ﻓﺮاﯾﻨﺪ واﻗﻊ ﺷﻮﻧﺪه در ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﻓﺮﻣﻮﻟﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪:‬‬

‫‪d‬‬
‫=‪F0 ρ0 (u0 + k0 + φ0 ) − F ρ (u + k + φ ) − (Q + Qg ) − ( Ws + FP − F0 P‬‬
‫)‪0‬‬ ‫] ‪[(u + k + φ )V ρ‬‬
‫‪dt‬‬
‫‪Ws: no shaft work‬‬
‫‪k, φ : negligible‬‬

‫ﺑﺎ ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺮژي ﺟﻨﺒﺸﯽ و ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ و ﺗﻨﻬﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺮژي دروﻧﯽ ﺑﺎ ﮐﻤﯽ دﺳﺘﮑﺎري ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫ﻓﻮق را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫) ‪d ( ρ uV‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬

‫=‪= F0 ρ0u0 − F ρ u − F ρ + F0 ρ0 0 − (Qg + Q‬‬
‫)‪) F0 ρ0 (u0 + P0ν 0 ) − F ρ (u + Pν ) − (Qg + Q‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪ρ‬‬ ‫‪ρ0‬‬

‫ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ اﻧﺘﺎﻟﭙﯽ و اﻧﺮژي دروﻧﯽ‪:‬‬

‫‪h= u + Pν‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮي از ﻣﻔﻬﻮم اﻧﺘﺎﻟﭙﯽ ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﻧﺮژي ﺑﻪ‬ ‫ﮐﻪ در راﺑﻄﻪ ﻓﻮق‪ ν ،‬ﺣﺠﻢ وﯾﮋه ﺳﯿﺎل و ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ‬
‫‪ρ‬‬
‫ﺻﻮرت زﯾﺮ در ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫) ‪d ( ρ uV‬‬
‫)‪= F0 ρ0 h0 − F ρ h − (Qg + Q‬‬
‫‪dt‬‬

‫‪11‬‬
 ‫ﺑﺮاي ﻣﺎﯾﻌﺎت ﻋﺒﺎرت ‪ Pν‬در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ‪ u‬ﻧﺎﭼﯿﺰ اﺳﺖ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺠﺎي ‪ u‬از ‪ h‬اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ‪ c p‬و ‪ cv‬در ﮔﺎزﻫﺎ‪ c p =cv + R :‬و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن ‪ ، R‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ‪ c p‬و ‪ cv‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻌﺎدل ﮔﺮﻓﺘﻦ اﯾﻦ ﻫﺎ در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮔﺎزﻫﺎ ﻫﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪d ( ρVh‬‬
‫)‪= F0 ρ0 h0 − F ρ h − (Qg + Q‬‬
‫‪dt‬‬

‫ﺣﺎل ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮات اﻧﺘﺎﻟﭙﯽ را ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات درﺟﻪ ﺣﺮارت رﺑﻂ دﻫﯿﻢ‪ .‬اﻧﺘﺎﻟﭙﯽ ﻣﻮاد در ﮐﻞ ﺗﺎﺑﻌﯽ از درﺟﻪ ﺣﺮارت‪،‬‬
‫ﻓﺸﺎر و ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺎﯾﻌﺎت ﻓﺸﺎر ﺗﺎﺛﯿﺮ زﯾﺎدي ﺑﺮ روي اﻧﺘﺎﻟﭙﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض اﯾﻨﮑﻪ داﻧﺴﯿﺘﻪ ﺗﻤﺎم‬
‫ﺟﺮﯾﺎن ورودي و ﺧﺮوﺟﯽ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ و ﻧﯿﺰ اﻧﺘﺎﻟﭙﯽ ﻣﻮاد ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪∂h‬‬ ‫‪∂u‬‬
‫=‬‫=( ‪CP‬‬ ‫‪) P , CV ( )V‬‬
‫‪∂T‬‬ ‫‪∂T‬‬
‫‪dh = CP dT‬‬

‫) ‪d (VT‬‬
‫‪ρ CP‬‬ ‫)) ‪= ρ ( F0T0 − FT ) − ( KVC Aλ + UA(Ts − T‬‬
‫‪dt‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ -7‬ﺑﺎ ﺛﺎﺑﺖ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﻤﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺟﺰ ‪ T‬و ‪ t‬و اﯾﻨﮑﻪ دﻣﺎي ﺳﯿﺴﺘﻢ در اﺑﺘﺪا ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ‬

‫‪ T0‬ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻓﻮق را ﺣﻞ ﮐﺮده و ﺗﻐﯿﯿﺮات‪ T‬را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ‪ t‬ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :6‬ﻣﻮازﻧﻪ اﻧﺮژي در دو ﻓﺎز‬

‫راﮐﺘﻮر ﺗﺎﻧﮏ ﻣﺨﻠﻮط ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻞ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ داراي ﯾﮏ ﻣﺤﺼﻮل ﻣﺎﯾﻊ ﺑﺎ ﺷﺪت ﺟﺮﯾﺎن ‪ F‬و‬
‫ﯾﮏ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺨﺎر ﺑﺎ ﺷﺪت ﺟﺮﯾﺎن ‪ Fυ‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺸﺎر داﺧﻞ راﮐﺘﻮر ‪ P‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺠﻢ ﻣﺎﯾﻊ و ﺑﺨﺎر ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ υl‬و ‪،υg‬‬
‫داﻧﺴﯿﺘﻪ و درﺟﻪ ﺣﺮارت ﻓﺎز ﺑﺨﺎر ‪ ρ g‬و ‪ Tv‬ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺟﺰ ﻣﻮﻟﯽ ‪ A‬را در ﻓﺎز ﺑﺨﺎر ‪ y‬در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺎزﻫﺎ در‬
‫ﺣﺎل ﺗﻌﺎدل ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬درﺟﻪ ﺣﺮارت ﻣﺎﯾﻊ و ﺑﺨﺎر ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد )‪ .(T= Tv‬ﻓﺮض ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ در ﺣﺎل ﺗﻌﺎدل ﺗﺮﮐﯿﺐ‬
‫‪BTU‬‬ ‫‪j‬‬
‫( ‪ H‬ﺗﺎﺑﻌﯽ از ‪،y‬‬ ‫‪,‬‬ ‫ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ دو ﻓﺎز ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻗﺎﻧﻮن راﺋﻮﻟﺖ ﺑﻬﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻧﺘﺎﻟﭙﯽ ﻓﺎز ﺑﺨﺎر )‬
‫‪lbmol gmole‬‬
‫‪ Tv‬و ﻓﺸﺎر ‪ P‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﺮدن از اﻧﺮژي ﺟﻨﺒﺸﯽ و ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ و ﮐﺎر ﺷﻔﺖ و ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮐﺮدن اﻧﺘﺎﻟﭙﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎي اﻧﺮژي داﺧﻠﯽ در ﺗﺮم ﺗﺠﻤﻊ‪ ،‬ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﻓﺮﻣﻮﻟﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪) .‬واﮐﻨﺶ در ﻓﺎز ﻣﺎﯾﻊ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد(‬

