See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/309675753

V.W. Guillemin and A.S. Polack - Differential Topology -

Translated in to Persian by M. Nadjafikhah.

Book · April 2014

CITATIONS READS
0 3,918

3 authors, including:

Mehdi Nadjafikhah
Iran University of Science and Technology
253 PUBLICATIONS   261 CITATIONS   

SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

Generalizing of the tanh-method by Lie group analysis. View project

on the "Automatic Solution of Jigsaw Puzzle" - MSc Thesis - 2016 View project

All content following this page was uploaded by Mehdi Nadjafikhah on 04 November 2016.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 ‫ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‬

‫اﺛﺮ‪ :‬وﯾﮑﺘﻮر ﮔﯿﻠﻮﻣﻦ و آﻟﻦ ﭘﻮﻻ ک‬

‫‪١‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮥ‪ :‬ﻣﻬﺪی ﻧﺠﻔﯽﺧﻮاه‬

‫‪ ١‬آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧﯽ‪ ١٣ :‬ﺧﺮداد ‪١٣٩٢‬‬

‫‪Copyright: Mehdi Nadjafikhah‬‬

‫‪e-mail : m_nadjafikhah@iust.ac.ir‬‬
‫‪Web : http://webpages.iust.ac.ir/m_nadjafikhah‬‬
 ‫دﯾﺒﺎﭼﻪ‬

‫ﻣﻘﺼﻮد از اﯾﻦ ﮐﺘﺎب اراﺋﻪ ﻣﺴﯿﺮی ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ و ﺷﻬﻮدی ﺑﻪ وادی ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺒﺎﺣﺜﯽ ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ روزﻫﺎ در درس ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻ‪ ‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻓﺮﻋﯽ ﻣﺎﺷﯿﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎی ﺑﺰرﮔﯽ ﭼﻮن ﺗﺎﺑﻌﮕﻮﻧﻬﺎی ﻫﻮﻣﻮﻟﻮژی و ﮐﻮﻫﻮﻣﻮﻟﻮژی در دروس ﻓﻮق ﻟﯿﺴﺎﻧﺲ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی ﺟﺒﺮی ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ ،‬ﻗﻀﯿﮥ ﺑﻮرﺳﺎک‪-‬اوﻻم از ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺿﺮﺑﯽ روی ﺣﻠﻘﮥ ﮐﻮﻫﻮﻣﻮﻟﻮژی ﻓﻀﺎی ﺗﺼﻮﯾﺮی ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻀﯿﮥ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ از دوﮔﺎﻧﯽ‪ ‬ﭘﻮاﻧﮑﺎره و ﻗﻀﯿﮥ ﮐﺎﻧﺚ ﻣﻨﺒﻌﺚ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻀﯿﮥ ﺟﺪاﺳﺎزی ﺟﺮدان‬
‫ﺑﺮاوﺋﺮ از دوﮔﺎﻧﯽ‪ ‬اﻟﮑﺴﺎﻧﺪر ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻈﺎﯾﺮ اﯾﻨﻬﺎ‪ .‬ﻣﺎ دو اﯾﺮاد ﻋﻤﺪه ﺑﻪ روش ﻃﺮح ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺑﺰرگ‬
‫در درس ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ وارد ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ :‬ﻣﻔﻬﻮم زﯾﺒﺎ و ﺷﻬﻮدی ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ را ﻏﺎﻣﺾ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ‬
‫داﻧﺸﺠﻮ اﻟﻘﺎء ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺎر رﯾﺎﺿﯽداﻧﺎن اﺳﺘﻔﺎده از اﺑﺰارﻫﺎی ﺑﺰرگ اﺳﺖ و ﻻﻏﯿﺮ‪ .‬ﮐﻮﺷﺶ ﻣﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ اﺣﮑﺎم ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ و اﺣﮑﺎﻣﯽ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ )از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺎوس‪-‬ﺑﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻗﻀﯿﮥ درﺟﻪ و ﻗﻀﯿﮥ ﻫﻮﭘﻒ‬
‫در ﻣﻮرد ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎی ﺑﺮداری( را ﺑﯿﺎن ﮐﻨﯿﻢ؛ ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﯽ ﮐﺘﺎب ﻣﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻟﺬت ﺑﺮدن از ﻣﺜﺎﻟﻬﺎی ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﻼ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در آﯾﻨﺪه ﺧﻮاﻫﯿﺪ دﯾﺪ‪ ،‬ﮐﻼ‪ ‬ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی ﺟﺒﺮی ﻧﻤﯽروﯾﻢ‪ ،‬و ﻧﻈﺮﻣﺎن در اﯾﻦ ﻣﻮرد آن‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﻀﺎﯾﺎ ﺑﻪ ﺣﻮﺿﮥ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻫﻨﺪﺳﯽﺗﺮ از ﻗﻠﻤﺮو ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﺎﻃﻊ‪ ،‬اﺧﺘﺼﺎص دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻘﺎﻃﻊ ﺧﯿﻠﯽ ﻣﺠﺮد ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و اﺑﺰار ﺧﺎص ﺧﻮدش را ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ‪ :‬ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺮاﮔﺮدی‪ .‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ‬
‫ﺣﺲ اﻧﺘﻘﺎدﭘﺬﯾﺮی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﻮﯾﺾ اﺑﺰاری ﺑﺎ اﺑﺰار دﯾﮕﺮ را از ﻫﻢ اﮐﻨﻮن ﻣﻌﺘﺮف ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ :‬ﺷﺎﯾﺪ‪chacun :‬‬
‫‪ .a son gout‬ﺑﺮ ﻣﺎ روﺷﻦ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎی ﺗﺮاﮔﺮدی را داﻧﺸﺠﻮ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺼﻮر ﮐﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫اﯾﻦ ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎ ﭼﻨﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺘﺎً ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺣﺲ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ در ﻣﻮرد ﺗﺎﺑﻌﮕﻮن ﻫﻮﻣﻮﻟﻮژی ﺗﮑﯿﻦ ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺮای ﯾﮏ درس آرام ﯾﮏ ﺳﺎﻟﻪ در ﺳﻄﺢ ﺳﺎل آﺧﺮ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪،‬‬
‫ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺲ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﺳﺎﻟﻬﺎی ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ﺷﺪهاﯾﻢ‪ .‬ﺻﻼح ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺜﻞ‪ ،‬ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد ﻧﻈﺮﯾﮥ دورام ﺑﺮای دورۀ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ﺣﺬف ﺷﻮد‪ ،‬و ﺗﺄ ﮐﯿﺪ اﺻﻠﯽ ﺑﺮ ﻧﻈﺮﯾﮥ‬
‫ﻣﻘﺎﻃﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪ ،٢‬ﯾﺎ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت از ﻓﺼﻞ ‪ ٣‬ﮐﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪ ٢‬را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﺟﻬﺘﺪﻫﯽ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)ﺿﻤﻨﺎً ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺨﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﮥ دورام ﺗﻤﺎﻣﺎً از ﻣﺎﺑﻘﯽ ﮐﺘﺎب ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫از اﺳﺘﻔﺎدۀ از آن ﺑﺤﺚ ﺣﺘﯽ در اﺛﺒﺎت ﻓﺮﻣﻮل درﺟﻪ در ﺑﺨﺶ ‪ ٨‬از ﻓﺼﻞ ‪ ۴‬اﺟﺘﻨﺎب ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل را‬
 ‫ﺑﺠﺎی اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻈﺮﯾﮥ ردهﻫﺎی ﮐﻮﻫﻮﻣﻮﻟﻮژی ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮی از ﻗﻀﯿﮥ اﺳﺘﻮﮐﺲ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮدهاﯾﻢ‪(.‬‬
‫ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻓﺼﻞ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺼﻞ ﯾﮏ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺧﻤﯿﻨﻪﻫﺎ و ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی‬
‫ﻫﻤﻮار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﻤﯿﻨﻪﻫﺎ را ﺑﻌﻨﻮان زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎﯾﯽ از ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﮥ اﯾﻦ ﮐﺎر‬
‫آن اﺳﺖ ﮐﻪ داﻧﺸﺠﻮ ﺧﻤﯿﻨﻪﻫﺎ را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺷﯿﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ‪ ‬در ﺣﺴﺎب دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ و اﻧﺘﮕﺮال روی ‪ R2‬و ‪R3‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ درﻣﯽﯾﺎﺑﺪ؛ ﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﺳﺎده‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺧﻤﻬﺎ و روﯾﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از آزار داﻧﺸﺠﻮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اراﺋﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺠﺮد ﺗﻮﺳﻂ ﭼﺎرﺗﻬﺎ و اﻃﻠﺴﻬﺎ در ﺑﺪو ﺷﺮوع ﮐﺎر ﺧﻮددارای‬
‫ﻧﻤﻮدهاﯾﻢ‪ .‬ﺧﻄﺮ ﺟﺪی و ﻣﺸﮑﻞ ﺑﺎرزِ ﮐﺎر ﮐﺮدن در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ در ﻏﺎﻣﻆ ﮐﺮدن ﻓﻬﻢ ﺗﻔﺎوت ﻣﯿﺎن ﺧﻮاص‬
‫ذاﺗﯽ ﺧﻤﯿﻨﻪﻫﺎ و ﺧﻮاﺻﯽ ﮐﻪ از ﻧﺸﺎﻧﺪن آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺒﻌﺚ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻌﯽ ﮐﺮدهاﯾﻢ ﮐﻪ داﻧﺸﺠﻮ را از اﯾﻦ‬
‫ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎ آ ﮔﺎه ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد در اﺳﺘﻔﺎدۀ ﺑﺠﺎ از اﺑﺰار ﻻزم‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻠﻤﻮسﺗﺮ ﮐﺮدن ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎﯾﻤﺎن‬
‫ﺗﺮدﯾﺪی ﺑﻪ ﺧﻮد راه ﻧﺪادهاﯾﻢ‪) .‬ﻣﻦ ﺑﺎب ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎدهﻣﺎن از ﻗﻀﯿﮥ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﻟﻮﻟﻪای در ﺑﺨﺶ ‪ ٣‬از ﻓﺼﻞ‬
‫‪ ٢‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ(‪.‬‬
‫ﺑﺮای اﻓﺰودن ﺑﻪ وﺳﻌﺖ و ﻣﻘﺒﻮﻟﯿﺖ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﺳﻌﯽ ﮐﺮدهاﯾﻢ ﺗﺎ از ﻧﻮع ﮐﻠﯽ و ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﺗﺮ ﺗﻌﺮﯾﻔﻬﺎﯾﻤﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﺑﮑﻨﯿﻢ؛ اﯾﻦ ﮐﺎر در ﻣﻄﺒﻮعﺗﺮ ﮐﺮدن ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﻮﻓﻖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻗﻀﺎوت را ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه‬
‫ﻣﺤﻮل ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫دو ﺑﺨﺶ اﻧﺘﻬﺎﯾﯽ ﻓﺼﻞ ‪ ١‬ﺑﻪ ﻗﻀﯿﮥ ﺳﺎرد و ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎﯾﺶ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ دارد‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ اﺳﺘﻔﺎدۀ ﻣﺎ‬
‫از ﻗﻀﯿﮥ ﺳﺎرد در اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺮاﮔﺮدی در ﻓﺼﻞ ‪ ٢‬اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﭘﯿﺶ از آن‪ ،‬وﺟﻮد ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻮرس و ﺗﻮﺻﯿﻒ‬
‫ﻗﻀﯿﮥ ﻧﺸﺎﻧﺪن وﯾﺘﯿﻨﯽ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آن ﺑﻪ ﺛﻤﺮ ﻣﯽرﺳﺎﻧﯿﻢ‪) .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﭼﻮن ﺧﻤﯿﻨﻪﻫﺎی ﻣﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ در ﻓﻀﺎی‬
‫اﻗﻠﯿﺪﺳﯽاﻧﺪ‪ ،‬اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﮥ ﻧﺸﺎﻧﺪن ﺑﯽﻣﻮرد اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﺴﺌﻠﻪای اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻄﺮح ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫آﯾﺎ ﯾﮏ ﺧﻤﯿﻨﮥ ‪−k‬ﺑﻌﺪی وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻧﺘﻮان ﯾﮏ ﮐﭙﯽ واﺑﺮﺳﺎن ﺑﺎ آن در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﺑﺎ ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺶ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪۀ ‪ n‬ﯾﺎﻓﺖ؟ ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ‪ 2k + 1 ≤ n‬ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت‪،‬‬
‫ﺧﯿﺮ(‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪ ٢‬ﺑﺎ اﻓﺰودن ﻣﺮز ﺑﻪ ﺧﻤﯿﻨﻪ آﻏﺎز ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﯾﮏ‪-‬ﺧﻤﯿﻨﻪﻫﺎ را رده ﺑﻨﺪی ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و اﺛﺒﺎت اﺧﯿﺮ ﻫﯿﺮش‬
‫از ﻗﻀﯿﮥ ﻧﻘﻄﮥ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮاوﺋﺮ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺮاﮔﺮدی ﻣﻨﺘﺞ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و از آن ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻘﺎﻃﻊ ﺗﺮاﮔﺮدی ﮐﻠﯽاﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮاﮔﺮدی‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬و ردهﺑﻨﺪی‬
‫ﺧﻤﯿﻨﻪﻫﺎی ﯾﮏ‪-‬ﺑﻌﺪی ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻋﺪاد ﻧﺎوردای ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﺎﻃﻊ‬
‫ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪ ٢‬ﻣﺸﻐﻮل ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ داﻧﺸﺠﻮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪون ﮐﺎر ﮐﺮدن در ﻣﻮرد ﺟﻬﺖ دﻫﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی‬
‫آﺷﻨﺎ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﻼوه‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪ ٢‬ﺑﺮای دو ﻗﻀﯿﮥ آﺧﺮ ﻓﺼﻞ‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪای ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﺳﺎزد‪ :‬ﻗﻀﯿﮥ‬
‫ﺟﺪاﺳﺎزی ژردان‪-‬ﺑﺮاوﺋﺮ و ﻗﻀﯿﮥ ﺑﻮرﺳﺎک‪-‬اوﻻم‪ .‬در ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺳﻪ ﻓﺼﻞ اﻧﺘﻬﺎﯾﯽ ﺑﺨﺸﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ در‬
‫آن داﻧﺸﺠﻮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﻫﻨﻤﺎﯾﯽﻫﺎی در ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﺧﻮد ﻗﺎدر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻗﻀﺎﯾﺎی ﺑﺰرگ را ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻗﻀﯿﮥ‬
‫ژوردان‪-‬ﺑﺮاوﺋﺮ اوﻟﯿﻦ ﻗﻀﯿﻪ از اﯾﻦ دﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﮐﻪ داﻧﺸﺠﻮﯾﺎﻧﻤﺎن ﺑﺎ ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮی‬
‫روﺷﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﮔﺴﺘﺮۀ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ درس آﻣﻮﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺎﻟﺐ و ﭘﺮ ﻣﻌﻨﯽ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎری ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ ،٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﺎﻃﻊ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺟﻬﺖ دﻫﯽ را ﺑﺎزﺳﺎزی ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﺸﺨﺼﮥ اوﻟﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺪد‬
‫ﺧﻮد‪-‬ﻗﻄﻌﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮔﺮدﯾﺪه و ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﺪد ﺑﺮای اﺑﻌﺎد ﻓﺮد ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﺛﺒﺎﺗﯽ اوﻟﯿﻪ‬
‫ﺑﺮای ﻗﻀﯿﮥ ﻧﻘﻄﻪ‪-‬ﺛﺎﺑﺖ ﻟﯿﻔﺸﯿﺘﺰ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه و ﺳﻮدﺑﺨﺸﯽ آن ﺑﺎ اﺳﺘﺨﺮاج ﻏﯿﺮ ﺻﻮری ﻣﺸﺨﺼﮥ اوﻟﺮ روﯾﻪﻫﺎی‬
‫ﻓﺸﺮده ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤ‪‬ﻪ ﻗﻀﯿﮥ ﻧﻘﻄﻪ‪-‬ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎی ﺑﺮداری‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻀﯿﮥ ﺷﺎﺧﺺ‬
‫ﭘﻮاﻧﮑﺎره‪-‬ﻫﻮﭘﻒ ﻣﯽرﺳﯿﻢ‪ .‬در ﯾﮏ ﺑﺨﺶ ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‪ ،‬از داﻧﺸﺠﻮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﺑﺰارﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ در ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻗﺒﻠﯽ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻀﯿﮥ درﺟﮥ ﻫﻮﭘﻮف را ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮده و در اداﻣﻪ واروﻧﯽ ﺑﺮای ﻗﻀﯿﮥ‬
 ‫ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻣﺸﺨﺼﮥ اوﻟﺮ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠﯽ را ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎﺗﯽاش ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﯽﺳﺎزﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺳﺨﻨﯽ ﺳﺮﮔﺸﺎده ﺑﺎ داﻧﺸﺠﻮ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺮای آن دﺳﺘﻪ از داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن رﯾﺎﺿﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺳﺎل آﻧﺎﻟﯿﺰ و ﯾﮏ‬
‫ﺗﺮم ﺟﺒﺮ ﺧﻄﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ ﭘﯿﺸﻨﯿﺎز آﻧﺎﻟﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺘﯽ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﭘﺎﯾﻪای‬
‫ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﻮد‪ :‬ﺑﺎز ﺑﻮدن‪ ،‬ﻫﻤﺒﻨﺪی‪ ،‬ﻓﺸﺮدﮔﯽ و ﻧﻈﺎﯾﺮ اﯾﻨﻬﺎ‪ .‬ﻣﺎ دو ﻗﻀﯿﻪ از‬
‫آﻧﺎﻟﯿﺰ را ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺧﻮاﻧﻨﺪه آﻧﻬﺎ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﮑﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮدهاﯾﻢ‪ :‬ﻗﻀﯿﻪ ﺗﺎﺑﻊ وارون‪ ،‬ﮐﻪ در ﮐﻞ‬
‫ﮐﺘﺎب ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ؛ وﻓﺮﻣﻮل ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺑﺮای اﻧﺘﮕﺮال ﮔﯿﺮی ﻣﮑﺮر‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻓﺼﻞ ‪ ۴‬از آن ﺑﻬﺮه‬
‫ﺑﺮداری ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮﺟﻌﯽ ﻣﻄﻤﺌﻦ و زﯾﺒﺎ ﺑﺮای اﯾﻦ اﺣﮑﺎم ﮐﺘﺎب اﺳﭙﻮاک ]‪) [٢‬ﺑﺘﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ ٣۴‬و ‪(۶٧‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﺣﯿﺚ آﻣﻮزﺷﯽ ﻻزماﻧﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ آزاداﻧﻪ از آﻧﻬﺎ در ﻣﺘﻦ ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬آﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ از‬
‫ﺟﻬﺖ اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻮدن ﻣﻬﻢ ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪-‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ارﺟﺎع داده ﺷﺪه ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ )∗(‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدهاﻧﺪ‪) .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺳﺘﺎرهﻫﺎ ﭘﯿﺎﻣﯽ ﺑﺮای ﺗﺮﺳﺎﻧﺪن داﻧﺸﺠﻮ از ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻣﺸﮑﻞ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ (.‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﻣﺘﻨﻮﻋﯽ از اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ در ﻣﺘﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ‪ f : X −→ Y‬ﺑﯿﻦ دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ :‬ﯾﮑﺴﻮﯾﯽ ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﯾﮑﺒﯿﮏ ﺑﻮدن؛ ﭘﻮﺷﺎﯾﯽ ﯾﻌﻨﯽ‪،‬‬
‫ﺑﺮو ﺑﻮدن؛ و دوﺳﻮﯾﯽ ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎ و ﯾﮑﺒﯿﮏ ﺑﻮدن‪ .‬ﮔﺮداﯾﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی } ‪ {Uα‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ‪ X‬را‬
‫∪‬
‫ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ ﮐﻪ ‪ X‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از اﺟﺘﻤﺎع آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .X ⊆ α Uα :‬ﭘﻮﺷﺶ ﺑﺎز )ﯾﺎ ﭘﻮش ﺑﺎز( ﺑﺮای ‪X‬‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﮔﺮداﯾﻪای از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎز } ‪ {Uα‬ﮐﻪ ‪ X‬را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﭘﻮﺷﺶ } ‪ {Vβ‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﯾﮏ‬
‫ﺗﻈﺮﯾﻒ از ﭘﻮﺷﺶ } ‪ {Uα‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ‪ Vβ‬ای ﻣﺸﻤﻮل در ﻻاﻗﻞ ﯾﮏ ‪ Uα‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﻪ ﻗﺮارداد‪،‬‬
‫دوﻣﯿﻦ اﺻﻞ ﺷﻤﺎراﯾﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﺑﺎز } ‪ {Uα‬در ‪ Rn‬دارای ﯾﮏ ﺗﻈﺮﯾﻒ ﺷﻤﺎرا اﺳﺖ‪.‬‬
‫)اﺛﺒﺎت‪ :‬ﮔﺮداﯾﮥ ﻫﻤﮥ ﮔﻮﯾﻬﺎی ﺑﺎز ﺑﺎ ﺷﻌﺎع ﮔﻮﯾﺎ و ﻣﺮﮐﺰ در ﻧﻘﺎط ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮔﻮﯾﺎ را ﮐﻪ ﻣﺸﻤﻮل در ﯾﮏ ‪Uα‬‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪(.‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ‪ X‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ‪ Rn‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ‪ V‬از ‪ X‬در ﺻﻮرﺗﯽ )ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ (X‬ﺑﺎز اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻘﻄﻊ ‪ X‬ﺑﺎ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز از ‪ Rn‬ﺑﺘﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪ V = Ṽ ∩ X :‬ﮐﻪ ̃‪ V‬در ‪ Rn‬ﺑﺎز‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ Z‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ‪ Z‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﭘﻮﺷﺸﯽ ﺑﺮای ‪ Z‬در ‪ X‬ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮان ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﻮﺷﺸﯽ ﺑﺮای‬
‫‪ Z‬ﺗﻮﺳﻂ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎز ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ .X‬ﻫﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﭘﻮﺷﺸﯽ از ‪ Z‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺷﺘﺮاک ‪ X‬ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺸﯽ از‬
‫زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎز ‪ Rn‬ﺑﺮای ‪ Z‬ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﭼﻮن دوﻣﯿﻦ اﺻﻞ ﺷﻤﺎراﯾﯽ در ﻣﻮرد ‪ Rn‬ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﺑﺎز ﺑﺮای ‪ Z‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ X‬دارای ﺗﻈﺮﯾﻔﯽ ﺷﻤﺎرا اﺳﺖ‪) .‬ﺑﺮای ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻔﺮوض } ‪ ،{Uα‬ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫‪ X‬ﺑﺎز اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪ (.Uα = Ũα ∩ X :‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت } ‪ {Ṽα‬را ﺗﻈﺮﯾﻒ ﺷﻤﺎرای } ‪ {Ũα‬در ‪ Rn‬ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫و ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ‪.(Vα := Ṽα ∩ X‬‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫دﯾﺒﺎﭼﻪ‬
‫‪٢‬‬ ‫‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬

‫ﻓﺼﻞ ‪ ١‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ و ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار‬

‫‪١‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪. . . . . . . . . .‬‬ ‫‪١.١‬‬
‫‪٧‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺘﻖ و ﻣﻤﺎس ‪. . . . . . . . .‬‬ ‫‪٢.١‬‬
‫‪١٢‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺎﺑﻊ وارون و اﯾﻤﺮﺷﻦ ‪. . . .‬‬ ‫‪٣.١‬‬
‫‪١٩‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻨﻬﺎ ‪. . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪۴.١‬‬
‫‪٢٧‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ﺗﺮاﮔﺮدی ‪. . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪۵.١‬‬
‫‪٣٢‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ و ﭘﺎﯾﺪاری ‪. . . . . . .‬‬ ‫‪۶.١‬‬
‫‪٣٨‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد و ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻮرس ‪. . . .‬‬ ‫‪٧.١‬‬
‫‪۴٧‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﺪن ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ‬ ‫‪٨.١‬‬

‫ﻓﺼﻞ ‪ ٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫‪۵۵‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﻣﺮزدار ‪. . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪١.٢‬‬
‫‪۶٢‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ﯾﮏ‪-‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ و ﺑﻌﻀﯽ اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ‪.‬‬ ‫‪٢.٢‬‬
‫‪۶۵‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ﺗﺮاﮔﺮدی ‪. . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪٣.٢‬‬
‫‪٧۴‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪. . . . . . . . . ٢‬‬ ‫‪۴.٢‬‬
‫‪٨٢‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ﻋﺪد ﭼﺮﺧﺶ و ﻗﻀﯿﻪ ﺟﺪاﺳﺎزی ژوردان‪-‬ﺑﺮاوﺋﺮ‬ ‫‪۵.٢‬‬
‫‪٨٨‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ اوﻻم‪-‬ﺑﻮرﺳﺎک ‪. . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪۶.٢‬‬

‫ﻓﺼﻞ ‪ ٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫‪٩٢‬‬ ‫اﻧﮕﯿﺰه ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪١.٣‬‬
‫‪٩٣‬‬ ‫ﺟﻬﺖ ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪٢.٣‬‬

‫‪۵‬‬
‫‪١٠٣‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ٣.٣‬ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار ‪. . . . . . . . . .‬‬
‫‪١١٣‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ۴.٣‬ﻗﻀﯿﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ ‪. . . . . . .‬‬
‫‪١٢۶‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ۵.٣‬ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎی ﺑﺮداری و ﻗﻀﯿﻪ ﭘﻮآﻧﮑﺎره‪-‬ﻫﻮﭘﻒ‬
‫‪١٣۶‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ۶.٣‬ﻗﻀﯿﻪ درﺟﻪ ﻫﻮﭘﻒ ‪. . . . . . . . . .‬‬
‫‪١۴٢‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ٧.٣‬ﻣﺸﺨﺼﻪ اوﯾﻠﺮ و ﻣﺜﻠﺚﺑﻨﺪی ‪. . . . . .‬‬

‫ﻓﺼﻞ ‪ ۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫‪١۴۵‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪. . . . . . . .‬‬ ‫‪١.۴‬‬
‫‪١۵۵‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ﻓﺮم دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ‪. . . .‬‬ ‫‪٢.۴‬‬
‫‪١۵٨‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬ ‫‪٣.۴‬‬
‫‪١۶٧‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺘﻖ ﺧﺎرﺟﯽ ‪. . . .‬‬ ‫‪۴.۴‬‬
‫‪١٧٢‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ﮐﻮﻫﻮﻣﻮﻟﻮژی ﻓﺮﻣﻬﺎ ‪. . .‬‬ ‫‪۵.۴‬‬
‫‪١٧٧‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ﻗﻀﯿﮥ اﺳﺘﻮﮐﺲ ‪. . . .‬‬ ‫‪۶.۴‬‬
‫‪١٨١‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫اﻧﺘﮕﺮال و ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪. . .‬‬ ‫‪٧.۴‬‬
‫‪١٨٨‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺎوس‪-‬ﺑﻮﻧﻪ ‪. . .‬‬ ‫‪٨.۴‬‬

‫ﻓﺼﻞ آ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ و ﻗﻀﯿﮥ ﺳﺎرد‬

‫ﻓﺼﻞ ب ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ‪-١‬ﺧﻤﯿﻨﻪﻫﺎی ﻓﺸﺮده‬

‫ﮐﺘﺎب ﻧﺎﻣﻪ‬
‫‪٢٠۵ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ‪١‬‬

‫ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ و ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار‬

‫ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪١.١‬‬

‫اﻃﻼﻋﺎت زﯾﺒﺎ و ژرﻓﯽ از ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﺧﻮاص ﺑﺴﯿﺎری از ﻓﻀﺎﻫﺎی ﻫﻨﺪﺳﯽ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮی از ﺗﻌﺪاد‬
‫ﻧﺎﭼﯿﺰ از اﺑﺰارﻫﺎی ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه در ﺣﺴﺎب دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ و اﻧﺘﮕﺮال ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﻬﻮدی ﺑﺪﺳﺖ آورد‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺣﺴﺎب دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮥ ﻫﻨﺪﺳﮥ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﻀﺎﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻌﺎً‬
‫ﺷﺒﯿﻪ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﺑﺨﺼﻮص ﺑﻨﻈﺮ ﻣﯽرﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎری دارد‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ اﺷﯿﺎﯾﯽ را ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ‬
‫ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﻢ‪ ،‬ﻓﻀﺎﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ اﻃﺮاف ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ دﻗﯿﻘﺎً ﺷﺒﯿﻪ ﺗﮑﮥ ﮐﻮﭼﮑﯽ از ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١.١‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ‬

‫روﯾﻪﻫﺎی ﻫﻤﻮار ﻧﻈﯿﺮ ﮐﺮه و ﭼﻨﺒﺮه )ﺷﮑﻞ ﺗﻮﯾﯽ ﭼﺮخ اﺗﻮﻣﻮﺑﯿﻞ( ﻣﺜﺎﻟﻬﺎﯾﯽ آﺷﻨﺎ از ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ از آﻧﻬﺎ در ﻗﺮص ﺧﻤﯿﺪۀ ﮐﻮﭼﮑﯽ ﻗﺮار دارد ﮐﻪ آﻧﺮا ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻧﺮﻣﯽ درون ﻗﺮﺻﯽ در ﺻﻔﺤﻪ ﺧﻮاﺑﺎﻧﺪ‬
‫)ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ١.١‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد(‪ .‬دوﺳﺖ ﻗﺪﯾﻤﯽای ﮐﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺮوط اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻧﻘﺎﻃﺶ‬
‫ﺑﺠﺰ ﯾﮑﯽ دارای اﻃﺮاف ﮐﺎﻣﻼ‪ ‬اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻫﯿﭻ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ﻧﻘﻄﮥ رأس آن‪ ،‬ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﺗﮑﮥ ﺳﺎدهای از‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﻧﯿﺴﺖ )ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ٢.١‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪(.‬‬
‫ﺑﺮای ﺗﺮﺟﻤﮥ اﯾﺪهﻣﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ رﯾﺎﺿﯽ‪ ،‬ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﯾﻢ ﮐﻪ اﺑﺘﺪا ﻣﺤﮏ »ﻫﻤﺎﻧﻨﺪی« ﯾﺎ »ﺷﺒﺎﻫﺖ« را‬
‫دﻗﯿﻘﺎً ﺑﯿﺎن ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f‬از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎز ‪U ∈ Rn‬‬

‫‪١‬‬
‫‪ .١.١‬ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٢.١‬ﻣﺨﺮوط‬

‫ﺑﺘﻮی ‪ ،Rm‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﻫﻤﻮار ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ دارای ﻣﺸﺘﻘﻬﺎی ﺟﺰﯾﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ از ﻫﻤﮥ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ داﻣﻨﮥ ‪ f‬ﺑﺎز ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻ‪ ‬ﻧﻤﯽﺗﻮان از ﻣﺸﺘﻘﺎت ﺟﺰﺋﯽ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آورد‪) .‬ﭼﺮا؟(‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎز را ﺑﻪ ﻓﻀﺎﻫﺎی ﮐﻠﯿﺘﺮ ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‪ .‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f : X −→ Rm‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه ﺑﺮ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪای دﻟﺨﻮاه‬
‫‪ X‬از ‪ Rn‬را در ﺻﻮرﺗﯽ ﻫﻤﻮار ﻧﺎﻣﯿﻢ ﮐﻪ آﻧﺮا ﻣﻮﺿﻌﺎً ﺑﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎز ﺑﺘﻮان ﺗﻮﺳﯿﻊ داد؛‬
‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﮔﺮد ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ‪ ،x ∈ X‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز ‪ U ⊂ Rn‬و ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮاری ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪F : U −→ Rm‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﺘﻮان ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ‪ F‬ﺑﺮ ‪ U ∩ X‬ﺑﺎ ‪ f‬ﻣﺴﺎوی ﺑﺎﺷﺪ )ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ٣.١‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد(‪ .‬ﻟﻔﻆ ﻣﻮﺿﻌﺎً‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر‬
‫ﺗﻨﻬﺎ در ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ اﺷﺎره دارد‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﯾﺎدآور ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی‬
‫ﺑﺎز )ﻧﺴﺒﯽ( از ‪ X‬دﻗﯿﻘﺎً ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از آن ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ U ∩ X‬ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﻤﻮاری‬
‫ﯾﮏ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﻮﺿﻌﯽ اﺳﺖ؛ ‪ f : X −→ Rm‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﻫﻤﻮار اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽای از ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ‪X‬‬
‫ﻫﻤﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﻣﺘﻀﺎد ﻟﻐﺖ »ﻣﻮﺿﻌﯽ« اﺻﻄﻼح ﺳﺮاﺳﺮی اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻞ ﻓﻀﺎی ‪ X‬ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ ﺟﺴﻢ واﺣﺪ‬
‫اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ‪(.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٣.١‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار‬

‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ‪ f : X −→ Y‬ﺑﯿﻦ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎزی از دو ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ در ﺻﻮرﺗﯽ ﯾﮏ‬
‫دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﺒﯿﮏ و ﺑﺮو ﺑﻮده‪ ،‬و ﻧﮕﺎﺷﺖ وارون آن ‪ f −1 : Y −→ X‬ﻧﯿﺰ ﻫﻤﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪X .‬‬
‫و ‪ Y‬در ﺻﻮرﺗﯽ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از دﯾﺪ ﻣﺎ‪ ،‬دو‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف‪ ،‬ذاﺗﺎً ﻣﻌﺎدﻟﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻌﻨﻮان دو ﮐﭙﯽ از ﯾﮏ ﻓﻀﺎی ﻣﺠﺮد واﺣﺪ ﻣﯽﺗﻮان داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫ﺣﺘﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﻧﻘﺎط ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ از ﻓﻀﺎﻫﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﯿﺪ ﺷﻬﻮد ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮای ﺗﺼﻮر ﺳﺎدۀ ﺑﺴﯿﺎری از ﻓﻀﺎﻫﺎی دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف را ﺑﺪﺳﺖ ﺑﯿﺎورﯾﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮاﻧﯿﺪ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻔﮑﺮ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﮥ در ﺷﮑﻞ ‪ ۴.١‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻧﺎﯾﻞ ﺷﻮﯾﺪ‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﺑﺎ در دﺳﺖ داﺷﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻌﺎدل ﺑﻮدن‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﻓﺮض‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ X‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ﯾﮏ ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ‪ Rn‬ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آﻧﺮا اﺣﺎﻃﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ‬

‫‪٢‬‬
‫‪ .١.١‬ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :۴.١‬ﺷﮑﻠﻬﺎی دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف و ﻏﯿﺮ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف‬

‫ﺻﻮرت ‪ X‬وﻗﺘﯽ ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪−k‬ﺑﻌﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻌﺎً ﺑﺎ ‪ Rk‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ‬
‫از آن ﻣﺜﻞ ‪ ،x‬واﺟﺪ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ‪ V‬در ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز ‪ U‬از ‪ Rk‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ‪ ϕ : U −→ V‬را ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﺑﺮای ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ‪ V‬ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ‪) .‬ﯾﺎدآور ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ‬
‫‪ V‬ﺑﺼﻮرت ‪ Ṽ ∩ X‬ﻗﺎﺑﻞ ﺑﯿﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ Ṽ ⊆ Rn‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز در ‪ Rn‬اﺳﺖ‪ (.‬ﺑﻪ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ وارون‬
‫‪ ϕ−1 : V −→ U‬ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﺮ ‪ V‬ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ ϕ−1‬را ﺑﺼﻮرت ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ‬
‫) ‪ ϕ−1 = (x1 , · · · , xk‬ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪ k ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﻮار ‪ ... ،x1‬و ‪ xk‬ﺑﺮ ‪ V‬را ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﻢ‪) .‬ﺑﺮﺧﯽ‬
‫اوﻗﺎت‪ ،‬ﻣﺎﯾﻠﯿﻢ ﮐﻪ ) ‪ (x1 , · · · , xk‬را »ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﻮﺿﻌﯽ« روی ‪ V‬ﮔﻔﺘﻪ و ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ﻧﻮﻋﯽ از ‪ V‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫) ‪ (x1 , · · · , xk‬ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪ .‬ﮐﻪ اﯾﻦ وﻗﺘﯽ ﻣﯿﺴﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪−k‬ﺗﺎﯾﯽ ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ) ‪ (x1 , · · · , xk‬را ﺑﺮای ﯾﮑﯽ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ‪ V‬ﺑﺎ ‪ U‬ﺑﮑﺎر ﺑﺒﺮﯾﻢ‪ ،‬و ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ‪ v ∈ V‬را ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﺶ ‪ (x1 (v), · · · , xk (v)) ∈ U‬ﯾﮑﯽ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫اﻣﺎ‪ ،‬در آﺧﺮ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ از ﻣﺨﺘﺼﺎت در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺟﺪاً ﺑﺮاﯾﻤﺎن اﺑﻬﺎم ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ‪k (.‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬را ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ‪ dim X‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﮐﻪ داﯾﺮه‬
‫{‬ ‫}‬
‫‪S1 = (x, y) ∈ R2 : x2 + y2 = 1‬‬

‫ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای ﯾﮏ‪-‬ﺑﻌﺪی اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ )‪ (x, y‬در ﻧﯿﻢ داﯾﺮۀ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﮐﻪ در آن ‪ 0 < y‬ﻗﺮار داﺷﺘﻪ‬
‫√‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ) ‪ ϕ1 (x) = (x, 1 − x2‬ﺑﺎزۀ ﺑﺎز )‪ W = (−1, 1‬را ﺑﺼﻮرت دو ﺳﻮﯾﯽ ﺑﺮوی ﻧﯿﻢ‬
‫داﯾﺮۀ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﻣﯽﻧﮕﺎرد و ﺑﻪ وﺿﻮح ﻫﻤﻮار اﺳﺖ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ از ﮐﻞ ‪ R2‬ﺑﺘﻮی ‪ R1‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺳﯿﻊ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ‪ ϕ1‬ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ دﯾﮕﺮ از ﻧﯿﻢ داﯾﺮۀ ﭘﺎﺋﯿﻨﯽ ﮐﻪ در آن ‪ y < 0‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫√‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺸﮑﻞ ) ‪ ϕ2 (x) = (x, − 1 − x2‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﯾﻦ دو ﻧﮕﺎﺷﺖ ﭘﯿﻤﺎﯾﺸﻬﺎﯾﯽ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﺮای ﮐﻞ‬

‫‪٣‬‬
‫‪ .١.١‬ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬

‫‪ S1‬ﺑﺠﺰ دو ﻧﻘﻄﮥ ﻣﺤﻮری )‪ (1, 0‬و )‪ (−1, 0‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن اﯾﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ‪ ،‬از دو ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫√‬ ‫√‬
‫)‪ ϕ3 (y) = ( 1 − y2 , y‬و )‪ϕ4 (y) = (− 1 − y2 , y‬‬

‫ﮐﻪ ‪ W‬را ﺑﺮوی ﻧﯿﻤﺪاﯾﺮۀ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ و ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻣﯽﻧﮕﺎرﻧﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﺸﺎن‬
‫دادﯾﻢ ﮐﻪ داﯾﺮه ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﯾﮏ‪-‬ﺑﻌﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﭼﻬﺎر ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺎ‬
‫دو ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻧﯿﺰ ﮐﺎر دﺷﻮاری ﻧﯿﺴﺖ‪) .‬آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﮐﻞ داﯾﺮه را ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪ؟( ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﺧﯿﻠﯽ ﮐﻠﯿﺘﺮ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ‪−n‬ﮐﺮۀ در ‪،Rn+1‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ }‪ ،Sn = {x ∈ Rn+1 : |x| = 1‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪−n‬ﺑﻌﺪی اﺳﺖ‪) .‬در اﯾﻨﺠﺎ |‪ |x‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻧﺮم ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ‬
‫√‬
‫‪ x12 + · · · + xn+1‬اﺳﺖ‪ (.‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺿﺮب دﮐﺎرﺗﯽ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از روﺷﻬﺎی ﻣﻔﯿﺪ ﺑﺮای ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی‬‫‪2‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :۵.١‬ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ داﯾﺮه‬

‫ﺟﺪﯾﺪ از روی ﻗﺒﻠﯽﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ X‬و ‪ Y‬دو ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ در ‪ Rn‬و ‪ Rm‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫‪ X ×Y‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ‪ Rm ×Rn = Rm+n‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ dim X = k‬و ‪ ،x ∈ X‬آﻧﮕﺎه ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪی ﺑﺎز‬
‫‪ W ⊂ Rk‬و ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ‪ ϕ : W −→ X‬ﺣﻮل ‪ x‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﯿﺎﺑﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ‪dim Y = ℓ‬‬
‫و ‪ ،y ∈ Y‬آﻧﮕﺎه ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪی ﺑﺎز ‪ U ⊂ Rℓ‬و ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ‪ ψ : U −→ Y‬ﺣﻮل ‪ ،y ∈ Y‬ﻣﻮﺟﻮد‬
‫(‬ ‫)‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ ϕ×ψ : W ×U −→ X ×Y‬را ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل )‪(ϕ×ψ)(w, u) := ϕ(w), ψ(u‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫‪k‬‬ ‫‪ℓ‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ‪ W × U ،‬در ‪ R × R = R‬ﺑﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﺮد ﮐﻪ ‪ ϕ × ψ‬ﯾﮏ‬
‫‪k+ℓ‬‬

‫ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺣﻮل )‪ (x, y‬از ‪ X × Y‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﻄﻤﺌﻦ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬در اﺻﻞ ﻧﺸﺎن دادن اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ (ϕ × ψ)−1‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻧﻪ ﻟﺰوﻣﺎً ﺑﺎز ‪ X × Y ∈ Rm+n‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ(‪ .‬ﭼﻮن اﯾﻦ‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺣﻮل ﻧﻘﻄﻪای دﻟﺨﻮاه ‪ (x, y) ∈ X × Y‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮدهاﯾﻢ ﮐﻪ‪:‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ X‬و ‪ Y‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ X × Y‬ﻧﯿﺰ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و دارﯾﻢ‬

‫‪dim X × Y = dim X + dim Y.‬‬ ‫) ‪(١.١‬‬

‫اﺻﻄﻼح ﻣﻔﯿﺪ دﯾﮕﺮی را ﻧﯿﺰ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ X‬و ‪ Z‬ﻫﺮ دو در ‪ Rn‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ‪،Z ⊂ X‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ‪ Z‬ﯾﮏ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ از ‪ X‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺼﻮص‪ ،‬ﺧﻮد ‪ X‬ﯾﮏ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ Rn‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ زﯾﺮ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎزی از ‪ X‬ﯾﮏ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪۴‬‬
‫‪ .١.١‬ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬

‫ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺧﻮاﻧﻨﺪه از اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ آ ﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن راﺣﺖ ﻃﻠﺐ ﮐﻪ اﻏﻠﺐ ﺻﻔﺖ ﻫﻤﻮار را‬
‫در ﻣﻮرد ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎ ﺣﺬف ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺻﻔﺖ ﻫﻤﻮاری را ﻫﯿﭽﮕﺎه ﺑﺪون اﺷﺎره در ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‬
‫‪ .١‬اﮔﺮ ‪ ،k < ℓ‬آﻧﮕﺎه ‪ Rk‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ )‪ (a1 , · · · , ak , 0, · · · , 0‬در ‪ Rℓ‬ﻣﯽﺗﻮان ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻮاﺑﻊ ﻫﻤﻮار ﺑﺮ ‪ ،Rk‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﻨﻮان زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ‪ Rℓ‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻫﻤﻮاری ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽاش ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫∗‪ .٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ X‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ‪ Rn‬و ‪ Z‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﺪﯾﺪ ﻫﺮ‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ﺑﺮ ‪ ،X‬ﺑﻪ روی زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ‪ ،Z‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺮ ‪ Z‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫∗‪ .٣‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ Y ⊂ Rm ،X ⊂ Rn‬و ‪ Z ⊂ RL‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎﯾﯽ دﻟﺨﻮاه ﺑﻮده و ﻧﯿﺰ ‪ f : X −→ Y‬و‬

‫‪ g : Y −→ Z‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎﯾﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ‪ g ◦ f : X −→ Z‬ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ‪ f‬و ‪ g‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ g ◦ f‬ﻧﯿﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫∑‬
‫=‪ (|x|2 :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬ ‫‪) .۴‬اﻟﻒ( ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ Bk‬ﮔﻮی ﺑﺎز }‪ {x : |x| < a‬در ‪ Rk‬ﺑﺎﺷﺪ‪xi2 ) .‬‬
‫‪ x 7→ √ ax‬ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ از ‪ Bk‬ﺑﺮوی ‪ Rk‬اﺳﺖ‪ ] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬واروﻧﺶ را ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً‬
‫‪2‬‬ ‫‪a −|x|2‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪[ .‬‬
‫)ب( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ X‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای ‪−k‬ﺑﻌﺪی ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ در ‪ X‬دارای ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽای‬
‫دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف ﺑﺎ ﮐﻞ ‪ Rk‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ را ﻣﻌﻤﻮﻻ‪ ‬ﻣﯽﺗﻮان ﭼﻨﺎن اﺧﺘﯿﺎر ﻧﻤﻮد ﮐﻪ داﻣﻨﻪاش‬
‫ﮐﻞ ‪ Rk‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫∗‪ .۵‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ زﯾﺮ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری ‪−k‬ﺑﻌﺪیِ ‪ V‬از ‪ Rn‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف ﺑﺎ ‪ Rk‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻫﻤﮥ ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﺧﻄﯽ روی ‪ V‬ﻫﻤﻮارﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ ϕ : Rk −→ V‬ﯾﮑﺮﯾﺨﺘﯽ‪ ‬ﺧﻄﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺗﺎﺑﻌﯽﻫﺎی ﺧﻄﯽ روی ‪ V‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻮاﺑﻊ را ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺧﻄﯽ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .۶‬ﻟﺰوﻣﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ دوﺳﻮﯾﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‪ ،‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‬
‫‪ f : R −→ R‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ‪ f (x) = x3‬ﻣﺜﺎﻟﯽ از آن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .٧‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﺟﺘﻤﺎع دو ﻣﺤﻮر ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ در ‪ R2‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از ﯾﮏ‬
‫ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از )‪ (0, 0‬ﺧﻮد اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻪ رخ ﻣﯽدﻫﺪ؟ [‬

‫‪ .٨‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺬﻟﻮﻟﯽﮔﻮن ﯾﮏ ﭘﺎرﭼﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ x2 + y2 − z2 = a‬در ‪ R3‬ﮐﻪ ‪ ،0 < a‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ‪ x2 + y2 − z2 = 0‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻧﯿﺴﺖ؟‬

‫‪ .٩‬ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﭘﯿﻤﺎﯾﺸﻬﺎی ﮐﺎﻓﯽ و ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮای ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن ﮐﻞ ‪ ،S1 × S1 ⊂ R4‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪S1 × S1‬‬
‫ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .١٠‬ﭼﻨﺒﺮه‪ ،‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ‪ R3‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﮥ ‪ b‬از داﯾﺮۀ ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪ a‬و ﻣﺮﮐﺰ در ﻣﺒﺪاء در ﺻﻔﺤﮥ‬
‫‪ xOy‬ﻗﺮار دارﻧﺪ و ‪ .0 < b < a‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﭼﻨﺒﺮه ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای دو ﺑﻌﺪی اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۵‬‬
‫‪ .١.١‬ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬

‫‪ .١١‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪−k‬ﮐﺮه را ﺑﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻧﻤﻮد‪ ] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ Sk :‬ﻓﺸﺮده اﺳﺖ‪[.‬‬

‫∗‪ .١٢‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮔﻨﺠﻨﮕﺎری‪ π ،‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ از ﮐﺮۀ ﺳﻔﺘﻪ ﺷﺪۀ }‪ S2 − {N‬ﺑﺮوی ‪ R2‬اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ N‬ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل‬
‫آن ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺼﺎت )‪ (0, 0, 1‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﻫﺮ }‪ ، p ∈ S2 − {N‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ π(p) :‬ﻧﻘﻄﻪای از‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ‪ xOy‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻂ ﮔﺬرﻧﺪه از ‪ N‬و ‪ p‬ﺑﺎ ﺻﻔﺤﮥ ‪ xOy‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪۶.١‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪ (.‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ π : S2 − {N} −→ R2‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ اﺳﺖ‪ ] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺑﺮای اﯾﻦ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ‪ π‬را ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ و آن را ﺑﺮای ‪ π−1‬ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪ [ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ‬
‫‪ p‬در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ‪ N‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه |)‪ |π(p‬ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ‪ π‬اﯾﻦ اﻣﮑﺎن را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽدﻫﺪ‬
‫ﮐﻪ ‪ S2‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﮐﭙﯽ از ‪ R2‬در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻓﺰودن ﻧﻘﻄﻪای در ﺑﯿﻨﻬﺎﯾﺖ ﻓﺸﺮده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮔﻨﺠﻨﮕﺎری ﺑﺠﺎی ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل از ﻗﻄﺐ ﺟﻨﻮب اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ‪ S2 ،‬را ﺗﻮﺳﻂ‬
‫دو ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :۶.١‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮔﻨﺠﻨﮕﺎری‬

‫∗‪ .١٣‬ﺑﺎ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﮔﻨﺠﻨﮕﺎری‪ ،‬ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ از }‪ Sk − {N‬ﺑﺮوی ‪ Rk‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫∗‪ .١۴‬اﮔﺮ ‪ f : X −→ X ′‬و ‪ g : Y −→ Y ′‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎﯾﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪ f × g : X × Y −→ X ′ × Y ′‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت )‪ ( f × g)(x, y) := f (x), g(y‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ f × g‬ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .١۵‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺗﺼﻮﯾﺮ از ‪ X × Y‬ﺑﻪ ‪ ،X‬ﮐﻪ )‪ (x, y‬را ﺑﻪ ‪ x‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ ،‬ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫∗‪ .١۶‬ﻗﻄﺮ △ در ‪ X × X‬را ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻫﻤﮥ ﻧﻘﺎط ﺑﻪ ﺷﮑﻞ )‪ (x, x‬از ‪ X × X‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫△ ﺑﺎ ‪ X‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬اﮔﺮ ‪ X‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه △ ﻧﯿﺰ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫{‬ ‫}‬
‫∗‪ .١٧‬ﻧﻤﻮدار ﺗﺎﺑﻊ ‪ f : X −→ Y‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ‪ Γ f := (x, f (x)) : x ∈ X‬از ‪ X × Y‬اﺳﺖ‪F : .‬‬
‫‪ X −→ Γ f‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ))‪ F(x) := (x, f (x‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ f‬ﻫﻤﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه ‪ F‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬اﮔﺮ ‪ X‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ Γ f‬ﻧﯿﺰ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ اﺳﺖ‪) .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫در ﻣﻮرد ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﺎﻧﯽ‪(.Γ = △ :‬‬
‫{‬
‫‪e−1/x‬‬
‫‪2‬‬
‫‪x>0‬‬
‫=‪ f (x) :‬ﯾﮑﯽ از ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻔﯿﺪ‬ ‫∗‪) .١٨‬اﻟﻒ( ﺗﺎﺑﻊ ‪ f : R −→ R‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ‬
‫‪0‬‬ ‫‪x≤0‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ‪ f‬ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۶‬‬
‫‪ .٢.١‬ﻣﺸﺘﻖ و ﻣﻤﺎس‬

‫)ب( ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ )‪g(x) := f (x − a) f (b − x‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﻮده و ﺑﺮ ﺑﺎزۀ )‪ (a, b‬ﻣﺜﺒﺖ و در‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﺟﺎﻫﺎ ﺻﻔﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪) .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻓﺮض ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ (.a < b‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫‪( x‬‬ ‫( )‬ ‫)‬
‫∞‪h(x) := Int−‬‬ ‫∞‪g(x) dx ÷ Int‬‬‫‪−∞ g(x) dx‬‬

‫ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻫﻤﻮار اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ‪ ،h(x) = 0 ،x ≤ a‬ﺑﺮای ‪ h(x) = 1 ،x ≥ b‬و ﺑﻌﻼوه ﺑﻪ ازای ﻫﺮ‬
‫)‪ x ∈ (a, b‬دﻟﺨﻮاه‪.0 < h(x) < 1 ،‬‬
‫)ج( ﺣﺎل ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺮ ‪ Rk‬ﺑﺴﺎزﯾﺪ ﮐﻪ روی ﮔﻮی ﺑﺎز ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪ a‬ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ اﺳﺖ و در ﺧﺎرج‬
‫ﮔﻮی ﺑﺎز ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪ b‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ و در ﻧﻘﺎط ﺑﯿﻨﺎﺑﯿﻦ اﮐﯿﺪاً ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺮ و ﯾﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪) .‬در اﯾﻨﺠﺎ‬
‫‪(.0 < a < b‬‬

‫ﻣﺸﺘﻖ و ﻣﻤﺎس‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪٢.١‬‬

‫ﺑﺎ ﯾﺎدآوری ﺑﺮﺧﯽ اﺣﮑﺎم ﻻزم از ﺣﺴﺎب دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار از‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز در ‪ Rn‬ﺑﺘﻮی ‪ Rm‬اﺳﺖ و ‪ x‬ﻧﻘﻄﻪای دﻟﺨﻮاه در داﻣﻨﮥ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺑﺮای ﻫﺮ‬
‫ﺑﺮدار ‪ ،h ∈ Rn‬ﻣﺸﺘﻖ ‪ f‬در ﻧﻘﻄﮥ ‪ x‬و در اﻣﺘﺪاد ‪ ،h‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﺪ‬
‫)‪f (x + th) − f (x‬‬
‫‪d f x (h) = lim‬‬
‫‪t−→0‬‬ ‫‪t‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ‪ x‬را ﺛﺎﺑﺖ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﻗﺮار دادن ﻣﺸﺘﻖ اﻣﺘﺪادی ‪ d f x (h) ∈ Rm‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺑﺮدار‬
‫ﻣﻔﺮوض ‪ ،h ∈ Rn‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ d f x : Rn −→ Rm‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫ﻣﺎ آﻧﺮا ﻣﺸﺘﻖ ‪ f‬در ‪ x‬ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺮ ﮐﻞ ‪ Rn‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ‪ f‬ﺑﺮ ﮐﻞ ‪ Rn‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﺸﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در درس ﺣﺴﺎب دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ اﺛﺒﺎت ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻣﺸﺘﻖ ‪ d f x : Rn −→ Rm‬ﺧﻄﯽ اﺳﺖ )ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺘﺎب اﺳﭙﯿﻮاک ]‪ [٢‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ(‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ d f x ،‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﺧﻄﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی اﺳﺘﺎﻧﺪارد )در ‪ Rn‬و ‪ (Rm‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﮔﺮ ‪ f‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫))‪ f (y) = ( f1 (y), · · · , fm (y‬ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ دﻗﯿﻘﺎً ﻋﺒﺎرت از ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ژاﮐﻮﺑﯽ ‪ f‬در ‪ x‬ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد‪:‬‬
‫‪ ∂ f1‬‬ ‫‪∂ f1‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ∂x (x) · · · ∂x‬‬ ‫‪(x) ‬‬
‫‪ 1‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ∂ fm‬‬ ‫‪∂ fm‬‬ ‫‪‬‬
‫‪∂x1‬‬ ‫)‪(x‬‬ ‫·‬ ‫·‬ ‫·‬ ‫‪∂xn‬‬ ‫)‪(x‬‬

‫ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺸﺘﻖ ‪ f‬را ﺑﺮ اﺳﺎس ‪ m × n‬ﻣﺸﺘﻖ ﺟﺰﺋﯽاش ﻣﯽﺗﻮان ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺗﺼﻮر ‪ d f x‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ‬
‫ﺧﻄﯽ ‪ d f x : Rn −→ Rm‬ﻃﺒﯿﻌﯽﺗﺮ و زﯾﺒﺎﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از دﻻﯾﻞ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﮐﺎراﯾﯽ آن در ﺑﯿﺎن ﺳﺎدهﺗﺮ‬
‫ﻗﺎﻋﺪۀ زﻧﺠﯿﺮهای ﻣﺸﺘﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ U ⊆ Rn‬و ‪ V ⊆ Rm‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎز ﺑﻮده‪ ،‬و ‪ f : U −→ V‬و ‪g : V −→ Rℓ‬‬
‫ﺗﻮاﺑﻌﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪۀ زﻧﺠﯿﺮهای ﻣﺸﺘﻖ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎزاء ﻫﺮ ‪ x ∈ U‬دﻟﺨﻮاه‪،‬‬

‫‪d(g ◦ f ) x = dg f (x) ◦ d f x‬‬

‫‪٧‬‬
‫‪ .٢.١‬ﻣﺸﺘﻖ و ﻣﻤﺎس‬

‫ﭘﺲ اﮔﺮ دﻧﺒﺎﻟﻪای ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫‪f ◦g‬‬
‫? ‪U‬‬ ‫‪/ Rℓ‬‬
‫?‬ ‫??‬ ‫?‬
‫??‬ ‫‬‫‬
‫?? ‪f‬‬ ‫‪g‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪V‬‬

‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ ،‬ﻧﻤﻮدار ﻣﺸﺘﻘﻬﺎی‬

‫‪d( f ◦g) x‬‬

‫? ‪Rn‬‬ ‫‪/ Rℓ‬‬
‫?‬ ‫‬ ‫?‬
‫??‬ ‫‬‫‬
‫??‬ ‫‬
‫?? ‪d f x‬‬ ‫‬
‫‬ ‫)‪ dg f (x‬‬
‫‪Rm‬‬

‫ﺗﻌﻮﯾﺾ ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪) .‬ﯾﮏ ﻧﻤﻮدار از ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎ را در ﺻﻮرﺗﯽ ﺗﻌﻮﯾﻀﭙﺬﯾﺮ ﮔﻮﺋﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ دو دﻧﺒﺎﻟﻪ از ﺗﻮاﺑﻌﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺷﺮوع و اﻧﺘﻬﺎﯾﺸﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎﯾﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ را ﺗﺮﺗﯿﺐ دﻫﻨﺪ‪(.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺧﻮد ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f : U −→ Rm‬ﺧﻄﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ، f = L‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺑﻪ ازاء‬
‫ﺟﻤﯿﻊ ‪ x ∈ U‬ﻫﺎ ‪ .d f x = L‬ﺑﺨﺼﻮص‪ ،‬ﻣﺸﺘﻖ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺷﻤﻮل از ‪ U‬ﺑﺘﻮی ‪ ،Rn‬در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ‪ x ∈ U‬ای‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ﻫﻤﺎﻧﯽ ‪ Rn‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺘﻖ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﺧﻄﯽ‪ ‬آن اﺳﺖ ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮی از ﻣﺸﺘﻖ‪ ،‬ﻓﻀﺎﯾﯽ ﺧﻄﯽ‬
‫را ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬در ﻧﻘﻄﮥ ‪ x‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ X‬در ‪ Rn‬ﺟﺎ داﺷﺘﻪ‬
‫و ‪ ϕ : U −→ X‬ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﻪ ﮔﺮد ‪ x‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ U‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز در ‪ Rk‬اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮای راﺣﺘﯽ‬
‫در ﮐﺎر ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .ϕ(0) = x‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﺧﻄﯽ ‪ ϕ : U −→ X‬در ﻧﻘﻄﮥ ‪ 0‬ﻋﺒﺎرت‬
‫اﺳﺖ از ﻧﮕﺎﺷﺖ‬

‫‪u 7→ ϕ(0) + dϕ0 (u) = x + dϕ0 (u).‬‬

‫ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎس ﺑﻪ ‪ X‬در ‪ x‬را ﻧﮕﺎرۀ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ dϕ0 : Rk −→ Rn‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎس‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫ﻣﺎ آﻧﺮا ﺑﺎ )‪ T x (X‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ ،‬زﯾﺮ ﻓﻀﺎﯾﯽ )ﺧﻄﯽ( ﺑﺮداری از ‪ Rn‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﯾﺎﻓﺘﮥ ﻣﻮازی آن ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازۀ ‪ ،x‬ﯾﻌﻨﯽ )‪ x + T x (X) .x + T x (X‬ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﯾﻦ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﺗﺨﺖ ‪ X‬در ﺣﻮاﻟﯽ ‪ x‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ )ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪١.٧‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد(‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﺑﺮدار ﻣﻤﺎس ﺑﻪ ‪ X ⊆ Rn‬در ﻧﻘﻄﮥ ‪ x ∈ X‬ﻧﻘﻄﻪای اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ v‬از ‪ Rn‬ﮐﻪ‬
‫در زﯾﺮ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری )‪ T x (X‬از ‪ Rn‬ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻬﺖ ﻫﻨﺪﺳﯽ ‪ v‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﭘﯿﮑﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ‪ x‬ﺑﻪ ‪ x + v‬رﻓﺘﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﭘﯿﺶ از اداﻣﮥ ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ اﺑﻬﺎﻣﯽ ﮐﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ )‪T x (X‬‬
‫وﺟﻮد دارد ﭘﺎﺳﺦ دﻫﯿﻢ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎس ﻣﯽرﺳﯿﻢ؟ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ‬
‫‪ ψ : V −→ X‬اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﻓﺮض ‪ ψ(0) = x‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﮐﻮﭼﮏ ﮐﺮدن ﻫﺮ دوی ‪ U‬و ‪) V‬در ﺻﻮرت‬
‫ﻟﺰوم(‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ )‪ .ϕ(U) = ψ(V‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ h = ψ−1 ◦ ϕ : U −→ V‬ﯾﮏ‬
‫دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ ‪ ϕ = ψ ◦ h‬و از آن ﻣﺸﺘﻖ ﮔﺮﻓﺖ‪ .dϕ0 = dψ0 ◦ dh0 :‬اﯾﻦ راﺑﻄﻪ‬
‫اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎرۀ ‪ dϕ0‬ﻣﺸﻤﻮل در ﻧﮕﺎرۀ ‪ dψ0‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻌﻮﯾﺾ ﻧﻘﺶ ‪ ϕ‬و ‪ ،ψ‬ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻋﮑﺲ‬

‫‪٨‬‬
‫‪ .٢.١‬ﻣﺸﺘﻖ و ﻣﻤﺎس‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٧.١‬ﺗﻘﺮﯾﺐ ﺧﻄﯽ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬

‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ dϕ0 (Rk ) = dψ0 (Rk ) ،‬و )‪ T x (X‬ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪) .‬ﺑﺮای ﻣﺸﺎﻫﺪۀ ﺗﻌﺒﯿﺮی‬
‫دﯾﮕﺮ از ﻓﻀﺎﻫﺎی ﻣﻤﺎس ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١٢‬از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ﭘﺎﯾﺎن اﯾﻦ ﺑﺨﺶ رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ‪(.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﺣﺪس ﻣﯽزﻧﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری )‪ ،T x (X‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ ،k‬ﺑﻌﺪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای اﺛﺒﺎت‬
‫اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬از ﻫﻤﻮاری وارون ‪ ϕ−1‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز ‪ W‬در ‪ Rn‬و ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫ﻫﻤﻮار ‪ Φ′ : Rn −→ Rk‬ﮐﻪ ﺗﻮﺳﯿﻊ ‪ ϕ−1‬اﺳﺖ ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ Φ′ ◦ ϕ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ‪U‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪۀ زﻧﺠﯿﺮی ﻣﺸﺘﻖ اﯾﺠﺎب ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ دﻧﺒﺎﻟﮥ ﺗﺒﺪﯾﻼت ﺧﻄﯽ‬
‫‪dϕ0‬‬ ‫‪dΦ′0‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪k‬‬ ‫)‪/ T x (X‬‬ ‫‪/ Rk‬‬

‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ‪ Rk‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻨﮑﻪ )‪ dϕ0 : Rk −→ T x (X‬ﯾﮑﺮﯾﺨﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ‬
‫‪.dim T x (X) = k‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﺧﻄﯽ ﺑﺮای ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ﺑﯿﻦ دو ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ دﻟﺨﻮاه ﻣﺜﻞ ‪f :‬‬
‫‪ X −→ Y‬در ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺜﻞ ‪ x ∈ X‬ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ ، f (x) = y‬آﻧﮕﺎه ﻣﺸﺘﻖ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ‪ d f x‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﺒﺪﯾﻠﯽ‬
‫ﺧﻄﯽ ﻣﯿﺎن ﻓﻀﺎﻫﺎی ﻣﻤﺎس ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ )‪ .d f x : T x (X) −→ T y (Y‬در ﺗﻌﻤﯿﻢ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺸﺘﻖ دو‬
‫ﻧﯿﺎز اﺣﺴﺎس ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اوﻻ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر دارﯾﻢ ﻣﺸﺘﻖ ﺟﺪﯾﺪ در ﺣﺎﻟﺖ ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﺑﯿﻦ ﻓﻀﺎﻫﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﺑﺎ ﻣﺸﺘﻖ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﯿﻢ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﻧﯿﺎً‪ ،‬ﺗﻮﻗﻊ دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻗﺎﻋﺪۀ زﻧﺠﯿﺮهای ﻣﺸﺘﻖ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﺪ دﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﯿﺎزﻫﺎ ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ ϕ : U −→ X‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬را ﺣﻮل ‪ x‬و ‪ ψ : V −→ Y‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ Y‬را ﺣﻮل ‪ y‬ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫‪ ϕ(0) = x ،V ⊂ Rℓ ،U ⊂ Rk‬و ‪ ψ(x) = y‬اﮔﺮ ‪ U‬ﺑﺎﻧﺪازۀ ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ‬
‫ﻣﺮﺑﻊ ﺗﻌﻮﯾﻀﭙﺬﯾﺮ ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ را ﺑﺴﺎزﯾﻢ‪:‬‬
‫‪f‬‬
‫‪XO‬‬ ‫‪/ Y‬‬
‫‬ ‫‪O‬‬
‫‬ ‫‬
‫‬ ‫‬
‫‪ϕ‬‬ ‫‪ ψ‬‬
‫‬ ‫‬
‫‬
‫‪U‬‬ ‫‪/ V‬‬
‫‪h=ψ−1 ◦ f ◦ϕ‬‬

‫‪٩‬‬
‫‪ .٢.١‬ﻣﺸﺘﻖ و ﻣﻤﺎس‬

‫ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪ ،dψ0 ،dϕ0‬و ‪ dh0‬ﺑﺎﯾﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﻗﺎﻋﺪه زﻧﺠﯿﺮهای ﻣﺸﺘﻖ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﺲ‬
‫از ﻣﺸﺘﻘﮕﯿﺮی از ﺗﻮاﺑﻊ در ﻧﻤﻮدار ﻗﺒﻠﯽ‪ ،‬ﻧﻤﻮدار ﺗﻌﻮﯾﻀﭙﺬﯾﺮ ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ از ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﺧﻄﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪d fx‬‬
‫)‪T x (X‬‬ ‫)‪/ T y (Y‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‬ ‫‬
‫‬ ‫‬
‫‪ϕ‬‬
‫‬ ‫‪ dψ‬‬
‫‬ ‫‪ 0‬‬
‫‬ ‫‬
‫‬ ‫‬
‫‪Rk‬‬ ‫‪/ Rℓ‬‬
‫‪dh0‬‬

‫ﭼﻮن ‪ dϕ0‬ﯾﮑﺮﯾﺨﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺠﺎز ﺑﺮای ‪ d f x‬ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪d f x := dψ0 ◦ dh0 ◦ dϕ−1‬‬

‫‪0‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮی از اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ ،d f x‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ آن از اﻧﺘﺨﺎب ﭘﯿﻤﺎﯾﺸﻬﺎی‬
‫ﺑﺨﺼﻮص ‪ ϕ‬و ‪ ψ‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺮرﺳﯽ درﺳﺖ ﺷﺒﯿﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﺗﻌﺮﯾﻒ )‪T x (X‬‬
‫ﺑﺮای ﻧﺸﺎن دادن ﻋﺪم واﺑﺴﺘﮕﯽاش ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﺑﮑﺎر رﻓﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺮای ﺧﻮد‪،‬‬
‫از اﻃﻼﻋﺎﺗﺘﺎن ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺸﻮﯾﺪ‪.‬‬
‫آﯾﺎ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻣﺎ از ﻣﺸﺘﻖ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﺑﯿﻦ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی دﻟﺨﻮاه ﺣﻘﯿﻘﺘﺎً ﻫﻤﺎﻧﻄﻮری ﮐﻪ ادﻋﺎ ﮐﺮدﯾﻢ‬
‫ﻗﺎﻋﺪه زﻧﺠﯿﺮی را ﺣﻔﻆ ﮐﺮده اﺳﺖ؟ )ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای رﻓﻊ اﺑﻬﺎﻣﺎت ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬اﯾﻦ اﻣﺮ را ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ‪ (.‬ﮔﯿﺮﯾﻢ‬
‫‪ g : Y −→ Z‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار دﯾﮕﺮی ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ‪ η : W −→ Z‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ Z‬را ﺣﻮل )‪ z = g(y‬ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﮐﻨﺪ‪ .‬در‬
‫اﯾﻨﺠﺎ ﻫﻢ ‪ W ⊂ Rm‬و ‪ .η(0) = z‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬از ﻧﻤﻮدار ﺗﻌﻮﯾﻀﭙﺬﯾﺮ‬
‫‪f‬‬ ‫‪g‬‬
‫‪XO‬‬ ‫‪/ Y‬‬ ‫‪/ Z‬‬
‫‬ ‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‬ ‫‬ ‫‬
‫‬ ‫‬ ‫‬
‫‪ϕ‬‬
‫‬ ‫‪ ψ‬‬ ‫‪ η‬‬
‫‬ ‫‬ ‫‬

‫‪U‬‬ ‫‪/ V‬‬ ‫‪/ W‬‬

‫‪h=ψ−1 ◦ f ◦ϕ‬‬ ‫‪j=η−1 ◦ f ◦ψ‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﻣﺮﺑﻊ ﺷﮑﻞ‬

‫‪g◦ f‬‬
‫‪XO‬‬ ‫‪/ Z‬‬
‫‬ ‫‪O‬‬
‫‬ ‫‬
‫‬ ‫‬
‫‪ϕ‬‬
‫‬ ‫‪ η‬‬
‫‬ ‫‬

‫‪U‬‬ ‫‪/ W‬‬

‫‪j◦h‬‬

‫‪١٠‬‬
‫‪ .٢.١‬ﻣﺸﺘﻖ و ﻣﻤﺎس‬

‫را ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬دارﯾﻢ‬

‫‪d(g ◦ f ) x = dη0 ◦ d( j ◦ h)0 ◦ dϕ−1‬‬

‫‪0 .‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﻪ ﻗﺎﻋﺪۀ زﻧﺠﯿﺮهای ﻣﺸﺘﻖ ﺑﺮای ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﺑﯿﻦ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎز ﻓﻀﺎﻫﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ‪ ،‬دارﯾﻢ = ‪d( j◦h)0‬‬
‫‪ .(d j)0 ◦ (dh)0‬از اﯾﻦ روی‬
‫(‬ ‫( )‬ ‫)‬
‫‪d(g ◦ f ) x = dη0 ◦ d j0 ◦ dϕ−1‬‬ ‫‪0 ◦ dψ0 ◦ dh0 ◦ dϕ0‬‬
‫‪−1‬‬

‫‪= dgy ◦ d f x‬‬

‫و ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪f‬‬ ‫‪g‬‬
‫اﮔﺮ ‪ X −→ Y −→ Z‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬ ‫ﻗﺎﻋﺪۀ زﻧﺠﯿﺮهای ﻣﺸﺘﻖ‪.‬‬

‫‪d(g ◦ f ) x = dg f (x) ◦ d f x .‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‬
‫∗‪ .١‬اﮔﺮ ‪ X‬زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪای از ‪ Y‬ﺑﻮده و ‪ i : X −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺷﻤﻮل ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ di x‬ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫ﺷﻤﻮل )‪ T x (X‬در )‪ T x (Y‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫∗‪ .٢‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ‪ U‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز از ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ازای ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ‪ x ∈ U‬ای‬
‫)‪.T x (U) = T x (X‬‬

‫‪ .٣‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ V‬زﯾﺮﻓﻀﺎﯾﯽ ﺑﺮداری از ‪ Rn‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ازای ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ‪ x ∈ V‬ای )‪ T x (V‬ﺑﺎ ‪V‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫∗‪ .۴‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f : X −→ Y‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ‪ x ∈ X‬ای ‪ d f x‬ﯾﮑﺮﯾﺨﺘﯽ‬
‫ﺑﯿﻦ ﻓﻀﺎﻫﺎی ﺑﺮداری اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .۵‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ ،k , ℓ‬آﻧﮕﺎه ‪ Rk‬و ‪ Rℓ‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .۶‬ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎس ﺑﻪ ﻧﻘﻄﮥ ‪ (a, b) ∈ S1‬زﯾﺮ ﻓﻀﺎﯾﯽ ﯾﮏ ﺑﻌﺪی از ‪ R2‬اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮ ﻓﻀﺎ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ‪a‬‬
‫و ‪ b‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺻﺮﯾﺢ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ ] .‬ﺑﻪ وﺿﻮح‪ ،‬ﻓﻀﺎی ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ )‪ (−b, a‬ﺟﻮاب اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ را ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪ .٧‬ﺷﺒﯿﻪ ﻣﺴﺄﻟﮥ ‪ ،۶‬ﭘﺎﯾﻪای ﺑﺮای ) ‪ T p (S2‬در ﻧﻘﻄﮥ دﻟﺨﻮاه )‪ p = (a, b, c‬ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫√‬
‫‪ .٨‬ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎس ﺑﻪ ﻫﺬﻟﻮﻟﯽﮔﻮن ﯾﮑﭙﺎرﭼﮥ ‪ x2 + y2 − z2 = a‬در ﻧﻘﻄﮥ )‪ ( a, 0, 0‬ﭼﯿﺴﺖ؟ )ﻓﺮض‬
‫ﺷﻮد ‪.(0 < a‬‬

‫‪١١‬‬
‫‪ .٣.١‬ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺎﺑﻊ وارون و اﯾﻤﺮﺷﻦ‬

‫∗‪) .٩‬اﻟﻒ( ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ X‬و ‪ Y‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی دﻟﺨﻮاﻫﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫)‪T (x,y) (X × Y) = T x (X) × T y (Y‬‬
‫)ب( ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f : X × Y −→ X‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ (x, y) 7→ x‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‬
‫)‪d f(x,y) : T x (X) × T y (Y) −→ T x (X‬‬
‫ﻧﯿﺰ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ (v, w) 7→ v‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ج( ﺿﻤﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ ‪ ،y ∈ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﯾﮑﺒﯿﮏ ﭼﻮن ‪ f : X −→ X × Y‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ = )‪f (x‬‬
‫)‪ (x, y‬را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ )‪.d f x (v) = (v, 0‬‬
‫)د( ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f : X −→ X ′‬و ‪ g : Y −→ Y ′‬دو ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار دﻟﺨﻮاﻫﻨﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ‪.d( f × g)(x,y) = d f x × dgy‬‬

‫∗‪) .١٠‬اﻟﻒ( ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f : X −→ X × X‬ﻧﮕﺎﺷﺖ )‪ f (x) = (x, x‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫)‪.d f x (v) = (v, v‬‬
‫)ب( در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ △ ﻗﻄﺮ ‪ X × X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎس آن )△( )‪ T (x,x‬ﻧﯿﺰ ﻗﻄﺮ‬
‫)‪ T x (X) × T x (X‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫∗‪) .١١‬اﻟﻒ( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f : X −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﻮده و ‪ F : X −→ X × Y‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ‬

‫))‪ F(x) = (x, f (x‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ) ‪.dF x (v) = (v, d f x‬‬
‫)ب( ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎس ﺑﻪ ) ‪ graph( f‬در ﻧﻘﻄﮥ ))‪ (x, f (x‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﻤﻮدار ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫)‪.d f x : T x (X) −→ T f (x) (Y‬‬

‫∗‪ .١٢‬ﻣﻨﻈﻮر از ﯾﮏ ﺧﻢ در ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ ،X‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﭼﻮن )‪ t 7→ c(t‬از ﯾﮏ ﺑﺎزه از ‪ R1‬ﺑﻪ ﺗﻮی ‪X‬‬
‫‪dc‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮدار ﺳﺮﻋﺖ ﺧﻢ ‪ c‬در زﻣﺎن ‪) t0‬ﮐﻪ آن را ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ) ‪ (t0‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ( ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺮدار‬
‫‪dt‬‬
‫)‪ dct0 (1) ∈ T t0 (X‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ) ‪ x0 = c(t0‬و )‪ dct0 : R −→ T x0 (X‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻣﺸﺘﻖ‬
‫‪dc‬‬ ‫(‬ ‫)‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ X = Rk‬و )‪ ،c(t) = c1 (t), · · · , ck (t‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت = ) ‪(t0‬‬
‫‪dt‬‬ ‫(‬ ‫)‬
‫)‪ . c′1 (t), · · · , c′k (t‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺑﺮدار در )‪ T x (X‬ﺑﺮدار ﺳﺮﻋﺖ ﯾﮏ ﺧﻢ در ‪ X‬اﺳﺖ و‬
‫ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ‪ ] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬اﮔﺮ ‪ ،X = Rk‬ﮐﺎر راﺣﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ‪ X‬را ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﮐﻨﯿﺪ‪[ .‬‬

‫ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺎﺑﻊ وارون و اﯾﻤﺮﺷﻦ‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪٣.١‬‬

‫ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ ﺑﻄﻮر ﺟﺪی ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ رﻓﺘﺎر ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﻫﻤﻮار ﺑﯿﻦ‬
‫آن اﺷﯿﺎء را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ ﭼﺮا در ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ اﻏﻠﺐ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی‬
‫ﻫﻤﻮار ﮐﺎر ﻣﯽﺷﻮد )ﻧﻪ ﻣﺜﻞ در ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺸﻬﺎی ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﺷﻮد( اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫رﻓﺘﺎر ﻣﻮﺿﻌﯽ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺸﺘﻘﺸﺎن در ﺣﺪ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﮐﺎﻣﻼ‪ ‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺗﻮﺻﯿﻒ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اوﻟﯿﻦ ﻫﺪف اﺻﻠﯽ در ﻓﺼﻞ اول اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ X‬و ‪ Y‬دو ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻫﻤﻮار و ﻫﻤﺒﻌﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺳﺎدهﺗﺮﯾﻦ رﻓﺘﺎر ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ‪f : X −→ Y‬‬
‫ﺣﻮل ﻧﻘﻄﮥ ﺑﺨﺼﻮص ‪ ،x ∈ X‬اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ f‬ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽای از ‪ x‬را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽای‬

‫‪١٢‬‬
‫‪ .٣.١‬ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺎﺑﻊ وارون و اﯾﻤﺮﺷﻦ‬

‫از )‪ ،y = f (x‬ﺑﻨﮕﺎرد‪ .‬ﺷﺮط ﻻزم ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ ‪ f‬در ‪ x‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫ﻣﺸﺘﻖ آن )‪ d f x : T x (X) −→ T y (Y‬ﯾﮑﺮﯾﺨﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۴‬از ﺑﺨﺶ ‪ ٢‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪ (.‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﮐﻪ ﺷﺮط ﻣﺬﮐﻮر در ﺣﯿﻄﮥ ﺟﺒﺮ ﺧﻄﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻠﯿﺪ ﻓﻬﻢ ﻧﮑﺘﮥ ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺎﺑﻊ وارون‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f : X −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﻮده و ﻣﺸﺘﻖ آن ‪ d f x‬در ﻧﻘﻄﮥ ‪ x‬ﯾﮑﺮﯾﺨﺘﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ f ،‬در ‪ x‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻣﻮﺿﻌﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺎﺑﻊ وارون‪ ،‬ﯾﮑﯽ از اﺣﮑﺎم واﻗﻌﺎً ﺟﺬاب و ﺑﺎ اﻫﻤﯿﺖ در آﻧﺎﻟﯿﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸﺘﻖ ‪ d f x‬ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ آن را ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﺎﺗﺮﯾﺴﯽ ﺑﺎ درآﯾﻪﻫﺎی ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻤﺎﯾﺶ داد‪ .‬اﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ‬
‫ﻧﯿﺰ درﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﯽ ﻧﺎﺗﮑﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻧﻤﺎﯾﺶ آن ﺻﻔﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺎﺑﻊ وارون‬
‫ﭼﻨﯿﻦ اذﻋﺎن ﻣﯽدارد ﮐﻪ ﺳﺌﻮال ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﻇﺮﯾﻒ و ﺣﺴﺎس ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﻪ ﻣﻮﻗﻊ ‪ f‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ‬
‫از ‪ x‬را ﺑﻄﻮر دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف ﺑﺮوی ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ y‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ ،‬ﺑﻪ روﺷﯽ ﺳﺎده ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺪدی‬
‫)دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ‪ (d f x‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ‬اﺛﺒﺎﺗﯽ از ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺎﺑﻊ وارون ﺑﺮای ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺎدهای ﮐﻪ ‪ X‬و ‪ Y‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎزی از ﻓﻀﺎی‬
‫اﻗﻠﯿﺪﺳﯽاﻧﺪ‪ ،‬را دﯾﺪهاﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ را در ﻫﺮ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﮐﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﯿﺮه اﺳﺖ )ﻣﺜﻼ‪،‬‬
‫اﺳﭙﯿﻮک ]‪ ([٢‬ﻣﯽﺗﻮان ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺣﮑﻢ در ﺧﺼﻮص ﻓﻀﺎﻫﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﺮاﺣﺘﯽ‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺎﺑﻊ وارون اﺳﺎﺳﺎً ﯾﮏ ﺣﮑﻢ ﻣﻮﺿﻌﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬اﻃﻼﻋﯽ درﺑﺎرۀ رﻓﺘﺎر‬
‫‪ f‬در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻧﻘﻄﮥ ‪ x‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ازای ﻫﺮ ‪ x ∈ X‬ای ‪ d f x‬ﻧﺎﺗﮑﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮان‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ‪ f‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢای از ‪ X‬ﺑﻪ ‪ Y‬اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ‬
‫‪ x ∈ X‬ای ﻣﻮﺿﻌﺎً دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ اﺳﺖ‪ ،‬و از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻪ آن دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ‪ .‬ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫‪ f : R1 −→ S1‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ )‪ f (t) = (cos t, sin t‬ﻣﺜﺎﻟﯽ اﺳﺘﺎﻧﺪارد از ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻣﻮﺿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺎﺑﻊ وارون را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﺸﮑﻞ ﻣﻮﻓﻘﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان‬
‫ﻓﺮﻣﻮﻟﺒﻨﺪی ﻧﻤﻮد‪ :‬اﮔﺮ ‪ d f x‬ﯾﮑﺮﯾﺨﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﭘﯿﻤﺎﯾﺸﻬﺎی ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻪ ﮔﺮد ‪ x‬و ‪y‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﻣﯽﺗﻮان ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ‪ f‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﻧﻤﻮد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪ f ،‬در ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﻮﺿﻌﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ) ‪ f (x1 , · · · , xn ) = (x1 , · · · , xn‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﭘﯿﻤﺎﯾﺸﻬﺎی ﻣﻮﺿﻌﯽ ‪ ϕ : U −→ X‬و‬
‫‪ ψ : U −→ Y‬ﺑﺎ داﻣﻨﮥ ﺑﺎز ‪ U ⊆ Rk‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ دﯾﺎﮔﺮام زﯾﺮ ﺗﻌﻮﯾﻀﭙﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪f‬‬
‫‪XO‬‬ ‫‪/ Y‬‬
‫‬ ‫‪O‬‬
‫‬ ‫‬
‫‬ ‫‬
‫‪ϕ‬‬ ‫‪ ψ‬‬
‫‬ ‫‬
‫‬
‫‪U‬‬ ‫‪/ U‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﺼﻮرت ﮐﻠﯽ‪ ،‬دو ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f : X −→ Y‬و ‪ f ′ : X ′ −→ Y ′‬را در ﺻﻮرﺗﯽ ﻫﻢارز ﮔﻮﺋﯿﻢ ﮐﻪ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻤﻬﺎی‬

‫‪١٣‬‬
‫‪ .٣.١‬ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺎﺑﻊ وارون و اﯾﻤﺮﺷﻦ‬

‫‪ α‬و ‪ β‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ دﯾﺎﮔﺮام زﯾﺮ ﺗﻌﻮﯾﻀﭙﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪f‬‬
‫‪XO‬‬ ‫‪/ Y‬‬
‫‬ ‫‪O‬‬
‫‬ ‫‬
‫‬ ‫‬
‫‪α‬‬ ‫‪ β‬‬
‫‬ ‫‬
‫‬
‫‪X′‬‬ ‫‪/ Y′‬‬
‫‪f′‬‬

‫ﺗﻌﺒﯿﺮی دﯾﮕﺮ ﺑﺮای ﺑﯿﺎن اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ را دارد‪ f :‬و ‪ f ′‬در ﺣﺪ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﯾﮑﯽ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اﯾﻦ اﺻﻄﻼح‪ ،‬ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺎﺑﻊ وارون ﭼﻨﯿﻦ اذﻋﺎن ﻣﯽدارد ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ d f x‬ﯾﮑﺮﯾﺨﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫‪ f‬در ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ x‬ﺑﺎ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﻫﻢارز اﺳﺖ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮط ﻻزم و ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﻫﻢارز ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﺮﯾﺨﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻌﺒﯿﺮ‬
‫دﯾﮕﺮی ﺑﺮای ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺎﺑﻊ وارون ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ f :‬در ﺻﻮرﺗﯽ در ‪ ،x‬ﻣﻮﺿﻌﺎً ﺑﺎ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﻫﻢارز اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫‪ d f x‬ﺑﺎ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﻫﻢارز ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺮای اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺎﺑﻊ وارون ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻌﺪ ‪ X‬و ‪ Y‬ﯾﮑﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ‪،dim X < dim Y‬‬
‫ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ رﻓﺘﺎر ﻣﻮﺿﻌﯽ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﭼﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟ از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠﯽ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﮐﻪ‬
‫)‪ d f x : T x (X) −→ T y (Y‬ﯾﮑﺒﯿﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ‪ f‬در ‪ x‬اﯾﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪،k ≤ ℓ‬‬
‫اﯾﻤﺮﺷﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ از ‪ Rk‬ﺑﻪ ‪ Rℓ‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ از ‪ Rk‬ﺑﻪ ‪ Rℓ‬اﺳﺖ ﮐﻪ ) ‪ (a1 · · · , ak‬را ﺑﻪ )‪(a1 · · · , aℓ , 0, · · · , 0‬‬
‫ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ در ﺣﺪ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺗﻨﻬﺎ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﮥ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﻣﻮﺿﻌﯽ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f : X −→ Y‬در ‪ x‬اﯾﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ )‪ .y = f (x‬در‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﺘﺮﺗﯿﺐ ﺑﻪ ﮔﺮد ‪ x‬و ‪ y‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‬
‫)‪ . f (x1 , · · · , xk ) = (x1 , · · · , xk , 0, · · · , 0‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ‪ f ،‬در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ‪ x‬ﺑﺎ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﻮﺿﻌﺎً ﻫﻢارز‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺛﺒﺎت‪ :‬ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﭘﯿﻤﺎﯾﺸﻬﺎی ﻣﻮﺿﻌﯽ ‪ ϕ‬و ‪ ψ‬ﮐﻪ دﯾﺎﮔﺮام‬
‫‪f‬‬
‫‪XO‬‬ ‫‪/ Y‬‬
‫‬ ‫‪O‬‬
‫‬ ‫‬
‫‬ ‫‬ ‫‪ϕ(0) = x‬‬
‫‪ϕ‬‬ ‫‪ ψ‬‬
‫‬ ‫‬ ‫‪ψ(0) = y‬‬
‫‬
‫‪U‬‬ ‫‪/ V‬‬
‫‪g‬‬

‫را ﺗﻌﻮﯾﻀﭙﺬﯾﺮ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ و ‪ ϕ(0) = x‬و ‪ ψ(0) = y‬آﻏﺎز ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ‪ g‬را ﻃﻮری اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺎﺑﻊ وارون را ﺑﺘﻮان ﺑﮑﺎر ﺑﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ‪ dg0 : Rk −→ Rℓ‬ﯾﮑﺒﯿﮏ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻌﻮﯾﺾ ﭘﺎﯾﻪ در‬
‫) ‪(I‬‬
‫‪ Rℓ‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ ℓ × k‬ﻧﻤﺎﯾﺶ آن ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫‪k‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ در آن ‪ Ik‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﻤﺎﻧﯽ‬
‫‪0‬‬
‫‪ k × k‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ G : U × Rℓ−k −→ Rℓ‬را ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ )‪ G(x, z) = g(x) + (0, z‬ﺗﻌﺮﯾﻒ‬

‫‪١۴‬‬
‫‪ .٣.١‬ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺎﺑﻊ وارون و اﯾﻤﺮﺷﻦ‬

‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ G .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز از ‪ Rℓ‬را ﺑﺘﻮی ‪ Rℓ‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ ،‬و ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ dG0‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ‪ Iℓ‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ‪ ‬ﺗﺎﺑﻊ وارون اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ‪ G‬در ‪ 0‬ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻣﻮﺿﻌﯽ از ‪ Rℓ‬ﺑﻪ ‪ Rℓ‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ G‬را ﭼﻨﺎن ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮدهاﯾﻢ ﮐﻪ } اﯾﻤﺮﺷﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ { ◦ ‪ .g = G‬ﭼﻮن ‪ ψ‬و ‪ G‬در ‪ 0‬ﻣﻮﺿﻌﺎً‬
‫دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ψ ◦ G ،‬ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ‪ ψ ◦ G‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺣﻮل ﻧﻘﻄﮥ‬
‫‪ y ∈ Y‬ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورد‪ .‬ﺑﻌﻼوه‪ ،‬اﮔﺮ ‪ U‬و ‪ V‬را ﺑﺎﻧﺪازۀ ﮐﺎﻓﯽ ﻣﻨﻘﺒﺾ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻤﻮدار ﺗﻌﻮﯾﻀﭙﺬﯾﺮ زﯾﺮ‬
‫ﻣﯽرﺳﯿﻢ‪:‬‬

‫‪XO‬‬ ‫‪/ Y‬‬

‫‬ ‫‪O‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪ϕ‬‬ ‫‬ ‫‪ ψ◦G‬‬
‫‬ ‫‬
‫‬
‫‪U‬‬ ‫‪/ V‬‬
‫اﯾﻤﺮﺷﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬

‫‪2‬‬ ‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﯾﮏ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻣﻔﯿﺪ و روﺷﻦ از اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ ‪ f‬در ‪ x‬اﯾﻤﺮﺷﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه در ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ‬
‫دﻟﺨﻮاه از ‪ x‬اﯾﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮط ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﻮدن ﻃﺒﯿﻌﺘﯽ اﮐﯿﺪاً ﻣﻮﺿﻌﯽ دارد‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﻌﺪ ‪ X‬و ‪ Y‬ﯾﮑﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻤﺮﺷﻦ دﻗﯿﻘﺎً ﻫﻤﺎن دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‪ ،‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻤﻬﺎی واﻗﻌﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻫﻢ در‬
‫ﯾﮏ ﺷﺮط دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠﯽ ﻣﻮﺿﻌﯽ و ﻫﻢ در ﯾﮏ ﺷﺮط ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ﺳﺮاﺳﺮی ﺻﺪق داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ :‬ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺘﯽ‬
‫ﻣﻮﺿﻌﺎً دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ و ﺑﺮو ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻗﻮت ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ‪ ،‬ﺑﺮای‬
‫ﺑﻬﺮه ﺑﺮداری از آن در ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺧﻮاص ﺳﺮاﺳﺮی ﻣﻮرد ﻧﻈﺮﻣﺎن‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺘﯽ اﻃﻼﻋﺎت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠﯽ ﻣﻮﺿﻌﯽ‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻧﯿﺰ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫‪ℓ‬‬
‫ﻧﮕﺎرۀ اﯾﻤﺮﺷﻨﻬﺎ‪ ،‬از اﻫﻤﯿﺖ وﯾﮋهای ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎرۀ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ‪ R −→ R‬ﺷﯿﮑﺘﺮﯾﻦ ﻣﺜﺎل‬
‫‪k‬‬

‫ﻣﺘﺼﻮر از ﯾﮏ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺰ‪ ،‬ﻟﺰوﻣﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﻧﮕﺎرۀ ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ دﻟﺨﻮاه ﻣﺜﻞ ‪f : X −→ Y‬‬
‫زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪای از ‪ Y‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﺮا‪ .‬از ﻗﻀﯿﻪ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻣﺤﺮز اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ f‬ﻫﺮ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻮﭼﮏ ‪ W‬از ﻧﻘﻄﻪ ‪ x‬دﻟﺨﻮاه را ﺑﻪ ﺻﻮرت دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف ﺑﺮوی ﻧﮕﺎرهاش )‪ f (W‬در ‪ Y‬ﺗﺼﻮﯾﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ در ﻧﮕﺎرۀ ‪ f‬در زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﺷﺪه از )‪ f (X‬واﻗﻊ اﺳﺖ‪ .‬آﯾﺎ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻧﯿﺴﺖ؟ ﻧﻪ دﻗﯿﻘﺎً آن! ﺑﺮای ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﻮدن )‪ ، f (X‬ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻧﻘﺎط دارای ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽﻫﺎی ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﺷﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی )‪ f (W‬ﻟﺰوﻣﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ در ‪ Y‬ﺑﺎز ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ داﯾﺮه را ﺿﻤﻦ ﭘﯿﭽﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﯾﮏ ﺷﮑﻞ ﻫﺸﺖ ﻻﺗﯿﻦ )ﺷﮑﻞ‬
‫‪ (٨.١‬ﺑﺪل ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ از ‪ S1‬ﺑﺘﻮی ‪ R2‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﮕﺎرهاش ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬در‬
‫اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺸﮑﻞ از آﻧﺠﺎ ﻧﺎﺷﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﺘﯽ ﻧﮕﺎرۀ ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﯾﮏ ﺑﻪ‬
‫ﯾﮏ ﻫﻢ ﻟﺰوﻣﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ ‬ﻫﻤﯿﻦ ﺷﮑﻞ ﻫﺸﺖ ﻻﺗﯿﻦ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﮕﺎرۀ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﯾﮏ‬
‫ﺑﻪ ﯾﮏ از ‪ R1‬ﺑﺘﻮی ‪ R2‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه در ﺷﮑﻞ ‪ ٩.١‬ﺗﺼﻮر ﮐﺮد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﻏﯿﺮ ﻋﺎدیﺗﺮی را ﻣﯽﺗﻮان‬
‫ذﮐﺮ ﮐﺮد‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ g : R1 −→ S1‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻣﻮﺿﻌﯽ ))‪ g(t) = (cos(2πt), sin(2πt‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎﺷﺖ‬

‫‪١۵‬‬
‫‪ .٣.١‬ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺎﺑﻊ وارون و اﯾﻤﺮﺷﻦ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٨.١‬ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ از ‪ S1‬ﺑﻪ ﺗﻮی ‪R2‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٩.١‬ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﯾﮑﺒﯿﮏ از ‪ R1‬ﺑﻪ ﺗﻮی ‪R2‬‬

‫‪ G : R2 −→ S1 × S1‬را ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ))‪ G(x, y) = (g(x), g(y‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ G .‬ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ‬

‫ﻣﻮﺿﻌﯽ از ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺮوی ﭼﻨﺒﺮه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﮐﺮدن ﺑﻪ ‪ G‬ﺑﺮ ﻣﺮﺑﻊ واﺣﺪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ ،‬آﻧﺮا ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮥ‬
‫روش ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭼﻨﺒﺮه ﺑﺎ ﭼﺴﺒﺎﻧﺪن اﺿﻼع ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﮐﺮد )ﺷﮑﻞ ؟؟(‪ .‬ﺣﺎل ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ از‬
‫‪ R1‬ﺑﺘﻮی ﭼﻨﺒﺮه ﺑﺎ ﺗﺤﺪﯾﺪ ﮐﺮدن ‪ G‬ﺑﻪ ﺧﻂ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ از ﻣﺒﺪأ در ‪ R1‬و ﺑﺎ ﺷﯿﺐ ﮔﻨﮓ ﻣﯽﮔﺬرد ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ‪ G‬ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻣﻮﺿﻌﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ R1‬را ﺑﻪ ﮔﺮد ﭼﻨﺒﺮه ﻣﯽﭼﺮﺧﺎﻧﺪ )ﺷﮑﻞ‬
‫؟؟(‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﮔﻨﮓ ﺑﻮدن ﺷﯿﺐ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﮕﺎرهاش زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای‬
‫ﭼﮕﺎل از ﭼﻨﺒﺮه ﺑﺎﺷﺪ!‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١٠.١‬ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ از ‪ R2‬ﺑﻪ ﺗﻮی ‪R3‬‬

‫آﯾﺎ اﯾﻦ ﻋﯿﻮب ﻧﺸﺎن ﻧﻤﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ از ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺳﺮاﺳﺮی از ﻗﻀﯿﻪ ردهﺑﻨﺪی ﻣﻮﺿﻌﯽ اﯾﻤﺮﺷﻦﻫﺎﯾﻤﺎن‬
‫راﺿﯽ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ؟ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ دو اﯾﻤﺮﺷﻦ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﻏﺮﯾﺒﺎﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻧﻘﻄﮥ »ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﻧﺰدﯾﮏ« در ‪ R1‬را ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪای ﮐﻮﭼﮏ از ﻧﮕﺎره ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از اﯾﻦ‬
‫رﻓﺘﺎر‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﺎﻓﯽ اﯾﻤﺮﺷﻦﻫﺎ را رام ﮐﻨﺪ! ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻘﺎط »ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﻧﺰدﯾﮏ« ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ در ﺑﺮون ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻓﺸﺮده از ﻓﻀﺎﯾﯽ ﻣﻔﺮوض ﺑﻮدن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻓﺸﺮده ﺧﯿﻠﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f : X −→ Y‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﺳﺮه ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺼﻮﯾﺮ ﻫﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺸﺮده‬
‫در ‪ ،Y‬در ‪ X‬ﻓﺸﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از دﯾﺪ ﺷﻬﻮدی‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺳﺮه ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﺎط »ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﻧﺰدﯾﮏ« در ‪X‬‬
‫را ﺑﻪ ﻧﻘﺎط »ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﻧﺰدﯾﮏ« در ‪ Y‬ﮔﺴﯿﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ و ﺳﺮه را ﻧﺸﺎﻧﻨﺪه ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﻢ‪.‬‬

‫‪١۶‬‬
‫‪ .٣.١‬ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺎﺑﻊ وارون و اﯾﻤﺮﺷﻦ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١١.١‬ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﯾﮑﺒﯿﮏ ﺑﺎ ﺑﺮد ﭼﮕﺎل در ﭼﻨﺒﺮه‬

‫اﮐﻨﻮن ﺿﻤﻦ اﻓﺰودن ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺳﺮاﺳﺮی ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژﯾﮏ ﺑﻪ ﺷﺮط اﯾﻤﺮﺷﻦ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻗﺎدر‬
‫ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺗﻌﻤﯿﻢ ﺳﺮاﺳﺮی ﺟﺎﻟﺒﯽ از ﻗﻀﯿﻪ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻨﺪۀ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ X ، f : X −→ Y‬را ﺑﻪ ﻃﻮر دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف ﺑﺮوی زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪای از ‪ Y‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ )‪ f (X‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﯿﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﮕﺎره‬
‫ﻫﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎز ‪ W‬از ‪ ،X‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز از )‪ f (X‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ‪ W‬در )‪ f (X‬ﺑﺎز ﻧﺒﺎﺷﺪ؛‬
‫دﻧﺒﺎﻟﻪای از ﻧﻘﺎط )‪ yi ∈ f (X‬ﻏﯿﺮ واﻗﻊ در )‪ f (W‬ﭼﻨﺎن ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ‪ y‬در )‪ f (W‬ﻫﻤﮕﺮاﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ } ‪ {y, yi‬ﻓﺸﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺶﺗﺼﻮﯾﺮش در ‪ X‬ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻓﺸﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ‪ ،yi‬ﭘﯿﺶﺗﺼﻮﯾﺮ‬
‫دﻗﯿﻘﺎً ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ ‪ xi‬در ‪ X‬اﺳﺖ‪ ،‬و ‪ y‬ﭘﯿﺶ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻧﻘﻄﻪای ‪ x‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻟﺰوﻣﺎً ﺑﻪ ‪ W‬ﻣﺘﻌﻠﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن‬
‫} ‪ {x, xi‬ﻓﺸﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﯾﮏ زﯾﺮ دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﻓﺮض ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ‪ xi‬ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ‪ z ∈ X‬ﻫﻤﮕﺮاﯾﻨﺪ‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت )‪ f (xi ) −→ f (z‬؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﭼﻮن )‪ ، f (xi ) −→ f (x‬ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﻮدن ‪ f‬اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫‪ z = x‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮐﻨﻮن ‪ W‬ﺑﺎز اﺳﺖ؛ ﭘﺲ ﭼﻮن ‪ ،xi −→ x‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮔﻪ ﺑﺮای ‪ i‬ﻫﺎی ﺑﺰرگ‪.xi ∈ W ،‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺎ ﻓﺮض ﻣﺎ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ )‪ yi ∈ f (W‬در ﺗﻀﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ )‪ f (X‬ﻟﺰوﻣﺎً ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﯽداﻧﯿﻢ ‪ f‬ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻣﻮﺿﻌﯽ از ‪ X‬ﺑﻪ )‪ f (X‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻨﮑﻪ )‪f : X −→ f (X‬‬
‫دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﺎر ﺳﺎدهای اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ‪ f‬دوﺳﻮﯾﯽ اﺳﺖ‪ ،‬وارون آن ﯾﻌﻨﯽ ‪f −1 : f (X) −→ X‬‬
‫‪2‬‬ ‫ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای‪ ،‬ﺧﻮش ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺧﻮد ‪ X‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای ﻓﺸﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f : X −→ Y‬ﺳﺮه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﻣﻮرد‬
‫ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﻓﺸﺮده‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻨﺪه ﺑﻮدن درﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﻮدن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‬
‫‪ .١‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ A‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ از ‪ Rn‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ‪ .b ∈ Rn‬ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪x −→ Ax + b‬‬
‫وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ از ‪ Rn‬ﺑﻪ ‪ Rn‬اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ A‬ﻧﺎﺗﮑﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ Z‬ﯾﮏ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ −ℓ‬ﺑﻌﺪی از ‪ X‬ﺑﻮده و ‪ z ∈ Z‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﻮﺿﻌﯽ } ‪ {x1 , · · · , xk‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه در ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ‪ U‬از ‪ z‬در ‪ X‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ‬
‫‪ Z ∩ U‬ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻻت ‪ xk = · · · = xℓ+1 = 0‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪١٧‬‬
‫‪ .٣.١‬ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺎﺑﻊ وارون و اﯾﻤﺮﺷﻦ‬

‫‪ .٣‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f : R1 −→ R1‬ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎرۀ ‪ f‬ﯾﮏ ﺑﺎزۀ ﺑﺎز اﺳﺖ‬
‫و ﺑﻪ ﻋﻼوه اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬ﻋﻤﻼ‪ f ،‬ﺧﻂ ﺣﻘﯿﻘﯽ ‪ R1‬را ﺑﻪ ﻃﻮر دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف ﺑﺮوی اﯾﻦ ﺑﺎزه ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪.‬‬
‫‪ .۴‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪،٣‬ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻣﻮﺿﻌﯽ ‪ f : R2 −→ R2‬ﭼﻨﺎن ﺑﺴﺎزﯾﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ‬
‫ﺑﺮوی ﻧﮕﺎرهاش ﻧﺒﺎﺷﺪ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺑﺎ ﻣﺜﺎل ﺑﺮای ‪ R1 −→ S1‬ﺷﺮوع ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪ .۵‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻣﻮﺿﻌﯽ ‪ f : X −→ Y‬ﻋﻤﻼ‪ ‬ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ از ‪ X‬ﺑﺮوی زﯾﺮ‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎزی از ‪ Y‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ‪ f‬ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪) .۶‬اﻟﻒ( اﮔﺮ ‪ f‬و ‪ g‬اﯾﻤﺮﺷﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ f × g‬ﻫﻢ ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫)ب( اﮔﺮ ‪ f‬و ‪ g‬اﯾﻤﺮﺷﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ g ◦ f‬ﻫﻢ ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫)ج( در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ‪ f‬ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﺪﯾﺪش ﺑﻪ ﻫﺮ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ از داﻣﻨﻪاش‬
‫ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)د( ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ‪ ،dim X = dim Y‬ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻤﺮﺷﻦﻫﺎی ‪ f : X −→ Y‬ﻫﻢ زﻣﺎن دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ‬
‫ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪) .٧‬اﻟﻒ( ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ‪ y : R1 −→ S1‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ))‪ g(t) = (cos(2πt), sin(2πt‬ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ‬
‫ﻣﻮﺿﻌﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ب( از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ،۶‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ‪ G : R2 −→ S1 ×S1‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ‪ G := g×g‬ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ‬
‫ﻣﻮﺿﻌﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ‪ L‬ﺧﻄﯽ در ‪ R2‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺪﯾﺪ ‪ G : L −→ S1 × S1‬ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ L‬دارای ﺷﯿﺐ ﮔﻨﮓ ﺑﺎﺷﺪ‪ G ،‬ﺑﺮ ‪ L‬ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٨‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ R −→ R2‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ‬
‫) ‪( t −t t −t‬‬
‫‪e +e e −e‬‬
‫=‪t 7−→ (cosh(t), sinh(t)) :‬‬ ‫‪,‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﯾﮏ ﻧﺸﺎﻧﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎرۀ آن ﯾﮑﯽ از ﻗﻄﻌﺎت ﻫﺬﻟﻮﻟﯽ ‪ x2 − y2 = 1‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪) .٩‬اﻟﻒ( ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ . . . ،x1‬و ‪ xn‬ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮ ‪ Rn‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ‪ X‬ﯾﮏ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ k‬ﺑﻌﺪی‬
‫از ‪ .Rn‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ‪ x ∈ X‬دارای ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﺪﯾﺪ ‪ k‬ﺗﺎ از ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ‬
‫‪ . . . ،xi1‬و ‪ xik‬ﺑﺮ آن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﮔﯿﺮﯾﺪ ‪. ،e1‬‬
‫‪ . .‬و ‪ en‬ﭘﺎﯾﻪ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ‪ Rn‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻟﻤﯽ از ﺟﺒﺮ ﺧﻄﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ )‪ T x (X‬ﺑﺮوی‬
‫زﯾﺮ ﻓﻀﺎی ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ‪ . . . ،ei1‬و ‪ eik‬ﺑﺮای اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ از ‪ . . . ،i1‬و ‪ ik‬ﻫﺎ دوﺳﻮﯾﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ) ‪ (xi , · · · , xik‬ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻣﻮﺿﻌﯽ از ‪ X‬ﺑﺘﻮی‬
‫‪ Rk‬در ﻧﻘﻄﮥ ‪ x‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﺪ‪[.‬‬
‫)ب( ﺑﺮای ﺳﺎدﮔﯽ‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ . . . ،x1‬و ‪ xk‬ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ‬
‫‪ V‬از ‪ x‬در ‪ X‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻮاﺑﻊ ﻫﻤﻮار ‪ . . . ،g1‬و ‪ gn‬ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎز ‪ U‬در ‪Rk‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﻣﻮﺟﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ‪ V‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ‬
‫{‬ ‫}‬
‫‪(a1 , · · · , ak , gk+1 (a), · · · , gn (a)) ∈ Rn : a = (a1 , · · · , ak ) ∈ U‬‬

‫‪١٨‬‬
‫‪ .۴.١‬ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻨﻬﺎ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬اﮔﺮ ‪ g : U −→ Rn−k‬را ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ) ‪ g = (g1 , · · · , gn‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪،‬‬
‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ V‬ﺑﺎ ﻧﻤﻮدار ‪ g‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫ﻧﻤﻮداری ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺻﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .١٠‬ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺎﺑﻊ وارون‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f : X −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪای ﻓﺸﺮده ‪z‬‬
‫از ‪ X‬ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎزاء ﺟﻤﯿﻊ ‪ z ∈ Z‬ﻫﺎ‬

‫)‪d f x : T x (X) −→ T f (x) (Y‬‬

‫ﯾﮏ ﯾﮑﺮﯾﺨﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ f‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ Z‬را ﺑﻪ ﻃﻮر دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف ﺑﺮوی )‪ f (Z‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪.‬‬
‫)ﭼﺮا؟( ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‪ ،‬ﻋﻤﻼ‪ f ‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﺎز ‪ Z‬در ‪ X‬را ﺑﻪ ﻃﻮر دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف ﺑﺮوی ﯾﮏ‬
‫ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﺎز )‪ f (z‬در ‪ Y‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ‪ Z‬ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‬
‫ﻫﻤﺎن ﻗﻀﯿﻪ ﺗﺎﺑﻊ وارون اﺳﺖ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ،۵‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﯿﺎز دارﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ‪ f‬ﺑﺮ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ Z‬ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ‪ f‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻧﺒﺎﻟﻪﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﭼﻮن } ‪ {ai‬و } ‪ {bi‬ﺑﺴﺎزﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ دو در ‪ X‬ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪای واﺣﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ z ∈ Z‬ﻫﻤﮕﺮاﯾﻨﺪ‪ ai , bi ،‬وﻟﯽ‬
‫) ‪ . f (ai ) = f (bi‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺎ ﻧﺎﺗﮑﯿﻦ ﺑﻮدن ‪ d f x‬در ﺗﻀﺎد اﺳﺖ‪[.‬‬

‫ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻨﻬﺎ‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪۴.١‬‬

‫ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺟﺎرﯾﻤﺎن را ﺑﺮای ﺣﺎﻟﺖ اﺑﻌﺎدی ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ ‪ dim Y ≤ dim X‬دﻧﺒﺎل ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ →‪f : X −‬‬
‫‪ Y‬ﻧﻘﻄﮥ ‪ x‬را ﺑﻪ ‪ y‬ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﻗﻮیﺗﺮﯾﻦ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ روی ﻣﺸﺘﻘﺶ )ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺖ →‪d f x : T x (X) −‬‬
‫)‪ (T y (Y‬ﺑﮕﺬارﯾﻢ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎ ﺑﻮدﻧﺶ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ d f x‬ﭘﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ‪ f‬در ‪ x‬ﯾﮏ ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﮐﻪ در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪای ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ را ﺑﻪ ﯾﮏ ﮐﻼم ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ از ‪ Rk‬ﺑﻪ ‪ Rℓ‬ﺗﺼﻮﯾﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪارد از ‪ Rk‬ﺑﺮوی ‪ Rℓ‬ﺑﺮای ‪ ℓ ≤ k‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﯽ آن‬
‫) ‪ .(a1 , · · · , ak ) 7−→ (a1 , · · · , aℓ‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎﻟﺖ اﯾﻤﺮﺷﻦﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺮ ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ‪ ،‬در ﺣﺪ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻌﺎً‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ ﻣﻮﺿﻌﯽ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ f : X −→ Y‬ﯾﮏ ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ در ‪ x‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و )‪ .y = f (x‬در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﻮﺿﻌﯽ ﮔﺮد ‪ x‬و ‪ y‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ) ‪. f (x1 , · · · , xk ) = (x1 , · · · , xℓ‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ‪ f ،‬ﺑﺎ ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ‪ x‬ﻣﻮﺿﻌﺎً ﻫﻢ ارز اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﺑﺮﻫﺎن درﺳﺖ ﺷﺒﯿﻪ ردهﺑﻨﺪی ﻣﻮﺿﻌﯽ اﯾﻤﺮﺷﻦﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﻧﻤﻮدار‬
‫‪f‬‬
‫‪XO‬‬ ‫‪/ Y‬‬
‫‬ ‫‪O‬‬
‫‬ ‫‬
‫‬ ‫‬ ‫‪ϕ(0) = x‬‬
‫‪ϕ‬‬ ‫‪ ψ‬‬
‫‬ ‫‬ ‫‪ψ(0) = y‬‬
‫‬
‫‪U‬‬ ‫‪/ V‬‬
‫‪g‬‬

‫‪١٩‬‬
‫‪ .۴.١‬ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻨﻬﺎ‬

‫از ﭘﯿﻤﺎﯾﺸﻬﺎی ﻣﻮﺿﻌﯽ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ‪ g‬ﻫﺴﺘﯿﻢ و ﺳﭙﺲ از ﻗﻀﯿﻪ ﺗﺎﺑﻊ وارون اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪dg0 : Rk −→ .‬‬
‫‪ Rℓ‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺧﻄﯽ در ‪ Rk‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ آن‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ‬
‫‪ ℓ × k‬ﻣﺎﻧﻨﺪ )‪ (Iℓ |O‬اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ G : U −→ Rk‬را ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ) ‪G(a) = (g(a), aℓ+1 , · · · , ak‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ در آن ) ‪ .a = (a1 , · · · , ak‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ dG0‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ Ik‬اﺳﺖ‪ ،‬و ﻟﺬا ‪G‬‬
‫ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻣﻮﺿﻌﯽ در ‪ 0‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ G−1 ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ از ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ‬
‫ﺑﺎز ‪ U ′‬ﺷﺎﻣﻞ ‪ 0‬ﺑﺘﻮی ‪ U‬وﺟﻮد دارد‪ .‬آﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﯿﻢ ‪ } ◦ G‬ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ { = ‪ ،g‬ﭘﺲ ‪g ◦ G−1‬‬
‫ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻧﻤﻮدار ﻣﺮﺑﻊ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﺗﻌﻮﯾﻀﭙﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪f‬‬
‫‪XO‬‬ ‫‪/ Y‬‬
‫‬ ‫‪O‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪ϕ◦G−1‬‬ ‫‬ ‫‪ ψ‬‬
‫‬ ‫‬
‫‬
‫‪U′‬‬ ‫‪/ V‬‬
‫ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬

‫‪2‬‬ ‫و ﺑﺮﻫﺎن ﺗﻤﺎم اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﮥ روﺷﻦ آن ﭼﯿﺰی ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ اﮔﺮ ‪ f‬ﯾﮏ ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ در ‪ x‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﻼ‪ ‬ﯾﮏ ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ‬
‫روی ﮐﻞ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ x‬ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺑﺎارزشﺗﺮﯾﻦ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎی ﻗﻀﯿﻪ ردهﺑﻨﺪی ﻣﻮﺿﻌﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺟﻮابﻫﺎی‬
‫ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﺎﺑﻌﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ y‬ﻧﻘﻄﻪای از ‪ Y‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ f : X −→ Y‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ‪ ،‬ﺟﻮابﻫﺎی ﻣﻌﺎدﻟﮥ‬
‫‪ f (x) = y‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ‪ X‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ آﻧﺮا ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرۀ ‪ y‬ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﻢ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻧﻤﺎد )‪ f −1 (y‬ﻧﻤﺎﯾﺶ‬
‫ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮای ﺣﺎﻟﺖ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﮐﻠﯽ‪ ،‬ﻫﯿﭻ دﻟﯿﻠﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺣﺘﻤﺎً ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ )‪ f −1 (y‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﯾﮏ ﺷﯽء‬
‫ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ f‬در ﻧﻘﻄﻪ ‪ x ∈ f −1 (y)،‬ﯾﮏ ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﻪ ﮔﺮد ‪x‬‬
‫و ‪ y‬را ﭼﻨﺎن اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ f (x1 , · · · , xk ) = f (x1 , · · · , xℓ ),‬و ‪ y‬ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ )‪ (0, · · · , 0‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت‪ f −1 (y) ،‬در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ‪ x‬دﻗﯿﻘﺎً ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻧﻘﺎط ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ) ‪(0, · · · , 0, xk+1 , · · · , xℓ‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬دﻗﯿﻖﺗﺮ اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ V‬ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺮ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽای از ‪ x‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ) ‪ f (x1 , · · · , xk‬روی‬
‫آن ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ f −1 (y) ∩ V‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻧﻘﺎﻃﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ . . . ،x1 = 0‬و ‪.xℓ = 0‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻮاﺑﻊ ) ‪ ،(xk+1 , · · · , xℓ‬ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ f −1 (y) ∩ V‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ زﯾﺮ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز )ﻧﺴﺒﯽ( از )‪ f −1 (y‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ١٢.١‬ﻧﮕﺎه ﺑﯿﺎﻧﺪازﯾﺪ‪(.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارﯾﻢ‪ .‬در ﻣﻮرد ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ﺑﯿﻦ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ ﻣﺜﻞ ‪ ، f : X −→ Y‬ﻧﻘﻄﻪ ‪y ∈ Y‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﯽ ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺮای ‪ f‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ )‪ d f x : T x (X) −→ T y (Y‬در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ،x‬ﮐﻪ‬
‫‪ ، f (x) = y‬ﭘﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎره‪ .‬اﮔﺮ ‪ y‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ‪ f : X −→ Y‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرۀ )‪ f −1 (y‬ﯾﮏ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ‬
‫از ‪ X‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ‪.dim f −1 (y) = dim X − dim Y‬‬

‫‪٢٠‬‬
‫‪ .۴.١‬ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻨﻬﺎ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١٢.١‬دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﺮ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرۀ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬

‫ﻧﻘﻄﻪای ‪ y ∈ Y‬ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ‪ f‬ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺟﻮاب ‪{x :‬‬
‫}‪ f (x) = y‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ‪ y‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﺑﺤﺮاﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﮥ ﺑﺎرﯾﮑﯽ در ﻣﻮرد ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﺤﺮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﯿﺎن ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪای ‪ y ∈ Y‬ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﮕﺎرۀ ‪ f‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﻤﻼ‪ ‬ﻧﺘﯿﺠﮥ اﮐﯿﺪ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ؛ وﻟﯽ اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎﯾﯽ ﺷﻤﺎ را ﻣﯽآزارد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺧﯿﻠﯽ ﺳﺎده آﻧﺮا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎﺻﯽ از ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻗﻠﻤﺪاد ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ اوﻗﺎت ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺗﺎ ﻧﻘﺎﻃﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﮕﺎرۀ )‪ f (X‬ﺗﻌﻠﻖ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ را ﺑﯿﺎﺑﯿﻢ‪ ،‬و از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ داﺷﺘﻦ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ در ﻣﻮرد ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﻨﻈﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻔﯿﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺮای ﻫﺮ ﺑﻌﺪ ﻣﻤﮑﻨﯽ را ﻣﺠﺪداً ﺗﮑﺮار ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬وﻗﺘﯽ < ‪dim Y‬‬
‫‪ ،dim X‬ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻮدن ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ‪ ،y‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ f‬در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎره ‪ x ∈ f −1 (y)،‬ﯾﮏ‬
‫ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ‪ ،dim X = dim Y‬اﯾﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ f‬در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرهای ﯾﮏ‬
‫دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻣﻮﺿﻌﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬اﮔﺮ ‪ ،dim X < dim Y‬آﻧﮕﺎه ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ در )‪ f (X‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﺑﺤﺮاﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ و ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﻨﻈﻢ آﻧﻬﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ‪ f‬اﺧﺘﯿﺎر ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ ‪ dim X = dim Y‬ﺑﻪ وﯾﮋه‬
‫ﻣﻬﻢ اﺳﺖ؛ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺳﻄﺢ ﺷﻬﻮد ﺧﻮد ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٧‬را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻠﻖ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﻀﯿﻪ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎره ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺳﺎدهﺗﺮ از روش وﻗﺖﮔﯿﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﯿﻤﺎﯾﺸﻬﺎی‬
‫ﻣﻮﺿﻌﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f : Rk −→ R‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ‬

‫‪f (x) = ∥x∥2 = x12 + · · · + xk2‬‬

‫را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﺸﺘﻖ ‪ d fa‬در ﻧﻘﻄﮥ ) ‪ a = (a1 , · · · , ak‬دارای ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ) ‪ (2a1 , · · · , 2ak‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ d fa : Rk −→ R ،‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ ‪ . f (a) = 0‬ﻟﺬا ﻫﺮ ﻋﺪد ﻏﯿﺮ ﺻﻔﺮ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﯾﮏ‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ‪ f‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﺠﺪداً ﻧﺸﺎن دادﯾﻢ ﮐﻪ )‪ Sk−1 = f −1 (1‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪k − 1‬‬
‫ﺑﻌﺪی اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺑﺮد ﻗﻮیﺗﺮی از ﻗﻀﯿﻪ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ ﮔﺮوه ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ )‪ ،(n‬ﮔﺮوه ﻫﻤﻪ ﺗﺒﺪﯾﻼت ‪ Rn‬ﮐﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ را ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ‪ ،‬ﻓﻀﺎی )‪ Mat(n × n‬ﻫﻤﮥ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎی ‪ n × n‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ اﺳﺖ؛ در واﻗﻊ‬
‫)ﺑﺎ ردﯾﻒ ﮐﺮدن ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ در ﯾﮏ ﺧﻄ(‪ ،‬اﯾﻦ ﭼﯿﺰی ﺟﺰ ‪ Rn‬ﻧﯿﺴﺖ‪ O(n) .‬ﮔﺮوه ﻣﺎﺗﺮﯾﺴﻬﺎﯾﯽ‬
‫‪2‬‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﮥ ‪ AAt = I‬ﺻﺪق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ At‬ﺗﺮاﻧﻬﺎد ‪ A‬اﺳﺖ و ‪ I‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻧﺸﺎن‬

‫‪٢١‬‬
‫‪ .۴.١‬ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻨﻬﺎ‬

‫ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﮐﻪ )‪ O(n‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﻣﺘﺬﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ دﻟﺨﻮاه ‪ ،A‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ AAt‬ﻣﺘﻘﺎرن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﺮاﻧﻬﺎدش ﻣﺴﺎوی اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری )‪ Sym(n‬ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﻫﻤﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎی ‪n × n‬‬
‫)‪n(n + 1‬‬
‫= ‪،k‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻣﺘﻘﺎرن ﺑﻪ روﺷﻨﯽ ﯾﮏ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ از )‪ Mat(n × n‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ‪ Rk‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫و ﻧﮕﺎﺷﺖ )‪ ، f : Mat(n × n) −→ Sym(n‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ‪ ، f (A) = AAt‬ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪،O(n) = f −1 (I) .‬‬
‫ﭘﺲ‪ ،‬ﺑﺮای ﻧﺸﺎن دادن اﯾﻨﮑﻪ ﮔﺮوه ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﯿﻢ ﮐﻪ ‪ I‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار‬
‫ﻣﻨﻈﻢ ‪ f‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﻣﺸﺘﻖ ‪ f‬در ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ دﻟﺨﻮاه ‪ A‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪:‬‬
‫(‪1‬‬ ‫)‬
‫‪d fA (B) = lim‬‬ ‫)‪f (A + sB) − f (A‬‬
‫‪s→0 s‬‬
‫(‪1‬‬ ‫)‬
‫‪= lim (A + sB)(A + sB)t − AAt‬‬
‫‪s→0 s‬‬
‫(‪1‬‬ ‫)‬
‫‪= lim AAt + sBAt + sABt + s2 BBt − AAt‬‬
‫‪s→0 s‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪= lim BAt + ABt + sBBt‬‬
‫‪s→0‬‬
‫‪= BAt + ABt .‬‬
‫آﯾﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ‪ A‬ﺑﻪ )‪ f −1 (I) = O(n‬ﺗﻌﻠﻖ دارد )‪ d fA : T A Mat(n × n) −→ T f (A) Sym(n‬ﭘﻮﺷﺎ‬
‫اﺳﺖ؟ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ ﮔﺮﻓﺘﻦ )‪ Mat(n × n‬و )‪ Sym(n‬ﺑﺎ ﻓﻀﺎﻫﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ دارﯾﻢ ﮐﻪ × ‪T A Mat(n‬‬
‫)‪ n) = Mat(n × n‬و )‪ .T f (A) Sym(n) = Sym(n‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ I‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ‪ f‬اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ‬
‫)‪ d fA : Mat(n × n) −→ Sym(n‬ﺑﺎزاء ﻫﻤﻪ )‪ A ∈ O(n‬ﻫﺎ ﭘﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺎزاء ﻫﺮ )‪،C ∈ Sym(n‬‬
‫ﯾﮏ )‪ B ∈ Mat(n × n‬ای وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ‪ d fA (B) = C‬را ﺣﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ‬
‫‪ .BAt + ABt = C‬ﭼﻮن ‪ C‬ﻣﺘﻘﺎرن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ ‪ ،C = 12 C + 12 C t‬و در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﻮﺟﻪ‬
‫دارﯾﻢ ﮐﻪ ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ‪ BAt = 12 C‬ﺑﺮای ‪ B‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ‪ ،AAt = I‬ﺑﺎ ﺿﺮب از ﺳﻤﺖ راﺳﺖ در ‪،A‬‬
‫دارﯾﻢ ‪ .B = 21 CA‬ﭘﺲ‪ ،‬ﻋﻤﻼ‪‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫‪)t‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫= )‪d fA (B‬‬ ‫‪CA A + A CA‬‬
‫‪t‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‬ ‫‪C(AAt ) + (AAt )C t‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1 t‬‬
‫=‬ ‫‪C + C = C,‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫و ﻟﺬا ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ B‬ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﯾﺎﻓﺘﻪاﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ ‪ f‬در ﻫﺮ ‪ A‬دﻟﺨﻮاه در )‪ f −1 (I‬ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪I ،‬‬
‫ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ‪ f‬اﺳﺖ و از اﯾﻦ رو )‪ O(n‬ﯾﮏ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ )‪ Mat(n × n‬اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻋﻼوه‪،‬‬
‫)‪dim O(n) = dim Mat(n × n) − dim Sym(n‬‬
‫)‪n(n + 1) n(n − 1‬‬
‫‪= n2 −‬‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ )‪ O(n‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮری ﮐﻪ ﮔﺮوه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻧﺸﺎن دادن ﻫﻤﻮاری‬
‫اﻋﻤﺎل ﮔﺮوﻫﯽ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ذﯾﻞ اﺳﺖ‪ :‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺿﺮب )‪ O(n) × O(n) −→ O(n‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ‪(A, B) −→ AB‬‬

‫‪٢٢‬‬
‫‪ .۴.١‬ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻨﻬﺎ‬

‫و ﻧﮕﺎﺷﺖ واروﻧﮕﯿﺮی ﺑﺎ )‪ O(n) −→ O(n‬ﺑﺎ ﻇﺎﺑﻄﮥ ‪ A −→ A−1‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬

‫ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎﯾﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ ﻫﻤﻮارﻧﺪ‪) .‬ﺗﻮﺟﻪ‪ :‬در اﯾﻨﺠﺎ ‪ (.A−1 = At‬ﮔﺮوﻫﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻋﻤﺎل‬
‫ﮔﺮوﻫﯽاش ﻫﻤﻮارﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮوه ﻟﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ ﺻﻮرتﻫﺎی دﯾﮕﺮ از ﻣﻄﻠﺐ ﭘﯿﺶ را ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪی ﺑﺮاﯾﻤﺎن ﻣﻔﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺻﻮرت ﻋﻤﻠﯽ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ) ‪ (g1 , · · · , gℓ‬ﺗﻮاﺑﻌﯽ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﻫﻤﻮار ﺑﺮ‬
‫ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ‪ ℓ ≤ k‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﺤﺖ ﭼﻪ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺻﻔﺮﻫﺎی ﻣﺸﺘﺮک آﻧﻬﺎ ﯾﮏ ﺷﯽء ﻫﻨﺪﺳﯽ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ؟ ﻣﺎ اﯾﻦ ﺳﺌﻮال را ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﺑﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫‪g = (g1 , · · · , gℓ ) : X −→ Rℓ‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‪ .‬ﭼﻮن )‪ ،Z = g−1 (0‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ‪ 0‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ‪ g‬ﺑﺎﺷﺪ‪ Z ،‬زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪای از‬
‫‪ X‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮط ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻮدن ﺑﺮای ‪ 0‬را ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻮاﺑﻊ ‪ gi‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﯿﺎن ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭼﻮن ﻫﺮ ‪ gi‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار‬
‫از ‪ X‬ﺑﺘﻮی ‪ R‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺘﻖاش در ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ ‪ x‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﺧﻄﯽ ﭼﻮن ‪ d(gi ) x : T x (X) −→ R‬اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ‪ d(gi ) x‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺧﻄﯽ ﺑﺮ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری )‪ T x (X‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ dg x : T x (X) −→ Rℓ‬وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ ℓ‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺧﻄﯽ ‪ d(g1 ) x , · · · , d(gℓ ) x‬ﺑﺮ‬
‫)‪ T x (X‬ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﺮط را ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﮐﻪ ‪ ℓ‬ﺗﺎﺑﻊ ‪ g1 , · · · , gℓ‬در ‪ x‬ﻣﺴﺘﻘﻠﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺻﯿﻒ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﻗﻀﯿﻪ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎره را ﺑﻪ اﯾﻦ زﺑﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ »ﺗﺮﺟﻤﻪ« ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫ﮔﺰاره‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﻫﻤﻮار ‪ ،g1 , · · · , gℓ‬در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪای ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ ﺻﻔﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ‪X‬‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ Z‬ﺷﺎﻣﻞ ﺻﻔﺮﻫﺎی ﻣﺸﺘﺮک آﻧﻬﺎ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪای ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ﻣﺴﺎوی ‪dim X − ℓ‬‬
‫از ‪ X‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫در اﯾﻨﺠﺎ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ » ﻫﻤﺒﻌﺪ « ﯾﮏ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ دﻟﺨﻮاه ‪ Z‬از ‪ X‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪codimZ = dim X − dim Z‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻔﯿﺪ واﻗﻊ ﺷﻮد‪) .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ‪ Z‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬ﻧﯿﺰ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ (.‬از اﯾﻦ رو‬
‫ﻫﺮ ‪ ℓ‬ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺮ ‪ X‬زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪای ﺑﺎ ﻫﻤﺒﻌﺪ ‪ ℓ‬آﻣﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﺻﻔﺮﻫﺎی ﮔﺮداﯾﻪای از ﺗﻮاﺑﻊ از دﯾﺪ رﯾﺎﺿﯽ ﺟﺬاب و ﻣﻬﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻫﻨﺪﺳﻪ ﺟﺒﺮی‬
‫ﮐﻼﺳﯿﮏ‪ ،‬در اﺳﺎس‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی آﻣﺎده ﺷﺪه ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪاﯾﻬﺎ در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫آﯾﺎ ﻋﮑﺲ ﮔﺰارۀ ﭘﯿﺶ ﻧﯿﺰ درﺳﺖ اﺳﺖ؟ ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬آﯾﺎ ﻫﺮ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ Z‬از ‪ X‬ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻮاﺑﻌﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫»آﻣﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ«؟ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ ﭘﺎﺳﺦ اﯾﻦ ﺳﺌﻮال ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ )ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٢٠‬از ﺑﺨﺶ ‪ ٣‬از ﻓﺼﻞ ‪ .(٢‬اﻣﺎ‬
‫دو ﻋﮑﺲ ﺟﺰﯾﯽ ﻣﻔﯿﺪ از آﻧﺮا ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﯿﺎورﯾﻢ‪:‬‬

‫اﮔﺮ ‪ y‬ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﻮار ‪ f : X −→ Y‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرهای‬ ‫ﻋﮑﺲ ﺟﺰﯾﯽ ‪.١‬‬
‫)‪ f −1 (y‬را ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﯽﺗﻮان آﻣﺎده ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬درﺳﺖ ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ‪ h‬از ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ‪ W‬از ‪ y‬ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽای از ﻣﺒﺪاء در ‪ Rℓ‬اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ .h(y) = 0‬ﺣﺎل ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﻢ ‪ g = h ◦ f‬و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ 0‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺮای ‪ g‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ‪ ،g1 , · · · , gℓ‬را ﮐﺎری ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٢٣‬‬
‫‪ .۴.١‬ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻨﻬﺎ‬

‫ﻋﮑﺲ ﺟﺰﯾﯽ ‪ .٢‬ﻫﺮ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪای از ‪ X‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻮاﺑﻌﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ آﻣﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ Z‬ﯾﮏ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﺒﻌﺪ ‪ ℓ‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ‪ z‬ﻧﻘﻄﻪای از ‪ .Z‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ادﻋﺎ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ ℓ‬ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺴﺘﻘﻞ ‪ g1 , · · · , gℓ‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه ﺑﺮ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﺎز ‪ W‬از ‪ z‬در ‪ X‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫‪ Z ∩ W‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺻﻔﺮ ﺷﺪنﻫﺎی ﻣﺸﺘﺮک ‪ gi‬ﻫﺎ اﺳﺖ‪) .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺎ ﻋﮑﺲ ﮔﺰاره در ﻣﻮرد زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪Z ∩ W‬‬
‫در ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ W‬ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ (.‬اﯾﻦ ﻋﮑﺲ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً از ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮی ﻗﻀﯿﻪ اﯾﻤﺮﺷﻦ در ﻣﻮرد اﯾﻤﺮﺷﻦ ‪Z −→ W‬‬
‫‪2‬‬ ‫ﻣﻨﺘﺞ ﻣﯽﮔﺮدد؛ در واﻗﻊ‪ ،‬اﯾﻦ دﻗﯿﻘﺎً ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٢‬از ﺑﺨﺶ ﭘﯿﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ وﯾﮋه‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ ‪ Z‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ دﻟﺨﻮاه‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻮﺿﻌﯽ‬
‫ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺴﺘﻘﻞ در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪).‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮاﺳﺮی ﻣﯽﺗﻮان آﻣﺎده ﮐﺮد‪ ،‬درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪاً ﺧﻮاﻫﯿﻢ‬
‫دﯾﺪ ﭼﺮا‪(.‬‬

‫ﮔﺰاره‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ Z‬ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرۀ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ‪ y ∈ Y‬ﺗﺤﺖ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ‪ f : X −→ Y‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﻫﺴﺘﻪ )‪ d f x : T x (X) −→ T y (Y‬در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ دﻟﺨﻮاه ‪ x ∈ Z‬درﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎس )‪ T x (Z‬ﺑﺮ ‪Z‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﭼﻮن ‪ f‬ﺑﺮ ‪ Z‬ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ d f x ،‬ﺑﺮ )‪ T x (Z‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ )‪ d f x : T x (X) −→ T y (Y‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﻌﺪ ﻫﺴﺘﮥ ‪ d f x‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ‬

‫‪dim T x (X) − dim T y (Y) = dim X − dim Y = dim Z.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ )‪ T x (Z‬زﯾﺮ ﻓﻀﺎﯾﯽ از ﻫﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪش ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ﻫﺴﺘﻪ ﯾﮑﯽ اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ )‪ T x (Z‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ‬
‫ﻫﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‬
‫‪ .١‬اﮔﺮ ‪ f : X −→ Y‬ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ و ‪ U‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎزی از ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ )‪ f (U‬در ‪ Y‬ﺑﺎز‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪) .٢‬اﻟﻒ( در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ‪ X‬ﻓﺸﺮده و ‪ Y‬ﻫﻤﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪f : X −→ Y‬‬
‫ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ب( ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ از ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده ﺑﺮوی ﯾﮏ ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ .٣‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﻢ ) ‪ t −→ (t, t2 , t3‬ﺧﻂ ﺣﻘﯿﻘﯽ ‪ R1‬را ﺑﺘﻮی ﻓﻀﺎی ‪ R3‬ﻣﯽﻧﺸﺎﻧﺪ‪ .‬دو ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎرۀ ﺧﻢ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮاﺳﺮی ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آﯾﺎ ﺗﻮاﺑﻊ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﮐﻞ ‪ R3‬ﻣﺴﺘﻘﻠﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﺎز از ﻧﮕﺎرۀ ﺧﻢ؟‬

‫‪٢۴‬‬
‫‪ .۴.١‬ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻨﻬﺎ‬

‫‪ .۴‬ﺗﻌﻤﯿﻢ ذﯾﻞ از ﻋﮑﺲ ﺟﺰﯾﯽ ‪ ٢‬را ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ Z ⊂ X ⊂ Y‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ‪.z ∈ Z‬‬
‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺴﺘﻘﻞ ‪ g1 , · · · , gℓ‬ﺑﺮ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ‪ W‬از ‪ z‬در ‪ Y‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ‬

‫‪Z ∩ W = {y ∈ W : g1 (y) = 0, · · · , gℓ (y) = 0},‬‬

‫‪X ∩ W = {y ∈ W : g1 (y) = 0, · · · , gm (y) = 0},‬‬

‫ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ ‪ ℓ − m‬ﻫﻤﺒﻌﺪ ‪ Z‬در ‪ X‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .۵‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ 0‬ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f : R3 −→ R2‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ‬

‫‪f (x, y, z) = x2 + y2 − z2‬‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ b, a‬ﻫﺮ دو ﻣﺜﺒﺖ و ﯾﺎ ﻫﺮ√دو ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه )‪f −1 (b), f −1 (a‬‬
‫دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﻨﺪ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺿﺮب اﺳﮑﺎﻟﺮ ﺗﻮﺳﻂ ‪ b/a‬ﺑﺮ ‪ R3‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ [.‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﺗﺮﺳﯿﻤﯽ ﺣﺎدﺛﻪای ﮐﻪ در ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی )‪ f −1 (c‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ‪ c‬از ﻧﻘﻄﮥ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .۶‬ﮐﻠﯿﺘﺮ‪ ،‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ p‬ﯾﮏ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪای ﻫﻤﮕﻦ دﻟﺨﻮاه ‪ −k‬ﻣﺘﻐﯿﺮه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﮕﻨﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫)‪ .p(tx1 , · · · , txk ) = tm p(x1 , · · · , xk‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﻘﺎط ‪ x‬ﺑﻄﻮری ﮐﻪ ‪،p(x) = a‬‬
‫زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪای ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ‪ k − 1‬از ‪ Rk‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ‪ .a , 0‬ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﺣﺎﺻﻠﻪ‬
‫ﺑﺎ ‪ 0 < a‬ﻫﻤﮕﯽ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر آﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ‪ a < 0‬اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻢ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﻨﺪ‪.‬‬
‫]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬از اﺗﺤﺎد اوﻟﺮ در ﻣﻮرد ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪاﯾﻬﺎی ﻫﻤﮕﻦ‬

‫∑‬
‫‪k‬‬
‫‪∂p‬‬
‫‪xi‬‬ ‫‪= m.p‬‬
‫‪i=1‬‬
‫‪∂xi‬‬

‫در اﺛﺒﺎت اﯾﻨﮑﻪ ‪ 0‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻘﺪار ﺑﺤﺮاﻧﯽ ‪ p‬اﺳﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﮑﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪) .٧‬ﻗﻀﯿﻪ رﺟﺒﻨﺪی ﺻﻔﺤﻪﻫﺎ( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ y‬ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f : X −→ Y‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ X‬ﻓﺸﺮده‬
‫ﺑﻮده و ‪ Y‬ﯾﮏ ﺑﻌﺪی اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ )‪ f −1 (y‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ } ‪ {x1 , · · · , xn‬اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽﻫﺎی ﺑﺎز ‪ Vi‬از ‪ xi‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ )‪ f −1 (U‬اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺠﺰای ‪ . . . ،V1‬و‬
‫‪ Vn‬اﺳﺖ و ‪ f‬ﻫﺮ ‪ Vi‬را ﺑﻪ ﻃﻮر دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف ﺑﺮوی ‪ U‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽﻫﺎی ﻣﺠﺰای‬
‫‪ Wi‬از ‪ xi‬را ﭼﻨﺎن ﺟﺪا ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪f (X − Ui‬‬
‫ﻓﺸﺮده ﺑﻮده و ‪ y‬را ﺷﺎﻣﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ ١٣.١ [.‬را ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .٨‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ p(z) = zm + a1 zm−1 + · · · + am‬ﯾﮏ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪای ﺑﺎ ﺿﺮاﯾﺐ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫)‪ z −→ p(z‬ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ آن از ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪ C‬ﺑﺘﻮی ﺧﻮدش را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺰ در ﺗﻌﺪادی ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ از ﻧﻘﺎط ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .٩‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﺮوه ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ )‪ O(n‬ﻓﺸﺮده اﺳﺖ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ] ‪ A = [ai j‬ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎزاء ﻫﺮ ‪ i‬ای ‪[.Σ j a2i j = 1‬‬

‫‪٢۵‬‬
‫‪ .۴.١‬ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻨﻬﺎ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١٣.١‬ﻗﻀﯿﮥ رﺟﺒﻨﺪی ﺻﻔﺤﺎت‬

‫‪ .١٠‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎس ﺑﻪ )‪ O(n‬در ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﻤﺎﻧﯽ ‪ ،I‬ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری ﻣﺎﺗﺮﯾﺴﻬﺎی ﭘﺎد ﻣﺘﻘﺎرن‬
‫‪ n × n‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎﺗﺮﯾﺴﻬﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ A‬ﺻﺎدق در ﺷﺮط ‪.At = −A‬‬
‫‪) .١١‬اﻟﻒ( ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎی ‪ n×n‬ﺑﺎ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ‪ +1‬ﮔﺮوﻫﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ آﻧﺮا ﺑﺎ ﻧﻤﺎد )‪ SL(n‬ﻧﻤﺎﯾﺶ‬
‫ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ )‪ SL(n‬زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ )‪ Mat(n × n‬اﺳﺖ و ﻟﺬا ﮔﺮوه ﻟﯽ اﺳﺖ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪:‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ 0‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻘﺪار ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﺗﺎﺑﻊ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ‪ det : Mat(n × n) −→ R‬اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ‪ ،det(A) , 0‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ‪ det‬ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ }‪ {tA : t > 0‬ﺗﺤﺪﯾﺪ ﻣﯽﮔﺮدد ﯾﮏ‬
‫ﻏﻮﻃﻪ وری اﺳﺖ‪ .‬ﯾﺎدداﺷﺖ‪ :‬اﯾﻦ در اﺻﻞ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎﺻﯽ از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵‬اﺳﺖ‪[.‬‬
‫)ب( ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎس ﺑﻪ )‪ S L(n‬در ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﻤﺎﻧﯽ از ﮐﻠﯿﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎی ﺑﺎ اﺛﺮ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺑﺎ ﺻﻔﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .١٢‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﻠﯿﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎی ‪ 2 × 2‬ﺑﺎ رﺗﺒﮥ ‪ ١‬زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪای ﺳﻪﺑﻌﺪی از × ‪R4 = Mat(2‬‬
‫)‪ 2‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻊ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎی ‪ 2 × 2‬ی‬
‫ﻧﺎﺻﻔﺮ }‪ Mat(2 × 2) − {0‬ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ‪[.‬‬
‫‪ .١٣‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎی ‪ m × n‬ﺑﺎ رﺗﺒﮥ ‪ r‬زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﺒﻌﺪ )‪ (m − r)(n − r‬از ‪Rmn‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺑﺮای ﺳﺎدﮔﯽ‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺴﻬﺎی ‪ m × n‬ﻣﺜﻞ ‪ A‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬

‫)‪( r n − r‬‬
‫=‪A‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪B C‬‬
‫‪m−r‬‬ ‫‪D E‬‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در آن ‪−r × r‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ B‬ﻧﺎﺗﮑﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺤﻮﯾﻞ ﮐﺮدن آن ﺑﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻧﺎﺗﮑﯿﻦ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪I −B−1C‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪I‬‬

‫ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ رﺗﺒﮥ ‪A‬ﻣﺴﺎوی ‪ r‬اﺳﺖ ﮐﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪[.E − DB−1C = 0‬‬

‫‪٢۶‬‬
‫‪ .۵.١‬ﺗﺮاﮔﺮدی‬

‫ﺗﺮاﮔﺮدی‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪۵.١‬‬

‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺟﻮابﻫﺎی ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﭼﻮن ‪ ، f (x) = y‬ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ‪ y‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫‪ f : X −→ Y‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای ﻫﻤﻮار ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬اﮐﻨﻮن‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﻘﺎﻃﯽ در ‪ X‬ﮐﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺗﺎﺑﻌﯽ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﻪ ﻟﺰوﻣﺎً ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻘﺪاری ﺛﺎﺑﺖ ﭼﻮن ‪ ،y‬ﺑﻠﮑﻪ در ﺷﺮط ﻫﻤﻮاری دﻟﺨﻮاﻫﯽ ﺻﺪق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ‪ Z‬زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ از ‪ Y‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺟﻮابﻫﺎی راﺑﻄﮥ ‪ f (x) ∈ Z‬را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺟﻮاب‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرۀ )‪ ، f −1 (Z‬ﯾﮏ ﺷﯽء ﻫﻨﺪﺳﯽ رام‬
‫ﺷﺪﻧﯽ اﺳﺖ؟ اﯾﻦ ﺳﺌﻮال ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧﺎﺻﯿﺖ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠﯽ ﺟﺪﯾﺪی‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﻌﻤﯿﻤﯽ از ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻮدن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬رﻫﻨﻤﻮن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺰرﮔﯽ از ﮐﺘﺎب را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮد دارد‪.‬‬
‫اﯾﻨﮑﻪ )‪ f −1 (Z‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ اﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﻣﻮﺿﻌﯽ اﺳﺖ! ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ‬
‫ﻧﻘﻄﮥ )‪ x ∈ f −1 (Z‬دارای ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ‪ U‬در ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﻮرﯾﮑﻪ ‪ f −1 (Z) ∩ U‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺟﺎزه ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ راﺑﻄﻪ ‪ f (x) ∈ Z‬را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺎدهﺗﺮی ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﮐﻪ در آن‬
‫‪ Z‬ﺗﮏ ﻧﻘﻄﻪای ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻨﻤﺎﯾﯿﻢ‪ .‬ﭼﻮن اﮔﺮ )‪ ،y = f (x‬آﻧﮕﺎه ‪ Z‬را در ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ Y‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺻﻔﺮ ﮔﺮداﯾﻪای از ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺴﺘﻘﻞ ‪ . . . ،g1‬و ‪ gℓ‬ﻣﯽﺷﻮد ﻧﻮﺷﺖ‪ ℓ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻫﻤﺒﻌﺪ ‪ Z‬در ‪ Y‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ‪ ،x‬ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرۀ )‪ f −1 (Z‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺻﻔﺮ ﺗﻮاﺑﻊ ‪ . . . ،g1 ◦ f‬و ‪ g1 ◦ f‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪g‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺮ ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ ) ‪ (g1 , · · · , gℓ‬ﮐﻪ ﺣﻮل ‪ y‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺎﺷﺪ)ﺷﮑﻞ ‪ .(١۴.١‬ﺣﺎل اﯾﻨﮑﻪ ﮐﻠﯿﻪ اﺣﮑﺎم‬
‫ﭘﯿﺶﺗﺮ را در ﻣﻮرد ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ g ◦ f : W −→ Rℓ‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺒﺮﯾﻢ؛ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ‪ 0‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ‪g ◦ f‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﻮدن )‪ (g ◦ f )−1 (0‬ﺗﻀﻤﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١۴.١‬اﺛﺒﺎت ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﻮدن )‪f −1 (Z‬‬

‫ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ g‬ﺧﯿﻠﯽ دﻟﺨﻮاه ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺮط اﯾﻨﮑﻪ ‪ 0‬ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ‪ g◦ f‬ﺑﺎﺷﺪ را ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻨﻬﺎ ‪f‬‬
‫و ‪ Z‬ﻣﯽﺷﻮد ﻣﺠﺪداً ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ .‬ﭼﻮن ‪ .d(g ◦ f ) x = dgy ◦d f x‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ ‪d(g ◦ f ) x : T x (X) −→ Rℓ‬‬
‫وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ dgy‬ﻧﮕﺎرۀ ‪ d f x‬را ﺑﺮوی ‪ Rℓ‬ﺑﻨﮕﺎرد‪ .‬اﻣﺎ ‪ dgy : T y (Y) −→ Rℓ‬ﯾﮏ‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ﭘﻮﺷﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺴﺘﻪاش زﯾﺮ ﻓﻀﺎی )‪ T y (Z‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ‪ dgy‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﻓﻀﺎ از )‪ T y (Y‬را‬
‫در ﺻﻮرﺗﯽ دﻗﯿﻘﺎً ﺑﺮوی ‪ Rℓ‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد ﮐﻪ آن زﯾﺮ ﻓﻀﺎ و )‪ T y (Z‬روی ﻫﻢ ﮐﻞ )‪ T y (Y‬را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ‪ g ◦ f‬وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ در ﻧﻘﻄﮥ )‪ x ∈ f −1 (z‬ﯾﮏ ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫)‪Im(d f x ) + T y (Z) = T y (Y‬‬

‫‪٢٧‬‬
‫‪ .۵.١‬ﺗﺮاﮔﺮدی‬

‫در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪی ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ اﯾﻦ ﺳﺌﻮال ﻣﺒﺎدرت ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﻪ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ Z‬ﺗﺮاﮔﺮد‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ ﮐﻮﺗﻪ ﻧﻮﺷﺖ ‪ f ⋔ Z‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﺴﺎوی ﺑﺎﻻ در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ‪ x‬از ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرۀ ‪Z‬‬
‫درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ‪ f : X −→ Y‬ﺑﻪ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ Z‬از ‪ Y‬ﺗﺮاﮔﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرۀ‬
‫)‪ f −1 (Z‬زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪای از ‪ X‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻀﺎﻓﺎً اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺒﻌﺪ )‪ f −1 (Z‬در ‪ X‬ﺑﺎ ﻫﻤﺒﻌﺪ ‪ Z‬در ‪ Y‬ﻣﺴﺎوی اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ادﻋﺎﯾﯽ در ﻣﻮرد ﻫﻤﺒﻌﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ دارﯾﻢ ﮐﻪ )‪ f −1 (Z‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ‬
‫ﺻﻔﺮﻫﺎی ‪ ℓ‬ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺴﺘﻘﻞ ‪ . . . ،g1 ◦ f‬و ‪ gℓ ◦ f‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﻤﺒﻌﺪ )‪ f −1 (Z‬در ‪ X‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ℓ‬اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﮐﻪ در اﺑﺘﺪا ﻫﻤﺒﻌﺪ ‪ Z‬در ‪ Y‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ‪ Z‬درﺳﺖ از ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎﺳﺶ زﯾﺮ ﻓﻀﺎی ﺻﻔﺮ )‪ T y (Y‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ f‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﻪ ‪ Y‬ﺗﺮاﮔﺮد اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎزاء ﻫﻤﮥ )‪ x ∈ f −1 (y‬ﻫﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ )‪،d f x [T x (X)] = T y (Y‬‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﻮد ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ y‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ‪ f‬اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺗﺮاﮔﺮدی ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻮدن را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺧﺎص در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎﻟﯽ ﺧﯿﻠﯽ ﺳﺎده از ﺗﺮاﮔﺮدی‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f : R1 −→ R2‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ )‪ f (t) = (0, t‬را در‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬و ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ‪ Z‬ﻣﺤﻮر ‪ x‬ﻫﺎ در ‪ R2‬ﺑﺎﺷﺪ )ﺷﮑﻞ ‪ .(١۵.١‬اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫‪ g : R1 −→ R2‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ) ‪ g(t) = (t, t2‬ﺑﻪ ‪ Z‬ﺗﺮاﮔﺮد ﻧﯿﺴﺖ )ﺷﮑﻞ ‪.(١۶.١‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ f (t) = (0, t) :١۵.١‬ﺑﺎ ‪−x‬ﻣﺤﻮر ﺗﺮاﮔﺮد اﺳﺖ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ f (t) = (0, t2 ) :١۶.١‬ﺑﺎ ‪−x‬ﻣﺤﻮر ﺗﺮاﮔﺮد ﻧﯿﺴﺖ‬

‫‪٢٨‬‬
‫‪ .۵.١‬ﺗﺮاﮔﺮدی‬

‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ و از ﻧﻈﺮ ﺗﺼﻮر ﺳﺎدهﺗﺮﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص ﺗﺮاﮔﺮدی‪ ،‬ﺗﺮاﮔﺮدی ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺷﻤﻮل ‪ i‬ﯾﮏ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ‬
‫‪ X‬از ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ Y‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪای دﯾﮕﺮ ‪ Z‬از ‪ Y‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎی ﮔﻔﺘﻦ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻘﻄﻪای ‪ x ∈ X‬ﺑﻪ‬
‫ﭘﯿﺸﻨﮕﺎر )‪ f −1 (Z‬ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ ،‬ﺧﯿﻠﯽ ﺳﺎده ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ‪ x‬ﺑﻪ ﻣﻘﻄﻊ ‪ X ∩ Z‬ﻣﺘﻌﻠﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬در اﯾﻦ‬
‫وﺿﻌﯿﺖ ﻣﺸﺘﻖ )‪ di x : T x (X) −→ T x (Y‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺷﻤﻮﻟﯿﺖ )‪ T x (X‬در )‪ T x (Y‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ وﻗﺘﯽ‬
‫و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ ‪ i ⋔ Z‬ﮐﻪ ﺑﺎزاء ﻫﺮ ‪،x ∈ X ∩ Z‬‬

‫‪T x (X) + T x (Z) = T x (Y).‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﺴﺎوی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ X‬و ‪ Z‬ﻣﺘﻘﺎرن اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ آن ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ‪ X‬و ‪ Z‬ﺗﺮاﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﯿﻢ ‪ .X ⋔ Z‬ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺻﻮرت ذﯾﻞ ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪:‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ .‬ﻣﻘﻄﻊ دو زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺗﺮاﮔﺮد ‪ ،Y‬زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪای از ‪ Y‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻀﺎﻓﺎً اﯾﻨﮑﻪ‬

‫‪codim(X ∩ Z) = codimX + codimZ.‬‬

‫ﺟﻤﻌﯽ ﺑﻮدن ﻫﻢﺑﻌﺪ )ﮐﻪ از ﻓﺮم ﺣﺴﺎﺑﯽ و ﺑﺪﯾﻬﯽ ادﻋﺎی ﻫﻢﺑﻌﺪی ﻗﻀﯿﻪ ﭘﯿﺶ ﻣﻨﺘﺞ ﺷﺪه اﺳﺖ( از ﻫﻤﻪ‬
‫ﺟﻬﺖ ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮد ﻧﻘﻄﻪای ‪ x‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ‪ ،X ∩ Z‬زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ )‪ k = codim(X‬ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫از ‪ Y‬ﺑﺮش ﻣﯽﺧﻮرد و زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ Z‬ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ )‪ ℓ = codim(Z‬ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ X ∩ Z‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻣﻮﺿﻌﯽ دﻗﯿﻘﺎً ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺻﻔﺮﻫﺎی ﮔﺮداﯾﻪ ﻣﺸﺘﺮک از ‪ k + ℓ‬ﺗﺎﺑﻊ؛ ﮐﻪ اﺳﺘﻘﻼل اﯾﻦ ‪ ℓ + k‬ﺗﻮاﺑﻊ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻮأم دﻗﯿﻘﺎً ﺷﺮط ﺗﺮاﮔﺮدی اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﯾﺎدآوری ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﺮاﮔﺮدی ‪ X‬و ‪ Z‬ﺑﻪ ﻓﻀﺎی ﭘﯿﺮاﻣﻮن ‪Y‬‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬دو ﻣﺤﻮر ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺮاﮔﺮد در ‪ R2‬ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎﯾﯽ از ‪ R3‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﺧﯿﺮ‪ .‬در ﮐﻞ‪ ،‬اﮔﺮ اﺑﻌﺎد ‪ X‬و ‪ Z‬روی ﻫﻢ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻌﺪ ‪ Y‬ﻧﺸﻮد‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺮاﮔﺮد ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را‬
‫اﺻﻼ‪ ‬ﻗﻄﻊ ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ ‬اﮔﺮ ‪ X‬و ‪ Y‬دو ﺧﻢ در ‪ R3‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ X ⋔ Y‬اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ‪X ∩ Y‬‬
‫ﺧﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺸﺎﻫﺪۀ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﺑﻪ ﺷﮑﻞﻫﺎی ‪ ١٧.١‬ﺗﺎ ‪ ١٩.١‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻣﻘﻄﻊ را ﺑﺮای‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺴﻨﺠﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮاﮔﺮدی در ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻓﺼﻮل آﺗﯽ ﻧﻘﺸﯽ اﺳﺎﺳﯽ دارد‪ ،‬و ﻟﺬا ﺣﻘﯿﻘﺘﺎً ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ زﻣﺎﻧﯽ را ﺑﻪ‬
‫ﺑﺴﻂ ﺷﻬﻮد ﺧﻮد در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﻣﻌﻄﻮف ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﮐﺎر ﺗﺮﺳﯿﻢ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺟﯿﻦ از اﺷﮑﺎل ﻣﻘﺎﻃﻊ‬
‫ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ در ‪ 2‬ﯾﺎ ‪ 3‬ﺑﻌﺪی اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن در ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺎﻃﻊ ﺗﺮاﮔﺮد ﺧﯿﻠﯽ ﭘﯿﺶ ﭘﺎ اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ‬
‫ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻄﻤﺌﻦ و روﺷﻦ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﻮاﻫﯿﺪ دﯾﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻏﯿﺮ ﺗﺮاﮔﺮد ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻏﺮﯾﺐ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ ‪ -‬و در اﯾﻦ ﺣﺎﻻت ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ دﻗﯿﻘﺎً ﻣﺸﺨﺺ ﺑﮑﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا از ﺗﺮاﮔﺮدی ﺗﺨﻠﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﮐﺎر را ﺑﺎ ﯾﮏ ﺳﺮی از اﻧﻮاع ﻣﺜﺎﻟﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺟﺰﯾﯽ ﺷﺮوع ﮐﺮدﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‬

‫‪٢٩‬‬
‫‪ .۵.١‬ﺗﺮاﮔﺮدی‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١٧.١‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از ﺗﺮاﮔﺮدی‬

‫‪) .١‬اﻟﻒ( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ A : Rk −→ Rn‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﺧﻄﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ V‬زﯾﺮ ﻓﻀﺎﯾﯽ ﺑﺮداری از ‪.Rn‬‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ آﯾﺎ ‪ A ⋔ V‬دﻗﯿﻘﺎً ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪.A(Rk ) + V = Rn‬‬
‫)ب( اﮔﺮ ‪ W, V‬دو زﯾﺮ ﻓﻀﺎی ﺧﻄﯽ ‪ Rn‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ V ⋔ W‬درﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ = ‪V +W‬‬
‫‪ Rn‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .٢‬ﮐﺪام ﺟﻔﺖ از ﻓﻀﺎﻫﺎی ﺧﻄﯽ ذﯾﻞ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺮاﮔﺮد ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؟‬
‫)اﻟﻒ( ‪−xy‬ﺻﻔﺤﻪ و ‪ z‬ﻣﺤﻮر در ‪.R3‬‬
‫)ب( ‪−xy‬ﺻﻔﺤﻪ و ﺻﻔﺤﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ })‪ {(3, 2, 0), (0, 4, −1‬در ‪.R3‬‬
‫)ج( ﺻﻔﺤﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ })‪ {(1, 0, 0), (2, 1, 0‬و ‪ y‬ﻣﺤﻮر در ‪.R3‬‬
‫)د( }‪ {0} × Rℓ , Rk × {0‬در ‪) Rn‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ‪.(n, ℓ, k‬‬
‫)ﻫ( }‪ Rℓ × {0}, Rk × {0‬در ‪) Rn‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ‪.(n, ℓ, k‬‬
‫)و( }‪ V × {0‬و ﻗﻄﺮ در ‪.V × V‬‬
‫)ز( ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎی ﻣﺘﻘﺎرن )‪ (At = A‬و ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎی ﭘﺎد ﻣﺘﻘﺎرن )‪ (At = −A‬در )‪.Mat(n‬‬

‫‪ .٣‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ V2 ،V1‬و ‪ V3‬زﯾﺮ ﻓﻀﺎﻫﺎﯾﯽ ﺧﻄﯽ از ‪ Rn‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽﺷﻮد ﮔﻔﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ دارای »ﻣﻘﻄﻊ‬
‫ﻧﺮﻣﺎل« اﻧﺪ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﺮ وﻗﺖ ‪ i , j‬و ‪ i , k‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ) ‪ .Vi ⋔ (V j ∩ Vk‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ ﻣﺴﯿﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫‪codim(V1 ∩ V2 ∩ V3 ) = codimV1 + codimV2 + codimV3‬‬

‫‪٣٠‬‬
‫‪ .۵.١‬ﺗﺮاﮔﺮدی‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١٨.١‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از ﺗﺮاﮔﺮدی در ﻓﻀﺎی ‪R3‬‬

‫‪ .۴‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ X‬و ‪ Z‬دو زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺗﺮاﮔﺮد در ‪ Y‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ ،y ∈ X ∩ Z‬آﻧﮕﺎه = )‪T y (X ∩ Z‬‬
‫)‪) .T y (X) ∩ T y (Z‬ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎس ﺑﻪ ﻣﻘﻄﻊ‪ ،‬ﻣﻘﻄﻊ ﻓﻀﺎﻫﺎی ﻣﻤﺎس اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪ .۵‬ﮐﻠﯽﺗﺮ‪ ،‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f : X −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﺗﺮاﮔﺮد ﺑﻪ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ Z‬در ‪ Y‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت = ‪W‬‬
‫)‪ f −1 (Z‬زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪای از ‪ X‬اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ )‪ T x (W‬ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرۀ )‪ T f (x) (Z‬ﺗﺤﺖ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ‬
‫)‪ d f x : T x (X) −→ T f (x) (Y‬اﺳﺖ‪») .‬ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎس ﺑﻪ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرۀ ‪ ،Z‬ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرۀ ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎس ‪Z‬‬
‫اﺳﺖ‪) («.‬ﭼﺮا اﯾﻦ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۴‬را ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد؟(‬

‫‪ .۶‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ X‬و ‪ Z‬در ‪ Y‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺮاﮔﺮد ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ X ∩ Z‬ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﯾﮏ‬
‫ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟ اﮔﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪ ،‬آﯾﺎ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻫﻨﻮز ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻫﻤﺒﻌﺪش ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻫﻤﺒﻌﺪ ‪ X‬ﺑﻌﻼوۀ‬
‫ﻫﻤﺒﻌﺪ ‪ Y‬ﺷﻮد؟ )اﯾﻦ ﮐﺎر ﺷﺪﻧﯽ اﺳﺖ؟( ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺷﮑﻞ ﻫﻤﺮاه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪٣١‬‬
‫‪ .۶.١‬ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ و ﭘﺎﯾﺪاری‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١٩.١‬ﻧﻤﻮﻧﻪای از ﺗﺮاﮔﺮدی دو روﯾﻪ در ﻓﻀﺎ‬

‫‪f‬‬ ‫‪g‬‬
‫‪ .٧‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ X −→ Y −→ Z‬دﻧﺒﺎﻟﻪای از ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﻫﻤﻮار ﻣﯿﺎن ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ Y‬ﺑﺎ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ W‬از‬
‫‪ Z‬ﺗﺮاﮔﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ )‪ f ⋔ g−1 (W‬ﮐﻪ ‪.g ◦ f ⋔ W‬‬

‫‪ .٨‬ﺑﺎزاء ﮐﺪام ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ a‬ﻫﺬﻟﻮﻟﯽﮔﻮن ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه ﺑﺎ ‪ x2 + y2 − z2 = 1‬ﮐﺮۀ ‪ x2 + y2 + z2 = a‬را ﺑﻪ‬

‫ﻃﻮر ﺗﺮاﮔﺮد ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ؟ ﺑﺮای ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ ‪ a‬ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد؟‬

‫‪ .٩‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ V‬ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری‪ ،‬و ∆ ﻗﻄﺮ ‪ V × V‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ دﻟﺨﻮاه ‪ A : V −→ V‬را در ﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻮدارش }‪ W = {(v, Av) : v ∈ V‬را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ∆ ⋔ ‪ W‬اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ‬
‫اﮔﺮ ‪ +1‬ﻣﻘﺪار وﯾﮋۀ ‪ A‬ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .١٠‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﺑﺎ ﻧﻘﻄﮥ ﺛﺎﺑﺖ ‪ x‬ﺑﺎﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ . f (x) = x ،‬اﮔﺮ ‪ +1‬ﻣﻘﺪار وﯾﮋۀ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻣﺸﺘﻖ‬
‫)‪ d f x : T x (X) → T x (X‬ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ x‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﯿﻔﺸﯿﺘﺰ ‪ f‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﻟﯿﻔﺸﯿﺘﺰ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﮥ ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺘﺶ ﻟﯿﻔﺸﯿﺘﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫اﮔﺮ ‪ X‬ﻓﺸﺮده و ‪ f‬ﻟﯿﻔﺸﯿﺘﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ f‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﺪادی ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﻧﻘﻄﮥ ﺛﺎﺑﺖ دارد‪.‬‬

‫‪ .١١‬ﻗﻀﯿﻪای از آﻧﺎﻟﯿﺰ اذﻋﺎن ﻣﯽدارد ﮐﻪ ﻫﺮ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺴﺘﻪ از ‪ Rk‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺻﻔﺮﻫﺎی ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻫﻤﻮار ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫‪ f : Rk → R‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ C‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺴﺘﻪ و دﻟﺨﻮاه‬
‫]‬
‫از ‪ Rk‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬از ‪ Rk+1‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ .X ∩ Rk = C‬در اﯾﻨﺠﺎ ‪ Rk‬را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪای از ‪ Rk+1‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺷﻤﻮل آن ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ‬
‫[‬
‫)‪ (a1 , · · · , ak ) 7→ (a1 , · · · , ak , 0‬اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﻏﺮﯾﺐ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻏﯿﺮ ﺗﺮاﮔﺮد ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮﺟﻮد ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ و ﭘﺎﯾﺪاری‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪۶.١‬‬

‫ﺑﺴﯿﺎری از ﺧﻮاص ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻄﺮﯾﻘﯽ ﻫﻤﻮار ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﯽﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﺷﻬﻮدی‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ‪ f1 : X → Y‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ ﯾﺎﻓﺘﮥ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f0 : X → Y‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﺎه آﻧﻬﺎ را ﺗﻮﺳﻂ‬

‫‪٣٢‬‬
‫‪ .۶.١‬ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ و ﭘﺎﯾﺪاری‬

‫ﺧﺎﻧﻮادهای از ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﻫﻤﻮار ‪ ft : X → Y‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻫﻤﻮار ﺑﺘﻮان ﺑﻬﻢ ﺑﺪل ﻧﻤﻮد‪) .‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ٢٠.١‬ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ (.‬ﺻﻮرت دﻗﯿﻖ ﻓﺮﻣﻮﻟﻪ ﺷﺪۀ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی اﺳﺖ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ I‬ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺮ‬
‫ﺑﺎزۀ واﺣﺪ ]‪ [0, 1‬در ‪ R‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ‪ f0‬و ‪ f1‬ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ f0 ∼ f1‬ﺧﻼﺻﻪوار ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪،‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ‪ F : X × I −→ Y‬ﭼﻨﺎن ﯾﺎﻓﺖ ﮔﺮدد ﮐﻪ )‪ F(x, 1) = f1 (x), f (x, 0) = f0 (x‬ﺑﻪ ‪،F‬‬
‫ﯾﮏ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ﺑﯿﻦ ‪ f1 , f0‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬راﺑﻄﮥ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ﺑﻮد ﯾﮏ راﺑﻄﮥ ﻫﻢارزی ﺑﺮ ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﻫﻤﻮار از‬
‫‪ X‬ﺑﻪ ‪ Y‬اﺳﺖ )ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ(‪ ،‬و ردۀ ﻫﻢارزیای ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﺑﻪ آن ﺗﻌﻠﻖ دارد را ردۀ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ‬
‫آن ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮای اراﺋﻪ ﺧﺎﻧﻮادهای از ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﻫﻤﻮار ﮐﻪ ‪ f1 , f0‬را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﻮار ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ دﻗﯿﻘﺎً ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ ‪ ft : X → Y‬ﮐﻪ )‪. ft (x) = F(x, t‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٢٠.١‬ﻣﺜﺎﻟﯽ از ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮادۀ ﻫﻤﻮﺗﻮپ از ﺗﻮاﺑﻊ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٢١.١‬ﻋﺒﻮر ﻣﻨﺤﻨﯽ از ﻧﻘﻄﻪ‪ ،‬ﭘﺎﯾﺪار ﻧﯿﺴﺖ‬

‫در دﻧﯿﺎی ﺣﻘﯿﻘﯽ درک ﻣﺸﺎﻫﺪات و اﻧﺪارهﮔﯿﺮیﻫﺎی ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ‪ ،‬ﻫﯿﭻ راﺑﻄﮥ ﺗﺎﺑﻌﯽ ﯾﺎ ﮐﻤﯿﺖ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪای‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ .‬از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ آن ﺧﻮاﺻﯽ از ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎ از دﯾﺪ ﻓﯿﺰﯾﮏ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﯽاﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫وﻗﺘﯽ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﮐﻤﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﺑﻪ ﻗﻮت ﺧﻮد ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاﺻﯽ را ﺧﺎﺻﯿﺖﻫﺎی ﭘﺎﯾﺪار‬
‫ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﻢ‪ ،‬و ﮔﺮداﯾﻪای از ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎ ﮐﻪ دارای ﯾﮏ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﭘﺎﯾﺪار ﺑﺨﺼﻮص ﻫﺴﺘﻨﺪ را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ردۀ ﭘﺎﯾﺪار‬
‫از ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎ ارﺟﺎع ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ وﯾﮋه‪ ،‬ﯾﮏ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﭘﺎﯾﺪار اﺳﺖ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﺮ وﻗﺖ ‪f0 : X −→ Y‬‬
‫واﺟﺪ ﺧﺎﺻﯿﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ ft : X −→ Y‬ﯾﮏ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ‪ ، f0‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎزاء ﯾﮏ ‪ ε > 0‬ای‪ ،‬ﻫﺮ ‪ ft‬ی ﺑﺎ ‪t < ε‬‬
‫ﻧﯿﺰ واﺟﺪ آن ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺧﻢﻫﺎی در ﺻﻔﺤﻪ‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﻫﻤﻮار از ‪ R‬ﺑﻪ ‪ R‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﮐﻪ ﺧﻤﯽ از ﻣﺒﺪأ ﺑﮕﺬرد ﯾﮏ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﭘﺎﯾﺪار ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﺗﮑﺎن ﮐﻮﭼﮑﯽ در اﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺧﻢ از ‪ 0‬ﻧﮕﺬرد‪) .‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ٢١.١‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ(‪ .‬ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻗﻄﻊ ﮐﺮدن ﻣﺤﻮر ‪ x‬ﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﺧﻢ‬

‫‪٣٣‬‬
‫‪ .۶.١‬ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ و ﭘﺎﯾﺪاری‬

‫ﻧﯿﺰ ﭘﺎﯾﺪار ﻧﯿﺴﺖ )ﺷﮑﻞ ‪ .(٢٢.١‬اﻣﺎ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻗﻄﻊ ﮐﺮدن ﻣﺤﻮر ‪ x‬ﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺮاﮔﺮد ﺧﺎﺻﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﭘﺎﯾﺪار‪،‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ اﯾﻦ اﻣﺮ را ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ )ﺷﮑﻞ ‪ .(٢٣.١‬اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻠﯿﺖ دارد‪ .‬ﺷﺮط ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫اﺷﺘﺮاک داﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﭘﺎﯾﺪار ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ﻟﺬا در دﻧﯿﺎی ﻓﯿﺰﯾﮏ ﺑﯽﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮاﮔﺮدی‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﮐﻪ در‬
‫اﺑﺘﺪا ﮐﻼ‪ ‬ﻏﯿﺮ ﺷﻬﻮدی ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ آن ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﺶ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٢٢.١‬ﺑﺮﺧﻮرد ﻏﯿﺮ ﺗﺮاﮔﺮد ﭘﺎﯾﺪار ﻧﯿﺴﺖ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٢٣.١‬ﺑﺮﺧﻮرد ﺗﺮاﮔﺮد ﭘﺎﯾﺪار ﻧﯿﺴﺖ‬

‫ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺧﻮاص دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠﯽ ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ‪ X −→ Y‬ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ‪ X‬ﻓﺸﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎﯾﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ﭘﺎﯾﺪاری ردهﻫﺎی زﯾﺮ از ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﻫﻤﻮار از ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده ‪ X‬ﺑﺘﻮی ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ دﯾﮕﺮ ‪ Y‬ردهﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﭘﺎﯾﺪارﻧﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ( دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢﻫﺎی ﻣﻮﺿﻌﯽ‪.‬‬

‫ب( اﯾﻤﺮﺷﻨﻬﺎ‪.‬‬

‫ج( ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻨﻬﺎ‪.‬‬

‫د( ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﺗﺮاﮔﺮد ﺑﻪ ﯾﮏ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ‪.Z ⊂ Y‬‬

‫ه( ﻧﺸﺎﻧﻨﺪهﻫﺎ‪.‬‬

‫و( دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻤﻬﺎ‪.‬‬

‫ﻣﻔﻬﻮم ﭘﺎﯾﺪاری ﺑﺼﯿﺮﺗﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﺮاﮔﺮدی را ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺟﺮا دو ﺧﻢ در ‪R3‬‬

‫‪٣۴‬‬
‫‪ .۶.١‬ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ و ﭘﺎﯾﺪاری‬

‫ﻫﯿﭽﻮﻗﺖ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺮاﮔﺮد ﻗﻄﻊ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ اﺻﻼ‪ ‬ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ؟ ﭘﺎﺳﺦ ﺻﻮری ﺑﻪ آن اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن ‪ ،1 + 1 < 3‬وﻟﯽ دﻟﯿﻞ ﻫﻨﺪﺳﯽﺗﺮی ﻫﻢ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ ﮐﻮﭼﮑﯽ در ﯾﮑﯽ از‬
‫ﺧﻢﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﮐﻼ‪ ‬ﺟﺪا از ﻫﻢ ﮐﺮد؛ ﻣﻘﻄﻊ آﻧﻬﺎ ﭘﺎﯾﺪار ﻧﯿﺴﺖ )ﺷﮑﻞ ‪ .(٢۴.١‬ﻫﻤﯿﻦ اﺻﻞ‪،‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٢۴.١‬ﺑﺮﺧﻮرد دو ﻣﻨﺤﻨﯽ در ‪ R3‬ﻫﯿﭽﮕﺎه ﺗﺮاﮔﺮد ﻧﯿﺴﺖ‬

‫ﯾﮏ دﻟﯿﻞ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺮای ﻫﻤﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮیﻫﺎی ﺑﻌﺪی و ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﺮاﮔﺮدی را ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫‪ ،dim X + dim Z < dim Y‬و ‪ f : X −→ Y‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ Z‬را ﻫﺪف ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬آن وﻗﺖ ‪ f‬را ﻣﯽﺗﻮان ﭼﻨﺎن ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﺷﮑﻞ داد ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد از ‪ Z‬دوری ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﯿﭻ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f‬ای ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ‪ Z‬را ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﺎﯾﺪار ﻗﻄﻊ‬
‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻏﯿﺮ ﺗﺮاﮔﺮد‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺑﻌﺪ از دﯾﺪ ﺣﺴﺎﺑﯽ رد ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ ،‬را از ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻤﻮدارﻫﺎی در ﺷﮑﻞ ‪ ٢۵.١‬ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٢۵.١‬ﭘﺎﯾﺪاری ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎی ﺗﺮاﮔﺮد و ﻋﺪم ﭘﺎﯾﺪاری ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎی ﻏﯿﺮ ﺗﺮاﮔﺮد‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﭘﺎﯾﺪاری ﭼﻬﺎر ردۀ اول ﺑﻪ ﯾﮏ ﻃﺮﯾﻖ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢﻫﺎی ﻣﻮﺿﻌﯽ دﻗﯿﻘﺎً اﯾﻤﺮﺷﻦﻫﺎی‬

‫‪٣۵‬‬
‫‪ .۶.١‬ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ و ﭘﺎﯾﺪاری‬

‫در ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص ‪ dim X = dim Y‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از ﺣﺎﻟﺖ )ب( آﻏﺎز ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ ft‬ﯾﮏ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ‬
‫ﺑﺮای اﯾﻤﺮﺷﻦ ‪ f0‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﯾﮏ ‪ 0 < ε‬ﭼﻨﺎن ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺪﻫﯿﻢ ﮐﻪ ‪ d( ft ) x‬ﺑﺎزاء ﺟﻤﯿﻊ ﻧﻘﺎط )‪ (x, t‬در‬
‫‪ X × (0, ε) ⊂ X × I‬ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺸﺮدﮔﯽ ‪ X‬اﯾﺠﺎب ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﺎز از }‪ X × {0‬در‬
‫‪ X × I‬اﮔﺮ ‪ 0 < ε‬ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ]∈ ‪ X × [0,‬ای را درﺑﺮ دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﯿﺎز دارﯾﻢ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ )◦ ‪ (x0 ,‬دارای ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ‪ U‬در ‪ X × I‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮرﯾﮑﻪ ‪ (d ft ) x‬ﺑﺮای ‪(t, x) ∈ U‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن اﯾﻦ ادﻋﺎ ﻣﻮﺿﻌﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ‪ X‬ﺗﮑﮥ ﺑﺎزی از ‪Rk‬‬
‫و ‪ Y‬ﺗﮑﻪ ﺑﺎزی از ‪ Rℓ‬اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﻮدن ‪ d( f0 ) x‬اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪∂( f0 )i‬‬
‫‪ ،‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ k × k‬ﺑﺎ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ﻧﺎﺻﻔﺮ را در ﺑﺮ دارد‪ .‬اﻣﺎ ﻫﺮ ﻣﺸﺘﻖ‬ ‫‪ ℓ × k‬ژاﮐﻮﺑﯽ آن ) ‪(x0‬‬
‫‪∂x j‬‬
‫‪∂( ft )i‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺑﺮ ‪ X × I‬ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﺗﺎﺑﻊ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ﻧﯿﺰ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای‬ ‫ﺟﺰﯾﯽ )‪(x‬‬
‫‪∂x j‬‬
‫ﮐﻠﯿﻪ ﻧﻘﺎط )‪ (x, t‬در ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از )‪ ،(x0 , 0‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ادﻋﺎ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻫﻤﺎن ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﺟﺰﯾﯽ ‪k × k‬‬
‫ﻧﺎﻣﻨﻔﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺛﺒﺎت در ﻣﻮرد ردۀ )ج( ﺟﺪاً ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮرد )د( ﯾﺎدآور ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﺮاﮔﺮدی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ Z‬را ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﯾﮏ ﺷﺮط ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺮد‪ ،‬و ﻟﺬا اﺛﺒﺎت )د( ﻫﻢ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد )ﻫ(‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﺗﻨﻬﺎ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﯾﻦ دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ اﮔﺮ ‪ f0‬ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪ ft ،‬ﻫﻢ ﺑﺮای ‪ t‬ﻫﺎی ﺑﻪ‬
‫ﻗﺪر ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺛﺒﺎت ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١٠‬ﺑﺨﺶ ‪ ٣‬ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﭼﻮن‬
‫‪ G : X × I −→ Y × I‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ )‪ G(x, t) = ( ft (x), t‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﮔﺮ )ﻫ( ﻏﻠﻂ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫دﻧﺒﺎﻟﻪای } ‪ {ti‬ﻫﻤﮕﺮا ﺑﻪ ◦ و ﻧﻘﺎط ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ‪ ،xi , y j ∈ X‬ﭼﻨﺎن ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ) ‪.G(xi , ti ) = G(y j , ti‬‬
‫ﭼﻮن ‪ X‬ﻓﺸﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب زﯾﺮ دﻧﺒﺎﻟﻪﻫﺎﯾﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ دو دﻧﺒﺎﻟﮥ } ‪ {yi }, {xi‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻪ‬
‫‪ y0 , x0‬ﻫﻤﮕﺮاﯾﻨﺪ ﺑﺮﺳﯿﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬

‫)◦ ‪G(x0 , ◦) = limG(xi , i) = lim(yi , i) = G(y0 ,‬‬

‫اﻣﺎ ) ‪ G(x0 , ◦) = f0 (x0‬و ) ‪ ،G(y0 , ◦) = f0 (y0‬ﭘﺲ اﮔﺮ ‪ f0‬ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ‪ x0‬ﻫﻤﺎن ‪y0‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮐﻨﻮن‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻮﺿﻌﯽ در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﮐﺎر ﺑﮑﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ )◦ ‪ dG(x0 ,‬دﻗﯿﻘﺎً‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪a1‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪d( f0 ) x0‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪a j ‬‬
‫‪‬‬
‫◦‬ ‫···‬ ‫‪◦ 1‬‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﺪاد ‪ a j‬ﻣﻬﻢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ‪ d( f0 ) x0‬ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺴﺶ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ‪ k‬ﺳﻄﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ )◦ ‪ dG(x0 ,‬دارای ‪ k + 1‬ﺳﻄﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ )◦ ‪ dG(x0 ,‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﯾﮏ‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻨﮑﻪ ‪ G‬ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﺣﻮل )◦ ‪ (x0 ,‬اﺳﺖ و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺮ ﯾﮏ‬
‫ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از )◦ ‪ (x0 ,‬ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮای ‪ i‬ﻫﺎی ﺑﺰرگ‪ (yi , ti ), (xi , ti ) ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺗﻌﻠﻖ‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﻮد ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫ﺑﺎﻻﺧﺮه‪) ،‬و( را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٨‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺤﻮل ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪٣۶‬‬
‫‪ .۶.١‬ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ و ﭘﺎﯾﺪاری‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‬
‫‪ .١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f1 : X −→ Y‬و ‪ f0‬ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ‪F̃ : X × I −→ Y‬‬
‫ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺎزاء ﻫﻤﻪ ]‪ t ∈ [0, 1/4‬ﻫﺎ ‪ F̃(x, t) = f0‬و ﺑﺎزاء ﻫﻤﮥ ]‪ t ∈ [3/4, 1‬ﻫﺎ‬
‫]‬
‫)‪ .F̃(x, t) = f1 (x‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻫﻤﻮار ‪ ρ : R −→ R‬ﭼﻨﺎن ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ‪ ρ(t) = 0‬اﮔﺮ ‪t ≤ 1/4‬‬
‫و ‪ p(t) = 1‬اﮔﺮ ‪ .t ≥ 3/4‬ﺣﺎل ‪ F‬را ﯾﮏ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ دﻟﺨﻮاه ﺑﯿﻦ ‪ f0‬و ‪ f1‬ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و ﻗﺮار ﺑﺪﻫﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫[‬
‫))‪.F̃(x, t) = F(x, ρ(t‬‬
‫]‬
‫‪ .٢‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ﯾﮏ راﺑﻄﮥ ﻫﻢارزی اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ ‪ f ∼ g‬و ‪ ،g ∼ h‬آﻧﻮﻗﺖ ‪ . f ∼ h‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪:‬‬
‫[‬
‫ﺑﺮای اﺗﺼﺎل ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١‬ﻧﯿﺎز دارﯾﺪ‪ .‬ﭼﺮا؟‬

‫‪ .٣‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻫﻢﺑﻨﺪ ‪ X‬ﻫﻢﺑﻨﺪ ﻗﻮﺳﯽ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺎزاء ﻫﺮ دو ﻧﻘﻄﮥ دﻟﺨﻮاه ‪ ،x0 , x1 ∈ X‬ﺧﻤﯽ‬
‫]‬
‫ﻫﻤﻮار ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ f : I −→ X‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ ‪ f (1) = x1‬و ‪ f (0) = x0‬وﺟﻮد دارد‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪٢‬‬
‫ﺑﺮای ﻧﺸﺎن دادن اﯾﻨﮑﻪ راﺑﻄﮥ » ‪ x0‬و ‪ x1‬ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻤﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﻪﻫﻢ وﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ« راﺑﻄﻪای ﻫﻢارزی‬
‫[‬
‫ﺑﺮ ‪ X‬اﺳﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ردهﻫﺎی ﻫﻢارزی آن ﺑﺎزﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .۴‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ اﻧﻘﺒﺎضﭘﺬﯾﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽاش ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺛﺎﺑﺘﯽ‪،‬‬
‫}‪ ،X −→ {x‬ﮐﻪ ‪ x‬ﻧﻘﻄﻪای از ‪ X‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ X‬اﻧﻘﺒﺎضﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻫﻤﮥ ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی از ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ دﻟﺨﻮاه ‪ Y‬ﺑﺘﻮی ‪ X‬ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﻨﺪ‪) .‬و ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ‪(.‬‬

‫‪ .۵‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ Rk‬اﻧﻘﺒﺎضﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .۶‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﻫﻢﺑﻨﺪ ﺳﺎده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻢﺑﻨﺪ ﺑﻮده و ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ از داﯾﺮۀ ‪ S1‬ﺑﺘﻮی ‪ X‬ﺑﺎ ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﮥ ﻓﻀﺎﻫﺎی اﻧﻘﺒﺎضﭘﺬﯾﺮ ﻫﻢﺑﻨﺪ ﺳﺎدهاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺧﻮد را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻋﮑﺲ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪).‬ﺑﻌﺪ اﺑﺰار ﺑﯿﺸﺘﺮی ﮐﻪ اﺛﺒﺎت ﻏﻠﻂ ﺑﻮدن ﻋﮑﺲ اﯾﻦ ﺣﮑﻢ را‬
‫ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻣﯿﺴﺮ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪(.‬‬

‫‪ .٧‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ k‬ﻓﺮد ﺑﺎﺷﺪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻣﺘﻘﺎﻃﺮ از ‪ Sk‬ﺑﺘﻮی ‪ Sk‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ‪ ،x 7→ −x‬ﺑﺎ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫]‬
‫ﻫﻤﺎﻧﯽ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ اﺳﺖ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺑﺎ ‪ k = 1‬ﺷﺮوع ﮐﻨﯿﺪ و از ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ‬
‫(‬ ‫)‬
‫[‬ ‫‪cos πt − sin πt‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪sin πt cos πt‬‬

‫‪ .٨‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻤﻬﺎ‪ ،‬ردهای ﭘﺎﯾﺪار از ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﻫﻤﻮار از ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده ﺑﺘﻮی ﯾﮏ‬
‫]‬
‫زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ دﻟﺨﻮاه ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ )و( ﻗﻀﯿﻪ ﭘﺎﯾﺪاری را اﺛﺒﺎت ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺑﻪ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻢﺑﻨﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ از اﯾﻨﮑﻪ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢﻫﺎی ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز را ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی‬
‫[‬
‫ﺑﺎز ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ را ﺑﻪ ﺑﺨﺶ )ﻫ( ﻗﻀﯿﻪ ﭘﺎﯾﺪاری ﺑﺪل ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .٩‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﭘﺎﯾﺪاری در ﻣﻮرد داﻣﻨﻪﻫﺎی ﻏﯿﺮ ﻓﺸﺮده ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺜﺎل ﻧﻘﻀﯽ‬
‫ﻣﯽآورﯾﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﺎﯾﺮ آﻧﻬﺎ را ﮐﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ راه ﺑﻪ ﮐﺠﺎ ﻣﯽرود ﺧﻮد ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ρ : R −→ R‬‬
‫ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ‪ ρ(s) = 1‬ﺑﺮای ‪ ،|s| < 1‬و ‪ ρ(s) = 0‬ﺑﺮای |‪ ft : R −→ R .2 < |s‬را ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ‬
‫)‪ ft (x) = xρ(tx‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺜﺎل ﻧﻘﻀﯽ ﺑﺮای ﻫﻤﮥ ﺷﺶ ﺑﺨﺶ ﻗﻀﯿﻪ‬
‫اﺳﺖ‪] .‬ﺑﺮای ﺑﺨﺶ )د( از }◦{ = ‪ Z‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪٣٧‬‬
‫‪ .٧.١‬ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد و ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻮرس‬

‫‪ .١٠‬ﯾﮏ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ ﯾﮏ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ Z‬در ‪ Y‬ﯾﮏ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ﻫﻤﻮار ‪ it : Z −→ Y‬اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ t0‬ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫ﺷﻤﻮل ‪ Z −→ Y‬اﺳﺖ و ﻫﺮ ‪ it‬ای ﯾﮏ ﻧﺸﺎﻧﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ )‪ Zt = it (Z‬ﯾﮏ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ ﻫﻤﻮار‬
‫زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪای از ‪ Y‬ﺑﺎ ‪ Z0 = Z‬اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ Z‬ﻓﺸﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻫﺮ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ‪ it‬از‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺷﻤﻮﻟﺶ ﺑﺮای ‪ t‬ﻫﺎی ﮐﻮﭼﮏ ﯾﮏ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﺎل ﻧﻘﻀﯽ ﺑﺮای ﺣﺎﻟﺖ ﻏﯿﺮ ﻓﺸﺮدﮔﯽ‬
‫اراﺋﻪ ﮐﻨﯿﺪ )ﺑﻪ ﺟﺰ ﺣﺎﻟﺖ ‪ dim X = dim Y‬ﮐﻪ ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ(‪.‬‬

‫‪ .١١‬ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ از ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﯽ از ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ f : X −→ Y‬ﯾﮏ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده از ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﻫﻤﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ‪ s‬و ﺑﺮ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ S‬در ﯾﮏ زﯾﺮ‬
‫ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ } ‪ { f s‬ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﻤﻮار از ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ F : X × S −→ Y‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ )‪ ،F(x, s) = f s (x‬ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻗﻀﯿﻪ‬
‫ﭘﺎﯾﺪاری‪ ،‬ﺑﯽدرﻧﮓ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ :‬اﮔﺮ ‪ f0‬ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ردهﻫﺎی ﻟﯿﺴﺖ ﺷﺪه ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه ‪ ε > 0‬ای ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ |s0 − s| < ε‬آﻧﮕﺎه ‪ f s‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن رده ﻣﺘﻌﻠﻖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد و ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻮرس‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪٧.١‬‬

‫ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرۀ ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ از ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ‪ f : X −→ Y‬زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺧﻮﺑﯽ از ‪ X‬اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﺳﺎده‬
‫ﻣﺎ را ﺑﺮ آن داﺷﺖ ﺗﺎ ﺗﻌﻤﯿﻤﯽ از ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻮدن )ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﺗﺮاﮔﺮدی( ﺑﯿﺎورﯾﻢ ﮐﻪ اﻧﺘﻈﺎر دارﯾﻢ ﮐﻠﯿﺪی ﺑﺮای‬
‫ﭘﺮدهﺑﺮداری از ﺑﻌﻀﯽ از رﻣﻮز ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺮط ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻮدن ﺑﺮ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ f‬ﺷﺮﻃﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻗﻮی‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺷﺮط ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻮدن آﻧﭽﻨﺎن ﻗﻮی ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آﻧﺠﺎﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺸﻮد ﻗﻀﯿﻪ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎره را ﺑﮑﺎر ﺑﺮد ﺣﻘﯿﻘﺘﺎً‬
‫ﺑﻨﺪرت ﭘﯿﺶ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﻼ‪ ‬درﺳﺖ ﻋﮑﺲ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ دوﻣﯿﻦ ﻗﻀﯿﮥ ﻋﻤﯿﻖ ﻣﺎ ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺣﺴﺎب دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ و اﻧﺘﮕﺮال ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺻﺤﻪ ﻣﯽﮔﺬارد‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﮥ ﺳﺎرد‪ .‬اﮔﺮ ‪ f : X −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار دﻟﺨﻮاﻫﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در ‪ Y‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ‪ f‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺣﮑﻢ ﺑﺎﻻ ﻗﺪری ﻣﺒﻬﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ وﻟﯽ اﯾﻦ اﻣﺮ اﺻﻼح ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اوﻻ‪ ،‬روﺷﻦ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‬
‫ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ دﻟﺨﻮاه ‪ A‬در ‪ Rℓ‬در ﺻﻮرﺗﯽ دارای اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻌﺪادی ﺷﻤﺎرا از‬
‫ﺣﺠﻢﻫﺎی ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ ﺷﮑﻞ ﺑﺎ ﺣﺠﻢ ﮐﻞ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺘﻮان ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﯾﮏ ﺣﺠﻢ ﻣﺴﺘﻄﯿﻠﯽ‬
‫در ‪ Rℓ‬دﻗﯿﻘﺎً ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺣﺎﺻﻠﻀﺮﺑﯽ دﮐﺎرﺗﯽ از ‪ ℓ‬ﺑﺎزه در ‪ ،Rℓ‬و ﺣﺠﻢاش ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب‬
‫ﻃﻮلﻫﺎی ‪ ℓ‬ﺑﺎزۀ ﻣﺬﮐﻮر‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ A‬در ﺻﻮرﺗﯽ دارای اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎزاء ﻫﺮ ‪ ،0 < ε‬ﮔﺮداﯾﻪای ﺷﻤﺎرا‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ } · · · ‪ {S 1 , S 2 ,‬از ﺣﺠﻢﻫﺎی ﻣﺴﺘﻄﯿﻠﯽ در ‪ Rℓ‬ﭼﻨﺎن ﯾﺎﻓﺖ ﮔﺮدد ﮐﻪ ‪ A‬ﻣﺸﻤﻮل در اﺗﺤﺎد ‪ S i‬ﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫∑‬
‫∞‬
‫‪.‬‬ ‫‪Vol(S i ) < ε‬‬
‫‪i=1‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ ﺑﻮدن ﺗﻮﺳﻂ ﭘﯿﻤﺎﯾﺸﻬﺎی ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ‬
‫دﻟﺨﻮاه ‪ C ⊂ Y‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎزاء ﻫﺮ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ‪ φ‬از ‪ ،Y‬ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرۀ )‪φ−1 (C‬‬
‫در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺰوﻣﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺘﺎً ﺷﺮط ﺑﺮای ﻫﺮ ﭘﯿﻤﺎﯾﺸﯽ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا‬

‫‪٣٨‬‬
‫‪ .٧.١‬ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد و ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻮرس‬

‫ﻣﺸﮑﻞ ﻧﯿﺴﺖ ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﯿﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ A ⊂ Rℓ‬دارای اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ g : Rℓ −→ Rℓ‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﻮﻗﺖ )‪ g(A‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪) .‬اﺛﺒﺎت در ﺿﻤﯿﻤﮥ اﻟﻒ اﺳﺖ‪ (.‬ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻨﮑﻪ‪ C ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ‬
‫اﺳﺖ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ آﻧﺮا ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮداﯾﻪای از ﭘﯿﻤﺎﯾﺸﻬﺎی ﻣﻮﺿﻌﯽ ‪ φα‬ﺻﺎدق در اﯾﻦ ﺷﺮط ﮐﻪ »)‪φα−1 (C‬‬
‫ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ α‬ای ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ«‪ ،‬ﺑﺘﻮان ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫ادﻋﺎی ﻣﻮﺟﻮد در ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ »ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ« از ‪ ،Y‬ﻣﻘﺪاری ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺮای ‪ X‬اﺳﺖ ﺑﺪﯾﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آن ﻧﻘﺎﻃﯽ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﻨﻈﻢ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻀﯿﮥ ﺳﺎرد را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎزﻧﻮﯾﺴﯽ ﮐﺮد‪:‬‬

‫ﻗﻀﯿﮥ ﺳﺎرد‪) .‬ﺑﺎ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺑﯿﺎن( ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ﺑﯿﻦ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ ﻧﻈﯿﺮ ‪f : X −→ Y‬‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﺣﮑﻢ آن ﻣﺰهای ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻗﻀﯿﻪ در آن ﺑﮑﺎر ﻣﯽرود‪ ،‬ﺑﻪ ﺿﻤﯿﻤﮥ اﻟﻒ ﻣﻮﮐﻮل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در‬ ‫‪Rℓ‬‬ ‫ﭼﻨﺪان ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﯿﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﻫﯿﭻ ﺣﺠﻢ ﻣﺴﺘﻄﯿﻠﯽ در‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ ﺟﺎ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪) .‬اﺛﺒﺎﺗﯽ از اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را در ﺿﻤﯿﻤﻪ اﻟﻒ ﻣﯽﺗﻮان‬
‫ﯾﺎﻓﺖ‪ (.‬ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮی در ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ ،Y‬ﻫﯿﭻ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز ﻏﯿﺮ ﺧﺎﻟﯽای را ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﮥ ذﯾﻞ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﻨﻈﻢ ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ f : X −→ Y‬در ‪ Y‬ﭼﮕﺎل اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪.‬‬
‫‪ fi : Xi −→ Y‬ﺗﻌﺪادی ﺷﻤﺎرا از ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﻫﻤﻮار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻧﻘﺎﻃﯽ از ‪ Y‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻢزﻣﺎن ﻣﻘﺎدﯾﺮ‬
‫ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺮای ﻫﻤﮥ ‪ fi‬ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮕﺎﻟﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬دوﻣﯿﻦ ﺣﮑﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﻫﺮ ﮔﺮداﯾﻪ ﺷﻤﺎرا از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ‬
‫} · · · ‪ {C1 ,C2 ,‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای اﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ‪ .‬ﺑﺮای ‪ ε > 0‬ﻣﻔﺮوض‪ ،‬ﺑﺎزاء ﻫﺮ ‪ i‬ای ﯾﮏ دﻧﺒﺎﻟﻪ از ﺣﺠﻢﻫﺎی‬
‫∑‬
‫∞ ‪.‬‬‫ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ ﺷﮑﻞ } · · · ‪ {S 1 , S 2 ,‬ﮐﻪ ‪ C i‬را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪﭼﻨﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﮐﻪ ‪j=1 Vol(S j ) < ε/2‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪i‬‬
‫∞∑‬
‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﮔﺮداﯾﮥ ﺷﻤﺎرای } ‪ {S j‬اﺟﺘﻤﺎع ‪ ∪iC i‬را ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه و ﺣﺠﻢ ﮐﻞ آن ﮐﻤﺘﺮ از ‪i=1 ε/2 = ε‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪i‬‬

‫‪2‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ‪ Ci‬ﻫﺎ را ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻧﻘﺎط ﺑﺤﺮاﻧﯽ ‪ fi‬ﻫﺎ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬

‫دو ﻣﻄﻠﺐ ﺟﺪﯾﺪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﮐﻪ اﺧﯿﺮاً ﻣﻄﺮح ﮐﺮدﯾﻢ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪f : X −→ Y‬‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ ‪ x ∈ X‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻨﻈﻢ ‪ f‬اﺳﺖ ﮐﻪ )‪ d f x : T x (X) −→ T y (Y‬ﭘﻮﺷﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ‪ f‬در ‪ x‬ﻣﻨﻈﻢ اﺳﺖ‪) .‬ﮐﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دﻗﯿﻘﺎً ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ » ‪ f‬در ‪ x‬ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ«‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ (.‬اﮔﺮ ‪ d f x‬ﭘﻮﺷﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ x ،‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ‪ f‬اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﺮﺳﻮم و ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻧﺪ‪،‬‬
‫وﻟﯽ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﺸﺎﺑﻪ »ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ« و »ﻣﻘﺪار ﺑﺤﺮاﻧﯽ« ﺑﻪ راﺣﺘﯽ اﺷﺘﺒﺎه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﻠﺐ‬
‫را ﺑﺮای ﺧﻮد روﺷﻦ ﮐﻨﯿﺪ! ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﻨﻈﻢ و ﺑﺤﺮاﻧﯽ در ‪ Y‬اﻗﺎﻣﺖ دارﻧﺪ؛ ﻧﻘﺎط ﻣﻨﻈﻢ و ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻣﻘﯿﻢ در ‪ X‬اﻧﺪ‪.‬‬
‫]‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ‪ y :‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ )‪ n ∈ f −1 (y‬ای ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ y .‬در ﺻﻮرﺗﯽ‬
‫[‬
‫ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﺑﺤﺮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﯾﮏ )‪ ،n ∈ f −1 (y‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٣٩‬‬
‫‪ .٧.١‬ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد و ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻮرس‬

‫ﺑﻪ وﯾﮋه‪ ،‬ﯾﺎدآور ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ دﻟﺨﻮاه ‪f : X −→ Y‬‬
‫در ‪ Y‬ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻧﻘﺎط ﺑﺤﺮاﻧﯽ در ‪ X‬ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻪ ﯾﺎد‬
‫داﺷﺘﻦ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺛﺎﺑﺘﯽ از ‪ X‬ﺑﻪ ‪ Y‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ؛ اﮔﺮ ﺑﻌﺪ ‪ ،0 < Y‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﻘﺎط ﺑﺤﺮاﻧﯽ آن‬
‫ﮐﻞ ‪ X‬اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺸﺨﺼﺎً ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺮدی ﻧﻮﻋﯽ از ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد‪ ،‬آﺧﺮﯾﻦ ﻗﺴﻂ ﻣﺎ از ﺗﻮﺻﯿﻒ رﻓﺘﺎر ﺑﻬﯿﻨﮥ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎ‪،‬‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪی ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد را درک ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮاﺑﻌﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺮ ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‬
‫‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ . f : X −→ Y‬در ﯾﮏ ‪ x ∈ X‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‪ f ،‬ﯾﺎ ﻣﻨﻈﻢ اﺳﺖ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫‪ .d f x = 0‬اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﮔﺮد ‪ x‬ﭼﻨﺎن ﺑﯿﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ‪ f‬دﻗﯿﻘﺎً ﻋﺒﺎرت‬
‫ﺑﺎﺷﺪ از اوﻟﯿﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﺪاً ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ در ﻣﻮرد رﻓﺘﺎر ﻣﻮﺿﻌﯽ ‪ f‬در ﺣﻮل و ﺣﻮش‬
‫ﻧﻘﺎط ﻣﻨﻈﻢ ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ در ﺣﺪ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ‪ .‬اﻣﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻧﻘﺎط ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﭼﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ؟‬
‫ﻣﻼﺣﻈﺎت ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻏﻠﺐ ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ دارای ﻣﺎﮐﺰﯾﻤﻢ و ﻣﯿﻨﻤﻢ ﻣﻘﺪار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ‬
‫)‪ f (x‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار اﮐﺴﺘﺮﻣﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ روﺷﻨﯽ ‪ f‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺣﻮل و ﺣﻮش ‪ x‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ‪ d f x‬ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺮ داﻣﻨﻪای ﻓﺸﺮده ﺣﺪاﻗﻞ دو ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺤﺮاﻧﯽ دارد )ﻣﮕﺮ‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ‪ X‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪای ﺑﺎﺷﺪ(‪.‬‬
‫ﻻاﻗﻞ ﯾﮏ »ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻓﺮم« ﺑﺮای ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻪ ﮔﺮد ﻧﻘﺎط ﺑﺤﺮاﻧﯽ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ اﺑﺘﺪا در ‪ Rk‬ﮐﺎر ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻓﺮض اﯾﻨﮑﻪ ‪ f‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺤﺮاﻧﯽ در ‪ x‬دارد‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ‬از ﺣﺴﺎب دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ و اﻧﺘﮕﺮال ﺑﯿﺎد دارﯾﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ‬
‫‪ - d f x = 0‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻫﻤﮥ ﻣﺸﺘﻘﺎت ﺟﺰﯾﯽ ‪ . . . ،∂ f /∂x1‬و ‪ ∂ f /∂xk‬در ‪ x‬ﺻﻔﺮاﻧﺪ ‪ -‬آزﻣﻮن ﻧﺴﺒﺘﺎً‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﯽ ﺑﺮای ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدن اﯾﻨﮑﻪ ‪ f‬در ﻧﻘﻄﮥ ‪ x‬ﻣﺎﮐﺰﯾﻤﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯿﻨﻤﻢ اﺳﺖ‪ ،‬و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﻦ‬
‫اﺳﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪ .‬اﯾﻦ آزﻣﻮن ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﺸﺘﻖﻫﺎی دوم ‪ f‬اﺳﺖ‪ ،‬و آﻧﻬﺎ ﺗﻮأﻣﺎً وﻗﺘﯽ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺴﯿﺎن‬
‫از ﻣﺸﺘﻖﻫﺎی ﺟﺰﯾﯽ ﻣﺮﺗﺒﮥ دوم‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪∂2 f‬‬
‫=‪H‬‬
‫‪∂xi ∂x j‬‬

‫را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و اﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ در ‪ x‬ﻧﺎﺗﮑﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻃﻼع ﻣﺸﺨﺼﯽ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻫﺴﯿﺎن در ﻧﻘﻄﮥ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ‪ x‬ﻧﺎﺗﮑﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺷﻮد ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ‪ x‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪۀ ‪ f‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺎط ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪه ﺣﺪاﻗﻞ از ﯾﮏ ﺣﯿﺚ ﭘﺮ اﻫﻤﯿﺖاﻧﺪ‪ :‬از ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻘﺎط ﺑﺤﺮاﻧﯽ ‪ f‬ﻣﺠﺰاﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای‬
‫ﻣﻼﺣﻈﮥ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ g : Rk −→ Rk‬ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل ) ‪ g = (∂ f /∂x1 , · · · , ∂ f /∂xk‬را در ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ ‪ d f x = 0‬ﮐﻪ ‪ .g(x) = 0‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﻣﺸﺘﻖ ‪ d g x‬در ﻧﻤﺎﯾﺶ‬
‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺴﯽ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ ،‬ﭼﯿﺰی ﺟﺰ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺴﯿﺎن ‪ f‬در ‪ x‬ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ‪ x‬ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫‪ g(x) = 0‬ﺑﻠﮑﻪ ‪ g‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ x‬را ﺑﻪ ﻃﻮر دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺑﺮوی ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ◦ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ g‬در ﻫﯿﭻ ﻧﻘﻄﮥ دﯾﮕﺮی در اﯾﻦ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ f‬ﻫﯿﭻ ﻧﻘﻄﮥ ﺑﺤﺮاﻧﯽ‬
‫دﯾﮕﺮی در آﻧﺠﺎ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫رﻓﺘﺎر ﻣﻮﺿﻌﯽ ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ در ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪه‪ ،‬در ﺣﺪ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻀﯿﻪای ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎم ﻟﻢ ﻣﻮرس ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ »ﺻﻮرت ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ« دﻗﯿﻘﺎً ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﻗﻀﺎﯾﺎی ردهﺑﻨﺪی‬
‫ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﺮای اﯾﻤﺮﺷﻦﻫﺎ و ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦﻫﺎ اﺳﺖ؛ در ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ‪ f‬ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺴﯿﺎن ﻣﺸﺘﻖﻫﺎی دوم در ﻧﻘﻄﮥ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪۴٠‬‬
‫‪ .٧.١‬ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد و ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻮرس‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪∂2 f‬‬
‫= ) ‪(hi j‬‬ ‫)‪∂xi ∂x j (a‬‬ ‫ﻟﻢ ﻣﻮرس‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﮥ ‪ a ∈ Rk‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪۀ ﺗﺎﺑﻊ ‪ f‬ﺑﻮده‪ ،‬و‬
‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺴﯿﺎن ‪ f‬در ‪ x‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ) ‪ (x1 , · · · , xk‬ﺑﻪ‬
‫ﮔﺮد ‪ a‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ‪a‬‬
‫∑‬
‫‪f = f (a) +‬‬ ‫‪hi j xi x j‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻌﯽ در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﺎ ﯾﮏ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪای درﺟﮥ‬
‫دوم ﻫﻢارز اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺿﺮاﯾﺐ آن درآﯾﻪﻫﺎی ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺴﯿﺎن ‪ f‬اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﺿﻮح ﻟﻢ ﻣﻮرس‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺎ آن را ﻧﻪ اﺛﺒﺎت‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﻧﻪ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬از اﯾﻦ ادﻋﺎ ﮐﻪ ﻫﺴﯿﺎن ﺑﺮای ﯾﺎﻓﺘﻦ اﯾﻨﮑﻪ در ﭼﻪ ﺟﺎﻫﺎﯾﯽ ‪ f‬ﻣﺎﮐﺰﯾﻤﻢ ﯾﺎ‬
‫ﻣﯿﻨﻤﻢ ﻣﻘﺪار دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود ﺑﺴﯿﺎر ﻓﺮاﺗﺮ و ﮐﻠﯽﺗﺮ اﺳﺖ‪) .‬ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١١‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪(.‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﯿﻤﺎﯾﺸﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺗﻌﺒﯿﺮ دارد‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ f : X −→ R‬ﯾﮏ‬
‫ﻧﻘﻄﮥ ﺑﺤﺮاﻧﯽ در ‪ x‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ φ‬ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺒﺪاء را ﺑﻪ ‪ x‬ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫‪ ،d( f ◦ φ)0 = d f x ◦ d f φ0 = 0‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ 0‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﺑﺮای ‪ f ◦ φ‬ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬اﻋﻼم ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‬
‫ﮐﻪ در ﺻﻮرﺗﯽ ‪ x‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪه ‪ f‬اﺳﺖ ﮐﻪ ◦ ﺑﺮای ‪ f ◦ φ‬ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺸﮑﻞ ﮐﺎر ﮐﺮدن ﺑﺎ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﻣﻮﺿﻌﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﭘﯿﻤﺎﯾﺸﻬﺎ ﻣﻬﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪،‬‬
‫‪ .ψ = φ−1‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫اﮔﺮ ‪ φ2 , φ1‬دو اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻮﻗﺖ ‪ ، f ◦ φ1 = ( f ◦ φ2 ) ◦ ψ‬ﮐﻪ ‪2 ◦ φ1‬‬
‫ﺑﺸﻮد‪.‬‬

‫ﻟﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ f‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺑﺮ ‪ Rk‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪه در ‪ 0‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ‪ ψ‬ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺑﺎ‬
‫‪ .ψ(◦) = 0‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ f ◦ ψ‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪه در ◦ دارد‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﺑﺎ ﻓﺮم ﺳﺎدۀ ﻗﺎﻋﺪۀ زﻧﺠﯿﺮی در ‪ Rk‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ ، f ′ = f ◦ ψ‬و ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ H‬و ‪H ′‬‬
‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎی ﻫﺴﯿﺎن ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ f‬و ‪ f ′‬در ‪ 0‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ‪ det(H) , 0‬اﯾﺠﺎب ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫ﮐﻪ ‪ .det(H ′ ) , 0‬اﮐﻨﻮن ﻗﺎﻋﺪۀ زﻧﺠﯿﺮی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ‬

‫)‪∂ f ′ (x‬‬ ‫‪∑ ∂f‬‬ ‫‪∂ ψα‬‬

‫= )‪(x‬‬ ‫])‪[ψ(x‬‬ ‫‪(x).‬‬
‫‪∂ xi‬‬ ‫‪α‬‬
‫‪∂ xα‬‬ ‫‪∂ xi‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫‪∂2 f ′‬‬ ‫‪∑ ∑ ∂2 f‬‬ ‫‪∂ ψ α ∂ ψβ‬‬

‫= )◦(‬ ‫)◦(‬ ‫)◦(‬ ‫)◦(‬
‫‪∂xi ∂x j‬‬ ‫‪α‬‬ ‫‪β‬‬
‫‪∂xα ∂xβ‬‬ ‫‪∂ xi‬‬ ‫‪∂ xj‬‬
‫‪∑ ∂f‬‬ ‫‪∂2 ψ α‬‬
‫‪+‬‬ ‫)◦(‬ ‫‪(◦).‬‬
‫‪α‬‬
‫‪∂ xα‬‬ ‫‪∂xi ∂x j‬‬

‫ﭼﻮن ◦ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ‪ f‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺟﻤﻼت در دوﻣﯿﻦ ﻣﺠﻤﻮع در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ در ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺿﺮب ﻣﺎﺗﺮﯾﺴﯽ‪ H ′ = (d ψ0 )t H(d ψ0 ) ،‬ﮐﻪ ‪ t‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ »ﺗﺮاﻧﻬﺎد« اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﭼﻮن‬

‫‪۴١‬‬
‫‪ .٧.١‬ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد و ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻮرس‬

‫‪ ψ‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ اﺳﺖ‪ ،det(d ψ0 ) , 0 ،‬و ) ‪ .det(d ψ0 )t = det(d ψ0‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻗﺎﻋﺪۀ ﺿﺮب‬
‫دﺗﺮﻣﯿﻨﺎنﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ‪ det(H ′ ) , 0‬ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ‪.det(H) , 0‬‬
‫در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪﮔﯽ ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬از ﺟﻬﺖ ﮐﻠﯽ ﭼﻨﺪان ﺟﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻪ ﻫﻢ و ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ ﺑﺮای اﻫﻤﯿﺘﺶ وﺟﻮد دارد‪ .‬اوﻻ‪ ،‬ﻟﻢ ﻣﻮرس رﻓﺘﺎر ﺗﻮاﺑﻊ در ﺣﻮاﻟﯽ ﻧﻘﺎط‬
‫ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪه را ﺑﻪ ﮐﻠﯽ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎی ﺟﺰﺋﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺛﺎﻧﯿﺎً‪ ،‬ﺗﻮاﺑﻌﯽ ﮐﻪ ﻧﻘﺎط ﺑﺤﺮاﻧﯽ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪهاﻧﺪ ‪ -‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻮرس ﻣﺸﻬﻮرﻧﺪ ‪ -‬ﻣﻄﺎﻟﺐ زﯾﺎدی در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی‬
‫ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی زﻣﯿﻨﻪﺷﺎن ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺎدرﯾﻢ ﺗﺎ در دو ﻣﻮرد ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻠﻤﻮس‪ ،‬ﺑﺪون ﻟﻄﺎﻓﺖ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺪاً ﻋﺎﻟﯽ را ﺑﯿﺎن ﮐﻨﯿﻢ )ﺿﻤﯿﻤﮥ ‪ A‬را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻓﺼﻞ ‪ ،٢‬و ﺗﻤﺮﯾﻨﯽ از ﺑﺨﺶ ‪ ۵‬از ﻓﺼﻞ ‪ ٣‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ(‪ .‬وﻟﯽ ﻣﺎرﺳﺘﻮن ﻣﻮرس‪ ١ ،‬در ﮐﺘﺎب ﺧﻮدش ]‪ ، [۴‬ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ ﺷﻬﻮدی از ﺣﺎﻟﺖ دو ﺑﻌﺪی را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺣﺴﻦ‬
‫آورده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮﺟﻊ ﺟﺎﻟﺐ دﯾﮕﺮ ﮐﺘﺎب ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻮرس اﺛﺮ ﺟﺎن ﻣﯿﻠﻨﺮ ]‪ [٣‬اﺳﺖ؛ ﻣﺸﺨﺼﺎً اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را از ﻫﺮ‬
‫ﺟﺎﯾﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺷﺮوع ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺟﺪاً ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻘﺪﻣﮥ ﻏﯿﺮ ﺻﻮری آن در ﺳﻪ ﺻﻔﺤﮥ اول را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪) .‬ﺟﺎن ﻣﯿﻠﻨﺮ ‪ ٢‬اﺛﺒﺎت ﺳﺎدهای از ﻟﻢ ﻣﻮرس را ﻫﻢ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﺳﻮﻣﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﻫﻤﯿﺖ ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪﮔﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ وﺿﻌﯿﺘﯽ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ اﺳﺖ؛ ﻓﺮاواﻧﯽ ﻧﻘﺎط ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﺑﺘﺎﻫﯿﺪه‬
‫ﺟﺪاً ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺳﺎرد ﺑﯿﺎن داﺷﺖ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻋﻤﻼ‪ ‬ﻋﺪۀ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده‬
‫زﯾﺎدی از ﺗﻮاﺑﻊ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮرس ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬در ‪ Rn‬ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ‪ . . . ،x1‬و ‪xn‬‬
‫ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺑﺮ ‪ Rn‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ f‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺑﺮ ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ و ) ‪ a = (a1 , · · · , an‬ﯾﮏ ‪ −n‬ﺗﺎﯾﯽ از‬
‫اﻋﺪاد‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﺟﺪﯾﺪ ‪ fa‬ﺑﺮ ‪ X‬را ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ‬

‫‪fa := f + a1 x1 + · · · + an xn‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺣﮑﻤﯽ ﮐﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ ‪ f : X −→ R‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎزاء ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﺮ ‪ a ∈ Rn‬ای ﺗﺎﺑﻊ ‪ fa‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮرس ﺑﺮ ‪X‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﻞ ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﮐﻠﻤﮥ »ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﺮ« ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ a‬ای ﮐﻪ ﺑﺎزاء آﻧﻬﺎ ادﻋﺎ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺑﺘﺪا اﯾﻦ ﺣﮑﻢ را در ‪ Rk‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻟﻢ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f‬ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﻮاری ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎزی ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ U‬از ‪ Rk‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺑﺎزاء ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﻤﮥ‬
‫‪ −k‬ﺗﺎﯾﯽﻫﺎی ) ‪ a = (a1 , · · · , ak‬در ‪ ،Rk‬ﺗﺎﺑﻊ ‪ fa := f + a1 x1 + · · · + ak xk‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮرس ﺑﺮ ‪U‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ :: Harold Calvin Marston Morse١‬رﯾﺎﺿﯿﺪاﻧﯽ اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎی ‪ ١٨٩٢‬ﺗﺎ ‪ ١٩٧٧‬ﻣﯽزﯾﺴﺘﻪ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در زﻣﯿﻨﻪ ﺣﺴﺎب ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺮاﮔﯿﺮ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺮوف ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬روﺷﻬﺎی او را اﻣﺮوزه ﺑﻨﺎم ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻮرس‬
‫ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ :: John Willard Milnor٢‬رﯾﺎﺿﯿﺪاﻧﯽ اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﻣﺘﻮﻟﺪ ‪ ١٩٣١‬ﮐﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﮐﺎرﻫﺎﯾﺶ در زﻣﯿﻨﻪ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ‪،‬‬
‫‪−K‬ﺗﺌﻮری و دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎی دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠﯽ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۴٢‬‬
‫‪ .٧.١‬ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد و ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻮرس‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬از ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ g : U −→ Rk‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ) ‪ g = (∂ f /∂ x1 , · · · , ∂ f /∂ xk‬ﻣﺠﺪداً اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﻣﺸﺘﻖ ‪ fa‬در ﻧﻘﻄﮥ ‪ p‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪∂ fa‬‬ ‫‪∂ fa‬‬
‫= ‪(d fa ) p‬‬ ‫‪(p), · · · ,‬‬ ‫‪(p) = g(p) + a,‬‬
‫‪∂ x1‬‬ ‫‪∂ xk‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ ‪ p‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ‪ fa‬اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .g(p) = −a‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪،‬‬
‫ﭼﻮن ‪ fa‬و ‪ f‬ﻣﺸﺘﻖﻫﺎی ﺟﺰﯾﯽ دوم ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺴﯿﺎن ‪ f‬در ‪ p‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ (d g) p‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض‬
‫ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ −a‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺮای ‪ g‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ‪ (d g) p ،g(p) = −a‬ﻧﺎﺗﮑﯿﻦ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ‪ fa‬ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد‪ ،‬اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ‪ −a‬ﺑﺎزاء ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً‬
‫ﻫﻤﮥ ‪ a ∈ Rk‬ﻫﺎ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ‪ g‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ x‬ﻧﻘﻄﻪای دﻟﺨﻮاه در ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ . . . ،x1‬و ‪ xn‬ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮ ‪ R‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪n‬‬

‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﺤﺪﯾﺪ ‪ k‬ﺗﺎﯾﯽ از اﯾﻦ ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﻣﺜﻞ ‪ . . . ،xi1‬و ‪ xik‬ﺑﻪ ‪ X‬ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ در‬
‫ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ x‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻤﺮﯾﻦ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ آن را در اﯾﻨﺠﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ . . . ،φ1‬و‬
‫‪ φn‬ﭘﺎﯾﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮای ﺗﺎﺑﻌﯽﻫﺎی ﺧﻄﯽ ﺑﺮ ‪ Rn‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ k‬ﺗﺎﯾﯽ از اﯾﻨﻬﺎ ﻣﺜﻞ ‪ . . . ،φi1‬و‬
‫‪ φik‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ زﯾﺮ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری )‪ T x (X‬ﺗﺤﺪﯾﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄﯽاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺸﺘﻖ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ‬
‫‪ xi : Rn‬درﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﺗﺎﺑﻊ ﺧﻄﯽ ‪ φi : Rn −→ R‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺘﻖ در ‪ x‬ﺗﺤﺪﯾﺪ ‪ xi‬ﺑﻪ ‪ X‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬
‫ﺗﺤﺪﯾﺪ ‪ φi‬ﺑﻪ )‪ .T x (X‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻄﯽ ‪ . . . ،φi1‬و ‪ φik‬ﺑﺮ )‪ T x (X‬ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫‪ (xi1 , · · · , xik ) : X −→ Rk‬ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻣﻮﺿﻌﯽ در ‪ x‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ X‬را ﺑﺎ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎز ‪ Uα‬ﭼﻨﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻫﺮ ‪ Uα‬ای ﯾﮏ ‪ k‬ﺗﺎﯾﯽ‬
‫از ﺗﻮاﺑﻊ ‪ . . . ،x1‬و ‪ xn‬ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دوﻣﯿﻦ اﺻﻞ ﺷﻤﺎراﯾﯽ‪،‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﺪادی ﺷﻤﺎرا از ‪ Uα‬ﻫﺎ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ Uα‬ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎزاء ﻫﺮ ‪ n − k‬ﺗﺎﯾﯽ ) ‪،c = (ck+1 , · · · , cn‬‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ‪ f(◦,c) := f + ck+1 xk+1 + · · · + cn xn‬را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﻟﻢ اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎزاء ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﻤﮥ‬
‫‪ b ∈ Rk‬ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ‬

‫‪f (b, c) := f(◦,c) + b1 x1 + · · · + bk xk‬‬

‫ﺑﺮ ‪ Uα‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮرس ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ S α‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﻘﺎﻃﯽ ‪ a‬در ‪ Rn‬ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ ‪ fa‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﻮرس ﺑﺮ ‪ Uα‬ﻧﯿﺴﺖ )ﺑﺎﺷﺪ(‪ .‬دﻗﯿﻘﺎً ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ »ﺑﺮش اﻓﻘﯽ« }‪ S α ∩ Rk × {c‬ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ‬
‫اﺳﺖ )ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ‪ Rk‬ﺗﺼﻮر ﺷﻮﻧﺪ(‪ .‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ زﯾﺮ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﻔﺮوﺿﯽ از ‪ Rn‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﻤﮥ ﺑﺮشﻫﺎی اﻓﻘﯽ آن دارای اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ در ‪ Rk‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﯾﻦ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻟﺰوﻣﺎً در ‪ Rn‬ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ :‬اﯾﻦ ﺻﻮرﺗﯽ از »ﻗﻀﯿﻪ ﻓﻮﺑﯿﻨﯽ« اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺿﻤﯿﻤﻪ )اﻟﻒ(‬
‫ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض ﺻﺤﺖ آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮﻗﺖ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ ‪ S α‬در ‪ Rn‬ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ وﺿﻮح‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ‪ f‬دارای ﻧﻘﻄﮥ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﺗﺒﺎﻫﯿﺪه ﺑﺮ ‪ X‬اﺳﺖ اﮔﺮ و ﻓﻘﻂ اﮔﺮ در ﯾﮏ ‪ ،Uα‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻧﻘﻄﻪای داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ −n‬ﺗﺎﯾﯽﻫﺎی ‪ a‬ﮐﻪ ﺑﺎزاء آﻧﻬﺎ ‪ fa‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮرس ﺑﺮ ‪ X‬ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ از ‪ S α‬ﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﻤﺎرا از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ دارای اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺎر‬
‫‪2‬‬ ‫را ﺗﻤﺎم ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪۴٣‬‬
‫‪ .٧.١‬ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد و ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻮرس‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‬
‫‪ .١‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ k < ℓ‬آﻧﮕﺎه ‪ Rk‬در ‪ Rℓ‬ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .٢‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ A‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ از ‪ Rk‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ‪ A × Rℓ‬در ‪ Rk+ℓ‬ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ‬
‫اﺳﺖ‪) .‬اﯾﻦ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١‬را ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ؟(‬

‫‪ .٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ Z‬زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪای از ‪ X‬ﺑﺎ ‪ dim Z < dim X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ‪ Z‬در ‪ X‬ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ‬
‫اﺳﺖ )ﺑﺪون اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد!(‬

‫‪ .۴‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﻋﺪاد ﮔﻮﯾﺎ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﮕﺎﻟﻨﺪ‪ ،‬در ‪ R1‬ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫]‬
‫‪ .۵‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻫﻤﻮار ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ f : R −→ R‬ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﺤﺮاﻧﯽاش ﭼﮕﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ اراﺋﻪ ﺑﺪﻫﯿﺪ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪:‬‬
‫اﻋﺪاد ﮔﻮﯾﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ دﻧﺒﺎﻟﻪ · · · ‪ r0 , r1 ,‬ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺮ ]‪ [i, i + 1‬ﺑﺴﺎزﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫[‬
‫در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻧﻘﺎط اﻧﺘﻬﺎﯾﯽاش ﺻﻔﺮ اﺳﺖ و ‪ ri‬ﻣﻘﺪار ﺑﺤﺮاﻧﯽ آن اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ٢۶.١‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد(‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٢۶.١‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪۵‬‬

‫]‬
‫‪ .۶‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﺮه ‪ ،Sk‬اﮔﺮ ‪ ،1 < k‬ﻫﻤﺒﻨﺪ ﺳﺎده اﺳﺖ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬اﮔﺮ ‪ f : S1 −→ Sk‬و ‪،1 < k‬‬
‫[‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ) ‪ p ∈ f (S1‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺣﺎل از ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮔﻨﺠﻨﮕﺎری اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .٧‬ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ‪ ،dim X < dim Y‬اذﻋﺎن ﻣﯽدارد ﮐﻪ ﻧﮕﺎرۀ ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ‪f : X −→ Y‬‬
‫در ‪ Y‬ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ »ﻣﯿﻨﯽ ﺳﺎرد« را ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﺎ ﻓﺮض اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ A‬در ‪Rℓ‬‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ g : Rℓ −→ Rℓ‬ﻫﻤﻮار‪ ،‬آﻧﮕﺎه )‪ g(A‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﺛﺒﺎت ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫]‬
‫راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻣﺴﺎﻟﻪ را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﮕﺎﺷﺖ دﻟﺨﻮاه ‪ f‬از ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎز ‪ U ⊂ Rℓ‬ﺑﺘﻮی ‪ Rℓ‬ﺗﺤﻮﯾﻞ‬
‫[‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ F : U × Rℓ−k −→ Rℓ‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ )‪ F(x, t) = f (x‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ .٨‬رﻓﺘﺎر ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﺗﻮاﺑﻊ زﯾﺮ را در ﻣﺒﺪاء ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬آﯾﺎ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪه اﺳﺖ؟ آﯾﺎ ﻣﺠﺰا اﺳﺖ؟‬
‫آﯾﺎ ﯾﮏ ﻣﺎﮐﺰﯾﻤﻢ ﯾﺎ ﻣﯿﻨﯿﻤﻢ ﻣﻮﺿﻌﯽ اﺳﺖ؟‬

‫)اﻟﻒ( ‪، f (x, y) = x2 + 4y3‬‬

‫)ب( ‪، f (x, y) = x2 − 2xy + y2‬‬
‫)ج( ‪، f (x, y) = x2 + y4‬‬
‫)د( ‪، f (x, y) = x2 + 11xy + y2 /2 + x6‬‬

‫‪۴۴‬‬
‫‪ .٧.١‬ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد و ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻮرس‬

‫)ﻫ( ‪. f (x, y) = 10xy + y2 + 75y3‬‬

‫]‬
‫‪ .٩‬ﻟﻢ ﻣﻮرس را در ‪ R1‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬از اﯾﻦ ﻟﻢ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺣﺴﺎب دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ و اﻧﺘﮕﺮال اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ :‬ﺑﺎزاء ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ ‪ f‬ﺑﺮ ‪ R‬و ﻧﻘﻄﮥ دﻟﺨﻮاه ‪ ،a ∈ R‬ﺗﺎﺑﻌﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ g‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ‬
‫)‪f (x) = f (a) + (x − a) f ′ (a) + (x − a)2 g(x‬‬
‫[‬
‫اﯾﻦ ﺣﮑﻢ را در ﺻﻔﺤﮥ ‪ ١٣٠‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫∑‬
‫= ‪ f‬در ‪ .Rk‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺴﯿﺎن ‪ f‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬ ‫‪ .١٠‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ai j xi x j‬‬
‫) ‪ .H = (ai j‬ﺑﺎ ﺗﺼﻮر ‪ R‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری ﺑﺮدارﻫﺎی ﺳﺘﻮﻧﯽ‪ H ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫‪k‬‬

‫ﺧﻄﯽ ﺑﺎ ﺿﺮب ﮐﺮدن ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ ،Hv = 0‬آﻧﮕﺎه ‪ f‬در ﺗﻤﺎم اﻣﺘﺪاد ﺧﻄﻮط‬
‫ﮔﺬرﻧﺪه از ‪ v‬و ‪ 0‬ﺑﺤﺮاﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺒﺪأ وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻣﺠﺰا اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫‪ H‬ﻧﺎﺗﮑﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .١١‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻟﻢ ﻣﻮرس ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ a‬ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪۀ ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ‪ f‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎه‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﻮﺿﻌﯽ ) ‪ (x1 , · · · , xn‬ﮔﺮد ‪ a‬ﭼﻨﺎن ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫∑‬‫‪n‬‬
‫‪f = f (a) +‬‬ ‫‪εi xi2‬‬ ‫و‬ ‫‪εi = ±1‬‬
‫‪i=1‬‬ ‫[‬ ‫]‬
‫راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ H = (hi j ) :‬را ﻗﻄﺮی ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ .١٢‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻊ ‪ f‬در ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١١‬دارای ﯾﮏ ﻣﺎﮐﺰﯾﻤﻢ در ‪ a‬اﺳﺖ اﮔﺮ ﻫﻤﻪ ‪ εi‬ﻫﺎ ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و‬
‫دارای ﯾﮏ ﻣﯿﻨﯿﻤﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻤﮥ آﻧﻬﺎ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻫﻤﻪ ‪ εi‬ﻫﺎ ﻣﻨﻔﯽ ﯾﺎ ﻫﻤﮕﯽ ﻣﺜﺒﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ a‬ﯾﺎ ﻣﺎﮐﺰﯾﻤﻢ اﺳﺖ ﯾﺎ ﻣﯿﻨﯿﻤﻢ‪.‬‬

‫‪ .١٣‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻊ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن‪ ،‬اﮔﺮ ‪ n = 2‬ﺑﺮ )‪ Mat(n‬ﻣﻮرس اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ‪ 2 < n‬ﺧﯿﺮ‪.‬‬

‫‪ .١۴‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ »ﺗﺎﺑﻊ ارﺗﻔﺎﻋﯽ« ‪ (x1 , · · · , xk ) 7→ xk‬ﺑﺮ ﮐﺮۀ ‪ Sk−1‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮرس ﺑﺎ دو ﻧﻘﻄﮥ‬
‫ﺑﺤﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﻗﻄﺒﯿﻦ‪ ،‬اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻗﻄﺐﻫﺎ ﻣﺎﮐﺰﯾﻤﻢ و ﯾﮑﯽ ﻣﯿﻨﯿﻤﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .١۵‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ X‬زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪای از ‪ Rn‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ ‪ I : Rn −→ R‬ﮐﻪ ﺗﺤﺪﯾﺪش‬

‫ﺑﻪ ‪ X‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮرس ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ وﺟﻮد دارد‪) .‬ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١۴‬ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎﺻﯽ اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪ .١۶‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺮ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز ‪ U ⊂ Rk‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎزاء ﻫﺮ ‪ ،x ∈ U‬ﮔﯿﺮﯾﻢ )‪ H(x‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ‬

‫ﻫﺴﯿﺎن ‪ f‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ‪ x‬ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ ‪ f‬ﺑﺮ ‪ U‬ﻣﻮرس اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ‬
‫∑‬‫( ‪k‬‬ ‫)‬
‫∂‬ ‫‪f‬‬
‫‪det(H)2 +‬‬ ‫‪>0‬‬
‫‪i=1‬‬
‫‪∂ xi‬‬

‫‪ .١٧‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ ft‬ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮادۀ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯿﮏ از ﺗﻮاﺑﻊ روی ‪ Rk‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ f0‬در ﯾﮏ‬
‫ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺸﺮده ‪ K‬ﻣﻮرس ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎزاء ﻫﺮ ‪ t‬ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬ﻫﺮ ‪ft‬‬
‫]‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﻪ آن ﻧﯿﺰ ﻣﻮرس اﺳﺖ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع در ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١۶‬ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ‪ t‬ﺑﻪ‬
‫[‬
‫اﻧﺪازۀ ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺎ ﺧﻮد ◦ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ k‬ﻣﺤﺪود ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪۴۵‬‬
‫‪ .٧.١‬ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد و ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻮرس‬

‫‪) .١٨‬ﭘﺎﯾﺪاری ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻮرس( ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻣﻮرس ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ‪ ft‬ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ‬
‫از ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﺎ ‪ f0 = f‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﻫﺮ ‪ ft‬ﻣﻮرس اﺳﺖ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ‪ t‬ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻮﭼﮏ‬
‫[‬ ‫]‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪.١٧‬‬

‫‪ .١٩‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ X‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای ﻓﺸﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻮرﺳﯽ ﺑﺮ ‪ X‬ﻣﻮﺟﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﻧﻘﺎط ﺑﺤﺮاﻧﯽ‬
‫]‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺘﻔﺎوت اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﮔﯿﺮﯾﺪ ‪ f‬ﻣﻮرس ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ‪ . . . ،x1‬و ‪xn‬‬
‫ﻧﻘﺎط ﺑﺤﺮاﻧﯽ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ pi‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺮ ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽای ﮐﻮﭼﮏ ﯾﮑﯽ از ‪ xi‬ﻫﺎ‬
‫اﺳﺖ و ﺧﺎرج ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﻗﺪری ﺑﺰرگﺗﺮ ﺻﻔﺮ‪ .‬اﻋﺪاد ‪ . . . ،a1‬و ‪ an‬را ﭼﻨﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫اﮔﺮ ‪ ،i , j‬آﻧﮕﺎه ‪ . f (xi ) + ai , f (x j ) + a j‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ اﮔﺮ ‪ ai‬ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫[‬ ‫∑‬
‫ﻧﻘﺎط ﺑﺤﺮاﻧﯽ ‪ f + ni=1 ai pi‬ﻫﻤﺎن ﻧﻘﺎط ﺑﺤﺮاﻧﯽ ‪ f‬اﻧﺪ و ﺣﺘﯽ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ دﻟﺨﻮاه ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ‪. f‬‬

‫‪) .٢٠‬اﻟﻒ( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ X‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای ﻓﺸﺮده در ‪ Rn‬و ‪ f‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺑﺮ ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ‪ −n‬ﺗﺎﯾﯽ‬
‫) ‪ (a1 , · · · , an‬ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎزاء آﻧﻬﺎ ‪ fa = f + a1 x1 + · · · + an xn‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻣﻮرس اﺳﺖ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ‬
‫ﺑﺎز ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫)ب( ﻓﺮض ﻓﺸﺮدﮔﯽ ﺑﺮ ‪ X‬را ﺣﺬف ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬و ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ fa‬ﻣﻮرس اﺳﺖ‪ a :‬اﺷﺘﺮاﮐﯽ‬
‫]‬
‫ﺷﻤﺎرا از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎز اﺳﺖ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬از )اﻟﻒ(‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوۀ دوﻣﯿﻦ اﺻﻞ ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻤﺎراﯾﯽ‬
‫[‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫)ج( ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ fa‬ﻣﻮرس ﻧﯿﺴﺖ‪ a:‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﻤﺎرا از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ آن ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ از ﻗﻀﯿﮥ ﻓﻮﺑﯿﻨﯽ در اﺛﺒﺎﺗﻤﺎن ﺟﻬﺘﻮﺟﻮد ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻮرس اﺳﺘﻔﺎده ﺑﮑﻨﯿﻢ‪) .‬ﺑﻪ‬
‫ﺿﻤﯿﻤﻪ اﻟﻒ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪(.‬‬

‫‪ .٢١‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ φ : X −→ Rn‬ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﺑﺎزاء »ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﺮ« ‪ n‬ﻋﺪد ‪ . . . ،a1‬و‬
‫‪ an‬ﺗﻮاﺑﻊ ‪ a1 φ1 + · · · + an φn‬ﺑﺮ ‪ X‬ﻣﻮرساﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ . . . ،φ1‬و ‪ φn‬ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ‪ φ‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫]‬
‫راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﺑﺮای وﺟﻮد ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻮرس ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﯿﺎز دارد ﮐﻪ ‪X‬‬
‫[‬
‫ﻓﺮو ﺑﺮده در ‪ Rn‬ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﻧﺸﺎﻧﺪه ﺷﺪه در آن‪.‬‬

‫‪ .٢٢‬در اﯾﻨﺠﺎ ﮐﺎرﺑﺮدی از ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻮرس در اﻟﮑﺘﺮواﺳﺘﺎﺗﯿﮏ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارﯾﻢ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ x3 ،x2 ،x1‬و‬
‫‪ x4‬ﻧﻘﺎﻃﯽ در وﺿﻌﯿﺖ ﮐﻠﯽ در ‪ R3‬ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬اﻟﺰاﻣﺎ ﻫﻤﻪ در ﯾﮏ ﺻﻔﺤﻪ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ (.‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪،q1‬‬
‫‪ q3 ،q2‬و ‪ q4‬ﭼﻬﺎر ﺑﺎر اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ در اﯾﻦ ﻧﻘﺎط ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﻣﯿﺪان اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺣﺎﺻﻠﻪ‬
‫‪ Vq = q1 /r1 + · · · + q4 /r4‬اﺳﺖ ﮐﻪ در آن | ‪ .ri = |x − xi‬ﻧﻘﺎط ﺑﺤﺮاﻧﯽ ‪ Vq‬ﻧﻘﺎط ﺗﺮازﻣﻨﺪی‬
‫ﻣﯿﺪان اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻧﻘﻄﮥ ﺗﺮازﻣﻨﺪیای ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ آن را ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ ﺗﺮازﻣﻨﺪی‬
‫ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪه ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﺎزاء »ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﺮ« ‪ q‬ای ﻧﻘﺎط ﺗﺮازﻣﻨﺪی ‪ Vq‬ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪه و از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺪاد‬
‫]‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻫﯽاﻧﺪ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ R3 − {x1 , x2 , x3 , x4 } −→ R4‬ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺼﺎت ‪،r4‬‬
‫[‬
‫‪ r2 ،r3‬و ‪ r1‬ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ و ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٢١‬را ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺸﺎﻧﺪن ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪٨.١‬‬

‫‪۴۶‬‬
‫‪ .٨.١‬ﻧﺸﺎﻧﺪن ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ‬

‫دوﻣﯿﻦ ﮐﺎرﺑﺮدی از ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد ﮐﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارﯾﻢ‪ ،‬در اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﻪ ﻧﺸﺎﻧﺪن وﯾﺘﯿﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ k‬ﺑﻌﺪی ‪X‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ﯾﮏ ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ‪ Rn‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ X‬ﻓﻮقاﻟﻌﺎده‬
‫ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﯿﺌﯽ ﻣﺠﺮد در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬ﻓﻀﺎی ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺎ اﻧﺪازهای‬
‫دل ﺑﺨﻮاه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﮔﺮ ‪ ،n < m‬آﻧﮕﺎه ‪ Rn‬را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ در ‪ R M‬ﻣﯽﺷﻮد ﻧﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﻟﺬا‬
‫ﻫﻤﺎن ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ را ﺑﻪ ﺟﺎی در ‪ ،Rn‬در ‪ Rm‬ﻣﯽﺗﻮان ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬وﯾﺘﯿﻨﯽ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ‪ n‬ﺗﺎ‬
‫ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ‪ Rn‬ﯾﮏ ﮐﭙﯽ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف از ﻫﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ −k‬ﺑﻌﺪی دل ﺑﺨﻮاه را در ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ اوﻟﯿﻪ او اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ‪ n = 2k + 1‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ؛ اﯾﻦ ﺣﮑﻢ را ﺛﺎﺑﺖ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪ .‬وﯾﺘﯿﻨﯽ ﭘﺲ از ﺳﻌﯽ‬
‫و ﮐﻮﺷﺸﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺣﮑﻢ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﺼﺤﯿﺢ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻫﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ −k‬ﺑﻌﺪی دﻟﺨﻮاه را ﻋﻤﻼ‪ ‬در ‪R2k‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﮥ وﯾﺘﯿﻨﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺪی از ﻣﯿﺰان اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای‬
‫ﮐﻪ در ‪ Rn‬ﺑﺘﻮان ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮد‪ ،‬در ‪ Rn+1‬ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮان‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺎﯾﺪ آزادی ﺑﯿﺸﺘﺮ در ‪ Rn+1‬ﺑﺮای ﭘﯿﭽﺶ دادن‪،‬‬
‫اﺟﺎزۀ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎﯾﯽ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺪﻫﺪ ﮐﻪ در ﻓﻀﺎی ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ ‪ Rn‬ﻣﯿﺴﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪) .‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ‬
‫ﮐﻪ ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﮐﭙﯽ از ﻫﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ دل ﺑﺨﻮاه ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ﻣﻔﺮوض را در ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺪﯾﻬﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ (.‬ﻣﺜﺎﻟﯽ ﮐﻼﺳﯿﮏ از اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻄﺮی ﮐﻼﯾﻦ اﺳﺖ‪ ،‬روﯾﻪای ﮐﻪ در ‪ R4‬ﺑﺎ ﻣﺘﺼﻞ ﮐﺮدن دو ﺳﺮ ﯾﮏ‬
‫اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﮐﻪ ﺟﻬﺖ آنﻫﺎ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ دو ﺳﺮ ﯾﮏ اﺳﺘﻮاﻧﻪ‬
‫در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺟﻬﺖ آنﻫﺎ ﯾﮑﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺣﺎﺻﻠﻪ دﻗﯿﻘﺎً ﭼﻨﺒﺮه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ (.‬ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ‬
‫از ﺑﻄﺮی ﮐﻼﯾﻦ در ‪ R3‬وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﯽ از ﺧﻮد ﻗﻄﻌﯽ آن ﻧﻤﯽﺷﻮد دوری ﮐﺮد؛ در ‪ R3‬ﻣﺠﺎل ﮐﺎﻓﯽ ﭼﺮﺧﺶ‬
‫ﺑﺮای ﯾﮏ ﻧﺸﺎﻧﻨﺪه وﺟﻮد ﻧﺪارد ‪) .(١.٢٧‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻠﻮه دادن ﯾﮏ ﻧﺸﺎﻧﻨﺪه از آن در ‪ ،R4‬ﺑﻌﺪ ﭼﻬﺎرم را ﺑﺎ‬
‫ﺧﻄﻮط ﭘﺮرﻧﮓ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ و ﺑﺮای ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺑﻄﺮی اﺟﺎزه ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﺧﻮدش )ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ( ﺑﮕﺬرد‪(.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ وﯾﺘﯿﻨﯽ اذﻋﺎن ﻣﯽدارد ﮐﻪ ﭘﺲ از دو ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺮدن ‪ k‬ﺑﻌﺪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺠﺎل ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮای‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﭘﯿﭽﺸﯽ در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﺑﺎ آن ﺑﻌﺪ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ؛ ﻫﺮ ﮐﺎری را در ‪ R2k‬ﻣﯽﺷﻮد اﻧﺠﺎم داد‪ .‬ﺑﻄﺮی‬
‫ﮐﻼﯾﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﮥ وﯾﺘﯿﻨﯽ در ﻧﻮع ﺧﻮد ﺑﻬﯿﻨﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا آن ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ k = 2‬ﺑﻌﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ‪ 3 = 2k − 1‬ﺑﻌﺪی ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻧﺸﺎﻧﺪش‪) .‬داﯾﺮه ﻣﺜﺎﻟﯽ دﯾﮕﺮ از اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ(‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٢٧.١‬اﯾﻤﺮﺷﻦ ﺑﻄﺮی ﮐﻼﯾﻦ در ‪R3‬‬

‫ﭼﺮا ‪n = 2k + 1‬؟ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ‪ ،‬دﻟﯿﻞ ﻫﻨﺪﺳﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﺮا ‪ 2k + 1‬ﻓﻀﺎ ﻫﻤﮥ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی‬
‫‪ −k‬ﺑﻌﺪی را ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺰل ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﭘﺎﯾﺪاری از ﺗﺮاﮔﺮدی اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻓﺼﻞ ﺑﻌﺪی ﺛﺎﺑﺖ ﺧﻮاﻫﯿﻢ‬

‫‪۴٧‬‬
‫‪ .٨.١‬ﻧﺸﺎﻧﺪن ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ‬

‫ﮐﺮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬اﮔﺮ ‪ X‬و ‪ Z‬دو زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ Y‬ﺑﺎ ‪ dim Z + dim X < dim Y‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﮐﺸﺸﯽ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ‬
‫دﻟﺨﻮاه ﮐﻮﭼﮏ ﻣﯽﺗﻮان ‪ X‬و ‪ Z‬را از ﻫﻢ ﻣﺠﺰا ﮐﺮد )ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۶‬از ﺑﺨﺶ ‪ ٣‬از ﻓﺼﻞ ‪ .(٢‬ﺑﺮای ﻟﺤﻈﻪای ﺑﻪ‬
‫ﺷﮑﻞ ﻧﺎدﻗﯿﻖ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﻄﻌﺎﺗﯽ از ﯾﮏ ﻟﻮﻟﻪﮐﺸﯽ ﺗﻮدرﺗﻮ ﺗﺼﻮر ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺮوژهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﻣﺘﺼﻞ‬
‫ﮐﺮدن ﻟﻮﻟﻪﻫﺎی ‪ −k‬ﺑﻌﺪی و ﺳﺎﯾﺮ اﻧﻮاع ﻗﻄﻌﺎت اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻟﻮﻟﻪﮐﺸﯽ )ﻧﻈﯿﺮ ‪ −k‬ﻧﯿﻢ ﮐﺮه( ﺑﺮاﺳﺎس ﯾﮏ ﻃﺮح‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺒﺎﺗﯽ از ﭘﯿﺶ ﻣﻔﺮوض‪ ،‬ﺗﻬﯿﻪ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺳﺮی دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﺟﻔﺖ و ﺟﻮر‬
‫ﮐﺮدن ﻗﻄﻌﺎت ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در ‪ Rn‬دﻧﺒﺎل ﮐﺮده ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬ﭼﻮن ﻟﻮﻟﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺤﺮﯾﻒ ﺷﺪه در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﯿﻢ‪،‬‬
‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻟﻮﻟﻪﻫﺎ از ﻫﻢ ﺑﮕﺬرﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻈﯿﺮ ﺑﻄﺮی ﮐﻼﯾﻦ اﯾﻤﺰر ﺷﺪه در ‪ .R3‬اﻣﺎ ﻫﻤﯿﻦﮐﻪ ﭘﺮوژه ﮐﺎﻣﻞ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ رﻓﻊ ﺧﻮد ﻗﻄﻌﯽﻫﺎ ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪ .‬ﻣﺎداﻣﯽﮐﻪ ‪ ،2k + 1 ≤ n‬ﺑﺎ ﮐﺸﺸﯽ ﻧﺎﭼﯿﺰ ﺑﺮ ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪،‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎﯾﯽ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻃﺮح ﻣﻔﺮوض ﻧﺎﯾﻞ ﺷﺪ‪) .‬اﯾﻦ روش ﺣﮑﻢ ﺑﻬﯿﻨﮥ وﯾﺘﯿﻨﯽ ‪ n = 2k‬را ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ ‬ﺧﻢﻫﺎی ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ را ﺑﺎ ﯾﮏ ﺳﺮی ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞﻫﺎی ﻣﻮﺿﻌﯽ در ‪ R3‬ﻣﯽﺗﻮان از ﻫﻢ ﺟﺪا ﮐﺮد‬
‫وﻟﯽ در ‪ R2‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﺷﺪﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ (.‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ٢٨.١‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻣﺪلﺳﺎزی اﺛﺒﺎﺗﯽ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ اﺳﺘﺪﻻل‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٢٨.١‬رﻓﻊ ﺑﺮﺧﻮرد در ﺑﻌﺪ ﺑﺎﻻﺗﺮ‬

‫رﻫﮕﺸﺎی ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﺑﺮﻫﺎﻧﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﮐﻤﺘﺮ ﺷﻬﻮدی اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً از ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺷﯽء ﻣﻔﯿﺪ در اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﻪ وﯾﺘﯿﻨﯽ‪ ،‬ﮐﻼف ﻣﻤﺎس ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬در ‪ R‬اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻀﺎﻫﺎی ﻣﻤﺎس ﺑﻪ‬
‫‪n‬‬

‫‪ X‬در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ زﯾﺮ ﻓﻀﺎﻫﺎﯾﯽ از ‪ Rn‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮﺧﻮرد دارﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻼف ﻣﻤﺎس‬
‫)‪ T (X‬اﺳﺘﻔﺎدۀ اﺳﺘﺎداﻧﻪ از ﺟﺪاﺳﺎزی آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﯾﮋه‪ T (X) ،‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ‪ X × Rn‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت‬

‫})‪T (X) = {(x, v) ∈ X × Rn : v ∈ T x (X‬‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ T (X) .‬ﯾﮏ ﮐﭙﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ ‪ X0‬از ‪ X‬را در ﺑﺮدارد‪ ،‬ﮐﻪ از ﻫﻤﮥ ﻧﻘﺎط ﺑﻪ ﺷﮑﻞ )◦ ‪ (x,‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﻬﺖ ﻋﻤﻮد ﺑﻪ ‪ ،X0‬ﮐﭙﯽﻫﺎﯾﯽ از ﻫﺮ ﯾﮏ از زﯾﺮ ﻓﻀﺎﻫﺎی ﻣﻤﺎس )‪ T x (X‬را در ﺑﺮ دارد‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی } ﺑﺎ ‪ x‬ﺛﺎﺑﺖ ‪ {(x, v):‬در آن ﻧﺸﺎﻧﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ‪ f : X −→ Y‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻣﺸﺘﻖ ﮐﻠﯽ )‪ d f : T (X) −→ T (Y‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ‬
‫))‪ d f (x, v) = ( f (x), d f x (v‬اﻟﻘﺎء ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ )‪ T (X‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ‪ ،X ⊂ Rn‬آﻧﮕﺎه ‪ .T (X) ⊂ Rn × Rn‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ‪ ،X ⊂ Rm‬آﻧﮕﺎه ‪ d f‬زﯾﺮ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ‪ R2n‬را ﺑﺘﻮی ‪ R2m‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ .‬ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ d f‬ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ‪ f : X −→ Rm‬ﻫﻤﻮار‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻮل ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪاش ﺑﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ‪ ،F : U −→ Rm‬ﮐﻪ ‪ U‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز ‪ Rn‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺳﯿﻊ‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ d F : T (U) −→ R2m ،‬ﺗﻮﺳﯿﻊ ﻣﻮﺿﻌﯽ ‪ d f‬اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ )‪ T (U‬ﮐﻞ ‪U × Rn‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز در ‪ ،Rn‬و ﺑﻪ وﺿﻮح ‪ d F‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ از اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮﻟﯽ ﻫﻤﻮار‬

‫‪۴٨‬‬
‫‪ .٨.١‬ﻧﺸﺎﻧﺪن ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ‪ d f : T (X) −→ R2m‬را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺮ‬
‫ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز از ‪ R2n‬ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻮﺳﯿﻊ داد‪ ،‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻫﻤﻮاری ‪ d f‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه زﻧﺠﯿﺮی ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارد ﮐﻪ ﺑﺎزاء ﻫﺮ دو ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار‪ f : X −→ Y‬و ‪ ،g : Y −→ Z‬ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫ﻣﺮﮐﺐ )‪ d g ◦ d f : T (X) −→ T (Z‬ﺑﺮاﺑﺮ ) ‪ d(g ◦ f‬اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً‪ ،‬اﮔﺮ ‪ f : X −→ Y‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه )‪ d f : T (X) −→ T (Y‬ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ از ﻗﺎﻋﺪۀ زﻧﺠﯿﺮی ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ‪d f −1 ◦ d f‬‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ )‪ T (X‬اﺳﺖ و ‪ d f ◦ d f −1‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ )‪ .T (Y‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف‪،‬‬
‫ﮐﻼفﻫﺎی ﻣﻤﺎس دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف دارﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‪ T (X) ،‬ﯾﮏ ﺷﯽء ذاﺗﺎً واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ‪ X‬اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻓﻀﺎی‬
‫اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺑﺴﺘﮕﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ W‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز از ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺧﻮد ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه )‪ T (W‬زﯾﺮ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ) ‪ T (X) ∩ (W × Rn‬از )‪ T (X‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻮن ‪ W × Rn‬در ‪ X × Rn‬ﺑﺎز اﺳﺖ‪ T (W) ،‬در‬
‫ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی )‪ T (X‬ﺑﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ W‬ﻧﮕﺎرۀ ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ‪ φ : U −→ W‬ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﮐﻪ ‪ U‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎزی در ‪ Rk‬اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت )‪ dφ : T (U) −→ T (W‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫‪ T (U) = U × Rk‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز از ‪ R2k‬اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ‪ d φ‬ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز )‪ T (W‬از )‪T (X‬‬
‫را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد‪ .‬ﭼﻮن ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ از )‪ T (X‬در ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽای واﻗﻊ اﺳﺖ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫ﮔﺰاره‪ .‬ﮐﻼف ﻣﻤﺎس ﻫﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ اﺳﺖ و ‪.dim T (X) = 2 dim X‬‬

‫ﺣﺎل ﻧﻮﻋﯽ از ﻗﻀﯿﻪ وﯾﺘﯿﻨﯽ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ .‬ﻫﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ −k‬ﺑﻌﺪی ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ در ‪ R2k+1‬ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﻋﻤﻼ‪ ،‬اﮔﺮ ‪ X ⊆ Rn‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای ‪ k‬ﺑﻌﺪی ﺑﺎﺷﺪ و ‪ ،2k + 1 < n‬ﺗﺼﻮﯾﺮی ﺧﻄﯽ از ‪ Rn‬ﺑﻪ ‪R2k+1‬‬
‫ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ‪ X‬ﺗﺤﺪﯾﺪ ﻣﯽﮔﺮدد ﺑﻪ ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺒﺪل ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اراﺋﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺮاء ﻋﻤﻞ‬
‫ﮐﺮده‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ f : X −→ Rm‬ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ‪ ،2k + 1 < m‬آﻧﮕﺎه ﯾﮏ‬
‫ﺑﺮدار ‪ a ∈ Rm‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ‪ f‬ﺑﺎ ﺗﺼﻮﯾﺮی ﮐﻪ ‪ Rm‬را ﺑﺮوی ﻣﺘﻤﻢ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ‪ a‬ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﯾﮏ‬
‫اﯾﻤﺮﺷﻦ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﻣﺘﻤﻢ }‪ H = {b ∈ Rm : b ⊥ a‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری ‪ m − 1‬ﺑﻌﺪی از‬
‫‪ Rm‬اﺳﺖ‪ ،‬از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺎ ‪ Rm−1‬ﯾﮑﺮﯾﺨﺖ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺘﻮی ‪Rm−1‬‬
‫ﻣﯽرﺳﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ h : X × X × R −→ R‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ])‪ h(x, y, t) = t[ f (x) − f (y‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫‪m‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ g : T (X) −→ Rm‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ )‪ g(x, v) = d f x (v‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭼﻮن < ‪2k + 1‬‬
‫‪ ،m‬ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪای ‪ a ∈ Rm‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از ﻧﮕﺎرهﻫﺎ ﺗﻌﻠﻖ ﻧﺪارد وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﻮن ◦ ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﻧﮕﺎره ﺗﻌﻠﻖ دارد‪.a , 0 ،‬‬
‫ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ π‬ﺗﺼﻮﯾﺮ از ‪ Rm‬ﺑﺮوی ﻣﺘﻤﻢ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ‪ H‬ﻋﻀﻮ ‪ a‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺸﺨﺼﺎً ‪ π ◦ f : X −→ H‬ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ )‪ .π ◦ f (x) = π ◦ f (y‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت از ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ π‬دارﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮای ﯾﮏ اﺳﮑﺎﻟﺮ‬
‫‪ t‬ای ‪ f (x) − f (y) = ta‬؛ ﭘﺲ اﮔﺮ ‪ x , y‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﻮدن ‪ .t , ◦0 ، f‬اﻣﺎ در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫)‪ ،a = h(x, y, 1/t‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﻧﺘﺨﺎب ‪ a‬در ﺗﻀﺎد اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۴٩‬‬
‫‪ .٨.١‬ﻧﺸﺎﻧﺪن ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ‬

‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ π ◦ f : X −→ H ،‬ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ v‬ﯾﮏ ﺑﺮدار ﻧﺎﺻﻔﺮ در‬
‫)‪ T x (X‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای آن ‪ .d(π ◦ f ) x (v) = 0‬ﭼﻮن ‪ π‬ﺧﻄﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪه زﻧﺠﯿﺮی ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارد ﮐﻪ‬
‫‪ .d(π ◦ f ) x = π ◦ d f x‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،π ◦ d f x (v) = 0 ،‬و ﻟﺬا ﺑﺮای ﯾﮏ اﺳﮑﺎﻟﺮ ‪ t‬ای ‪ .d f x (v) = ta‬ﭼﻮن ‪f‬‬
‫‪2‬‬ ‫اﯾﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ‪ .t , ◦،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ g(x 1t ) = a‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ‪ a‬در ﺗﻀﺎد اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻤﺮﺷﻦ ﻫﺎی ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ در ﻣﻮرد ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﻓﺸﺮده ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻨﺪهﻫﺎ ﯾﮑﯽاﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻗﻀﯿﮥ ﻧﺸﺎﻧﺪن را در‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻓﺸﺮده ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬در ﮐﻞ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ اﯾﻤﺮﺷﻦ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮه ﺗﺼﺤﯿﺢ ﮐﻨﯿﻢ ‪ -‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪای‬
‫اﺳﺖ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ﻧﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠﯽ‪ .‬اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﻣﺜﺎﻟﯽ ﻧﻮﻋﯽ از ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠﯽ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﻬﻮدی و ﻃﺒﯿﻌﯽﺗﺮی ﺑﺮای ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی‬
‫ﻓﺸﺮده ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮی از ﺗﺮﻓﻨﺪﻫﺎﯾﯽ ﺧﺎص ﺑﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی دل ﺑﺨﻮاه ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺮﻓﻨﺪﻫﺎﯾﯽ را ﺑﺮاﯾﺘﺎن رو ﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ اوﻟﯿﻪ ﺧﻮد از‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻮدﻣﺎن ﺗﺪاوم ﺑﺒﺨﺸﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻓﻌﻼ‪ ‬از اداﻣﮥ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪاً‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎز ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺎز ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺑﺎز ﺑﮕﺮدﯾﺪ و اﯾﻦ ﺗﺮﻓﻨﺪﻫﺎ را ﻫﻢ ﺑﯿﺎﻣﻮزﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻘﮥ اﺻﻠﯽ ﺑﺮای ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﻤﯿﻢ دﻫﯽﻫﺎﯾﯽ ﻗﻀﯿﮥ ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ X‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ دﻟﺨﻮاﻫﯽ از ‪ Rn‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎزاء ﻫﺮ ﭘﻮﺷﺶ از ‪ X‬ﺗﻮﺳﻂ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎز‬
‫)ﻧﺴﺒﯽ( } ‪ ،{Uα‬دﻧﺒﺎﻟﻪای از ﺗﻮاﺑﻊ ﻫﻤﻮار } ‪ {θi‬ﺑﺮ ‪ ،X‬ﺑﻪ ﻧﺎم اﻓﺮاز ﯾﮑﺎﻧﯽ ﻫﻤﺨﻮان ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﺑﺎز } ‪ ،{Uα‬ﺑﺎ‬
‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ وﺟﻮد دارد‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( ﺑﺎزاء ﻫﻤﮥ ‪ x ∈ X‬ﻫﺎ و ﻫﻤﮥ ‪ i‬ﻫﺎ ‪.0 ≤ θi (x) ≤ 1‬‬

‫)ب( ﻫﺮ ‪ x ∈ X‬ای ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ دارد ﮐﻪ ﺑﺮ آن ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺗﻌﺪادی ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ از ﺗﻮاﺑﻊ ‪ θi‬ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺎ ﺻﻔﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫)ج( ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺗﻮاﺑﻊ ‪ ،θi‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺴﺘﮥ ﻣﺸﻤﻮل در ﯾﮑﯽ از } ‪ {Uα‬ﻫﺎ ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺎ ﺻﻔﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫∑‬
‫‪) .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ )ب(‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ‬ ‫)د( ﺑﺎزاء ﻫﺮ ‪ x ∈ X‬ای ‪θi (x) = 1‬‬
‫‪i‬‬
‫اﺳﺖ‪(.‬‬

‫∪ ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ ﮐﻪ ‪ Wα‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز از ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ‬ ‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﻫﺮ } ‪ {Uα‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪X ∩ Wα‬‬
‫= ‪ ،W‬و } ‪ {K j‬را ﯾﮏ دﻧﺒﺎﻟﮥ ﺗﻮدرﺗﻮی دﻟﺨﻮاه از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی‬ ‫ﭘﯿﺮاﻣﻮن ‪ Rn‬اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﻢ ‪Wα‬‬
‫‪α‬‬
‫∪‬
‫∞ و ) ‪) .K j ⊂ Int(K j+1‬ﻣﺜﻼ‪ ،‬ﮔﯿﺮﯾﻢ‬‫‪j=1‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪j‬‬ ‫=‬ ‫‪W‬‬ ‫اﯾﻨﮑﻪ‪،‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‬ ‫ﻓﺸﺮده ﮐﻪ ‪ W‬را ﺗﻤﺎم ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫}‪ |z| < j‬و ‪ z‬ﺗﺎ ‪ ( K j = {z ∈ W | 1/ j ≤ Rn − W‬ﮔﺮداﯾﻪ ﻫﻤﻪ ﮔﻮیﻫﺎی ﺑﺎز از ‪ R‬ﮐﻪ ﺑﺴﺘﺎرﺷﺎن ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ‬
‫‪n‬‬

‫ﯾﮑﯽ از ‪ Wα‬ﻫﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ اﺳﺖ ﯾﮏ ﭘﻮﺷﺶ ﺑﺎز ﺑﺮای ‪ W‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادی ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ از ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻮیﻫﺎ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫‪ K2‬را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٩‬از ﺑﺨﺶ ‪ ،١‬ﺑﺎزاء ﻫﺮ ﮔﻮی اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ‪ ،‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻧﺎﻣﻨﻔﯽ‬
‫ﻫﻤﻮار ﺑﺮ ‪ Rn‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﯿﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ آن ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺎ ﯾﮏ اﺳﺖ و ﺧﺎرج ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺴﺘﻪای ﺷﺎﻣﻞ آن و در ‪Wα‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻮاﺑﻊ را ‪ . . . ،η1‬و ‪ ηr‬ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﻢ‪) .‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ٢٩.١‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪(.‬‬
‫ﮐﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ دﻧﺒﺎﻟﻪ ﺗﻮاﺑﻊ را ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺮاء دﻧﺒﺎل ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎزاء ﻫﺮ ‪ ،3 ≤ j‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ) ‪K j − Int(K j−1‬‬

‫‪۵٠‬‬
‫‪ .٨.١‬ﻧﺸﺎﻧﺪن ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ‬

‫ﻣﺸﻤﻮل در ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز ‪ W − K j−2‬اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮداﯾﮥ ﻫﻤﻪ ﮔﻮیﻫﺎی ﺑﺎز ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﮐﻪ ﺑﺴﺘﺎرﺷﺎن‬
‫ﻣﺸﻤﻮل در ‪ W − K j−2‬و در ‪ Wα‬ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﭘﻮﺷﺶ ﺑﺎز ﺑﺮای ) ‪ K j − Int(K j−1‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﯾﮏ‬
‫زﯾﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮده‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﺮای ﻫﺮ ﮔﻮی را ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪٔﻣﺎن } ‪ {ηi‬ﻣﯽاﻓﺰاﯾﯿﻢ؛ ﺗﻮاﺑﻌﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮ ﮔﻮی ﯾﮑﻨﺪ و ﺧﺎرج ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﺸﻤﻮل در ‪ W − K j−2‬و ﻧﯿﺰ در ‪ Wα‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺒﺐ‪ ،‬ﺑﺎزاء ﻫﺮ ‪ j‬ای ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﺪادی ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺗﺎﺑﻊ ‪ η j‬ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ‪ K j‬ﺻﻔﺮ ﻧﻤﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫∑‬
‫∞ ﻋﻤﻼ‪ ‬در ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ﻫﺮ‬ ‫ﭼﻮن ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ از ‪ W‬ﺑﻪ درون ﯾﮏ ‪ K j‬ای ﻣﺘﻌﻠﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮع ‪j=1 η j‬‬
‫ﻧﻘﻄﮥ ‪ W‬ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ از ‪ W‬ﺣﺪاﻗﻞ ﯾﮑﯽ از ﺟﻤﻼت آن ﻧﺎﺻﻔﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو‬
‫∑(‬
‫‪α‬‬ ‫)‬
‫‪ ηi /‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﻮار ﺧﻮش ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ θi‬را ﺗﺤﺪﯾﺪ اﯾﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻪ ‪ X‬ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ‬ ‫‪ηj‬‬
‫‪j=1‬‬
‫‪2‬‬ ‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﯿﻢ رﺳﯿﺪهاﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٢٩.١‬اﺛﺒﺎت وﺟﻮد اﻓﺮاز ﯾﮑﺎﻧﯽ‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ .‬ﺑﺮ ﻫﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺳﺮه ‪ ρ : X −→ R‬وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﮔﯿﺮﯾﻢ } ‪ {Uα‬ﮔﺮداﯾﻪ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎزی از ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺴﺘﺎر ﻓﺸﺮده دارﻧﺪ‪ ،‬و ‪ θi‬اﻓﺮاز ﯾﮑﺎﻧﯽ‬
‫∑‬‫‪α‬‬
‫= ‪ p‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﻮار ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪،ρ(x) ≤ j‬‬ ‫ﻫﻤﺨﻮان ﺑﺎ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪iθi‬‬
‫‪i=1‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ روﺷﻨﯽ ﺣﺪاﻗﻞ ﯾﮑﯽ از ‪ j‬ﺗﺎﺑﻊ اول ‪ . . . ،θ1‬و ‪ θ j‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ‪ x‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫)]‪ ρ−1 ([− j, j‬ﻣﺸﻤﻮل در‬
‫∪‬
‫‪j‬‬
‫}‪{x : θi (x) , 0‬‬
‫‪i=1‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎ ﺑﺴﺘﺎر ﻓﺸﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺸﺮدۀ در ‪ R‬ﻣﺸﻤﻮل در ﯾﮏ ﺑﺎزۀ ﺑﻪ ﻓﺮم ]‪ [− j, j‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪2‬‬

‫‪۵١‬‬
‫‪ .٨.١‬ﻧﺸﺎﻧﺪن ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ‬

‫ﻗﻀﯿﮥ وﯾﺘﯿﻨﯽ‪ .‬ﻫﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ −k‬ﺑﻌﺪی در ‪ R2k+1‬ﻧﺸﺎﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﺑﺎ ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ از ‪ X‬ﺑﺘﻮی ‪ R2k+1‬ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﺮﮐﯿﺐ آن ﺑﺎ ﻫﺮ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ‬