‫‪12‬‬
 ‫ﺣﻞ‪:‬‬

‫در اﯾﻦ ﺟﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﺧﺮوﺟﯽ ﻣﺎﯾﻊ در ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﯾﮏ ﺧﺮوﺟﯽ ﻣﺎﯾﻊ و ﯾﮏ ﺧﺮوﺟﯽ ﺑﺨﺎر دارﯾﻢ ﮐﻪ در ﻣﻮازﻧﻪ‬
‫اﻧﺮژي ﺑﺎﯾﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪:‬‬

‫)‪d ( ρvVH + ρVL h‬‬

‫‪= F0 ρ0 h0 − F ρ h − Fv ρv H + Q − λVl KC A‬‬
‫‪dt‬‬

‫ﮐﻪ در راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ‪ H‬اﻧﺘﺎﻟﭙﯽ وﯾﮋه ﻓﺎز ﺑﺨﺎر و ‪ h‬اﻧﺘﺎﻟﭙﯽ وﯾﮋه ﻓﺎز ﻣﺎﯾﻊ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن ﮐﺮدن ﺗﻐﯿﯿﺮات واﻗﻊ‬
‫ﺷﻮﻧﺪه در داﺧﻞ ﺳﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬اﻧﺘﺎﻟﭙﯽ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ درﺟﻪ ﺣﺮارت در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ‪:‬‬

‫=‬ ‫‪H CPT + λv‬‬

‫=‪h CPT ,‬‬

‫ﮐﻪ ‪ λv‬اﻧﺮژي ﺗﺒﺨﯿﺮ ﻣﺨﻠﻮط ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫) ‪d ( ρvVv (CPT + λv ) + ρVLCPT‬‬

‫‪= F0 ρ0CPT0 − F ρ CPT − Fv ρv (CPT + λv ) − hA(Ts − T ) − λVl KC A‬‬
‫‪dt‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :7‬ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﻧﺮژي در ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻮزﯾﻊ ﺷﺪه‬

‫ﺟﻬﺖ ﻧﺸﺎن دادن ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﻧﺮژي ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﯿﮑﺮوﺳﮑﻮﭘﯿﮏ )ﺗﻮزﯾﻊ ﺷﺪه( ﯾﮏ راﮐﺘﻮر ﭘﻼگ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‬
‫ﮐﻪ درﺟﻪ ﺣﺮارت در ﻃﻮل آن ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺟﺮﯾﺎن ﻣﻮاد ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬دوﺑﺎره ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﮔﺮادﯾﺎن ﺳﺮﻋﺖ‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺐ‬
‫ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و درﺟﻪ ﺣﺮارت در ﺟﻬﺖ ﺷﻌﺎﻋﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد )اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﯾﮏ ﻓﺮض ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﺑﺎ‬
‫واﮐﻨﺶ ﮔﺮﻣﺎزا اﮔﺮ ﻗﻄﺮ ﻟﻮﻟﻪ ﮐﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ(‪ .‬ﻓﺮض ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ﮐﻪ راﮐﺘﻮر داراي ﯾﮏ ژاﮐﺖ ﺣﺮارﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺮارت ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫از ﺳﯿﺎﻻت واﮐﻨﺶ ﮐﻨﻨﺪه و ﻣﺤﺼﻮﻻت واﮐﻨﺶ در دﻣﺎي ‪ T‬ﺑﻪ آب ﺳﺮد ﮐﻨﻨﺪه در دﻣﺎي ‪ TM‬ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﻧﺎدﯾﺪه‬

‫‪13‬‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺮژي ﻫﺎي ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ و ﺟﻨﺒﺸﯽ‪ ،‬ﻓﺮاﯾﻨﺪ واﻗﻊ ﺷﺪه در داﺧﻞ ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﻧﺮژي ﺗﻮﺻﯿﻒ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪:‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻮزﯾﻊ ﺷﺪه ﺳﺮ و ﮐﺎر دارﯾﻢ‪ .‬اﺟﺰاي ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﻧﺮژي ﺣﻮل اﻟﻤﺎن ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪Δz‬‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫ﺟﺮﯾﺎن اﻧﺮژي )اﻧﺘﺎﻟﭙﯽ( ﺑﻪ درون ﻣﺮز ﺳﯿﺴﺘﻢ در ﻧﻘﻄﻪ ‪ z‬در اﺛﺮ ﺟﺮﯾﺎن ﻣﻮاد )ﮐﻨﻮﮐﺴﯿﻮن( ‪ρ vACPTz :‬‬

‫ﺟﺮﯾﺎن اﻧﺮژي )اﻧﺘﺎﻟﭙﯽ( ﺧﺮوﺟﯽ از ﻣﺮز ﺳﯿﺴﺘﻢ در ﻧﻘﻄﻪ ‪ z+Δz‬در اﺛﺮ ﺟﺮﯾﺎن ﻣﻮاد )ﮐﻨﻮﮐﺴﯿﻮن(‪ρ vACPTz +∆z :‬‬

‫‪∂T‬‬
‫‪qz A z = − KA‬‬ ‫ﺣﺮارت اﻧﺘﻘﺎل ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺮز ﺳﯿﺴﺘﻢ در اﺛﺮ ﻫﺪاﯾﺖ در ﻧﻘﻄﻪ ‪:z‬‬
‫‪∂z‬‬ ‫‪z‬‬

‫‪∂T‬‬
‫‪qz A z +∆z = − KA‬‬ ‫ﺣﺮارت ﺧﺎرج ﺷﺪه از ﺳﯿﺴﺘﻢ در اﺛﺮ ﻫﺪاﯾﺖ در ﻧﻘﻄﻪ ‪: z+Δz‬‬
‫‪∂z‬‬ ‫‪z +∆z‬‬

‫ﺟﺮﯾﺎن اﯾﺠﺎد ﺷﺪه ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ واﮐﻨﺶ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ درون ﺳﯿﺴﺘﻢ‪− A∆zKC Aλ :‬‬

‫ﺣﺮارت اﻧﺘﻘﺎل ﯾﺎﻓﺘﻪ از ﺟﺮﯾﺎن ﺳﯿﺎل ﺑﻪ آب ﺳﺮد ﮐﻨﻨﺪه ‪−h(π D∆z )(T − TM ) :‬‬

‫) ‪∂ ( ρ vACPT‬‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮات اﻧﺮژي داﺧﻠﯽ )اﻧﺘﺎﻟﭙﯽ( در داﺧﻞ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺎ زﻣﺎن‪:‬‬
‫‪∂z‬‬

‫‪14‬‬
 ‫ﺑﺎ ﻗﺮاردادن ﻋﺒﺎرات ﻓﻮق در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐﻠﯽ اﻧﺮژي‪ ،‬ﺗﻘﺴﯿﻢ دو ﻃﺮف ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮ ‪ A∆z‬و ﺳﻮق دادن ‪ ∆z‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺻﻔﺮ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫) ‪∂ ( ρ vACPT ) ∂ ( ρ vACPT‬‬ ‫‪4h‬‬ ‫‪∂ 2T‬‬

‫‪+‬‬ ‫= ) ‪+ KC Aλ + (T − TM‬‬
‫‪K 2‬‬
‫‪∂t‬‬ ‫‪∂z‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪∂z‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق ﯾﮏ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﭘﺎره اي ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ‪ z‬و ‪ t‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻞ آن از ﺣﯿﻄﻪ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺧﺎرج اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ -8‬ﺑﺎ ﻓﺮض ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﯾﺎ و ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن ﻫﻤﻪ ﺧﻮاص ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ‪ ،‬در دو ﺣﺎﻟﺖ زﯾﺮﺳﺎده ﺷﺪه زﯾﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪ را ﺣﻞ‬
‫ﻧﻤﻮده و ﺗﻐﯿﯿﺮات ‪ T‬را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ‪ z‬ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ( از ﻫﺪاﯾﺖ ﺣﺮارﺗﯽ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ب( از ﮐﻨﻮﮐﺴﯿﻮن ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ 3-2‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺣﺮﮐﺖ‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺮﮐﺖ ﻧﯿﻮﺗﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﻨﺪ ﻧﯿﺮوﻫﺎي وارده ﺑﺮ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﺟﺮم در ﺷﺘﺎب‪.‬‬

‫‪Ma‬‬ ‫‪lbm. ft Kg .m‬‬

‫‪∑F‬‬
‫=‬ ‫=‬
‫‪gc‬‬
‫‪, g c 32.2‬‬ ‫‪,1‬‬
‫‪lbf .s 2 N .s 2‬‬

‫اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ در ﺣﯿﻄﻪ‬
‫‪dv‬‬
‫=‪a‬‬ ‫ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﻧﯿﻮﺗﻨﯽ ﺟﺮم ﮐﻤﯿﺘﯽ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺷﺘﺎب‪،‬‬
‫‪dt‬‬
‫‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ در ﯾﮏ ﻓﺮم ﻋﻤﻮﻣﯽﺗﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪N‬‬
‫‪1‬‬ ‫) ‪d (ν i ) 1 d ( Mν i‬‬
‫‪∑ Fji‬‬
‫=‬
‫‪j =1‬‬
‫=‬
‫‪gc‬‬
‫‪M‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪gc‬‬ ‫‪dt‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﻢ ﻧﯿﺮو و ﻫﻢ ﺳﺮﻋﺖ ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎي ﺑﺮداري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق ﯾﮏ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮداري اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫ﺟﻬﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق ‪ ν i‬ﺳﺮﻋﺖ در ﺟﻬﺖ ‪ i‬و ‪ Fji‬ﻧﯿﺮوي ‪j‬ام ) ﻧﯿﺮو ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﯽ ﮔﺬارﻧﺪ( در ﺟﻬﺖ ‪i‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮي را ﺑﺮاي ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫" ﺗﻐﯿﯿﺮات زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻮﻣﻨﺘﻢ در ﺟﻬﺖ ‪ i‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮع ﺧﺎﻟﺺ ﻧﯿﺮوي اﺛﺮﮐﻨﻨﺪه ﺑﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ در ﺟﻬﺖ ‪" i‬ﮐﻪ ﺑﻨﺎم‬
‫اﺻﻞ ﺑﻘﺎي ﻣﻮﻣﻨﺘﻢ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪15‬‬
 ‫ﻣﺜﺎل ‪ :8‬ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮﻣﻨﺘﻢ در ﺧﻄﻮط اﻧﺘﻘﺎل ﻧﻔﺖ‬

‫ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﻧﻔﺖ ﮔﺎﻫﯽ اوﻗﺎت ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻓﺮاورده ﻧﻔﺘﯽ از ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ دﯾﮕﺮ ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺟﻬﺖ ﮐﺎﻫﺶ آﻟﻮدﮔﯽ در اﻧﺘﻬﺎي ﻫﺮ ﻧﻮﺑﺖ اﻧﺘﻘﺎل‪ ،‬ﯾﮏ ﺗﻮﭘﮏ ﭼﺮﻣﯽ )‪ (pig‬ﮐﻪ اﻧﺪازه آن دﺳﺖ‬
‫اﻧﺪازه ﻟﻮﻟﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ در ﯾﮏ اﻧﺘﻬﺎي ﻟﻮﻟﻪ ﻗﺮار داده ﺷﺪه و ﺑﺎ ﻓﺸﺎر ﮔﺎز ﺧﻨﺜﯽاي ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اﻧﺘﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﻟﻮﻟﻪ راﻧﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﭘﺎك ﺷﺪن ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ از ﻣﺎﯾﻌﺎت ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه در آن ﻣﯽﮔﺮدد و ﻣﺎﯾﻌﺎت ﺗﺨﻠﯿﻪ ﺷﺪه در ﻟﻮﻟﻪ در‬
‫ﯾﮏ ﺗﺎﻧﮏ ﺟﻤﻊ آوري ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﻓﺮض اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻮﭘﮏ ﺑﺪون وزن و اﺻﻄﮑﺎك ﺑﻮده )در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﺎﯾﻊ داﺧﻞ ﻟﻮﻟﻪ( و ﻣﺎﯾﻊ ﻫﻢ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺮاﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﯿﺮوي اﺻﻄﮑﺎﮐﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻊ ﺑﺮ ﺗﻮپ اﻋﻤﺎل ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﺠﺬور ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻮﭘﮏ و ﻃﻮل ﻟﻮﻟﻪ ﺣﺎوي ﻣﺎﯾﻊ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪Ff K f ( L − z )ν 2‬‬
‫=‬