‫از ‪ R2k+1‬ﺑﺘﻮی ﮐﺮۀ واﺣﺪش )ﻣﺜﻞ‪ (Z 7→ Z/(1 + |Z|2 ) ،‬ﺑﻪ ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ‪f : X −→ R2k+1‬‬
‫ﻣﯽرﺳﯿﻢ ﺑﻪ ﻃﻮرﯾﮑﻪ ﺑﺎزاء ﻫﻤﻪ ‪ x ∈ X‬ﻫﺎ ‪ .| f (x)| < 1‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ ρ : X −→ R‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﺳﺮه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﯾﮏ‬
‫اﯾﻤﺮﺷﻦ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﺪﯾﺪ ‪ F : X −→ R2k+1‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ))‪ F(x) = ( f (x), ρ(x‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮐﻨﻮن‬
‫ﻣﺜﻞ در اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﮥ ﭘﯿﺶ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮐﺮدن ‪ F‬و ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ‪ ،π : R2k+1 −→ H‬ﮐﻪ ‪ H‬ﻓﻀﺎی ﺧﻄﯽ‬
‫ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺮدار واﺣﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ‪ a‬در ‪ R2k+1‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ‪ R2k+1‬ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدﯾﻢ‪.‬‬
‫ﯾﺎدآور ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ π ◦ F : X −→ H‬ﻫﻨﻮز ﺑﺎزاء ﻫﻤﮥ ‪ a‬ﻫﺎی در ‪ S2k+1‬ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﯾﮏ ﺑﻪ‬
‫ﯾﮏ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻟﺬا ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ‪ a‬ای ﮔﺰﯾﻨﺶ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻗﻄﺒﯿﻦ ﮐﺮه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮐﻨﻮن ﺑﻪ راﺣﺘﯽ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﮐﻪ ‪ π ◦ F‬ﺳﺮه ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﺎزاء ﻫﺮ ﮐﺮان ﻣﻔﺮوض ‪ ،c‬ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻋﺪد دﯾﮕﺮی ‪ d‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد‬
‫ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻧﻘﺎط ‪ x ∈ X‬ﺑﺎ وﯾﮋﮔﯽ ‪ |π ◦ F(x)| ≤ c‬ﻣﺸﻤﻮل ﻧﻘﺎﻃﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای آﻧﻬﺎ ‪ .|ρ(x)| ≤ d‬ﭼﻮن‬
‫‪ p‬ﺳﺮه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آﺧﺮی ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻓﺸﺮدۀ ‪ X‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ادﻋﺎ اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرۀ ﺗﺤﺖ‬
‫‪ π ◦ F‬از ﻫﺮ ﮔﻮی ﺑﺴﺘﮥ در ‪ H‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺸﺮدۀ ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺧﻮد ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺳﺮه ﺑﻮدن ‪ π ◦ F‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ادﻋﺎ ﻏﻠﻂ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت دﻧﺒﺎﻟﻪای از ﻧﻘﺎط } ‪ {xi‬در ‪ X‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺮای آن ‪|π ◦ F(xi )| ≤ c‬‬
‫اﻣﺎ ∞ →‪ .ρ(xi ) −‬ﺑﻪ ﯾﺎد ﻣﯽآورﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﺑﺎزاء ﻫﺮ ‪ z ∈ R2k+2‬ای ﺑﺮدار )‪ π(z‬ﻧﻘﻄﻪای در ‪H‬‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎزاء آن )‪ z − H(z‬ﻣﻀﺮﺑﯽ از ‪ a‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ) ‪ F(xi ) − π ◦ F(xi‬ﺑﺎزاء ﻫﺮ ‪ i‬ای ﻣﻀﺮب ‪a‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﺑﺮدار‬
‫‪1‬‬
‫= ‪Wi‬‬ ‫]) ‪[F(xi ) − π ◦ F(xi‬‬
‫) ‪ρ(xi‬‬
‫ﻫﻢ ﻣﻀﺮﺑﯽ از ‪ a‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ∞ →‪ i −‬ﭼﻪ ﻣﯽﮔﺬرد‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫(‬ ‫)‬
‫) ‪F(xi‬‬ ‫) ‪f (xi‬‬
‫=‬ ‫)‪, 1 7→ (0, · · · , 0, 1‬‬
‫) ‪ρ(xi‬‬ ‫) ‪ρ(xi‬‬

‫ﭼﻮن ﺑﺎزاء ﻫﻤﻪ ‪ i‬ﻫﺎ ‪ .|F(xi )| < 1‬ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ ) ‪ π ◦ F(xi )/ρ(xi‬دارای ﻧﺮم ≥ ) ‪ c/ρ(xi‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﻪ‬
‫ﺻﻔﺮ ﻫﻤﮕﺮا اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ )‪ .wi 7→ (0, · · · , 0, 1‬اﻣﺎ ﻫﺮ ‪ wi‬ای ﻣﻀﺮﺑﯽ از ‪ a‬اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺣﺪ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ‪ a‬ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل و ﯾﺎ ﺟﻨﻮب ‪ S2k+1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ادﻋﺎ و‬
‫‪2‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﻗﻀﯿﻪ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‬
‫‪ .١‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪.T (Rk ) = Rk × Rk‬‬

‫‪ .٢‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ g‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻣﺜﺒﺖ و ﻫﻤﻮار ﺑﺮ ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ آﯾﺎ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺿﺮﺑﯽ از )‪ T (X‬ﺑﺘﻮی‬
‫)‪ T (X‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ )‪ (x, v) 7→ (x, g(x)v‬ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .٣‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ )‪ T (X × Y‬ﺑﺎ )‪ T (X) × T (Y‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۵٢‬‬
‫‪ .٨.١‬ﻧﺸﺎﻧﺪن ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ‬

‫‪ .۴‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻼف ﻣﻤﺎس ﺑﻪ ‪ S1‬ﺑﺎ اﺳﺘﻮاﻧﻪ ‪ S1 × R1‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .۵‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ ρ : T (X) −→ X‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ‪ ρ(v, x) = x‬ﯾﮏ ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .۶‬ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ‪ ⃗v‬ﺑﺮ ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﻔﺮوض ‪ X‬در ‪ Rn‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﭼﻮن ‪ ⃗v : X −→ Rn‬اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮرﯾﮑﻪ )‪ ⃗v(x‬ﻫﻤﯿﺸﻪ در ‪ x‬ﺑﺮ ‪ X‬ﻣﻤﺎس ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ذﯾﻞ )ﮐﻪ در آن ﻓﻀﺎی‬
‫ﭘﯿﺮاﻣﻮن ‪ Rn‬ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﻇﺎﻫﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ( ﺑﺎ ﺑﺎﻻ ﻣﻌﺎدل اﺳﺖ‪ :‬ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ‪ ⃗v‬ﺑﺮ ‪ X‬ﻋﺒﺎرت‬
‫اﺳﺖ از ﯾﮏ ﻣﻘﻄﻊ ﻋﺮﺿﯽ از )‪ - T (X‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار )‪ ⃗v : X −→ T (X‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ‪p ◦⃗v‬‬
‫ﺑﺎ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ‪ X‬ﻣﺴﺎوی اﺳﺖ‪) .‬ﻣﺜﻞ ‪ ρ‬در ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵‬اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪ .٧‬ﻧﻘﻄﮥ ‪ x ∈ X‬ﺻﻔﺮ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ‪ ⃗v‬اﺳﺖ اﮔﺮ ‪ .⃗v(x) = 0‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ k‬ﻓﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯿﺪان‬
‫]‬
‫ﺑﺮداری ‪ ⃗v‬ﺑﺮ ‪ Sk‬ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﺻﻔﺮی ﻧﺪارد ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺑﺮای ‪ k = 1‬از →‪(x1 , x2 ) 7‬‬
‫[‬
‫) ‪ (−x2 , x1‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ ﺑﺮ ﮐﺮهﻫﺎی زوج ﻫﯿﭻ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻧﺎﺻﻔﺮ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از اﺣﮑﺎم ﻋﻤﯿﻖ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﺼﻞ ‪ ٣‬دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ .٨‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ Sk‬دارای ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ﺻﻔﺮ ﻧﺸﻮﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻣﺘﻘﺎﻃﺮش و‬
‫]‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽاش ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﻨﺪ‪) .‬ﺑﺎ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٧‬از ﺑﺨﺶ ‪ ۶‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﮑﻨﯿﺪ‪ (.‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ‪ .|⃗v(x)| = 1‬ﺣﺎل در ﺣﻬﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ )‪ ⃗v(x‬ﻧﻘﻄﮥ‬
‫[‬
‫‪ x‬را ﺑﻪ ‪ −x‬دوران دﻫﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .٩‬ﮔﯿﺮﯾﻢ )‪ S (X‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﻘﺎﻃﯽ ﭼﻮن )‪ (x, v) ∈ T (X‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ .|v| = 1‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ )‪ S (X‬ﯾﮏ‬
‫]‬
‫زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪2k − 1‬ﺑﻌﺪی از )‪ T (X‬اﺳﺖ؛ آن را ﮐﻼف ﮐﺮهای ‪ X‬ﻧﺎﻣﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫[‬
‫‪ (x, v) −→ |v|2‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ .١٠‬ﻗﻀﯿﻪ اﯾﻤﺮﺷﻦ وﯾﺘﯿﻨﯽ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪−k‬ﺑﻌﺪی ‪ X‬را در ‪ R2k‬ﻣﯽﺷﻮد اﯾﻤﺮز ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ .١١‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ X‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪−k‬ﺑﻌﺪی ﻓﺸﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ X −→ R2k−1‬ﮐﻪ در‬
‫ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﺠﺰ در ﺗﻌﺪادی ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﻧﻘﺎط ‪ X‬اﯾﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻧﺸﺎن دادن اﯾﻨﮑﻪ‬
‫اﮔﺮ ‪ f : X −→ R2k‬ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ a‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺮای ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪F : T (X) −→ R2k‬‬
‫ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ )‪ F(x, v) = d f x (v‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه )‪ F −1 (a‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای اﺳﺖ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ‪ .‬ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫‪ π ◦ f‬ﺑﺠﺰ ﺑﺮ )‪ f −1 (a‬اﯾﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ π‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ‪ a‬اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻘﺎط ﻣﺴﺘﺜﻨﺎﯾﯽ‪،‬‬
‫]‬
‫در )‪ ، f −1 (a‬ﮐﻼهﻫﺎی ﻋﺮﺿﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﺪادی ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ از‬
‫ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرهﻫﺎی ‪ a‬ﺗﺤﺖ ‪ F‬در ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻓﺸﺮده )‪ {(x, v) : |v| ≤ 1} ⊂ T (X‬ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ‬
‫) ‪ (xi , vi‬ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎره ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮ دﻧﺒﺎﻟﻪای ﭼﻨﺎن ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ‪ xi 7→ x‬و ‪ . |vvii | 7→ w‬ﺣﺎل ﻧﺸﺎن‬
‫[‬
‫ﺑﺪﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪.d f x (w) = 0‬‬

‫‪ .١٢‬وﯾﺘﯿﻨﯽ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ از ﯾﮏ دو‪-‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺘﻮی ‪ R3‬ﯾﮏ ﮐﻼه ﻋﺮﺿﯽ ﻧﻮﻋﯽ‬
‫ﺷﺒﯿﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ) ‪ (x, y) 7→ (x, xy, y2‬وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﯾﮏ اﯾﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ ﺑﺠﺰ در‬
‫ﻣﺒﺪاء‪ .‬ﻧﮕﺎرۀ آن ﺑﻪ ﭼﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ؟ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻟﮥ وﯾﺘﯿﻨﯽ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻧﻮع ﮐﻠﯽ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫از ‪ 2n − 1‬ﺗﺎﺑﻊ ‪ n‬ﻣﺘﻐﯿﺮه« در ‪ Duke math. Journal, 10 (1943), 161-172‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪۵٣‬‬
‫‪ .٨.١‬ﻧﺸﺎﻧﺪن ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ‬

‫‪ .١٣‬ﯾﮏ ﭘﻮﺷﺶ ﺑﺎز } ‪ {Vα‬از ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬ﻣﻮﺿﻌﺎً ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ اﺳﺖ اﮔﺮ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ از ‪ X‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ‬
‫ﺑﭙﺬﯾﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﺪادی ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ‪ Vα‬ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﺑﺎز‬
‫[‬ ‫]‬
‫} ‪ {Uα‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻮﺿﻌﺎً ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ } ‪ {Vα‬ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬اﻓﺮازﯾﮑﺎﻧﯽ‪.‬‬

‫‪ .١۴‬ﻗﻀﯿﻪ ﺗﺎﺑﻊ وارون ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﮑﻨﯿﮑﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﻓﺮازﯾﮑﺎﻧﯽ ﻧﻮع ﻏﯿﺮ ﻓﺸﺮدۀ ﺗﻤﺮﯾﻦ‬
‫‪ ١٠‬از ﺑﺨﺶ ‪ ٣‬را ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﺘﻖ ‪ f : X −→ Y‬ﻫﺮ وﻗﺖ ‪ x‬واﻗﻊ در زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ‬
‫‪ Z ⊂ X‬اﺳﺖ ﯾﮏ ﯾﮑﺮﯾﺨﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ Z ، f‬را ﺑﻪ ﻃﻮر دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف ﺑﺮ روی )‪f (Z‬‬
‫ﺑﻨﮕﺎرد‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ f‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ Z‬را ﺑﻪ ﻃﻮر دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف ﺑﺮوی ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از )‪f (Z‬‬
‫]‬
‫ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ .‬ﺷﻤﺎی ﮐﺎر‪ :‬وارونﻫﺎی ﻣﻮﺿﻌﯽ ‪ gi : Ui −→ X‬را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ } ‪ {Ui‬ﯾﮏ ﮔﺮداﯾﻪ ﻣﻮﺿﻌﺎً‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ از زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎز ‪ Y‬ﭘﻮﺷﺶ دﻫﻨﺪۀ )‪ f (Z‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ })‪ gi (y) = g j (y‬ﻫﺮ‬
‫وﻗﺖ ‪ .W = {y ∈ Ui : y ∈ Ui ∩ U j‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ‪ gi‬را »ﺑﻪ ﻫﻢ وﺻﻞ ﮐﺮده« و ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ وارون‬
‫ﻫﻤﻮار ‪ g : W −→ X‬ﺑﺴﺎزﯾﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﺎ اﺛﺒﺎت اﯾﻨﮑﻪ ‪ W‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﺎز از )‪ f (Z‬را در ﺑﺮ دارد‪،‬‬
‫[‬
‫ﮐﺎر را ﺗﻤﺎم ﮐﻨﯿﺪ؛ اﯾﻨﺠﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻌﺎً ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺑﻮدن ﻻزم ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ .١۵‬ﻗﻀﯿﻪ اورﯾﺴﻮن ﻫﻤﻮار‪ .‬اﮔﺮ ‪ A‬و ‪ B‬دو زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻮار و ﻣﺠﺰا از ﯾﮏ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪X‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻫﻤﻮار ‪ φ‬ﺑﺮ ‪ X‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ 0 ≤ φ ≤ 1‬ﺑﺎ ‪ φ = 0‬ﺑﺮ ‪ A‬و ‪φ = 1‬‬
‫[‬ ‫]‬
‫ﺑﺮ ‪ .B‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬از اﻓﺮاز ﯾﮑﺎﻧﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪۵۴‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ‪٢‬‬

‫ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﻣﺮزدار‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪١.٢‬‬

‫اﯾﻨﮏ ﺑﺎ ﻣﺠﺎز ﺷﻤﺮدن اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ ﻣﺮز ﻫﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ردۀ اﺷﯿﺎء ﻫﻨﺪﺳﯽ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪﻣﺎن را وﺳﻌﺖ‬
‫ﻣﯽﺑﺨﺸﯿﻢ‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻓﻀﺎﻫﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﮔﻮی ﯾﮑﮥ ﺑﺴﺘﻪ در ‪ Rn‬را ﮐﻪ ﻣﺮزش ‪ Sn−1‬اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ روﯾﻪ اﺳﺘﻮاﻧﻪای‬
‫ﻓﺸﺮدۀ ]‪ S1 × [0, 1‬در ‪ R3‬را ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ دو ﮐﭙﯽ از داﯾﺮه ﻣﺤﺪود ﺷﺪه اﺳﺖ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪) .‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪١.٢‬‬
‫ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪ (.‬اﯾﻨﻬﺎ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ ﻫﺮ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ﻧﻘﺎط واﻗﻊ در ﻣﺮزﺷﺎن ﺑﺎ ﻫﯿﭻ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎزی در‬
‫ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ واﺑﺮﺳﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪) .‬ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١‬را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪ (.‬در ﮐﻞ‪ ،‬ﺳﺎدهﺗﺮﯾﻦ ﻣﺜﺎل از ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار‪ ،‬ﻧﯿﻢ ﻓﻀﺎی‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ‪ Hk‬در ‪ Rk‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ از ﮐﻠﯿﻪ ﻧﻘﺎط ﺑﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﻣﺨﺘﺺ ﻧﺎﻣﻨﻔﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ .‬ﻣﺮز ‪ Hk‬ﻋﺒﺎرت‬
‫اﺳﺖ از ‪ Rk−1‬ﺗﺤﺖ ﻧﺸﺎﻧﻨﺪۀ ﻣﻌﻤﻮﻟﯿﺶ در ‪ Hk .Rk‬را ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺳﺎدﮔﯿﺶ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﻀﺎی ﻣﺪﻟﻤﺎن در ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪) .‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ٢.٢‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪(.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ .‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ X‬از ‪ RN‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار ‪−k‬ﺑﻌﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ از ‪ X‬واﺟﺪ‬
‫ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ واﺑﺮﺳﺎن ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز در ﻓﻀﺎی ‪ Hk‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ ﺳﺎﺑﻖ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ واﺑﺮﺳﺎﻧﯽای ﯾﮏ‬
‫ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ‪ X‬ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬ﻣﺮز ‪ ،X‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ‪ ∂X‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬از ﮐﻠﯿﻪ ﻧﻘﺎﻃﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﮕﺎرۀ ﻣﺮز ‪ Hk‬ﺗﺤﺖ ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻣﺘﻌﻠﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﻤﻤﺶ درون ‪ X‬ﻧﺎم دارد‪.Int(X) = X − ∂X ،‬‬
‫ﻣﺮز ﯾﺎ درون ‪ X‬را ﺑﺎ ﻣﺮز ﯾﺎ درون ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ‪ X‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ‪ RN‬اﺷﺘﺒﺎه ﻧﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ اﻏﻠﺐ وﻗﺘﯽ ‪ dim X = N‬آﻧﻬﺎ ﯾﮑﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ‪ dim X < N‬ﻫﯿﭻ ارﺗﺒﺎط ﻣﺸﺨﺼﯽ ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻏﻠﺐ از اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﭘﯿﺶ را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﻣﺮزدار« ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﺮزﺷﺎن ﺗﻬﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎز ﻫﻢ از ﮐﻠﻤﮥ ﺑﺪون ﭘﺴﻮﻧﺪ‬
‫»ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ« ﺑﺮای اﯾﻨﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده‪ ،‬و ﺑﻌﻀﺎً ﺑﺮای ﺗﺄ ﮐﯿﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻟﻔﻆ »ﺑﯽﻣﺮز« را اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪۵۵‬‬
‫‪ .١.٢‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﻣﺮزدار‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١.٢‬ﮔﻮی ﯾﮑﮥ ﺑﺴﺘﻪ و اﺳﺘﻮاﻧﮥ ﻓﺸﺮده‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٢.٢‬ﻓﻀﺎی ﻣﺪل ﺑﺮای ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار‪H :‬‬

‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب دو ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار در ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار ﻧﯿﺴﺖ؛ ﻣﺜﻼ‪ ‬ﻣﺮﺑﻊ × ]‪[0, 1‬‬
‫]‪ .[0, 1‬اﻣﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﮔﺰارۀ درﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﺷﺮح ذﯾﻞ را دارﯾﻢ‪:‬‬

‫ﮔﺰاره‪ .‬ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﯽﻣﺮز ‪ X‬و ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار ‪ Y‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای اﺳﺖ ﻣﺮزدار‪ .‬ﺑﻌﻼوه = )‪∂(X × Y‬‬
‫‪ X × ∂Y‬و ‪.dim(X × Y) = dim X + dim Y‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬اﮔﺮ ‪ U ⊂ Rk‬و ‪ V ⊂ Hℓ‬ﺑﺎز ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ U × V ⊂ Rk × Hℓ = Hk+ℓ‬ﺑﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫‪ π : U −→ X‬و ‪ ψ : V −→ Y‬ﭘﯿﻤﺎﯾﺸﻬﺎی ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ π × ψ : U × V −→ X × Y‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ‬
‫‪2‬‬ ‫ﭘﺮﻣﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﮐﺎرﺑﺮد اﯾﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه در ﻓﻀﺎی ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ‪ X × I‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﯽﻣﺮز ﻣﻔﺮوض ‪ X‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻀﺎﻫﺎی ﻣﻤﺎس و ﻣﺸﺘﻖﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ در وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ ‪ g‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار از ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز ‪ U‬از ‪ Hk‬ﺑﺘﻮی ‪ Rℓ‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ u‬ﻧﻘﻄﻪای دروﻧﯽ ‪ U‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺸﺘﻖ‬
‫‪ d gu‬ﻗﺒﻼ‪ ‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ‪ ،u ∈ ∂U‬ﻫﻤﻮاری ‪ g‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺮا ﺑﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ̃‪ g‬ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﺎز ‪ u‬در ‪ Rk‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮔﺮدد ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺗﻮﺳﯿﻊ دﻫﯿﻢ‪ d gu ،‬را ﻣﺸﺘﻖ ‪dg̃u : Rk −→ Rℓ‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ˜̃‪ g‬ﯾﮏ ﺗﻮﺳﯿﻊ ﻣﻮﺿﻌﯽ دﯾﮕﺮ ‪ g‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ .d g̃˜ u = d g̃˜ u‬ﮔﯿﺮﯾﻢ‬
‫‪ ui‬دﻧﺒﺎﻟﻪای دﻟﺨﻮاه از ﻧﻘﺎط در )‪ Int(V‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ‪ u‬ﻫﻤﮕﺮا اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ̃‪ g‬و ˜̃‪ g‬ﻫﺮ دو ﺑﺮ )‪ Int(V‬ﺑﺎ ‪g‬‬
‫ﯾﮑﯽاﻧﺪ‪ ،‬دارﯾﻢ ‪ .d g̃˜ ui = d g̃ui‬ﺣﺎل از ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ اﯾﻦ ﻣﺸﺘﻖﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ ui‬ﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ؛ ﺑﺎ ﻓﺮض‬
‫‪ ui −→ u‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآورﯾﻢ ﮐﻪ ‪ ،d g̃˜ u = d g̃u‬ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﺶ ﺑﻮدﯾﻢ‪.‬‬

‫‪۵۶‬‬
‫‪ .١.٢‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﻣﺮزدار‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﯾﺎدداﺷﺖ ﺣﺘﯽ در ﻧﻘﺎط ﻣﺮزی ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﻣﺸﺘﻖ ‪ ،d gu‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﺧﻄﯽ از ﮐﻞ ‪ Rk‬ﺑﺘﻮی ‪ Rℓ‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ ﻣﺸﺘﻖﮔﯿﺮی از ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ﻫﻤﻮار ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه ﺑﺮ ﻧﯿﻢ ﻓﻀﺎﻫﺎ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻗﺎﻋﺪۀ‬
‫زﻧﺠﯿﺮی را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد‪ ،‬ﮐﺎرﯾﺴﺖ ﺳﺎده‪ .‬اﯾﻦ اﺟﺎزه ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞﮔﯿﺮی را ﺑﻪ راﺣﺘﯽ از ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی‬
‫ﺑﯽﻣﺮز ﺑﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﻣﺮزدار ﺗﻮﺳﯿﻊ ﺑﺪﻫﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ X ⊂ RN‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار ‪−k‬ﺑﻌﺪی ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎس آن‬
‫)‪ T x (X‬در ﻧﻘﻄﻪ ‪ x ∈ X‬را ﻧﮕﺎرۀ ﻣﺸﺘﻖ ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ دﻟﺨﻮاه ﺣﻮل ‪ x‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ )‪ T x (X‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری ‪−k‬ﺑﻌﺪی ‪ RN‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪-‬ﺣﺘﯽ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ‪ x‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ ﻣﺮزی اﺳﺖ! ﮐﻪ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻔﺶ از اﻧﺘﺨﺎب ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎزاء ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار‬
‫‪ f : X −→ Y‬ﺑﯿﻦ دو ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار‪ ،‬ﻣﺸﺘﻖ در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ‪ x‬دﻟﺨﻮاه را دﻗﯿﻘﺎً ﻣﺜﻞ ﻗﺒﻞ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ‬
‫ﺧﻄﯽ )‪ d f x : T x (X) −→ T f (x) (Y‬ﻣﯽﺷﻮد ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪه زﻧﺠﯿﺮی ﻧﯿﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮﻗﺮار‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ‪ X‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار ﺑﺎﺷﺪ‪ Int(X) ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻮدﮐﺎر ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺎﻗﺪ ﻣﺮز ﻫﻢ ﺑﻌﺪ ﺑﺎ‬
‫‪ X‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬دﻟﯿﻠﺶ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ دروﻧﯽ در ﺑﺮد ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ داﻣﻨﻪاش ﯾﮏ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎز در ‪ Hk‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺸﻤﻮل در ) ‪ Int(Hk‬اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎزی از ‪ Rk‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺎﻟﺐﺗﺮ اﯾﻨﮑﻪ‬

‫ﮔﺰاره‪ .‬اﮔﺮ ‪ X‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ‪ k‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ ∂X‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺪون ﻣﺮز ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ‪ k − 1‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﻧﮑﺘﻪ اﺳﺎﺳﯽ ﻧﺸﺎن دادن اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ x‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﻣﻮﺿﻌﯽ در ﻣﺮز‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ دﺳﺘﮕﺎه دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ ،x ∈ ∂X‬ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ‪ϕ : U −→ V‬‬
‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ U‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز از ‪ Hk‬اﺳﺖ و ‪ V‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز از ‪ .X‬ﺗﻨﻬﺎ ﻧﯿﺎز دارﯾﻢ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫‪ ،ϕ(∂U) = ∂V‬زﯾﺮا در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ ϕ‬ﺑﻪ ﯾﮏ واﺑﺮﺳﺎﻧﯽ از ‪ ،U ∩ ∂Hk = ∂U‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎزی در ‪ ،Rk−1‬ﺑﻪ‬
‫‪ ،∂V = ∂X ∩ V‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ x‬در ‪ ∂X‬ﺗﺤﺪﯾﺪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ )‪ ،∂V ⊂ ϕ(∂U‬ﭘﺲ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﯿﺎز‬
‫دارﯾﻢ روﺷﻦ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ آﯾﺎ )‪ .∂V ⊂ ϕ(∂U‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬اﮔﺮ ‪ ψ‬ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻧﮕﺎرﻧﺪۀ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز ‪ W‬از‬
‫‪ Hk‬ﺑﺘﻮی ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﮐﻪ )‪ ،ψ(∂W) ⊂ ϕ(∂U‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﺎدل اﯾﻨﮑﻪ‪.ϕ−1 ◦ ψ(∂W) ⊂ ∂U،‬‬
‫ﭘﺲ ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ ،g = ϕ−1 ◦ ψ : W −→ U‬و ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ w ∈ ∂W‬ای را ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ دروﻧﯽ )‪ u = g(w‬از‬
‫‪ U‬ﺑﻨﮕﺎرد‪ .‬ﭼﻮن ‪ ϕ‬و ‪ ψ‬ﻫﺮ دو واﺑﺮﺳﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ‪ g‬ﯾﮏ واﺑﺮﺳﺎﻧﯽ از ‪ W‬ﺑﺮوی ﯾﮏ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز‬
‫)‪ g(W‬از ‪ U‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪه زﻧﺠﯿﺮی اﯾﺠﺎب ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﺘﻖ واروﻧﺶ‪ d(g−1 ) ،‬ﭘﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭼﻮن )‪ g(W) ،u ∈ Int(U‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ u‬را در ﺑﺮ دارد ﮐﻪ در ‪ Rk‬ﺑﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ‬
‫ﺗﺎﺑﻊ وارون‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ در ﻣﻮرد ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ g−1‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه ﺑﺮ اﯾﻦ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز از ‪ Rk‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪،‬‬
‫اﯾﺠﺎب ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎرۀ ‪ g−1‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ w‬را ﮐﻪ در ‪ Rk‬ﺑﺎز اﺳﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺎ ﻓﺮض اﯾﻨﮑﻪ‬
‫‪ w ∈ ∂W‬در ﺗﻀﺎد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ ،x ∈ ∂X‬آﻧﮕﺎه ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎس ﺑﻪ ﻣﺮز )‪ T x (∂X‬در ﻧﻘﻄﻪ ‪ x‬زﯾﺮ ﻓﻀﺎﯾﯽ ﺧﻄﯽ‬
‫از )‪ T x (X‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﺒﻌﺪ آن ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ٣.٢‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪ (.‬ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ ﺑﺮای ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار‬
‫دﻟﺨﻮاه ‪ f‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه ﺑﺮ ‪ ،X‬ﻧﻤﺎد ﮔﺰاری ‪ ∂ f‬را ﺑﺮای ﺗﺤﺪﯾﺪ ‪ f‬ﺑﻪ ‪ ∂X‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺒﺮﯾﻢ‪ .‬ﻣﺸﺘﻖ ‪ ∂ f‬در ‪x‬‬
‫دﻗﯿﻘﺎً ﻋﺒﺎرت از ﺗﺤﺪﯾﺪ ‪ d f x‬ﺑﻪ زﯾﺮ ﻓﻀﺎی )‪ T x (∂X‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﮥ ﺗﻌﺎرﯾﻔﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﯽ ﻣﺸﺘﻖﻫﺎی ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎ‬
‫ﻓﺮﻣﻮلﺑﻨﺪی ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﻪ در ﻣﻮرد ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﻣﺮزدار ﺑﺎ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺮای اﺑﻘﺎی ﻗﻀﺎﯾﺎی اﺳﺎﺳﯽ‬

‫‪۵٧‬‬
‫‪ .١.٢‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﻣﺮزدار‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٣.٢‬ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ ﻣﺮزی از ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار‬

‫در ﻓﺼﻞ ‪ ،١‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎی ﺑﯿﺸﺘﺮی را ﺑﺮای ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎﯾﻤﺎن ﻗﺎﯾﻞ ﺷﻮﯾﻢ‪ .‬ﺷﺮاﯾﻄﯽ را ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫ﻃﯽ آﻧﻬﺎ اﮔﺮ ‪ f : X −→ Y‬زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ Z‬از ‪ Y‬را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺗﻀﻤﯿﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ )‪ f −1 (Z‬زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ‬
‫ﻣﺮزدار اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﻪ ‪ .∂ f −1 (Z) = f −1 (Z) ∩ ∂X‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺗﺮاﮔﺮدی ‪ f‬ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ اﯾﻦ‬
‫را ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪).‬ﻣﺜﻼ‪ ،‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f : H2 −→ R‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ (x1 , x2 ) 7→ x2‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ‪ Z‬ﺑﺮاﺑﺮ }‪ .{0‬در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ‪ (. f −1 (Z) = ∂H2‬ﺷﺮط درﺳﺖ ﻻزم اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺮاﮔﺮدی ﺑﺮ اﻣﺘﺪاد ﻣﺮز را ﺑﻪ آن ﺷﺮط ﻗﺒﻠﯽ ﻧﯿﺰ‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار از ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار ‪ X‬ﺑﺮوی ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﯽﻣﺮز ‪ Y‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫‪ f : X −→ Y‬و ‪ ∂ f : ∂X −→ Y‬ﻫﺮ دو ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﯽ ﻣﺮز ‪ Z‬در ‪ Y‬ﺗﺮاﮔﺮد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرۀ )‪ f −1 (z‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار اﺳﺖ‪،‬‬

‫‪∂[ f −1 (Z)] = f −1 (Z) ∩ ∂X‬‬

‫و ﻫﻤﺒﻌﺪ )‪ f −1 (Z‬در ‪ X‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻫﻤﺒﻌﺪ ‪ Z‬در ‪ Y‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﺗﺤﺪﯾﺪ ‪ f‬ﺑﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﯽﻣﺮز )‪ Int(X‬ﺑﻪ ‪ Z‬ﺗﺮاﮔﺮد اﺳﺖ؛ ﭘﺲ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﮥ ﭘﯿﺶ‪f −1 (Z) ∩ Int(X) ،‬‬
‫ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﯽﻣﺮز ﺑﺎ ﻫﻤﺒﻌﺪ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺗﻨﻬﺎ ﻧﯿﺎز دارﯾﻢ ﮐﻪ )‪ f −1 (z‬را در ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ‬
‫‪ f −1 (Z) ∩ ∂X‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﮑﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﺜﻞ ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ ‪ Z‬ﺗﮏ ﻧﻘﻄﻪای اﺳﺖ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﺎر ﯾﮏ ﻏﻮﻃﻪوری ‪ ϕ‬از ﯾﮏ )‪ f (x‬در ‪ Y‬ﺑﺮوی ‪ Rℓ‬ﺑﻪ ﻃﻮرﯾﮑﻪ در اﯾﻦ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از )‪Z = ϕ−1 (0‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ‪ . ℓ = codimZ‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ ϕ ◦ f‬در ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ x‬در ‪ X‬ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻘﻄﻊ )‪ f −1 (Z‬ﺑﺎ آن ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از )‪ .(ϕ ◦ f )−1 (0‬ﺣﺎل ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ‬
‫ﻣﻮﺿﻌﯽ ‪ h : U −→ X‬ﮔﺮد ‪ ،x‬ﮐﻪ ‪ U‬ﯾﮏ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز در ‪ Hk‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ ϕ ◦ f‬را ﺑﻪ ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﻢ ‪ .g = ϕ ◦ f ◦ h‬ﭼﻮن )‪ h : U −→ h(U‬واﺑﺮﺳﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ‬
‫)‪ f −1 (Z‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای ﻣﺮزدار در ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ x‬اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ )‪ ( f ◦ h)−1 (Z) = g−1 (0‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای‬
‫ﻣﺮزدار در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ‪ u = h−1 (x) ∈ ∂U‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫درﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﯽﻣﺮز‪ ،‬ﻓﺮض ﺗﺮاﮔﺮدی‬

‫)‪d f x (T x (X)) + T f (x) (Z) = T f (x) (Y‬‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ ‪ x‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ ﻣﻨﻈﻢ ‪ ϕ ◦ f‬اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﺎدل اﯾﻨﮑﻪ ‪ g‬در ‪ u‬ﻣﻨﻈﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۵٨‬‬
‫‪ .١.٢‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﻣﺮزدار‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﻫﻤﻮاری ‪ g‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ را ﺑﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﭼﻮن ̃‪ g‬ﮐﻪ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ̃‪ U‬از‬
‫‪ u‬در ‪ Rk‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮔﺮدد ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻮﺳﯿﻊ داد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ‪ d g̃u = d gu‬ﻧﯿﺰ در ‪ u‬ﻣﻨﻈﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ̃‪ g‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ‬
‫ﺑﯿﻦ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﺑﯽﻣﺮز اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرۀ )‪ g̃−1 (0‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ﻧﻘﻄﮥ ﻣﻨﻈﻤﺶ ‪ u‬ﻣﻘﻄﻊ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﯽﻣﺮز ‪ S‬از ‪ Rk‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ‪ g−1 (0) = S ∩ Hk‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ‪ u‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ‪ S ∩ Hk‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺎ ﻣﺮز اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮض ﺗﺮاﮔﺮدی ﺑﺮ ‪ ∂ f‬اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬آﺧﺮﯾﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﺑﺮ ‪ Rk‬ﮐﻪ ﺑﻪ ‪ S‬ﺗﺤﺪﯾﺪ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ را ﺑﺎ ‪ π‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .π : S −→ R ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬

‫‪S ∩ Hk = {s ∈ S : π(s) ≥ 0}.‬‬

‫ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ 0‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺮای ‪ π‬اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ اﯾﻨﻄﻮر ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪای ‪ s ∈ S‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد‬
‫دارد ﮐﻪ ‪ π(s) = 0‬و ‪ .d π s = 0‬اﻟﺒﺘﻪ ‪ π(s) = 0‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺎده ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪.s ∈ S ∩ ∂k H‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﭼﻮن ‪ π : Rk −→ R‬ﺧﻄﯽ اﺳﺖ‪ d π s ،‬ﺑﺎ ‪ π‬ﻣﺴﺎوی اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﯾﻨﮑﻪ ‪ d π s‬ﺑﺮ ) ‪T s (S‬‬
‫ﺻﻔﺮ اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺨﺘﺺ آﺧﺮ ﻫﺮ ﺑﺮدار در ) ‪ T s (S‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﺎدل اﯾﻨﮑﻪ‬
‫‪ .T s (S ) ⊂ T s (∂Hk ) = Rk−1‬اﻣﺎ ﭼﻮن )‪ ،S = g̃−1 (0‬ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺴﺘﮥ ‪ d g s = d g̃ s : Rk −→ Rℓ‬دﻗﯿﻘﺎً‬
‫ﻋﺒﺎرت از ) ‪ T s (S‬اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﻣﺸﺘﻖ ‪ ∂g‬در ‪ s‬ﺗﺤﺪﯾﺪ ‪ d g s : Rk −→ R‬ﺑﻪ ‪ Rk−1‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮ‬
‫ﻫﺴﺘﮥ ‪ d g s‬ﻣﺸﻤﻮل در ‪ Rk−1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه دو ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ ‪ d g s : Rk −→ R‬و ‪d (∂g) s : Rk−1 −→ R‬‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ دارای ﯾﮏ ﻫﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﺮاﮔﺮدی اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﻧﮕﺎﺷﺖ ﭘﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﺳﭙﺲ‬
‫راﺑﻄﮥ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﺮای ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ﺧﻄﯽ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﺴﺘﮥ ‪ d g s‬دارای ﺑﻌﺪ ‪ k − ℓ‬اﺳﺖ‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻫﺴﺘﮥ ‪ d(∂g) s‬ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ‪ k − 1 − ℓ‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن اﯾﻦ ﯾﮏ ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪ ،‬دﻗﯿﻘﺎً ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫‪2‬‬ ‫ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ‪ 0‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺮای ‪ g‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬ﻟﻢ زﯾﺮ ﺑﺮﻫﺎن ﻗﻀﯿﻪ را ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻟﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ S‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای ﺑﯽﻣﺮز ﺑﻮده و ‪ π : S −→ R‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﻮار ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ‪ 0‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت‪ ،‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﮥ }‪ {s ∈ S : π(s) ≥ 0‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای ﻣﺮزدار اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺮزش )‪ π−1 (0‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﻘﺎﻃﯽ ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ ‪ π‬ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ ،‬در ‪ S‬ﺑﺎز اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای از ‪ S‬ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺑﻌﺪ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ .π(s) = 0‬ﭼﻮن ‪ π‬در ‪ s‬ﻣﻨﻈﻢ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ‪ s‬ﺑﺎ ﻏﻮﻃﻪوری ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫‪2‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻌﺎً ﻫﻢارز اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬ﻟﻢ ﺑﺮای ﻏﻮﻃﻪوری ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻟﻢ ﺟﺪای ازاﺳﺘﻔﺎدهاش در ﻗﻀﯿﮥ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ ‪ S = Rn‬و ‪،π(s) = 1 − |s|2‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﮔﻮی واﺣﺪ ﺑﺴﺘﻪ }‪ {s ∈ Rn : |s| ≤ 1‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد ﺑﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻫﺎی ﻣﺮزدار ﻣﺴﺘﻘﯿﻢﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد‪ .‬در ﻣﻮرد ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ‪ f‬از ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار ‪ X‬ﺑﺘﻮی ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﯽﻣﺮز ‪ ،Y‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﺮ‬
‫ﻧﻘﻄﮥ ‪ Y‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺮای ﺟﻔﺖ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f : X −→ Y‬و ‪ ∂ f : ∂X −→ Y‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﭼﻮن ﻣﺸﺘﻖ ‪ ∂ f‬در ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ‪ x ∈ ∂X‬درﺳﺖ ﺗﺤﺪﯾﺪ ‪ d f x‬ﺑﻪ زﯾﺮ ﻓﻀﺎی )‪ T x (∂X) ⊂ T x (X‬اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ ∂ f‬در ‪ x‬ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ f ،‬ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ ‪ y ∈ Y‬ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫‪۵٩‬‬
‫‪ .١.٢‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﻣﺮزدار‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ﻫﺮ دوی ‪ f : X −→ Y‬و ‪ ∂ f : ∂X −→ Y‬ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﺑﺤﺮاﻧﯽ ‪∂ f : Int(X) −→ Y‬‬

‫ﯾﺎ ‪ ∂ f : ∂X −→ Y‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻮن )‪ Int(X‬و ‪ ∂X‬ﻫﺮ دو ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﯽﻣﺮزﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻧﻘﺎط ﺑﺤﺮاﻧﯽ‬
‫ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺘﻤﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ ﻣﺸﺘﺮک ‪ f‬و ‪ ،∂ f‬ﮐﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ از دو ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎ‬
‫‪2‬‬ ‫اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮد دارای اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪١.٢‬‬

‫‪ .١‬اﮔﺮ ‪ U ⊂ Rk‬و ‪ V ⊂ Hk‬ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ واﺑﺮﺳﺎﻧﯽ از ‪ V‬ﺑﻪ ‪ U‬وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ f : X −→ Y‬واﺑﺮﺳﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﻣﺮزدار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ ∂ f‬ﻣﺮز ‪ ∂X‬را ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر واﺑﺮﺳﺎن ﺑﺮ ﻣﺮز ‪ ∂Y‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪.‬‬
‫‪ .٣‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻊ ]‪ S = [0, 1] × [0, 1‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار ﻧﯿﺴﺖ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬اﮔﺮ ‪ f‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ‬
‫از ﮔﻮﺷﮥ ‪ s‬را ﺑﺘﻮی ‪ H2‬ﺑﻨﮕﺎرد‪ ،‬و ﻣﺮز را ﺑﻪ ﻣﺮز ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ دو ﺑﺮدار ﻣﺴﺘﻘﻞ ‪ v1‬و ‪ v2‬در‬
‫) ‪ T s (S‬ﺑﻪ دو ﺑﺮدار واﺑﺴﺘﮥ ) ‪ d f s (v1‬و ) ‪ d f s (v2‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ [.‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ۴.٢‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :۴.٢‬ﻣﺮﺑﻊ‪ ،‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار ﻧﯿﺴﺖ‬

‫‪ .۴‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺬﻟﻮﻟﯽ ﺗﻮﭘﻮر ‪ x2 + y2 − z2 ≤ a‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار اﺳﺖ )‪.(0 < a‬‬
‫‪ .۵‬ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎزاء ﮐﺪام ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ a‬ﻣﻘﻄﻊ ﻫﺬﻟﻮﻟﯽ ﺗﻮﭘﺮ ‪ x2 + y2 − z2 ≤ a‬و ﮐﺮۀ واﺣﺪ ‪x2 + y2 +‬‬
‫‪ z2 = 1‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؟ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺒﯿﻪ ﭼﻪ اﺳﺖ؟‬
‫‪ .۶‬روش اﺳﺘﺎﻧﺪاردی ﺑﺮای ﺗﻬﯿﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻫﺎی ﻣﺮزدار از روی ﻣﺮﺑﻊ واﺣﺪ‪ ،‬ﺑه ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﮐﺮدن ﺟﻔﺖ اﺿﻼع‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ آن وﺟﻮد دارد )ﺷﮑﻞ ‪ .(۵.٢‬ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺎدهﺗﺮ ﭼﺴﺒﺎﻧﺪن اﺳﺘﻮاﻧﻪ را ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﺣﺎل آﻧﮑﻪ‬
‫ﻃﺮﯾﻖ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﯾﮏ ﭘﯿﭽﺶ ﻋﻤﻞ ﭼﺴﺒﺎﻧﯿﺪن اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد ﺑﻪ ﻧﻮار ﻣﻮﺑﯿﻮس ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺮز اﺳﺘﻮاﻧﻪ از دو ﮐﭙﯽ از ‪ S1‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺮز ﻧﻮار ﻣﻮﺑﯿﻮس از ﯾﮏ‬
‫ﮐﭙﯽ از ‪S1‬؛ ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً‪ ،‬اﺳﺘﻮاﻧﻪ و ﻧﻮار ﻣﻮﺑﯿﻮس ﻏﯿﺮ واﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﻮار را ﭘﺲ از ‪ n‬ﺑﺎر ﭘﯿﭽﺶ ﺑﻪ ﻫﻢ‬
‫ﻣﺘﺼﻞ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﭼﻪ وﺿﻌﯽ ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ؟‬

‫‪ .٧‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ X‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای ﻣﺮزدار ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .x ∈ ∂X‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ ϕ : U −→ X‬ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﺎ‬
‫‪ ϕ(0) = x‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ U‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ای ﺑﺎز از ‪ Hk‬اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت )‪d ϕ0 : Rk −→ T x (X‬‬

‫‪۶٠‬‬
‫‪ .١.٢‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﻣﺮزدار‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :۵.٢‬ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺳﺘﻮاﻧﻪ و ﻧﻮار ﻣﻮﺑﯿﻮس ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ‬

‫ﯾﮏ ﯾﮑﺮﯾﺨﺘﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﯿﻢﻓﻀﺎی ﺑﺎﻻﯾﯽ )‪ H x (X‬در )‪ T x (X‬را ﻧﮕﺎرۀ ‪ Hk‬ﺗﺤﺖ ‪ d ϕ0‬ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .x(X) = d ϕ0 (Hk )،‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ )‪ H x (X‬ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ .٨‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ دﻗﯿﻘﺎً دو ﺑﺮدار واﺣﺪ در )‪ T x (X‬ﺑﻪ ) ‪ T x (∂Hk‬ﻋﻤﻮدﻧﺪ و ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ در داﺧﻞ )‪H x (X‬‬
‫اﺳﺖ و دﯾﮕﺮی در ﺧﺎرﺟﺶ‪ .‬آن ﺑﺮداری ﮐﻪ در )‪ H x (X‬اﺳﺖ ﺑﺮدار واﺣﺪ ﻧﺮﻣﺎل ﺑﻪ ﺳﻤﺖ داﺧﻞ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺮز ﻧﺎم دارد‪ ،‬و آن ﯾﮑﯽ ﺑﺮدار واﺣﺪ ﻧﺮﻣﺎل ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﺎرج ﺑﺮ ﻣﺮز‪ .‬ﺑﺮدار ﻧﺮﻣﺎل واﺣﺪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﺑﯿﺮون را ﺑﺎ ‪ ⃗n x‬ﻧﻤﺎﯾﺶ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ X‬در ‪ RN‬ﺟﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ‪ ⃗n‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ از ‪ ∂X‬ﺑﺘﻮی ‪ RN‬ﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ n‬ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪) .‬ﺑﻪ وﯾﮋه اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬ﺑﺮای ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ‬
‫ﮐﻪ ‪ X = Hk‬ﺑﺮدار )‪ ⃗n(x‬ﭼﻪ اﺳﺖ؟( ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ۶.٢‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :۶.٢‬ﺑﺮدار ﻧﺮﻣﺎل واﺣﺪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﯿﺮون‬

‫‪) .٩‬اﻟﻒ( ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ ∂X‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺴﺘﻪ از ‪ X‬اﺳﺖ )ﺑﻪ ﺧﺼﻮص اﮔﺮ ‪ X‬ﻓﺸﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪∂X ،‬‬
‫در ‪ X‬ﻓﺸﺮده اﺳﺖ(‪.‬‬
‫)ب( ﻣﺜﺎلﻫﺎﯾﯽ را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ ‪ ∂X‬ﻓﺸﺮده اﺳﺖ وﻟﯽ ﺧﻮد ‪ X‬ﺧﯿﺮ‪.‬‬

‫‪ .١٠‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ x ∈ ∂X‬ﻧﻘﻄﻪای ﻣﺮزی اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﺗﺎﺑﻊ ﻧﺎﻣﻨﻔﯽ و ﻫﻤﻮار ‪ f‬ﺑﺮ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﺎز‬
‫‪ U‬از ‪ x‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ ‪ f (z) = 0‬ﮐﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ ،z ∈ ∂U‬و ﺿﻤﻨﺎً اﮔﺮ‬
‫‪ ،z ∈ ∂U‬آﻧﮕﺎه ))‪.0 < d fz (⃗n(z‬‬

‫‪) .١١‬ﻋﮑﺲ ﻟﻢ ﺻﻔﺤﮥ ‪ (۵٩‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ X‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای ﻣﺮزدار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻧﺎﻣﻨﻔﯽ و ﻫﻤﻮار ﺑﺮ ‪،X‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ در ‪ ،x‬ﭼﻨﺎن ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ )‪] .∂X = f −1 (0‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺑﺮای ﺑﻪ ﻫﻢ دوﺧﺘﻦ ﺗﻮاﺑﻊ‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١٠‬از اﻓﺮازﯾﮑﺎﻧﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻮدن ﭼﻪ ﻣﯽﺷﻮد؟[‬

‫‪۶١‬‬
‫‪ .٢.٢‬ﯾﮏ‪-‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ و ﺑﻌﻀﯽ اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﯾﮏ‪-‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ و ﺑﻌﻀﯽ اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪٢.٢‬‬

‫ﺑﺎزۀ ﺑﺴﺘﻪ و داﯾﺮه ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﯾﮏ ﺑﻌﺪی ﻣﺮزدار‪ ،‬ﻫﻤﺒﻨﺪ‪ ،‬و ﻓﺸﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﯾﮑﯽ از ﮔﺰارهﻫﺎی ﺟﺪاً‬
‫واﺿﺢ و روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺛﺒﺎﺗﺶ از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﺗﮑﻨﯿﮑﯽﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﺪۀ ﮐﺎر ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﮐﺎﻓﯽ ﺳﺎده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺎر ﺑﺎ ﻧﻘﻄﻪای ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺷﺮوع ﺷﺪه و ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﯽ ﺛﺎﺑﺖ در اﻣﺘﺪاد ﺧﻢ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ‬
‫ﻓﺸﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ اﺑﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎی ﺗﺎزه ﭘﺎی ﺑﮕﺬارﯾﺪ؛ ﯾﺎ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﮥ ﺷﺮوع ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪،‬‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﺧﻢ داﯾﺮه اﺳﺖ‪ ،‬و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ در ﻧﻘﻄﻪای ﻣﺮزی از ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎز ﻣﯽاﯾﺴﺘﺪ‪ ،‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﺧﻢ‬
‫ﺑﺎزۀ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺛﺒﺎﺗﯽ ﻣﻄﻤﺌﻦ از اﯾﻦ ﺣﮑﻢ را در ﺿﻤﯿﻤﻪ ‪ ٢‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪ ،‬و ﻟﺬا ﻓﻌﻼ‪ ‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ادﻋﺎ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬

‫رده ﺑﻨﺪی ﯾﮏ‪-‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‪ .‬ﻫﺮ ﯾﮏ‪-‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار‪ ،‬ﻫﻤﺒﻨﺪ‪ ،‬و ﻓﺸﺮده ﺑﺎ ]‪ [0, 1‬ﯾﺎ ‪ S1‬واﺑﺮﺳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻮن ﻫﺮ ﯾﮏ‪-‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺠﺰا از ﯾﮏ ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﻣﺆﻟﻔﮥ ﻫﻢﺑﻨﺪی اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺑﺪﯾﻬﯽ‬
‫ﮐﻪ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎی ﻏﯿﺮ ﺑﺪﯾﻬﯽ ﺟﺎﻟﺒﯽ دارد ﻣﯽرﺳﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ .‬ﻣﺮز ﻫﺮ ﯾﮏ‪-‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار ﻓﺸﺮده از ﺗﻌﺪادی زوج‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫اوﻟﯿﻦ ﮐﺎرﺑﺮدی از اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ آورد‪ ،‬در اﺛﺒﺎت ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﺷﺮح ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ X‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار دﻟﺨﻮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻫﯿﭻ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮاری ﭼﻮن ‪g : X −→ ∂X‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮای آن ‪ ∂g : ∂X −→ ∂X‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬ﻫﯿﭻ »ﺗﻮﺑﺮی« از ‪ X‬ﺑﺮوی‬
‫ﻣﺮزش وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ‪ g‬ای ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ z ∈ ∂X‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬وﺟﻮد ‪ z‬را‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ (.‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت )‪ g−1 (z‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار ‪ X‬اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻫﻤﺒﻌﺪ )‪g−1 (z‬‬
‫در ‪ X‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻤﺒﻌﺪ }‪ {z‬در ‪ ∂X‬اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ dim X − 1‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ )‪ g−1 (z‬ﯾﮏ ﺑﻌﺪی‬
‫و ﻓﺸﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻮن ‪ ∂g‬ﻫﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬دارﯾﻢ‬

‫‪∂g−1 (z) = g−1 (z) ∩ ∂X = {z},‬‬

‫‪2‬‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪی ﻗﺒﻞ در ﺗﻀﺎد اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﯾﻨﮏ ﻗﻀﯿﮥ ﻣﺸﻬﻮری از ﺑﺮاوﺋﺮ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ‪ ‬ﯾﺎ ﺑﺎ ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮی اﺑﺰارﻫﺎی ﭘﯿﭽﯿﺪۀ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی‬
‫ﺟﺒﺮی و ﯾﺎ ﺗﻌﺒﯿﺮ و ﮐﺎرﻫﺎی ﺳﺮاﺳﺮ اﺳﺘﺎداﻧﻪ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﯽرﺳﺪ‪) .‬اﺛﺒﺎت ذﯾﻞ ﮐﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ »ﺗﺮاﮔﺮدی« اﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ م‪ .‬ﻫﯿﺮش ﻣﻨﺘﺴﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪(.‬‬

‫‪۶٢‬‬
‫‪ .٢.٢‬ﯾﮏ‪-‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ و ﺑﻌﻀﯽ اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٧.٢‬اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﮥ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮاﺋﺮ‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ﻧﻘﻄﻪ‪-‬ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮاوﺋﺮ‪ .‬ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ‪ f‬از ﮔﻮی واﺣﺪ ﺑﺴﺘﻪ ‪ Bn ⊂ Rn‬ﺑﺘﻮی ﺧﻮدش‪ ،‬ﻟﺰوﻣﺎً ﯾﮏ‬
‫ﻧﻘﻄﮥ ﺛﺎﺑﺖ دارد؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺎزاء ﯾﮏ ‪ x ∈ Bn‬ای ‪. f (x) = x‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f‬ای ﺑﺪون ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺘﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﯾﮏ ﺗﻮﺑﺮی →‪g : Bn −‬‬
‫‪ ∂Bn‬ﺑﺴﺎزﯾﻢ‪ .‬ﭼﻮن ‪ ، f (x) , x‬دو ﻧﻘﻄﮥ ‪ x‬و )‪ f (x‬ﺧﻄﯽ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ )‪ g(x‬ﻧﻘﻄﻪای از اﯾﻦ‬
‫ﺧﻂ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ از ﻧﻘﻄﮥ )‪ f (x‬ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و در ﺳﻤﺘﯽ ﮐﻪ ‪ x‬ﻗﺮار دارد ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬در ﻣﺮز ﺑﻪ آن‬
‫ﺑﺮﺳﯿﻢ‪) .‬ﺷﮑﻞ ‪ .(٧.٢‬اﮔﺮ اﮐﻨﻮن ‪ ،x ∈ ∂Bn‬دارﯾﻢ ‪ .g(x) = x‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ g : Bn −→ Bn‬ﺑﺮ ‪ ∂Bn‬ﻫﻤﺎﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ‪ g‬ﻫﻤﻮار اﺳﺖ و ﺑﺪﯾﻦﺳﺎن ﺑﻪ ﺗﻨﺎﻗﻀﯽ ﺑﺎ ﻗﻀﯿﻪ ﺗﻮﺑﺮی ﻣﯽرﺳﯿﻢ و از آﻧﺠﺎ‬
‫ﺑﺮﻫﺎن ﻗﻀﯿﻪ را ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ .‬ﭼﻮن ‪ x‬در ﺧﻂ واﺻﻞ ﻣﯿﺎن )‪ f (x‬و )‪ g(x‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺮدار )‪g(x)− f (x‬‬
‫را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻀﺮب ‪ t‬از ﺑﺮدار )‪ x − f (x‬ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪ ،‬ﮐﻪ در آن ‪ .1 ≤ t‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ )‪.g(x) = tx + (1 − t) f (x‬‬
‫اﮔﺮ ‪ t‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﻤﻮار ﺑﻪ ‪ x‬ﺑﺴﺘﮕﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ g‬ﻫﻤﻮاراﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻧﻘﻄﻪای دو ﻃﺮف اﯾﻦ‬
‫ﺗﺴﺎوی را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﭼﻮن ‪ ،|g(x)| = 1‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮل‬

‫‪t2 |x − f (x)|2 + 2t f (x).[x − f (x)] + | f (x)|2 − 1 = 0‬‬

‫ﻣﯽرﺳﯿﻢ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ اﯾﻦ آﺧﺮی ﺧﯿﻠﯽ ﭘﺮت ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺟﺎﻟﺒﯽ دارد؛ در واﻗﻊ ﯾﮏ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪای‬
‫درﺟﻪ دوم ﺑﺎ ﯾﮏ رﯾﺸﮥ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪) .‬رﯾﺸﻪای ‪ 0 ≥ t‬ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ﻧﻘﻄﮥ ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻂ ﮔﺬرﻧﺪه‬
‫از ‪ x‬و )‪ f (x‬ﺑﺎ ﻣﺮز وﺟﻮد دارد(‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺗﻨﻬﺎ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﻻزم اﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ ،‬ﯾﺎدآوری ﻓﺮﻣﻮل درﺟﻪ دوم از‬
‫‪2‬‬ ‫دﺑﯿﺮﺳﺘﺎن و ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮی آن ﺑﺮای ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ‪ t‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻮاﺑﻊ ﻫﻤﻮار از ‪ x‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‬
‫‪ .١‬ﻫﺮ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﯾﮏ ﺑﻌﺪی‪ ،‬ﻫﻤﺒﻨﺪ‪ ،‬و ﻓﺸﺮدۀ از ‪ R3‬ﺑﺎ ﯾﮏ داﯾﺮه واﺑﺮﺳﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ آﯾﺎ در ‪R3‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان آن را ﺑﻪ داﯾﺮه ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ داد؟‬

‫‪ .٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﮥ ﺛﺎﺑﺖ در ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺮاوﺋﺮ ﻟﺰوﻣﺎً ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ دروﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ .٣‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ از ﭼﻨﺒﺮۀ ﺗﻮﭘﻮر ﺑﺘﻮی ﺧﻮدش ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻧﻘﻄﮥ ﺛﺎﺑﺘﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪۶٣‬‬
‫‪ .٢.٢‬ﯾﮏ‪-‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ و ﺑﻌﻀﯽ اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫‪ .۴‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺮاوﺋﺮ ﺑﺮای ﮔﻮی ﺑﺎز ‪ |x|2 < a‬ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۴‬از ﺑﺨﺶ ‪ ١‬از‬
‫ﻓﺼﻞ ‪ ١‬را ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪ .۵‬ﺑﺪون اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﻨﻈﻢ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺮاوﺋﺮ را ﺑﺮای ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﺎی از ]‪ [0, 1‬ﺑﺮوی ﺧﻮدش ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .۶‬ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺮاوﺋﺮ ﺑﺮای ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ‪ f : Bn −→ Bn‬را ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬از ﻗﻀﯿﮥ ﺗﻘﺮﯾﺐ واﯾﺮﺷﺘﺮاس‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﺑﺎزاء ﻫﺮ ‪ 0 < ϵ‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪای ‪ p : Rn −→ Rn‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد‬
‫دارد ﮐﻪ ‪ | f − p| < ϵ‬ﺑﺮ ‪) .Bn‬ﯾﮏ ﻣﺮﺟﻊ‪» :‬ﻗﻀﯿﻪ اﺳﺘﻮن‪-‬واﯾﺮﺷﺘﺮاس« در اﺻﻮل آﻧﺎﻟﯿﺰ رﯾﺎﺿﯽ‬
‫رودﯾﻦ‪] (.‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬اﺑﺘﺪا ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎزاء ‪ 0 < δ‬ﻣﻔﺮوض‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ‪ p‬را ﭼﻨﺎن ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫‪ | f − p| < δ‬و ‪ . f : Bn −→ Bn‬ﺣﺎل از اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ f‬ﻫﯿﭻ ﻧﻘﻄﮥ ﺛﺎﺑﺘﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫روی ‪ ،Bn‬دارﯾﻢ ‪ ،| f (x) − x| > c > 0‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪ .٧‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﻠﻤﻮس و ﺟﺎﻟﺒﯽ از ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺮاوﺋﺮ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪای از ﻓﺮوﺑﻨﯿﻮس را ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ؛ اﮔﺮ درآﯾﻪﻫﺎی‬
‫ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﺣﻘﯿﻘﯽ ‪ n × n‬ای ‪ A‬ﻫﻤﮕﯽ ﻧﺎﻣﻨﻔﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ A‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار وﯾﮋۀ ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﻧﺎﻣﻨﻔﯽ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ A‬ﻧﺎﻣﻨﻔﺮد اﺳﺖ؛ در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ 0‬ﺧﻮد‬
‫ﯾﮏ ﻣﻘﺪار وﯾﮋه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ A‬ﺧﻮد ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن از ‪ Rn‬ﻧﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺖ |‪ v 7→ Av/|Av‬ﺗﺤﺪﯾﺪ ﺷﺪه ﺑﻪ ‪ Sn−1‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ »اوﻟﯿﻦ‬
‫ﯾﮏ ﻫﺸﺘﻢ از ﮐﺮه«‬

‫}ﻫﻤﮥ ‪ x1‬ﻫﺎ ≤ ‪Q = {(x1 , · · · , xn ) ∈ Sn−1 : 0‬‬

‫را ﺑﻪ ﺧﻮدش ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ .‬اﺛﺒﺎت اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ ‪ Q‬ﺑﺎ ‪ Bn−1‬ﻫﻤﺴﺎﯾﺰﯾﺨﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﻣﯿﺪ اﻋﺘﺮاض‬
‫ﻧﺪارﯾﻢ‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﺳﺨﺖ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ اﺛﺒﺎت اﯾﻨﮑﻪ ﯾﮏ دوﺳﻮﯾﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ از ‪ Q‬ﺑﻪ ‪ Bn‬ﮐﻪ واروﻧﺶ‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺣﺎل از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۶‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ [.‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ٨.٢‬ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮﻣﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٨.٢‬ﻗﻀﯿﻪ ﻓﺮوﺑﻨﯿﻮس‪ -‬ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪٧‬‬

‫‪ .٨‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ dim X = 1‬و ‪ L‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪای واﺑﺮﺳﺎن ﺑﺎ ﯾﮏ ﺑﺎزۀ در ‪ R1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪L̄ − L‬‬
‫از ﺣﺪاﮐﺜﺮ دو ﻧﻘﻄﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺑﺮای ردهﺑﻨﺪی ﯾﮏ‪-‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ ﻻزم اﺳﺖ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺑﺮای‬
‫‪ g : (a, b)→L‬ﻣﻔﺮوض‪ ،‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ .p ∈ L̄ − L‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ J‬زﯾﺮ ﻣﺠﻮﻋﻪای ﺑﺴﺘﻪ از ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ]‪[0, 1‬‬
‫˜‬
‫واﺑﺮﺳﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮرﯾﮑﻪ ‪ 1‬ﺑﻪ ‪ p‬ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ اﺳﺖ و ‪ 0‬ﺑﻪ ﯾﮏ ‪ g(t) ∈ L‬ای ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ J‬ﯾﺎ‬

‫‪۶۴‬‬
‫‪ .٣.٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﺷﺎﻣﻞ )‪ g(a, t‬اﺳﺖ و ﯾﺎ )‪ ،g(t, b‬ﺑﺎ ﻧﺸﺎن دادن اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ }‪ {s ∈ (a, t) : g(s) ∈ J‬در )‪(a, b‬‬
‫ﺑﺎز و ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪[.‬‬

‫ﺗﺮاﮔﺮدی‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪٣.٢‬‬

‫ﭘﯿﺶﺗﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﺮاﮔﺮدی ﺧﺎﺻﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ اﺧﺘﻼﻻت ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ در ﻣﻮرد ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ﺑﺎ‬
‫داﻣﻨﮥ ﻓﺸﺮده‪ ،‬ﭘﺎﯾﺪار اﺳﺖ‪ .‬از ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻇﺮﯾﻒﺗﺮ و ﺑﺎ ارزشﺗﺮ در ﻣﻮرد ﺗﺮاﮔﺮدی را اﺳﺘﺪﻻل‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﺮاﮔﺮدی ﯾﮏ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺟﻨﺮﯾﮏ اﺳﺖ‪ :‬ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار دﻟﺨﻮاه ‪ f : X −→ Y‬را‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﮑﻠﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ Z‬در ‪ Y‬ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﺑﻪ اﻧﺪازۀ دﻟﺨﻮاه ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ ﺑﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫‪ Z‬ﺗﺮاﮔﺮد ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭘﺎﯾﺪاری از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ﺗﺮاﮔﺮد‬
‫ﻋﻤﻼ‪ ‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ ﺗﺮاﮔﺮدی ﺟﻨﺮﯾﮏ اﺳﺖ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ دﺳﺘﻪ از ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ﺗﺮاﮔﺮد ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﻤﮥ ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎ ﺗﺮاﮔﺮدﻧﺪ‪) .‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫‪ ٩.٢‬ﻧﮕﺎه ﺷﻮد)‪ .‬راهﺣﻞ ﺗﺮاﮔﺮدی ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎی ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ f s : X −→ Y‬ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮاده از‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٩.٢‬دﮔﺮدﯾﺴﯽ در ﺗﺎﺑﻊ‬

‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﺎی ﻫﻤﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ‪ s‬ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ‪ S‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﺑﺎ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽﻫﺎ ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺳﺎﺑﻖ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ F : X × S −→ Y‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ )‪ F(x, s) = f s (x‬را‬
‫در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ‪ S‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺮض ﻣﯽﺷﻮد و ‪ F‬ﻫﻤﻮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻫﻤﻮار ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻗﻀﯿﮥ ﻣﺮﮐﺰی ﺑﺤﺚ ﻣﺎ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‬

‫ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺮاﮔﺮدی ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ F : X × S −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﯿﻦ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ‪ X‬ﻣﺮزدار‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ Z‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺪونﻣﺮز دﻟﺨﻮاه از ‪ Y‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ F‬و ‪ ∂F‬ﻫﺮ دو ﺑﻪ ‪ Z‬ﺗﺮاﮔﺮد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎزاء ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﺮ ‪ s ∈ S‬ای ‪ f s‬و ‪ ∂ f s‬ﻫﺮ دو ﺑﻪ ‪ Z‬ﺗﺮاﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرۀ )‪ W = F −1 (Z‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار از ‪ X × S‬و ﺑﺎ ﻣﺮز ) ‪∂W = W ∩ ∂(X × S‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ π : X × S −→ S‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد ﮐﻪ ﻫﺮ وﻗﺖ ‪s ∈ S‬‬

‫‪۶۵‬‬
‫‪ .٣.٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﻣﻘﺪاری ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺮای ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺗﺤﺪﯾﺪ ﺷﺪۀ ‪ π : W −→ S‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ ، f s ⋔ Z‬و ﻫﺮﮔﺎه ‪ s‬ﻣﻘﺪاری ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺮای‬
‫‪ ∂π : ∂W −→ S‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ .∂ f s ⋔ Z‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﮥ ﺳﺎرد‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﺮ ‪ ،s ∈ S‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺮای ﻫﺮ‬
‫دو ﻧﮕﺎﺷﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻨﺘﺞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﻧﺸﺎن دادن اﯾﻨﮑﻪ ‪ f s ⋔ Z‬ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ . f s (x) = z ∈ Z‬ﭼﻮن ‪ F(x, s) = Z‬و ‪،F ⋔ Z‬‬
‫ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ‬

‫;)‪d F(x,s) T (x,s) (X × S ) + T z (Z) = T z (Y‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬ﺑﺎزاء ﻫﺮ ﺑﺮدار دﻟﺨﻮاه )‪ ،v ∈ T z (Y‬ﺑﺮداری ﻣﺎﻧﻨﺪ ) ‪ b ∈ T (s,x) (X × S‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ‬
‫)‪ .d F x,s (b) − a ∈ T z (Z‬ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﺮداری ﭼﻮن )‪ v ∈ T x (X‬ﭼﻨﺎن ﺑﯿﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ )‪.d f s (v) − a ∈ T z (Z‬‬
‫اﮐﻨﻮن‬

‫) ‪T (x,s) (X × S ) = T x (X) × T s (S‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ )‪ b = (w, e‬ﺑﺮای ﺑﺮدارﻫﺎی )‪ w ∈ T x (X‬و ) ‪ .e ∈ T s (S‬اﮔﺮ ‪ e‬ﺻﻔﺮ ﻣﯽﺑﻮد‪ ،‬ﮐﺎر اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﭼﻮﻧﮑﻪ از اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺤﺪﯾﺪ ‪ F‬ﺑﻪ }‪ X × {s‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪ f s‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬

‫‪d F(x,s) (w, 0) = d f s (w).‬‬

‫ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ‪ e‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻟﺰوﻣﺎً ﺻﻔﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ π‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ از ﺑﯿﻨﺶ ﺑﺒﺮﯾﻢ‪ .‬ﭼﻮن‬

‫) ‪d π(x,s) : T x (X) × T s (S ) −→ T s (S‬‬

‫درﺳﺖ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺮوی دوﻣﯿﻦ ﻣﺆﻟﻔﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮض ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻮدن ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ )‪ d π(x,s‬ﻓﻀﺎی )‪ T (x,s) (W‬را ﺑﺮوی‬
‫) ‪ T s (S‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ ،‬اذﻋﺎن ﻣﯽدارد ﮐﻪ ﺑﺮداری ﺑﻪ ﺷﮑﻞ )‪ (u, e‬در )‪ T (x,s) (W‬وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻣﺎ ‪،F : W −→ Z‬‬
‫ﭘﺲ )‪ .d F(x,s) (u, e) ∈ T z (Z‬ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً‪ ،‬ﺑﺮدار )‪ v = w − u ∈ T x (X‬ﺟﻮاب ﻣﺎ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬

‫‪d f s − a = d F(x,s) [(w, e) − (u, e)] − a‬‬

‫‪= [d F(x,s) (w, e) − a] − d F s (u, e),‬‬

‫و ﻫﺮ دو ﺑﺮدار آﺧﺮی ﺑﻪ )‪ T z (Z‬ﻣﺘﻌﻠﻘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎﻧﯽ دﻗﯿﻘﺎً ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺷﮑﻞ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ‪ ∂ f s ⋔ Z‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ‪ s‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ‪ ∂π‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)در واﻗﻊ‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﯽ اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ دﻗﯿﻘﺎً ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮای ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ ‪ ∂X‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ‬
‫ﺑﺪونﻣﺮز اﺳﺖ و ‪(.∂F : (∂X) × S −→ Y‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ﺗﺮاﮔﺮدی ﺑﻪ راﺣﺘﯽ اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ﺗﺮاﮔﺮد ﻫﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻫﺪف ‪ Y‬ﯾﮏ ﻓﻀﺎی‬
‫اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ‪ R M‬اﺳﺖ ﺟﻨﺮﯾﮏاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ f : X −→ R M‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار دﻟﺨﻮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ S‬ﮔﻮی ﺑﺎز‬
‫‪ R M‬ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﭙﺲ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ F : X × S −→ R M‬را ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ‪ F(x,s) = f (x) + s‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮای‬
‫ﻫﺮ ‪ x ∈ X‬ﺛﺎﺑﺖ‪ F ،‬ﯾﮏ اﻧﺘﻘﺎل ﮔﻮی ‪ S‬اﺳﺖ‪ ،‬و ﻟﺬا ﺑﻪ وﺿﻮح ﯾﮏ ﻏﻮﻃﻪوری اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ‪ F ،‬ﯾﮏ‬
‫ﻏﻮﻃﻪوری ‪ X × S‬اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻪ ﻫﺮ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ Z‬از ‪ R M‬ﺗﺮاﮔﺮد اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﺗﺮاﮔﺮدی‪ ،‬ﺑﺎزاء‬
‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﺮ ‪ ،s ∈ S‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f s (x) = f (x) + s‬ﺑﻪ ‪ Z‬ﺗﺮاﮔﺮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽﺷﻮد ‪ f‬را ﺑﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن‬
‫ﯾﮏ ﮐﻤﯿﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ دﻟﺨﻮاه ﮐﻮﭼﮏ ‪ s‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺗﺮاﮔﺮد ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪۶۶‬‬
‫‪ .٣.٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫اﺛﺒﺎت اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺮاﮔﺮدی ﺑﺮای ﻫﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻫﺪف ﺑﺪونﻣﺮز دﻟﺨﻮاه ﻧﯿﺰ ﺟﻨﺮﯾﮏ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺷﮑﻞ دﻧﺒﺎل‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ Y .‬ﺧﻮد در ﯾﮏ ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ‪ R M‬ﺟﺎ دارد‪ ،‬و ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫ﻣﻔﺮوض ‪ f : X −→ Y‬از ﺑﯿﻦ ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮاده از ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی اﻧﺘﻘﺎل دﻫﻨﺪۀ ‪ X‬ﺑﻪ ‪ R M‬ﺗﺤﺖ ﻋﻤﻞ ﺑﺎﻻ ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﻫﻤﮥ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻻزم دارﯾﻢ اﻧﺠﺎم دﻫﯿﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﯽ اﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎ را ﺑﺮوی ‪ Y‬ﺗﺼﻮﯾﺮ‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن ﺑﻪ ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮادۀ ﻣﻨﺎﺳﺐ از ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی از ‪ X‬ﺑﺘﻮی ‪ Y‬ﺑﺮﺳﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﺎر‪،‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﮐﻤﯽ از ﻫﻨﺪﺳﮥ ‪ Y‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻃﺮاﻓﺶ اﻃﻼع داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪-ϵ‬ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﺮای ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺪونﻣﺮز و ﻓﺸﺮده ‪ Y‬در ‪ R M‬و ﯾﮏ ﻋﺪد ﻣﺜﺒﺖ ‪ ،ϵ‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪Y ϵ‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز ﻧﻘﺎﻃﯽ در ‪ R M‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﻤﺘﺮ از ‪ ϵ‬از ‪ Y‬ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ ϵ‬ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻮﭼﮏ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ‪ w ∈ Y ϵ‬ﯾﮏ ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﯾﻦ ﻧﻘﻄﮥ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد در ‪ Y‬ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺎ آﻧﺮا ﺑﺎ )‪π(w‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ π : Y ϵ −→ Y‬ﯾﮏ ﻏﻮﻃﻪوری اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ‪ Y‬ﻓﺸﺮده ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﯾﮏ ﻏﻮﻃﻪوری ‪ π : Y ϵ −→ Y‬ﮐﻪ ﺑﺮ ‪ Y‬ﻫﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻟﺰوﻣﺎً ‪ ϵ‬ﻣﺠﺎز ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺜﺒﺖ ﻫﻤﻮار ﺑﺮ ‪ Y‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ‪ Y ϵ‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ } ﺑﺎزاء ﯾﮏ ‪ y ∈ Y‬ای ‪ { w ∈ R M : |w − y| < ϵ‬ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪١٠.٢‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪-ϵ :١٠.٢‬ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ‬

‫اﺛﺒﺎت را ﺑﺮای ﻟﺤﻈﻪای ﺑﻪ ﺗﻌﻮﯾﻖ ﻣﯽاﻧﺪازﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f : X −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ‪ Y‬ﺑﺪونﻣﺮز‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﮔﻮی ﺑﺎز ‪ S‬در‬
‫ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ و ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ‪ F : X × S −→ Y‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ )‪ ،F(x, 0) = f (x‬و ﺑﺎزاء‬
‫ﻫﺮ ‪ x ∈ X‬ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﺎﺷﺖ )‪ s 7−→ F(x, s‬ﯾﮏ ﻏﻮﻃﻪوری ‪ S −→ Y‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‪ F ،‬و ‪ ∂F‬ﻫﺮ دو‬
‫ﻏﻮﻃﻪوریاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ S‬ﮔﻮی واﺣﺪ در ‪ R M‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ R M‬ﻓﻀﺎی ﭘﯿﺮاﻣﻮن اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ‪ Y‬اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‬
‫]‪ .F(x, s) = π[ f (x) + ϵ( f (x))s‬ﭼﻮن ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ‪ π : Y ϵ −→ Y‬ﺑﻪ ‪ Y‬ﺗﺤﺪﯾﺪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ دارﯾﻢ‬
‫)‪ F(x, 0) = f (x‬ﺑﺮای ‪ x‬ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺼﺎً ‪ s 7−→ f (x) + ϵ( f (x))s‬ﯾﮏ ﻏﻮﻃﻪ وری ‪ S −→ Y ϵ‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﺗﺮﮐﯿﺐ دو ﻏﻮﻃﻪوری‪ ،‬ﻏﻮﻃﻪوری اﺳﺖ‪ s 7−→ F(x, s) ،‬ﻧﯿﺰ ﻏﻮﻃﻪوری اﺳﺖ‪ F .‬و ‪ ∂F‬ﺑﻪ وﺿﻮح‬

‫‪۶٧‬‬
‫‪ .٣.٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻏﻮﻃﻪوری ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آﻧﻬﺎ ﺣﺘﯽ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ‪ {x} × S‬ﺗﺤﺪﯾﺪ ﺷﻮﻧﺪ ﻏﻮﻃﻪورﯾﻨﺪ‪ ،‬و از‬
‫ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ از ‪ X × S‬و ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ از ‪ (∂X) × S‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای ﻣﯽﮔﺬرد‪.‬‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺮاﮔﺮدی ﺟﻨﺮﯾﮏ اﺳﺖ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﻣﻨﺘﺞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺻﻮرﺗﯽ از اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻧﯿﺎز دارﯾﻢ ﻋﺒﺎرت‬
‫اﺳﺖ از‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ﺗﺮاﮔﺮدی ﺑﺎزاء ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ‪ f : X −→ Y‬و ﻫﺮ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺪونﻣﺮز ‪ Z‬از ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ‬
‫ﺑﯽﻣﺮز‪ ،Y‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ‪ g : X −→ Y‬ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ ﺑﺎ ‪ f‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ g ⋔ Z‬و ‪.∂g ⋔ Z‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﻗﻀﯿﻪ ﺗﺮاﮔﺮدی در ﻣﻮرد ﺧﺎﻧﻮادۀ ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ‪ F‬در ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺑﺎﻻ‪ ،‬اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎزاء ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﻤﮥ‬
‫‪ s ∈ S‬ﻫﺎ ‪ f s ⋔ Z‬و ‪ .∂ f s ⋔ Z‬اﻣﺎ ﻫﺮ ‪ f s‬ای ﺑﺎ ‪ f‬ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ‪ X × I −→ Y‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ‬
‫)‪ (x, t) 7→ F(x, ts‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﻪ ∈ ‪ −‬ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺸﺎﺑﻪ زﯾﺮﮐﺎﻧﻪ از ﮐﻼف ﻣﻤﺎس را ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮای ﻫﺮ‬
‫‪ Ny (U) ،y ∈ Y‬را‪ ،‬ﻓﻀﺎی ﻧﺮﻣﺎل ‪ Y‬در ‪ ،y‬ﻣﺘﻤﻢ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ )‪ T y (Y‬در ‪ R M‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﮐﻼف ﻧﺮﻣﺎل )‪ N(Y‬را ﯾﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ‬

‫})‪{(y, u) ∈ Y × R M : v ∈ Ny (Y‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف )‪ N(Y) ،T (Y‬در ذات ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ Y‬ﻧﯿﺴﺖ وﻟﯽ ﺑﻪ راﺑﻄﮥ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‬
‫ﻣﯿﺎن ‪ Y‬و ﻓﻀﺎی ﭘﯿﺮاﻣﻮن ‪ R M‬واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ )‪ σ : N(Y −→ Y‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ‪σ(y, v) = y‬‬
‫وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﻧﺸﺎن دادن اﯾﻨﮑﻪ )‪ N(Y‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﯾﮏ ﺣﮑﻢ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ از ﺟﺒﺮ ﺧﻄﯽ را ﯾﺎدآوری ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ A : R M −→ Rk‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻬﺎدهاش ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ ‪At : Rk −→ R M‬‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻧﻘﻄﻪای »ﺑﺎزاء ﻫﻤﮥ ‪ v ∈ R M‬و ‪ w ∈ R M‬ﻫﺎ ‪ «Av.w = v.At w‬ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ A‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی اﺳﺘﺎﻧﺪارد ) ‪ (ai j‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ At‬ﻋﺒﺎرت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد از‬
‫‪ .a ji‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ A‬ﭘﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ At‬ﮐﻞ ‪ Rk‬را ﺑﻪ ﻃﻮر ﯾﮑﺮﯾﺨﺖ ﺑﺮوی ﻣﺘﻤﻢ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﻫﺴﺘﮥ ‪A‬‬
‫ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ‪ ،At w = 0‬آﻧﮕﺎه ‪ ،Av.w = v.At w = 0‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ) ‪w ⊥ A(R M‬؛ ﭼﻮن ‪ A‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ‪ w‬ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ At‬ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸﺎﺑﻬﺎً‪ ،‬اﮔﺮ ‪ Av = 0‬آﻧﮕﺎه ‪،0 = Av.w = v.At w‬‬
‫و ﻟﺬا )‪ .At (Rk ) ⊥ ker(A‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ At‬ﮐﻞ ‪ Rk‬را ﺑﻪ ﻃﻮر ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ‪ ker A‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪.‬‬
‫ﭼﻮن ‪ ker A‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ‪ M − k‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻤﻢ آن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ‪ k‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از اﯾﻨﺮو ‪ At‬ﭘﻮﺷﺎ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره‪ .‬اﮔﺮ ‪ ،Y ⊂ R M‬آﻧﮕﺎه )‪ N(Y‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ M‬ﺑﻌﺪی اﺳﺖ و ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ S : N(Y) −→ Y‬ﻏﻮﻃﻪوری‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ Y :‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ :‬ﺣﻮل ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ﻣﻔﺮوض ‪ ،Y‬ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ‬
‫ﺑﺎز ̃‪ U‬از ‪ Rk‬و ﯾﮏ ﻏﻮﻃﻪوری ‪ = k) ϕ : Ũ −→ Rk‬ﻫﻢﺑﻌﺪ ‪ (Y‬ﭼﻨﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ = ̃‪U = Y ∩ U‬‬
‫)‪ .ϕ−1 (0‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ )‪ N(U‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ) ‪ N(Y) ∩ (U × R M‬اﺳﺖ‪ ،‬از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ در )‪ N(Y‬ﺑﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزاء ﻫﺮ ‪ ،y ∈ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ d ϕy : R M −→ Rk‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ و دارای ﻫﺴﺘﮥ )‪ T y (Y‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﺗﺮاﻧﻬﺎدهاش ‪ Rk‬را ﺑﻪ ﻃﻮر ﯾﮑﺮﯾﺨﺖ ﺑﺮوی )‪ Ny (Y‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ .‬ﭘﺲ ﻧﮕﺎﺷﺖ )‪ψ : U × Rk −→ N(U‬‬
‫ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ )‪ ψ(y, v) = (y, d ϕty v‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ ،‬و )‪ N(U‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ‪ ψ‬اﺳﺖ ﺑﺎ ﺑﻌﺪ‬

‫‪۶٨‬‬
‫‪ .٣.٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫= ‪ .M = codimY +dim Y = k +dim U‬ﭼﻮن ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ از )‪ N(Y‬دارای ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﺨﺼﻮص‬

‫اﺳﺖ‪ N(Y) ،‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ‪ σ ◦ ψ : U × Rk −→ U‬دﻗﯿﻘﺎً ﻫﻤﺎن ﻏﻮﻃﻪوری اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﺖ‪σ ،‬‬
‫‪2‬‬ ‫ﯾﮏ ﻏﻮﻃﻪوری اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﻪ ‪-ϵ‬ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ‪ :‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ h : N(Y) −→ R M‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ‪ h(y, v) = y + v‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ ‪ h‬در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ از }‪ Y × {0‬در )‪ N(Y‬ﻣﻨﻈﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ )‪ (y, 0‬ﺑﻪ دو ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﺘﻤﻢ )‪ N(Y‬ﺗﻌﻠﻖ‬
‫دارد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ }‪ Y × {0‬و )‪ .{y} × Ny (Y‬ﻣﺸﺘﻖ ‪ h‬در )‪ (y, 0‬ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎس ﺑﻪ }‪ Y × {0‬در )‪ (y, 0‬را ﺑﺮوی‬
‫)‪ T y (Y‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد و ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎس ﺑﻪ )‪ {y} × Ny (Y‬در )‪ (y, 0‬را ﺑﺮوی )‪ .Ny (Y‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎس ﺑﻪ‬
‫)‪ (y, 0‬را ﺑﺮوی ‪ T y (Y) + Ny (Y) = R M‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪.‬‬
‫ﭼﻮن ‪ h‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ }‪ Y × {0‬را ﺑﻪ ﻃﻮر واﺑﺮﺳﺎن ﺑﺮوی ‪ Y‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد و در ﻫﺮ )‪ (y, 0‬ای ﻣﻨﻈﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از }‪ Y × {0‬را ﺑﻪ ﻃﻮر واﺑﺮﺳﺎن ﺑﺮوی ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ Y‬در ‪ R M‬ﺑﻨﮕﺎرد‪) .‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‬
‫‪ ١۴‬از ﺑﺨﺶ ‪ ٨‬از ﻓﺼﻞ ‪ .(١‬ﺣﺎل ﻫﺮ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ Y‬در ‪ R M‬ﯾﮏ ‪ Y ϵ‬ای را درﺑﺮ دارد؛ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ‬
‫ﮐﻪ ‪ Y‬ﻓﺸﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ و در ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﺸﺎن دادن اﺳﺖ )ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .(١‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫)‪ h−1 : Y ϵ −→ N(Y‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ‪ π = σ ◦ h−1 : Y ϵ −→ Y‬ﻏﻮﻃﻪوری ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻫﻨﺪﺳﯽ ‪ π‬در ﻣﻮرد ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﻓﺸﺮده‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺎ اﺻﻼ‪ ‬از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻧﺨﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪ ،‬ﻫﺪف ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪٣‬‬
‫‪2‬‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﯾﮏ ﻓﺮم ﺗﺎ اﻧﺪازهای ﻗﻮیﺗﺮ از ﻗﻀﯿﻪ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ﺗﺮاﮔﺮدی ﻧﯿﺎز ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f : X −→ Y‬ﺑﺮ ﯾﮏ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ‪ C‬از ‪ X‬ﺑﻪ ‪ Z‬ﺗﺮاﮔﺮد اﺳﺖ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺮط‬
‫ﺗﺮاﮔﺮدی‬

‫)‪d f x T x (X) + T f (x) Z = T f (x) (Y‬‬

‫در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ )‪ x ∈ C ∩ f −1 (z‬ای ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ﺗﻮﺳﯿﻊ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ Z‬زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای ﺑﺴﺘﻪ از ‪ ،Y‬ﻫﺮ دو ﺑﺪونﻣﺮز ﺑﻮده‪ ،‬و ‪ C‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺴﺘﻪ‬
‫از ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f : X −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺎ ‪ f ⋔ Z‬ﺑﺮ ‪ C‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ f ⋔ Z‬ﺑﺮ ‪ .C ∩ ∂X‬در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ g : X −→ Y‬ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ ﺑﺎ ‪ f‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ ،∂g ⋔ Z ،g ⋔ Z‬و ﺑﺮ‬
‫ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ C‬دارﯾﻢ ‪.g = f‬‬