‫آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮﻣﻨﺘﻢ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺗﻮﭘﮏ )‪ (z‬را ﺑﺎ زﻣﺎن ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪:‬‬

‫ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ اﺧﯿﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺣﺮﮐﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﻨﺪ ﻫﺎي ﻧﯿﺮوﻫﺎي وارده ﺑﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﻮﻣﻨﺘﻢ‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺎ زﻣﺎن‪ .‬ﻧﯿﺮوﻫﺎي اﺛﺮ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﯾﮑﯽ ﻧﯿﺮوي ﻓﺸﺎري اﺳﺖ ) ﮐﻪ از ﯾﮏ ﮐﻤﭙﺮﺳﻮر ﺗﺎﻣﯿﻦ ﺷﺪه( و آن‬
‫را ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﻣﯽ راﻧﺪ) ‪ ،( P0 Ap‬و دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺮوي اﺻﻄﮑﺎﮐﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻊ ﺑﺮ ﺗﻮﭘﮏ اﻋﻤﺎل ﮐﺮده) ‪ ( Ff‬و در ﺑﺮاﺑﺮﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺮاي ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻓﻮق ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪1 d‬‬
‫‪[ ρ Ap ( L − z )ν ] = P0 Ap − K f ( L − z )ν 2‬‬
‫‪g c dt‬‬

‫‪16‬‬
 ‫‪dz‬‬
‫= ‪ ، v‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎﻻ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﺑﺎ ﻗﺮاردادن ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺳﺮﻋﺖ‪،‬‬
‫‪dt‬‬

‫‪d‬‬ ‫‪dz‬‬ ‫‪Pg K g‬‬ ‫‪dz‬‬

‫‪[( L − z ) ] = 0 c − f c ( L − z )( ) 2‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪dt‬‬ ‫‪ρ‬‬ ‫‪ρ Ap‬‬ ‫‪dt‬‬

‫‪dz‬‬
‫ﻫﺮ دو ﺗﺎﺑﻊ زﻣﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺟﺪا ﮐﺮدن ﻣﺸﺘﻖ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دو ﻋﺒﺎرت ) ‪ ( L − z‬و‬
‫‪dt‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎ زﻣﺎن ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪d 2 z dz 2 P0 g c K f g c‬‬ ‫‪dz‬‬

‫)‪(L − z‬‬ ‫= ) (‪−‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪( L − z )( ) 2‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪ρ‬‬ ‫‪ρ Ap‬‬ ‫‪dt‬‬

‫ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ ﺑﻌﺪ از ﮐﻤﯽ دﺳﺘﮑﺎري و ﻣﺮﺗﺐ ﮐﺮدن ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪d 2 z K f g c dz 2‬‬ ‫‪P0 g c‬‬

‫‪+‬‬ ‫‪( ) −‬‬ ‫=‬
‫‪0‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ρ Ap dt‬‬ ‫)‪ρ (L − z‬‬

‫از ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ‪ z‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ‪ t‬را ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬ﻣﺜﻼ از ﺣﻞ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮ آورد ﻧﻤﻮد ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺨﻠﯿﻪ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ اي ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ﻣﺸﺨﺺ ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ -9‬ﺑﺎ داﻧﺸﯽ ﮐﻪ ازدرس ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﺳﯿﺎﻻت ﮐﺴﺐ ﮐﺮده اﯾﺪ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده اﺻﻞ ﺑﻘﺎي ﻣﻮﻣﻨﺘﻢ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺣﺮﮐﺖ(‪،‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (Huggen poisellie‬را‪ ،‬ﮐﻪ راﺑﻄﻪ اي ﺑﺮاي اﻓﺖ ﻓﺸﺎر در ﯾﮏ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ اﻓﻘﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫ﺳﯿﺎل ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬را ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﺮﻣﻮﻻﺳﯿﻮن‪ :‬ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻐﯿﺮ)ﻫﺎي(ﻣﺴﺘﻘﻞ ‪ ،‬ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ‬

‫اوﻟﯿﻪ و ﯾﺎ ﻣﺮزي‬

‫ﺣﻞ ﻫﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺟﺒﺮي ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ داراي ﺳﻤﺒﻞﻫﺎي ﺧﺎﺻﯽ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺳﻤﺒﻞﻫﺎ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﭼﻨﺪ رده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ( ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ )‪(Independent Variables‬‬

‫ﻣﻘﺎدﯾﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﻨﻨﺪه ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر دﻟﺨﻮاه در ﺣﯿﻦ اﻧﺠﺎم ﯾﮏ آزﻣﺎﯾﺶ ﺑﻄﻮر‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ از دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻣﺎن و ﻓﺎﺻﻠﻪ‪.‬‬

‫ب( ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ )‪(Dependent Variables‬‬

‫‪17‬‬
‫ﻣﻘﺎدﯾﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﻌﯿﺖ از ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﺣﯿﻦ اﻧﺠﺎم‬
‫آزﻣﺎﯾﺶ ﻫﯿﭻ ﮐﻨﺘﺮل ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﯽ ﺑﺮ روي ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ درﺟﻪ ﺣﺮارت‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ و ﯾﺎ راﻧﺪﻣﺎن‪.‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ و ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﯾﮏ راﺑﻄﻪ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ج( ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ‬

‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻘﺎدﯾﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮاص ﻣﺸﺨﺼﻪ‪ ،‬و ﯾﺎ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻮده و در ﻃﻮل آزﻣﺎﯾﺶ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺿﺮﯾﺐ ﻫﺪاﯾﺖ‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎي وﯾﮋه‪ ،‬ﺷﺪت ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎ و اﺑﻌﺎد ﺳﯿﺴﺘﻢ‪...‬‬

‫د( ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي )‪ (Boundary Conditions‬و ﺷﺮط اوﻟﯿﻪ )‪(Initial Condition‬‬

‫ﯾﮏ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎ در ﻫﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﮐﻪ داراي ﯾﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺣﻞ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻻت ﺛﻮاﺑﺖ اﻧﺘﮕﺮالﮔﯿﺮي را ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ آورد ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﺛﻮاﺑﺖ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ رﺳﺘﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ‪.‬‬
‫ﺣﻞ ﮐﺎﻣﻞ ﻫﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﺎﺻﯽ‪ ،‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺑﺪﺳﺖ آوردن اﯾﻦ ﺛﻮاﺑﺖ دارد‪.‬‬

‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮ روي ﻣﺤﺪوده ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ دارد‪ .‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺧﺎﺻﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ در ﻧﻘﺎط ﻣﺮزي )ﻣﻌﻤﻮﻻ اﺑﺘﺪا و اﻧﺘﻬﺎ( ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ وﺟﻮد دارد‬
‫را ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات زﻣﺎن ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ﺑﺠﺎي ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي از ﺷﺮاﯾﻂ اوﻟﯿﻪ )‪ (Initial Conditions‬ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﺛﻮاﺑﺖ اﻧﺘﮕﺮالﮔﯿﺮي و ﺣﻞ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ در زﻣﺎن ‪ t=0‬ﺑﺎﯾﺪ‬
‫داده ﺷﻮد‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ در ﻣﻌﺎدﻻت ﮐﺎرﺑﺮدي ﮐﻪ در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺮ و ﮐﺎر دارﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺸﺘﻘﻬﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ زﻣﺎن‬
‫از ﻣﺮﺗﺒﻪ ﯾﮏ ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﺠﻤﻊ ﮐﻤﯿﺖ در درون ﺳﯿﺴﺘﻢ(‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﯾﮏ ﺷﺮط اوﻟﯿﻪ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﭘﺎرهاي ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺑﺎ زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن ﻫﺮ دو ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي و اوﻟﯿﻪ ﻫﺮ دو ﺑﺮاي‬
‫ﺣﻞ ﮐﺎﻣﻞ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻻزم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺮارت‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻧﻘﺎط ﻣﺮزي در دﻣﺎي ﺛﺎﺑﺘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪T=T0 :‬‬

‫‪dT‬‬
‫‪ -2‬ﻓﻼﮐﺲ ﺣﺮارﺗﯽ در ﻧﻘﺎط ﻣﺮزي ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪= cte :‬‬
‫‪dx‬‬
‫‪dT‬‬
‫‪ -3‬ﻧﻘﺎط ﻣﺮزي اﯾﺰوﻟﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪= 0 :‬‬
‫‪dx‬‬

‫‪18‬‬
 ‫‪dT‬‬
‫‪−K‬‬ ‫‪ -4‬ﻧﻘﺎط ﻣﺮزي در ﻣﻌﺮض ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪=h(T − T0 ) :‬‬
‫‪dx‬‬

‫ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي و اوﻟﯿﻪ ﺣﯿﻦ اﻧﺘﮕﺮال ﮔﯿﺮي از ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺟﻬﺖ ﺣﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دو‬
‫ﺻﻮرت اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫• اﻧﺘﮕﺮال ﮔﯿﺮي ﻣﻌﯿﻦ و ﻗﺮار دادن ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي و اوﻟﯿﻪ در ﮐﺮان اﻧﺘﮕﺮال‬
‫• اﻧﺘﮕﺮال ﮔﯿﺮي ﻧﺎﻣﻌﯿﻦ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺛﻮاﺑﺘﯽ ﺑﻌﺪ اﻧﺘﮕﺮال ﮔﯿﺮي ﻣﯽ ﺷﻮد وﺳﭙﺲ اﺳﺘﻔﺎد از ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫ﻣﺮزي و اوﻟﯿﻪ ﺑﺮاي ﯾﺎﻓﺘﻦ اﯾﻦ ﺛﻮاﺑﺖ‬

‫ﻣﺜﺎل‪ -9‬ﺗﻮزﯾﻊ دﻣﺎ در ﯾﮏ اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﺗﻮﺧﺎﻟﯽ‬

‫اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﺗﻮﺧﺎﻟﯽ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﺟﺪاره آن داراي ﺿﺨﺎﻣﺖ ﻣﻌﯿﻨﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و از ﯾﮏ ﺟﺴﻢ ﺟﺎﻣﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮض ﺷﻮد ﮐﻪ ﺳﻄﻮح داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ آن در دﻣﺎﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮزﯾﻊ درﺟﻪ‬
‫ﺣﺮارت در ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﯾﺎ در ﺟﺪاره داﺧﻠﯽ ﻓﻠﺰ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟‬

‫ﺣﻞ‪:‬‬

‫در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻢ دﻣﺎ )‪ (T‬و ﻫﻢ ﻓﻼﮐﺲ ﺣﺮارﺗﯽ )‪ (q‬ﺗﺎﺑﻌﯽ از ﺷﻌﺎع )‪ (r‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﺟﻬﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺮارت در‬
‫ﺟﻬﺖ ﺷﻌﺎﻋﯽ اﺳﺖ و ﺣﺮارت از ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻟﻮﻟﻪ ﺑﻪ ﺑﯿﺮون )درون( اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻮازﻧﻪ اﻧﺮژي )ﺣﺮارﺗﯽ( ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺣﻮل ﯾﮏ اﻟﻤﺎﻧﯽ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﺟﻬﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ ﺿﺨﺎﻣﺖ ‪ Δr‬در ﻃﻮل ﻟﻮﻟﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬روش ﺣﻞ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺑﺤﺎل‬
‫دﻧﺒﺎل ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺑﺠﺎي ﻣﺘﻐﯿﺮ ‪ ،z‬ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ از ﻣﺘﻐﯿﺮ ‪ r‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ ‪:‬‬

‫‪Ar qr‬‬ ‫‪r‬‬

‫ﺣﺮارت ورودي ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ در ﻧﻘﻄﻪ ‪:r‬‬

‫‪Ar qr‬‬ ‫‪r +∆r‬‬

‫ﺣﺮارت ﺧﺮوﺟﯽ از ﺳﯿﺴﺘﻢ در ﻧﻘﻄﻪ ‪: r +Δr‬‬

‫‪19‬‬
 ‫ﭼﻮن ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﯾﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺣﺮارت ورودي ﺑﻪ اﻟﻤﺎن از ﻃﺮﯾﻖ ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ ﺑﺎ ﺣﺮارت ﺧﺮوﺟﯽ‪.‬‬

‫‪Ar qr r − Ar qr‬‬ ‫‪r +∆r‬‬

‫=‬
‫‪0‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ دو ﻃﺮف ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮ ‪ ∆r‬و ﺳﻮق دادن آن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺻﻔﺮ ) ‪ ( ∆r → 0‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪d‬‬ ‫‪dq‬‬ ‫‪dA‬‬

‫= ) ‪( Ar qr‬‬
‫= ‪0 ⇒ Ar r + qr r‬‬
‫‪0‬‬
‫‪dr‬‬ ‫‪dr‬‬ ‫‪dr‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﺳﻄﺢ ﺟﺎﻧﺒﯽ اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﺑﺎ ﺷﻌﺎع آن‪Ar = 2π rL :‬‬