‫ﻟﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ U‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﺎز از ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺴﺘﻪ ‪ C‬در ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﻮار ]‪γ : X −→ [0, 1‬‬
‫ﮐﻪ ﺧﺎرج ‪ U‬ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺎ ﯾﮏ اﺳﺖ و ﺑﺮ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ C‬ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ C ′‬ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺴﺘﮥ دﻟﺨﻮاه ﻣﺸﻤﻮل در ‪ U‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ C‬را در دروﻧﺶ دارد‪ ،‬و } ‪ {θi‬ﯾﮏ اﻓﺮاز‬
‫ﯾﮑﺎﻧﯽ ﻫﻤﺨﻮان ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﺑﺎز } ‪ {U, X − C ′‬ﺑﺮای ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﻪ اﻓﺮاز ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺑﺮای وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ‪X‬‬
‫ﻣﺮزدار اﺳﺖ ﻫﻨﻮز ﻣﺎﻧﺪه‪ (.‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ γ‬را درﺳﺖ ﺣﺎﺻﻠﺠﻤﻊ آن ‪ θi‬ﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﺧﺎرج ‪X − C ′‬‬
‫‪2‬‬ ‫ﺻﻔﺮ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪۶٩‬‬
‫‪ .٣.٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﻪ ﺗﻮﺳﯿﻊ‪ :‬اﺑﺘﺪا ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ C‬دارﯾﻢ ‪ . f ⋔ Z‬اﮔﺮ ‪ x ∈ C‬اﻣﺎ‬
‫)‪ ،x < f −1 (Z‬آﻧﮕﺎه ﭼﻮن ‪ Z‬ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ X − f −1 (Z) ،‬ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽای از ‪ x‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻮدﮐﺎر‬
‫‪ . f ⋔ Z‬اﮔﺮ )‪ ،x ∈ f −1 (z‬آﻧﮕﺎه ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ‪ W‬از )‪ f (x‬در ‪ Y‬و ﯾﮏ ﻏﻮﻃﻪوری ‪ϕ : W −→ Rk‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای وﺟﻮد دارد ﮐﻪ در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ )‪ x′ ∈ f −1 (Z ∩ W‬درﺳﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ‪ f ⋔ Z‬ﮐﻪ ‪ ϕ ◦ f‬در ‪ x‬ﻣﻨﻈﻢ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ‪ ϕ ◦ f‬در ‪ x‬ﻣﻨﻈﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ در ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ x‬ﻧﯿﺰ ﻣﻨﻈﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ f ⋔ Z‬ﺑﺮ ﯾﮏ‬
‫ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ‪ ،x ∈ C‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ‪ f ⋔ Z‬ﺑﺮ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ‪ U‬از ‪.x‬‬
‫ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ γ‬ﺗﺎﺑﻊ ذﮐﺮ ﺷﺪه در ﻟﻢ ﺑﺎﻻ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ .τ = γ2‬ﭼﻮن ‪ ،d τ x = 2γ(x) d γ x‬ﻫﺮ وﻗﺖ ‪τ(x) = 0‬‬
‫دارﯾﻢ ‪ .d τ x = 0‬ﺣﺎل ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ F : X × S −→ Y‬را ﮐﻪ در اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﻪ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ﺗﺮاﮔﺮدی ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدﯾﻢ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮدن ‪ G : X × S −→ Y‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ )‪ G(x, s) = F(x, τ(x)s‬اﺻﻼح ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‬
‫ﮐﻪ ‪ .G ⋔ Z‬زﯾﺮا ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ ،(x, s) ∈ G−1 (Z‬و ﻣﺜﻼ‪ .τ(x) , 0 ‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪S −→ Y‬‬
‫ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ )‪ r 7→ G(x, r‬ﯾﮏ ﻏﻮﻃﻪوری اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﺮﮐﯿﺐ واﺑﺮﺳﺎﻧﯽ ‪r 7→ τ(x)r‬‬
‫و ﻏﻮﻃﻪوری )‪ .r 7→ F(x, r‬ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻨﮑﻪ ‪ G‬در )‪ (x, s‬ﻣﻨﻈﻢ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺸﺨﺼﺎً در )‪ (x, s‬دارﯾﻢ‬
‫‪ .G ⋔ Z‬وﻗﺘﯽ ‪ d G(x,s) ،τ(x) = 0‬را در ﻋﻨﺼﺮ دﻟﺨﻮاه‬

‫‪(v, w) ∈ T x (X) × T s (S ) = T x (X) × R M‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ‪ ،‬ﺑﺮای روﺷﻦ ﺷﺪن ﺑﺤﺚ‪ m : X ×S −→ X ×S ،‬را ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ )‪m(x, s) = (x, τ(x)s‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺸﺘﻖاش‬

‫)‪d m(x,s) (v, w) = (v, τ(x).w + d τ x (v).s‬‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ‪ d τ x (v) ∈ R‬و )‪ τ(x‬ﻣﻀﺎرب اﺳﮑﺎﻟﺮی ﺑﺮدارﻫﺎی ‪ s ∈ R M‬و ‪ w‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل از ﻗﺎﻋﺪه‬
‫زﻧﺠﯿﺮهای ﺑﺮای ‪ G = F ◦ m‬ﭘﺲ از ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ‪ τ(x) = 0‬و ‪ d τ x (v) = 0‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪:‬‬

‫)‪d G(x,s) (v, w) = d F(x,0) (v, 0‬‬

‫ﭼﻮن وﻗﺘﯽ ‪ F‬ﺑﻪ }‪ X × {0‬ﺗﺤﺪﯾﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ f‬اﺳﺖ‪ ،‬دارﯾﻢ‬

‫‪d G(x,s) (v, w) = d f x (v).‬‬

‫اﻣﺎ اﮔﺮ ‪ ،τ(x) = 0‬آﻧﮕﺎه ‪ x ∈ U‬و ‪ f ⋔ Z‬در ‪ ،x‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ ‪ d f x‬و ﻧﯿﺰ )‪ d G(x,s‬دارای ﯾﮏ‬
‫ﻧﮕﺎرﻧﺪ‪ ،‬اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ‪ G ⋔ Z‬در )‪.(x, s‬‬
‫ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ‪ .∂G ⋔ Z‬اﮐﻨﻮن‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﺗﺮاﮔﺮدی‪ s ،‬ای ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮای آن ﻧﮕﺎﺷﺖ )‪ g(x) = G(x, s‬در ﺷﺮاﯾﻂ ‪ g ⋔ Z‬و ‪ ∂g ⋔ Z‬ﺻﺪق دارد‪ .‬ﻣﺜﻞ ﻗﺒﻞ‪ g ،‬ﺑﺎ ‪ f‬ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻀﺎف ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ‪ x‬ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽای از ‪ C‬ﮐﻪ ﺑﺮ آن ‪ τ = 0‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه = )‪g(x) = G(x, s‬‬
‫‪2‬‬ ‫)‪.F(x, 0) = f (x‬‬
‫ﭼﻮن ﻫﻤﯿﺸﻪ ‪ ∂X‬در ‪ X‬ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص ذﯾﻞ ﻣﯽرﺳﯿﻢ ﮐﻪ‬

‫‪٧٠‬‬
‫‪ .٣.٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ .‬اﮔﺮ در ﻣﻮرد ‪ ، f : X −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻣﺮزی ‪ ∂ f : ∂X −→ Y‬ﺑﻪ ‪ Z‬ﺗﺮاﮔﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ g : X −→ Y‬ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ ﺑﺎ ‪ f‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ ∂g = ∂ f‬و ‪.g ⋔ Z‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻌﻄﻮف ﮐﺮدن ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺮز‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺘﯿﺠﻪ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻔﯿﺪ دﯾﮕﺮی ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﺮد‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪h : ∂X −→ Y‬‬

‫ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﺗﺮاﮔﺮد ﺑﻪ ‪ Z‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﮔﺮ ‪ h‬ﺑﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ از ﮐﻞ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬ﺑﻪ ﺗﻮی ‪ Y‬ﺗﻮﺳﯿﻊ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﮐﻞ ‪ X‬ﺑﻪ ‪ Z‬ﺗﺮاﮔﺮد اﺳﺖ ﺗﻮﺳﯿﻊﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‬
‫‪) .١‬ﺑﺮای ﻗﻀﯿﻪ ‪-ϵ‬ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ(‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ̃‪ U‬از ‪ Y‬در ‪ R M‬ﯾﮏ ‪ Y ϵ‬ای را درﺑﺮدارد؛‬
‫ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬اﮔﺮ ‪ Y‬ﻓﺸﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ϵ ،‬را ﻣﯽﺷﻮد ﺛﺎﺑﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﯾﮏ ﺳﺮی ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎز‬
‫ﭘﻮﺷﺶ دﻫﻨﺪۀ ‪ Uα ⊂ Y‬و ‪ 0 < ϵα‬را ﭼﻨﺎن ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ̃‪ .Uαϵα ⊂ U‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ } ‪ {θi‬ﯾﮏ اﻓﺮاز ﯾﮑﺎﻧﯽ‬
‫∑‬
‫زﯾﺮ دﺳﺖ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ ϵ = θi ϵi‬ﮐﺎری را ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ‪[.‬‬

‫‪ .٢‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ Y‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده از ‪ R M‬ﺑﻮده‪ ،‬و ‪ .w ∈ R M‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪای )ﻧﻪ ﻟﺰوﻣﺎً ﻣﻨﺤﺼﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮد( ‪ y ∈ Y‬ﮐﻪ ﺑﻪ ‪ w‬ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﯾﻦ اﺳﺖ وﺟﻮد دارد‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ )‪.w − y ∈ Ny (Y‬‬
‫]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬اﮔﺮ )‪ C(t‬ﺧﻤﯽ ﺑﺮ ‪ Y‬ﺑﺎ ‪ c(0) = y‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﻮار ‪ |w − c(t)|2‬در ‪ 0‬ﻣﯿﻨﯿﻤﻢ‬
‫ﻣﻘﺪار اﺳﺖ‪ .‬از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١٢‬از ﺑﺨﺶ ‪ ٢‬از ﻓﺼﻞ ‪ ١‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪ .٣‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١‬ﻣﺸﺨﺺﺳﺎزی ﻫﻨﺪﺳﯽ ‪ π : Y ϵ −→ Y‬در ﻣﻮرد ‪ Y‬ﻓﺸﺮده را ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ h : N(Y) −→ R M‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ Y‬در )‪ N(Y‬را ﺑﻪ ﻃﻮر واﺑﺮﺳﺎن ﺑﺮوی ‪Y ϵ‬‬
‫ﺑﺒﺮد ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ‪ ϵ‬ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ ،w ∈ Y ϵ‬آﻧﮕﺎه )‪ π(w‬ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﯾﻦ ﻧﻘﻄﮥ ‪ Y‬ﺑﻪ ‪ w‬اﺳﺖ‬
‫و ﺿﻤﻨﺎً ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪) .۴‬ﻟﻢ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﮐﻠﯽ( ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ X‬و ‪ Y‬دو زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ RN‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎزاء ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﺮ ‪ a ∈ RN‬ای‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﯾﺎﻓﺘﮥ ‪ X + a‬ﺧﻮد ‪ Y‬را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺮاﮔﺮد ﻗﻄﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ .۵‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده ‪ X‬در ‪ Y‬زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ دﯾﮕﺮی ‪ Z‬را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺮاﮔﺮد ﻗﻄﻊ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫‪ .dim X + dim Z < dim Y‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ دﻟﺨﻮاه ﮐﻮﭼﮑﯽ ﻣﯽﺗﻮان ‪ Y‬را‬
‫ﺑﻪ ﮐﻠﯽ از ‪ Z‬ﺟﺪا ﮐﺮد‪ :‬ﺑﺎزاء ‪ 0 < ϵ‬ﻣﻔﺮوض ﯾﮏ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ )‪ Xt = it (X‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪X1‬‬
‫ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ Z‬را ﻗﻄﻊ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺎزاء ﻫﻤﻪ ‪ x ∈ X‬ﻫﺎ ‪) .|x − i1 (x)| < ϵ‬ﯾﺎدداﺷﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١١‬از‬
‫ﺑﺨﺶ ‪ ۶‬ﻓﺼﻞ ‪ ١‬ﻧﯿﺎز دارﯾﺪ‪ .‬ﻧﮑﺘﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ Xt‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪ .۶‬ﻓﺮم دﻗﯿﻖ ﺷﺪۀ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۵‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ Z‬در ‪ Y‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮده و ‪ U‬ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز در ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫‪ Z ∩ X‬را درﺑﺮ دارد‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ ‪ Xt‬را ﻣﯽﺗﻮان ﭼﻨﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮد ﮐﻪ ﺧﺎرج ‪U‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ )ﺷﮑﻞ ‪(١١.٢‬‬

‫‪ .٧‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ X‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ RN‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ »ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﺮ« ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری ‪ V‬ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫‪ ℓ‬در ‪ RN‬ای ‪ X‬را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺮاﮔﺮد ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ‪ ℓ‬دﻟﺨﻮاه اﺳﺖ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ‬

‫‪٧١‬‬
‫‪ .٣.٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١١.٢‬دﮔﺮدﯾﺴﯽ ﮐﻪ در ﺧﺎرج از ‪ U‬ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‬

‫‪ S ⊂ (RN )ℓ‬از ﻫﻤﮥ ‪ −ℓ‬ﺗﺎﯾﯽﻫﺎی ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄﯽ از ﺑﺮدارﻫﺎی در ‪ RN‬ﯾﮏ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز در ‪RN ℓ‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ Rℓ × S −→ RN‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ‬

‫‪[(t1 , · · · , tℓ ), (v1 , · · · , vℓ )] −→ t1 v1 + · · · + tℓ vℓ‬‬

‫ﯾﮏ ﻏﻮﻃﻪوری اﺳﺖ‪[.‬‬

‫‪ .٨‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f : Rn −→ Rn‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺎ ‪ 1 < n‬ﺑﻮده‪ ،‬و ‪ K ⊂ Rn‬ﻓﺸﺮده ﺑﺎﺷﺪ و ‪.0 < ϵ‬‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ‪ f ′ : Rn −→ Rn‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ d f x′‬ﻫﯿﭻ ﮐﺠﺎ ﺻﻔﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ﺑﺮ ‪ K‬دارﯾﻢ ‪ .| f − f ′ | < ϵ‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﺑﺮای ‪ n = 1‬ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻓﺮض‬
‫ﮐﻨﯿﺪ )‪ M(n‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎی ‪ n × n‬اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ )‪F : Rn × M(n) −→ M(n‬‬
‫ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ‪ F(x, A) = d f x + A‬ﯾﮏ ﻏﻮﻃﻪوری اﺳﺖ‪ A .‬را ﭼﻨﺎن اﺧﺘﯿﺎر ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ }‪F A ⋔ {0‬؛ از‬
‫‪ 1 < n‬ﮐﺠﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ؟[‬

‫‪ .٩‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ ، f : Rk −→ Rk‬و ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a ∈ Rk‬ای‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‬

‫‪fa (x) = f (x) + a1 x1 + · · · + ak xk .‬‬

‫ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎزاء ﻫﻤﮥ ‪ a ∈ Rk‬ﻫﺎ‪ fa ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮرس اﺳﺖ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی →‪Rk × Rk −‬‬
‫‪ Rk‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪی‬
‫‪∂f‬‬ ‫‪∂f‬‬
‫→‪(x, a) 7‬‬ ‫‪+ a1 , · · · ,‬‬ ‫‪+ ak‬‬
‫‪∂x1‬‬ ‫‪∂xk‬‬
‫را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻏﻮﻃﻪوری اﺳﺖ و ﻟﺬا ﺑﺎ }‪ {0‬ﺗﺮاﮔﺮد اﺳﺖ‪[.‬‬

‫‪ .١٠‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ X‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ n − 1‬ﺑﻌﺪی در ‪ Rn‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ »اﺑﺮ روﯾﻪ«‪ .‬ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ در ‪ Rn‬ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﮐﺎﻧﻮﻧﯽ ‪ X‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﺑﺮای ﻧﮕﺎﺷﺖ ﮐﻼف ﻧﺮﻣﺎل ‪ h : N(X) −→ Rn‬ﺑﺎ‬
‫ﺿﺎﺑﻄﮥ ‪ h(x, v) = x + v‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻘﺎط ﮐﺎﻧﻮﻧﯽ ﺳﻬﻤﯽ ‪ y = x2‬در ‪ R2‬را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪] .‬ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺧﻤﯽ ﺑﺎ‬
‫) (‬
‫ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ ﺑﺎزﮔﺸﺘﯽ در ‪ 0, 12‬ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪ .١١‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ X‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﯾﮏ‪-‬ﺑﻌﺪی ‪ R2‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ .p ∈ X‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺧﻄﯽ در ‪ Rn‬را ﭼﻨﺎن‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ p‬ﻣﺒﺪاء ﺑﺎﺷﺪ‪−x ،‬ﻣﺤﻮر در ‪ p‬ﺑﻪ ‪ X‬ﻣﻤﺎس ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ‪ y‬ﻣﺤﻮر ﺧﻂ ﻧﺮﻣﺎل ﺑﻪ آن‬

‫‪٧٢‬‬
‫‪ .٣.٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ X ،p = 0‬ﻧﻤﻮدار ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ )‪ y = f (x‬ﺑﺎ ‪ f (0) = 0‬و‬

‫‪ f ′ (0) = 0‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻤﯿﺖ )‪ f ′′ (0‬اﻧﺤﻨﺎی ‪ X‬در ‪ p‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه و ﺑﺎ )‪ ،κ(p‬ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ κ(p) , 0‬آﻧﮕﺎه ‪ X‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ ﮐﺎﻧﻮﻧﯽ در اﻣﺘﺪاد ﺧﻂ ﻧﺮﻣﺎل و در ﻓﺎﺻﻠﮥ )‪1/κ(p‬‬
‫از ‪ p‬دارد‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻓﻀﺎی ﻧﺮﻣﺎل ﺑﻪ ‪ X‬در ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ ‪ x‬ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ‪ p‬ﺗﻮﺳﻂ‬
‫)‪ (− f ′ (x), 1‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺣﺎل ﻧﮕﺎﺷﺖ ﮐﻼف ﻧﺮﻣﺎل ‪ h : N(X) −→ Rn‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪ .١٢‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ Z‬زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای از ‪ Y‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ .Y ⊂ R M‬ﮐﻼف ﻧﺮﻣﺎل ﺑﻪ ‪ Z‬در ‪ Y‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ‬
‫}‪ N(Z; Y) = {(z, v) : v ⊥ T z (Z), v ∈ T z (Y), z ∈ Z‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ )‪N(Z; Y‬‬
‫ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ‪ Y‬ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﻌﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ g1 , · · · , gℓ‬ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ‬
‫در ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ̃‪ U‬از ‪ z‬در ‪ R M‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺮای آﻧﻬﺎ‬

‫}‪ Y ∩ Ũ = {gk+1 = 0, · · · , gℓ = 0‬و }‪U = Z ∩ Ũ = {g = 0, · · · , gℓ = 0‬‬

‫)ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۴‬از ﺑﺨﺶ ‪ ۴‬ﻓﺼﻞ ‪ .(١‬ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ واﺑﺴﺘﻪ ) ‪ U × Rℓ −→ N(Z; R M‬را ﺑﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ × ‪U‬‬
‫) ‪ Rk −→ N(Z; R M‬ﺗﺤﺪﯾﺪ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ‬
‫دﻧﺒﺎل ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺮاﻣﺎﯾﺶ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪[.‬‬

‫‪ Sk−1 .١٣‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای از ‪ Sk‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻧﺸﺎﻧﻨﺪۀ )‪(x1 , · · · , xk ) 7→ (x1 , · · · , xk , 0‬‬
‫در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻤﻢ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ) ‪ T p (Sk−1‬در ) ‪ ،T p (Sk‬در ﻧﻘﻄﮥ ) ‪ ،p ∈ (Sk−1‬ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺑﺮدار )‪ (0, · · · , 0, 1‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ) ‪ N(Sk−1 ; Sk‬ﺑﺎ ‪ Sk−1 × R‬واﺑﺮﺳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .١۴‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ S : N(Z; Y) −→ Z‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ‪ γ(z, v) = z‬ﯾﮏ ﻏﻮﻃﻪوری اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺼﻮص‬
‫ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرۀ )‪ ،γ−1 (z‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻤﺎد )‪ Nz (Z; Y‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ ،‬ﭼﻪ اﺳﺖ؟‬

‫‪ .١۵‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ )‪ z 7→ (z, 0‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ Z‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای از )‪ N(Z; Y‬ﻣﯽﻧﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .١۶‬ﻗﻀﯿﻪ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺟﺪوﻟﯽ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ واﺑﺮﺳﺎﻧﯽ از ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﺎزی از ‪ Z‬در )‪N(Z; Y‬‬
‫ﺑﺮوی ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﺎزی از ‪ Z‬در ‪ Y‬وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ Y ϵ −→π Y :‬را ﻣﺜﻞ در ﻗﻀﯿﮥ ‪-ϵ‬ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪h : N(Z; Y) −→ R M‬‬
‫ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ‪ h(z, v) = z + v‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ) ‪ W = h−1 (Y ϵ‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﺎز‬
‫‪h‬‬ ‫‪π‬‬
‫از ‪ Z‬در )‪ N(Z; Y‬اﺳﺖ‪ .‬دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ‪ W −→ Y ϵ −→ Y‬ﺑﺮ ‪ Z‬ﻫﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺗﻤﺮﯾﻦ‬
‫‪ ١۴‬در ﺑﺨﺶ ‪ ٨‬از ﻓﺼﻞ ‪ ١‬را اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪ .١٧‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ∆ ﻗﻄﺮ در ‪ X × X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻤﻢ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﺑﻪ )∆( )‪ T (x,x‬در )‪ T (x,x) (X × X‬ﮔﺮداﯾﻪ‬
‫ﺑﺮدارﻫﺎی })‪ {(v, −v) : v ∈ T x (X‬اﺳﺖ‪] .‬ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١٠‬از ﺑﺨﺶ ‪ ٢‬در ﻓﺼﻞ ‪ ١‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪ .١٨‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ )‪ ،T (X) −→ N(∆ : X × X‬ﮐﻪ )‪ (x, v‬را ﺑﻪ ))‪ ((x, x), (v, −v‬ﻣﯽﺑﺮد‪،‬‬
‫واﺑﺮﺳﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﻀﯿﻪ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺟﺪوﻟﯽ اﺳﺘﺪﻻل ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ واﺑﺮﺳﺎﻧﯽ از ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽای‬
‫از ‪ X‬در )‪ T (X‬ﺑﻪ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ∆ در ‪ X × X‬وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻃﻮری ﮐﻪ ﺗﻮﺳﯿﻊ واﺑﺮﺳﺎﻧﯽ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ‬
‫∆ →‪ ،X −‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ )‪ x 7→ (x, x‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٧٣‬‬
‫‪ .۴.٢‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪٢‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫‪ .١٩‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ Z‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﺒﻌﺪ ‪ k‬در ‪ Y‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻼف ﻧﺮﻣﺎل )‪ N(Z : Y‬را در ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﺪﯾﻬﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ واﺑﺮﺳﺎﻧﯽ ‪ ϕ : N(Z : Y) −→ Z × Rk‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎزاء ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ‬
‫‪ z ∈ Z‬ﺑﻪ ﯾﮏ ﯾﮑﺮﯾﺨﺘﯽ ﺧﻄﯽ ‪ Nz (Z : Y) −→ {z} × Rk‬ﺑﺪل ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آزﻣﻮﻧﯽ ﺑﺮای درﮐﺘﺎن‬
‫از ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ )‪ N(Z : Y‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻮﺿﻌﺎً ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ‪z ∈ Z‬‬
‫دارای ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ‪ V‬در ‪ Z‬اﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ )‪ N(V : Y‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .٢٠‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ )‪ N(Z : Y‬وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ‪ k‬ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺴﺘﻘﻞ ‪g1 , · · · , gk‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﮐﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ U‬ای در ‪ Y‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ ﭼﻨﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ‪ Z‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺻﻔﺮﻫﺎی‬
‫ﻣﺸﺘﺮک آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ‪،‬‬

‫‪Z = {y ∈ U : g1 (y) = 0, · · · , gk (y) = 0}.‬‬

‫]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬اﮔﺮ )‪ N(Z : Y‬ﺑﺪﯾﻬﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ وﺿﻮح ﺗﻮاﺑﻊ ﺳﺮاﺳﺮی ﻣﻌﺮف ‪ Z‬در )‪N(Z : Y‬‬
‫وﺟﻮد دارﻧﺪ‪.‬ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻀﯿﻪ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺟﺪوﻟﯽ‪ ،‬ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ،١۶‬اﯾﻦ ﺗﻮاﺑﻊ را ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎزی در ‪ Y‬ﺗﺒﺪﯾﻞ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ‪ ،‬اﮔﺮ ﯾﮏ ﻏﻮﻃﻪوری ‪ g : U −→ Rk‬ﺑﺎ ‪ g−1 (0) = Z‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ z < Z‬ای‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺗﺮاﻧﻬﺎدۀ )‪ d gtz : Rk −→ T z (Y‬ﮐﻞ ‪ Rk‬را ﺑﻄﻮر ﯾﮑﺮﯾﺨﺖ ﺑﺮوی ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ )‪ T z (Z‬در )‪ T z (Y‬ﻣﯽﺑﺮد؛ ﺳﭙﺲ )‪ ϕ−1 : Z × Rk → N(Z; Y‬را ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ = )‪ϕ−1 (z, a‬‬
‫)‪ (z, dgtz a‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪٢‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪۴.٢‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻠﯽ ﺗﮑﻨﯿﮑﯽ و ﺗﺎ ﺣﺪی ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻮد‪ .‬اﮐﻨﻮن ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺷﻤﺎ را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ آن ﮐﺎرﻫﺎ ﺑﻪ زﺣﻤﺘﺶ‬
‫ﻣﯽارزد‪ .‬از ﻟﻢ ﺗﺮاﮔﺮدی و ﺳﺎﯾﺮ اﺣﮑﺎم ﺑﺨﺶ ‪ ٣‬ﺑﺮای ﻃﺮح ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم ﻧﺎوردای ﺷﻬﻮدی ﺳﺎده ﺑﺮای ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی‬
‫ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﺮی ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺑﺮﺳﯿﻢ‪.‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﯽ دو زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬و ‪ Z‬ﮐﻪ داﺧﻞ ‪ Y‬اﻧﺪ دارای اﺑﻌﺎد ﻣﺘﻤﻢ اﻧﺪ ﮐﻪ ‪.dim X + dim Z = dim Y‬‬
‫اﮔﺮ ‪ ،X ⋔ Z‬اﯾﻦ ﺷﺮط روی ﺑﻌﺪﻫﺎ اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﻘﻄﻊ آﻧﻬﺎ ‪ X ∩ Z‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺻﻔﺮ‪-‬ﺑﻌﺪی ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬دارﯾﻢ‬
‫ﺑﺎ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﺑﺪونﻣﺮز ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ (.‬ﺑﻪ ﻋﻼوه اﮔﺮ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ X‬و ‪ Z‬ﻫﺮ دو ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻻاﻗﻞ ﯾﮑﯽ از‬
‫آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺜﻼ‪ ،X ‬ﻓﺸﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ‪ X ∩ Z‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ از ﻧﻘﺎط ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮﻗﺘﺎً‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻧﻘﺎط‬
‫در ‪ X ∩ Z‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ« ‪ X‬و ‪ ،Z‬ﺑﺎ ﮐﻮﺗﻪ ﻧﻮﺷﺖ )‪ #(X ∩ Z‬اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪١٢.٢‬‬
‫ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ اﯾﻦ ﺗﻮﺻﯿﻒ را ﺑﺮای ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮدۀ ‪ X‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ‬
‫ﺑﺴﺘﮥ دﻟﺨﻮاه ‪ Z‬ﮐﻪ ﺑﺎ ‪ X‬دارای اﺑﻌﺎد ﻣﺘﻤﻢاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻌﻤﯿﻢ دﻫﯿﻢ؟ ﺑﺪون ﺷﺮط ﺗﺮاﮔﺮدی ﻣﻘﻄﻊ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ‪X ∩ Z‬‬
‫ﺗﻮدهای ﺑﯽﻣﺼﺮف و درﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ‪ X‬را ﻣﯽﺗﻮان ﺗﮑﺎن داده‪ ،‬ﯾﮏ ﮐﻤﯽ در آن ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺮده‪ ،‬و‬
‫آن را ﺑﻪ ‪ Z‬ﺗﺮاﮔﺮد ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺴﺎدﮔﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ‪ X‬و ‪ Z‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ‪ Z‬ﺑﺎ‪ ،‬ﮐﻤﯽ‬
‫ﺟﺮاﺣﯽ ﭘﻼﺳﺘﯿﮏ ﺷﺪۀ ‪ X‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺸﮑﻞ اﯾﻨﺠﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻧﺘﺨﺎبﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮای ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﺷﮑﻞﻫﺎی روی ‪ X‬ﻣﻮﺟﺐ اﻋﺪاد ﻣﻘﻄﻊ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﮔﺮدد )ﺷﮑﻞ ‪ .(١٣.٢‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ اﯾﻦ اﯾﺪه ﮐﺎﻣﻼ‪ ‬ﻣﺼﻮن از‬
‫ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﮔﺰﻧﺪی اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﻤﺎﻧﻄﻮری ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ‪ ،‬اﻋﺪاد ﻣﻘﻄﻊ ﺣﺎﺻﻠﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪ ٢‬ﺑﺮای ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﺷﮑﻞﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺴﺎوﯾﻨﺪ‪ .‬ﯾﺎ ﻫﻤﮥ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞﻫﺎ دارای ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﻓﺮد ﯾﺎ ﻫﻤﮕﯽ دارای ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ زوﺟﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٧۴‬‬
‫‪ .۴.٢‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪٢‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١٢.٢‬ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١٣.٢‬دﮔﺮدﯾﺴﯽ و ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪٢‬را ﺑﺮای ‪ X‬و ‪ Z‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻟﺰوم ﻃﺮح ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ ‪ X‬ﺑﻪ ﯾﮏ ﺗﻌﺒﯿﺮ دﻗﯿﻖ رﯾﺎﺿﯽ ﺑﺮای آن ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ‬
‫ﺑﺮای ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﻧﻘﻄﻪای دﻟﺨﻮاه در ‪ Y‬راهﮔﺸﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد را از ﺳﻮی دﯾﮕﺮی ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻌﻄﻮف ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ ‪ X‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺠﺮد در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺷﻤﻮل‬
‫آن را ‪ i : X −→ Y‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻧﺸﺎﻧﻨﺪه ﺗﺼﻮر ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان ‪ i‬را‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ داد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ‪ .‬ﭼﻮن ﻧﺸﺎﻧﻨﺪهﻫﺎ ﺧﻮد ﯾﮏ ردۀ ﭘﺎﯾﺪار ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯿﮏ ﮐﻮﭼﮏ روی ‪ ،i‬ﯾﮏ ﻧﺸﺎﻧﻨﺪه ‪ X −→ Y‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻧﮕﺎرش را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪،‬‬
‫ﯾﮏ ﮐﭙﯽ واﺑﺮﺳﺎن از ‪ X‬اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ‪ X‬اوﻟﯽ واﻗﻊ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﮐﻠﯽ ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ X‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮدۀ دﻟﺨﻮاه‪ ،‬ﻧﻪ ﻟﺰوﻣﺎً در‬
‫داﺧﻞ ‪ ،Y‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ‪ f : X −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺴﺘﮥ ‪ Z‬در ‪ Y‬ﺗﺮاﮔﺮد اﺳﺖ‪ ،‬و ﺿﻤﻨ ًﺎ‬
‫‪ .dim X + dim Z = dim Y‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت )‪ f −1 (Z‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺻﻔﺮ ﺑﻌﺪی ﺑﺴﺘﻪ از ‪ X‬اﺳﺖ‪ ،‬و ﻟﺬا‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪٢‬ﺑﺮای ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ ،I2 ( f, Z) ،Z‬را ﺗﻌﺪاد ﻧﻘﺎط‬
‫در )‪ f −1 (Z‬ﮐﻪ در ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪ ٢‬ﺣﺴﺎب ﺷﻮد ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮای ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار دﻟﺨﻮاه ‪ ،g : X −→ Y‬ﯾﮏ‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f‬ﮐﻪ ﺑﺎ ‪ g‬ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ اﺳﺖ و ﺑﻪ ‪ Z‬ﺗﺮاﮔﺮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮده‪ ،‬و ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ = )‪I2 (g, Z‬‬
‫)‪ .I2 ( f, Z‬اﺑﻬﺎم در اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻀﯿﮥ ذﯾﻞ ﺑﺮﻃﺮف ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ f1 : X −→ Y‬و ‪ f0‬ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ ﺑﻮده و ﻫﺮ دو ﺑﻪ ‪ Z‬ﺗﺮاﮔﺮد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه = )‪I2 ( f1 , Z‬‬
‫)‪.I2 ( f0 , Z‬‬

‫‪٧۵‬‬
‫‪ .۴.٢‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪٢‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ F : X × I −→ Y‬ﯾﮏ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ از ‪ f0‬ﺑﻪ ‪ f1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﺗﻮﺳﯿﻊ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﺮض‬
‫ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ .F ⋔ Z‬ﭼﻮن }‪ ∂(X × I) = X × {0} ∪ X × {1‬و ‪ ∂F‬ﺑﺮ }‪ X × {0‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ f0‬اﺳﺖ و ﺑﺮ }‪X × {1‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ، f1‬دارﯾﻢ ‪ .∂F ⋔ Z‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ )‪ F −1 (z‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﯾﮏ‪-‬ﺑﻌﺪی ‪ X × I‬ﺑﺎ ﻣﺮز‬

‫}‪∂F −1 (Z) = F −1 (Z) ∩ ∂(X × I) = f0−1 (Z) × {0} ∪ f1−1 (Z) × {1‬‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺣﮑﻢ ردهﺑﻨﺪی ﯾﮏ‪-‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‪ ∂F −1 (Z) ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﻌﺪادی زوج ﻧﻘﻄﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا‬
‫‪2‬‬ ‫)ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪.# f0−1 (Z) ≡ # f1−1 (Z) (٢‬‬
‫ﭼﻮن ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ﯾﮏ راﺑﻄﮥ ﻫﻢارزی اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯽدرﻧﮓ دارﯾﻢ‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ g : X −→ Y‬و ‪ g0‬دو ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ دﻟﺨﻮاه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫)‪.I2 (g0 , Z) = I2 (g1 , Z‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﮐﻪ اﻧﮕﯿﺰۀ ﮐﺎرﻣﺎن ﺑﻮد ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدﯾﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ X‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده از ‪ Y‬ﺑﻮده و ‪Z‬‬
‫ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺴﺘﮥ ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ﻣﺘﻤﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ ،X‬ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪ ٢‬ﺑﺮای ‪ X‬ﺑﺎ ‪ Z‬را ﺑﺎ )‪I2 (X, Z) = I2 (i, Z‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ i : X −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺷﻤﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ‪ I2 (X, Z) ،X ⋔ Z‬درﺳﺖ ﻋﺒﺎرت از‬
‫‪ #X ∩ Z‬ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪ ٢‬اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ ،I2 (X, Z) , 0‬آﻧﮕﺎه ﻫﯿﭻ ﻓﺮﻗﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ‪ X‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ ﺑﯿﺎﺑﺪ‪،‬‬
‫در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﮐﻠﯽ از ‪ Z‬ﺟﺪا ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬دو داﯾﺮۀ ﻣﺘﻤﻢ }‪ S1 × {1‬و ‪ {1} × S1‬ﺑﺮ‬
‫روی ﭼﻨﺒﺮه ‪ Y = S1 × S1‬دارای ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪ ٢‬ی ﻧﺎﺻﻔﺮﻧﺪ )ﺷﮑﻞ ‪ .(١۴.٢‬ﯾﮏ وﺿﻌﯿﺖ ﻋﺠﯿﺐ‬
‫اﻣﺎ ﺷﺎﯾﻊ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ ،dim X = 12 dim Y‬ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ )‪ I2 (X, X‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺪد‬
‫ﺧﻮد‪-‬ﻗﻄﻌﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪ ٢‬ﺑﺮای ‪ X‬ﺗﻠﻘﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﯾﮏ ﻣﺜﺎل ﺑﺎرز از اﯾﻦ‪ ،‬ﺧﻢ ﻣﺮﮐﺰی ﺑﺮ ﻧﻮار ﻣﻮﺑﯿﻮس ﺑﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺑﻪﻫﻢ وﺻﻞ ﮐﺮدن دو ﺳﺮ ﯾﮏ ﻧﻮار ﮐﺎﻏﺬی ﮐﻪ ﭘﯿﭽﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺪﻟﯽ از ﻧﻮار ﻣﻮﺑﯿﻮس ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻧﺸﺎن‬
‫دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ .I2 (X, X) = 1‬ﺧﻮد را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻃﺮﯾﻘﯽ ﮐﻪ ‪ X‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ از‬
‫وﺿﻌﯿﺖ اوﻟﯿﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﮐﻠﯽ رﻫﺎﯾﯽ ﯾﺎﺑﺪ )ﺷﮑﻞ ‪ (١۵.٢‬اﮔﺮ اﺗﻔﺎﻗﺎً ‪ X‬ﻣﺮز ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ W‬در ‪ Y‬ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١۴.٢‬ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺑﺮ اﺳﺘﻮاﻧﻪ‬

‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت = )‪ .I2 (X, Z‬زﯾﺮا‪ ،‬اﮔﺮ ‪ ،Z ⋔ X‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﺟﺰﺋﯿﺎت‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ‪ Z‬از ‪ W‬ﻫﻤﭽﻮن‬
‫»رﻫﮕﺬرﻫﺎ« ﮔﺬر ﮐﻨﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ )‪ #(X ∩ Z‬زوج اﺳﺖ )ﺷﮑﻞ ‪ (١۶.٢‬ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺧﻮد را در ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻠﯽﺗﺮ اﯾﻦ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺟﻤﻌﺒﻨﺪی ﻣﯽﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪:‬‬

‫‪٧۶‬‬
‫‪ .۴.٢‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪٢‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١۵.٢‬ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺑﺮ ﻧﻮار ﻣﻮﺑﯿﻮس‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١۶.٢‬ﮔﺬر ‪ Z‬از ‪W‬‬

‫ﻗﻀﯿﮥ ﻣﺮز‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ X‬ﻣﺮز ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده ‪ W‬ﺑﻮده و ‪ g : X −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ‪ g‬را ﺑﺸﻮد ﺑﻪ ﮐﻞ ‪ W‬ﺗﻮﺳﯿﻊ داد‪ ،‬در اﯾﻨﺼﻮرت ﺑﺮای ﻫﺮ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺴﺘﮥ ‪ Z‬در ‪ Y‬ﮐﻪ ﺑﻌﺪش ﻣﺘﻤﻢ ﺑﻌﺪ‬
‫‪ X‬اﺳﺖ دارﯾﻢ ‪.I2 (g, Z) = 0‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ G : W −→ Y‬ﺗﻮﺳﯿﻊ ‪ g‬ﺑﺎﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ‪ .∂G = g‬از ﻗﻀﯿﻪ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ﺗﺮاﮔﺮدی‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ ﺑﺎ ‪ G‬ﻣﯽرﺳﯿﻢ ﮐﻪ ‪ F : W −→ Y‬و ‪ F ⋔ Z‬و ﺑﻌﻼوه ‪ . f = ∂F ⋔ Z‬در اﯾﻨﺼﻮرت ‪ ، f ∼ g‬و ﻟﺬا‬
‫)ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪ .I2 (g, z) = # f −1 (Z) (٢‬اﻣﺎ )‪ f −1 (Z‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﯾﮏ‪-‬ﺑﻌﺪی‪ ،‬ﻓﺸﺮده‪ ،‬و ﻣﺮزدار اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪2‬‬ ‫)‪ #∂F −1 (Z) = # f −1 (Z‬زوج اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻘﺎﻃﻊ »ﻧﺎوردای ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ« ﺟﺎﻟﺒﯽ ﺑﺮای ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ﺑﯿﻦ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﺑﺎ ﯾﮏ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ آن ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ذﯾﻞ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ f : X −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار از ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮدۀ ‪ X‬ﺑﺘﻮی ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻫﻤﺒﻨﺪ ‪ Y‬ﺑﺎﺷﺪ و = ‪dim X‬‬
‫‪ ،dim Y‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎزاء ﻫﻤﮥ ﻧﻘﺎط ‪ y ∈ Y‬ﻋﺪد )}‪ I1 ( f, {y‬ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻘﺪار اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﺸﺘﺮک را درﺟﻪ‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f‬ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪ ٢‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f‬ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﻢ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ) ‪ deg2 ( f‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺗﺄ ﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ درﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪ ٢‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮای ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺮد ‪ Y‬ﻫﻤﺒﻨﺪ و ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ‬
‫داﻣﻨﻪ ﻓﺸﺮده ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻗﺮدار ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﻫﺮ وﻗﺖ ‪ deg2‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻓﺮضﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﺑﺮای ‪ y ∈ Y‬ﻣﻔﺮوض‪ ،‬ﭘﺲ از ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ دادن ‪ f‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ‪) ،‬اﮔﺮ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ(‪ ،‬آﻧﺮا ﺑﻪ }‪{y‬‬

‫‪٧٧‬‬
‫‪ .۴.٢‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪٢‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﺗﺮاﮔﺮد ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺑﻨﺎ ﺑﻪ »ﻗﻀﯿﮥ رج ﺑﻨﺪی ﺻﻔﺤﻪﻫﺎ« )ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ،٧‬ﺑﺨﺶ ‪ ،۴‬ﻓﺼﻞ ‪ (١‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ‬
‫‪ U‬از ‪ y‬ﭼﻨﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎره )‪ f −1 (U‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺠﺰا ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪V1 ∪ · · · ∪ Vn‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﺮ ‪ Vi‬ای ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز در ‪ X‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر واﺑﺮﺳﺎن ‪ f‬آﻧﺮا ﺑﺮوی ‪ U‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ‪ I2 ( f, {z}) = n‬ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪ ،٢‬ﺑﺮای ﻫﻤﮥ ﻧﻘﺎط ‪ .z ∈ U‬ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه ﺑﺮ ‪ Y‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ‬
‫‪2‬‬ ‫)}‪ y 7→ I2 ( f, {y‬ﻣﻮﺿﻌﺎً ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ‪ Y‬ﻫﻤﺒﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺳﺮاﺳﺮی ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ درﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪ ٢‬ی ‪ f‬ﮐﺎری اﺳﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎده‪ .‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ‪y‬‬
‫ﺑﺮای ‪ f‬اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮده‪ ،‬و ﻧﻘﺎط ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرۀ آﻧﺮا ﺑﺸﻤﺎرﯾﺪ‪) :‬ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪ .deg2 ( f ) ≡ # f −1 (y) (٢‬ﻣﺜﻼ‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫‪) z 7→ zn‬ﺿﺮب ﻣﺨﺘﻠﻄ( ﮐﻪ ‪ S1‬را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﻮار ‪ n‬ﺑﺎر ﺑﻪ ﮔﺮد ‪ S1‬ﻣﯽﭼﺮﺧﺎﻧﺪ‪ ،‬دارای درﺟﮥ ﺻﻔﺮ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ‬
‫‪ ٢‬اﺳﺖ اﮔﺮ ‪ n‬زوج ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاﺑﺮ درﺟﻪ ﯾﮏ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ﯾﮏ اﺳﺖ اﮔﺮ ‪ n‬ﻓﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ‪ deg2‬ﺑﺪواً ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﯽدرﻧﮓ دارﯾﻢ‪:‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ .‬ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ دارای درﺟﮥ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪ ٢‬ی ﻣﺴﺎوﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ X = ∂W‬و ‪ f : X −→ Y‬را ﺑﻪ ﮐﻞ ‪ W‬ﺑﺸﻮد ﺗﻮﺳﯿﻊ داد‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪.deg2 ( f ) ≡ 0‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪۀ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژﯾﮏ را ﺑﺮای ﻣﺴﺌﻠﮥ ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺻﻔﺮﻫﺎی ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺒﺮﯾﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺎب ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻓﺮض‬

‫ﮐﻨﯿﻢ ‪ p : C −→ C‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻣﺨﺘﻠﻂ و ﻫﻤﻮار و ‪ W‬ﯾﮏ ﻧﺎﺣﯿﮥ ﻓﺸﺮدۀ ﻫﻤﻮار در ﺻﻔﺤﻪ‪ ،‬در واﻗﻊ ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ‬
‫دو‪-‬ﺑﻌﺪی ﻣﺮزدار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﯾﺎ ﺑﺮای ﯾﮏ ‪ z ∈ W‬ای ‪p(z) = 0‬؟‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ p‬داﺧﻞ ‪ ∂W‬ﻫﯿﭻ ﺻﻔﺮی ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ p/|p| : ∂W −→ S1‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه و‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ از ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﯾﮏ‪ -‬ﺑﻌﺪی ﻓﺸﺮده ﻫﻤﻮار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮐﻨﻮن‪ ،‬اﮔﺮ ‪ p‬داﺧﻞ ‪ W‬ﻫﯿﭻ ﺻﻔﺮی‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان |‪ p/|p‬را ﺑﺮ ﮐﻞ ‪ W‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﮥ از ﻗﻀﯿﮥ آﺧﺮی ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ‪:‬‬

‫ﮔﺰاره‪ .‬اﮔﺮ ‪ p/|p| : ∂W −→ S1‬دارای درﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪ ٢‬ی ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺗﺎﺑﻊ ‪ p‬داﺧﻞ ‪W‬‬
‫ﯾﮏ ﺻﻔﺮ دارد‪.‬‬

‫ﭼﻘﺪر ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎرش ﺳﺎدۀ ﺗﻌﺪاد دﻓﻌﺎﺗﯽ ﮐﻪ )‪ p(z‬ﺧﺎﺻﯿﺘﯽ را دارد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ‪ z‬روی‬
‫ﯾﮏ ﻣﺮز ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ آﯾﺎ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ‪ p(z) = 0‬در داﺧﻞ ‪ W‬ﺣﻞ ﺷﺪﻧﯽ اﺳﺖ ﯾﺎ‬
‫ﺧﯿﺮ! ﺑﯿﺎﺋﯿﺪ ﺑﺮای ﻧﺸﺎن دادن ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎی اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ‪ ،‬ﻧﯿﻤﯽ از ﻗﻀﯿﻪ اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺒﺮ را ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬

‫‪p(z) = zm + a1 zm−1 + · · · + am‬‬

‫ﯾﮏ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪای ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺗﮑﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﯾﮏ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ آﻧﺮا ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫‪pt (z) = tp(z) + (1 − t)zm‬‬

‫) ‪= zm + t(a1 zm−1 + · · · + am‬‬

‫‪٧٨‬‬
‫‪ .۴.٢‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪٢‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺴﺎدﮔﯽ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ W‬ﯾﮏ ﮔﻮی ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﻧﺪازۀ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺎ ﺷﻌﺎع ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از ‪ pt‬ﻫﺎ ﺑﺮ ‪ ∂W‬ﺻﻔﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا‬

‫)‪pt (z‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪m‬‬
‫) ‪= 1 + t(a1 + · · · + am m‬‬
‫‪z‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪z‬‬

‫و ﺟﻤﻠﮥ ﺿﺮﯾﺐ ‪ t‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ∞ →‪ Z −‬ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﻣﯿﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ‪pt /|pt | : ∂W −→ S1‬‬
‫ﺑﺎزاء ﻫﻤﮥ ‪ t‬ﻫﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﻟﺬا ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ )| ‪ .deg2 (p/|p|) = deg2 (p0 /|p0‬ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪای ‪p0‬‬
‫دﻗﯿﻘﺎً ‪ zm‬اﺳﺖ؛ از اﯾﻨﺮو ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ در ‪ S1‬دارای درﺳﺖ ‪ m‬ﻧﻘﻄﮥ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرهای در ‪ ∂W‬ﺗﺤﺖ | ‪ p0 /|p0‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ‪ deg2‬را ﺑﺎ ﺷﻤﺎرش ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرهﻫﺎی ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﻨﻈﻢ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪) ،‬ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪.deg2 (p0 /|p0 |) = m (٢‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﮔﺰارۀ ﻗﺒﻠﯽ اﻇﻬﺎر ﻣﯽدارد ﮐﻪ‪:‬‬

‫ﯾﮏ ﻧﯿﻤﮥ ﻗﻀﯿﻪ اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺒﺮ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪای ﻣﺨﺘﻠﻂ از درﺟﮥ ﻓﺮد‪ ،‬رﯾﺸﻪ دارد‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺟﺎﻣﻊ و ﺳﺮﯾﻊ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻋﺪم ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ‬
‫‪ ٢‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪ‪ :‬اﻃﻼﻋﺎت ﻓﻮقاﻟﻌﺎده زﯾﺎدی ﺿﺎﯾﻊ ﺷﺪه! ﻧﺎوردای ‪ deg2‬ﺧﺎمﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﯿﺎن‬
‫ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪای ‪ z2‬و ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪای ﺛﺎﺑﺖ ﻓﺮق ﻗﺎﯾﻞ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﻧﯿﻤﮥ دﯾﮕﺮ ﻗﻀﯿﻪ اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺒﺮ را ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺛﺒﻮت ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬در ﻓﺼﻞ آﺗﯽ ﻣﺴﯿﺮﻣﺎن را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪای ﮐﻪ ﺗﺎ ﺣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻗﻮﯾﺘﺮ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻇﺮﯾﻒﺗﺮ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎی ﺑﻌﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ روشﻫﺎ ﻫﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻢ‬
‫ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻮﻓﻖ ﺗﺼﺎوﯾﺮ و ﺟﻠﻮهﻫﺎی ﻋﻤﯿﻘﯽ را ﺑﺎ ﺣﺪاﻗﻞ درﮔﯿﺮی ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‬
‫‪ .١‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻋﺪدی ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪ z‬ﺑﺎ‬

‫‪z7 + cos(|z|2 )(1 + 93z4 ) = 0‬‬

‫وﺟﻮد دارد‪) .‬ﺳﻌﯽ ﻧﮑﻨﯿﺪ آﻧﺮا ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ!(‬

‫‪f‬‬ ‫‪g‬‬
‫‪ .٢‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ X −→ Y −→ Z‬دﻧﺒﺎﻟﻪای از ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ﺑﯿﻦ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ‪ X‬ﻓﺸﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬
‫ﮐﻪ ‪ g‬ﺑﻪ ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺴﺘﻪ ‪ W‬از ‪ Z‬ﺗﺮاﮔﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت )‪ g−1 (W‬زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای از ‪Y‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬

‫‪I2 ( f, g−1 (W)) = I2 (g ◦ f, W).‬‬

‫)ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ،٧‬ﺑﺨﺶ ‪ ،۵‬ﻓﺼﻞ ‪ ١‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪ (.‬ﺑﺨﺼﻮص‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ اﻋﺪاد ﻣﻘﻄﻊ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﻮد‪ ،‬دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٧٩‬‬
‫‪ .۴.٢‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪٢‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫‪ .٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ X‬و ‪ Z‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ و ‪ f : X −→ Y‬و ‪ g : Z −→ Y‬ﻫﺮ دو ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎﯾﯽ‬

‫ﻫﻤﻮار ﺑﺘﻮی ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ Y‬ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ ،dim Z + dim X = dim Y‬ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪ ٢‬ی ‪ f‬و‬
‫‪ g‬را ﺑﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت )∆ ‪ I2 ( f, g) = I2 ( f ×,‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ∆ ﻗﻄﺮ ‪ Y × Y‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫)اﻟﻒ( ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ f‬ﯾﺎ ‪ g‬ﺑﻮﺳﯿﻠﮥ ﯾﮏ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ I2 ( f, g) ،‬ﻋﻮض ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)ب( ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ) ‪] I2 ( f, g) = I2 (g, f‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٢‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه »واﺑﺮﺳﺎﻧﯽ ﺑﺮﮔﺮدان«‬
‫)‪ (a, b) −→ (b, a‬از ‪ Y × Y −→ Y × Y‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬
‫)ج( اﮔﺮ ‪ Z‬ﻋﻤﻼ‪ ‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ Y‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ i : Z −→ Y‬ﺷﻤﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫‪I2 ( f, i) = I2 ( f, Z).‬‬
‫)د( در ﻣﻮرد دو زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮدۀ ‪ X‬و ‪ Z‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫‪I2 (X, Z) = I2 (Z, X).‬‬
‫)ﯾﺎدداﺷﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ‪ ،X ⋔ Z‬اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﺮا از اﯾﻦ روش اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدﯾﻢ؟(‬

‫‪ .۴‬اﮔﺮ ‪ f : X −→ Y‬ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﻤﮥ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی‬
‫‪ Z‬در ‪ Y‬ﮐﻪ ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ X‬ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ﻣﺘﻤﻢ دارﯾﻢ ‪ ،I2 ( f, Z) = 0‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ‪.dim X = 0‬‬
‫]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ ،dim Z < dim Y‬آﻧﮕﺎه ‪ f‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺛﺎﺑﺖ }‪ ،X −→ {y‬ﮐﻪ‬
‫‪ ،y < Z‬ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ X‬ﺗﮏ ﻧﻘﻄﻪای ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﮐﺪام ‪ Z‬ﻫﺎ ‪I2 ( f, Z) , 0‬؟[‬

‫‪ .۵‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻘﺎﻃﻊ در ﻣﻮرد ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی اﻧﻘﺒﺎضﭘﺬﯾﺮ ﺑﯽ ﻣﺤﺘﻮی اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ ‪ Y‬اﻧﻘﺒﺎضﭘﺬﯾﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ‪ ،0 < dim Y‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎزاء ﻫﺮ ‪ ، f : X −→ Y‬ﮐﻪ ‪ X‬ﻓﺸﺮده و ‪ Z‬ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ‪dim Z +‬‬
‫‪ dim X = dim Y‬دارﯾﻢ ‪) .I2 ( f, Z) = 0‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬وﺿﻊ ﻋﻮض ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ (.‬ﺑﺨﺼﻮص‪،‬‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻘﺎﻃﻊ در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﺑﯽﻣﺎﯾﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .۶‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮدهای‪ -‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﻓﻀﺎی ﺗﮏ ﻧﻘﻄﻪای‪ -‬اﻧﻘﺒﺎضﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪:‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵‬را در ﻣﻮرد ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﺑﮑﺎر ﺑﺒﺮﯾﺪ‪[.‬‬
‫‪ .٧‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ S1‬ﻫﻤﺒﻨﺪ ﺳﺎده ﻧﯿﺴﺖ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪[.‬‬
‫‪) .٨‬اﻟﻒ( ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f : S1 −→ S1‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار دﻟﺨﻮاه اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﭼﻮن‬
‫‪ g : R −→ R‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ))‪ ، f (cos t, sin t) = (cos g(t), sin g(t‬و در ﺷﺮط = )‪g(2π‬‬
‫‪ g(0) + 2πq‬ﺑﺮای ﯾﮏ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ‪ q‬ای ﺻﺪق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬اﺑﺘﺪا ‪ g‬را ﺑﺮ ]‪ [0, 2π‬ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﮐﺮده‪ ،‬و ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ .g(2π) = g(0) + 2πq‬ﺣﺎل ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ‪ g ،g(t + 2π) = g(t) + 2πq‬را‬
‫ﺗﻮﺳﯿﻊ دﻫﯿﺪ‪[.‬‬
‫)ب( ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ )ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪.deg2 ( f ) ≡ q (٢‬‬
‫‪) .٩‬درﺟﻪﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ اﻋﺪاد ﻣﻘﻄﻊ ﺟﺎﻟﺐ ﺑﺮ ﮐﺮهﻫﺎﯾﻨﺪ‪ (.‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ f : X −→ Sk‬ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪X ،‬‬
‫ﻓﺸﺮده ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ‪ .0 < dim X < k‬در اﯾﻨﺼﻮرت ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ Z ⊂ Sk‬ﺑﺴﺘﻪ و ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ﻣﺘﻤﻢ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ‪] .I2 (X, Z) = 0 ،X‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد )‪ p < f (X ∩ Z‬ای وﺟﻮد دارد‪ .‬از ﺗﺼﻮﯾﺮ‬
‫ﮔﻨﺠﻨﮕﺎری ﺑﻌﻼوۀ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪٨٠‬‬
‫‪ .۴.٢‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪٢‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫‪ .١٠‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ‪ S2‬و ﭼﻨﺒﺮه واﺑﺮﺳﺎن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .١١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f : X −→ Y‬دارای ‪ deg2 ( f ) , 0‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ‪ f‬ﺑﺮو اﺳﺖ‪] .‬ﯾﺎدآور ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‬
‫ﮐﻪ ‪ X‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻓﺸﺮده‪ Y ،‬ﻫﻤﺒﻨﺪ‪ ،‬و ‪ ،dim X = dim Y‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﺻﻼ‪ deg2 ( f ) ‬ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪[.‬‬

‫‪ .١٢‬در ﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ ‪ Y‬ﻓﺸﺮده ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎزاء ﻫﻤﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ‪ X) f : X −→ Y‬ﻓﺸﺮده اﺳﺖ( دارﯾﻢ‬
‫‪.deg2 ( f ) = 0‬‬

‫‪ .١٣‬اﮔﺮ ‪ f : X −→ Y‬ﺑﻪ ‪ Z‬ﺗﺮاﮔﺮد ﺑﺎﺷﺪ و ‪ ،dim Z + dim X = dim Y‬آﻧﮕﺎه ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ )‪# f −1 (Z‬‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺑﺎﺷﺪ )‪ I2 ( f, Z‬را ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت »)‪ «# f −1 (Z‬ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪ ٢‬ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻪ دو ﻓﺮض آورده ﺷﺪه در ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺸﺮدﮔﯽ ‪ X‬و ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدن ‪ Z‬را‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬دور از اﻧﺘﻈﺎرﻣﺎن ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﻣﺜﺎلﻫﺎﯾﯽ ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪:‬‬
‫)اﻟﻒ( اﮔﺮ ‪ Z‬ﺑﺴﺘﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ I2 ( f, Z) ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺎوردای ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)ب( در ﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ ‪ X‬ﻓﺸﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ )‪ I2 ( f, Z‬ﻧﺎوردای ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)ج( ﻗﻀﯿﻪ ﻣﺮز ﺑﺪون ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ‪ Z‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)د( ﻗﻀﯿﻪ ﻣﺮز ﺑﺪون ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ‪ X‬ﻓﺸﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ﻫ( ﻗﻀﯿﻪ ﻣﺮز ﺑﺪون ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ‪ W‬ﻓﺸﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ‪ X = ∂W‬ﻓﺸﺮده ﺑﻮده و‬
‫‪ Z‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺑﻪ اﺳﺘﻮاﻧﻪ ‪ S1 × R‬ﺑﻨﮕﺮﯾﺪ‪[.‬‬

‫‪ .١۴‬دو زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮدۀ ‪ X‬و ‪ Z‬در ‪ Y‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﻫﻢ ﻣﺮزی ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای ﻓﺸﺮده و ﻣﺮزدار‬
‫‪ W‬در ‪ Y × I‬ﭼﻨﺎن ﯾﺎﻓﺖ ﮔﺮدد ﮐﻪ }‪ .∂W = X × {0} ∪ Z × {1‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺸﻮد ‪ X‬را‬
‫ﺑﻪ ‪ Z‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ داد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ X‬و ‪ Z‬ﻫﻢ ﻣﺮزی ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪» ،‬ﻣﺜﺎل ﺷﻠﻮار« در ﺷﮑﻞ ‪ ١٧.٢‬ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻋﮑﺲ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ X :١٧.٢‬و ‪ Z‬ﻫﻢ ﻣﺮزی ﻫﺴﺘﻦ‬

‫‪ .١۵‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ X‬و ‪ Z‬در ‪ Y‬ﻫﻢ ﻣﺮزی ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎزاء ﻫﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮدۀ ‪ C‬در ‪ Y‬ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ X‬و ‪ ،Z‬دارﯾﻢ )‪] .I2 (Z,C) = I2 (X,C‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f‬ﺗﺤﺪﯾﺪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺗﺼﻮﯾﺮ‬
‫‪ Y × I −→ Y‬ﺑﻪ ‪ W‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و از ﻗﻀﯿﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪٨١‬‬
‫‪ .۵.٢‬ﻋﺪد ﭼﺮﺧﺶ و ﻗﻀﯿﻪ ﺟﺪاﺳﺎزی ژوردان‪-‬ﺑﺮاوﺋﺮ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫‪ .١۶‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ) ‪ deg2 ( f‬ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻗﻀﯿﻪ ﻣﺮز ﺧﻮشﺗﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬اﮔﺮ ‪،y0 , y1 ∈ Y‬‬
‫ﭘﺲ از ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ ‪ f‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآورﯾﻢ ﮐﻪ } ‪ . f ⋔ {y0 , y1‬اﮐﻨﻮن ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ c : I −→ Y‬ﺧﻤﯽ‬
‫ﺑﺎ ‪ c(0) = y0‬و ‪ c(1) = y1‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ F : X × I −→ Y × Y‬را ﺑﺼﻮرت ‪ f × c‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ‪∂F .‬‬
‫را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪ .١٧‬ﻗﻀﯿﻪ درون ﻧﺒﺮی از ﺑﺨﺶ ‪ ٢‬را از ﻗﻀﯿﻪ ﻣﺮز ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ .١٨‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ Z‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮدۀ ‪ Y‬ﺑﺎ ‪ dim Z = 12 dim Y‬اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ اﮔﺮ ‪ Z‬ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮاﺳﺮی ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪] .I2 (Z, Z) = 0‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٢٠‬از‬
‫ﺑﺨﺶ ‪ .N(Z; Y) = Z × Rk ،٣‬ﻣﺸﺨﺼﺎً در ‪ Z × Rk‬دارﯾﻢ ‪ ،I2 (Z, Z) = 0‬زﯾﺮا ‪Z × {a} ∩ Z‬‬
‫ﺧﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل از ﻗﻀﯿﻪ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺟﺪوﻟﯽ ﮐﻪ در ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١۶‬ﺑﺨﺶ ‪ ٣‬آﻣﺪه اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪ .١٩‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ داﯾﺮه ﻣﺮﮐﺰی ‪ X‬در ﻧﻮار ﻣﻮﺑﯿﻮس ﺑﺎز‪ ،‬دارای ﻋﺪد ﺧﻮد ﻗﻄﻌﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪ ٢‬ی = )‪I2 (X, X‬‬
‫‪ 1‬اﺳﺖ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ دو ﺳﺮ ﻧﻮار در ﺷﮑﻞ ‪ ١٨.٢‬ﭘﺲ از ﯾﮏ ﭘﯿﭻ ﺧﻮردن ﺑﻬﻢ‬
‫وﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ X ′ ،‬ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ ﺑﻪ ‪ X‬ﺑﺪل ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١٨.٢‬داﯾﺮۀ ﻣﺮﮐﺰی در ﻧﻮار ﻣﻮﺑﯿﻮس‬

‫داﯾﺮه ﻣﺮﮐﺰی در ﻧﻮار ﻣﻮﺑﯿﻮس ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄﯽ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﻪی ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ‪ ١٩‬و ‪.١٨‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻋﺪد ﭼﺮﺧﺶ و ﻗﻀﯿﻪ ﺟﺪاﺳﺎزی ژوردان‪-‬ﺑﺮاوﺋﺮ‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪۵.٢‬‬

‫ﻗﻀﯿﮥ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﺧﻢ ژوردان ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺧﻢ ﺑﺴﺘﮥ ﺳﺎده در ‪ R2‬ﺻﻔﺤﻪ را ﺑﻪ دو ﺗﮑﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪» ،‬داﺧﻞ«‬
‫و »ﺧﺎرج« ﺧﻢ‪ .‬ﻣﺒﺎدا ﻓﮑﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﻗﻀﯿﻪ ﺧﯿﻠﯽ ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻌﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﺷﻬﻮد ﺧﻮد را در ﻣﻮرد ﻣﺜﺎل ﻧﺸﺎن داده‬
‫ﺷﺪه در ﺷﮑﻞ ‪ ١٩.٢‬ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﯾﮏ ﻟﺸﮕﺮ ﮐﺸﯽ ﺧﻮد ﺳﺮ ﺑﺎ اﺳﻠﺤﻪ و دورﺑﯿﻦ ﺑﻪ وﺣﺸﯽﻫﺎی ﺟﻨﮕﻞ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ‪ n‬ﺑﻌﺪی‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻫﺮ ‪ n‬دﻟﺨﻮاه اﺳﺖ! ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻫﻤﺒﻨﺪ ﻓﺸﺮده و ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ‪ f : X −→ R‬ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻓﺮض‬
‫ﮐﻨﯿﻢ ‪ ،dim X = n − 1‬ﭘﺲ ﺑﺨﺼﻮص ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺷﻤﻮل ‪ f‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﯾﮏ اﺑﺮروﯾﻪ در ‪ Rn‬ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬در ﮐﻞ اﺑﺮوﯾﻪ‬
‫در ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ دﻟﺨﻮاه‪ ،‬زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای ﺑﺎ ﻫﻤﺒﻌﺪ ﯾﮏ اﺳﺖ‪ (.‬ﻣﺎﯾﻠﯿﻢ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ‪ f‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬را در‬

‫‪٨٢‬‬
‫‪ .۵.٢‬ﻋﺪد ﭼﺮﺧﺶ و ﻗﻀﯿﻪ ﺟﺪاﺳﺎزی ژوردان‪-‬ﺑﺮاوﺋﺮ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١٩.٢‬ﯾﮏ ﺧﻢ ﺑﺴﺘﮥ ﺳﺎده‬

‫‪ Rn‬ﺑﻪ دور ﺧﻮد ﻣﯽﭼﺮﺧﺎﻧﺪ ﺑﺮای اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ‪ z‬از ‪ Rn‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﮕﺎرۀ )‪ f (X‬ﺗﻌﻠﻖ ﻧﺪارد را اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ )‪ f (x‬ﻧﻘﻄﮥ ‪ z‬را دور ﻣﯽزﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻ‪ ‬ﺑﺮدار ﯾﮑﮥ‬

‫‪f (x) − z‬‬

‫= )‪u(x‬‬
‫|‪| f (x) − z‬‬
‫را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺟﻬﺖ از ‪ z‬ﺑﻪ )‪ f (x‬را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻘﺎﻃﻊ اﻃﻼع دارﯾﻢ ﮐﻪ →‪u : X −‬‬
‫‪ Sn−1‬ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪ ٢‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﺮ ﺑﺮدار ﺟﻬﺘﯽ را ﺑﻪ ﯾﮏ ﺗﻌﺪاد دﻓﻌﻪ ﻗﻄﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ )‪ deg2 (u‬ﺑﺎر‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﯾﻦ ﻧﺎورد را اﻧﺪازه ﮔﺮﻓﺘﻪ و آﻧﺮا ﺑﻌﻨﻮان ﻋﺪد ﭼﺮﺧﺶ ‪ f‬ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪ ٢‬ﺣﻮل ‪ z‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮده و ﺑﺎ ﻧﻤﺎد‬
‫)‪ W2 ( f, z) = deg2 (u‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪) .‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ٢٠.٢‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬در ﺟﺎﯾﯽ از اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم )ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻋﺪد‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٢٠.٢‬ﻋﺪد ﭼﺮﺧﺸﯽ‬

‫ﭼﺮﺧﺶ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪ (٢‬ﺑﺮای ﺗﻮﺻﯿﻒ ﯾﮏ ﻧﻮع ﺗﻌﻤﯿﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪ از ﻗﻀﯿﻪ ﺧﻢ ژوردان اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﺎ اﺑﺘﺪا‬
‫ﭼﻨﺪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ﮐﻪ ﻗﻀﯿﮥ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﻣﻔﯿﺪی را آﻣﺎده ﻣﯽﺳﺎزد ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ از ﻧﻈﺮ ﺑﮕﺬراﻧﯿﺪ‪ .‬اﺛﺒﺎت ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﯾﮏ‬
‫ﺗﮑﻨﯿﮏ ﺳﺎده و زﯾﺒﺎ را ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﺑﻪ دﻓﻌﺎت در ﺑﺨﺶﻫﺎی آﺗﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽﻫﺎی‬

‫‪٨٣‬‬
‫‪ .۵.٢‬ﻋﺪد ﭼﺮﺧﺶ و ﻗﻀﯿﻪ ﺟﺪاﺳﺎزی ژوردان‪-‬ﺑﺮاوﺋﺮ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﻻزم در اﻧﺘﻬﺎی ﺑﺨﺶ ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﺴﺘﻘﻼ‪ ‬ﺑﻪ اﺛﺒﺎت آﻧﻬﺎ ﺑﭙﺮدازﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ X‬ﻣﺮز ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار ﻓﺸﺮده ‪ D‬ﺑﻮده و ‪ F : D −→ Rn‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻮﺳﯿﻊ ‪ f‬اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ .∂F = f ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ z‬ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ‪ F‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﮕﺎرۀ ‪ f‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت )‪ F −1 (z‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و )ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪ .W2 ( f, z) ≡ # f −1 (z) (٢‬ﯾﻌﻨﯽ ‪ f‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬
‫ﺗﻌﺪادی ‪ X‬را ﮔﺮد ‪ z‬را ﻣﯽﭼﺮﺧﺎﻧﺪ ﮐﻪ ‪ F‬ﻣﻘﺪار ‪ z‬را اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪) .٢‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪٢١.٢‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫‪ .‬ذﯾﻼ‪ ‬ﻣﺴﺎﯾﻠﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را ﻗﺎدر ﺑﻪ اﺛﺒﺎت اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﻣﯽﺳﺎزد‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:٢١.٢‬‬

‫‪ .١‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ F‬ﻣﻘﺪار ‪ z‬را اﺧﺘﯿﺎر ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪.W2 ( f, z) = 0‬‬

‫‪ .٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ } ‪ ،F −1 (z) = {y1 , · · · , yℓ‬و ‪ Bi‬ﯾﮏ ﮔﻮی ﺑﻪ ﮔﺮد ﻧﻘﻄﮥ ‪ yi‬ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﯾﻌﻨﯽ‪ Bi ،‬ﻧﮕﺎر ﯾﮏ‬
‫ﮔﻮی در ‪ Rn‬ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﭘﺎراﻣﺘﺮﯾﺴﺎزی ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﺮای ‪ D‬ﺑﺎﺷﺪ‪ (.‬ﮐﺎری ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻬﺎ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫و ﻧﯿﺰ از ‪ X = ∂D‬ﻣﺠﺰا ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ fi : ∂Bi −→ Rn‬ﺗﺤﺪﯾﺪ ‪ F‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬

‫)ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪W2 ( f, z) ≡ W2 ( f1 , z) + · · · + W2 ( fℓ , z) (٢‬‬

‫)ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ٢٢.٢‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪(.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:٢٢.٢‬‬

‫‪ .٣‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻮدن ‪ ،z‬ﮔﻮﯾﻬﺎی ‪ Bi‬را ﭼﻨﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ ،W2 ( fi , z) = 1‬و ﺳﭙﺲ ﻗﻀﯿﻪ‬
‫را ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪٨۴‬‬
‫‪ .۵.٢‬ﻋﺪد ﭼﺮﺧﺶ و ﻗﻀﯿﻪ ﺟﺪاﺳﺎزی ژوردان‪-‬ﺑﺮاوﺋﺮ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫اﮐﻨﻮن ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﻼ‪ X ‬ﯾﮏ اﺑﺮوﯾﮥ ﻫﻤﺒﻨﺪ و ﻓﺸﺮده در ‪ Rn‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ X‬ﮐﻞ ‪ Rn‬را ﺑﻪ داﺧﻞ و‬
‫ﺧﺎرﺟﺶ ﻣﺠﺰا ﮐﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ‪ X‬ﻣﺮز ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار ﻓﺸﺮدۀ ‪ n‬ﺑﻌﺪی ﺑﺎﺷﺪ‪-‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬داﺧﻠﺶ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻗﻀﯿﮥ ﭘﯿﺶ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ z ∈ Rn‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ دﻟﺨﻮاه ﻏﯿﺮ واﻗﻊ ﺑﺮ ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ )‪W2 (X, z‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 0‬ﯾﺎ ‪ 1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ‪ z‬در ﺧﺎرج ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ در داﺧﻞ آن‪] .‬در اﯾﻨﺠﺎ از ﻧﻤﺎد )‪ W2 (X, z‬ﺑﺮای‬
‫ﻋﺪد ﭼﺮﺧﺶ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺷﻤﻮل ‪ X‬ﺣﻮل ‪ z‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ [.‬ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ﺑﻌﺪی ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﺪاوم اﯾﻦ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻗﻀﯿﻪ ﺟﺪاﺳﺎزی را ﺑﻪ ﺛﺒﻮت ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ .۴‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ .z ∈ Rn − X‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ x‬ﻧﻘﻄﮥ دﻟﺨﻮاﻫﯽ از ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ U‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ x‬در‬
‫‪ ،Rn‬آﻧﮕﺎه ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ از ‪ U‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﻤﯽ ﮐﻪ ﻫﯿﭽﮕﺎه ‪ X‬را ﻗﻄﻊ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪ ‪ z‬وﺻﻞ ﻣﯽﮔﺮدد وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫)ﺷﮑﻞ ‪(٢٣.٢‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:٢٣.٢‬‬

‫‪ .۵‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ‪ Rn − X‬ﺣﺪاﮐﺜﺮ دو ﻣﺆ ﻟﻔﮥ ﻫﻤﺒﻨﺪی دارد‪.‬‬

‫‪ .۶‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ اﮔﺮ ‪ z0‬و ‪ z1‬ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﻫﻤﺒﻨﺪی ‪ Rn − X‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫) ‪.W2 (X, z0 ) = W2 (X, z1‬‬

‫‪ .٧‬ﺑﺮای ﻧﻘﻄﮥ ﻣﻔﺮوض ‪ z ∈ Rn − X‬و ﺑﺮدار ﻫﺎدی ‪ ⃗v‬در ‪ ،Sn−1‬ﺷﻌﺎع ‪ r‬ﮐﻪ از ‪ z‬در ﺟﻬﺖ ‪ ⃗v‬ﺻﺎدر ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ }‪ r := {x + t⃗v : t ≥ 0‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ ﺷﻌﺎع ‪ r‬ﺑﻪ ‪X‬‬
‫ﺗﺮاﮔﺮد اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ ⃗v‬ﻣﻘﺪاری ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺮای ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﺎدی ‪ u : X → Sn−1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺨﺼﻮص‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﺮ‬
‫ﺷﻌﺎع از ‪ X ،z‬را ﺑﻄﻮر ﺗﺮاﮔﺮد ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .٨‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ r‬ﯾﮏ ﺷﻌﺎع ﺻﺎدره از ‪ z0‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ X‬را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺮاﮔﺮد ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﻘﻄﻊ آن ﯾﮏ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ )ﻟﺰوﻣﺎً ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ( ﻏﯿﺮ ﺧﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ z1‬ﻧﻘﻄﻪای دﯾﮕﺮ ﺑﺮ ‪ r‬ﺑﺎﺷﺪ )اﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﺮ روی‬
‫‪ ،(X‬و ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ ℓ‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺮاﺗﺒﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ r‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬را ﺑﯿﻦ ‪ z0‬و ‪ z1‬ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ )ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ‬
‫‪) .W2 (X, z0 ) ≡ W2 (X, z0 ) + ℓ (٢‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ٢۴.٢‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪(.‬‬

‫‪ .٩‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ‪ Rn − X‬دﻗﯿﻘﺎً دو ﻣﺆﻟﻔﮥ ﻫﻤﺒﻨﺪی دارد‪ D1 = {z : W2 (X, z) = 1} ،‬و ‪D1 = {z :‬‬
‫}‪.W2 (X, z) = 0‬‬

‫‪ .١٠‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ اﮔﺮ ‪ z‬ﺧﯿﻠﯽ ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪.W2 (X, z) = 0‬‬

‫‪٨۵‬‬
‫‪ .۵.٢‬ﻋﺪد ﭼﺮﺧﺶ و ﻗﻀﯿﻪ ﺟﺪاﺳﺎزی ژوردان‪-‬ﺑﺮاوﺋﺮ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:٢۴.٢‬‬

‫‪ .١١‬ﺿﻤﻦ ﺗﺮﮐﯿﺐ اﯾﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﮥ ﺟﺪاﺳﺎزی ژوردان ﺑﺮاوﺋﺮ‪ .‬ﻣﺘﻤﻢ اﺑﺮروﯾﮥ ﻫﻤﺒﻨﺪ و ﻓﺸﺮدۀ ‪ X‬در ‪ Rn‬از دو ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز و ﻫﻤﺒﻨﺪ‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﮑﯽ »داﺧﻞ« ‪ D1‬و دﯾﮕﺰی »ﺧﺎرج« ‪ .D0‬ﺑﻌﻼوه‪ D̄1 ،‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار ﻓﺸﺮده ﺑﺎ‬
‫ﻣﺮز ‪ ∂D̄1 = X‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﻼ‪ ‬روﺷﯽ ﺳﺎده ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻘﻄﮥ ‪ z‬داﺧﻞ ﯾﺎ ﺧﺎرج ‪ X‬اﺳﺖ اراﺋﻪ دادهاﯾﻢ‪.‬‬

‫‪ .١٢‬ﺑﺮای ‪ z ∈ Rn − X‬ﻣﻔﺮوض‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ r‬ﺷﻌﺎع ﺻﺎدره از ‪ z‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ‪ X‬ﺗﺮاﮔﺮد اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن‬
‫دﻫﯿﺪ وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ ‪ z‬داﺧﻞ ‪ X‬اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ r‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬را ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻓﺮد ﻧﻘﻄﻪ ﻗﻄﻊ ﮐﻨﺪ )ﺷﮑﻞ‬
‫‪.(٢۵.٢‬‬

‫راﻫﻨﻤﺎﯾﯽﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﺣﻞ ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺷﻤﺎره‪:‬‬

‫‪ .١‬اﮔﺮ ‪ u‬ﺑﻪ ‪ D‬ﺗﻮﺳﯿﻊ داده ﺷﻮد‪.deg2 (u) = 0 ،‬‬

‫‪ .٢‬از ‪ ،١‬ﺑﺎ ﺗﻌﻮﯾﺾ ‪ D‬ﺑﺎ‬

‫∪‬
‫‪ℓ‬‬
‫‪D′ = D −‬‬ ‫) ‪Int(Bi‬‬
‫‪i=1‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪(.‬‬

‫‪ .٣‬اﮔﺮ ‪ fi‬ﻣﺮز ‪ ∂Bi‬را ﺑﻪ ﻃﻮر واﺑﺮﺳﺎن ﺑﺮوی ﯾﮏ ﮐﺮۀ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ در ‪ z‬ﺑﺒﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه →‪ui : ∂Bi −‬‬
‫‪ Sn−1‬ﯾﮑﺒﯿﮏ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ‪ f‬در ‪ yi‬واﺑﺮﺳﺎﻧﯽ ﻣﻮﺿﻌﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻨﯿﻦ ‪ Bi‬ﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪٨۶‬‬
‫‪ .۵.٢‬ﻋﺪد ﭼﺮﺧﺶ و ﻗﻀﯿﻪ ﺟﺪاﺳﺎزی ژوردان‪-‬ﺑﺮاوﺋﺮ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫‪ .۴‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﻧﻘﺎط ‪ x ∈ X‬ﮐﻪ ﺑﺮای آﻧﻬﺎ ﮔﺰاره درﺳﺖ اﺳﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻧﺎﺗﻬﯽ‪ ،‬ﺑﺎز و ﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪) .‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدن‪ :‬ﺳﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎز ﺑﻮدن‪ :‬ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﻨﺪی ‪ X‬ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻌﺎً‬
‫ﺷﺒﯿﻪ ﺗﮑﻪای از ‪ Rn−1‬در ‪ Rn‬ﺷﻮد ﺷﺮوع ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻧﺎﺗﻬﯽ ﺑﻮدن‪ :‬ﺧﻂ راﺳﺖ واﺻﻞ ‪ z‬ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ در ‪ X‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪(.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٢۵.٢‬داﺧﻞ و ﺧﺎرج‬

‫‪ .۵‬ﮔﯿﺮﯾﺪ ‪ B‬ﯾﮏ ﮔﻮی ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ B − X‬دو ﻣﺆﻟﻔﻪ دارد‪ ،‬و ﻧﻘﺎط ‪ z0‬و ‪ z1‬را در ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ از ‪ Rn − X‬را ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﺧﻢ ﮐﻪ ‪ X‬را اﺻﻼ‪ ‬ﻗﻄﻊ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ‪ z0‬و ﯾﺎ ﺑﻪ ‪z1‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺘﺼﻞ ﻧﻤﻮد‪) .‬اﺣﺘﻤﺎل اﯾﻨﮑﻪ ‪ z0‬و ‪ z1‬را ﺗﻮﺳﻂ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻤﯽ ﺑﺘﻮان ﺑﻪﻫﻢ وﺻﻞ ﮐﺮد از ﻣﯿﺎن‬
‫ﺑﺮدهاﯾﻢ!(‬

‫‪ .۶‬اﮔﺮ ‪ zt‬ﺧﻤﯽ در ‪ Rn − X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ‬

‫‪x − zt‬‬
‫= )‪ut (x‬‬
‫| ‪|x − zt‬‬
‫ﺑﺮای ﻫﻤﮥ ‪ t‬ﻫﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻨﺼﻮرت ‪ u0‬و ‪ u1‬ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪ ٢‬دارای ﯾﮏ درﺟﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .٧‬ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﺪ و ﯾﺎ از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٧‬ﺑﺨﺶ ‪ ،۵‬ﻓﺼﻞ ‪ ١‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪g :‬‬
‫‪ Rn − {z} −→ Sn−1‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ |‪ g(y) = (y − z)/|y − z‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ u : X −→ Sn−1‬ﻫﻤﺎن ‪g‬‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺷﻤﻮل ‪ X‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﺸﺎن‬
‫دﻫﯿﺪ ﮐﻪ }‪ u ⋔ {⃗v‬اﮔﺮ و ﻓﻘﻂ اﮔﺮ }‪.X ⋔ g−1 {⃗v‬‬

‫‪٨٧‬‬
‫‪ .۶.٢‬ﻗﻀﯿﻪ اوﻻم‪-‬ﺑﻮرﺳﺎک‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫‪ .٨‬ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ⃗v ،٧‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺮای ﻫﺮ دوی ‪ u0‬و ‪ u1‬اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬

‫‪#u−1‬‬ ‫‪v) = #u−1‬‬

‫⃗( ‪0‬‬ ‫‪v) + ℓ.‬‬
‫⃗( ‪1‬‬

‫‪ .٩‬ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٨‬اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ‪ D0‬و ‪ D1‬ﻫﺮ دو ﻏﯿﺮ ﺗﻬﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل از ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ‪ ۵‬و ‪ ۶‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .١٠‬ﭼﻮن ‪ X‬ﻓﺸﺮده اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﯽ |‪ |z‬ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺎرۀ )‪ u(X‬ﺑﺮ ‪ S−1‬در ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﮐﻮﭼﮏ از |‪z/|z‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .١١‬ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ D̄1 ،١٠‬ﻓﺸﺮده اﺳﺖ و ‪ .D̄1 ∪ X‬ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ از ‪ D̄1‬ﺑﻪ ﮔﺮد ﻧﻘﻄﻪای ‪x ∈ X‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻨﺼﻮرت ﺗﻬﯿﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ :‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ ψ : B −→ Rn‬ﯾﮏ ﮔﻮی ‪ B‬ﺣﻮل ‪ 0‬در ‪ Rn‬را ﺑﻪ ﻃﻮر واﺑﺮﺳﺎن ﺑﺮوی‬
‫ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ x‬در ‪ Rn‬ﺑﻨﮕﺎرد‪ ،‬ﮐﻪ ‪ B ∩ Rn−1‬را ﺑﺮوی )‪ X ∩ ψ(B‬ﺑﺒﺮد‪ .‬از ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ‪ ۴‬و ‪۶‬‬
‫ﺑﺮای اﺛﺒﺎت اﯾﻨﮑﻪ ‪ ψ(B ∩ H n ) ⊂ D1‬و ) ‪ ψ(B ∩ −H n ⊂ D0‬و ﯾﺎ ﻋﮑﺲ آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬در‬
‫دو ﺣﺎﻟﺖ‪ ψ ،‬ﺑﻪ ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ‪ D̄1‬ﺣﻮل ‪ x‬ﺗﺤﺪﯾﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .١٢‬ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٨‬را ﺑﺎ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١٠‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ اوﻻم‪-‬ﺑﻮرﺳﺎک‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪۶.٢‬‬

‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ از اﺳﺒﺎب ﻋﺪد ﭼﺮﺧﺶﻣﺎن ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﻪ ﻣﺸﻬﻮر دﯾﮕﺮی از ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ﺑﻮرﺳﺎک‪-‬اوﻻم‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺻﻮرﺗﯽ از آن ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‬

‫ﻗﻀﯿﻪ اوﻻم‪-‬ﺑﻮرﺳﺎک‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f : Sk −→ Rk+1‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮاری ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎرش ﻣﺒﺪأ را ﺷﺎﻣﻞ‬

‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ f‬در ﺷﺮط ﺗﻘﺎرن‬

‫ﺑﺎزاء ﻫﻤﻪ ‪ x ∈ Sk‬ﻫﺎ‬ ‫)‪f (−x) = − f (x‬‬

‫ﺻﺪق ﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺼﻮرت ‪.W2 ( f, 0) = 1‬‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﯿﺮ رﺳﻤﯽ‪ ،‬ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﺮد ﻣﺒﺪاء ﻣﺘﻘﺎرن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﺮا ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻓﺮد ﻣﺮﺗﺒﻪ دور ﻣﯽزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺮاء ﺑﺮ ‪ k‬ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮای ‪ k = 1‬ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٢‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺮای ‪ k − 1‬درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ }‪f : S −→ R − {0‬‬
‫‪k‬‬ ‫‪k+1‬‬

‫ﻣﺘﻘﺎرن ﺑﺎﺷﺪ‪ Sk−1 .‬را ﺧﻂ اﺳﺘﻮای ‪ Sk‬در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ )‪(x1 , · · · , xk ) −→ (x1 , · · · , xk , 0‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﺪۀ اﺛﺒﺎت ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١٢‬در ﺑﺨﺶ ﭘﯿﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ W2 ( f, 0) .‬را ﺑﺎ ﺷﻤﺎرش‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ‪ f‬ﯾﮏ ﺧﻂ ‪ ℓ‬در ‪ Rk+1‬را ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﺟﺪا اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدن ‪ ℓ‬از ﻧﮕﺎرۀ‬
‫ﺧﻂ اﺳﺘﻮا‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ از ﻓﺮض اﺳﺘﻘﺮاء اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده و ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﻂ اﺳﺘﻮا ‪ ℓ‬را ﺑﻪ ﺗﻌﺪادی ﻓﺮد ﻣﺮﺗﺒﻪ‬
‫ﭼﺮخ ﻣﯽزﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻨﮑﻪ رﻓﺘﺎر ‪ f‬ﺑﻪ ﺧﻂ اﺳﺘﻮا را ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ﻣﻘﻄﻊ ‪ f‬ﺑﺎ ‪ ℓ‬را ﮐﺎری‬
‫آﺳﺎن ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪٨٨‬‬
‫‪ .۶.٢‬ﻗﻀﯿﻪ اوﻻم‪-‬ﺑﻮرﺳﺎک‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﺗﺤﺪﯾﺪ ‪ f‬ﺑﻪ ﺧﻂ اﺳﺘﻮا ‪ Sk−1‬را ﺑﺎ ‪ g‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬در اﻧﺘﺨﺎب ﯾﮏ ﺧﻂ ﻣﻨﺎﺳﺐ ‪ ،ℓ‬از ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد‬
‫ﺑﺮای ﮔﺰﯾﻨﺶ ﯾﮏ ﺑﺮدار واﺣﺪ ‪ ⃗a‬ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻤﯽ ﺑﺮای ﻫﺮ دو ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫‪f‬‬ ‫‪g‬‬
‫‪: Sk −→ Sk ,‬‬ ‫‪: Sk−1 −→ Sk‬‬
‫|‪|f‬‬ ‫|‪|g‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬از ﺗﻘﺎرن ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ −⃗a‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺮای ﻫﺮ دو ﻧﮕﺎﺷﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ ⃗a‬ﯾﺎ ‪ −⃗a‬را‬ ‫‪g‬‬
‫|‪|g‬‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ‬ ‫‪g‬‬
‫|‪|g‬‬ ‫ﻃﺒﻖ آزﻣﻮن ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ اﺑﻌﺎد‪ ،‬ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻮدن‬
‫اﺧﺘﯿﺎر ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ؛ ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً‪ g ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺧﻂ ‪ ℓ = R.⃗a‬را ﻗﻄﻊ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬از ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﺮط‬
‫ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻮدن ﺑﺮای | ‪ f /| f‬ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ﺷﺮط ‪ f ⋔ ℓ‬اﺳﺖ‪) .‬ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ،٧‬ﺑﺨﺶ ‪ ۵‬از ﻓﺼﻞ ‪ ١‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪(.‬‬
‫اﮐﻨﻮن‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫) (‬ ‫‪( )−1‬‬
‫‪f‬‬ ‫‪f‬‬
‫‪W2 ( f, 0) ≡ deg2‬‬ ‫‪≡#‬‬ ‫‪(⃗a) mod 2.‬‬
‫|‪|f‬‬ ‫|‪|f‬‬
‫و | ‪ f /| f‬ﺑﺮدار ‪ +⃗a‬را دﻗﯿﻘﺎً ﻣﺜﻞ ﺑﺮدار ‪ ،−⃗a‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻘﺎرن ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪( )−1‬‬
‫‪f‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪#‬‬ ‫‪(⃗a) = # f −1 (ℓ).‬‬
‫|‪|f‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﻣﺎ اﯾﻨﺮا ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﻧﯿﻤﮑﺮۀ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f+‬ﺗﺤﺪﯾﺪ ‪ f‬ﺑﻪ ﻧﯿﻢ ﮐﺮۀ ﺑﺎﻻﯾﯽ ‪ Sk+‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻧﻘﺎﻃﯽ ﮐﻪ ‪ .0 ≤ xk+1‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻘﺎرن ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوۀ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ ‪ ، f‬ﺧﻂ اﺳﺘﻮا ‪ ℓ‬را ﻗﻄﻊ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽداﻧﯿﻢ‬
‫ﮐﻪ‬
‫‪1‬‬
‫‪# f+−1 (ℓ) = # f −1 ℓ.‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ‪.W2 ( f, 0) ≡ # f+−1 (ℓ) mod 2‬‬
‫ﺣﺴﻦ ﻋﺒﺎرت اﺧﯿﺮ ﺑﺮای )‪ W2 ( f, 0‬در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﻢ ﮐﺮۀ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺮزش‬
‫‪ ∂Sk+ = Sk−1‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﺮض اﺳﺘﻘﺮاء را در ﻣﻮرد آن ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺒﺮﯾﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮای ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن ﻓﺮض‬
‫اﺳﺘﻘﺮاء در ﻣﻮرد ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ g : Sk−1 −→ Rk+1‬اﺑﻌﺎد درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ‪ V‬را ﻣﺘﻤﻢ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ‪ ℓ‬ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬و‬
‫‪ π : Rk+1 −→ V‬را ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ‪ .‬ﭼﻮن ‪ g‬ﻣﺘﻘﺎرن اﺳﺖ و ‪ π‬ﺧﻄﯽ‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻣﺮﮐﺐ ‪π ◦ g : Sk−1 −→ V‬‬
‫ﻣﺘﻘﺎرن اﺳﺖ؛ ﻣﻀﺎﻓﺎً اﯾﻨﮑﻪ ‪ π ◦ g‬ﻫﺮﮔﺰ ﺻﻔﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ‪ g‬ﻫﺮﮔﺰ ‪ π−1 (0) = ℓ‬را ﻗﻄﻊ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﯾﮑﯽ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری ‪ −k‬ﺑﻌﺪی ‪ V‬ﺑﺎ ‪ Rk‬و اﺳﺘﻤﺪاد از ﻓﺮض اﺳﺘﻘﺮاء دارﯾﻢ ﮐﻪ ‪W2 (π ◦ g, 0) = 1.‬‬
‫ﺣﺎل ﭼﻮن ‪ ، f+ ⋔ ℓ‬ﭘﺲ ‪ π ◦ f+ : Sk+ −→ V‬ﺑﻪ }‪ {0‬ﺗﺮاﮔﺮد اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اوﻟﯿﻦ ﻗﻀﯿﮥ ﺑﺨﺶ‬
‫ﻗﺒﻠﯽ‪،‬‬
‫‪W2 (π ◦ g, 0) ≡ #(π ◦ f+ )−1 (0) mod 2.‬‬
‫اﻣﺎ )‪ (π ◦ f+ )−1 (0) = f+−1 (ℓ‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪W2 ( f, 0) = # f+−1 (ℓ) ≡ W2 (π ◦ g, 0) = 1.‬‬
‫‪2‬‬ ‫و ﺑﺮﻫﺎن ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪.‬‬
‫از اﺛﺒﺎت ﺑﺎﻻ اﯾﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪۀ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺧﯿﻠﯽ ﺳﺎده‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪٨٩‬‬
‫‪ .۶.٢‬ﻗﻀﯿﻪ اوﻻم‪-‬ﺑﻮرﺳﺎک‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ .‬اﮔﺮ }‪ f : Sk −→ Rk+1 − {0‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺒﺪاء ﻣﺘﻘﺎرن ﺑﺎﺷﺪ ))‪ ،( f (−x) = − f (x‬آﻧﮕﺎه ‪ f‬ﻫﺮ‬
‫ﺧﻂ ﮔﺬرﻧﺪه از ﻣﺒﺪاء را ﺣﺪاﻗﻞ ﯾﮏ ﺑﺎر ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬اﮔﺮ ‪ f‬ﻫﺮﮔﺰ ‪ ℓ‬را ﻗﻄﻊ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻨﺼﻮرت ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ‪ ℓ‬در ﺑﺮﻫﺎن ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻣﯽرﺳﯿﻢ‬
‫‪2‬‬ ‫ﮐﻪ ‪W2 ( f, 0) = 12 # f −1 (ℓ) = 0‬‬
‫اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﺗﻌﺪادی ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ دارد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ .‬ﻫﺮ ‪ k‬ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﻮار ‪ f1 , · · · , fk‬ﺑﺮ ‪ Sk‬ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ در ﺷﺮط ﺗﻘﺎرن ﺻﺪق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪) ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪fi (−x) = ،‬‬
‫)‪ − fi (x‬ﺑﺮای ‪ ،(i = 1, · · · , k‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺻﻔﺮ ﻣﺸﺘﺮک داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮی ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺑﺎﻻ در ﻣﻮرد ﻧﮕﺎﺷﺖ‬

‫)‪f (x) = ( f1 (x), · · · , fk (x), 0‬‬

‫‪2‬‬ ‫و ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺤﻮر ‪ xk+1‬ﺑﻪ ﺟﺎی ‪ ℓ‬ﺑﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻣﯽرﺳﯿﻢ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره ﺑﺎﻻ را ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺑﯿﺎن ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ .‬ﺑﺎزاء ﻫﺮ ‪ k‬ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﻮار ‪ g1 , · · · , gk‬ﺑﺮ ‪ Sk‬ﻧﻘﻄﻪای ‪ p ∈ Sk‬ﭼﻨﺎن ﻫﺴﺖ ﮐﻪ‬

‫‪g1 (p) = g1 (−p) ,‬‬ ‫)‪· · · , gk (p) = gk (−p‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﺑﺎ ﻗﺮار دادن )‪ fi (x) = gi (x) − gi (−x‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در ﻗﻀﯿﮥ ﻗﺒﻞ ﺑﺪل ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﯿﺎن زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ اﯾﻦ ﺣﮑﻢ )ﺑﺮای ‪ (S2‬ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﺮ زﻣﺎن ﻣﻔﺮوﺿﯽ دو ﻣﮑﺎن‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ زﻣﯿﻦ در دو ﺳﺮی ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬در ﺟﻬﺎن ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ دارای آب و ﻫﻮای ﯾﮑﺴﺎﻧﻨﺪ )ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬دﻣﺎ و ﻓﺸﺎر در آن دو ﻣﮑﺎن ﯾﮑﯽ اﺳﺖ(‪ .‬ﻃﺮز ﮔﻮﯾﺶ دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ از ﻗﻀﯿﻪ وﺟﻮد دارد‪ :‬اﮔﺮ‬
‫ﺑﺎﻟﻮﻧﯽ ﺑﺎدش ﺧﺎﻟﯽ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﯿﺎﻓﺘﺪ‪ ،‬دو ﻧﻘﻄﮥ ﻣﺘﻘﺎﻃﺮ از آن ﺑﺮ ﻧﻘﻄﻪای ﻣﺸﺘﺮک از ﺳﻄﺢ ﻣﯽرﺳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‬
‫‪ .١‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﻮرﺳﺎک‪-‬اوﻻم ﺑﺎ ادﻋﺎی ذﯾﻞ ﻣﻌﺎدل اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ ‪ f : Sk −→ Sk‬ﻧﻘﺎط ﻣﺘﻘﺎﻃﺮ‬
‫را ﺑﻪ ﻧﻘﺎط ﻣﺘﻘﺎﻃﺮ ﺑﺒﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪.deg2 ( f ) = 1‬‬

‫‪ .٢‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f : S1 −→ S1‬ﻫﺮ دو ﻧﻘﻄﮥ ﻣﺘﻘﺎﻃﺮ را ﺑﻪ ﻧﻘﺎط ﻣﺘﻘﺎﻃﺮ ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫اﯾﻨﺼﻮرت ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٨‬از ﺑﺨﺶ ‪ ۴‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ‪] .deg2 ( f ) = 1‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬اﮔﺮ ‪g : R −→ R‬‬
‫ﻣﺜﻞ در ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٨‬از ﺑﺨﺶ ‪ ۴‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ‪ g(s + π) = g(s) + πq‬ﮐﻪ ‪ q‬ﻓﺮد اﺳﺖ‪[.‬‬

‫‪٩٠‬‬
‫‪ .۶.٢‬ﻗﻀﯿﻪ اوﻻم‪-‬ﺑﻮرﺳﺎک‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٢‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻣﻘﻄﻊ‬

‫‪ .٣‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ p1 , · · · , pn‬ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪای ﻫﻤﮕﻦ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺎ ‪ n + 1‬ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ از ﻣﺮﺗﺒﮥ ﻓﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﺗﻮاﺑﻊ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ‪ Rn+1‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻢ زﻣﺎن ﺑﺮ ﺧﻄﯽ ﮐﻪ از ﻣﺒﺪاء ﻣﺮور ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺻﻔﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٩١‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ‪٣‬‬

‫ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫اﻧﮕﯿﺰه‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪١.٣‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻘﻄﻊ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪ ٢‬ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﻻزم ﺑﺮای ﻣﺮﺗﻔﻊ ﮐﺮدن ﻫﻤﮥ ﻣﺸﮑﻼت ﭘﯿﺶ رو را ﻧﺪارد و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎ‬
‫اﺣﺘﯿﺎط ﻻزم‪ ،‬آﻧﺮا ﺑﻬﺴﺎزی ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f : X −→ Y‬ﺑﺎ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ Z‬از ﺑﻌﺪ ﻣﮑﻤﻞ ‪) X‬ﯾﻌﻨﯽ‪،‬‬
‫‪ (dim X + dim Z = dim Y‬ﺗﺮاﮔﺮد‪ ،‬ﻫﺮ ﺳﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺪون ﻣﺮز ﺑﻮده و ‪ X‬ﻓﺸﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺼﻮرت‪،‬‬
‫)‪ f −1 (Z‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎردﯾﻨﺎﻟﯿﺘﯽ آن را ﻣﺎ »ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﻣﻮﻗﺖ« ‪ f‬ﺑﺎ ‪ Z‬ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮای‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻋﺪاد ﻣﻘﻄﻊ ﻣﻮﻗﺖ ﺑﻪ ﮐﻤﯿﺘﯽ ﭘﺎﯾﺪار ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ‪ ،‬از ﺗﻤﺎم اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﺪد ﺑﺮﺧﻮرد‬
‫ﻣﻮﻗﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ ﺻﺮﻓﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﺧﺎﺻﯿﺖ زوﺟﯿﺖ )ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬زوج ﯾﺎ ﻓﺮد ﺑﻮدن(‪.‬‬
‫اﺳﺘﺪﻻل را ﻣﺠﺪداً ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ f0 , f1 : X −→ Y‬ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ ﺑﻮده و ﻫﺮ دو ﺑﺎ ‪ Z‬ﺗﺮاﮔﺮد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ‪ F : X × I −→ Y‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ آن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ‪ Z‬ﺗﺮاﮔﺮد اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮررت‪ f −1 (Z) ،‬از‬
‫دواﯾﺮی ﮐﻪ در درون ‪ X × I‬ﻗﺮار دارﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﻀﻤﺎم ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺟﻔﺖ از ﻧﻘﺎط واﻗﻊ ﺑﺮ ﻣﺰر‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫}‪∂F −1 (Z) = f0−1 (Z) × {0} ∪ f1−1 (Z) × {1‬‬
‫را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪) ،‬ﺷﮑﻞ ‪ ١.٣‬را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ( ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ # f0−1 (Z) ،‬و )‪# f1−1 (Z‬‬
‫ﻟﺰوﻣﺎً ﻣﺴﺎوی ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ؛ وﻟﯽ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان اﻇﻬﺎر داﺷﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ دو زوج و ﯾﺎ ﻫﺮ دو ﻓﺮد‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ )‪.I2 ( f0 , Z) = I2 ( f1 , Z‬‬
‫وﻟﯽ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ دﻗﺖ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻨﺤﻨﯿﻬﺎ ﻧﻘﺎﻃﯽ از دو اﻧﺘﻬﺎی ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺳﺘﻮاﻧﻪ ‪ X × I‬را ﺑﻪ‬
‫ﻫﻢ وﺻﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻋﻤﻼ‪ ‬ﺑﺮای ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ )‪ # f0−1 (Z‬و )‪ # f1−1 (Z‬ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎدهاﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﯾﺮ‬
‫ﻣﻨﺤﻨﯿﻬﺎ ﻧﻘﺎﻃﯽ از اﻧﺘﻬﺎ را ﺑﻪ ﻫﻢ وﺻﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﺗﻮﻟﯿﺪ ﯾﮏ ﮐﻤﯿﺖ ﭘﺎﯾﺪار ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ‬
‫دادهﻫﺎی ﻣﻮﻗﺖ‪ ،‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ اﻃﻼﻋﺎت ﺣﺎﺻﻞ از اﺗﺼﺎل ﺟﻔﺖ ﻧﻘﺎط واﻗﻊ ﺑﺮ ﯾﮏ اﻧﺘﻬﺎ را ﺣﺬف ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺳﺨﺘﯽ ﮐﺎر در ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻧﻘﺎﻃﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f‬دارﯾﻢ‪،‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﻨﺪ ﺗﺎ از ﻧﻘﺎط )‪ f −1 (Z‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪ؟ و اﯾﻦ ﻓﺎﮐﺘﻮر ﺣﺬف ﺷﺪه آﯾﺎ‬

‫‪٩٢‬‬
‫‪ .٢.٣‬ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١.٣‬ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ و ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﻣﻮﻗﺖ‬

‫ﺑﺮای ﺳﺎﯾﺮ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯿﻬﺎ ﯾﮑﯽ اﺳﺖ؟ ﻫﻤﺎن ﻃﻮری ﮐﻪ در ﺑﺨﺸﻬﺎی ﺑﻌﺪی ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺮ دو‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬در اداﻣﻪ ﺗﺎ ﺣﺪودی ﺟﺒﺮ ﺧﻄﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد و ﺳﻌﯽ در ﺣﺪاﻗﻞ اﺳﺘﻔﺎده از آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ ﻧﻤﻮدن ﺣﺠﻢ ﮐﺘﺎب ﺻﻮرت ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬

‫ﺟﻬﺖ‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪٢.٣‬‬

‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ V‬ﯾﮏ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺑﻮده و } ‪ β = {v1 , · · · , vk‬ﭘﺎﯾﻪای ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺮای آن‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ } ‪ β′ = {u′1 , · · · , u′k‬ﭘﺎﯾﮥ ﻣﺮﺗﺐ دﯾﮕﺮی ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﯾﮏ اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد ‪A : V −→ V‬‬
‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪) β′ = Aβ‬ﮐﻪ در آن ‪ Aβ‬ﭘﺎﯾﮥ ﻣﺮﺗﺐ } ‪ {Av1 , Av2 , · · · , Avk‬اﺳﺖ(‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ ‪β‬‬
‫و ‪ β′‬ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ﻣﻌﺎدﻟﻨﺪ ﮐﻪ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﯽ ‪ A‬ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب‪،‬‬
‫اﯾﻦ راﺑﻄﻪ‪ ،‬راﺑﻄﻪای ﻫﻢارزی ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺗﻤﺎم ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﻣﺮﺗﺐ ‪ V‬ﺗﺸﮑﯿﻞ داده و آن را ﺑﻪ دو دﺳﺘﮥ ﻫﻢارزی‬
‫اﻓﺮاز ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺟﻬﺖ ﺑﺮای ‪ ،V‬زدن ﺑﺮﭼﺴﺐ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ اﻋﻀﺎی ﯾﮏ دﺳﺘﮥ ﻫﻢارزی و ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺮای ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼﻣﺖ داده ﺷﺪه ﺑﺮای ﯾﮏ ﭘﺎﯾﮥ ﻣﺮﺗﺐ ‪ β‬ﺟﻬﺖ آن ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ β‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺪام دﺳﺘﮥ ﻫﻢارزی ﻣﺘﻌﻠﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﯾﺎ ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ﻣﻨﻔﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬دﻗﯿﻘﺎً دو ﺟﻬﺖ ﺑﺮای ‪V‬‬
‫اﻣﮑﺎن وﺟﻮد دارد‪ ،‬و ﺑﺮای ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﻓﻘﻂ ﻋﻼﻣﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﮥ ﻣﺮﺗﺐ را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺟﻬﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮای ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ‪ ،‬ﺟﻬﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﭘﺎﯾﮥ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ﺟﻬﺘﺪار ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺐ ﮐﺮدن اﻋﻀﺎی ﭘﺎﯾﻪ ﺣﯿﺎﺗﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﻮﯾﺾ ﻣﮑﺎن‬
‫دو ﺑﺮدار از ﭘﺎﯾﮥ ﻣﻔﺮوض ‪ ،β‬ﭘﺎﯾﮥ ﻣﺮﺗﺐ دﯾﮕﺮی را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻬﺖ آن ﺑﺎ ﻗﺒﻠﯽ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﻣﺠﺰا ﺑﺮای ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری ﺻﻔﺮ ﺑﻌﺪی ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺟﻬﺖ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﻋﻼﻣﺖ‬
‫‪ +1‬ﯾﺎ ‪ −1‬ﺑﺮای ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻬﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ وﺟﻮد ﭘﺎﯾﮥ ﺗﻬﯽ را ﻗﺒﻮل ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ‪ A : V −→ W‬ﯾﮏ اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺑﯿﻦ ﻓﻀﺎﻫﺎی ﺑﺮداری ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﺎه دو ﭘﺎﯾﮥ ﻣﺮﺗﺐ‬
‫‪ β‬و ‪ β′‬ﺑﻪ ﯾﮏ دﺳﺘﮥ ﻫﻢارزی ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ Aβ‬و ‪ Aβ′‬ﻧﯿﺰ در ‪ W‬ﭼﻨﯿﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫‪ V‬و ‪ W‬ﺟﻬﺘﺪار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪) ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﺪام ﺟﻬﺘﮕﺬاری ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ( آﻧﮕﺎه ﻋﻼﻣﺖ ‪ Aβ‬ﯾﺎ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ‬
‫‪ β‬ﯾﮑﯽ اﺳﺖ و ﯾﺎ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻋﻼﻣﺖ ‪ β‬اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ A ،‬ﯾﺎ ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺟﻬﺖ‬

‫‪٩٣‬‬
‫‪ .٢.٣‬ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﺑﺮﮔﺮدان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدﯾﻢ‪ .‬ﯾﮏ ﺟﻬﺖ ﺑﺮای ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار ‪ ،X‬اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ ﻫﻤﻮار از ﺟﻬﺘﻬﺎ ﺑﺮای ﺗﻤﺎم‬
‫ﻓﻀﺎﻫﺎی ﻣﻤﺎس )‪ T x (X‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺮط ﻫﻤﻮاری ﺑﻪ ﺻﻮرت ذﯾﻞ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺣﻮل ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ‪ x ∈ X‬ﯾﮏ‬
‫ﭘﺮﻣﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ‪ h : U −→ X‬ﻃﻮری ﺑﺎﯾﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ )‪ d hu : Rk −→ T h(u) (X‬در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ‪u‬‬
‫از ‪ U ⊂ Hk‬ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻓﺮض‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺑﺮ ‪ Rk‬ﺟﻬﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﺖ‪ (.‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ h‬ﮐﻪ ﻣﺸﺘﻖ‬
‫آن در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﻟﺰوﻣﯽ ﻧﺪارد ﻫﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪی‬
‫ﺟﻬﺘﭙﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ ﻣﺜﺎل ﻧﻮار ﻣﻮﺑﯿﻮس اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﯾﮏ ﻣﺪل ﮐﺎﻏﺬی از آن دﻋﻮت‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺷﻬﻮدی ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﺟﻬﺖ ﻫﻤﻮاری ﺑﺮای ﻧﻮار ﻣﻮﺑﯿﻮس وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺸﮑﻞ اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ در ﻃﻮل ﻧﻮاری ﮐﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺳﮑﻪﻫﺎ رو ﺑﻪ ﺑﺎﻻ اﺳﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﻄﮥ ﺷﺮوع ﺑﺮﻣﯽﮔﺮددﯾﺪ‬
‫در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ در ﭘﺸﺖ ﺳﮑﻪاﯾﺪ! )ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ٣.٣‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪(.‬‬
‫ﺑﺮای ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﺻﻔﺮ ﺑﻌﺪی ﺟﻬﺘﺪار ﮐﺮدن ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎده اﺳﺖ‪ :‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ‪ x ∈ X‬ای ﻋﺪد‬
‫‪ +1‬ﯾﺎ ‪ −1‬را ﻧﺴﺒﺖ دﻫﯿﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﻣﺸﮑﻠﯽ در ﻣﻮرد ﻫﻤﻮاری وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻣﻨﯿﻔﻞ ﻣﻔﺮوض ‪ X‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﺟﻬﺘﭙﺬﯾﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای آن ﺑﺘﻮان ﺟﻬﺘﯽ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻤﻮد‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫‪ X‬ﺣﺪاﻗﻞ دو ﺟﻬﺖ دارد‪ .‬اﮔﺮ ﺟﻬﺘﯽ ﺑﺮ‪ X‬ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺟﻬﺘﮕﺬاری ﻣﻌﮑﻮس‪،‬‬
‫ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺟﻬﺖ ﻫﺮ ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎس را ﻣﻌﮑﻮس ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٢.٣‬ﻧﻮار ﻣﻮﺑﯿﺲ ﺟﻬﺖ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‬

‫ﮔﺰاره‪ .‬ﻫﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار‪ ،‬ﻫﻤﺒﻨﺪ و ﺟﻬﺘﺪار دﻗﯿﻘﺎً دو ﺟﻬﺖ دارد‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻧﻘﺎﻃﯽ ﮐﻪ دو ﺟﻬﺖ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ در آﻧﻬﺎ ﻣﻮاﻓﻘﻨﺪ و ﻧﯿﺰ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻧﻘﺎﻃﯽ ﮐﻪ‬
‫آن دو ﺟﻬﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎز و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬دو ﺟﻬﺖ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ‬
‫ﻫﻤﺒﻨﺪ ﯾﺎ ﯾﮑﺴﺎﻧﻨﺪ و ﯾﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ‪.‬‬
‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬
‫ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ h : U −→ X‬و ‪ h : U −→ X‬ﭘﺮﻣﺎﯾﺸﻬﺎی ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺣﻮل ̄‪ x ∈ X‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻃﻮری ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ u ∈ U‬ای ‪ d hu‬ﺟﻬﺖ اول را ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ u′ ∈ U‬ای ‪ d h′U‬ﺟﻬﺖ دوم را ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ )‪ h(0) = X = h′ (0‬و )‪ .h(U) = h′ (U‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬اﮔﺮ دو ﺟﻬﺖ ﺑﺮ )‪T x (X‬‬
‫ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ d(h−1 ◦h′ )◦ : Rk −→ Rk‬ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ‪ d(h−1 ◦h′ )′u‬در‬

‫‪٩۴‬‬
‫‪ .٢.٣‬ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫‪ u′ = 0‬اﺳﺖ و ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ ﺗﺎﺑﻊ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن آن در ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ﺻﻔﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﺜﺒﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻗﺒﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ دو ﺟﻬﺖ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ در ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽای ﺑﺎز از ‪ X‬ﯾﮑﺴﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ اﮔﺮ دو ﺟﻬﺖ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ در ‪ x‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ‪ d(h−1 ◦ h′ )u‬در‬
‫‪2‬‬ ‫ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽای از ‪ 0‬ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﻬﺘﻬﺎ در ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ﺻﻔﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺟﻬﺘﺪار ‪ ،‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪی ﺑﺎ ﯾﮏ ﺟﻬﺖ ﻣﺸﺨﺺ‪ ‬ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ X‬ﺟﻬﺘﺪار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﻌﮑﻮس ﮐﺮدن ﺟﻬﺖ ‪ X‬را ﺑﺎ ‪ −X‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﮔﺰارۀ ﻗﺒﻠﯽ ﭼﻨﯿﻦ اﻇﻬﺎر ﻣﯽدارد ﮐﻪ‬
‫»اﮔﺮ ‪ X‬ﻫﻤﺒﻨﺪ و ﺟﻬﺘﭙﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺗﻨﻬﺎ دو ﺟﻬﺖ ﺑﺮ آن ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮد‪ X :‬و ‪.«−X‬‬
‫اﮔﺮ ‪ X‬و ‪ Y‬ﺟﻬﺘﺪار و ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﯽﻣﺮز ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ X × Y‬ﺟﻬﺖ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﮐﻪ‪ :‬در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ‪ (x, y) ∈ X × Y‬ای‪ ،‬دارﯾﻢ‬
‫)‪T (x,y) (X × Y) = T x (X) × T x (Y‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ } ‪ α = {v1 , · · · , vk‬و } ‪ β = {w1 , · · · wl‬ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﻣﺮﺗﺒﯽ ﺑﺮای ﺑﺘﺮﺗﯿﺐ )‪ T x (X‬و )‪ T y (Y‬ﺑﺎﺷﻨﺪ و‬
‫ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺮﺗﺐ }) ‪) {(v1 , 0), · · · , (vk , 0), (0, w1 ), · · · , (0, wl‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻤﺎد )‪ (α × 0, 0 × β‬ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﻣﯽﺷﻮد(‬
‫ﺑﺮای )‪ T x (X) × T y (Y‬را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض‬
‫)‪sgn (α × 0, 0 × β) = sgn (α)sgn (β‬‬
‫ﺟﻬﺘﯽ ﺑﺮای )‪ T x (X) × T y (Y‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ‪ α‬و ‪ β‬ﺑﺴﺘﮕﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺘﺎً‪ ،‬ﻫﺮ ﺟﻬﺖ ﺑﺮای ‪ X‬ﺟﻬﺘﯽ ﺑﺮ ‪ ∂X‬اﻟﻘﺎء ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺮزی ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺑﻪ ازای ﻫﺮ‬
‫ﻧﻘﻄﮥ ‪ T x (∂X) ،x ∈ ∂X‬زﯾﺮ ﻓﻀﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻧﻘﺼﺎن ﺑﻌﺪ ﯾﮏ از )‪ T x (X‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬دﻗﯿﻘﺎً دو ﺑﺮدار ﯾﮑﮥ‬
‫ﻋﻤﻮد ﺑﺮ )‪ T x (∂X‬در )‪ T x (X‬وﺟﻮد دارد؛ ﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ داﺧﻞ و دﯾﮕﺮی ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﺎرج‪ .‬آﻧﻬﺎ را ﺑﺘﺮﺗﯿﺐ‬
‫دروﻧﺴﻮی و ﺑﺮوﻧﺴﻮی ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﻗﯿﻘﺘﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ‪ h : U → X‬ﭘﺮﻣﺎﺷﯽ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﻮده‪ U ،‬در ‪ Hk‬ﺑﺎز ﺑﺎﺷﺪ‬
‫و ‪ ،h(0) = x‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ (dh0 )−1 : T x (X) → Rk‬ﯾﮏ ﺑﺮدار از )‪ T x (X‬را ﺑﺮوی ﯾﮏ ﺑﺮدار ﯾﮑﮥ ﻗﺎﺋﻢ‬
‫ﺑﺮ ﻟﺒﮥ ‪ Hk‬و واﻗﻊ در آن ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺮدار را دروﻧﺴﻮی ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﻢ‪ .‬ﺑﻌﻼوه‪ ،‬ﺑﺮداری از )‪ T x (X‬را ﺑﺮوی‬
‫ﯾﮏ ﺑﺮدار ﯾﮑﮥ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﻟﺒﮥ و واﻗﻊ در ‪ −Hk‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺮدار را ﺑﺮوﻧﺴﻮی ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﻢ )ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ٣.٣‬ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺷﻮد(‪ .‬ﻗﺒﻼ‪ ‬در ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٧‬از ﺑﺨﺶ ‪ ١‬از ﻓﺼﻞ ‪ ٢‬ﻧﺸﺎن دادهاﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ از اﻧﺘﺨﺎب ‪ h‬ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن‬
‫)‪ T x (∂X‬را ﭼﻨﯿﻦ ﺟﻬﺘﺪار ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ :‬ﻋﻼﻣﺖ ﭘﺎﯾﻪ‪ ‬ﻣﺮﺗﺐ } ‪ β = {v1 , · · · , vk−1‬ﺑﺮای )‪ T x (∂X‬را ﻋﻼﻣﺖ ﭘﺎﯾﮥ‬
‫ﻣﺮﺗﺐ } ‪ {n x , β} = {n x , v1 , · · · , vk−1‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ n x‬ﺑﺮدار ﺑﺮوﻧﺴﻮی در ‪ x‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﺎدﮔﯽ ﻣﯽﺗﻮان‬
‫ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺗﻨﺎﻇﺮی ﻫﻤﻮار ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و ﻟﺬا ﯾﮏ ﺟﻬﺖ ﺑﺮ ‪ ∂X‬اراﺋﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﮔﻮی واﺣﺪ ﺑﺴﺘﮥ ‪ B2‬در ‪ ،R2‬ﺟﻬﺘﯽ اﺳﺘﺎﻧﺪارد از ‪ R2‬ﺑﻪ ارث ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺟﻬﺖ اﻟﻘﺎﺋﯽ‬
‫ﺑﺮ ‪ S1‬ﺟﻬﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﺑﺮدارﻫﺎی ﻣﻤﺎس ﻧﻘﻄﻪای ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ﺳﺎﻋﺘﮕﺮد‪ ،‬ﻣﺜﺒﺖ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ )ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫‪ ۴.٣‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد(‪ .‬ﻓﻀﺎی ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ‪ I × X‬ﯾﮑﯽ از ﻣﺜﺎﻟﻬﺎی وﯾﮋه از اﯾﻦ دﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ازای ﻫﺮ ‪ t ∈ I‬ای‬
‫ﻻﯾﮥ ‪ Xt = {t} × X‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺎ ‪ X‬واﺑﺮﺳﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﯽﺷﻮد آن را ﻃﻮری ﺟﻬﺘﺪار ﻧﻤﻮد ﮐﻪ واﺑﺮﺳﺎﻧﯽ‬
‫)‪ x 7−→ (t, x‬ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ∂(I × X) ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎ ‪ X0 ∪ X1‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ‬
‫ﺟﻬﺖ ﺑﺮ ﻣﺮز آن ﭼﻪ اﺳﺖ؟ ﺑﺮدار ﻧﺮﻣﺎل ﺑﺮوﻧﺴﻮی ﺑﺮ ‪ X1‬ﺑﺮاﺑﺮ )‪ T (1,x) = (1, 0) ∈ T 1 (I) × T 1 (X‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺮای ) ‪ T (1,x) (X1‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ )‪ (0 × β‬اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ β‬ﭘﺎﯾﻪای ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺮای )‪ T x (X‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﻬﺖ ﻣﺮزی‪ ،‬دارﯾﻢ‬
‫)‪sgn (0 × β) = sgn (n(1,x) , 0 × β‬‬

‫‪٩۵‬‬
‫‪ .٢.٣‬ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٣.٣‬ﺑﺮدار ﺑﺮوﻧﺴﻮی‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :۴.٣‬ﺟﻬﺖ اﻟﻘﺎﺋﯽ ﺑﺮ داﯾﺮۀ واﺣﺪ‬

‫ﺣﺎل آن ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﻬﺖ ﺿﺮﺑﯽ‪ ،‬دارﯾﻢ‬

‫‪sgn (1 × 0, 0 × β) = sgn (1) sgn β = sgn β‬‬

‫اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺮزی ‪ X1‬ﺑﺎ ﺟﻬﺖ آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﮐﭙﯽ از ‪ X‬ﻣﻌﺎدل اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺮدار‬
‫ﻧﺮﻣﺎل ﺑﺮوﻧﺴﻮی در ﻃﻮل ‪ X0‬ﺑﺮاﺑﺮ )‪ X(0,x) = (−1, 0‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ﭘﺎﯾﮥ ‪ 0 × β‬ﺑﺮای ) ‪T (0,x) (X0‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺮزی روی ‪ X0‬ﺑﺮاﺑﺮ‬

‫‪sgn (−1 × 0, 0 × β) = sgn (−1)sgn β = −sgn β‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﻣﺮزی روی ‪ X0‬ﻋﮑﺲ ﺟﻬﺖ آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﮐﭙﯽ از ‪ X‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺟﻬﺘﺪار ) ‪ .∂(I × X) = X1 ∪ (−X0‬ﻧﻤﺎدﮔﺬاری‬

‫‪∂(I × X) = X1 − X0‬‬

‫را ﺑﺮای در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ ،dim X = 1‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻌﺪ ‪ ∂X‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻬﺖ ﻓﻀﺎی‬
‫ﺑﺮداری ﺻﻔﺮ ﺑﻌﺪی )‪ T x (∂X‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻼﻣﺖ ﭘﺎﯾﮥ } ‪ {u x‬ﺑﺮای )‪ T x (X‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﺎزۀ ﻓﺸﺮده‬
‫]‪ [0, 1‬ﺑﺎ ﺟﻬﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ارث ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه از ‪ R‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬در ‪ x = 1‬ﺑﺮدار ﻧﺮﻣﺎل ﺑﺮوﻧﺴﻮی‬
‫)‪ 1 ∈ R1 = T 1 (X‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺒﺖ ﺟﻬﺘﺪار اﺳﺖ‪ ،‬و در ﻧﻘﻄﮥ ‪ x = 0‬ﺑﺮدار ﻧﺮﻣﺎل ﺑﺮوﻧﺴﻮی ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺑﺮدار )‪ −1 ∈ R1 = T 0 (X‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺟﻬﺖ )‪ T 1 (∂X‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ +1‬و ﺟﻬﺖ )‪ T 0 (∂X‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ −1‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻌﮑﻮس ﮐﺮدن ]‪ [0, 1‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺎده ﺟﻬﺘﻬﺎ در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ﻣﺮزی ﻧﯿﺰ ﻋﮑﺲ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪X‬‬
‫ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار‪ ،‬ﺟﻬﺘﺪار‪ ،‬ﻓﺸﺮده و ﻫﻤﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ )ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﮥ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﯾﮏ‬
‫ﺑﻌﺪی( ﻧﻘﺎط ﻣﺮزی ‪ X‬ﺑﺎ ﮐﭙﯿﻬﺎی واﺑﺮﺳﺎن ﺑﺎ ﺑﺎزه ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬دارﯾﻢ‬

‫‪٩۶‬‬
‫‪ .٢.٣‬ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :۵.٣‬ارﺗﺒﺎط ﺟﻬﺖ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ﻟﺒﻪ آن‬

‫ﻣﺸﺎﻫﺪه‪ :‬ﻣﺠﻤﻮع ﺗﻤﺎم اﻋﺪاد ﺟﻬﺘﯽ‪ ‬ﻧﻘﺎط ﻣﺮزی ﻫﺮ ﯾﮏ‪-‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده‪ ،‬ﺟﻬﺘﺪار و ﻫﻤﺒﻨﺪ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﻋﺪاد ﺟﻬﺘﯽ دﻗﯿﻘﺎً ﺑﺮای ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﺗﺌﻮری ﻣﻘﻄﻊ ﻣﻔﯿﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﺑﺘﺪا ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرهﻫﺎ ﺟﻬﺖ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻦ ﻣﻬﻢ‪ ،‬از ﻣﺸﺎﻫﺪۀ ذﯾﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪V̄ = V1 ⊕ V2‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺟﻬﺖ ﺑﺮ ﺗﻨﻬﺎ دو ﺗﺎ از اﯾﻦ ﺳﻪ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻮدﮐﺎر‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﻬﺖ ﺑﺮ ﻓﻀﺎی ﺳﻮم ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﻣﺮﺗﺐ ‪ β1‬و ‪ β2‬را ﺑﺘﺮﺗﯿﺐ ﺑﺮای ‪ V1‬و ‪ V2‬اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬و ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ) ‪ β = (β1 , β2‬ﭘﺎﯾﮥ ﻣﺮﺗﺐ ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺮای ‪ V‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫) ‪ .sgn (β) = sgn (β1 ) · sgn (β2‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﯾﻦ دو ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری ﺟﻬﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﯾﮏ ﻋﻼﻣﺖ‬
‫ﺑﺨﺼﻮص ﺑﺮای ﭘﺎﯾﮥ ﻣﺮﺗﺐ ‪ β‬ﻣﺠﻤﻮﻋﺸﺎن ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﻬﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺑﺮای ‪ β1‬و ‪ ،β2‬ﻣﻮﺟﺐ ﯾﮏ ﺟﻬﺖ ﯾﮑﺴﺎن ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬وﻟﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﭘﯿﻮﻧﺪ ‪ V1‬و ‪ V2‬اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻬﺖ ) ‪ (β1 , β2‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ) ‪ (β2 , β1‬ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f : X −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺎ ‪ f ⋔ Z‬و ‪ ∂ f ⋔ Z‬اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ Y ،X‬و ‪ Z‬ﻫﻤﻪ‬
‫ﺟﻬﺖ دارﻧﺪ و دو ﺗﺎی آﺧﺮ ﺑﯽﻣﺮز ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار )‪ S = f −1 (Z‬ﺟﻬﺘﯽ ﺑﻨﺎم ﺟﻬﺖ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎره‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ ، f (x) = z ∈ Z‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ) ‪ T x (S‬ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرۀ )‪ T z (Z‬ﺗﺤﺖ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻣﺸﺘﻖ‬
‫)‪ d f x : T x (X) −→ T z (Y‬اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ )‪ N x (S ; X‬ﻣﮑﻤﻞ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮای ) ‪ T x (S‬در )‪ T x (X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت‬

‫)‪N x (S ; X) ⊕ T x (S ) = T x (X‬‬

‫و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺮای ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﻬﺖ ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ) ‪ ،T x (S‬ﺗﻨﻬﺎ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺮ )‪ N x (S ; X‬دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﭼﻮن )‪ ،d f x T x (X) + T z (Z) = T z (Y‬و ) ‪ T x (S‬ﮐﻞ‪ ‬ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرۀ )‪ T z (Z‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬

‫)‪d f x N x (S ; X) + T z (Z) = T z (Y‬‬

‫ﻣﯽرﺳﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬وﺟﻮد ﺟﻬﺖ ﺑﺮ ‪ Z‬و ‪ Y‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺮ )‪ d f x N x (S ; X‬ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬از ﻃﺮﻓﯽ‪،‬‬
‫) ‪ T x (S‬ﮐﻞ ﻫﺴﺘﮥ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ ‪ d f x‬اﺳﺖ‪ ،‬و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻓﻀﺎی )‪ N x (S ; X‬را ﺑﻪ ﻃﻮر اﯾﺰوﻣﻮرف‬

‫‪٩٧‬‬
‫‪ .٢.٣‬ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﺑﺮوی ﺗﺼﻮﯾﺮش ﺑﻨﮕﺎرد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺟﻬﺖ اﻟﻘﺎﯾﯽ ﺑﺮ )‪ ،d f x N x (S ; X‬ﺗﻮﺳﻂ اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ‪ ،d̄ f x‬ﺟﻬﺘﯽ‬
‫ﺑﺮ )‪ N x (S ; X‬اﻟﻘﺎء ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﺑﺤﺚ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﻬﺖ ﺑﺮ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻓﻀﺎﻫﺎی ﻣﻤﺎس ) ‪ T x (S‬ﺑﻮد؛ ﺑﺮرﺳﯽ ﻫﻤﻮاری را ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ واﮔﺬار ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪) .‬اﻣﺎ ﻫﻤﻮاری ﺑﺎﯾﺪ واﺿﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا در ﺳﺎﺧﺖ ﺑﺎﻻ ﺗﻨﻬﺎ از ﺟﺒﺮ و ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ‪d f x‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﯾﺪ‪ (.‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﮐﺎﺳﺘﻦ از ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ ﺑﺤﺚ ﺑﺎﻻ و ﻧﯿﺰ اﻓﺰاﯾﺶ درک ﺷﻤﺎ از ﻣﻔﻬﻮم ﺟﻬﺖ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرهای‪،‬‬
‫ﺗﻌﺪادی ﻣﺴﺌﻠﻪ در اﻧﺘﻬﺎی ﺑﺨﺶ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای اﯾﺠﺎد ﺳﻬﻮﻟﺖ در ﻣﺮاﺟﻌﮥ دو ﺑﺎره‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺠﻤﻮع‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﺮای ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﻬﺖ ﺑﺮ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎره را ﻣﺠﺪداً ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪d f x N x (S ; X) ⊕ T z (Z) = T Z (Y) ,‬‬

‫)‪N x (S ; X) ⊕ T x (S ) = T x (X‬‬

‫ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ )‪.S = f −1 (Z‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎدۀ )‪ N x (S ; X‬ﻣﮑﻤﻞ ﻗﺎﺋﻢ ) ‪ T x (S‬در )‪ ،T x (X‬ﻓﻘﻂ ﺑﺮای راﺣﺘﯽ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﻮد‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ‪ H‬ﻫﺮ زﯾﺮ ﻓﻀﺎی دﯾﮕﺮ از )‪ T x (X‬و ﻣﮑﻤﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ) ‪ T x (S‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت دو ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬

‫)‪d f x H ⊕ T z (Z) = T Z (Y‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪H ⊕ T x (S ) = T x (X‬‬

‫ﻫﻤﺎن ﺟﻬﺖ را ﺑﺮ ) ‪ T x (S‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻪ ﺗﻤﺮﯾﻨﯽ ﺳﺎده از ﺟﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٢٨‬واﮔﺬار ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ‪ ،‬ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﻬﻤﯽ از ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﺑﺎﻻ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f : X −→ X‬ﻣﺜﻞ ﺑﺎﻻ‬
‫دارﯾﻢ ﮐﻪ ‪ ∂ f ⋔ Z‬و ‪ ، f ⋔ Z‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ ﺟﻬﺘﺪارﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ ‪ X‬ﻣﺮزدار اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ )‪f −1 (Z‬‬
‫دو ﺟﻬﺖ دارد )ﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﻬﺖ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرۀ ‪ Z‬ﺗﺤﺖ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ ∂ f : ∂X −→ Y‬و دﯾﮕﺮی ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮز‬
‫ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ )‪ .( f −1 (Z‬اﯾﻦ دو ﺟﻬﺖ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ‪ (−1)codim Z‬ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ‪ .‬اﺛﺒﺎت ﯾﮏ ﻣﻄﻠﺐ ﺗﻤﺮﯾﻨﯽ ﺧﻮب ﺑﻪ‬
‫ﺟﻬﺖ درک ﺗﻌﺎرﯾﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﺑﺮﻫﺎن ﮐﺎﻣﻞ آن را اراﺋﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره‪.∂[ f −1 (Z)] = (−1)codim Z (∂ f )−1 (Z) :‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ f −1 (Z) :‬را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﻻ ﺑﺎ ‪ S‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ H‬زﯾﺮ ﻓﻀﺎﯾﯽ از )‪ T x (∂X‬ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫) ‪ T x (∂S‬ﻣﮑﻤﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ )‪) H ⊕ Y x (∂S ) = T x (∂X‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ۶.٣‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد(‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫‪ H‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ) ‪ T x (S‬در )‪ T x (X‬ﻧﯿﺰ ﻣﮑﻤﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﺑﻌﺪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ‬
‫‪ H‬از ) ‪ T x (S‬ﻣﺠﺰا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا‬

‫) ‪T x (S ) ∩ T x (∂X) = T x (∂S‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬از ‪ H‬ﺑﺮای ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﻬﺖ ﺑﺮ ‪ S‬و ﻧﯿﺰ ﺟﻬﺖ ﺑﺮ ‪ ∂S‬در ‪ x‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ )در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪٢٨‬‬
‫ﻧﯿﺎز دارﯾﻢ‪ (.‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ )‪ ،H ⊂ T x (∂X‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ‪ d f x‬و ‪ d(d f x ) x‬ﺑﺮ ‪ H‬ﯾﮑﺴﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺟﻬﺘﻬﺎی‬
‫ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻫﺮ دو ﻧﮕﺎﺷﺖ )ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ )‪ (d f x H ⊕ T z (Z) = T z (Y‬ﺑﺮ ‪ H‬ﻧﺴﺒﺖ داده‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﮐﻨﻮن ﮐﻪ ‪ H‬ﺟﻬﺘﺪار اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻬﺖ اﻟﻘﺎء ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ‪ f‬ﺑﺮ ‪ S‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت )‪H ⊕ T x (S ) = T x (X‬‬

‫‪٩٨‬‬
‫‪ .٢.٣‬ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:۶.٣‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮده و ﺟﻬﺖ اﻟﻘﺎء ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ‪ ∂ f‬ﺑﺮ ‪ ∂S‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت )‪ H ⊕ T x (∂S ) = T x (∂X‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ n x‬ﺑﺮدار ﻧﺮﻣﺎل ﯾﮑﮥ ﺑﺮوﻧﺴﻮی ﺑﺮ ‪ ∂S‬در ‪ S‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ‪ R.n x‬ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ زﯾﺮ ﻓﻀﺎی ﯾﮏ‪-‬ﺑﻌﺪی‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ‪ n x‬ﺑﻮده و ﻃﻮری ﺟﻬﺘﺪار ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ } ‪ {n x‬ﯾﮏ ﭘﺎﯾﮥ ﻣﺮﺗﺐِ ﻣﺜﺒﺖ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ‪،‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻟﺰوﻣﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ ‪ n x‬ﺑﻪ ﮐﻞ )‪ T x (∂X‬ﻋﻤﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺟﻬﺖ‬
‫ﺑﺮ )‪ T x (∂X‬و ﻧﯿﺰ ﺟﻬﺖ ﺑﺮ )‪ T x (X‬ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ )‪ R.n x ⊕ T x (∂X) = T x (X‬ﺑﻬﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ راﺑﻄﻪ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ واﮔﺬار ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ‪ n x‬ﯾﮏ ﺑﺮدار ﻣﮑﺎﻧﯽ ﺑﺮوﻧﺴﻮی‬
‫اﺳﺖ و از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٢٧‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ﻓﺮﻣﻮﻟﻬﺎی در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرهای ﺑﺮ ‪ S‬و ‪ ∂S‬در ﻓﺮﻣﻮل ⊕ ‪T x (X) = R.n x‬‬
‫)‪ ،T x (∂X‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‬

‫) ‪H ⊕ T x (S ) = R.n x ⊕ H ⊕ T x (∂S‬‬

‫ﭼﻮن ‪ l = dim H‬ﺗﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﺣﺮﮐﺖ ‪ n x‬از ﭼﭗ ﺑﻪ راﺳﺖ در ﯾﮏ ﭘﺎﯾﮥ ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺮای ‪ H‬ﻻزم اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ‪ (−1)l‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻬﺖ ) ‪ H ⊕ R.n x ⊕ T x (∂S‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ) ‪T x (S‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ دارای ‪ (−1)l‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻬﺖ ) ‪ R.n x ⊕ T x (∂S‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﺮ ‪ ∂S‬ﺟﻬﺖ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرهای‬
‫ﻗﺮار داده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ) ‪ T x (S‬دﻗﯿﻘﺎً ﺑﺎ ‪ (−1)l‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻬﺖ ) ‪ Rn x ⊕ T x (∂S‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻨﺎﺑﻪ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ‪ ∂S‬دارای ﺟﻬﺖ ﻣﺮزی ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ) ‪ T x (S‬درﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﺟﻬﺖ ) ‪ R.n x ⊕ T x (∂S‬را دارد‪.‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺟﻬﺖ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرهای و ﺟﻬﺖ ﻣﺮزی ﺑﺮ ) ‪ T x (∂S‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻣﻀﺮب ‪ (−1)l‬ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن‬
‫‪2‬‬ ‫‪ l = dim H = codim S = codim Z‬ﺑﺮﻫﺎن ﺗﻤﺎم اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‬
‫‪ .١‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ راﺑﻄﮥ »ﺟﻬﺖ ﻣﻌﺎدل داﺷﺘﻦ« در واﻗﻊ ﯾﮏ راﺑﻄﻪ ﻫﻢارزی روی ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﻣﺮﺗﺐ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ } ‪ β = {v1 , · · · , vk‬ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺮای ‪ V‬ﺑﺎﺷﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫)اﻟﻒ( ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ‪ vi‬ﺑﺎ ﻣﻀﺮب ‪ cvi‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﻌﺎدل ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯿﺸﻮد ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ ‪ ،c > 0‬در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﻋﮑﺲ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٩٩‬‬
‫‪ .٢.٣‬ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫)ب( ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ دو ﻋﻀﻮ )ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻋﻮض ﮐﺮدن ﺟﺎﻫﺎی ‪ vi‬و ‪ v j‬ﮐﻪ ‪ (i , j‬ﯾﮏ ﭘﺎﯾﮥ ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺎ ﺟﻬﺖ‬
‫ﻋﮑﺲ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)ج( ﺑﺎ ﮐﻢ ﮐﺮدن ﯾﮏ ﺑﺮاداری ﯾﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻄﯽ ﺑﺮدارﻫﺎی دﯾﮕﺮ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﮥ ﻣﺮﺗﺐ ﺟﻬﺘﺪار ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪A1‬‬ ‫‪A2‬‬ ‫‪An‬‬

‫‪ .٣‬دﻧﺒﺎﻟﮥ ‪ V1 −→ V2 −→ · · · vn −→ Vn+1‬از ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﻣﯿﺎن ﻓﻀﺎﻫﺎی ﺑﺮداری در ﺻﻮرﺗﯽ دﻗﯿﻖ‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ) ‪ Im(Ai ) = ker(Ai+1‬ﺑﺮای ‪ .i = 1, · · · , n‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دﻗﯿﻖ ﺑﻮدن →‪0 −→ U −→ V −‬‬
‫‪ W −→ 0‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ ‪ A‬ﯾﮑﺒﯿﮏ اﺳﺖ‪ B ،‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ و )‪ .Im(A) = ker(B‬ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ دﻧﺒﺎﻟﻪای‬
‫دﻗﯿﻖ ﮐﻮﺗﺎه ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺟﻬﺘﻬﺎی ﻫﺮ دو ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری در ﯾﮏ دﻧﺒﺎﻟﮥ‬
‫]‬
‫دﻗﯿﻖ ﮐﻮﺗﺎه ﺟﻬﺘﯽ روی ﻓﻀﺎی ﺳﻮم اﻟﻘﺎء ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬در ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص از ﺟﻬﺖ ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮع‬
‫[‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ‪ V = U ⊕ W‬ﺷﺮوع ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫∗‪ .۴‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ V‬ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ‪ V1‬و ‪ V2‬اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﺟﻬﺖ ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ از ‪V1 ⊕ V2‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ) ‪ (−1)(dim V1 )(dim V2‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻬﺖ از ‪ V2 ⊕ V1‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .۵‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﺟﻬﺘﻬﺎی ﻣﺮزی ﻫﻤﻮارﻧﺪ‪) .‬ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٧‬از ﺑﺨﺶ ‪ ١‬در ﻓﺼﻞ ‪ ٢‬را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪(.‬‬

‫∗‪ Hk .۶‬ﺑﺎ ﺟﻬﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﻟﻘﺎﺋﯽ از ‪ Rk‬ﺟﻬﺘﺪار ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮ ‪ ∂Hk‬ﺟﻬﺖ ﻣﺮزی‬
‫ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬وﻟﯽ ‪ ∂H k‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ Rk−1‬ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺮزی‬
‫ﺑﺮ ‪ Hk‬ﺑﺎ ﺟﻬﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮ ‪ Rk−1‬ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ k‬زوج ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫‪ ∂H k = (−1)k Rk−1‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ .٧‬ﺑﺎ اراﺋﮥ ﺟﻬﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺮای ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎﺳﯽ در ﻧﻘﺎط دﻟﺨﻮاه ‪ ،(a, b, c) ∈ S2‬ﺟﻬﺘﯽ ﺑﺮ ‪) S2‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺮز ‪ (B3‬ﺑﺴﺎزﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ .٨‬ﺗﺎﺑﻊ ‪ f : S2 −→ R‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ‪ f (x, y, z) = z‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﻨﻈﻢ ‪،−1 < t < 1‬‬
‫ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرۀ )‪ f −1 (t‬داﯾﺮهﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ‪ t‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺟﻬﺖ آﻧﻬﺎ ﭼﯿﺴﺖ؟ )ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺮﯾﺢ ﯾﮏ ﺑﺮدار ﺑﺎ‬
‫ﺟﻬﺖ ﻣﺜﺒﺖ در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ از )‪ f −1 (t‬ﻧﻤﺎﯾﺶ دﻫﯿﺪ‪(.‬‬

‫‪ .٩‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﺟﻬﺖ ﻣﺮزی ﺑﺮ ‪ Sk = ∂Bk+1‬ﻫﻤﺎن ﺟﻬﺖ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرهای ﺗﺤﺖ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪g : Rk+1 −→ R‬‬
‫ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ‪ g(x) = |x|2‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .١٠‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار روی ‪ R1‬و ‪ X ⊂ R2‬ﻧﻤﻮدار آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .X = {x, f (x)} :‬ﺟﻬﺖ ‪X‬‬
‫را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﻬﺖ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرهای ‪ 0‬ﺗﺤﺖ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ F : R2 −→ R‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ‪ f (x, y) = f (x) − y‬ﺑﻪ‬
‫]‬
‫ﺷﮑﻞ ﺻﺮﯾﺢ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ T (x,y) (X) :‬ﺗﻮﺳﻂ ))‪ V = (1, f ′ (x‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬
‫[‬
‫ﺑﺮدار ﺟﻬﺖ ﻧﺮﻣﺎل ﺑﺮ ‪ X‬ﺑﺮاﺑﺮ )‪ n = (− f (x), 1‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﯾﺎ ‪ v‬ﯾﺎ ‪ −v‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺒﺖ ﺟﻬﺖ دارﻧﺪ؟‬

‫‪ .١١‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺮ ‪ R2‬ﺑﻮده و ‪ S ⊂ R3‬ﻧﻤﻮدار آن ﺑﺎﺷﺪ‪.S = {(x, y), f (x, y)} :‬‬
‫ﺟﻬﺖ ‪ S‬ﺗﺤﺖ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ F : R3 −→ R‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ )‪ F(x, y, z) = z − f (x, y‬را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺮﯾﺢ‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫]‬
‫‪v2 = 0, 1, ∂F‬‬ ‫‪∂F‬‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ T (x,y,z) (S ) :‬ﺗﻮﺳﻂ )‪ v1 = 1, 0, ∂x (x, y‬و )‪∂y (x, y‬‬

‫‪١٠٠‬‬
‫‪ .٢.٣‬ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪ n = − ∂F‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ {v1 , v2 } .‬ﯾﺎ‬ ‫‪∂F‬‬
‫‪∂x (x, y), − ∂y (x, y),‬‬ ‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد و ﺧﻂ ﻧﺮﻣﺎل ﺗﻮﺳﻂ ‪1‬‬
‫[‬
‫} ‪ {v2 , v1‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺒﺖ ﺟﻬﺘﺪار اﺳﺖ؟‬

‫‪ .١٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f : X −→ Y‬ﯾﮏ واﺑﺮﺳﺎﻧﯽ از ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺟﻬﺘﺪار‪ ،‬ﻫﻤﺒﻨﺪ و ﮐﺮاﻧﺪار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫اﮔﺮ )‪ d f x : T x (X) −→ T f(x) (Y‬در ﻧﻘﻄﮥ ‪ x‬ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ f‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺣﺎﻓﻆ‬
‫ﺟﻬﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫]‬
‫∗‪ .١٣‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ اﺑﺮروﯾﮥ ﻓﺸﺮده در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﺟﻬﺖﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻗﻀﯿﮥ ﺟﺪاﺳﺎزی‬
‫[‬
‫ژوردان‪-‬ﺑﺮاﺋﻮر‪.‬‬

‫∗‪ .١۴‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ X‬و ‪ Z‬زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎﯾﯽ ﺗﺮاﮔﺮد در ‪ Y‬ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﺮ ﺳﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺟﻬﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ‬
‫‪ X ∩ Z‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺣﺎﺻﻞ از اﺷﺘﺮاک آن دو زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺟﻬﺖ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرهای اﻟﻘﺎﺋﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫ﺷﻤﻮل ‪ X −→ Y‬ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻌﻼوه ‪ .dim X + dim Z = dim Y‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ X ∩ Z‬ﺻﻔﺮ ﺑﻌﺪی اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ‪ y ∈ X ∩ Z‬ای )‪ .T y (X) ⊕ T y (Z) = T y (Y‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻋﺪد‬
‫ﺟﻬﺘﯽ ‪ y‬در ‪ X ∩ Y‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ +1‬اﺳﺖ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﮔﺮ ﺟﻬﺘﻬﺎی ‪ X‬و ‪ Z‬را ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل ﻣﺠﻤﻮع‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎﻻ ﺟﻤﻊ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ‪ Y‬ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ ،‬و در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ −1‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .١۵‬اﮔﺮ ‪ dim X + dim Z = dim Y‬و ‪ X ⋔ Z‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ‪.X ∩ Z = (−1)(dim X)(dim Z) Z ∩ X‬‬

‫‪ .١۶‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﻣﮑﻤﻞ ﺑﻮدن ﺑﻌﺪﻫﺎ را ﺣﺬف ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ اﮔﺮ ‪ X ⋔ Z‬در ‪ ،Y‬آﻧﮕﺎه دو ﺟﻬﺖ روی‬
‫ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ اﺷﺘﺮاﮐﯽ ﺑﺎ راﺑﻄﮥ‬

‫‪X ∩ Z = (−1)(codim X×codim Z) Z ∩ X‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺮﺑﻮﻃﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﻫﺮ ﮔﺎه ‪ X‬و ‪ Z‬دارای ﺑﻌﺪﻫﺎی ﻣﮑﻤﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬

‫‪(codim X).(codim Z) = (dim X).(dim Z).‬‬

‫]‬
‫راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺟﻬﺖ ‪ S = X ∩ Z‬ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل‬

‫)‪[Ny (Z; X) ⊕ Ny (S ; Z)] ⊕ T y (S ) = T y (Y‬‬

‫[‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد ‪ ،Z ∩ X‬دو ﻓﻀﺎی اوﻟﯽ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .١٧‬ﺑﺎ اراﺋﮥ ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ از ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﻮارد داده ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫]‬
‫‪ X ∩ Z‬ﺟﻬﺘﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺻﺮﯾﺢ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﺮای راﺣﺘﯽ ﻣﺎ ﺳﻪ ﻣﺤﻮر را ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﺟﻬﺘﺪار‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻪ ﻣﺤﻮر ﻣﺜﺒﺖ ﺟﻬﺘﺪار ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ xy‬را ﻃﻮری ﺟﻬﺘﺪار ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫})‪ {(1, 0, 0), (0, 1, 0‬ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﺻﻔﺤﻪ ‪ yz‬را ﻃﻮری ﺟﻬﺘﺪار ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ })‪{(0, 1, 0), (0, 0, 1‬‬
‫[‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻧﻬﺎﯾﺖ ‪ S1‬و ‪ S2‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮز ‪ B2‬و ‪ B3‬ﺟﻬﺘﺪار ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪» (a‬ﻣﺤﻮر ‪ x‬ﻫﺎ« ‪ Z :‬و ﻣﺤﻮر ‪) X : X1‬در ‪.(R2‬‬
‫)‪» (b‬ﻣﺤﻮر ‪ z‬ﻫﺎ« ‪ Z :‬و ‪) X : S1‬در ‪.(R3‬‬
‫)‪» (c‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ Z : «yz‬و »ﺻﻔﺤﻪ ‪) X : «xy‬در ‪.(R3‬‬
‫)‪» (d‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ Z : «yz‬و ‪) X : S2‬در ‪.(R3‬‬

‫‪١٠١‬‬
‫‪ .٢.٣‬ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫)‪» (e‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ X : S1‬در ﺻﻔﺤﻪ ‪ xy‬و »ﺻﻔﺤﮥ ‪) Z : «yz‬در ‪.(R3‬‬

‫) ‪» ( f‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ Z : «yz‬و »ﺻﻔﺤﻪ ‪) X : «xy‬در ‪.(R3‬‬
‫)‪» (g‬ﻫﺬﻟﻮﻟﯽﮔﻮن ‪ X : «x2 + y2 − z2 = a‬ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرهای )‪ (a > 0‬و »ﺻﻔﺤﻪ ‪) Z : «xy‬در‬
‫‪(R3‬‬
‫‪ .١٨‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ Z‬اﺑﺮروﯾﻪای در ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺟﻬﺘﺪار ‪ Y‬اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﺒﻌﺪ ‪ .1‬ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﺰارهﻫﺎی ذﯾﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻨﺪ‪:‬‬
‫)‪ Z (a‬ﺟﻬﺖﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ N(z‬ﺑﺮ ﺳﺮاﺳﺮ ‪ Z‬در ‪ Y‬ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬‫)‪ (b‬ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﻫﻤﻮار از ﺑﺮدارﻫﺎی ﻧﺮﻣﺎل ⃗‬
‫)‪ (c‬ﮐﻼف ﻧﺮﻣﺎل )‪ N(Z; Y‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ Z (d‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻓﺮﮔﯿﺮ ﺑﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﻮار ‪ θ‬ﺑﺮ‬
‫ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽای از ‪ Z‬ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ‪ θ−1 (0) = Z‬و ‪ d θ‬در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ از ‪ Z‬ﻧﺎ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫]‬
‫راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺑﺮای )‪ ،(a) ⇔ (b‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﻬﺖ ﻣﺮزی را ﺗﻘﻠﯿﺪ ﮐﻨﯿﺪ‪ (b) ⇔ (c) .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای‬
‫[‬
‫)‪ ،(c) ⇔ (d‬ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٢٠‬از ﺑﺨﺶ ‪ ٣‬در ﻓﺼﻞ ‪ ٢‬را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫∗‪ .١٩‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ Z‬ﯾﮏ اﺑﺮروﯾﮥ ﺟﻬﺘﺪار در ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺟﻬﺘﺪار ‪ Y‬اﺳﺖ و ‪ ⃗n‬ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ﻫﻤﻮار از‬
‫ﺑﺮدارﻫﺎی ﯾﮑﮥ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺳﺮاﺳﺮ ‪ Z‬در ‪ Y‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ ⃗n‬ﺑﺮ ﻫﺮ ﻓﻀﺎی ﻧﺮﻣﺎل )‪ Nz (Z; Y‬ﺟﻬﺘﯽ‬
‫را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ )ﮐﻪ ﺑﺮدار )‪ ⃗n(Z‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺒﺖ ﺟﻬﺘﺪار ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد( ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ اﮔﺮ ﺟﻬﺖ ﻣﺠﻤﻮع‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺮ )‪ Nz (Z; Y)⊕ T z (Z‬و ﺟﻬﺖ ﺑﺮ )‪ T z (Z‬در ﻧﻘﻄﻪای ‪ z ∈ Z‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه آﻧﻬﺎ در ﮐﻞ‬
‫ﻣﺆﻟﻔﮥ ﻫﻤﺒﻨﺪی در ‪ Z‬و ﺷﺎﻣﻞ ‪ z‬ﻣﻄﺎﺑﻘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ دﻗﯿﻘﺎً ﯾﮏ اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺮای ‪ ⃗n‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره‬
‫ﺑﺎ ﺟﻬﺘﻬﺎی داده ﺷﺪه ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد‪ .‬اﯾﻦ ‪ ⃗n‬را ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ﯾﮑﮥ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮوﻧﺴﻮی ﺑﺮ ﺳﺮاﺳﺮ ‪Z‬‬
‫ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﻢ‪) .‬در ﺣﺎﻟﺖ ﺻﻔﺤﻪ در ‪ R3‬ﻓﯿﺰﯾﮑﺪاﻧﻬﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ‪ ⃗n‬ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن دﺳﺖ راﺳﺖ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ (.‬ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﺟﻬﺖ ﻣﺮزی‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﺮدار در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺎ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮوﻧﺴﻮی ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ‬
‫دارد‪.‬‬
‫]‬
‫‪ .٢٠‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﻧﻮار ﻣﻮﺑﯿﻮس ﺟﻬﺖﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬داﯾﺮۀ ﻣﺮﮐﺰی ﺟﻬﺘﭙﺬﯾﺮاﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل از ﺗﻤﺮﯾﻦ‬
‫[‬
‫‪ ١٨‬و ‪ ١٩‬از ﺑﺨﺶ ‪ ۴‬در ﻓﺼﻞ ‪ ٢‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ .٢١‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﻧﻮار ﻣﻮﺑﯿﻮس ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ .٢٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ V‬ﯾﮏ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﺟﻬﺖ روی ‪ V‬ﻣﻮﺟﺐ ﯾﮏ ﺟﻬﺖ‬
‫ﺿﺮﺑﯽ ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺮ ‪ V × V‬ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .٢٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ X‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺟﻬﺖﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺟﻬﺖ ﺿﺮﺑﯽ روی ‪ X × X‬ﺑﺮای ﺗﻤﺎم‬
‫اﻧﺘﺨﺎبﻫﺎی ﺟﻬﺖ روی ‪ X‬ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٢۴‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ X‬ﺟﻬﺖﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ‪ X × Y‬ﻫﺮﮔﺰ ﺟﻬﺘﭙﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﻪ ‪ Y‬ﺟﻬﺘﭙﺬﯾﺮ‬
‫]‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬اول ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ‪ X × R‬ﺟﻬﺘﭙﺪﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ وﻟﯽ ﻫﺮ ‪ Y‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز واﺑﺮﺳﺎن‬
‫[‬
‫ﺑﺎ ‪ R1‬دارد‪.‬‬
‫‪ .٢۵‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺟﻬﺘﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﺎز از ∆ در ‪ X × X‬وﺟﻮد دارد در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ‪ X‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺟﻬﺘﭙﺬﯾﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﺎ ﻣﺜﺎﻟﻬﺎی ‪ ٢٣‬و ‪ ٢۴‬و اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﻪ ∆ ﺟﻬﺘﭙﺬﯾﺮ اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ‬

‫‪١٠٢‬‬
‫‪ .٣.٣‬ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫]‬
‫‪ X‬ﺟﻬﺘﭙﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ∆ را ﺗﻮﺳﻂ →‪ϕ × ϕ : U × U −‬‬
‫‪ X × X‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﭘﺮﻣﺎﯾﺶ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ φ : U −→ X‬ﭘﺮﻣﺎﯾﺸﯽ ﻣﻮﺿﻌﯽ از ‪ X‬اﺳﺖ و ﺳﭙﺲ از ﺗﻤﺮﯾﻦ‬
‫[‬
‫‪ ٢٣‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫]‬
‫‪ .٢۶‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﻫﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻫﻤﺒﻨﺪ ﺳﺎده ‪ X‬ﺟﻬﺘﭙﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﯾﮏ ﻣﺒﺪاء ‪ x ∈ X‬اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮده‬
‫و ﺟﻬﺘﯽ ﺑﺮای ﺗﮏ ﻓﻀﺎی )‪ T x (X‬اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ T y (X) ،y ∈ X‬را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ ﺟﻬﺘﺪار ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫دﻧﺒﺎﻟﻪای از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎز ‪ . . . ،U1‬و ‪ Ul‬را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ‪ Ui‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﮔﻮی ﺑﺎز در ‪Rk‬‬
‫واﺑﺮﺳﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ ﻫﺮ ‪ y ∈ Ul ،Ui ∩ Ui+1 , 0‬و ‪ .x ∈ U1‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ‪ Ui‬را ﺟﻬﺘﺪار‬
‫[‬
‫ﮐﺮده و ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺟﻬﺖ اﻟﻘﺎء ﺷﺪه روی )‪ T y (X‬از ‪ Ul‬ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ‪ Ui‬ﺑﺴﺘﮕﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ .٢٧‬در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﻬﺖ ﻣﺮزی از ﺑﺮدار ﻧﺮﻣﺎل ﺑﺮوﻧﺴﻮی ‪ n x‬در ‪ x‬ﺑﺮ ‪ ∂X‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﻋﻤﻮد‬
‫ﺑﻮدن ﺿﺮوری ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ اﮔﺮ )‪ u x ∈ T x (X‬ﻫﺮ ﺑﺮدار ﺑﺮوﻧﺴﻮی دﯾﮕﺮی ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻫﻤﺎن‬
‫ﺟﻬﺖ را روی ‪ N x‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪) .‬در اراﺋﮥ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺮوﻧﺴﻮی ﺑﻮدن‪ ،‬ﻓﺮض ﻋﻤﻮد ﺑﻮدن وﺟﻮد‬
‫]‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ؛ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٧‬و ‪ ٨‬از ﺑﺨﺶ ‪ ١‬در ﻓﺼﻞ ‪ ٢‬را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪ (.‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪h x = cn x + v‬‬
‫[‬
‫در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ )‪ n ∈ T x (∂X‬و ‪.c > 0‬‬
‫‪ .٢٨‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ،٢٧‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺎﻣﺪ ﺑﺮای ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﻬﺖ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرهای ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﯾﮋه اﮔﺮ‬
‫)‪ .H ⊕ T x (S ) = T x (X‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ )‪ d f x H ⊕ T z (Z) = T z (Z‬ﯾﮏ‬
‫ﺟﻬﺖ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرهای ﮐﻪ ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه از ﻓﺮض ﻣﮑﻤﻞ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻣﻌﺎدل اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪٣.٣‬‬

‫اﮐﻨﻮن آﻣﺎدهاﯾﻢ ﺗﺎ ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ را ﺑﺎزﺳﺎزی ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﻔﺮوﺿﺎت ﮐﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪ ٢‬اﺳﺖ‪ Y ،X :‬و ‪Z‬‬
‫ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﺑﯽﻣﺮزﻧﺪ‪ X ،‬ﻓﺸﺮده اﺳﺖ‪ Z ،‬ﯾﮏ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺴﺘﻪ از ‪ Y‬اﺳﺖ و ‪.dim X + dim Z = dim Y‬‬
‫اﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺤﺼﺮاً ﺑﺎ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﺟﻬﺘﺪار ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪) .‬ﮔﺎﻫﯽ اوﻗﺎت‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻔﺮوﺿﺎت را ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ اﯾﻨﮑﻪ ‪f : X → Y‬‬
‫و ‪ Z‬ﺑﺮای ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﻣﻨﺎﺳﺒﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪(.‬‬
‫‪−1‬‬
‫اﮔﺮ ‪ f : X −→ Y‬ﺑﺎ ‪ Z‬ﺗﺮاﮔﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت )‪ f (Z‬دارای ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﻧﻘﻄﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ‬
‫ﮐﺪام دارای ﻋﺪد ﺟﻬﺘﯽ ‪ ±1‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻬﺖ ﭘﯿﺶ ﻧﮕﺎرهای ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ )‪ I( f, Z‬را‬
‫ﻣﺠﻤﻮع اﯾﻦ اﻋﺪاد ﺟﻬﺘﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻋﺪد ﺟﻬﺘﯽ در ﻧﻘﻄﮥ )‪ x ∈ f −1 (Z‬ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎده اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‪ ،‬اﮔﺮ ‪ ، f (x) = z ∈ Z‬آﻧﮕﺎه ﺗﺮاﮔﺮدی ﺑﻪ‬
‫اﻧﻀﻤﺎم ﻣﺘﻤﻢ ﺑﻮدن اﺑﻌﺎد‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاری ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬

‫)‪d f x T x (X) ⊕ T z (Z) = T z (Y‬‬

‫را ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺣﺎل ‪ d f x‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻤﯽ ﺑﺮوی ﻧﮕﺎرهاش ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺟﻬﺖ ‪ X‬ﯾﮏ ﺟﻬﺖ‬
‫ﺑﺮای )‪ d f x T x (X‬را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻋﺪد ﺟﻬﺘﯽ در ‪ x‬در ﺻﻮرﺗﯽ ‪ +1‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺠﻤﯿﻊ‬
‫ﺟﻬﺖ روی )‪ d f x T x (X‬و ﻧﯿﺰ ﺑﺮ )‪ ،T z (Z‬ﺟﻬﺖ از ﭘﯿﺶ داده ﺷﺪۀ ‪ Y‬را ﻧﺘﯿﺠﻪ دﻫﺪ‪ ،‬و در ﻏﯿﺮ اﯾﻨﺼﻮرت‬
‫‪ −1‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه در ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻠﯽ در ﺧﺼﻮص ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﯾﮏ‪-‬ﺑﻌﺪی‪ ،‬ﮐﻠﯿﺪ اﺻﻠﯽ ﻧﺎورداﯾﯽ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ X‬ﻣﺮز ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده ‪ W‬اﺳﺖ و ‪ f‬ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺳﯿﻊ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬

‫‪١٠٣‬‬
‫‪ .٣.٣‬ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫‪ F : W −→ Y‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﮥ ﺗﻮﺳﯿﻊ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .F ⋔ Z‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ )‪ F −1 (Z‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ‬
‫ﯾﮏ‪-‬ﺑﻌﺪی‪ ،‬ﻓﺸﺮده‪ ،‬ﺟﻬﺘﺪار و ﺑﺎ ﻣﺮز )‪ ∂F −1 (Z) = f −1 (Z‬اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮع اﻋﺪاد ﺟﻬﺘﯽ در ﻧﻘﺎط‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ در )‪ f −1 (Z‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫ﮔﺰاره‪ :‬اﮔﺮ ‪ X = ∂W‬و ‪ f : X −→ Y‬ﺑﻪ ‪ W‬ﺗﻮﺳﯿﻊ ﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪) I( f, Z) = 0‬ﮐﻪ ‪W‬‬
‫ﻓﺸﺮده اﺳﺖ(‪.‬‬

‫ﺑﻪ وﯾﮋه ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f0‬و ‪ f1‬ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ ﺑﻮده و ﻫﺮ دو ﺑﺎ ‪ Z‬ﺗﺮاﮔﺮد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﮔﺮ ‪F :‬‬
‫‪ I × X −→ Y‬ﯾﮏ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽداﻧﯿﻢ ‪ .I(∂F, Z) = 0‬اﻣﺎ ‪ ∂(I × X) = X1 − X0‬و در‬
‫ﺿﻤﻦ از ﻃﺮﯾﻖ ﯾﮑﯽ ﮔﯿﺮی ﻃﺒﯿﻌﯽ ‪ X0‬و ‪ X1‬ﺑﺎ ‪ ∂F ،X‬ﺑﺮ ‪ X0‬ﺑﺎ ‪ f0‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺮ ‪ X1‬ﺑﺎ ‪ . f1‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫)‪ ∂F −1 (Z) = f1−1 (Z) − f0−1 (Z‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫)‪I(∂F, Z) = I( f1 , Z) − I( f0 , Z‬‬

‫اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬

‫ﮔﺰاره‪ :‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ ﻫﻤﻮاره دارای ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﻓﻮق ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮای ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ‪ Z‬ﺗﺮاﮔﺮدﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻈﺮﯾﮥ‬
‫ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪ ،٢‬اﯾﻦ ﻧﺎورداﯾﯽ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﮑﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻘﻄﻊ را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی دﻟﺨﻮاه‬
‫ﺗﻌﻤﯿﻢ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ازای ﻫﺮ ‪ g : X −→ Y‬ﻣﻔﺮوض‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ ‪ f‬ﺑﺎ ‪ g‬را ﭼﻨﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫‪ Z‬ﺗﺮاﮔﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ )‪ .I(g, Z) = I( f, Z‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮری ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دادهاﯾﻢ‪ ،‬ﻫﺮ اﻧﺘﺨﺎب‬
‫دﯾﮕﺮی از ‪ ، f‬ﻫﻤﺎن ﻋﺪد را ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ دو ﮔﺰارۀ اﺧﯿﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻮدﮐﺎر ﺑﺮای ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫دﻟﺨﻮاه ﺑﺮﻗﺮارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺗﺮاﮔﺮد ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﯾﺎ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ‪ Y‬ﻫﻤﺒﻨﺪ و دارای ﺑﻌﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ X‬اﺳﺖ‪ ،‬درﺟﮥ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ‪ f : X −→ Y‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ‪ f‬ﺑﺎ ﻫﺮ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺗﮏ ﻧﻘﻄﻪای }‪ {y‬از ‪ Y‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .deg f := I( f, {y}) ،‬اﺛﺒﺎت‬
‫ﻣﺎ در ﺧﺼﻮص اﯾﻨﮑﻪ )}‪ I2 ( f, {y‬ﺑﺮای ﺗﻤﺎم ﻧﻘﺎط ‪ y ∈ Y‬ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺎﻣﻼ‪ ‬در ﻣﻮرد ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺟﻬﺘﺪار ﺻﺎدق‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ) ‪ deg( f‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻤﯽ ﺟﻠﻮﺗﺮ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را‬
‫از ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﮑﻨﯿﮑﯽ ﮐﻠﯿﺘﺮی ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ) ‪ ،deg( f‬ﮐﺎﻓﯽ‬
‫اﺳﺖ ﺧﯿﻠﯽ ﺳﺎده‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ‪ y‬را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮده و ﺳﭙﺲ ﺗﻌﺪاد ﻧﻘﺎط در ﭘﯿﺶ ﻧﮕﺎرۀ }‪{x : f (x) = y‬‬
‫را ﺷﻤﺮده و ﺑﻪ ازای ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ‪ +1‬ﯾﺎ ‪ −1‬را ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ‪d f x :‬‬
‫)‪ T x (X) −→ T y (Y‬ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫درﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺧﻮدﮐﺎر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ﻧﺎوردا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﻓﻬﻤﯿﺪن اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺣﺬﻓﯽ ﺑﺮﺧﯽ از اﻋﺪاد ﺟﻬﺘﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺎورداﯾﯽ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ اﻃﻼﻋﺎت ﺣﺎﺻﻞ‬
‫از ﭘﯿﺶ ﻧﮕﺎره ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﻨﺪ ﺷﮑﻞ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﺗﺮﺳﯿﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻤﮏ‬
‫دﮔﺮدﯾﺴﯽ ﻫﻤﻮار داﯾﺮه در داﺧﻞ ﺻﻔﺤﻪ و ﺳﭙﺲ ﺗﺼﻮﯾﺮ آن ﺑﺮوی ‪ ،S1‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﻓﺮاواﻧﯽ از ‪ S1‬ﺑﺘﻮی ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺪﺳﺖ آورد )ﺷﮑﻞ ‪ ٧.٣‬را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪ (.‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ اﺳﺖ‪،‬‬

‫‪١٠۴‬‬
‫‪ .٣.٣‬ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫درﺟﮥ آن ﺑﺎﯾﺪ ‪ +1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺸﺎﻫﺪۀ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﭘﯿﺶ ﻧﮕﺎرۀ ﻣﻘﺎدﯾﺮی ﻣﻨﻈﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪) .‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺗﮑﯿﻦ‬
‫ﮐﺪاﻣﻨﺪ؟(‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٧.٣‬راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ و ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ‬

‫دﺳﺘﮥ دﯾﮕﺮ از ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﺟﺎﻟﺐ از داﯾﺮه‪ ،‬ﺗﺤﺪﯾﺪ ﺗﮏ ﺟﻤﻠﻪاﯾﻬﺎی ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪ z 7−→ zm‬اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ‪،m > 0‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ داﯾﺮه را ‪ m‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺣﻮل ﺧﻮدش ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﺟﻬﺖ ﻣﯽﭼﺮﺧﺎﻧﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎﺷﺖ در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻣﻨﻈﻢ و ﺣﺎﻓﻆ‬
‫ﺟﻬﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ درﺟﮥ آن ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﻧﻘﺎط در ﭘﯿﺶ ﻧﮕﺎرۀ ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ دﻟﺨﻮاه اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ‪) .m ،‬ﺑﺎﯾﺪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه را ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﺘﻮاﻧﯿﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ (.‬ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫از ﭘﺎراﻣﺘﺮازﯾﺴﺎزی ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﮕﺎﺷﺖ )‪ θ 7−→ (cos θ, sin θ‬از ‪ R1 −→ S1‬اﺳﺘﻔﺪه ﮐﻨﯿﺪ‪ (.‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ‪،‬‬
‫وﻗﺘﯽ ‪ m < 0‬ﻧﮕﺎﺷﺖ در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻣﻨﻈﻢ اﺳﺖ وﻟﯽ ﺟﻬﺖ ﺑﺮﮔﺮدان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ دارای |‪ |m‬ﭘﯿﺶ‬
‫ﻧﮕﺎره اﺳﺖ‪ ،‬درﺟﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ −|m| = m‬اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬اﮔﺮ ‪ ،m = 0‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و درﺟﮥ آن ﺻﻔﺮ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪) .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪ ،٢‬ﭘﺎﺳﺦ ﺗﻨﻬﺎ »‪ m‬ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪ «٢‬ﺑﻮد‪(.‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪای ﻓﻮری از اﯾﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‪) ،‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪ ٢‬ﻗﺎﺑﻞ اﺛﺒﺎت ﻧﯿﺴﺖ( اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ داﯾﺮه دارای ﺗﻌﺪاد ﺑﯿﻨﻬﺎﯾﺖ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻏﯿﺮ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ‪ ،deg(Z m ) = m‬ﻫﯿﭽﮑﺪام از اﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ دﯾﮕﺮی ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﮥ ﺗﻮﺳﯿﻊ ﭘﺬﯾﺮی در ﺧﺼﻮص ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ اﺳﺖ‪..‬‬

‫ﮔﺰاره‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f : X −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﯿﻦ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﻓﺸﺮده و ﺟﻬﺘﺪار اﺳﺖ ﮐﻪ دارای ﺑﻌﺪ‬
‫ﯾﮑﺴﺎﻧﻨﺪ و ‪ W) X = ∂W‬ﻓﺸﺮده(‪ .‬اﮔﺮ ‪ f‬را ﺑﻪ ﮐﻞ ‪ W‬ﺑﺘﻮان ﺗﻮﺳﯿﻊ داد‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪.deg( f ) = 0‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮔﺰارهای ﮐﻪ در ﻧﻈﺮﯾﮥ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪ ٢‬ﻧﺎﺗﻤﺎم ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪ .‬ﻗﺒﻼ‪ ‬ﻧﺸﺎن دادهاﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ازای‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪای ﻣﺨﺘﻠﻂ )‪ p(z‬از ﻣﺮﺗﺒﮥ ‪ ،m‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ‪ S −→ S1‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ‬
‫‪( )m‬‬
‫)‪p(z‬‬ ‫‪zm‬‬ ‫‪z‬‬
‫و‬ ‫=‬
‫|)‪|p(z‬‬ ‫| ‪|zm‬‬ ‫|‪|z‬‬
‫روی داﯾﺮهای ‪ S1‬ﺑﺎ ﺷﻌﺎع ﺑﺎﻧﺪازه ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺰرگ ‪ r‬در ﺻﻔﺤﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻫﻤﻮار ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ |‪p/|p‬‬
‫دارای ﻫﻤﺎن درﺟﻪای ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ (z/r)m‬اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ‪ .m‬ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻨﮑﻪ وﻗﺘﯽ ‪ p/|p| ،m > 0‬ﺑﻪ ﮐﻞ ﯾﮏ ﻗﺮص‬
‫ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪ r‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺴﯽ ‪ p‬ﺣﺪاﻗﻞ ﯾﮏ رﯾﺸﻪ در داﺧﻞ ﻗﺮص ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬

‫‪١٠۵‬‬
‫‪ .٣.٣‬ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﻗﻀﯿﮥ اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺒﺮ‪ :‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪای ﻏﯿﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺨﺘﻠﻂ دارای ﯾﮏ رﯾﺸﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﺑﺤﺚ را ﺑﺎ ﮐﺴﺐ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎ ﺟﺰﺋﯿﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮی در ﻣﻮرد رﯾﺸﻪﻫﺎی ‪ p‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺒﺨﺸﯿﻢ‪.‬‬
‫در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ‪ z0 ∈ C‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ‪ p‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت )‪ p(z) = (z − z0 )l q(z‬ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ .q(z0 ) , 0‬اﻟﺒﺘﻪ‬
‫‪ p(z0 ) = 0‬دﻗﯿﻘﺎً در ﺣﺎﻟﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ ،l > 0‬و در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ‪ l‬ﻣﺮﺗﺒﮥ ﺻﻔﺮ ‪ z0‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﮔﺰاره‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ W‬ﯾﮏ ﻧﺎﺣﯿﮥ ﻓﺸﺮدۀ ﻫﻤﻮار در ‪ C‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮز آن ﺷﺎﻣﻞ ﻫﯿﭻ ﺻﻔﺮی از ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪای‬
‫‪ p‬ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺼﻮرت‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﮐﻞ ﺻﻔﺮﻫﺎی ‪ p‬در داﺧﻞ ‪ W‬ﺑﺎ اﺣﺘﺴﺎب ﺗﮑﺮر آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ درﺟﮥ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫‪ p/|p| : ∂W −→ S1‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:٨.٣‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻧﺎﺣﯿﮥ ﻓﺸﺮدۀ ﻫﻤﻮار‪ ،‬ﯾﮏ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار‪ ،‬ﻓﺸﺮدۀ و دو ﺑﻌﺪی اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻀﯿﻪای ﺑﺪﯾﻬﯽ از‬
‫ﺟﺒﺮ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ‪ p‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﺪادی ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ رﯾﺸﻪ } ‪ {z0 , · · · , zn‬در ‪ W‬دارد‪ .‬ﺣﺎل ﻫﺮ دور ﻫﺮ ‪ zi‬ﯾﮏ ﻗﺮص‬
‫ﺑﺴﺘﮥ ﮐﻮﭼﮏ ‪ Di‬ﻃﻮری ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻗﺮﺻﻬﺎ دو ﺑﻪ دو ﻣﺠﺰا ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﻤﮕﯽ از ﻣﺮز ‪ W‬ﻣﺠﺰاﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ |‪ p/|p‬ﺑﺮ ‪ W ′ = W − ∪ni=0 Di‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺟﻬﺖ ‪ ∂Di‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﯽ از‬
‫‪ W ′‬ﺑﺮ ﻋﮑﺲ ﺟﻬﺖ ﻋﺎدی آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮز ‪ Di‬اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺮدار ﻧﺮﻣﺎل ﺑﺮوﻧﺴﻮی ﺑﺮای ‪ W ′‬ﻫﻤﺎن ﺑﺮدار‬
‫ﻧﺮﻣﺎل دروﻧﺴﻮی ﺑﺮای ‪ Di‬اﺳﺖ‪) .‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ٨.٣‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد(‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺗﺴﺎوی ‪∂W ′ = ∂W − ∪ni=0 Di‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﺟﻬﺘﺪار ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ درﺟﮥ |‪ p/|p‬ﺑﺮ ‪ ∂W ′‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‬
‫ﮐﻪ درﺟﮥ آن ﺑﺮ ‪ W‬ﻣﺴﺎوی ﻣﺠﻤﻮع درﺟﻪﻫﺎی آن روی داﯾﺮهﻫﺎی ﺟﻬﺘﺪار ‪ ∂Di‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻧﺸﺎن دادن اﯾﻨﮑﻪ درﺟﮥ ‪ p/|p| : ∂Di −→ S1‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﮑﺮر ‪ p‬در ‪ z0‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﻫﺎن را ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﯿﻢ )‪ ،p(z) = (z − zi )l q(z‬ﮐﻪ ‪ .q(z0 ) , 0‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ‪ p‬دارای ﻫﯿﭻ ﺻﻔﺮی در ‪ Di‬ﻏﯿﺮ از ‪zi‬‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ g ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ در ‪ Di‬ﺻﻔﺮ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ‪ r‬ﺷﻌﺎع ‪ Di‬ﺑﺎﺷﺪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ g : S1 −→ ∂Di‬ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺿﺎﺑﻄﮥ ‪ g(z) = zi + rz‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬واﺑﺮﺳﺎﻧﯽ ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ از ‪ S1‬ﺑﺮوی ‪ ∂Di‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬درﺟﮥ‬
‫‪ p/|p| : ∂Di → S1‬ﺑﺮاﺑﺮ درﺟﮥ ‪ p◦g/|p◦g| : S1 → S1‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﯽ ‪ ht : S1 −→ S1‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫|)‪ ht (z) = zl q(zi + trz)/|q(zi + trz‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪) .‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ‪ (.zi + trz ∈ Di‬در‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت |‪ hi = (p ◦ g)/|p ◦ g‬و ‪ ،h0 (z) = czL‬ﮐﻪ ‪ c‬ﺛﺎﺑﺘﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ |) ‪ q(zi )/|q(zi‬اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن‬
‫‪2‬‬ ‫‪ ،deg(h0 ) = l‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ‪.deg(h1 ) = l‬‬

‫‪١٠۶‬‬
‫‪ .٣.٣‬ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫اﮐﻨﻮن ﺗﻮﺟﻬﻤﺎن را ﺑﻪ ﻣﺜﺎل ﺑﺨﺼﻮص و ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ از ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﻣﻌﻄﻮف ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻫﺮ ﮔﺎه ‪ X‬زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪای‬
‫از ‪ Y‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ در ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪ ،I(X, Z) ٢‬ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ آن ﺑﺎ ‪ Z‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺷﻤﻮل ‪ X‬ﺑﺎ ‪ Z‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ ،X ⋔ Z‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت )‪ I(X, Z‬ﺑﺎ ﺷﻤﺮدن ﺗﻌﺪاد ﻧﻘﺎط در‬
‫‪ X ∩ Z‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻪ ﺑﻪ ازای ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ﻣﻨﻈﻢ ‪ y‬ﮐﻪ ﺗﺠﻤﯿﻊ ﺟﻬﺖ ‪ X‬و ﺟﻬﺖ ‪) Z‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ( ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻬﺖ ‪ Y‬در ‪ Y‬ﺷﻮد‪ ،‬ﯾﮏ واﺣﺪ اﻓﺰوده و در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﻋﺪد ﮐﺎﺳﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد )ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫‪ ٩.٣‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد(‪ .‬ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺷﮑﻞ ﺑﺎﻻ را ﻓﻬﻤﯿﺪهاﯾﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد دﯾﮕﺮ ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﯽ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ درک‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:٩.٣‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:١٠.٣‬‬