‫‪dqr‬‬
‫)‪(2π rL‬‬ ‫= )‪+ qr (2π L‬‬
‫‪0‬‬
‫‪dr‬‬
‫‪dqr‬‬
‫‪r‬‬ ‫= ‪+ qr‬‬
‫)‪0 (3‬‬
‫‪dr‬‬

‫اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﻼﮐﺲ ﺣﺮارﺗﯽ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺷﻌﺎع ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -10‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي‪ ،‬ﺣﻞ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺜﺎل ‪ 9‬را ﮐﺎﻣﻞ ﺣﻞ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪:‬‬

‫اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ ﺑﺎ ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﻤﻮژن )‪ (3‬ﺣﻞ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪dqr‬‬ ‫‪dqr‬‬ ‫∫ ‪dr‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪r‬‬ ‫⇒= ‪+ qr‬‬
‫‪0‬‬ ‫=‬
‫= ‪− ⇒ ln Qr‬‬
‫‪− ln r + ln C1 ⇒ Qr =1‬‬
‫‪dr‬‬ ‫‪dr‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﮑﺎﻧﯿﺰم ﻏﺎﻟﺐ اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺮارت در ﺟﺎﻣﺪات ﻫﺪاﯾﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﺮاردادن راﺑﻄﻪ ﻓﻼﮐﺲ ﺣﺮارﺗﯽ از ﻗﺎﻧﻮن‬
‫‪dT‬‬
‫‪ ( qr = − K‬در راﺑﻄﻪ آﺧﺮ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬ ‫ﻫﺪاﯾﺖ ﺣﺮارت ﻓﻮرﯾﻪ )‬
‫‪dr‬‬

‫‪C1‬‬ ‫‪dT‬‬ ‫‪dr‬‬ ‫‪K‬‬ ‫∫‬ ‫‪K‬‬

‫=‬
‫‪−K‬‬ ‫⇒‬ ‫=‬
‫= ‪−( )dT ⇒ ln r‬‬
‫)*( ‪−( )T + C2‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪dr‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪C1‬‬ ‫‪C1‬‬

‫دو ﺛﺎﺑﺖ اﻧﺘﮕﺮالﮔﯿﺮي ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺮاﯾﻂ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﺻﻮرت ﻣﺴﺌﻠﻪ‪:‬‬

‫‪: r = a → T = Ta‬ﭘﻮﺳﺘﻪ داﺧﻠﯽ‬

‫‪20‬‬
‫‪: r = b → T =Tb‬ﭘﻮﺳﺘﻪ ﺧﺎرﺟﯽ‬

‫‪‬‬ ‫‪K‬‬
‫= ‪ln a‬‬
‫‪−( )Ta + C2‬‬
‫) ‪(T − T‬‬ ‫) ‪K (Tb − Ta‬‬ ‫‪Tb ln a − Ta ln b‬‬
‫‪‬‬ ‫‪C1‬‬
‫‪‬‬ ‫=‪⇒ ln a‬‬
‫= ‪− ln b K b a‬‬ ‫‪⇒ C1‬‬ ‫=‬ ‫‪, C2‬‬
‫= ‪ln b‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪C1‬‬ ‫‪ln a − ln b‬‬ ‫) ‪(Tb − Ta‬‬
‫‪−( )Tb + C2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪C1‬‬

‫ﺑﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ C1‬و ‪ C2‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ )*( ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات دﻣﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫= ‪(Tb − Ta ) ln r‬‬‫‪(ln b − ln a )T + (Tb ln a − Ta ln b) ⇒ (T − Ta )(ln b − ln a ) + (Tb − Ta ) ln a‬‬

‫‪ln r − ln a T − Ta‬‬
‫⇒‬ ‫=‬
‫‪ln b − ln a Tb − Ta‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :11‬ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺮدن ﺷﺮط اوﻟﯿﻪ‬

‫‪J‬‬
‫‪ CP‬در دﻣﺎي ‪ T0‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﯾﮏ ﻇﺮف ﺑﺴﺘﻪاي را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ داراي ‪ M Kg‬ﻣﺎﯾﻌﯽ ﺑﺎ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺣﺮارﺗﯽ‬
‫‪Kg C‬‬
‫ﺳﻄﺢ ﺣﺮارﺗﯽ اﯾﻦ ﻇﺮﻓﯿﺖ ‪ A m2‬ﺑﻮده ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﯾﮏ ژاﮐﺖ ﺣﺮارﺗﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع در دﻣﺎي ‪ Ts‬ﮔﺮم‬
‫‪W‬‬
‫‪ h‬ﮐﻨﺘﺮل ﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮات درﺟﻪ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ در ﻣﺎﯾﻊ ﺑﺎ ﺿﺮﯾﺐ اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺮارت‬
‫‪m 2 C‬‬
‫ﺣﺮارت ﻣﺎﯾﻊ را ﺑﺎ زﻣﺎن ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ )از اﺗﻼف ﺣﺮارﺗﯽ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﻨﯿﺪ(‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪:‬‬

‫اﮔﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ را آب ﻣﺨﺰن ﻓﺮض ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ ،‬ﺣﺮارت از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﺋﯽ از ﺳﻄﻮح ﮔﺮﻣﺎﯾﺸﯽ وارد آن ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﺰوﻟﻪ ﺑﻮدن ﺣﺮارﺗﯽ ﺳﻄﺢ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﺣﺮارﺗﯽ از آن ﺧﺎرج ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺣﺮارت ورودي‪hA(Ts − T ) :‬‬

‫ﺣﺮارت ﺧﺮوﺟﯽ‪0 :‬‬

‫‪21‬‬
 ‫) ‪d ( MH‬‬ ‫‪dT‬‬
‫‪= MCP‬‬ ‫ﺗﺠﻤﻊ ﺣﺮارت در داﺧﻞ ﺳﯿﺴﺘﻢ‪:‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪dt‬‬
‫‪dT‬‬ ‫‪dT‬‬ ‫‪hA‬‬
‫=‪hA(Ts − T‬‬
‫‪) MCP‬‬ ‫⇒‬ ‫=‬ ‫‪t + C1‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪Ts − T MCP‬‬

‫‪t =0‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪− ln(Ts − T0 ) :‬‬
‫= ‪C1‬‬ ‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي‪:‬‬
‫‪T = T0‬‬

‫ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ‪ C1‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪ ،‬ﻓﺮم ﻧﻬﺎﺋﯽ ﺣﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫‪Ts − T0‬‬ ‫‪hA‬‬

‫‪ln‬‬ ‫=‬ ‫‪t‬‬
‫‪Ts − T MCP‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ -10‬ﺗﻮزﯾﻊ دﻣﺎ در ﯾﮏ ﮐﺮه ﺗﻮﺧﺎﻟﯽ‬

‫ﺣﺮارت در ﯾﮏ ﮐﺮه ﺗﻮﺧﺎﻟﯽ ﺟﺎﻣﺪ ﺑﺎ ﺷﻌﺎع داﺧﻠﯽ ‪ ri‬و ﺷﻌﺎع ﺧﺎرﺟﯽ ‪ r0‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﺧﺘﻼف دﻣﺎ درﺟﻬﺖ ﺷﻌﺎﻋﯽ ﺟﺮﯾﺎن‬

‫ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ دو ﭘﻮﺳﺘﻪ داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ آن در دو دﻣﺎي ﺛﺎﺑﺖ ‪ Ti‬و ‪ To‬ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻮازﻧﻪ اﻧﺮژي دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮات دﻣﺎي ﮐﺮه را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺷﻌﺎع ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :11‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﯿﺰان ﻧﻤﮏ در ﯾﮏ ﺗﺎﻧﮏ ﻣﺨﻠﻮط‬

‫ﺗﺎﻧﮑﯽ ﻣﺨﻠﻮﻃﯽ در اﺑﺘﺪا داراي ‪ 1000Kg‬آب ﻧﻤﮏ ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ‪ %10‬وزﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺟﺮﯾﺎن آب ﻧﻤﮏ ﺑﺎ ‪%20‬وزﻧﯽ‬
‫‪Kg‬‬
‫‪ 20‬ﺑﻪ داﺧﻞ ﺗﺎﻧﮏ ﺟﺮﯾﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﻏﻠﻈﺖ ﻧﻤﮏ در داﺧﻞ ﺗﺎﻧﮏ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﯾﮏ ﻫﻤﺰن ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ‬ ‫ﻧﻤﮏ ﺑﺎ دﺑﯽ ﺟﺮﻣﯽ‬
‫‪min‬‬
‫‪Kg‬‬
‫‪ 10‬ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬آب ﻧﻤﮏ ﺑﺎ دﺑﯽ ﺟﺮﻣﯽ‬
‫‪min‬‬

‫اﻟﻒ( ﭘﯿﺪا ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ﻣﻘﺪار ﻧﻤﮏ در ﺗﺎﻧﮏ در زﻣﺎن ‪t‬‬

‫ب( زﻣﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﻣﯿﺰان ﻧﻤﮏ در داﺧﻞ ﺗﺎﻧﮏ ﺑﻪ ‪ 200Kg‬ﻣﯽرﺳﺪ‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ -12‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻏﻠﻈﺖ ﮔﺎز در ﯾﮏ ﻣﺨﺰن ﮔﺎز دو ﺟﺰﺋﯽ‬

‫‪22‬‬
 ‫‪ml‬‬
‫‪ 3‬ﺑﻪ داﺧﻞ آن ﺟﺮﯾﺎن‬ ‫ﯾﮏ ﻣﺨﺰن ﺣﺎوي ﮔﺎزي ﻫﻤﻮژن ﺑﻪ ﺣﺠﻢ ‪ 25ml‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻠﯿﻢ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺎ ﺷﺪت ﺟﺮﯾﺎن‬
‫‪s‬‬
‫و ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﺷﺪت ﺟﺮﯾﺎن از آن ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در زﻣﺎن ﺻﻔﺮ‪ ،‬ﺧﻮراك ﻫﻠﯿﻢ را ﺑﻪ آرﮔﻮن ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽدﻫﯿﻢ و ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ‬
‫دﯾﮕﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻃﻮل ﻣﯽﮐﺸﺪ ﮐﻪ ﺟﺰ ﻣﻮﻟﯽ ﻫﻠﯿﻢ در داﺧﻞ ﻣﺨﺰن ﺑﻪ ‪ 0/4‬ﮐﺎﻫﺶ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ؟‬

‫اﻟﻒ( ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻮازﻧﻪ ﺟﺮم ﺑﺮاي آرﮔﻮن ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺣﻞ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫ب( ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻮازﻧﻪ ﺟﺮم ﺑﺮاي ﻫﻠﯿﻢ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺣﻞ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫* ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﺟﻮاب در دوﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ -13‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻏﻠﻈﺖ اﺟﺰا در واﮐﻨﺸﻬﺎي ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻫﻢ ﺑﺎ زﻣﺎن‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ واﮐﻨﺶﻫﺎي ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﺮﮔﺸﺖﭘﺬﯾﺮ زﯾﺮ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ در ﯾﮏ راﮐﺘﻮر ﻧﺎﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﺣﺠﻢ ﺛﺎﺑﺖ اﺗﻔﺎق‬
‫ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪K1‬‬
‫‪A ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪K3‬‬
‫‪ B ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪C‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪4‬‬

‫ﺑﺎ ﻓﺮض اﯾﻨﮑﻪ ﻓﻘﻂ ‪ 1 mol‬ﻣﺎده ‪ A‬در آﻏﺎز ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ و ‪ NB ،NA‬و ‪ NC‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻌﺮف ﺗﻌﺪاد ﻣﻮلﻫﺎي ‪ B ،A‬و‬
‫‪ C‬در زﻣﺎن ‪ t‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض اﯾﻨﮑﻪ ﻫﻤﻪ واﮐﻨﺶﻫﺎ درﺟﻪ ﯾﮏ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺗﻌﺪاد ﻣﻮلﻫﺎي ﻣﺎده ‪A‬‬
‫)‪ (NA‬ﺑﺎ زﻣﺎن ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ زﯾﺮ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫‪d 2NA‬‬ ‫‪dN‬‬

‫‪2‬‬
‫= ‪+ ( K1 + K 2 + K 3 + K 4 ) A + ( K1 K 3 + K 2 K 4 + K1 K 4 ) N A − K 2 K 4‬‬
‫‪0‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪dt‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :14‬ﺟﺬب ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﮔﺎز در ﻣﺎﯾﻊ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ واﮐﻨﺶ‬