‫ﺷﻤﺎ از ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬و رﻫﺎﯾﯽ از ﺳﺮدرﮔﻤﯽ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ در زﻣﯿﻨﮥ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺖ در ﺗﺮﺗﯿﺐ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ X‬و‬
‫‪ Z‬ﻓﺸﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت دو ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﻣﯽﺗﻮان در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ I(X, Z) :‬و )‪ ،I(Z, X‬و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫اﯾﻦ اﻋﺪاد ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻨﺪ! ﻣﺜﻼ‪ ،‬در ﺷﮑﻞ ‪ .I(X, Z) = −I(Z, X) ١٠.٣‬در ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻌﺪی اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻠﯽ‬
‫را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬وﻟﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺗﻤﺮﯾﻨﯽ از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و‬
‫از ﻓﺮض ‪ X ⋔ Z‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ )‪ I(X, Z‬ﺑﺎ اﯾﺠﺎد دﮔﺮدﯾﺴﯽ در ‪ X‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻧﺎورداﯾﯽ آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫دﮔﺮﮔﻮﻧﯿﻬﺎی در ‪ ،Z‬ﺗﺎ اﻧﺪازهای روﺷﻤﺎن را ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ‪ Z‬را ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ X‬آزاداﻧﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ‪Y‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار را ﺑﺮای ﻫﺮ دو ﻧﮕﺎﺷﺖ دﻟﺨﻮاه ‪ f : X −→ Y‬و ‪g : Z −→ Y‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ‪ Z‬زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪای از ‪ Y‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ g‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺷﻤﻮل آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر دارﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻋﺪد ﻗﺒﻠﯽ )‪ I( f, Z‬ﺑﺮﺳﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮای ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﺷﺮط ﻗﺒﻠﯽ ﮐﻪ ‪ Z‬ﺑﺎﯾﺪ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺸﺮده‬
‫ﺑﻮدن آن را ﺷﺮط ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن ‪ Z‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪای دﻟﺨﻮاه و ﺑﺪون ﻣﺮز ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺷﺮط ﺑﻌﺪی‬
‫‪ dim X + dim Z = dim Y‬ﺻﺪق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ ﻫﻤﯿﺸﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺘﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪١٠٧‬‬
‫‪ .٣.٣‬ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫اﺑﺘﺪا ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺮاﮔﺮد را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬دو ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f‬و ‪ g‬را در ﺻﻮرﺗﯽ ﺗﺮاﮔﺮد ‪ f ⋔ g‬ﮔﻮﺋﯿﻢ ﮐﻪ‬

‫اﮔﺮ )‪ f (x) = y = g(z‬آﻧﮕﺎه )‪d f x T x (X) + d gz T z (Z) = T y (Y‬‬

‫ﻣﮑﻤﻞ ﺑﻮدن ﺑﻌﺪﻫﺎ اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎﻻ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﺳﺖ و ﻫﺮ دو ﻣﺸﺘﻖ ‪ d f x‬و ‪ d g x‬ﯾﮑﺒﯿﮏ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺸﺘﻘﻬﺎ ﻓﻀﺎﻫﺎی )‪ T x (X‬و )‪ T z (Z‬را ﺑﻪ ﻃﻮر اﯾﺰوﻣﻮرف ﺑﺮوی ﻧﮕﺎرﺷﺎن ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻟﺬا‬
‫ﻓﻀﺎﻫﺎی ﻧﮕﺎرهای ﺟﻬﺘﻬﺎﯾﯽ را از ‪ X‬و ‪ Z‬درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﻣﻮﺿﻌﯽ در ﻧﻘﻄﮥ )‪ (x, z‬را در ﺻﻮرﺗﯽ‬
‫‪ +1‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ )‪ d f x T x (X) ⊕ d gz T z (Z‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻬﺖ داده ﺷﺪه روی )‪T y (Y‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت آن را ‪ −1‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮐﻨﻮن‪ I( f, g) ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺗﻤﺎم‬
‫زوﺟﻬﺎی )‪ (x, y‬ای ﻫﺮ )‪ f (x) = g(z‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮔﺮدد‪) .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ‪ g : Z −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺷﻤﻮل‬
‫ﯾﮏ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ ‪ f ⋔ g‬ﮐﻪ ‪ f ⋔ Z‬؛ و در اﯾﻦ ﺻﻮرت ))‪(.(I( f, g) = I( f, Z‬‬
‫ﺑﺮای ﻧﺸﺎن دادن اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ اﺳﺖ‪ ،‬از ﯾﮏ ﺑﺎزﻧﻮﯾﺴﯽ ﻓﺮﻣﻮل اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ∆ ﻗﻄﺮ ‪ Y × Y‬را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ و ‪ f × g : X × Z −→ Y × Y‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺿﺮﺑﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫)‪ f (x) = g(z‬دﻗﯿﻘﺎً در ﻧﻘﺎط )‪ (x, y‬در )∆( ‪ ( f 1 ×y)−1‬اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ∆ ‪.dim(X ×Z) = codim‬‬
‫ﭘﺲ‪ ،‬اﮔﺮ ∆ ⋔ ‪ ، f × g‬آﻧﮕﺎه ﭘﯿﺶ ﻧﮕﺎرۀ ∆ ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺻﻔﺮ ﺑﻌﺪی و ﻓﺸﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮاﮔﺮدی و ﻧﻈﺎﯾﺮ آن ﺑﺎ ﮐﻤﯽ ﺟﺒﺮ ﺧﻄﯽ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪:‬‬

‫ﻟﻢ‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ U‬و ‪ W‬زﯾﺮ ﻓﻀﺎﯾﯽ از ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری ‪ V‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ U ⊕ W = V‬اﮔﺮ و‬
‫ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪) .U × W ⊕ ∆ = V × V‬در اﯾﻨﺠﺎ ∆ ﻗﻄﺮ ‪ V × V‬اﺳﺖ‪ (.‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ U‬و ‪ W‬ﺟﻬﺖ‬
‫دارﻧﺪ و ﺑﻪ ‪ V‬ﺟﻬﺖ ﺣﺎﺻﻞ از ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ را ﺑﺪﻫﯿﻢ و ﺑﻪ ∆ ﺟﻬﺖ ﺣﺎﺻﻞ از ‪ V‬ﺑﺎ اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ را‬
‫ﻧﺴﺒﺖ دﻫﯿﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮﺑﯽ روی ‪ V × V‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ∆ ⊕ ‪U × W‬‬
‫اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ W‬ﺑﺎ ﺑﻌﺪ زوج ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ }‪ U ∩ W = {0‬اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ }‪ .U × W ∩ ∆ = {0‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‬

‫‪dim U + dim W = dim V ⇔ ⇔ dim U × W + dim ∆ = dim V × V‬‬
‫و ادﻋﺎی اول ﺣﺎﻻ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬راﺣﺖ ﺗﺮ اﺳﺖ ﺟﻬﺘﻬﺎ ﺧﻮدﺗﺎن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﻼف اﯾﻦ‬
‫را ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ اداﻣﻪ دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ } ‪ {u1 , · · · , uk‬و } ‪ {wi , · · · , wl‬ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﻣﺮﺗﺐ و ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺮای ‪ U‬و ‪ W‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺮﺗﺐ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ } ‪ {u1 , · · · , uk , w1 , · · · , wl‬ﺑﺮای ‪ V‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺒﺖ ﺟﻬﺘﺪار اﺳﺖ و‬
‫}) ‪ {(u1 , u1 ), · · · , (uk , uk ), (w1 , w1 ) · · · , (wl , wl‬ﻧﯿﺰ ﺑﺮای ∆ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺒﺖ ﺟﻬﺘﺪار اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎﯾﮥ ﻣﺮﺗﺐ‬
‫}) ‪ {(u1 , 0), · · · , (uk , 0), (0, w1 ) · · · , (0, wl‬در ﺟﻬﺖ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮﺑﯽ ﺑﺮ ‪ U × W‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺒﺖ ﺟﻬﺖ دارد‪.‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﺎﯾﮥ ﺟﻬﺘﺪار ﻣﺮﮐﺐ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫· · · ‪{(u1 , 0), · · · , (uk , 0), (0, w1 ) · · · , (0, wk ), (u1 , u1 ),‬‬
‫}) ‪· · · , (uk , uk ), (w1 , w1 ) · · · , (wl , wl‬‬
‫ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺒﺖ ﺟﻬﺘﺪار اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻣﯽﺗﻮان ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﭘﺎﯾﻪای را از دﯾﮕﺮی ﺑﺪون ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺟﻬﺖ ﮐﻢ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﭘﺎﯾﮥ زﯾﺮ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎن ﻋﻼﻣﺖ را دارد‪:‬‬
‫· · · ‪{(u1 , 0), · · · , (uk , 0), (0, w1 ), · · · , (0, wk ), (0, u1 ),‬‬
‫})‪· · · , (0, uk ), (w1 , 0), · · · , (wl , 0‬‬

‫‪١٠٨‬‬
‫‪ .٣.٣‬ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﺑﺎ دﻧﺒﺎﻟﻪای ﻣﺮﮐﺐ از ‪ l × k‬ﺗﺮاﻧﻬﺶ از اﻋﻀﺎی ﭘﺎﯾﻪای‪ ،‬اﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ را ﺑﻪ ﭘﺎﯾﮥ‬

‫· · · ‪{(u1 , 0), · · · , (uk , 0), (0, u1 ), · · · , (0, uk ), (0, w1 ),‬‬
‫})‪· · · , (0, wl ), (w1 , 0), · · · , (wl , 0‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻪ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ) ‪ (0, u1‬را ‪ l‬ﻣﮑﺎن ﺑﻪ ﭼﭗ ﺣﺮﮐﺖ دﻫﯿﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ) ‪ (0, u2‬را و‬
‫اﻟﯽ آﺧﺮ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ )‪ l(l + k‬ﺗﺮاﻧﻬﺶ‪ ،‬ﭘﺎﯾﻪ آﺧﺮ را ﺑﻪ‬
‫· · · ‪{(u1 , 0), · · · , (uk , 0), (w1 , 0), · · · , (wk , 0), (0, u1 ),‬‬
‫}) ‪· · · , (0, uk ), · · · , (0, w1 ), · · · , (0, wl‬‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬اﯾﻦ ﭘﺎﯾﮥ ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺮای ‪ V × V‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺒﺖ ﺟﻬﺖدار اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ‬
‫ﺗﺮاﻧﻬﺶ ﺑﯿﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﭘﺎﯾﻪ‪ ،‬ﺟﻬﺖ را ﻣﻌﮑﻮس ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ‪ ،lk + l(l + k) = 2lk + l2‬ﺗﺮاﻧﻬﺶ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎﯾﮥ اول و آﺧﺮ از ﻟﺤﺎظ ﺟﻬﺖ ﻣﻌﺎدﻟﻨﺪ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ 2lk + l2‬زوج ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫‪2‬‬ ‫و ﻓﻘﻂ اﮔﺮ ‪ l = dim W‬زوج ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻟﻢ را ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺬاری‬
‫‪U = d f x T x (X) ,‬‬ ‫)‪W = dyz T z (Z) , V = T y (Y‬‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺰاره زﯾﺮ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره‪ f ⋔ g :‬اﮔﺮ و ﻓﻘﻂ اﮔﺮ ∆ ⋔ ‪ f × g‬و در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬

‫)∆ ‪I( f, g) = (−1)dim Z I( f × g,‬‬

‫ﯾﮏ اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﺰاره ﻓﻮق ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻓﺮض ﺗﺮاﮔﺮدی ‪ f‬و ‪ g‬اﺳﺖ‪ I( f, g) .‬را ﺑﺮای ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی دﻟﺨﻮاه‬
‫‪ f : X −→ Y‬و ‪ g : Z̄ −→ Y‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺎده ﺑﻪ ﺻﻮرت )∆ ‪ (−1)dim Z I( f × g,‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره‪ :‬اﮔﺮ ‪ f0‬و ‪ g0‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻫﻤﻮﺗﻮپ ﺑﺎ ‪ f1‬و ‪ g1‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ) ‪.I( f0 , g0 ) = I( f1 , g1‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯿﻬﺎی ‪ ft‬و ‪ ،gt‬ﯾﮏ ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ ‪ ft × gt‬ﺑﯿﻦ ‪ f0 × g0‬و ‪ ft × gt‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآورﯾﻢ‪.‬‬
‫‪2‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ :‬اﮔﺮ ‪ Z‬زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪای از ‪ Y‬و ‪ i : Z −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺷﻤﻮل آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ازای ﻫﺮ‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f : X −→ Y‬دارﯾﻢ )‪.I( f, i) = I( f, Z‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﻗﺒﻼ‪ ‬ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﺎه ‪ ، f ⋔ Z‬اﯾﻦ ادﻋﺎ از ﺗﻌﺮﯾﻒ دﮔﺮدﯾﺴﯽ ﮐﺎﻣﻼ‪ ‬ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻟﯽ اﮔﺮ ‪ f‬دﻟﺨﻮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﻮﺗﻮپ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ دﻫﯿﻢ و ﺑﻪ ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﺮاﮔﺮد ﺑﺎ ‪ Z‬ﺑﺮﺳﯿﻢ‪،‬‬
‫‪2‬‬ ‫ﺑﯽ آﻧﮑﻪ )‪ I( f, i‬ﯾﺎ )‪ I( f, Z‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١٠٩‬‬
‫‪ .٣.٣‬ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ :‬اﮔﺮ ‪ dim X = dim Y‬و ‪ Y‬ﻫﻤﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت )}‪ I( f, {y‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ y ∈ Y‬ای ﯾﮑﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ) ‪ deg( f‬ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ‪ Y‬ﻫﻤﺒﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺷﻤﻮﻟﯽ ‪ i0‬و ‪ i1‬ﺑﺮای ﻫﺮ دو ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺗﮏ ﻧﻘﻄﻪای ⊂ } ‪{y0 }, {y1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪ Y‬ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ )} ‪ I( f, {y0 }) = I( f, i0 ) = I( f, i1 ) = I( f, {y1‬و ﺑﺮﻫﺎن ﺗﻤﺎم اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره‪ :‬ﻫﻤﻮاره ) ‪.I(g, y) = (−1)(dim X)(dim Y) I(g, f‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﺑﺎﯾﺪ ﺟﻬﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﻬﺎی ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺮ‬

‫)‪T y (Y) = d f x T x (X) ⊕ d gz T z (Z‬‬

‫)‪T y (Y) = d gz T z (Z) ⊕ d f x T x (X‬‬

‫را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﭘﺎﯾﻪﻫﺎ را ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺑﺮای ﺗﺒﺪﯾﻞ ﯾﮑﯽ ﺑﻪ دﯾﮕﺮی‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫‪2‬‬ ‫‪ dim X. dim Z‬ﺗﺮاﻧﻬﺶ ﻧﯿﺎز اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ :‬اﮔﺮ ‪ X‬و ‪ Z‬ﻫﺮ دو زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﻓﺸﺮده از ‪ Y‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬

‫)‪I(X, Z) = (−1)(dim X)(dim Y) I(Z, X‬‬

‫ﺑﻪ وﯾﮋه‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ .dim Y = 2 dim X‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻋﺪد ﺧﻮد‪-‬ﻗﻄﻌﯽ )‪ I(X, X‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﻌﺪ ‪ X‬ﻓﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت )̄‪ I(X, X) = −I(X, X‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ .I(X, X) = 0‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ )ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ‬
‫‪ I2 (X, X) = I(X, X) (٢‬ﺑﺨﻮی ﺧﻮد ﺻﻔﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺼﯿﺮﺗﯽ در ﺧﺼﻮص ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﺟﻬﺖ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬زﯾﺮا‪ ،‬در ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻪ‬
‫ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪ ،٢‬ﻓﺮض ﺟﻬﺖ ﭘﺬﯾﺮی وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس اﻣﮑﺎن ﺗﻌﺮﯾﻒ )‪ I2 (X, X‬ﺑﺮای زﯾﺮ ﻫﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ‬
‫ﻓﺸﺮدۀ ﺟﻬﺖ ﭘﺬﯾﺮ ‪ X‬ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ﻧﺼﻒ ﺑﻌﺪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ دﻟﺨﻮاه ‪ Y‬وﺟﻮد دارد‪ .‬اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ اﻋﺪاد ﺧﻮد‪-‬ﻗﻄﻌﯽ‬
‫ﺻﻔﺮ ﻧﺸﻮد‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ Y‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻬﺘﺪار ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل‪ ،‬داﯾﺮۀ ﻣﺮﮐﺰی ﻧﻮار ﻣﻮﺑﯿﻮس دارای ﻋﺪد‬
‫ﺧﻮد‪-‬ﻗﻄﻌﯽ ﻏﯿﺮ ﺻﻔﺮ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪ ٢‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﻮار ﻣﻮﺑﯿﻮس ﺟﻬﺖ ﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ‪ Y‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪی ﻓﺸﺮده و ﺟﻬﺘﺪار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﺸﺨﺼﮥ اوﯾﻠﺮ )‪ χ(Y‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﺪد ﺧﻮد‪-‬‬
‫ﺧﻮدﻗﻄﻌﯽ ﻗﻄﺮ ∆ در ‪ Y × Y‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫)∆ ‪χ(Y) := I(∆,‬‬

‫ﻣﺸﺨﺼﮥ اوﯾﻠﺮ ﯾﮏ ﻧﺎوردای دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠﯽ ﺑﺮای ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﻓﺸﺮده اﺳﺖ و در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻫﻨﺪﺳﯽ و ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژﯾﮏ‬
‫ﺑﺴﯿﺎری ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﯽ اﯾﻔﺎء ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺨﺸﻬﺎی ﺑﻌﺪی ﺿﻤﻦ روﺷﻦ ﺷﺪن اﻫﻤﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم‪ ،‬ﺗﻌﺎرﯾﻒ‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮی اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺗﻮﺟﻬﻤﺎن را ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻌﻄﻮف ﻧﻤﻮده و ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺎﻻ را‬
‫ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪١١٠‬‬
‫‪ .٣.٣‬ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﮔﺰاره‪ :‬ﻣﺸﺨﺼﮥ اوﯾﻠﺮ ﺑﺮای ﻫﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺟﻬﺘﺪار ﻓﺸﺮده ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ﺑﺴﯿﺎری از ﺗﻤﺮﯾﻨﻬﺎی در ﺧﺼﻮص ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪ ،٢‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻧﻈﺮﯾﮥ‬
‫ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار ﺻﺎدﻗﻨﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻮرد ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ ‪ ٢‬ﺑﺨﺶ ‪ ۴‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﻣﻬﻢ و ﺑﺎ ارزش ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ ∗ .١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f : X −→ Y‬ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺑﯿﻦ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﻓﺸﺮده و ﻫﻤﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ ‪ deg( f ) = +1‬اﮔﺮ ‪ f‬ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ‪ deg( f ) = −1‬اﮔﺮ ‪ f‬ﺟﻬﺖ را ﻣﻌﮑﻮس ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ (a .٢‬درﺟﮥ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻣﺘﻘﺎﻃﺮ ‪ Sk −→ Sk‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ‪ x 7−→ −x‬را ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ (b‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻣﺘﻘﺎﻃﺮ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﻫﻤﻮﺗﻮپ اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ k‬ﻓﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‬
‫‪ ٧‬ﻓﺼﻞ ‪ ١‬ﺑﺨﺶ ‪(۶‬‬
‫‪ (c‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ﻧﺎﺻﻔﺮ ﺑﺮ ‪ Sk‬وﺟﻮد دارد اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ k‬ﻓﺮد ﺑﺎﺷﺪ )ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪٧‬‬
‫و ‪ ٨‬ﻓﺼﻞ ‪ ١‬ﺑﺨﺶ ‪ ١‬را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪(.‬‬
‫‪ (d‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪ ٢‬ﻣﯽﺗﻮان ﻗﺴﻤﺘﻬﺎی ‪ b‬و ‪ c‬را ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮد؟‬

‫‪ .٣‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ p(z) = zm + a1 zm−1 + · · · + am‬ﯾﮏ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪای ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ‬
‫| ‪ ،rm > |a1 |rm−1 + · · · + |am‬آﻧﮕﺎه ‪ p‬ﯾﮏ رﯾﺸﻪ در داﺧﻞ دﯾﺴﮏ }‪ {|z| < r‬ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪ r‬و ﻣﺮﮐﺰ‬
‫در ﻣﺒﺪاء در ‪ C‬دارد‪.‬‬

‫‪ .۴‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f (z) = 1/z‬ﺑﺮ داﯾﺮه ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪ r‬و ﻣﺮﮐﺰ در ﻣﺒﺪاء در ‪ C‬را درﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ deg( f /| f |) (a‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ (b‬آﯾﺎ اﺛﺒﺎت ﻣﺎ ﺑﺮای ﻗﻀﯿﮥ اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺒﺮ اﯾﺠﺎب ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﯾﮏ ‪ z ∈ C‬ای ‪1/z = 0‬؟‬

‫‪ .۵‬ﮐﺠﺎی اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﻪ اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺒﺮ ﺑﺮای ‪ R‬ﺻﺎدق ﻧﯿﺴﺖ؟ )ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﺮا ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ از ﻫﻤﺎن اﺳﺘﺪﻻل‬
‫ﺑﺮای ﻧﺸﺎن دادن اﯾﻨﮑﻪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪای در ‪ R‬ﺑﺎ ﺿﺮاﯾﺐ ﺣﻘﯿﻘﯽ رﯾﺸﻪای در ‪ R‬دارد‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ؟(‬

‫‪ .۶‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ |‪ z2 = e−|z‬ﺑﺮای ﺑﻌﻀﯽ اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪ z‬ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫∗‪ .٧‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ S1 −→ S1‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ‪ ،z 7−→ z̄m‬ﮐﻪ ̄‪ z‬ﻣﺰدوج ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪ z‬اﺳﺖ‪ ،‬دارای درﺟﮥ‬
‫[‬ ‫]‬
‫‪ −m‬اﺳﺖ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ z 7−→ z̄ :‬ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺟﻬﺖ ﺑﺮﮔﺮدان اﺳﺖ‪.‬‬

‫∗‪ .٨‬ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٨‬از ﺑﺨﺶ ‪ ۴‬و ﻓﺼﻞ ‪ ،٢‬ﺑﺮای ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f : S1 −→ S1‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪g : R −→ R‬‬
‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ))‪ . f (cos t, sin t) = (cos g(t), sin g(t‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ g ،‬در ﻣﻌﺎدﻟﮥ = )‪g(t + 2π‬‬
‫‪ q ،g(t) + 2πq‬ﻋﺪدی ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺪق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ‪.deg( f ) = q‬‬

‫∗‪ .٩‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ دو ﻧﮕﺎﺷﺖ از داﯾﺮه ‪ S1‬ﺑﺘﻮی ﺧﻮدش وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﻨﺪ ﮐﻪ درﺟﮥ ﯾﮑﺴﺎن داﺷﺘﻪ‬
‫]‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎﺻﯽ از ﻗﻀﯿﮥ ﻫﻮﭘﻒ ‪ ١‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪاً ﺛﺎﺑﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬اﮔﺮ‬
‫‪Hopf١‬‬

‫‪١١١‬‬
‫‪ .٣.٣‬ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫‪ g0 , g1 : R −→ R‬ﻫﺮ دو در ‪ g(t + 1) = g(t) + 2πq‬ﺻﺪق ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ s‬ای‬
‫[‬
‫ﮐﻪ ‪ 0 ≤ s ≤ 1‬ﻧﯿﺰ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ g s = S g1 + (1 − s)g0‬در اﯾﻦ ﺷﺮط ﺻﺪق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪f‬‬ ‫‪g‬‬
‫‪ .١٠‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ X −→ Y −→ Z‬داده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ) ‪.deg f. deg g = deg(g ◦ f‬‬

‫∗‪ .١١‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f : S1 −→ S1‬ﺑﻪ ﮐﻞ ﮔﻮی }‪ B = {|z| ≤ 1‬ﺗﻮﺳﯿﻊ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ‬
‫]‬
‫‪ .deg( f ) = 0‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬اﮔﺮ ‪ deg( f ) = 0‬از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٩‬اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده و ‪ f‬را ﺑﻪ ≤ ‪A = {z | 1/2‬‬
‫}‪ |z| ≤ 1‬ﻃﻮری ﺗﻮﺳﯿﻊ دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ داﯾﺮۀ داﺧﻠﯽ }‪ {z | |z| = 1/2‬ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﺑﺘﮑﺎر در‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١‬از ﺑﺨﺶ ‪ ۶‬در ﻓﺼﻞ ‪ ،١‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮ ﮐﻞ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از داﯾﺮۀ داﺧﻠﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ‬
‫[‬
‫ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪ .‬اﮐﻨﻮن آن را ﺑﻪ ﺑﻘﯿﮥ ‪ B‬ﺗﻮﺳﯿﻊ دﻫﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .١٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ X ⋔ Z‬و ﻫﺮ دو ﻓﺸﺮده و ﺟﻬﺘﺪار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ از ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫)‪.I(X, Z) = (−1)(dim X)(dim Z) = I(Z, X‬‬

‫‪ .١٣‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﻣﺸﺨﺼﮥ اوﯾﻠﺮ ﺑﺮای ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب دو ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺟﻬﺘﺪار و ﻓﺸﺮده‪ ،‬ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻣﺸﺨﺼﮥ اوﯾﻠﺮ‬
‫آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪g‬‬ ‫‪f‬‬
‫∗‪ .١۴‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ W −→ X −→ Y‬ﯾﮏ دﻧﺒﺎﻟﻪ از ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎ ﺑﺎ ‪ f ⋔ Z‬در ‪ Y‬اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ اﮔﺮ ‪f ◦ g‬‬
‫و ‪ Z‬ﺑﺮای ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ g‬و )‪ f −1 (Z‬ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺎﺳﺒﻨﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ = )‪I( f ◦ g, Z‬‬
‫))‪.I(g, f −1 (Z‬‬

‫‪ .١۵‬ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺑﺮای ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﺗﺮاﮔﺮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎﺻﯽ از ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ﺑﺮای زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮان‬
‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f : X −→ Y‬و ‪ Z ⊂ Y‬ﺑﺮای ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ‪. f ⋔ Z‬‬
‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت } ‪ . f −1 (Z) = {x1 , · · · , xn‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ از ﻣﮑﻤﻞ ﺑﻮدن ﺑﻌﺪﻫﺎ و ﻧﯿﺰ ﺗﺮاﮔﺮدی‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ‪ f‬در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ‪ xi‬اﯾﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ f‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ‪ Ui‬از ‪ xi‬را ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف ﺑﺮوی زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪی ‪ Vi ⊂ Y‬ﺑﺎ‬

‫}) ‪Vi ∩ z = { f (xi‬‬ ‫و‬ ‫‪Vi ⋔ Z‬‬

‫ﻣﯽﻧﮕﺎرد )ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ١١.٣‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد(‪ Vi .‬را ﺗﻮﺳﻂ اﯾﻦ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺟﻬﺘﺪار ﻧﻤﻮده و ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ )‪ I( f, z‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮع ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ ‪ . . . ،Vn ∩ Z‬و ‪ Vi ∩ Z‬اﺳﺖ‪) .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎع ‪Vi ∩ · · · ∩ Vn‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻟﺰوﻣﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﻧﻘﺎط ) ‪ f (xi‬ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ(‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:١١.٣‬‬

‫‪١١٢‬‬
‫‪ .۴.٣‬ﻗﻀﯿﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫‪ .١۶‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ Z‬زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده از ‪ Y‬و ﻫﺮ دو ﺟﻬﺘﺪار ﺑﺎﺷﻨﺪ و ‪ .dim Z = 12 dim Y‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫]‬
‫)∆ ‪ ،I(Z, Z) = I(Z × Z,‬ﮐﻪ ∆ ﻗﻄﺮ ‪ Y‬اﺳﺖ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ i‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺷﻤﻮل ‪ Z‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬

‫)‪I(Z × Z) = I(i, Z) = I(i, i‬‬

‫)∆‪= (−1)dim Z I(i × i.‬‬
‫)∆ ‪= (−1)dim Z I(Z × Z,‬‬
‫[‬
‫وﻗﺘﯽ ‪ dim Z‬ﻓﺮد اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ رخ ﻣﯽدﻫﺪ؟‬

‫∗‪ .١٧‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﻣﺸﺨﺼﮥ اوﯾﻠﺮ ﻫﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺟﻬﺘﺪار ‪ X‬ﺑﺮای ﺗﻤﺎم اﻧﺘﺨﺎﺑﻬﺎی ﻣﻤﮑﻦ از ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‬
‫]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١۶‬در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ Z‬ﻗﻄﺮ ‪ X × X‬اﺳﺖ و ‪ .Y = X × X‬ﺳﭙﺲ‬
‫از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٢٣‬از ﻓﺼﻞ ‪ ٢‬ﺑﻬﺮه ﺑﺒﺮﯾﺪ‪[.‬‬

‫‪ .١٨‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ در ﻓﻘﺪان ﻓﺮض ﺟﻬﺘﻬﺎی ﮐﻠﯽ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮض‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ‪ X‬و ‪ Z‬زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎﯾﯽ از ‪ Y‬ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪﺷﺎن ﻣﮑﻤﻞ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ‬
‫ﺑﺎز ‪ U‬از ‪ X ∩ Z‬در ‪ Y‬وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻃﻮری ﮐﻪ ‪ U ∩ X ،U‬و ‪ U ∩ Z‬ﺟﻬﺘﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ )‪I(X, Z‬‬
‫ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﮐﻢ در ‪ X‬ﯾﺎ در ‪ Z‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ X ⋔ Z :‬را ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﻓﺮم آن ﺗﻨﻬﺎ در داﺧﻞ ‪ U‬ﺑﺴﺎزﯾﻢ‪[.‬‬

‫‪ .١٩‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ Z‬ﯾﮏ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده از ‪ Y‬ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ‪ dim Z = 21 dim Y‬اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض‬
‫ﮐﻨﯿﻢ ﻓﻘﻂ ‪ Y‬ﺟﻬﺘﺪار اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﻋﺪد ﺧﻮد‪-‬ﻗﻄﻌﯽ )‪ I(Z × Z‬ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ و‬
‫ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻠﻬﺎی ﮐﻮﭼﮏ ‪ ،Z‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ )∆ ‪،I(Z, Z) = I(Z × Z,‬‬
‫ﮐﻪ ∆ ﻗﻄﺮ ‪ Y‬اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ،١٧‬اﯾﻦ ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺘﺪاول در ﺣﺎﻟﺖ ﺟﻬﺖ ﭘﺬﯾﺮی ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎل از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٢۵‬از ﺑﺨﺶ ‪ ٢‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١٨‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪ .٢٠‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎﺻﯽ از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ،١٩‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﺨﺼﮥ اوﯾﻠﺮ ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺑﺮای‬
‫ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﺟﻬﺖ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ‪ .‬ﺑﻌﻼوه‪ ،‬اﯾﻦ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻧﺎوردای دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ اﺳﺖ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎز ﻫﻢ‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٢۵‬از ﻓﺼﻞ ‪ ٢‬ﻧﯿﺎز دارﯾﺪ‪[.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪۴.٣‬‬

‫ﻣﯽﺗﻮان از ﻗﻀﯿﻪ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺑﺮای ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺖ از ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ‪ f : X −→ X‬روی ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ‬
‫ﺟﻬﺖدار ﺷﺪه ﮐﻪ ﺟﻮابﻫﺎی ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ f (x) = x‬اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺳﺎدهﺗﺮﯾﻦ ﺳﺆال ﺑﺮای ﭘﺮﺳﯿﺪن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ وﺟﻮد دارد‪ .‬و از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﻗﻀﯿﻪ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﯾﮏ ﺟﻮاب ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺧﻮدش ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ x‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬دﻗﯿﻘﺎً وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ‪ (x, f (x)) ∈ X × X‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ‬
‫ﺗﻘﺎﻃﻊ ‪ Γ f‬ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ∆ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻠﯽ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ﻣﮑﻤﻞ در ‪ X × X‬وﺟﻮد دارﻧﺪ )ﻫﺮ دو‬
‫دﯾﻔﺌﻮﻣﺮﻓﯿﺴﻤﺸﺎن روی ‪ X‬ﺟﻬﺖدارﻧﺪ‪ (.‬ﻣﺎ ﻗﻀﯿﻪ ﺗﻘﺎﻃﻊ را ﺑﺮای ﺷﻤﺮدن ﻧﻘﺎط ﻣﺸﺘﺮﮐﺸﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫) ‪ I(∆, Γ f‬ﻋﺪد ﻋﻤﻮﻣﯽ ‪ f‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪١١٣‬‬
‫‪ .۴.٣‬ﻗﻀﯿﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ‪ f‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در واﻗﻊ ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﯾﮏ ﻣﺜﺎل ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫) ‪ L( f‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺖ را ﺗﺎ ﺣﺪودی زﯾﺮﮐﺎﻧﻪ اﻧﺪازه ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد ﻣﺎ اﯾﻦ را ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ وﻗﺘﯽ‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ) ‪ L( f‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻓﺘﺎر ﻣﻮﺿﻌﯽ‬
‫‪ f‬ﺣﻮل ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺖ‪٢ .‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻫﻤﻮار ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f : X −→ X‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار روی ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺟﻬﺖدار‬
‫ﻓﺸﺮده ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ L( f ) , 0‬ﺳﭙﺲ ‪ f‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ دارد‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﺟﺎﻟﺐ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ اﺛﺒﺎت واﺿﻊ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‪ ،‬اﮔﺮ ‪ f‬ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ∆ و ‪ Γ f‬ﻣﺠﺰا ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺑﺪﯾﻌﯽ ﻣﺘﻘﺎﻃﻌﻨﺪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬

‫‪L( f ) = I(∆, Γ f ) = 0‬‬

‫‪2‬‬ ‫و ﺑﺮﻫﺎن ﺗﻤﺎم اﺳﺖ‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻓﻮق ﻧﻔﻊ زﯾﺎدی دارد و ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ راهﻫﺎی ﻣﺆﺛﺮی ﺑﺮای ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻋﺪاد ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﻢ‪ .‬در‬
‫ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ) ‪ L( f‬را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ f‬ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯿﮑﻪ ) ‪ L( f‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ‬
‫ﻋﺪد ﺗﻘﺎﻃﻌﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺎده ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﻮﯾﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره‪ L( f ) :‬ﻧﺎوردا ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺮاف ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﻗﻄﺮ ﺧﻮدش اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫)‪) = I(∆, ∆) = χ(X‬ﻫﻤﺎﻧﯽ(‪L‬‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﻪ اوﯾﻠﺮ‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫ﮔﺰاره‪ :‬اﮔﺮ ‪ f‬ﻫﻤﺎﻧﯽ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ ﺑﺎﺷﺪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ) ‪ L( f‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﺨﺼﻪ اوﯾﻠﺮ ‪ X‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﯾﮋه اﮔﺮ ‪X‬‬
‫دارای ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ‪ f : X −→ X‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﻫﻤﻮﺗﭗ اﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ؛ و دارای ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪.χ(X) = 0‬‬

‫ﺑﻮﺿﻮح اوﻟﯿﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺑﺮای ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ‪ f : X −→ X‬ﮐﻪ ∆ ⋔ ) ‪ .gargh( f‬ﭼﻨﺎن ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎﯾﯽ‪،‬‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ﻟﯿﻔﺸﯿﺘﺰ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ دارای ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺮﻋﮑﺲ ﻣﺴﺄﻟﻪ‬
‫ﻏﻠﻂ اﺳﺖ از آﻧﺠﺎﯾﯿﮑﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ﻟﯿﻔﺸﯿﺘﺰ ﺑﺎ ﺷﺮط ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﺘﻌﺠﺐ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻔﻬﻤﺪ ﮐﻪ اﮐﺜﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎ ﻟﯿﻔﺸﯿﺘﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٢‬ﻋﺪد ﻟﯿﻔﺸﯿﺘﺰ‪ ،‬ﺷﺒﯿﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ اوﯾﻠﺮ ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻠﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﺎوردای ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژﯾﮏ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ آن را‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎز در‪ X‬ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮد‪ ،‬و در ﺗﻌﺮﯾﻒ آن ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻨﯿﻔﻠﺪی ‪ X‬ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬روش‬
‫ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در اﯾﻨﺠﺎ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎورداﯾﯽ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪی آن ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ ﻧﺎورداﯾﯽ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژﯾﮏ آن! در ﮐﺘﺎب ﮔﺮﯾﻨﺒﺮگ‬
‫]‪ [١٢‬ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژﯾﮏ از ﻫﺮ دو ﻣﻔﻬﻮم را ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫‪١١۴‬‬
‫‪ .۴.٣‬ﻗﻀﯿﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﮔﺰاره‪ :‬ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f : X −→ X‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻟﯿﻔﺸﯿﺘﺰ ﻫﻤﻮﺗﭗ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬از ﻓﺼﻞ ‪ ٢‬ﺑﺨﺶ ﻟﻢ ﭘﺎﯾﻪای ﮐﻪ ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺎﻃﻊ در ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﯾﮏ ﮔﻮی ﺑﺎز ‪ S‬از ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ و ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ‪ F : X × S −→ X‬ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ‬
‫)‪ F(x, 0) = f (x‬و )‪ s 7−→ F(x, s‬ﯾﮏ ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ ‪ S −→ X‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺮای ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ‪x ∈ X‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ G : X × S −→ X × X‬ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ))‪ G(x, s) = (x, F(x, s‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد ﻧﯿﺰ‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ )‪ .G(x, s) = (x, y‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ‪ G‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﯽ روی ﻓﺎﮐﺘﻮ‬
‫‪ X‬ﺗﺼﻮﯾﺮ )‪ d G(x, s‬ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻣﻞ ﯾﮏ ﺑﺮدار ﺑﻪ ﻓﺮم )‪ (u, w‬ﺑﺮای ﺗﻤﺎم ‪ v‬ﻫﺎ در )‪ T x (X‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺤﺪﯾﺪ ‪ G‬ﺑﻪ ‪ {x} × S‬ﯾﮏ ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ ﺑﺮای ‪ {X} × X‬اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﯾﮏ ﺑﺮدار ﺑﻪ ﻓﺮم )‪ (0, w‬ﻧﯿﺰ‬
‫ﺑﺮای ﺗﻤﺎم ‪ w‬ﻫﺎ در )‪ T y (X‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ G‬ﯾﮏ ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬دﻗﯿﻘﺎ ﻫﻤﺎن ∆ ⋔ ‪G‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺗﺮاﮔﺮدی‪ ،‬ﺑﻪ ازای ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﺮﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ S‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ X −→ X × X‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ))‪ ،x 7−→ G(x, s) = (x, F(x, s‬ﻫﻤﺎن ﯾﮏ ∆ ⋔ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫)‪ x 7−→ F(x, s‬ﻟﯿﻔﺸﯿﺘﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﯿﻔﺸﯿﺘﺰ ﺑﻮدن ‪ f‬ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ؟ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ x‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ از ‪ f‬اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎس ﺑﻪ ‪Γ f‬‬
‫در )‪ T x (X) × T x (X‬ﻧﻤﻮدار ﻧﮕﺎﺷﺖ )‪ d f x : T x (X) −→ T x (X‬ﺑﻮده و ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎس ﺑﻪ ﻗﻄﺮ ∆‪ ،‬ﻫﻤﺎن‬
‫ﻗﻄﺮ ﻓﻀﺎی )‪ T x (X) × T x (X‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ∆ ⋔ ‪ Γ f‬در )‪ (x, x‬اﮔﺮ و ﻓﻘﻂ اﮔﺮ‬
‫)‪Γd fx + T x ∆ = T x (X) × T x (X‬‬
‫از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ‪ Γd fx‬و ∆ ‪ T x‬زﯾﺮ ﻓﻀﺎﻫﺎی ﺑﺮداری ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ﻣﮑﻤﻞ از )‪ T x (X) × T x (X‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺗﻤﺎم‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ آﻧﮑﻪ اﺷﺘﺮاک آﻧﻬﺎ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ ‪ Γd fx ∩ T x ∆ = 0‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ d f x‬دارای‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻏﯿﺮ ﺻﻔﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﯾﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺟﺒﺮ ﺧﻄﯽ ‪ d f x‬ﻓﺎﻗﺪ ﺑﺮدار وﯾﮋه ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﺣﻘﯿﻘﯽ ‪ +1‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ‪ x‬را ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﯿﻔﺸﯿﺘﺰ ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﻢ اﮔﺮ ‪ d f x‬دارای ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻏﯿﺮ ﺻﻔﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ )اﮔﺮ‬
‫ﻣﻘﺎدﯾﺮ وﯾﮋه ‪ d f x‬ﻫﻤﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ‪ +1‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ f (.‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻟﯿﻔﺸﯿﺘﺰ اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ﺗﻤﺎم ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺖ‬
‫آن ﻟﯿﻔﺸﯿﺘﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﺮط ﻟﯿﻔﺸﯿﺘﺰ ﺑﻮدن روی ‪ x‬ﮐﺎﻣﻼ‪ ‬ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ‪ f‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﯿﻔﺸﯿﺘﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺪد ﺟﻬﺘﯽ ‪ ±1‬از )‪ (x, x‬در اﺷﺘﺮاک ‪ ∆ ∩ Γ f‬را ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ) ‪L x ( f‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ﻋﺪد ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻟﯿﻔﺸﯿﺘﺰ ‪ f‬در ‪ x‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺮای ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﻟﯿﻔﺸﯿﺘﺰی‬
‫∑‬
‫= ) ‪L( f‬‬ ‫‪L x ( f ).‬‬
‫‪f (x)=x‬‬

‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ) ‪ L x ( f‬را ﺑﺎ وﺿﻮح ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﺮط ﻟﯿﻔﺸﯿﺘﺰ ﺑﻮدن در ﻧﻘﻄﻪ‬
‫‪ x‬ﻣﻌﺎدل ﺷﺮط اﯾﺰوﻣﻮﻓﯿﺴﻢ ﺑﻮدن ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ d f x − I‬ﺑﺮ )‪ T x (X‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺴﺘﻪ ‪ d f x − I‬ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺖ ‪ d f x‬اﺳﺖ‪ I .‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ از )‪ T x (X‬اﺳﺖ‪ (.‬ﺟﺎی ﺗﻌﺠﺐ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ) ‪ L x ( f‬ﻋﻤﻼ‬
‫ﻣﻨﻌﮑﺲ ﮐﻨﻨﺪه اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ d f x − I‬ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ و ﯾﺎ ﺟﻬﺖ ﺑﺮﮔﺮدان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره‪ .‬ﻋﺪد ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ ﻣﻮﺿﻌﯽ ) ‪ L x ( f‬در ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ ﻣﻔﺮوض ‪ ،x‬در ﺻﻮرﺗﯽ ‪ +1‬اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫‪ d f x − I‬ﺑﺮ )‪ T x (X‬ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و در ﺻﻮرﺗﯽ ‪ −1‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻬﺖ ﺑﺮﮔﺮدان ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺪد ) ‪L x ( f‬‬
‫ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ‪ d f x − I‬ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١١۵‬‬
‫‪ .۴.٣‬ﻗﻀﯿﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ A = d f x‬و } ‪ β = {v1 , · · · , vk‬ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺮﺗﺐ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺒﺖ ﺟﻬﺘﺪار ﺑﺮای )‪T x (X‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬

‫}) ‪{(v1 , v1 ), · · · , (vk , vk )} , {(v1 , Av1 ), · · · , (vk , Avk‬‬

‫ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺒﺖ ﺟﻬﺘﺪار ﺑﺮای )∆( ‪ T (x,x) (Γ f ), T x,x‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻋﻼﻣﺖ ) ‪ L x ( f‬ﻫﻤﺎن ﻋﻼﻣﺖ‬
‫ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺮﮐﺐ‬

‫}) ‪{(v1 , v1 ), · · · , (vk , vk )} , {(v1 , Av1 ), · · · , (vk , Avk‬‬

‫در ﺟﻬﺖ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ‪ X × X‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﯾﮏ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻄﯽ از ﺑﺮدارﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ را از‬
‫دﯾﮕﺮی ﺑﺪون ﻋﻮض ﮐﺮدن ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﮐﻢ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺮﮐﺐ دارای ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ‬

‫}) ‪{(v1 , v1 ), · · · , (vk , vk ), (0(A − I)v1 ), · · · (0, (A − I)vk‬‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ‪ A − I‬ﯾﮏ اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻄﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ از ‪ k‬ﺑﺮدار را از‬
‫اوﻟﯽ ﮐﻢ ﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﻄﻮر ﻣﻌﺎدل‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﺟﻬﺘﺪار ﺑﺸﮑﻞ زﯾﺮ ﺑﺮﺳﯿﻢ‪:‬‬

‫}‪{(v1 , 0), · · · , (V − x, 0), (0, (A − I)v1 ), · · · , (0, (A − I)vk )} = {β × 0, 0 × (A − I)β‬‬

‫ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﻬﺖ ﺿﺮﺑﯽ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ آﺧﺮی ﺑﺮاﺑﺮ ‪ sgn β.sgn (A − I)β‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻓﻬﻢ ﺑﻬﺘﺮ ) ‪،L x ( f‬‬
‫اﺟﺎزه دﻫﯿﺪ ﺣﺎﻟﺖ دو ﺑﻌﺪی را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﻮﺿﻌﯽ را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻓﺮض‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ‪ f : R2 −→ R2‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f‬ﻣﺮﮐﺰ را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﻪ دارد‪ .‬ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﻢ ‪ A = d f0‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫)‪f (x) = A x + ϵ(x‬‬

‫ﮐﻪ در آن ‪ ϵ(x) −→ 0‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ‪ .x −→ 0‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ A‬دارای ‪ ٢‬ﺑﺮدار وﯾﮋه ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﺨﺘﺼﺎت‪ ،‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ آن ﻗﻄﺮی اﺳﺖ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪α1 0‬‬
‫=‪A‬‬
‫‪0 α2‬‬
‫ﭘﺲ‬

‫)‪L0 ( f ) = sgn X(α1 − 1)(α2 − 1‬‬

‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ α1‬و ‪ α2‬ﻫﺮ دو ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮ دو ‪ L0 ( f ) = +1 .α1 , α2 > 1‬و ﻣﻮﺿﻌﺎً ‪ f‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻣﻨﺒﺴﻂ دﻫﻨﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ اول‪:‬‬
‫ﻣﺮﺟﻊ آن ﻣﺒﺪأ اﺳﺖ‪) .‬ﺷﮑﻞ ‪(١٢.٣‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ دوم‪ .α1 , α2 < 1 :‬دوﺑﺎره ‪ L0 ( f ) = +1‬و ‪ f‬ﻣﻮﺿﻌﺎً ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻣﻨﻘﺒﺾ ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﺑﺎ‬
‫ﻓﺮو رﻓﺘﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺒﺪأ‪) .‬ﺷﮑﻞ ‪(١٣.٣‬‬

‫‪١١۶‬‬
‫‪ .۴.٣‬ﻗﻀﯿﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١٢.٣‬ﭼﺸﻤﻪ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١٣.٣‬ﭼﺎﻫﮏ‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻮم‪ α1 < 1 < α2 :‬و ‪ L0 ( f ) = −1‬و ﻣﺒﺪأ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ زﯾﻨﯽ از ‪ f‬اﺳﺖ‪) .‬ﺷﮑﻞ ‪.(١۴.٣‬‬
‫دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ) ‪ L x ( f‬رﻓﺘﺎر ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ‪ f‬را ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ‪ x‬ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﻣﺜﺎلﻫﺎی دوﺑﻌﺪی ﻣﯽﺗﻮان ) ‪ L x ( f‬را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ از ﻧﻤﺎﯾﺸﻬﺎی ‪ f‬ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ‬
‫‪ f : S2 −→ S2‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار از ﮐﺮه واﺣﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎی ﻗﻄﺐﻫﺎ را ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‬
‫)ﺷﮑﻞ ‪ .(١۵.٣‬اﮔﺮ ‪ π : R3 − {0} −→ S2‬ﺗﺼﻮﯾﺮ |‪ x 7−→ x/|x‬ﺑﺎﺷﺪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪1‬‬
‫) ‪f (x) = π x + (0, 0, −‬‬
‫‪2‬‬
‫ﯾﮏ ﻣﺜﺎل ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ اﯾﻦ ‪ f‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﺸﻤﻪ در ﺷﻤﺎل و ﭼﺎﻫﮏ در ﻗﻄﺐ ﺟﻨﻮب‬
‫اﺳﺖ ﭘﺲ ) ‪ LN ( f ) = +1 = LS ( f‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪L( f ) = LN ( f ) + LS ( f ) = 2.‬‬
‫از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ‪ ، f‬ﺑﺎ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫[‬ ‫] ‪t‬‬
‫) ‪ft (x) = π x + (0, 0, −‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻫﻤﻮﺗﻮپ اﺳﺖ‪ ،‬دارﯾﻢ ) ‪.L( f ) = χ(S2‬‬

‫ﮔﺰاره‪ :‬ﻣﺸﺨﺼﮥ اوﯾﻠﺮ ‪ S‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ٢‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎی اوﯾﻠﺮ ﺑﺮای ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺖ دو ﺟﻬﺘﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻘﻂ از آن ﺑﺮای ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪χ(S )2‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ﺣﺎل ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺟﻬﺖﻫﺎ را ﺑﺮﻋﮑﺲ ﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪١١٧‬‬
‫‪ .۴.٣‬ﻗﻀﯿﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١۴.٣‬زﯾﻨﯽ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:١۵.٣‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ :‬ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ از ‪ S2‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ دارای ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﻪ وﯾﮋه ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻗﺮﯾﻨﻪﺳﺎزی ‪ x 7−→ −x‬ﺑﺎ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ اوﯾﻠﺮ را ﺑﺮای ﻫﻤﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی دو ﺑﻌﺪی ﺟﻬﺘﺪار ﻓﺸﺮده ﺗﻌﻤﯿﻢ دﻫﯿﻢ‪ .‬اﺑﺘﺪا‬
‫ﻗﻀﯿﻪای را ﺑﺪون ذﮐﺮ اﺛﺒﺎت‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ )اﺛﺒﺎﺗﯽ ﮐﻼﺳﯿﮏ از آن را در آﻟﻔﻮرس و ﺳﺎرﯾﻮ ]‪ ،[٧‬و اﺛﺒﺎﺗﯽ‬
‫ﻣﺪرن ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻮرس را در ﮔﺮاﻣﯿﺎن ]‪ [۶‬و ﯾﺎ واﻻس ]‪ [۵‬ﻣﯽﺗﻮان ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻮد‪(.‬‬

‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪی ‪ -٢‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‪ :‬ﻫﺮ ‪ -٢‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده ﺟﻬﺘﺪار ﺑﺎ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮارد در ﺷﮑﻞ ‪ ١۶.٣‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺎل ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ روی ﺳﻄﺤﯽ از ﺟﻨﺲ ‪ ،k‬ﻣﺎﻧﻨﺪ زﯾﺮ ﻣﯽﺳﺎزﯾﻢ‪ .‬ﺳﻄﺢ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻮدی روی‬
‫اﻧﺘﻬﺎ ﻧﮕﻪ دارﯾﺪ و آن را ﺑﻄﻮر ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ از ﺑﺎﻻ ﺑﺎ ﺷﮑﻼت داغ ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﯿﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ )‪ ، ft (x‬ﻣﻌﺮف ﻣﺴﯿﺮ‬
‫ﺗﺮاوش ﺷﺪه ﺷﮑﻼت از ﻧﻘﻄﻪ ‪ ،x‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ زﻣﺎن ‪ t‬ﺳﭙﺮی ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻟﺤﻈﻪ ‪ f0 ،t = 0‬ﻫﻤﺎن‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﻟﺤﻈﻪ ‪ ft ،t > 0‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﭼﺸﻤﻪ در ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﭼﺎﻫﮏ در ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﻧﻘﺎط زﯾﻨﯽ در ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻫﺮ ﺣﻔﺮه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ ‪ ١٧.٣‬اﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ را ﺑﺮای ﺳﻄﺤﯽ‬
‫از ﺟﻨﺲ ‪ ۴‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪١١٨‬‬
‫‪ .۴.٣‬ﻗﻀﯿﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١۶.٣‬روﯾﻪﻫﺎی از ﺟﻨﺲﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫ﮔﺰاره‪ :‬ﺳﻄﺢ از ﺟﻨﺲ ‪ k‬در ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ‪ ،‬ﯾﮏ ﭼﺸﻤﻪ‪ ،‬ﯾﮏ ﭼﺎﻫﮏ و ‪ 2k‬ﻧﻘﻄﻪ زﯾﻨﯽ دارد‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ اوﯾﻠﺮ آن ﺑﺮاﺑﺮ ‪2 − 2k‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ k > 1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺼﻪ اوﯾﻠﺮ ﺳﻄﺢ از ﺟﻨﺲ ‪ ،k‬ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻋﺠﯿﺐﺗﺮ از ﻋﺪد ﺧﻮد‬
‫ﻗﻄﻌﯽ اﺳﺖ!‬
‫ﻋﻼرﻏﻢ اﯾﻨﮑﻪ اﮐﺜﺮ ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺴﯿﺎری از ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﻣﺘﺪاول اﯾﻨﻄﻮر ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻧﮕﺎﺷﺖ دو ﺟﻤﻠﻪای ‪ z 7−→ z + zm‬روی ‪ C‬ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ )اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮای ‪ .(m > 1‬وﻟﯽ‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺖ و ﭘﯿﭽﯿﺪه ﻓﻘﻂ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از ﻧﻘﺎط ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ذرات ﻣﺮﮐﺐ ﻏﯿﺮ‬
‫ﭘﺎﯾﺪار در ﻓﯿﺰﯾﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره ﺗﺠﺰﯾﻪ‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ U‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ‪ x‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ دﯾﮕﺮی از ‪ f‬ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﯾﮏ ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ ‪ ft‬از ‪ f‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ f1‬ﻓﻘﻂ دارای ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی در ‪ U‬اﺳﺖ و‬
‫ﻫﺮ ‪ ft‬در ﺧﺎرج ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺸﺮده از ‪ ،U‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ f‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬اﺑﺘﺪا ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ U‬ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎز در ‪ Rk‬و ‪ f : U −→ RRk‬ﺻﻔﺮ را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارد‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻘﺎط را در ‪ U‬ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﻪ ﻧﻤﯽدارد‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ]‪ ρ : Rk −→ [0, 1‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫روی ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ‪ V‬از ﻣﺮﮐﺰ ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ و در ﺧﺎرج ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺸﺮده ‪ K ⊂ U‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد ﮐﻪ ﻧﻘﺎط ‪ a ∈ Rk‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ |‪ |a‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ‬

‫‪ft (x) = f (x) + tρ(x)a.‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ |‪ |a‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ و ‪ ، ft‬ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺘﯽ در ﺑﯿﺮون ‪ V‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از‬

‫‪١١٩‬‬
‫‪ .۴.٣‬ﻗﻀﯿﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:١٧.٣‬‬

‫آﻧﺠﺎﯾﯿﮑﻪ ‪ f‬دارای ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺸﺮده ‪ K − V‬ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪| f (x) − x| > c > 0.‬‬

‫اﮔﺮ ‪ |a| < c/2‬دارﯾﻢ‬

‫‪c‬‬
‫> |‪| ft (x) − x| ≥ | f (x) − x| − tρ(x)|a‬‬
‫‪2‬‬
‫روی ‪ K − V‬و اﻟﺒﺘﻪ ﺑﯿﺮون ‪K‬‬

‫‪ft (x) = f (x) , x.‬‬

‫ﺣﺎل از ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎرد ﺑﺮای اﻧﺘﺨﺎب ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ‪ a‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺻﻔﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﮐﻪ ‪ a‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار‬
‫ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺮای ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ x 7−→ f (x) − x‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ‪ .|a| < c/2‬اﮔﺮ ‪ x‬ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ‪ f1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫‪ x ∈ V‬ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ و در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ‪ x‬دارﯾﻢ ‪ . f1 = f + a‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .d( f1 ) x = d f x‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ x‬ﯾﮏ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی ﺑﺮای ‪ f1‬اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ d f x − I‬ﻧﺎﺗﮑﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ ﭼﻮن ‪. f1 (x) = x‬‬

‫‪f (x) − x = a‬‬

‫و ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻮدن ‪ a‬اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬

‫‪d( f1 ) x = d f x − I‬‬

‫‪ 0‬ﻧﺎﺗﮑﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪١٢٠‬‬
‫‪ .۴.٣‬ﻗﻀﯿﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ‪ ،‬ﮔﺰاره را در ‪ Rk‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی راﺣﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ‪ ϕ‬را‬
‫ﺣﻮل ‪ x ∈ X‬اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ 0‬را ﺑﻪ ‪ x‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ .‬و ﺣﺎﻟﺖ اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ را ﺑﺮای ‪ g = ϕ−1 ◦ f ◦ ϕ‬ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫ﺑﺒﺮﯾﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺎز دارﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ آﯾﺎ ‪ z‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ ﺑﺮای ‪ gt‬اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫)‪ ϕ(z‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ ﺑﺮای ‪ ft = ϕ ◦ gt ◦ ϕ−1‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪه زﻧﺠﯿﺮهای ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ‬
‫‪2‬‬ ‫)‪ d( ft )ϕ(z‬دارای ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻏﯿﺮ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ d(gt )z‬اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺮﮐﺐ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞﻫﺎی اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﺑﻪ ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺘﺎﻫﯿﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺖ دﻗﯿﻖ‬
‫آﺷﻮب روش و ﺣﺘﯽ ﻋﺪد ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ ذرات ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮع اﻋﺪاد‬
‫ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی ﻣﻮﺿﻌﯽ ﮐﻪ از ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻋﺪاد ﻧﻘﺶ ﺷﺎرژ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ را در ذرات ﺑﺎزی‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛ و ﻧﺎورداﯾﯽ ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ ﻋﺪد ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻘﺎء ﺷﺎرژ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ اﯾﻦ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﻪ اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻒ از ذرات ﺑﻨﯿﺎدی ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی ﻓﮑﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫دارای ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺎدﻟﻬﺎی ﺿﺪ ﻣﺎده ﺷﺎرژ ﺷﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﺎﺑﻮد‬
‫ﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﮑﺲ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ زوج‪ ،‬زوج ﺑﻪ وﺟﻮ آﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﯾﻘﯿﻨﺎً ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺠﺮﺑﯽ ﺷﺎرژ ﯾﮏ ذره ﻣﺮﮐﺐ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺪون آﻧﮑﻪ آﻧﺮا ﺑﻪ ﺗﮑﻪﻫﺎی‬
‫ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺸﮑﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﺷﺎرژﻫﺎی ‪ ±1‬ﺣﺎﺻﻠﻪ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﯾﮏ آزﻣﺎﯾﺶ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﯿﻠﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﺗﻘﺎﻃﻊ‪،‬‬
‫ﯾﮏ ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺖ ‪ f‬روی ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﻫﻤﺎن ﺻﻔﺮﻫﺎی ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫‪ x 7−→ f (x) − x‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎﯾﯽ در اﻧﺪازهﮔﯿﺮی اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎ داﺷﺘﻪاﯾﻢ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ x‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﺗﻨﻬﺎی ‪ f‬در ‪ Rk‬ﺑﺎﺷﺪ اﮔﺮ ‪ B‬ﯾﮏ ﮔﻮی ﺑﺴﺘﻪ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ‪ x‬ﺑﺎﺷﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﯿﭻ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫ﭘﺲ‬
‫‪f (z) − z‬‬
‫→‪z 7−‬‬
‫|‪| f (z) − z‬‬

‫ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ‪ F : ∂B −→ Sk−1‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ درﺟﻪ اﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻋﺪد ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی ﻣﻮﺿﻌﯽ ‪f‬‬
‫در ‪ x‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﺑﺎ ) ‪ L x ( f‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﻧﺘﺨﺎب ‪ B‬ﺑﯽ اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ ‪ B′‬ﯾﮏ‬
‫ﮔﻮی دﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﺷﻌﺎع ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ‪ F ،‬روی ﮐﻞ ﻃﻮﻗﻪ ‪ B − B′‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻋﺒﺎرت آﺧﺮ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ‬
‫ﻓﺸﺮده ﮐﺮاﻧﺪار اﺳﺖ و ﻣﺮز آن ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ∂B‬اﺳﺖ ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ‪ ،‬ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ‪ ∂B′‬ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﭼﻮن درﺟﻪ‬
‫‪ F‬روی ﻣﺮز ‪ ،B − B′‬درﺟﻪ آن روی ‪ B‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاﺑﺮ درﺟﻪ آن روی ‪ B′‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره‪ :‬در ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی ﻫﺮ دو ﺗﻌﺮﯾﻒ ) ‪ L x ( f‬ﻣﻄﺎﺑﻘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﺑﺮای ﺳﺎدﮔﯽ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ .x = 0‬ﭼﻮن ‪ ، f (0) = 0‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ )‪ ، f (z) = Az + ϵ(z‬ﮐﻪ‬
‫)‪ ϵ(z‬وﻗﺘﯽ ‪ .z → 0‬ﭼﻮن ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ ‪ A − I‬ﯾﮏ اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺮه واﺣﺪ‬ ‫‪ A = d f0‬و ‪|z| → 0‬‬
‫ﺗﺤﺖ ‪ ،A− I‬ﺷﺎﻣﻞ ﮐﺮهﻫﺎی ﺑﺴﺘﻪای ﺑﺎ ﺷﻌﺎع ‪ c > 0‬اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻄﯽ ﺑﻮدن اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ |‪|(A− I)z| > c|z‬‬
‫ﺑﺮای ﺗﻤﺎم ‪ .z ∈ Rk‬ﺣﺎل ﮔﻮی ‪ B‬را ﺑﺎ ﺷﻌﺎع ﺑﻪ ﺣﺪ ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻮﭼﮏ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ روی ‪ B‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪:‬‬

‫‪|ϵ(z)| c‬‬
‫<‬
‫|‪|z‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪١٢١‬‬
‫‪ .۴.٣‬ﻗﻀﯿﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ‬

‫)‪ft (z) = Az + tϵ(z‬‬

‫ﭼﻮن‬

‫‪1‬‬
‫|‪| ft (z) − z| ≥ |(A − I)z| − t|ϵ(z)| > c|z‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﺮای ‪ ،0 ≤ t ≤ 1‬ﻧﮕﺎﺷﺖ‬

‫‪ft (z) − z‬‬

‫= )‪ft (z‬‬
‫|‪| ft (z) − z‬‬

‫ﯾﮏ ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ ﺑﺸﮑﻞ ‪ ∂B × I → Sk−1‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎل ) ‪ deg(F1‬دﻗﯿﻘﺎً ﯾﮏ ﺗﻌﺮﯾﻔﺠﺪﯾﺪ ) ‪ L0 ( f‬اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ) ‪ deg(F1 ) = deg(F0‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ درﺟﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ‪:‬‬

‫‪(A − I)z‬‬
‫→ ‪F0 : z‬‬
‫|‪|(A − I)z‬‬

‫ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ±1‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ آﯾﺎ ‪ A − I‬ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ‪ .‬ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮏ ﻟﻢ ﺟﺒﺮی ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪،‬‬
‫‪2‬‬ ‫ﮐﻪ ﺷﻤﺎ در ﺗﻤﺮﯾﻨﻬﺎ آن را ﺛﺎﺑﺖ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﻧﻤﻮد )ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪.(١‬‬

‫ﻟﻢ‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ E‬ﯾﮏ اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺧﻄﯽ روی ‪ Rk‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﺟﻬﺖ را ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﺪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪،‬‬
‫ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ ‪ Et‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻤﻬﺎی ﺧﻄﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ E0 = E‬و ‪ E1‬ﻫﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ‪ E‬ﺟﻬﺖ را ﻋﮑﺲ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ در آن‪ E1 ،‬ﺑﺎ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫اﻧﻌﮑﺎﺳﯽ زﯾﺮ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪E1 (x1 , · · · , xk ) = (−x1 , x2 , · · · , xk ).‬‬

‫اﯾﻦ را ﺑﺮای ‪ E = A − I‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮﯾﺪ ﺗﺎ ﯾﮏ ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ از ‪ F0‬ﺑﺮای |‪ z → E1 z/|E1 z‬ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ دو اﻣﮑﺎن ﺑﺮای ‪ ،E1‬ﻧﺮم را ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ‪) |E1 z| = |z| = r‬ﺷﻌﺎع ‪ .(B‬ﭘﺲ اﮔﺮ ‪A − I‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ ﺑﺎﺷﺪ ‪ F0‬ﺑﺎ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ ‪ z 7→ z/r‬از ‪ ∂B → Sk−1‬اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫‪ deg(F0 ) = 1‬اﮔﺮ ‪ A − I‬ﺟﻬﺖ را ﻣﻌﮑﻮس ﮐﻨﺪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ F0‬ﺑﺎ ﻫﻤﺎن دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻫﻤﻮﺗﻮپ اﺳﺖ‬
‫‪2‬‬ ‫ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ اﻧﻌﮑﺎس ﻣﻌﮑﻮس ﮐﻨﻨﺪه ﺟﻬﺖ روی ‪ Sk‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﺷﻮد؛ ﭘﺲ ‪.deg(F0 ) = −1‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﺪﯾﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻗﺒﻠﯽ ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ آﺳﺎن‬
‫ﻧﺎورداﯾﯽ ﺷﺎرژ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٢٢‬‬
‫‪ .۴.٣‬ﻗﻀﯿﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﮔﺰاره‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f‬در ‪ Rk‬دارای ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻨﻬﺎ در ‪ x‬ﺑﺎﺷﺪ و ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ B‬ﯾﮏ ﮔﻮی‬
‫ﺑﺴﺘﻪ ﺣﻮل ‪ x‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﯿﭻ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ دﯾﮕﺮی از ‪ f‬ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f1‬را ﭼﻨﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫در ﺑﯿﺮون زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺸﺮدهای از ‪ IntB‬ﺑﺎ ‪ f‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ دارای ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی در ‪ B‬اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬دارﯾﻢ‬
‫∑‬
‫= ) ‪Lx ( f‬‬ ‫‪Lz ( f1 ) z ∈ B.‬‬
‫‪f1 (z)=z‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ L x ( f ) :‬درﺟﻪ ‪ F‬روی ‪ F ∂β‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در آن ‪ ،F‬ﻧﮕﺎﺷﺖ زﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪f (z) − z‬‬

‫→‪F : z 7−‬‬ ‫‪.‬‬
‫|‪| f (z) − z‬‬
‫وﻟﯽ روی ‪ ،∂B‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﺷﺖ زﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪f1 (z) − z‬‬

‫→‪F1 7−‬‬ ‫‪.‬‬
‫|‪| f1 (z) − z‬‬
‫ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ z1 , · · · , zN‬ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺘﯽ از ‪ f1‬ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﮔﻮیﻫﺎی ﮐﻮﭼﮏ ‪ Bi‬ﺣﻮل ‪ zi‬را ﭼﻨﺎن اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ‪ ∂B‬ﻣﺠﺰا ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ‪ F1‬ﺑﻪ‬

‫∪‬
‫‪N‬‬
‫‪B′ = B −‬‬ ‫‪Int(Bi ),‬‬
‫‪i=1‬‬

‫ﺗﻮﺳﯿﻊ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ درﺟﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ ∂β′ → Sk−1‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ وﻟﯽ ﭼﻮن‬

‫∪‬
‫‪N‬‬
‫‪′‬‬
‫‪∂B = ∂B −‬‬ ‫‪∂Bi ,‬‬
‫‪i=1‬‬

‫اﯾﻦ درﺟﻪ ﺑﺮاﺑﺮ درﺟﻪ آن روی ‪ ∂B‬اﺳﺖ ﻣﻨﻬﺎی درﺟﻪ آن روی ‪ ∂B1‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم درﺟﻪ ‪ F1‬روی ‪ ∂Bi‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ‬
‫‪2‬‬ ‫) ‪ Lzi ( f1‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎل اﺟﺎزه دﻫﯿﺪ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ از اﻋﺪاد ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ ﻣﻮﺿﻌﯽ را ﺑﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ ﺑﻪ روش اﺑﺘﺪاﯾﯽﺗﺮی‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ f : X −→ X‬دارای ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻨﻬﺎ در ‪ x‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ دﻟﺨﻮاه ‪ ϕ‬ﺣﻮل ‪ x‬را‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ و روی ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﻗﺮار دﻫﯿﺪ ‪ .g = ϕ−1 ◦ f ◦ ϕ‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ ϕ(0) = x‬و ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ )‪ L x ( f ) = L0 (g‬آﯾﺎ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ‪ ϕ‬ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد؟ اﺑﺘﺪا ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی را ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ اﮔﺮ ‪ x‬ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی ﺑﺎﺷﺪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ) ‪ L x ( f‬ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ ﯾﺎ ﻣﻨﻔﯽ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ آﯾﺎ ‪ d f x − I‬ﺟﻬﺖ‬
‫را ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؛ وﻟﯽ‬

‫‪deg0 −I = 1(dϕ−1‬‬
‫‪0 ◦ d f x ◦ ϕ0 ) − I‬‬
‫‪= dϕ−1‬‬
‫‪0 ◦ (d f x − I) ◦ dϕ0 .‬‬

‫‪١٢٣‬‬
‫‪ .۴.٣‬ﻗﻀﯿﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﭘﺲ ‪ dg0 − I‬ﯾﮏ اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ اﺳﺖ اﮔﺮ ‪ d f x − I‬ﺑﺎﺷﺪ و آن دارای اﺛﺮ ﻣﺸﺎﺑﻪ روی ﺟﻬﺖ ‪ d f x − I‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ‪ 0‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی اﺳﺖ ﺑﺮای ‪ g‬اﺳﺖ و ) ‪.L0 (g) = L x ( f‬‬
‫اﮔﺮ ‪ x‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ دﻟﺨﻮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ از ﺑﺮرﺳﯽ را اﺟﺘﻨﺎب ﮐﺮد‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﮔﺴﺘﺮش ‪ x‬ﺑﻪ ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ دو ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ‪ ϕ‬و ‪ ϕ′‬ﺣﻮل ‪ x‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f1 : X → X‬را ﻃﻮری اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در ﺑﯿﺮون ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﻮﭼﮏ ‪ U‬ﮐﻪ ﻣﺸﻤﻮل در ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﻫﺮ دو ﺑﺮاﺑﺮ ‪ f‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻓﻘﻂ دارای ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی در ‪ U‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﮔﺰاره آﺧﺮ ﻋﺪد ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی از ‪ ϕ−1 ◦ f ◦ ϕ‬در ﺻﻔﺮ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻣﺠﻤﻮع اﻋﺪاد ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی از ‪ ϕ−1 ◦ f1 ◦ ϕ‬در )‪ ϕ−1 (U‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن دادهاﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﺪد‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺮای ‪ ϕ−1 ◦ f1 ◦ ϕ‬در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺪد ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺮای ‪ f‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬
‫∑‬
‫= )‪L0 (ϕ−1 ◦ f ◦ ϕ‬‬ ‫‪Lz ( f1 ) z ∈ U.‬‬
‫‪f1 (z)=z‬‬

‫اﮔﺮ ﻣﺎ ﻫﻤﺎن ﻓﺮﻣﻮل را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ‪ ،ϕ′‬ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﻢ‪ L x ( f ) ،‬ﺧﻮشﺗﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻣﺎ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﮐﺮدهاﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻋﺪد ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f : X → X‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار دﻟﺨﻮاه روی ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ‬
‫ﻓﺸﺮده ﺑﺎ ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻋﺪد ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی )ﮐﻪ ﻧﺎوردای ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ اﺳﺖ(‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮع اﻋﺪاد ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی اﺳﺖ‪.‬‬
‫∑‬
‫= ) ‪L( f‬‬ ‫‪L x ( f ).‬‬
‫‪f (x)=x‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ f‬را ﺑﻄﻮر ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺣﻮل ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﺎوردا‪ ،‬ﻣﻨﺤﺮف ﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ f1 : X → X‬را ﺑﺪﺳﺖ آوردﯾﻢ‪ .‬ﻗﺼﯿﻪ را ﺑﺮای ‪ f1‬ﻣﯽداﻧﯿﻢ؛ ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ) ‪L( f ) = L( f1‬؛ و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ‪،‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺸﺎن دادﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع اﻋﺪاد ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی ﻣﻮﺿﻌﯽ ‪ f‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺑﺮای ﺗﺎﺑﻊ ‪ f1‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪2 .‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‬
‫‪ .١‬در اﯾﻨﺠﺎ ﯾﮏ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻟﻢ ﺻﻔﺤﻪ ؟؟ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫]‬
‫‪ (a‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ ﻧﯿﺎز دارﯾﺪ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬اﮔﺮ ‪ E‬ﺟﻬﺖ را ﻋﮑﺲ‬
‫[‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺮا ﺑﺎ ﻧﮕﺎﺷﺖ اﻧﻌﮑﺎس ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ (b‬ﭼﻮن ‪ E‬دارای ﻣﻘﺪار وﯾﮋه ﺣﻘﯿﻘﯽ ﯾﺎ ﻣﺨﺘﻠﻂ اﺳﺖ‪ ،‬آن ﺑﻌﻀﯽ زﯾﺮ ﻓﻀﺎﻫﺎی ﯾﮏ ﺑﻌﺪی ﯾﺎ دو‬
‫ﺑﻌﺪی ‪ V ⊆ Rk‬را ﺑﻪ ﺧﻮدش ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ‪ ،V ⊂ R2‬ﻗﺮار دﻫﯿﺪ‪ R x = V ⊕ W :‬ﯾﮏ ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ ﮐﻪ‬
‫]‬
‫ﺷﺎﻣﻞ اﯾﺰوﻣﺮﻓﯿﺴﻢ ﺧﻄﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ Et‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﻮری ﮐﻪ ‪ E0 : V → V‬و ‪ E0 : W → W‬ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫[‬ ‫‪A tB‬‬ ‫‪A B‬‬
‫= ‪.Et‬‬ ‫= ‪ ،E‬ﻗﺮار دﻫﯿﺪ‬ ‫راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬در ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ‬
‫‪0 C‬‬ ‫‪0 C‬‬

‫‪١٢۴‬‬
‫‪ .۴.٣‬ﻗﻀﯿﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫‪ (c‬ﺑﺮای ‪ k = 1‬ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺻﺮﯾﺢ ﺑﺴﺎزﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ (d‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ x = 2‬و ‪ E‬ﻓﻘﻂ دارای ﻣﻘﺎدﯾﺮ وﯾﮋه ﻣﺨﺘﻠﻂ اﺳﺖ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪Et = tI +(1−t)E‬‬
‫ﻫﻤﯿﺸﻪ ﯾﮏ اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (e‬ﺣﺎل روی ‪ k‬اﺳﺘﻘﺮاء اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ A : V → V‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻬﺎی زﯾﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ 0 (a‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﺎوردا ﺗﻨﻬﺎ ‪ A‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ A − I : V → V (b‬اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 0 (c‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﺎوردا ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی از ‪ A‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (d‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ A‬ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .٣‬ﻧﺎوردا ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﺮاﯾﻂ زﯾﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻨﺪ‪ x (a :‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﺎوردا ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f : X → X‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 0 (b‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﺎوردا ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی ﻧﮕﺎﺷﺖ )‪ d f x : T x (X) → T x (X‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (c‬ﻧﮕﺎﺷﺖ )‪ d f x : T x (X) → T x (X‬ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .۴‬ﻧﺎوردا ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻼس ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی از ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده ‪ X‬ﺑﺘﻮی ﺧﻮدش ﭘﺎﯾﺪارﻧﺪ‪] .‬ذب‬
‫راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ ⋔ :‬ﯾﮏ ﺷﺮط ﭘﺎﯾﺪار اﺳﺖ‪[.‬‬

‫‪ .۵‬در ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﺑﺨﺶ ‪ ،٢‬ﺑﺎ ﻣﺜﺎﻟﻬﺎﯾﯽ از زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ آﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮐﻠﯽ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻮاﺑﻊ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎﻟﻬﺎ از ﺣﯿﺚ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺟﻬﺖ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ دارای ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯿﻬﺎی ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﭘﺪﯾﺪه ﺟﻬﺖﻧﺎﭘﺬﯾﺮی در اﯾﻦ ﻣﻮارد‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪهای ﻗﺎﻟﺐ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻦ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻗﻄﺮ ∆ در ‪ S2 × S2‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‪ ،‬ﮐﭙﯽﻫﺎی اﺳﺘﺎﻧﺪارد ‪ S2‬در ‪ ،S2 × S2‬ﯾﻌﻨﯽ }‪ S2 × {a‬ﺑﺎ ‪ a ∈ 2‬ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻄﻮر ﻓﺮاﮔﯿﺮ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١٨‬ﻓﺼﻞ ‪ ٢‬ﺑﺨﺶ ‪ ۴‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪ .۶‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f (x) = 2x‬روی ‪ Rk‬ﺑﺎ ﭼﺸﻤﻪ ‪ ، 0‬دارای ‪ L0 ( f ) = 1‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﭼﺎﻫﮏ ‪ ، f (x) = x/2‬دارای ‪ L0 ( f ) = (−1)k‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫{‬
‫]‬ ‫زوج ‪2 k‬‬
‫= ) ‪ χ(S‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬از ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺮای ‪ S‬ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ‬
‫‪2‬‬ ‫‪k‬‬ ‫‪ .٧‬ﻧﺎوردا ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﻓﺮد ‪0 k‬‬
‫[‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۶‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .٨‬از وﺟﻮد ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی ﺑﺮای اﺛﺒﺎت دﯾﮕﺮی از )‪ χ(X × X) = χ(X) × χ(Y‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .٩‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﮐﺮدن اﻋﺪاد ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی )از ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ دارای ﻧﻘﺎط ﻧﺎوردا ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ‬
‫]‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ( ﺑﺪون ﻓﺮض ﻓﺸﺮدﮔﯽ‪ ،‬ﯾﮏ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻧﺎوردای ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪Rk :‬‬
‫[‬
‫ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪١٢۵‬‬
‫‪ .۵.٣‬ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎی ﺑﺮداری و ﻗﻀﯿﻪ ﭘﻮآﻧﮑﺎره‪-‬ﻫﻮﭘﻒ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫‪ (a .١٠‬ﻧﺎوردا ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ z 7→ z + zm‬دارای ﻧﻘﻄﻪ ﻧﺎوردا ﺑﺎ ﻋﺪد ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی ‪ m‬در ﻣﺒﺪاء‬
‫از ‪ C‬اﺳﺖ )‪(m > 0‬‬
‫‪ (b‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ c , 0‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮﭘﭙﯽ ‪ z 7→ z + zm + c‬ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی اﺳﺖ؛ ﺑﺎ ‪ m‬ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﻧﺎوردا ﮐﻪ ؟ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ (c‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ z → z + z−m‬دارای ﻧﻘﺎط ﻧﺎوردا ﺑﺎ ﻋﺪد ﻟﻔﺸﯿﺘﺰی ‪ −m‬در ﻣﺒﺪاء ‪ C‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪(m ≥ 0‬‬
‫‪ .١١‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﻣﺸﺨﺼﻪ اوﯾﻠﺮ ﮔﺮوه ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ )ﯾﺎ ﻫﺮ ﮔﺮوه ﻟﯽ ﻓﺸﺮده( ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺿﺮب‬
‫ﭼﭗ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻋﻀﻮ ‪ A , I‬روی )‪ O(n‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎی ﺑﺮداری و ﻗﻀﯿﻪ ﭘﻮآﻧﮑﺎره‪-‬ﻫﻮﭘﻒ‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪۵.٣‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:١٨.٣‬‬

‫ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری روی ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬در ‪ RN‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﺴﺒﺖ دادن ﻫﻤﻮار ﯾﮏ ﺑﺮدار ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ‪ X‬در ﻫﺮ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ‪) x‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ‪ ⃗v : X −→ RN‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ )‪.(⃗v(X) ∈ T x (X‬‬
‫از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻮﺿﻌﯽ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ‪ ⃗v‬رﻓﺘﺎرﻫﺎی ﺟﺎﻟﺒﯽ ﺗﻨﻬﺎ در ﺣﻮل و ﺣﻮش ﺻﻔﺮﻫﺎﯾﺶ )ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻘﺎﻃﯽ ﭼﻮن‬
‫‪ x ∈ X‬ﮐﻪ ‪ (⃗v(x) = 0‬دارد‪ .‬ﭼﺮا ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ ،⃗v(x) , 0‬آﻧﮕﺎه ‪ ⃗v‬از ﻧﻈﺮ اﻧﺪازه و ﺟﻬﺖ در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ‪ x‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً‬
‫ﻧﺎوردا اﺳﺖ )ﺷﮑﻞ ‪ .(١٨.٣‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯿﮑﻪ ‪ ،⃗v(x) = 0‬ﺟﻬﺖ ‪ ⃗v‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺳﺎﺳﯽ در‬
‫ﻫﺮ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﮐﻮﭼﮏ از ‪ x‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺣﻮل ‪ x‬ﺑﭽﺮﺧﺪ؛ دارای ﭼﺸﻤﻪ ‪ ٣‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ‬
‫ﯾﮏ ﭼﺎﻫﮏ ‪ ۴‬ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﺣﺘﯽ زﯾﻨﯽ ‪ ۵‬ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺎرﭘﯿﭻ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ‪ x‬رﻓﺘﻪ و ﯾﺎ از آن دور‬
‫ﺷﻮد؛ ﯾﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻟﮕﻮی ﭘﯿﭽﯿﺪهﺗﺮی ﻧﯿﺰ را ﺑﺴﺎزد )ﺷﮑﻞ ‪.(١٩.٣‬‬
‫ﺳﻌﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎی ﺑﺮداری ﺑﺮ ﺻﻔﺤﺎت ﻓﺸﺮده ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺗﺮﺳﻢ ﮐﻨﯿﻢ؛ ﺑﺮای اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪،‬‬
‫اﺑﺘﺪا اﻟﮕﻮﻫﺎ را ﺣﻮل ﺻﻔﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮده و ﺳﭙﺲ ﻣﺎﺑﻘﯽ ﻣﯿﺪان را ﺑﻪ ﻧﺮﻣﯽ ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ‬
‫درﺧﻮاﻫﯿﺪ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ زﻣﯿﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺪودﯾﺘﻬﺎﯾﯽ را ﺗﺮﺳﯿﻢ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل‪ ،‬روی ﮐﺮه‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ دﻗﯿﻘﺎً دو ﺻﻔﺮ دارﻧﺪ را ﭘﺪﯾﺪ آورد‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺪام از ﺻﻔﺮﻫﺎ ﯾﮏ‬
‫ﭼﺸﻤﻪ‪ ،‬ﭼﺎﻫﮏ‪ ،‬ﻣﺎرﭘﯿﭻ و ﯾﺎ ﭼﺮﺧﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎی ﺑﺎ ﯾﮏ ﺻﻔﺮ ﮐﻪ از ﺟﻨﺲ ) ‪ ( f‬ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﯿﭻ ﮐﺪام از اﯾﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎ روی ﭼﻨﺒﺮه وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬اﻟﮕﻮﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ‬
‫زﯾﻨﯽ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﯾﮏ ﭼﺸﻤﻪ ﮐﻪ روی ﭼﻨﺒﺮه ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬را ﻧﻤﯽﺗﻮان روی ﮐﺮه آورد‪.‬‬
‫‪Source٣‬‬
‫‪Sink۴‬‬
‫‪Saddle۵‬‬

‫‪١٢۶‬‬
‫‪ .۵.٣‬ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎی ﺑﺮداری و ﻗﻀﯿﻪ ﭘﻮآﻧﮑﺎره‪-‬ﻫﻮﭘﻒ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:١٩.٣‬‬

‫ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﭼﻨﺒﺮه دارای ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﺻﻔﺮی ﻧﺪارد‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺑﺮای‬
‫ﮐﺮه ﻏﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ )اﮔﺮ ﺳﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﯾﮏ دوﻧﺎت ﺑﻮد آﻧﮕﺎه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﯿﺪ ﻣﻮﻫﺎﯾﺘﺎن را ﻃﻮری ﺷﺎﻧﻪ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺮﻫﻨﻪای ﻧﻤﺎﻧﺪ‪(.‬‬
‫ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﯽ راﯾﻄﻪ ﻣﯿﺎن ‪ ⃗v‬و ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی ‪ ،X‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺟﻬﺘﯽ ‪ ⃗v‬ﺣﻮل ﺻﻔﺮﻫﺎﯾﺶ را اﻧﺪازه ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫اﺑﺘﺪا ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در ‪ Rk‬ﻫﺴﺘﯿﻢ و ‪ ⃗v‬ﯾﮏ ﺻﻔﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺪه در ﻣﺒﺪاء دارد‪ .‬ﺟﻬﺖ ‪ ⃗v‬در ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﭼﻮن ‪ x‬ﭼﯿﺰی‬
‫)‪ x 7−→ |⃗⃗vv(x‬ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺮه ﮐﻮﭼﮏ‬
‫|)‪(x‬‬
‫)‪ |⃗⃗vv(x‬ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺟﻬﺘﯽ ‪ ⃗v‬ﺣﻮل ‪ 0‬ﺗﻮﺳﻂ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫|)‪(x‬‬
‫ﺟﺰ ﺑﺮدار واﺣﺪ‬
‫‪ S‬ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬اﻧﺪازه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺷﻌﺎع ‪ ϵ‬را ﺑﻪ ﻗﺪر ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻮﭼﮏ اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫‪k−1‬‬ ‫ﭼﻮن ‪ S ϵ‬ﺣﻮل ‪ 0‬را ﺑﺘﻮی‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ‪ ⃗v‬ﻫﯿﭻ ﺻﻔﺮی در ‪ S ϵ‬ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﮕﺮ در ﻣﺒﺪاء آﻧﮕﺎه ﺷﺎﺧﺺ ‪ ⃗v‬در ‪ ind0 (⃗v) ،0‬را‬
‫درﺟﮥ اﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺟﻬﺘﯽ ‪ S ϵ −→ k−1‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺧﻮد ﺷﻌﺎع اﻫﻤﯿﺘﯽ ﻧﺪارد ﭼﺮا ﮐﻪ‬
‫اﮔﺮ ‪ ϵ ′‬ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه |‪ |⃗⃗vv‬ﺑﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﻣﺤﺪود ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ دو ﮐﺮه ﮔﺴﺘﺮش ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ دوﺑﻌﺪی‪ ind0 (⃗v) ،‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ در واﻗﻊ ﺗﻌﺪاد ﻣﺮﺗﺒﻪای ﮐﻪ وﻗﺘﯽ در ﺟﻬﺖ ﻋﮑﺲ ﻋﻘﺮﺑﻪﻫﺎی‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ﺣﻮل داﯾﺮه ﻣﯽﭼﺮﺧﯿﻢ‪ ⃗v ،‬ﮐﺎﻣﻼ‪ ‬ﻣﯽﭼﺮﺧﺪ را ﻣﯽﺷﻤﺎرد؛ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﭼﺮﺧﺶ ‪ ⃗v‬در ﺟﻬﺖ ﻋﮑﺲ‬
‫ﻋﻘﺮﺑﻪﻫﺎی ﺳﺎﻋﺖ ‪ +1‬را اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ در ﭼﺮﺧﺶ ﻋﻘﺮﺑﻪﻫﺎی ﺳﺎﻋﺖ ‪ −1‬را ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﺧﺼﻬﺎی ‪ ۵‬ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری آﻣﺪه در ﺷﮑﻞ )‪ (١٩.٣‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮده و ﺑﺎ ﺟﻮاﺑﻬﺎی داده ﺷﺪه ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫)‪.(a : +1, b : +1, c : +1, d : −1, e : +1, f : +2‬‬
‫در ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻧﺪﻟﯿﺲ ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎی ﺑﺮداری در ﺻﻔﺮﻫﺎی ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺪه روی ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﺑﺎ ﺟﻬﺖ دﻟﺨﻮاه‪ ،‬از ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ‬
‫ﻣﻮﺿﻌﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎً ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﯾﮏ ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ‬
‫را ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﺷﺎﺧﺺ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ ﮔﻮﯾﯽ ﮐﻪ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری‪ ،‬ﻓﻀﺎﯾﯽ اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ اﺳﺖ ‪ -‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺸﮑﻞ‬
‫ﮐﺎر آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﻧﺎوردا ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﺮ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ ﯾﮏ ﺷﺎﺧﺺ‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫را ﺑﻪ ‪ x‬ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬ﯾﮏ‬ ‫‪Rk‬‬ ‫ﺻﺮﯾﺤﺎً‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ ϕ : U −→ X‬ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﺎﺷﺬ ﮐﻪ ﻣﺒﺪاء‬

‫‪١٢٧‬‬
‫‪ .۵.٣‬ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎی ﺑﺮداری و ﻗﻀﯿﻪ ﭘﻮآﻧﮑﺎره‪-‬ﻫﻮﭘﻒ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫روش ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺮای ﻋﻘﺐ ﮐﺸﯿﺪن ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ‪ ⃗v‬از ‪ X‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری روی ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎز‬
‫‪ U ⊂ Rk‬ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ u ∈ U‬ﻣﺸﺘﻖ ‪ dϕu‬ﯾﮏ اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺑﯿﻦ ‪ Rk‬ﺑﺎ ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎس ‪ X‬در )‪ϕ(u‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ﭘﻮﻟﺒﮏ را ﮐﻪ ﺑﺎ ‪ ϕ∗⃗v‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‬
‫ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ‪ u‬ﺑﺮاداری را ﮐﻪ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ‪ ⃗v‬در )‪ ϕ(u‬اﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪:‬‬