‫ﮔﺎزي ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﮐﻪ ﺑﺎ آن واﮐﻨﺶ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﺟﺬب ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮض ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺷﺪت ﻧﻔﻮذ در‬
‫ﻣﺎﯾﻊ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻓﯿﮏ ﺑﺎ ﮔﺮادﯾﺎن ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ و ﮔﺎز ﻧﻔﻮذ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ورود ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﯾﮏ واﮐﻨﺶ‬
‫ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ درﺟﻪ ﯾﮏ از ﺑﯿﻦ ﻣﯽرود )ﻣﺼﺮف ﻣﯽﺷﻮد(‪ .‬ﭘﯿﺪا ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ﺗﻮزﯾﻊ ﻏﻠﻈﺖ در داﺧﻞ ﻣﺎﯾﻊ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻌﯽ از‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ از ﻓﺼﻞ ﻣﺸﺘﺮك‪ .‬ﻓﺮض ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ﻏﻠﻈﺖ ﮔﺎز در در ﻓﺼﻞ ﻣﺸﺘﺮك ﮔﺎز‪-‬ﻣﺎﯾﻊ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه و‬
‫ﺑﺮاﺑﺮﺑﺎ ‪ CAs‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ -15‬ﺗﻮزﯾﻊ دﻣﺎ در ﯾﮏ ﭘﺮه ﻓﻠﺰي )ﻓﯿﻦ(‬

‫‪23‬‬
‫ﯾﮏ ﭘﺮه ﻓﻠﺰي اﺳﺘﻮاﻧﻪ اي ﮐﻮﺗﺎه )ﻓﯿﻦ( وﺻﻞ ﺷﺪه ﺑﻪ ﯾﮏ ﻟﻮﻟﻪ ﺑﺨﺎر ﺟﻬﺖ اﻓﺰاﯾﺶ اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺮارت از اﯾﻦ ﻟﻮﻟﻪ ﺑﺨﺎر ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺎر ﻣﯽ رود‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺮارت در ﯾﮏ ﺑﻌﺪ )ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﻮﻟﯽ( ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ .‬دﻣﺎي اﺑﺘﺪاي و‬
‫اﻧﺘﻬﺎي ﭘﺮه در ‪ T1‬و ‪ T2‬ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺗﻮزﯾﻊ دﻣﺎ در ﻃﻮل ﭘﺮه در ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﯾﺎ در دو‬
‫ﺣﺎﻟﺖ زﯾﺮ‪:‬‬

‫=ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﺿﺮﯾﺐ ﻫﺪاﯾﺖ ﻓﻠﺰ‪، k ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﺧﻄﯽ از دﻣﺎ ﺑﻪ ﻓﺮم ) ‪k k0 (1 + β T‬‬

‫ب( ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻏﯿﺮ ﻫﻤﻮژن ﺑﻮدن ﺟﻨﺲ ﭘﺮه‪ k ،‬ﺗﺎﺑﻌﯽ از ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﻓﺮم )‪k k0 (1 + β x‬‬
‫=ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ -16‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻏﻠﻈﺖ در ﯾﮏ واﮐﻨﺶ دوﺗﺎﺋﯽ در ﯾﮏ ﺗﺎﻧﮏ ﻣﺨﻠﻮط‬

‫‪k‬‬
‫واﮐﻨﺶ درﺟﻪ ﯾﮏ ‪ A → B‬در ﻓﺎز ﻣﺎﯾﻊ در ﯾﮏ راﮐﺘﻮر ﺗﺎﻧﮏ ﻣﺨﻠﻮط ﺑﺎ ﺣﺠﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ .‬ﻣﺎده واﮐﻨﺶ‬
‫ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ) ‪ C A0 (mol / lit‬وارد راﮐﺘﻮر ﺷﺪه و ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ) ‪ C A (mol / lit‬آن را ﺗﺮك ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺷﺪت‬
‫ﺟﺮﯾﺎن ورودي ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻪ راﮐﺘﻮر و ﺧﺮوﺟﯽ از آن ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺣﺠﻢ راﮐﺘﻮر ) ‪ V (lit‬ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻮازﻧﻪ ﻣﻮل ‪ A‬ﺑﺮاي راﮐﺘﻮر ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ زﻣﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ اﯾﻦ ﻣﺎده ﺑﻪ ﻧﺼﻒ ﻣﻘﺪار اوﻟﯿﻪ اش ﻣﯽ رﺳﺪ‪.‬‬

‫‪k = 1min −1‬‬

‫‪F = 1mol / s‬‬
‫‪V = 1lit‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ -17‬ﺗﻐﯿﯿﺮات دﻣﺎ در ﯾﮏ ﻣﺒﺪل ﭘﻮﺳﺘﻪ و ﻟﻮﻟﻪ‬

‫ﺟﻬﺖ ﺳﻬﻮﻟﺖ در رﺳﺎﻧﺪن ﻧﻔﺖ ﮐﻮره ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﺸﻌﻞ ﺟﻬﺖ اﺣﺘﺮاق ﺑﺎﯾﺪ آن راﮔﺮم ﻧﻤﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر در ﯾﮏ ﻣﺒﺪل ﭘﻮﺳﺘﻪ‬
‫و ﻟﻮﻟﻪ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ .‬ﻣﺎزوت در دﻣﺎي ‪ 20 0 C‬ﺑﺎ دﺑﯽ ﺟﺮﻣﯽ ‪ 0.5 Kg/s‬وارد ﻟﻮﻟﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ در‬
‫ﭘﻮﺳﺘﻪ ﺧﺎرﺟﯽ ﯾﮏ ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع در ﺣﺎل ﭼﮕﺎﻟﺶ ‪ ) 10 bar‬ﺑﺎ دﻣﺎي ﭼﮕﺎﻟﺶ ‪ ( 180 0 C‬ﺟﺮﯾﺎن دارد‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﯾﮏ ﺑﯿﻼن ﺟﺮم دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪه ﺗﻐﯿﯿﺮات دﻣﺎ در ﻟﻮﻟﻪ ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ و آن‬
‫را ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺣﻞ ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ‪) .‬از اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺮارت ﻫﺪاﯾﺘﯽ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﻨﯿﺪ(‬

‫ب( ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از داده ﻫﺎي زﯾﺮ ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﺪ ﻃﻮل ﻟﻮﻟﻪ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز را ﮐﻪ ﺑﻪ ازاي آن دﻣﺎي ﻣﺎزوت در ﺧﺮوﺟﯽ ﺑﻪ‬
‫‪0‬‬
‫‪ 90 C‬ﻣﯿﺮﺳﺪ‪.‬‬

‫‪24‬‬
D = 2.5 cm
CP fuel oi = 1.8Kj / Kg.0 C
U = 1500 W / m 2 .0 C (Overal heat transfer coefficient)

25