‫‪ϕ∗⃗v(u) = dϕ−1‬‬
‫⃗ ‪u‬‬‫))‪v(ϕ(u‬‬

‫ﺣﺎل اﮔﺮ ‪ ⃗v‬ﺻﻔﺮ ﺗﻨﻬﺎ در ‪ x‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ ϕ∗⃗v‬ﯾﮏ ﺻﻔﺮ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﺒﺪاء ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‬
‫)‪ .ind x (⃗v) = ind0 (ϕ∗⃗v‬ﻣﺎ ﺑﻌﺪاً ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﯾﮏ ﺗﺮﻓﻨﺪ ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺴﺘﻘﻞ از اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ اﺳﺖ و در اﯾﻨﺠﺎ از اﺛﺒﺎت ﺧﺴﺘﻪ ﮐﻨﻨﺪه آن ﺧﻮدداری ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ‬
‫روی ‪ ⃗v‬ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺎ ارزش زﯾﺮ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:٢٠.٣‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﭘﻮاﻧﮑﺎره ‪ -‬ﻫﻮﭘﻒ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ‪ ⃗v‬ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ﻫﻤﻮار روی ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺟﻬﺘﺪار و ﻓﺸﺮده ‪X‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻌﺪاد ﺻﻔﺮﻫﺎی آن ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ اﺳﺖ آﻧﮕﺎه ﺟﻤﻊ ﮐﻠﯽ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی ‪ ⃗v‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﻪ اوﯾﻠﺮی ‪X‬‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ ‪ ،۶‬اﻧﺘﻈﺎر ﭘﺪﯾﺪار ﺷﺪن ﻣﺸﺨﺼﻪ اوﯾﻠﺮی داﺷﺘﯿﻢ ﭼﺮا ﮐﻪ ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎی ﺑﺮداری ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫از دﺳﺘﻪ ﭘﯿﮑﺎنﻫﺎ روی ‪ X‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ آﻧﻬﺎ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﯽ ﺑﺮای ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻋﮑﺲ ﯾﮏ‬
‫ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﯾﮏ ﺟﺮﯾﺎن ﺳﯿﺎل ﻫﻤﻮار را در راﺳﺘﺎی ﺧﻄﻮط ﻣﯿﺪان درﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ‪ .‬ﻫﺮ ذرۀ روی ﺳﻄﺢ‬
‫ﻇﺎﻫﺮاً ﻣﺴﯿﺮس را ﻃﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ﻣﯿﺪان اﺳﺖ‪ .‬وﺟﻮد رﯾﺎﺿﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت‬
‫‪Lefschetz Theorem۶‬‬

‫‪١٢٨‬‬
‫‪ .۵.٣‬ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎی ﺑﺮداری و ﻗﻀﯿﻪ ﭘﻮآﻧﮑﺎره‪-‬ﻫﻮﭘﻒ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:٢١.٣‬‬

‫دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ و ﺗﮑﻨﯿﮏﻫﺎی ﺧﺎص ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﺣﯿﻄﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻓﺮض‬
‫ﮐﻨﯿﻢ ﻫﺮ ذره ﺑﺮای ﻣﺪت ‪ t‬روی ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده ‪ X‬ﺟﺮﯾﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﯾﮏ اﻧﺘﻘﺎل ‪ht‬‬
‫ﺑﺮای ‪ X‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ t‬ﺑﻪ ﻗﺪر ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻘﺎط ﻧﺎوردا آن دﻗﯿﻘﺎً ﺻﻔﺮﻫﺎی ‪ ⃗v‬ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫رﻓﺘﺎر ﺟﺮﯾﺎن ﺣﻮل اﯾﻦ ﻧﻘﺎط و ﻟﺬا اﻟﮕﻮی ‪ ⃗v‬ﺣﻮل ﺻﻔﺮﻫﺎﯾﺶ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻋﺪد ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ ‪ ht‬ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﻫﻤﯿﻨﮑﻪ زﻣﺎن ﺳﭙﺮی ﺷﺪه ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ اﻧﺘﻘﺎل ﺟﺮﯾﺎن ‪ ht‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯿﮏ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﻫﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﺒﺪل ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﻋﺪد ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﺮﯾﺎن ﺟﯿﺰی ﺟﺰ ﻫﻤﺎن ﻣﺸﺨﺼﻪ اوﯾﻠﺮ ‪ X‬ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫از ﻫﻤﯿﻦ دﺳﺖ آورد در اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﻪ ﭘﻮآﻧﮑﺎره‪-‬ﻫﻮﭘﻒ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪ ﺟﺰ آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺟﺎی ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺧﻮدﻣﺎن را ﺑﻪ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻧﺎﭘﺨﺘﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﻪ ﻓﺮم ﺟﺮﯾﺎن راﺿﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺣﺴﺎس‬
‫و ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﺟﺮﯾﺎن آن اﺳﺖ ﮐﻪ »در زﻣﺎن ﺻﻔﺮ ﺑﺮ ﻣﯿﺪان ﻣﻤﺎس اﺳﺖ« ﯾﮏ ﺷﺮط ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺿﻌﯿﻒ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ‬
‫} ‪ { ft‬ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﻤﻮﺗﻮپ از اﻧﺘﻘﺎلﻫﺎی ‪ X‬ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﻤﺎﻧﯽ ‪ . f0 = 0‬ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ } ‪ { ft‬در زﻣﺎن ﺻﻔﺮ ﺑﺮ ﻣﯿﺪان‬
‫ﺑﺮداری ‪ ⃗v‬ﻣﻤﺎس اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ﻧﺎوردا ‪ ،x ∈ X‬ﺑﺮدار )‪ ⃗v(x‬ﺑﺮ ﻣﻨﺤﻨﯽ )‪ ft (x‬در زﻣﺎن ﺻﻔﺮ ﻣﻤﺎس‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﻮﺿﻌﯽ ﭘﺎﯾﻪ اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ را اﺟﺮا ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ ⃗v‬و ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ‪ ft‬در ﯾﮏ‬
‫ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ‪ U‬از ﻣﺒﺪاء ‪ Rk‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ‪ ، f , 0‬ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ‪ ft‬ﻫﯿﭻ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺘﯽ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﺒﺪاء در ‪ U‬ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و‬
‫ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ‪ ⃗v‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﻔﺮ ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه } ‪ { ft‬در زﻣﺎن ﺻﻔﺮ ﺑﺮ ‪ ⃗v‬ﻣﻤﺎس ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻋﺪد ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ‬
‫ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﺮ ‪ ft‬در ﺻﻔﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺷﺎﺧﺺ ‪ ⃗v‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫) ‪ind0 (⃗v) = L0 ( ft‬‬

‫ﺑﺮای ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﻗﻀﯿﻪ اﺳﺎﺳﯽ ﺣﺴﺎب را ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮﯾﺪ‪.‬‬

‫‪١٢٩‬‬
‫‪ .۵.٣‬ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎی ﺑﺮداری و ﻗﻀﯿﻪ ﭘﻮآﻧﮑﺎره‪-‬ﻫﻮﭘﻒ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﻟﻢ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه )‪ g(t‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﻮار از ‪ t‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﻮار دﯾﮕﺮ ﭼﻮن )‪ r(t‬وﺟﻮد دارد ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ‬

‫)‪g(t) = g(0) + tg′ (0) + t2 r(t‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬اﺑﺘﺪا ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﮐﻪ )‪ t .g(t) = g(0)+tq(t‬را ﺛﺎﺑﺖ ﻓﺮض ﮐﺮده و ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ )‪.h(s) = g(ts‬‬
‫آﻧﮕﺎه )‪ ،h′ (s) = tg′ (ts‬ﻟﺬا‬
‫∫‬ ‫‪1‬‬ ‫∫‬ ‫‪1‬‬
‫= )‪h(1) − h(0‬‬ ‫‪h′ (s)ds = t‬‬ ‫‪g′ (ts)ds.‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ )‪ h(0) = g(0‬و )‪ ،h(1) = g(t‬ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‬
‫∫‬ ‫‪1‬‬
‫= )‪q(t‬‬ ‫‪g′ (ts)ds.‬‬
‫‪0‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ‬

‫∫‬ ‫‪1‬‬
‫= )‪q(0‬‬ ‫‪g′ (0)ds = g′ (0).‬‬
‫‪0‬‬

‫ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺤﺚ را ﺑﺮای ﺗﺎﺑﻊ ‪ q‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده و ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآورﯾﻢ )‪ ،q(t) = q(0) + tr(t‬ﻟﺬا‬

‫)‪g(t) = g(0) + tg′ (0) + t2 r(t‬‬

‫‪2‬‬ ‫و ﺑﺮﻫﺎن ﺗﻤﺎم اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ g‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﻮار ﺑﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮ دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ ﺑﺴﺘﮕﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺗﺎﺑﻊ ‪ r‬ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻓﺮﻣﻮل اﻧﺘﮕﺮاﻟﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﻮار ﺑﺎ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی دﯾﮕﺮی ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﺑﺮای راﺣﺘﯽ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ ft′ (x) ،t‬ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺮداری ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت آن ﻣﺸﺘﻘﺎت‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت )‪ ft (x‬ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ در زﻣﺎن ‪ t‬اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻤﺎس ﺑﻮدن } ‪ { ft‬ﺑﺮ ‪ ⃗v‬ﯾﻌﻨﯽ ‪ x . f0′ (x) = ⃗v‬را ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻟﻢ را ﺑﺮای ﻫﺮ ﮐﺪام از ﻣﺨﺘﺺﻫﺎی ﺗﺎﺑﻊ )‪ ft (x‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﻨﺪﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺮداری‪-‬ﻣﻘﺪار‬
‫ﻫﻤﻮار )‪ r(t, x‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآورﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪ft (x) = f0 (x) + t f0′ (x) + t2 r(t, x).‬‬

‫ﯾﺎ‬

‫‪ft (x) = x + t⃗v(x) + t2 r(t, x).‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺟﺎ دارﯾﻢ‬

‫‪ft (x) − x = t⃗v(x) + t2 r(t, x).‬‬

‫‪١٣٠‬‬
‫‪ .۵.٣‬ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎی ﺑﺮداری و ﻗﻀﯿﻪ ﭘﻮآﻧﮑﺎره‪-‬ﻫﻮﭘﻒ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻓﺮض‬

‫اﮔﺮ‪ t , 0‬آﻧﮕﺎه ‪ft (x) − x , 0‬‬

‫ﻟﺬا ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ دو ﻃﺮف ﺗﺴﺎوی را ﺑﺮ ﻓﺮم آن ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ft (x) − x‬‬ ‫)‪⃗v(x) + tr(t, x‬‬

‫=‬
‫|)‪| ft (x) − x| |⃗v(x) + tr(t, x‬‬

‫ﺣﺎل اﺟﺎزه ﻣﯽدﻫﯿﻢ ‪ x‬روی ﮐﺮه ‪ S ϵ‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬درﺟﮥ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺮاﺑﺮ ) ‪ L0 ( ft‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﻤﻮﺗﻮپ از ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ‪ S ϵ −→ k−1‬را دارﯾﻢ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ در ‪ t = 0‬ﻧﯿﺰ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫‪⃗v‬‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ درﺟﻪ آن )‪ ind0 (⃗v‬اﺳﺖ‪ .‬از‬ ‫|‪|⃗v‬‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬در ‪ t = 0‬ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫آﻧﺠﺎ ﮐﻪ درﺟﻪ ﯾﮏ ﻧﺎوردا ﻫﻤﻮﺗﻮپ اﺳﺖ دارﯾﻢ‬

‫)‪L0 ( ft ) = ind0 (⃗v‬‬

‫‪2‬‬ ‫و ﺑﺮﻫﺎن ﺗﻤﺎم اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻓﻮری ﮔﺰاره ﻓﻮق‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﺗﺤﺖ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢﻫﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﺗﻮﺟﻪ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ‪ ⃗v‬روی ‪ Rk‬ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ } ‪ { ft‬ﻣﺘﻌﺪدی دارد ﮐﻪ در زﻣﺎن ﺻﻔﺮ ﺑﺮ‬
‫آن ﻣﻤﺎس ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺟﺮﯾﺎن ﻣﻮﺿﻌﯽ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺜﺎل از اﯾﻦ ﻧﻮع اﺳﺖ و ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول آن )‪ft (x) = x + t⃗v(x‬‬
‫ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ ⃗v‬ﯾﮏ ﺻﻔﺮ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﺒﺪاء داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ ϕ‬ﯾﮏ‬
‫دﯾﻔﺌﻮرﻓﯿﺴﻢ از ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽﻫﺎی ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ .ϕ(0) = 0‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻗﺎﻋﺪه زﻧﺠﯿﺮهای ﻣﻌﯿﻦ آن اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ اﮔﺮ } ‪ { ft‬در زﻣﺎن ﺻﻔﺮ ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ‪ ⃗v‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه }‪ {ϕ−1 ◦ ft ◦ ϕ‬ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ‪ ϕ∗⃗v‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ‪ ϕ‬ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﯾﮏ ﭘﺎراﻣﺘﺮهﺳﺎزی ﻣﺠﺪد از ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﻣﺒﺪاء اﺳﺖ و ﻣﺎ ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ اﻋﺪاد ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ‬
‫ﺑﺴﺘﮕﯽ ﻧﺪارد؛ ﻟﺬا‬

‫‪ind0 (⃗v) = L0 ( ft ) = L0 (ϕ−1 ◦ ft ◦ ϕ) = ind0 (ϕ∗⃗v),‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ادﻋﺎ ﮐﺮده ﺑﻮدﯾﻢ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﺧﺺ روی ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی دﻟﺨﻮاه ﺧﻮشﺗﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن اﮔﺮ‬
‫‪ ϕ1‬و ‪ ϕ2‬دو ﭘﺎراﻣﺘﺮهﺳﺎزی ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﺮای ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻨﻬﺎ ‪ x ∈ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دارﯾﻢ‬

‫‪ϕ1 ∗⃗v = (ϕ−1‬‬ ‫∗ ∗‬

‫⃗‪2 ◦ ϕ1 ) [ϕ2‬‬
‫‪v].‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً‬

‫)‪ind0 (ϕ∗1⃗v) = ind0 (ϕ∗2⃗v‬‬

‫‪١٣١‬‬
 ‫‪ .۵.٣‬ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎی ﺑﺮداری و ﻗﻀﯿﻪ ﭘﻮآﻧﮑﺎره‪-‬ﻫﻮﭘﻒ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﻪ ﭘﻮاﻧﮑﺎره ‪ -‬ﻫﻮﭘﻒ‪ :‬آﻧﭽﻪ از اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﻪ ﭘﻮآﻧﮑﺎره‪-‬ﻫﻮﭘﻒ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه ﯾﮏ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ‪ ⃗v‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده ‪ X‬داده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮاده از ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ‪ft‬‬
‫ﮐﻪ در زﻣﺎن ﺻﻔﺮ ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ‪ ⃗v‬ﺑﻮده و دو ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﻬﻢ زﯾﺮ را دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ :‬ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺮ ﮐﺪام از‬
‫‪ ft‬ﻫﺎ ﺑﺮای ‪ t > 0‬دﻗﯿﻘﺎً ﺻﻔﺮﻫﺎی ‪ ⃗v‬ﺑﺎﺷﻨﺪ و ‪ f0‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮای ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل از ﮔﺰاره ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﮐﻪ ﺟﻤﻊ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎی ‪ ⃗v‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻤﻊ اﻋﺪاد ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ ft‬اﺳﺖ‪-‬ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﻋﺪد ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ ﮐﻠﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ‪ f0‬ﻫﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ ) ‪ L( ft ) = L( f0‬ﻣﺸﺨﺼﻪ اوﯾﻠﺮی ‪ X‬اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ −ϵ‬ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫آورﯾﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ X ϵ‬ﻣﺆﯾﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﻘﺎﻃﯽ در ‪ Rk‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪﺷﺎن ﺗﺎ ‪ X‬ﮐﻤﺘﺮ از ‪ ϵ‬اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه اﮔﺮ‬
‫ﻋﺪد ﻣﺜﺒﺖ ‪ ϵ‬ﺑﻪ ﻗﺪر ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻧﺮﻣﺎل ‪ π : X ϵ −→ X‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ‪X‬‬
‫ﻣﺤﺪود ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺣﺎل از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ‪ X‬ﻓﺸﺮده اﺳﺖ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﻘﺎط )‪ x + t⃗v(x‬در درون ‪ X ϵ‬ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ‪ t‬ﺑﻪ ﻗﺪر ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻮده و ‪ .x ∈ X‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‬

‫‪ft (x) = π[x + t⃗v(x)].‬‬

‫اﮔﺮ ‪ x‬ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ﻣﻨﺤﻨﯽ )‪ ft (x‬در زﻣﺎن ﺻﻔﺮ )‪ dπ x⃗v(x‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ‪ π‬ﺑﺮ ‪ X‬ﻫﻤﺎﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ dπ x ،‬ﻫﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮ )‪ T x (X‬اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا )‪ dπ x⃗v(x) = ⃗v(x‬و } ‪ { ft‬در ‪ t = 0‬ﺑﺮ ‪ ⃗v‬ﻣﻤﺎس اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﻔﺮﻫﺎی ‪ ⃗v‬ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺖ ‪ ft‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﻫﯿﭻ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ دﯾﮕﺮی‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آورﯾﺪ ﮐﻪ‪ ،‬آﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﺎ ﺳﺎﺧﺘﯿﻢ‪ π ،‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ؛ اﮔﺮ ‪π(Z) = X‬‬
‫آﻧﮕﺎه ‪ Z − X‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺮداری ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﮕﺎه اﮔﺮ ‪ x‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ )‪ ft (x‬ﺑﺎﺷﺪ‪π(x + t⃗v(x)) ،‬‬
‫ﭘﺲ )‪ .t⃗v(x) ⊥ T x (X‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ )‪ ،⃗v(x) ∈ T x (X‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻤﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪0‬‬
‫‪2‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺴﺎﻋﺪ در ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻘﻄﻊ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﻨﮕﺮﯾﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ دﯾﺪ ﺑﺎزﺗﺮ و ﻟﺬا ﺳﺎدهﺗﺮی از ﭘﻮآﻧﮑﺎره‪-‬‬
‫ﻫﻮﭘﻒ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﻢ‪ .‬ﻗﺒﻼ‪ ‬ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﮐﺮدﯾﻢ )ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ،۶‬ﻓﺼﻞ ‪ ،١‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ (٨‬ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ‪⃗v‬‬
‫روی ‪ X‬ﯾﮏ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﯽ از ﮐﻼف ﻣﻤﺎس ‪ T (X) ٧‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ‪ Γ⃗v‬ﯾﮏ ﮐﭙﯽ از ‪ X‬در )‪ T (X‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯿﺪان‬
‫ﺑﺮداری »ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ« ‪ X0 ٨‬از ‪ X‬را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ در )‪ T (X‬ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺻﻔﺮﻫﺎی ‪ ⃗v‬دﻗﯿﻘﺎً‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ﻧﻘﺎط ‪ X0 ∩ Γ⃗v‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل دﯾﮕﺮ ﺑﺮای اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ﮐﻠﯽ ﺻﻔﺮﻫﺎی ‪ ⃗v‬ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ اﻟﻬﺎم ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺟﻮاب‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ) ‪ I(X0 , Γ⃗v‬ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺷﮑﻞ ‪ (٢٠.٣‬اﮔﺮ ‪ x0‬در ﺷﮑﻞ )‪ (٢٠.٣‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﭼﺮﺧﺎﻧﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺸﺨﯿﺺ‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﺪ داد ﮐﻪ ﯾﮏ ﮐﭙﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﭼﮏ ﺷﮑﻞ )‪ (٢١.٣‬اﺳﺖ ﮐﻪ در آن } ‪ { ft‬در زﻣﺎن ﺻﻔﺮ ﺑﺮ ‪ ⃗v‬ﻣﻤﺎس اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮای آﻧﮑﻪ اﺛﺒﺎﺗﯽ ﺧﺎﻟﯽ از ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ ﺑﺮای ﻗﻀﯿﻪ ﭘﻮآﻧﮑﺎره‪-‬ﻫﻮﭘﻒ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﻢ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ‪ (١) :‬از ﺗﺸﺎﺑﻪ ﻋﮑﺴﻬﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده ﺗﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ) ‪ I(X0 , Γ⃗v‬ﺑﺮاﺑﺮ ) ‪ I(∆, Γ ft‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﺎورداﯾﯽ ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ )‪I(∆, ∆) = χ(X‬‬
‫اﺳﺖ؛ و ) ‪ I(X0 , Γ⃗v‬را ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺳﺎزﯾﻢ‪-‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﻪ ﺻﻔﺮﻫﺎی ‪ ⃗v‬ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ ind x (⃗v) ،‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﺶ‬
‫ﻫﺮ ﯾﮏ از ‪ x‬ﻫﺎ ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ‪.‬‬
‫اﯾﻦ روﻧﺪ در ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۶‬ﺗﺎ ‪ ٩‬دﻧﺒﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‬
‫‪Tangent Bandle٧‬‬
‫‪Identically Zero٨‬‬

‫‪١٣٢‬‬
‫‪ .۵.٣‬ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎی ﺑﺮداری و ﻗﻀﯿﻪ ﭘﻮآﻧﮑﺎره‪-‬ﻫﻮﭘﻒ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫‪ .١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ ⃗v‬ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری روی ‪ R2‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ )‪ ⃗v(x, y) = (x, y‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮادۀ‬
‫دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢﻫﺎی ‪ ht : R2 −→ R2‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ ‪ ،ht (z) = t z‬ﺟﺮﯾﺎن ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ‪ ⃗v‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ اﮔﺮ ﻫﺮ ‪ z‬ای را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﻪ دارﯾﻢ آﻧﮕﺎه ﻣﻨﺤﻨﯽ )‪ t 7−→ ht (z‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ‪ ⃗v‬اﺳﺖ؛‬
‫ﺑﺮدار ﻣﻤﺎس آن در ﻫﺮ زﻣﺎن ‪ t‬ﺑﺮاﺑﺮ ))‪ ⃗v(ht (z‬اﺳﺖ‪ .‬ﺷﮑﻠﯽ از ‪ ⃗v‬و ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎی ﺟﺮﯾﺎن آن ﺑﮑﺸﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ ind0 (⃗v‬را ﺑﺎ ) ‪ L0 (ht‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .٢‬ﺣﺎل ﻗﺮار دﻫﯿﺪ )‪ .⃗v(x,)y) = (−y, x‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ (ﮐﻪ اﻧﺘﻘﺎلﻫﺎی ﺟﺮﯾﺎن ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی دوران ﺧﻄﯽ‬
‫‪cos t − sin t‬‬
‫اﺳﺖ‪ ⃗v .‬و ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎی ﺟﺮﯾﺎن آن را ﺑﮑﺸﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪ ht : R2 −→ R2‬ﺑﺎ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ‬
‫‪sin t cos t‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ )‪ ind0 (⃗v‬را ﺑﺎ ) ‪ L0 (ht‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫∗‪ .٣‬ﺑﻪ ﯾﺎد آورﯾﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ‪ ⃗v‬روی ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬در ‪ RN‬ﻧﻮع ﺧﺎﺻﯽ از ﻧﮕﺎﺷﺖ →‪⃗v : X −‬‬
‫‪ RN‬اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﺻﻔﺮ ‪ ،x‬ﻣﺸﺘﻖ ‪ d⃗v x : T x (X) −→ RN‬در واﻗﻊ )‪ T x (X‬را‬
‫ﺑﺘﻮی ﺧﻮدش ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬اﮔﺮ }‪ X = RN × {0‬آﻧﮕﺎه ادﻋﺎ ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ‬
‫ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﺑﺎ ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺣﻮل ‪ x‬در ‪ RN‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻘﻠﯿﻞ دﻫﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪ .۴‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ ft : X → X‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه در ﺑﺮﻫﺎن ﭘﻮآﻧﮑﺎره‪-‬ﻫﻮﭘﻒ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬

‫))‪ft (x) = π(x + t⃗v(x‬‬

‫ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﺻﻔﺮ ‪ x‬از ‪ d( ft ) x = I − t d⃗v x ،⃗v‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ﺧﻄﯽ از )‪T x (X‬‬
‫ﺑﺘﻮی ﺧﻮدش ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ I) .‬ﻫﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ( ]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ π :‬ﻣﺤﺪود ﺷﺪه ﺑﻪ ‪ ،X‬ﻫﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻣﻮرد‬
‫‪ (dπ) x‬روی )‪ T x (X‬ﭼﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ؟[‬

‫∗‪ .۵‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺻﻔﺮ ‪ x‬از ‪ ⃗v‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪه ‪ ٩‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ )‪ d⃗v x : T x (X) −→ T x (X‬دوﺳﻮﯾﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺻﻔﺮﻫﺎی ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪه ﺗﻨﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﺻﻔﺮ ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪه‬
‫ﭼﻮن ‪ ind x (⃗v) = +1 ،x‬اﮔﺮ اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ‪ d⃗v x‬ﺟﻬﺖ را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ و ‪ ind x (⃗v) = −1‬اﮔﺮ ‪d⃗v x‬‬
‫ﺟﻬﺖ را ﻋﮑﺲ ﮐﻨﺪ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۴‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ ‪ x‬ﯾﮏ ﺻﻔﺮ ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪه ‪ ⃗v‬اﺳﺖ اﮔﺮ‬
‫و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ ‪ ft‬ﺑﺎﺷﺪ‪[.‬‬

‫‪ .۶‬ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ‪ ⃗v‬روی ‪ X‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺑﺮﺷﯽ ﻋﺮﺿﯽ )‪ fN⃗ : X → T (X‬را ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ))‪ f⃗v (x) = (x,⃗v(x‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ f⃗v‬ﯾﮏ ﻧﺸﺎﻧﻨﺪه ‪ ١٠‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺗﺼﻮﯾﺮ آن ‪ X⃗v‬ﯾﮏ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ از )‪ T (X‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف ﺑﺎ ‪ X‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب( ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎﺳﯽ ‪ X⃗v‬در ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ))‪ (x,⃗v(x‬ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫ج( ﺑﻪ ﯾﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﺻﻔﺮﻫﺎی ‪ ⃗v‬ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ اﺷﺘﺮاک ﻧﻘﺎط ‪ X⃗v‬ﺑﺎ })‪ X0 = {(x, 0‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ x‬ﯾﮏ ﺻﻔﺮ ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪه اﺳﺖ از ‪ ⃗v‬اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ X⃗v ⋔ X0‬در )‪.(x, 0‬‬
‫‪Nondegenerate٩‬‬
‫‪Embedding١٠‬‬

‫‪١٣٣‬‬
‫‪ .۵.٣‬ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎی ﺑﺮداری و ﻗﻀﯿﻪ ﭘﻮآﻧﮑﺎره‪-‬ﻫﻮﭘﻒ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫د( اﮔﺮ ‪ x‬ﯾﮏ ﺻﻔﺮ ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪه از ‪ ⃗v‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ )‪ ind x (⃗v‬ﻋﺪد ﺟﻬﺖ ﻧﻘﻄﻪ )‪ (x, 0‬در ‪X0 ∩ X⃗v‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٧‬ﺻﻔﺮﻫﺎی ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎی ﺑﺮداری ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﻮﺳﻂ اﻏﺘﺸﺎش ‪ ١١‬ﺟﺪاً ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬درﺳﺖ ﻣﻘﻞ ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ x‬ﯾﮏ ﺻﻔﺮ ‪ ⃗v‬ﺑﻮده و ‪ U‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ‪ x‬در ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﺻﻔﺮ‬
‫دﯾﮕﺮی از ‪ ⃗v‬را ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ‪ ⃗v1‬وﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ‬
‫در ﺧﺎرج از زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺸﺮدهای از ‪ U‬ﺑﺎ ‪ ⃗v‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ و در داﺧﻞ ‪ U‬ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪﮔﯽ دارد‪.‬‬
‫]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ در آن ‪ U‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎز از ‪ Rk‬اﺳﺖ ﺗﻘﻠﯿﻞ دﻫﯿﺪ‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ‬
‫‪ ρ‬را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ‪ 1 ،x‬اﺳﺖ و ﺧﺎرج زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺸﺮده ‪ 0 ،U‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‬
‫‪⃗v1 (z) = ⃗v(z) + ρ(z)⃗a , ⃗a ∈ Rk .‬‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ ⃗a‬ﺑﻪ ﻗﺪر ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪ ⃗v1 ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺟﺎﯾﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪.ρ ≡ 1‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ −⃗a‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ از ‪ ⃗v‬ﺑﺎﺷﺪ‪[.‬‬

‫‪ .٨‬در ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ،١٨‬ﻓﺼﻞ ‪ ،٢‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ ٣‬ﻧﺸﺎن دادﯾﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ از ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ‪ X0‬در )‪T (X‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ﻗﻄﺮ ∆ در ‪ X × X‬وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﮐﻪ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ ∆ →‪ X0 −‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه‬
‫ﺗﻮﺳﻂ )‪ (x, 0) 7−→ (x, x‬را ﮔﺴﺘﺮش ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ )∆ ‪.I(X0 , X0 ) = I(∆,‬‬
‫‪ .٩‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ ⃗v‬ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری دﻟﺨﻮاه روی ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ X⃗v‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﻮار ﺑﻪ ‪X0‬‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ و ﺳﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻗﺒﻠﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ اﺛﺒﺎﺗﯽ ﺑﺮای ﻗﻀﯿﻪ ﭘﻮآﻧﮑﺎره‪-‬ﻫﻮﭘﻒ‬
‫ﺑﺴﺎزﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .١٠‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ V‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری ‪ RN‬ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ .v ∈ V‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﺧﻄﯽ ‪ψv‬‬
‫را روی ‪ V‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ ‪ ψv (w) = v.w‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ v 7→ ψv‬ﯾﮏ اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ‬
‫ﺑﯿﻦ ‪ V‬و ﻓﻀﺎی دوﮔﺎن ‪ V ∗ ١٢‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .١١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﻘﺪار روی ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬در ‪ RN‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪d f x : ،x ∈ X‬‬
‫‪ T x (X) → R‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﺧﻄﯽ روی )‪ T x (X‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ،١٠‬ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‬
‫⃗ ﻣﯿﺪان ﮔﺮادﯾﺎن ‪١٣‬‬
‫‪ d f x (W) = ⃗v(X).W‬ﺑﺮای ﺑﺮداری ﻣﺜﻞ )‪ .⃗v(x) ∈ T x (X‬اﯾﻦ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ‪v‬‬
‫(‪ .⃗v = grad‬در ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص ﮐﻪ ‪ ،X = Rk‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﺮادﯾﺎن ﻧﻤﺎﯾﺶ‬ ‫‪ f‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪⃗ f ) ،‬‬
‫ﺳﺎده ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺳﺘﺎﻧﺪارد را دارد‪:‬‬
‫‪( ∂f‬‬ ‫) ‪∂f‬‬
‫=‪grad( f ) :‬‬ ‫‪,··· ,‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪∂x1‬‬ ‫‪∂xk‬‬

‫‪ .١٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ ϕ : U → X‬ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﺮای ‪ −k‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬در ‪ RN‬ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﯿﺪان‬
‫ﺑﺮداری ) ‪ ϕ∗ grad( f‬روی ‪ U‬را زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ f‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ روی ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮض‬

‫‪Peturbations١١‬‬
‫‪Dual Spuee١٢‬‬
‫‪Gradient Field١٣‬‬

‫‪١٣۴‬‬
‫‪ .۵.٣‬ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎی ﺑﺮداری و ﻗﻀﯿﻪ ﭘﻮآﻧﮑﺎره‪-‬ﻫﻮﭘﻒ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﮐﻨﯿﺪ } ‪ {e1 , · · · , ek‬ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮای ‪ Rk‬ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﻮار ‪ gi j‬روی ‪ U‬را ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل‬
‫) ‪ gi j (u) = dϕu (ei ).dϕu (e j‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬

‫∑‬ ‫‪k‬‬
‫)‪∂( f ◦ ϕ‬‬
‫= ) ‪ϕ∗ grad( f‬‬ ‫‪gi j e j‬‬
‫‪i, j=1‬‬
‫‪∂x1‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری روی ‪.U‬‬

‫‪ .١٣‬ا ز ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻗﺒﻞ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ f‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﻮار روی ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ) ‪ grad( f‬ﯾﮏ ﻣﯿﺪان‬
‫ﺑﺮداری ﻫﻤﻮار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ .١۴‬اﻟﻒ( ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺻﻔﺮﻫﺎی ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ) ‪ grad( f‬ﻫﻤﺎن ﻧﻘﺎط ﺑﺤﺮاﻧﯽ ‪ f‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪:‬‬
‫ﺗﻮاﺑﻊ ‪ gi j‬در ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١٢‬ﻫﯿﭻ وﻗﺖ روی ‪ U‬ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ ﻧﻤﯽﺷﻮد[‪.‬‬
‫ب( ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ x‬ﯾﮏ ﺻﻔﺮ ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪه ) ‪ grad( f‬اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪه‬
‫‪ f‬ﺑﺎﺷﺪ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١٢‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده و ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ )‪ ϕ(u‬ﯾﮏ ﺻﻔﺮ ) ‪grad( f‬‬
‫ﺑﺎﺷﺬ آﻧﮕﺎه ﻣﺸﺘﻖ ) ‪ ϕ∗ grad( f‬در ‪ u‬دارای ﻣﺎﺗﺮﯾﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺿﺮب ﻫﺴﯿﺎن ‪ f ◦ g ١۴‬در ﻧﻘﻄﻪ‬
‫‪ u‬ﺑﺎ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ))‪ (gi j (u‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ))‪ (gi j (u‬ﻣﻌﯿﻦ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ و از آن ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ ‪.[det(gi j (u)) > 0‬‬

‫‪ .١۵‬ﺑﺮای ﺗﻤﺮﯾﻦ ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١۴‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده و ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ روی ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری‬
‫ﭼﻨﺎن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺻﻔﺮﻫﺎی ﺗﻨﻬﺎ دارد‪) :‬ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١١‬ﻓﺼﻞ ‪ ٣‬ﺑﺨﺶ ‪۶‬‬
‫را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪(.‬‬

‫‪ .١۶‬اﮔﺮ ‪ x‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻧﺎﺗﺒﺎﻫﯿﺪه ﺗﺎﺑﻊ ‪ f‬روی ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ind x ( f ) ،‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻼﻣﺖ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن‬
‫ﻫﺴﯿﺎن ‪ f‬در ‪ ،x‬ﮐﻪ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ دﻟﺨﻮاﻫﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ )ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ در ﻫﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﯾﮑﺴﺎن در ﻣﯽآﯾﺪ(‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪:‬‬
‫اﮔﺮ از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١۴‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ ﭼﯿﺰی ﺑﺮای ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪[.‬‬

‫‪ .١٧‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ X‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده و ‪ f‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮرس ‪ ١۵‬روی ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺟﻤﻊ‬
‫ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی ‪ f‬در ﻧﻘﺎط ﺛﺎﺑﺘﺶ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﺨﺼﻪ اوﯾﻠﺮی ‪ X‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .١٨‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ ⃗v‬ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ﺑﺎ ﺻﻔﺮﻫﺎی ﺗﻨﻬﺎ ‪ Rk‬ﺑﺎﺷﺪ ‪ W‬ﯾﮏ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ K‬ﺑﻌﺪی ﻓﺸﺮده و‬
‫ﻣﺮزدار از ‪ Rk‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ ⃗v‬در ‪ ∂W‬ﻫﯿﭻﮔﺎه ﺻﻔﺮ ﻧﺸﻮد‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺟﻤﻊ‬
‫ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی ‪ ⃗v‬در ﺻﻔﺮﻫﺎﯾﯽ از آن ﮐﻪ داﺧﻞ ‪ W‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ درﺟﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬

‫‪⃗v‬‬
‫‪: ∂W → k‬‬
‫|‪|⃗v‬‬

‫اﺳﺖ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﮔﻮیﻫﺎی ﺣﻮل ﺻﻔﺮﻫﺎ را ﭘﺎک ﮐﻨﯿﺪ و از ﺑﺤﺚ ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪[.‬‬
‫‪Hessian١۴‬‬
‫‪Morse Function١۵‬‬

‫‪١٣۵‬‬
‫‪ .۶.٣‬ﻗﻀﯿﻪ درﺟﻪ ﻫﻮﭘﻒ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫‪ .١٩‬اﻟﻒ( ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎی ﺑﺮداری روی ‪ Rk‬را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ‪ Rk‬ﺑﺘﻮی ﺧﻮدش ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ z 7→ zm‬روی ‪ C = R2‬؛‪ d‬ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری روی ‪ R2‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ‬
‫ﺻﻔﺮ در ﻣﺒﺪاء دارد‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﺧﺺ اﯾﻦ ﺻﻔﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ m‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب( ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ‪ z 7→ z̄m‬روی ‪ ،C = R2‬در ﻣﺒﺪاء ﺑﺮاﺑﺮ ‪ −m‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ z → z̄ :‬ﯾﮏ اﻧﻌﮑﺎس ﺟﻬﺖ ﺑﺮﮔﺮدان از ‪ R2‬اﺳﺖ‪[.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ درﺟﻪ ﻫﻮﭘﻒ‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪۶.٣‬‬

‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻘﻄﻊ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ‪ f : X → Y‬اﺻﻄﻼﺣﺎ ‪ n‬ﺑﻪ ﯾﮏ را ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ‪،‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ‪ n‬ﻧﻘﻄﻪ از ‪ X‬را ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪای از ‪ Y‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﻣﻌﺪودی وﺟﻮد‬
‫دارﻧﺪ ﮐﻪ رﻓﺘﺎرﺷﺎن آﻧﻘﺪر ﺳﺎده ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﯾﮏ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺣﺲ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﯾﺎد ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ درﺳﺖ ﺑﺸﻤﺮﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﻣﻔﻬﻮم ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﺎی ﻫﻤﻮار ﮐﻠﯽ را در‬
‫ﺑﯿﺎورﯾﻢ‪ .‬ﭼﺮا ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﻬﺖ ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﯽ ﺑﭙﺮدازﯾﻢ آﻧﮕﺎه ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﻘﺎط ‪ n» y‬ﻣﺮﺗﺒﻪ‬
‫ﺿﺮﺑﻪ ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ« )در اﯾﻨﺠﺎ ﺧﻮدﻣﺎن را ﺑﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﺟﻬﺘﺪار‪ ،‬ﻓﺸﺮده‪ ،‬ﻫﻤﺒﻨﺪ ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ﯾﮑﺴﺎن ﻣﺤﺪود ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪(.‬‬
‫ﺣﺎل ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ‪ −n‬درﺟﻪ ‪ − f‬دارای ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻧﺎوردا ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺮای ﺗﻤﺎﻣﯽ دﻓﻮﻣﺎﺳﯿﻮنﻫﺎی ‪١۶‬‬

‫ﻫﻤﻮﺗﻮپ ‪ f‬ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺛﺎﺑﺖ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ‪ Y‬ﯾﮏ ﮐﺮه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﺳﺎده‬
‫ﮐﺎﻣﻼ‪ ‬راﺑﻄﻪ ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ دو ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f0 , f1 : X → Sk‬ﻫﻤﻮﺗﻮپ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ دارای درﺟﻪ ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻗﻀﯿﻪ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻫﻮﭘﻒ اﺳﺖ و ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای‬
‫از ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯿﮑﻪ اﯾﻦ ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﻗﺴﻤﺖ ﺟﺮدن‪-‬ﺑﺮاور ﭘﯿﭽﯿﺪهﺗﺮ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﺷﺎرات ﻣﻔﺼﻠﯽ در ﭘﺎﯾﺎن ﻓﺼﻞ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﮑﻨﯿﮑﻬﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺸﺎﺑﻪ روشﻫﺎی ﺑﺨﺶﻫﺎی‬
‫ﻗﺒﻠﯽ اﺳﺖ ﻟﺬا اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺮور ﺧﻮﺑﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪١٧‬‬
‫ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﺑﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژﯾﮏ ﺟﺪﯾﺪی ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﯾﻢ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از اﯾﺰوﺗﻮﭘﯽ ﻫﻤﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫در آن ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ ht‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دو دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ در ﺻﻮرﺗﯽ اﯾﺰوﺗﻮپ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﯾﮏ اﯾﺰوﺗﻮﭘﯽ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺮﺗﺐ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﯾﮏ اﯾﺰوﺗﻮﭘﯽ در ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻞ ﻓﺸﺮده ‪ ١٨‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی‬
‫‪ ht‬ﻫﻤﮕﯽ در ﺧﺎرج ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻓﺸﺮده ﺛﺎﺑﺘﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻟﻢ اﯾﺰوﺗﻮﭘﯽ ﻫﺮﮔﺎه ﻧﻘﺎط دﻟﺨﻮاه ‪ z‬و ‪ y‬در ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻫﻤﺒﻨﺪ ‪ Y‬ﻣﻔﺮوض ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ‪h : Y −→ Y‬‬
‫وﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ ‪ h(y) = z‬و ‪ h‬اﯾﺰوﺗﻮپ ﺑﺎ ﻫﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯿﺸﺘﺮ آﻧﮑﻪ‪ ،‬اﯾﺰوﺗﻮﭘﯽ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻓﺸﺮده ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺷﺪه اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬اﮔﺮ ﻋﺒﺎرت‪ ،‬ﺑﺮای دو ﻧﻘﻄﻪ ‪ y‬و ‪ z‬درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را اﯾﺰوﺗﻮپ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻧﺴﺒﺘﺎً آﺷﮑﺎر اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﯾﮏ راﺑﻄﻪ ﻫﻢارزی روی ‪ Y‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﮐﻼسﻫﺎی ﻫﻢارزی‬

‫‪Deformation١۶‬‬
‫‪Isotopy١٧‬‬
‫‪Compactly Supported١٨‬‬

‫‪١٣۶‬‬
‫‪ .۶.٣‬ﻗﻀﯿﻪ درﺟﻪ ﻫﻮﭘﻒ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎز ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ‪ Y‬اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺠﺰا از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎز اﺳﺖ ﻟﺬا ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﯾﮏ ﮐﻼس‬
‫ﻫﻢارزی ﺑﯿﺸﺘﺮ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻼسﻫﺎی ﻫﻢارزی ﺑﺎز ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﯾﺰوﺗﻮﭘﯽ ‪ ht‬روی ‪ R‬را ﭼﻨﺎن ﻣﯽﺳﺎزﯾﻢ ﮐﻪ ‪h0‬‬
‫‪k‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ‪ ht‬ﺧﺎرج از ﮔﻮی ﮐﻮﭼﮏ ﻣﺸﺨﺼﯽ ﺣﻮل ﺻﻔﺮ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﺑﻮده و )‪ h1 (0‬ﻧﻘﻄﻪ دﻟﺨﻮاﻫﯽ ﺑﻪ ﻗﺪر‬
‫ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ اﺛﺒﺎت را از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﺪ‪ :‬ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ‪ y‬را‬
‫ﭘﺎراﻣﺘﺮه ﺳﺎﺧﺘﻪ و از ‪ ht‬ﺑﺮای ﺳﺮ دادن ‪ y‬داﺧﻞ ﯾﮏ ﮔﻮی ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ؛ ﻫﺮ ‪ ht‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﻮار ﺑﻪ ﯾﮏ‬
‫دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ‪ Y‬ﮔﺴﺘﺮش ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ اﮔﺮ آﻧﺮا ﺧﺎرج ﮔﻮی ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻟﺬا ‪ y‬ﺑﺎ ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﻗﺪر‬
‫ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺰدﯾﮏ‪ ،‬ﻫﻤﻮﺗﻮپ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺎز ﺑﻮدن را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺑﺘﺪا ‪ ht‬را روی ‪ R1‬ﺑﺴﺎزﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ ϵ > 0‬داده ﺷﺪه ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ ρ‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﻮار ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﺎرج‬
‫)‪ (−ϵ, ϵ‬ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽﮔﺮدد و در ﺻﻔﺮ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ z ∈ R1‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫‪ht (x) = x + tρ(x)z‬‬
‫آﻧﮕﺎه ‪ ht (x) = x‬اﮔﺮ )‪ x ∈ (−ϵ, ϵ‬ﯾﺎ اﮔﺮ ‪ t = 0‬و ‪ .h1 (0) = z‬آﯾﺎ ‪ ht‬ﯾﮏ اﯾﺰوﺗﻮﭘﯽ اﺳﺖ؟‬
‫ﻣﺸﺘﻘﺎت را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ .h′t = 1 + t ρ′ (x)z :‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ |)‪ |ρ′ (x‬ﺑﯿﺮون ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺸﺮده ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﮐﺮاﻧﺪار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ |‪ |Z‬ﺑﻪ ﻗﺪر ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪ |tρ′ (x)z| < 1 ،‬ﺑﺮای ﺗﻤﺎم‬
‫]‪ t ∈ [0, 1‬و ‪ x ∈ R1‬ﻟﺬا ‪ .h′t (x) > 0‬ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً ‪ ht‬اﮐﯿﺪاً ﺻﻌﻮدی اﺳﺖ و ﻗﻀﯿﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻌﮑﻮس ﻣﺆﯾﺪ آﻧﺴﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻊ وارون آن ﻧﯿﺰ ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻫﺮ ‪ ht‬ﯾﻢ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ از ‪ R1‬اﺳﺖ ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ‪ z‬ﺑﻪ ﻗﺪر ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻔﺮ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ‪ Rk‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ اﯾﻦ ﺑﺮﻫﺎن را ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﻨﺪﯾﻢ‪ .‬ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪای در ‪ Rk‬ﮐﻪ داده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ‬
‫ﻣﺤﻮرﻫﺎی ﻣﺨﺘﺼﺎت را دوران دﻫﯿﻢ ﺗﺎ ﻧﻘﻄﻪ روی ﻣﺤﻮر اول ﺑﯿﻔﺘﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ ‪،Rk = R1 × Rk−1‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺎﻓﯿﺴﺖ اﯾﺰوﺗﻮﭘﯽ ﻣﻄﻠﻮب را ﮐﻪ ﻣﺒﺪاء را ﺑﻪ ﻧﻘﺎط ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻓﺮم )‪ (z, 0‬ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ‬
‫‪ σ‬ﺑﺮ ‪ Rk−1‬را ﻃﻮری اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در ﻣﺒﺪاء ‪ 1‬و ﺧﺎرج ﮔﻮی ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪ δ‬ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ht .‬روی‬
‫‪ Rk‬را اﯾﻦ ﻃﻮر ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ‪ :‬ﺑﺮای ‪ (x, y) ∈ R1 × Rk−1‬ﻗﺮار دﻫﯿﺪ‬
‫)‪ht (x, y) = (x + tσ(y)p(x)z, y‬‬
‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت )‪ ht (x, y) = (x, y‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ‪ |y| < δ ،|x| < ϵ‬و ‪ t > 0‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ )‪h1 (0, 0) = (z, 0‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ |‪ |z‬ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ ﻫﺮ ‪ ht‬ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﺮﻓﯿﺴﻢ از ‪Rk‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ و ﭘﻮﺷﺎﺳﺖ ﭼﺮا ﮐﻪ وﻗﺘﯽ |‪ |z‬ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ روی ﻫﺮ ﺧﻂ ﺛﺎﺑﺖ = ‪ y‬ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ‬
‫اﻟﻘﺎء ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﯿﺸﺘﺮ آﻧﮑﻪ ﻣﺸﺘﻖ آن در ﻧﻘﻄﻪ ‪ (x, y) ∈ R1 × Rk−1‬دارای ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ زﯾﺮ اﺳﺖ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1 + tσ(y)ρ′ (x)z a1 , · · · , ak−1 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪‬‬
‫‪0‬‬
‫ﮐﻪ در آن ‪ I‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ k − 1‬در ‪ k − 1‬ﻫﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ |‪ |z‬ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ ﮔﻮﺷﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﺜﺒﺖ‬
‫اﺳﺖ ﻟﺬا ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﻤﯿﺸﻪ دارای دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻗﻀﯿﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻌﮑﻮس ﻣﺆﯾﺪ آﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﮑﻮس‬
‫‪2‬‬ ‫‪ ht‬ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٣٧‬‬
‫‪ .۶.٣‬ﻗﻀﯿﻪ درﺟﻪ ﻫﻮﭘﻒ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ Y‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻫﻤﺒﻨﺪ ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ‪ 1‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ y1 , · · · , yn‬و ‪ z1 , · · · , zn‬دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫از ﻧﻘﺎط ﺗﻨﻬﺎ در ‪ Y‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ‪ .h : Y −→ Y‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﯾﺰوﺗﻮپ ﺑﺎ ﻫﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ‬
‫و دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪h(y1 ) = z1 , · · · , h(yn ) = zn‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬اﯾﺰوﺗﻮﭘﯽ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺸﺮده ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺮاء ﺑﺤﺚ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ؛ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺮای ﺣﺎﻟﺖ ‪ n = 1‬ﺑﺪﻫﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺮای ‪n − 1‬‬
‫ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﮏ اﯾﺰوﺗﻮﭘﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺸﺮده ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺷﺪه از ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺳﻮراخ ﺷﺪه } ‪ Y − {yn , zn‬ﭼﻨﺎن ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ ‪ h′1 (yi ) = zi‬ﺑﺮای ‪ i < n‬و ‪ h′0‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ از ﻓﺮض ‪ dim Y > 1‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺳﻮراخ ﺷﺪه ﻫﻤﺒﻨﺪ اﺳﺖ‬
‫)اﺛﺒﺎت؟ از ﻫﻤﺒﻨﺪی ﮐﻤﺎﻧﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ(‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزی ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺸﺮده ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ‪ h′t‬ﻫﻤﮕﯽ در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ‪ yn‬و ‪ zn‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻤﻬﺎﯾﯽ از ‪ Y‬ﮐﻪ آن‬
‫دو ﻧﻘﻄﻪ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺮای ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺳﻮراخ ﺷﺪه } ‪Y − {y1 , · · · , yn−1 , z1 , · · · , zn−1‬‬
‫اﯾﺰوﺗﻮﭘﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺸﺮده ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺷﺪۀ ‪ ht‬روی ‪ Y‬را ﭼﻨﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآورﯾﻢ ﮐﻪ ‪ h′′ (yn ) = zn‬و ﻫﻤﺎﻧﯽ‬
‫‪ ht = h′′‬ﻫﻤﺎن اﯾﺰوﺗﻮﭘﯽ ﻣﻄﻠﻮب‬ ‫‪′‬‬ ‫‪′′‬‬ ‫‪′′‬‬
‫= ‪ .h0‬و ﺗﻤﺎﻣﯽ ‪ ht‬ﻧﻘﺎط ‪ yi‬و ‪ zi‬را ﺑﺮای ‪ i < n‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ‪t ◦ ht‬‬
‫‪2‬‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎل اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﻪ ﻫﻮﭘﻒ را ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺮﯾﺤﺎً ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺪد ﺗﺎب ‪ ١٩‬را‬
‫ﻣﺠﺪداً ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﭼﺮا ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﯿﺪ دﯾﺪ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ در ﺗﻌﺎرﯾﻒ اﻋﺪاد ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ و ﺷﺎﺧﺼﻬﺎی ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎی ﺑﺮداری‬
‫ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ X‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ ℓ‬ﺑﻌﺪی ﺟﻬﺘﺪار ﻓﺸﺮده ﺑﺎﺷﺪ و ‪ f : X → Rℓ+1‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﻮار‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﺪد ﺛﺎﺑﺖ ‪ f‬ﺣﻮل ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﭼﻮن )‪ z ∈ Rℓ + 1 − f (X‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﻗﻀﯿﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪ ،٢‬آوردﯾﻢ‬
‫‪ u(x) = | ff (x)−z‬ﺑﺴﺎزﯾﺪ و ﻗﺮار دﻫﯿﺪ‬ ‫‪ℓ‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺟﻬﺘﯽ ‪ u : X −→ S‬را ﺑﺎ |‪(x)−z‬‬
‫)‪ .W( f, z) = deg(u‬اوﻟﯿﻦ ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢﻫﺎی ﻣﻮﺿﻌﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺎب ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ و‬
‫دوﻣﯿﻦ ﺗﻤﺮﯾﻦ از اﯾﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺮای ﺷﻤﺮدن ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرهﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f : U −→ Rk‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪهای ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ U‬از ‪ Rk‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ x‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ f (x) = z‬ﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ B‬ﮔﻮی ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ‪x‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ‪ ∂ f : ∂B −→ Rk‬را ﺗﺤﺪﯾﺪ ‪ f‬ﺑﻪ ﻣﺮز ‪ B‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ‪ W(∂ f, z) = +1‬اﮔﺮ‬
‫‪ f‬ﺟﻬﺖ را در ‪ x‬ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ و ‪ W(∂ f, z) = −1‬اﮔﺮ ‪ f‬ﺟﻬﺖ را در ‪ x‬ﻋﮑﺲ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f : B −→ Rk‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪهای ﺑﺮ ﮔﻮی ﺑﺴﺘﻪ ‪ B‬در ‪ Rk‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ‬
‫‪ z‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ از ‪ f‬ﺑﻮده ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎره روی ﻣﺮز ﮐﺮه ‪ ∂B‬ﻧﺪارد و ‪ ∂ f : ∂B −→ Rk‬را‬
‫در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرهﻫﺎی ‪ z‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ﻣﺮﺳﻮم ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺪد‬
‫ﺗﺎب )‪ W(∂ f, z‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ﺳﺮ راﺳﺖ ذﯾﻞ‪ ،‬ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣﻮارد ﻻزم در ﺑﺤﺚ ﮐﻠﯽ ﻣﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪Winding Number١٩‬‬

‫‪١٣٨‬‬
‫‪ .۶.٣‬ﻗﻀﯿﻪ درﺟﻪ ﻫﻮﭘﻒ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫‪ .٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ B‬ﯾﮏ ﮔﻮی ﺑﺴﺘﻪ در ‪ Rk‬و ‪ f : Rk − Int(B) −→ Y‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه‬
‫ﺧﺎرج ﮔﻮی ﺑﺎز )‪ Int(B‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺗﺤﺪﯾﺪ ‪ ∂ f : ∂B −→ Y‬ﻫﻤﻮﺗﻮپ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ f‬ﻗﺎﺑﻞ ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ از ﺗﻤﺎم ‪ Rk‬ﺑﻪ ﺗﻮی ‪ Y‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﯾﻦ اﺑﺰار‪ ،‬ﺣﺎل ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻗﻀﯿﻪ ﻫﻮﭘﻒ ﻣﻌﻄﻮف ﻣﯽدارﯾﻢ‪ .‬اوﻟﯿﻦ ﻗﺪم ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎﺻﯽ‬
‫از ﻗﻀﯿﻪ اﺳﺖو ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد ﮐﻪ ﮐﻞ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ از ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص آن ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص ‪ f : Sℓ −→ ℓ‬ﺑﺎ درﺟﻪ ﺻﻔﺮ‪ ،‬ﻫﻤﻮﺗﻮپ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .۴‬ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص ﻧﺘﯿﺠﻪ زﯾﺮ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ :‬ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار }‪ f : Sℓ −→ Rℓ+1 − {0‬ﺑﺎ ﻋﺪد ﺗﺎب ﺻﻔﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺒﺪاء ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﺎوردا‬
‫ﻫﻤﻮﺗﻮپ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص را ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺮاء ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﺮای ‪ ℓ = 1‬ﺷﻤﺎ ﻗﻀﯿﻪ ﻫﻮﭘﻒ را ﻗﺒﻼ‪ ‬ﺑﻪ دﺳﺖ آوردﯾﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٩‬ﺑﺨﺶ ‪ .٣‬ﻟﺬا ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص ﺑﺮای ‪ ℓ = k − 1‬درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ و آﻧﺮا ﺑﻪ ‪ ℓ = k‬ﮔﺴﺘﺮش‬
‫دﻫﯿﺪ‪ .‬ﺗﻤﺮﯾﻦ ﺑﻌﺪی ﮐﻪ ﻗﻠﺐ ﺑﺤﺚ اﺳﺘﻘﺮاﺋﯽ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻓﻮق اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﮕﻠﺸﺘﻬﺎ را از ﻣﺒﺪاء دور‬
‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .۵‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f : Rk −→ Rk‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ )‪f −1 (0‬‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺑﻮده و ﺗﻌﺪاد ﻧﻘﺎط ﭘﯿﺸﻨﮕﺎره در )‪ f −1 (0‬ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ﻣﺮﺳﻮم ﺷﻤﺮده‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص در ‪ ،k − 1‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ }‪ g : Rk −→ Rk − {0‬ﭼﻨﺎن‬
‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ در ﺧﺎرج ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺸﺮده‪.g = f ،‬‬

‫ﯾﮏ ﻧﮑﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺬﮐﺮ آﻧﺴﺖ ﮐﻪ از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ‪ f‬و ‪ g‬ﺧﺎرج از ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺸﺮده ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ‬
‫‪ t f + (1 − t)g‬ﺧﺎرج ﻣﺤﺪوده ﻓﺸﺮده‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻻزم اﺳﺖ روش ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ‬
‫ﺑﺮای ﺗﻘﻠﯿﻞ ‪ Sk‬ﺑﻪ ‪ Rk‬ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﺗﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص را ﮐﺎﻣﻞ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .۶‬ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص را ﺑﺮای ﺑﻌﺪ ‪ k‬ﺑﺴﺎزﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ﻫﻮﭘﻒ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻠﺶ اﺳﺎﺳﺎً ﺧﻮد ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎﺻﯽ از ﻗﻀﯿﻪ ﺑﻌﺪی اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ﮔﺴﺘﺮش‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ W‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ k + 1‬ﺑﻌﺪی‪ ،‬ﺟﻬﺘﺪار‪ ،‬ﻫﻤﺒﻨﺪ ﻓﺸﺮده ﻣﺮزدار ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫‪ f : ∂W → Sk‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ‪ f‬ﻗﺎﺑﻞ ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮﺗﺎﺳﺮی ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﺷﺪه ‪ F : W −→ Sk‬ﮐﻪ ‪ ∂F = f‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ درﺟﻪ ‪ f‬ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ﮔﺴﺘﺮش ‪ ٢٠‬ﻧﯿﺰ از ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎﺻﯽ از آن ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﺷﻮد اﻣﺎ ﻗﺒﻞ از آن ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻟﻤﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﺑﺪﯾﻬﯽ ﺑﻮدن ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ اﺳﺖ‪ ،‬را ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪Extension theorem٢٠‬‬

‫‪١٣٩‬‬
‫‪ .۶.٣‬ﻗﻀﯿﻪ درﺟﻪ ﻫﻮﭘﻒ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫‪ .٧‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ W‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده ﻣﺮزدار ﺑﺎﺷﺪ و ‪ f : ∂W −→ Rk+1‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار دﻟﺨﻮاه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ f‬ﻗﺎﺑﻞ ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ‪ W‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .٨‬ﻗﻀﯿﻪ ﮔﺴﺘﺮش را ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .٩‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪:‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ درﺟﻪ ﻫﻮﭘﻒ‪ :‬دو ﻧﮕﺎﺷﺖ از ﯾﮏ ‪ k‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬ﻓﺸﺮده و ﻫﻤﺒﻨﺪ و ﺟﻬﺘﺪار ‪ X‬ﺑﺘﻮی ‪ Sk‬ﻫﻮﺗﻮﭘﯿﮏ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ دارای درﺟﺎت ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻗﻀﯿﻪ ﻫﻮﭘﻒ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﺆال ﮐﻼﺳﯿﮏ ﺟﻮاب ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد ﮐﺪام ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده دارای‬
‫ﻣﯿﺪانﻫﺎی ﺑﺮداری ﻧﺎﻣﺮﺋﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﻀﯿﻪ ﭘﻮاﻧﮑﺮه‪-‬ﻫﻮﭘﻒ ﯾﮏ ﺷﺮط ﻻزم را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ اوﯾﻠﺮ‬
‫را ﺑﯽارزس ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﺮط‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺮط اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده‪ ،‬ﻫﻤﺒﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻬﺘﺪار ‪ X‬ﺷﺎﻣﻞ ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻧﺎﺻﻔﺮ اﺳﺖ اﮔﺮ و ﻓﻘﻂ‬
‫اﮔﺮ ﻣﺸﺨﺼﻪ اوﯾﻠﺮ آن ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﯾﺪه اﺛﺒﺎت اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺤﺚ ﺟﺪاﺳﺎزی ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه در ﺑﺨﺶ ﻟﯿﻔﺸﯿﺘﺰ را ﺑﺮﻋﮑﺲ ﮐﻨﯿﻢ و ﺻﻔﺮﻫﺎی‬
‫ﺗﻌﺪادی ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری دﻟﺨﻮاه را ادﻏﺎم ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ درﺟﻪ ﻫﻮﭘﻒ در ﺣﺎﻟﺖ اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﻇﺎﻫﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .١٠‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ⃗‬
‫‪ V‬ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری روی ‪ R‬ﺑﺎ ﺗﻌﺪادی ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع‬
‫ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی ﺻﻔﺮﻫﺎی آن ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﺻﻔﺮ ﺑﻮده‬
‫و در ﺑﯿﺮون ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺸﺮده ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ ⃗v‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .١١‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ روی ﻫﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده ‪ X‬ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری وﺟﻮد دارد و ﺑﺎ ﺻﻔﺮﻫﺎی ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ‪.‬‬

‫‪ .١٢‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ اﮔﺮ ‪ U‬ﻫﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎزی در ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده و ﻫﻤﺒﻨﺪ ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری‬
‫ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ دارای ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم آﻧﻬﺎ در ‪ U‬ﻗﺮار دارد را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .١٣‬ﻗﻀﯿﻪ را ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻧﮑﺘﻪ در ازﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻫﺮ ﻣﻮرد از ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ﺑﺎﻻ ﺑﺎ ﺷﻤﺎرۀ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ .١‬ﺑﺮای ﺳﺎدﮔﯽ ﻗﺮار دﻫﯿﺪ‪ x = 0 = z ،‬و ‪ .A = d f0‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺮﺗﺐ ﺑﻮدن ‪ A‬دوﺳﻮﯾﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ ϵ(x‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ‪ .x → 0‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ = )‪W(A, 0‬‬ ‫ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ )‪ f (x) = Ax + ϵ(x‬ﮐﻪ ‪|x| → 0‬‬
‫)‪ W(∂ f, 0‬اﮔﺮ ‪ β‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎﺷﺪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت از ﻟﻢ اﯾﺰوﺗﻮﭘﯽ ﺧﻄﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫)ﺑﺨﺶ ‪ ۴‬ﺻﻔﺤﻪ ؟؟‪(.‬‬

‫‪ .٢‬ﮔﻮیﻫﺎی ﮐﻮﭼﮏ ‪ Bi‬را ﺣﻮل ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﭘﯿﺸﻨﮕﺎره ﺑﮑﺸﯿﺪ‪ .‬و ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ درﺟﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺟﻬﺘﯽ ‪u‬‬
‫روی ﻣﺮز ‪ ′ := B − U Bi‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ u) .‬ﺑﻪ ﮐﻞ ‪ B′‬ﮔﺴﺘﺮش ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ( ﺣﺎل از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١‬اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪١۴٠‬‬
‫‪ .۶.٣‬ﻗﻀﯿﻪ درﺟﻪ ﻫﻮﭘﻒ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫‪ .٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ B‬ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ‪ 0‬ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﺮار دﻫﯿﺪ ‪ gt ∂B → Y‬ﯾﮏ ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ g1 = ∂ f‬و ﺛﺎﺑﺖ‬
‫= ‪ .g0‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﮔﺴﺘﺮش ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ از ‪ f‬روی ‪ B‬ﺗﻮﺳﻂ )‪ f (tx) = ft (x‬داده ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫‪ x ∈ ∂B‬و ]‪ .t ∈ [0, 1‬ﺑﺮای ﮔﺴﺘﺮش ﻫﻤﻮار ﻓﻘﻂ از اﯾﻦ و ﺗﺮﻓﻨﺪ در ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١‬از ﻓﺼﻞ ‪ ١‬ﺑﺨﺶ ‪۶‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .۴‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ درﺟﻪ | ‪ f /| f‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ | ‪ f /| f‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ﺑﺘﻮی }‪ f ، Rk+1 − {0‬و | ‪ f /| f‬ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .۵‬ﯾﮏ ﮔﻮی ﺑﺰرگ ‪ B‬ﺣﻮل ﻣﺒﺪاء اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم )‪ f −1 (0‬ﺑﺎﺷﺪ از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٢‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‬
‫و ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ }‪ ∂ f : ∂B → Rk − {0‬دارای ﻋﺪد ﭼﺮﺧﺸﯽ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض اﺳﺘﻘﺮاء اﯾﺠﺎب‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ }‪ ∂ f : ∂B → Rk − {0‬ﺑﺎ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻧﺎوردا ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٣‬اﺛﺒﺎت را‬
‫ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .۶‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺮﺗﺐ ‪ a‬و ‪ b‬را ﺑﺮای ‪ f‬اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻟﻢ اﯾﺰوﺗﻮﭘﯽ را ﺑﺮای )‪ S− f −1 (b‬ﺑﺮای ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ﯾﮏ‬
‫ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﺎز ‪ U‬از )‪ f −1 (a‬ﮐﻪ ﺑﺎ ‪ Rk‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﮏ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮑﺎر ﺑﺮﯾﺪ‪ .‬و در ﺷﺮط )‪b < f (U‬‬
‫ﺻﺪق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ α : Rk → U‬ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ دﯾﮕﺮ‬
‫‪ ρ : Sk − {b} → Rk‬اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ α‬را ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ .‬ﺣﺎل ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵‬را ﺑﺮای ‪β ◦ f ◦ α‬‬
‫ﺑﮑﺎر ﺑﺒﺮﯾﺪ ﺗﺎ ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ }‪ g : Sk → Sk − {b‬ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ‪ f‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ از آﻧﺠﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ }‪ S− {b‬ﺑﺎ ‪ Rk‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف ﺑﻮده و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻘﺒﺎض اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ g‬ﺑﺎ ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ .٧‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ W‬در ‪ .RN‬ﻗﺮار دارد ﻗﻀﯿﻪ ‪−ϵ‬ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ را ﺑﺮای ‪ ∂W‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ و ‪ f‬را ﺑﻪ ﯾﮏ‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ‪ F‬ﮐﻪ روی ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ‪ U‬از ‪ ∂W‬در ‪ RN‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﻮﺳﯿﻊ دﻫﯿﺪ‪ .‬ﻓﺮض‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ‪ ρ‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1‬در ‪ ∂W‬و ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ ﺑﯿﺮون ﯾﮏ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺸﺮده‬
‫‪ U‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل ‪ f‬را ﺑﻪ ﮐﻞ ‪ RN‬ﺑﺎ ﻣﺴﺎوی ﻗﺮار دادن ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ρF‬روی ‪ U‬و ﺻﻔﺮ در ﺑﯿﺮون از ‪،U‬‬
‫ﮔﺴﺘﺮش دﻫﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .٨‬اﺑﺘﺪا از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٧‬اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده و ‪ f‬را ﺑﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ F : W → R x+1‬ﺗﻮﺳﯿﻊ دﻫﯿﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از ﻗﻀﯿﻪ ﺗﻮﺳﯿﻊ ﺗﺮاﮔﺮدی‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺻﻔﺮ ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ‪ F‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻟﻢ اﯾﺰوﺗﻮﭘﯽ‬
‫ﺑﺮای ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﻘﺎط ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ }‪ F −1 {0‬در درون زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ u‬از )‪ Int(W‬ﮐﻪ ﺑﺎ ‪R x+1‬‬
‫دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻗﯿﮏ اﺳﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ B‬ﯾﮏ ﮔﻮی در ‪ U‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ }‪ F −1 {0‬اﺳﺖ و‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ }‪ ∂F : ∂B → Rk+1 − {0‬دارای ﻋﺪد ﭼﺮﺧﺸﯽ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ﻣﺒﺪاء اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ W ′ = W − IntB‬ﺗﻮﺳﯿﻊ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ |‪|F‬‬
‫‪F‬‬

‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل از ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺮای ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫درﺟﻪ آن روی ‪∂W ′‬‬

‫‪ f0 , f1 : X → Sk .٩‬را در ﻧﻈﺮ ﮔﻔﺘﻪ و ﻗﺮار دﻫﯿﺪ‪ .W = X × I :‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f : ∂W → Sk‬را ﺗﻌﺮﯾﻒ‬

‫ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ روی }‪ X × {0‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ f0‬و روی }‪ X × {1‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ f1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٨‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .١٠‬ﺑﺎ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪١۴١‬‬
‫‪ .٧.٣‬ﻣﺸﺨﺼﻪ اوﯾﻠﺮ و ﻣﺜﻠﺚﺑﻨﺪی‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫‪ .١١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ X ⊂ Rk‬و )‪ T x (X‬ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺮ ﮐﻼف ﻣﻤﺎس ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎﺷﺖ )‪ ،ρ : X × RN → T (X‬را‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﮐﻪ )‪ ρ(x, v‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮدار ‪ v‬روی )‪ T x (X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ آﯾﺎ ‪ ρ‬ﺳﺎﺑﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ و آﻧﮕﺎه ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻘﻄﻊ را ﺑﺎ )‪ Y = T (X‬و ‪ S = RN‬و }‪ Z = X × {0‬ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎر ﺑﺒﺮﯾﺪ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺑﻌﻀﯽ از ‪v‬ﻫﺎ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری )‪ x 7→ ρ(x, v‬ﺑﺎ }‪ X × {0‬ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ‬
‫اﺳﺖ‪) .‬اﺛﺒﺎﺗﯽ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮔﺮادﯾﺎن ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ ،‬در ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١۵‬ﺑﺨﺶ ‪۵‬‬
‫آورده ﺷﺪه اﺳﺖ(‪.‬‬

‫‪ .١٢‬از ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻟﻢ اﯾﺰوﺗﻮﭘﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪) .‬ﯾﮏ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺑﺮای ﮐﺸﯿﺪن ﻣﯿﺪانﻫﺎی ﺑﺮداری ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢﻫﺎ ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ‪ ۵‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ(‪.‬‬

‫‪ .١٣‬از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١١‬و ‪ ١٢‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری روی ‪ X‬ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﺪ ﮐﻪ دارای ﺻﻔﺮﻫﺎی‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻪ ﻫﻤﻪ در داﺧﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎز ‪ U‬ﻗﺮار دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ‪ Rk‬اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﮏ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﻀﯿﻪ‬
‫ﭘﻮآﻧﮑﺎره‪-‬ﻫﻮﭘﻒ اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﺷﺎﺧﺼﻬﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری را در ‪Rk‬‬
‫ﭘﻮﻟﺒﺪ ﻣﯽﺑﺮﯾﺪ و از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١٠‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺸﺨﺼﻪ اوﯾﻠﺮ و ﻣﺜﻠﺚﺑﻨﺪی‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪٧.٣‬‬

‫ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺻﻠﯽ از ﻣﺸﺨﺼﻪ اوﯾﻠﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺪد ﺧﻮداﺷﺘﺮاﮐﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻋﺠﯿﺐ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪهاﯾﻢ‬
‫ﮐﻪ آن اﻃﻼﻋﺎت ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ﭘﺎﯾﻪای را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎی ﺑﺮداری و ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده‬
‫و ﺟﻬﺘﺪار ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داده ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺸﺨﺼﻪ اوﯾﻠﺮ آن ﻣﺤﺪود ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﻮز اﯾﻦ اﺛﺒﺎت واﻗﻌﺎً ﻏﯿﺮ‬
‫اﺑﺘﺪاﯾﯽﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ اﻧﺘﻈﺎر دارﯾﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد ﺑﺮای دﯾﺪن اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ را از ﯾﮏ‬
‫زاوﯾﻪ ﮐﺎﻣﻼ‪ ‬ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﮐﻞ راه ﻓﻬﻤﯿﺪن آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ ﯾﮏ ﺷﯽء ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮدن آن ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻬﺎی ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬اﻣﺘﺤﺎن ﮐﺮدن راﻫﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﯾﮏ ﺳﻄﺢ را ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺿﻠﻌﯽﻫﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﮐﺎﻣﻼ‪ ‬ﻏﯿﺮ ﻣﻌﻤﻮل و ﺷﻬﻮدی اﺳﺖ ﻫﯿﭻ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﮑﻨﯿﮑﯽ ﺑﺮای ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪﯾﻬﺎی‬
‫ﻣﺠﺎز ﺑﺮای ‪ X‬ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺎده ‪ X‬را ﺑﻪ ﺗﮑﻪﻫﺎﯾﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﺒﯿﻪ ﮐﭙﯽﻫﺎﯾﯽ از ﺻﻔﺤﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﭼﻨﺪ‬
‫ﺿﻠﻌﯽﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺜﻠﺚﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻊﻫﺎ و ‪ ...‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺷﮑﻞ ‪ ٢٣.٣‬را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪ (.‬ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻣﺘﺪاول اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ از‬
‫ﻣﺜﻠﺜﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪیﻫﺎﯾﯽ ﻣﺜﻠﺚﺑﻨﺪی ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻓﻘﻂ ﺑﺨﺸﻬﺎ را ﺑﺸﻤﺎرﯾﺪ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ F‬ﺗﻌﺪاد ﺻﻮرتﻫﺎی ﭼﻨﺪ ﺿﻠﻌﯽﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ ‪ E‬ﺗﻌﺪاد ﯾﺎﻟﻬﺎ و‬
‫‪ V‬ﺗﻌﺪاد رأﺳﻬﺎ در ﺳﻄﺢ ﭼﻬﺎرﮔﻮش ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎﻟﯽ در ﮐﺮه را ﺗﻤﺮﯾﻦ ﮐﻨﯿﺪ ﺷﻤﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ زﯾﺮ درﺳﺖ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪F −E +V = 2‬‬

‫ﻧﺎورداﯾﯽ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﻣﺘﻐﯿﺮ‪ ،‬ﺧﺎﺻﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺮه ﺑﺴﺘﮕﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﮔﺮ ﯾﮏ ﺳﻄﺢ‬
‫ﻓﺸﺮده را ﻣﺜﻠﺚﺑﻨﺪی ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ F − E + V‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺎﺧﺺ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﻄﺢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻪ در واﻗﻊ‬
‫ﻫﻤﺎن ‪ χ‬ﺷﺎﺧﺺ اوﯾﻠﺮ ﺳﻄﺢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪١۴٢‬‬
‫‪ .٧.٣‬ﻣﺸﺨﺼﻪ اوﯾﻠﺮ و ﻣﺜﻠﺚﺑﻨﺪی‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٢٢.٣‬ﮐﺮه ﭼﻨﺪوﺟﻬﯽ‬

‫ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﺛﺒﺎت اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ اﻣﮑﺎﻧﺎت‪ ،‬ﻣﺸﮑﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وارد ﺟﺰﺋﯿﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮﯾﻢ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎده‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮدﺗﺎن را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری روی ‪ X‬ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ دارای ﯾﮏ ﭼﺸﻤﻪ در ﻫﺮ‬
‫ﺳﻄﺢ ﭼﻨﺪ ﺿﻠﻌﯽ اﺳﺖ و ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ زﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﺎل و ﯾﮏ ﭼﺎﻫﮏ در ﻫﺮ رأس داﺷﺘﻪ و ﻫﯿﭻ ﺻﻔﺮ دﯾﮕﺮی‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎی ﭼﺸﻤﻪ‪ ،‬زﯾﻨﯽ و ﭼﺎﻫﮏ ﺑﺘﺮﺗﯿﺐ ‪ +1‬و ‪ −1‬و ‪ +1‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻗﻀﯿﻪ‬
‫ﭘﻮآﻧﮑﺎره‪-‬ﻫﻮﭘﻒ‪ ،‬دارﯾﻢ )‪.F − E + V = χ(X‬‬
‫اﯾﺪه ﺳﺎﺧﺖ اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﺻﻔﺮﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ روی ‪ X‬را ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻧﻤﻮده و ﺳﭙﺲ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺟﺪاﺳﺎزی ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﺑﻘﯽ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻫﻤﻮار ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺷﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺸﮑﻞ روی اﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ )ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ٢٣.٣‬ﺗﻮﺟﻪ ﮔﺮدد(‪.‬‬
‫اﮔﺮ ‪k ، X‬ﺑﻌﺪی ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﺗﻌﻤﯿﻢ ‪ k‬ﺑﻌﺪی ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺿﻠﻌﯿﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﻣﺸﺨﺼﻪ اوﯾﻠﺮ را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺘﻨﺎوب زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآورﯾﻢ‪:‬‬

‫∑‬
‫‪k‬‬
‫)ﺗﻌﺪاد ﺳﻄﻮح ‪ j‬ﺑﻌﺪی( ‪(−1) j .‬‬
‫‪j=0‬‬

‫ﻧﮑﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺎﻣﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﯿﺰان اﯾﻦ ﻧﺎوردای ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺳﺎده ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ!‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‬
‫‪ .١‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﺠﻤﻮع اوﯾﻠﺮ ‪ F − E + V‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﺨﺼﻪ اوﯾﻠﺮ ﺑﺮای ﻣﺜﻠﺚﺑﻨﺪی اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ واﻗﻌﺎً‬
‫از ﻣﺜﻠﺜﻬﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺮای ﺗﻌﻤﯿﻤﺎت ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺿﻠﻌﯿﻬﺎی دﻟﺨﻮاه‬
‫ﻧﯿﺰ درﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .٢‬ﺷﺎﺧﺺ اوﯾﻠﺮ ﮐﺮه ‪ S2‬و ﺗﯿﻮپ را ﺑﺎ ﻣﺜﻠﺚﺑﻨﺪی ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .٣‬روﯾﮥ از ﺟﻨﺲ ‪ k‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺮهای در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ ‪ k‬ﺗﺎ ﺗﯿﻮب ﺑﻪ آن دوﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸﺨﺼﮥ‬
‫]‬
‫اوﻟﺮِ آن را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﯾﮏ ﻣﺜﻠﺚﺑﻨﺪی ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺑﺎ ﺣﺬف ‪ 2k‬ﻧﺎﺣﯿﮥ‬
‫ﮔﺮد ﻣﺠﺰا از ﺳﻄﺢ ﮐﺮه آﻏﺎز ﮐﻨﯿﺪ؛ ﻣﺠﻤﻮع اوﻟﺮ ﭼﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮی ﻣﯽﮐﻨﺪ؟ اﺳﺘﻮاﻧﮥ ﺑﺴﺘﮥ ]‪ S1 × [0; 1‬را‬
‫ﻣﺜﻠﺜﺒﻨﺪی ﻧﻤﻮده و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع اوﯾﻠﺮ آن ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﮐﭙﯽﻫﺎی اﯾﻦ اﺳﺘﻮاﻧﻪ‪،‬‬

‫‪١۴٣‬‬
‫‪ .٧.٣‬ﻣﺸﺨﺼﻪ اوﯾﻠﺮ و ﻣﺜﻠﺚﺑﻨﺪی‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .٣‬ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻘﻄﻊ ﺟﻬﺘﺪار‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:٢٣.٣‬‬

‫ﻫﺮ دو ﺗﺎ از ﺣﻔﺮهﻫﺎی اﯾﺠﺎد ﺷﺪه را ﺑﻬﻢ ﺑﺪوزﯾﺪ‪ ،‬و ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع اوﯾﻠﺮ ﮐﺮۀ ﺳﻮراخ ﺷﺪه ﺑﺎ‬
‫[‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر ﻫﯿﭻ ﺗﻐﯿﯿﺮی ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١۴۴‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ‪۴‬‬

‫اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪١.۴‬‬

‫ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ را ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﺗﻨﻬﺎ از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﺣﺴﺎب دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ .‬ﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ زﻣﯿﻨﮥ ﻻزم ﺑﺮای ورود‬
‫ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﺣﺴﺎب اﻧﺘﮕﺮال را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﺑﺨﺶﻫﺎی ﺑﻌﺪ ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ اﺑﺰار ﻻزم ﺑﺮای ﮐﺎرﻫﺎی ﺑﻌﺪی را‬
‫ﻓﺮاﻫﻢﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﯽﭘﺮﺳﺪ ﮐﻪ ارﺗﺒﺎط آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﺨﺶﻫﺎی ﻗﺒﻠﯽ ﭼﯿﺴﺖ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ‪ ،‬در ﭘﺎﯾﺎن‬
‫ﻓﺼﻞ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ رﻓﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻃﺮح ﻣﺜﺎل اوﻟﯿﮥ ذﯾﻞ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻔﯿﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ p(z) = zm + a1 zm−1 + · · · + am‬ﯾﮏ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪای ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﺮ ‪ Ω‬ﻓﺸﺮده و ﻫﻤﻮار در ﺻﻔﺤﻪ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮزش ﻫﯿﭻ رﯾﺸﻪای از ‪ p‬را در ﺑﺮﻧﺪارد‪ .‬در ﺑﺨﺶ ‪ ٣‬از ﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﺻﻔﺮﻫﺎی‬
‫‪ p‬در داﺧﻞ ‪ ،Ω‬ﺑﺎ اﺣﺘﺴﺎب ﺗﮑﺮار آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎ درﺟﮥ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫‪p‬‬
‫‪: ∂Ω −→ S1‬‬
‫|‪|p‬‬

‫ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻀﯿﻪای ﻣﻌﺮوف از ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻂ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم اﺻﻞ آرﮔﻮﻣﺎن ‪ ،‬اذﻋﺎن ﻣﯽدارد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻌﺪاد‬
‫را ﺑﻪ ﮐﻤﮏ اﻧﺘﮕﺮال‬
‫∮‬
‫)‪d(arg p‬‬
‫‪∂Ω‬‬

‫ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻓﻬﻢ دﻗﯿﻖ اﯾﻦ راﺑﻄﻪ در درک ﻣﻔﻬﻮم ﮐﻠﯽای ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﺻﻔﺮﻫﺎ را ﻫﻢ ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ﻋﺪد ﻣﻘﻄﻊ و ﻫﻢ ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ اﻧﺘﮕﺮال‪ ،‬ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬
‫ﻗﻀﺎﯾﺎی ﺷﺒﯿﻪ اﺻﻞ آرﮔﻮﻣﺎن ﮐﻪ در ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﻗﻀﯿﻪای ﮐﻠﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﻀﯿﮥ اﺳﺘﻮﮐﺲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻧﻮاع ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ ﻗﻀﯿﮥ اﺳﺘﻮﮐﺲ را در ﺣﺴﺎب دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ و اﻧﺘﮕﺮال‬
‫دﯾﺪهاﯾﺪ‪:‬‬

‫‪١۴۵‬‬
‫‪ .١.۴‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫‪ .١‬دوﻣﯿﻦ ﻗﻀﯿﻪ اﺳﺎﺳﯽ ﺣﺴﺎﺑﺎن‪:‬‬

‫∫‬ ‫‪b‬‬
‫‪f ′ (x) dx = f (b) − f (a).‬‬
‫‪a‬‬

‫‪ .٢‬ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺮﯾﻦ در ﺻﻔﺤﻪ‪:‬‬

‫∮‬ ‫‪x (∂ f‬‬ ‫‪∂ f1‬‬
‫)‬
‫‪2‬‬
‫= ‪f1 dx + f2 dy‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪dxdy.‬‬
‫‪∂x‬‬ ‫‪∂y‬‬
‫‪∂Ω‬‬ ‫‪Ω‬‬

‫‪ .٣‬ﻗﻀﯿﮥ دﯾﻮرژاﻧﺲ در ‪ ٣‬ﻓﻀﺎ‪:‬‬

‫‪y‬‬ ‫‪x‬‬
‫= ‪⃗ dV‬‬
‫)‪div (F‬‬ ‫‪⃗ n dA,‬‬
‫⃗‪F.‬‬ ‫) ‪F⃗ = ( f1 , f2 , f3‬‬
‫‪Ω‬‬ ‫‪∂Ω‬‬

‫‪ .۴‬ﻗﻀﯿﮥ ﮐﻼﺳﯿﮏ اﺳﺘﻮﮐﺲ در ‪ ٣‬ﻓﻀﺎ‪:‬‬

‫∮‬ ‫‪x‬‬
‫= ‪f1 dx + f2 dy + f3 dz‬‬ ‫‪⃗ dA‬‬
‫)‪⃗n.Curl (F‬‬
‫‪∂S‬‬ ‫‪S‬‬
‫‪x (∂ f‬‬ ‫‪∂ f2‬‬
‫)‬ ‫(‬
‫‪∂ f1 ∂ f3‬‬
‫)‬ ‫(‬
‫‪∂ f2 ∂ f1‬‬
‫)‬
‫‪3‬‬
‫=‬ ‫‪−‬‬ ‫‪dy ∧ dz +‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪dz ∧ dx +‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪dx ∧ dy.‬‬
‫‪∂y‬‬ ‫‪∂z‬‬ ‫‪∂z‬‬ ‫‪∂x‬‬ ‫‪∂x‬‬ ‫‪∂y‬‬
‫‪S‬‬

‫ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ آﻧﮑﻪ ﮐﻤﯽ از ﺗﻮاﺑﻊ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﺪاﻧﯿﺪ‪ ،‬اﺻﻞ آرﮔﻮﻣﺎن را ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺮﯾﻦ ﻋﻤﻼ‪ ‬ﻣﯽﺗﻮان‬
‫اﺳﺘﻨﺘﺎج ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮلﻫﺎی ﺑﺎﻻ وﺟﻪ ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ دارﻧﺪ؛ در ﻫﻤﮥ آﻧﻬﺎ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ اﻧﺘﮕﺮاﻟﯽ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻧﺎﺣﯿﮥ ﮐﺮاﻧﺪار ﺑﻪ‬
‫ﮐﻤﮏ اﻧﺘﮕﺮاﻟﯽ ﺑﺮ ﻣﺮز آن ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺟﺎل‪ ،‬اﺳﺖ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ رواﺑﻂ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی دﻟﺨﻮاه ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ از اﺑﺘﺪا ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ آن ﺑﺪﯾﻬﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ .‬ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻋﺒﺎرات‬
‫ﺑﯿﻨﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﻧﻈﯿﺮ ‪ f1 dx‬ﯾﺎ ‪ (∂ f2 /∂x − ∂ f1 /∂y) dxdy‬ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬در ﮐﺘﺐ ﺣﺴﺎﺑﺎن ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺑﺤﺚ‬
‫ﭼﻨﺪاﻧﯽ در ﺧﺼﻮص اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﺒﺎرات ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺻﻮر ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ﺑﺎﻻی آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ‬
‫ﺑﯿﺎن ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺟﺒﺮی ﻻزم ﺑﺮای ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﮐﺎر ﮐﺮدن ﺑﺎ ﺑﯿﻨﻬﺎﯾﺖ‬
‫ﮐﻮﭼﮏﻫﺎ را ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در ﺑﺨﺶ ‪ ٣‬اﺷﯿﺎﯾﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮای اﻧﺘﮕﺮالﮔﯿﺮی ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﺮﻣﻬﺎی دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ را‬
‫ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮی ﺷﻬﻮدی از ﻓﺮﻣﻬﺎی دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ در آﻏﺎز ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻔﯿﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﮐﻪ داﻧﺸﺠﻮ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ درک ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺬﮐﻮر و ﺧﻮاص ﺟﺒﺮی آن ﻗﺎدر ﺑﻪ درک ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﻈﺮﯾﮥ اﻧﺘﮕﺮالﮔﯿﺮی ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻗﻀﯿﮥ اﺳﺘﻮﮐﺲ را ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺮﻣﻬﺎی دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻮﺗﺎه و ﺳﺎده ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و در‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﺳﺎدﮔﯽ ﻣﻼ ک اﺻﻠﯽ ﺑﺮای ﺗﻤﺎم ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ در ﻫﺮ ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻃﻮر ﻧﯿﺴﺖ!؟ ﭼﺮا ﻓﯿﺰﯾﮏداﻧﺎن‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ را ﺑﺮ اﺳﺎس اﻧﺪازۀ ﺣﺮﮐﺖ و اﻧﺮژی ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﻮاﺑﻌﯽ دﻟﺨﻮاه از ﺟﺮم و‬
‫ﺳﺮﻋﺖ؟ ﭼﺮا ﮐﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﺬﮐﻮر ﺗﺎ ﺣﺪ زﯾﺎدی ﺑﺎﻋﺚ ﺑﯿﺎن ﺳﺎدهﺗﺮ ﻣﻌﺎدﻻت اﺳﺎﺳﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫درک ﺳﺎدهﺗﺮ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪١۴۶‬‬
‫‪ .١.۴‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫ﺑﺨﺶ ‪ :٢‬ﺟﺒﺮ ﺧﺎرﺟﯽ‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪١.۴‬‬

‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﯿﺎن ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺟﺒﺮی ﻻزم ﺑﺮای ﻃﺮح ﻣﻔﻬﻮم ﻓﺮم دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻌﻤﯿﻢﻫﺎی ﺑﻪ ﺧﺼﻮص از ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎی‬
‫دوﮔﺎن ﯾﮏ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری ‪ V‬آﻏﺎز ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ −p .‬ﺗﺎﻧﺴﻮر ﺑﺮ ‪ ،V‬ﺗﺎﺑﻌﯽ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ‪ T‬ﺑﺮ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب دﮐﺎرﺗﯽ‬

‫‪| ×{z‬‬
‫‪V p := V‬‬ ‫‪···×V‬‬
‫}‬
‫‪ p‬ﺗﺎ‬

‫ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎﯾﺶ ﺧﻄﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺧﻄﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻤﮥ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺰ ‪ j‬اﻣﯿﻦ آﻧﻬﺎ را ﺛﺎﺑﺖ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ‬

‫‪T (v1 , · · · , v j + av′j , · · · , v p ) = T (v1 , · · · , v j , · · · , v p ) + a T (v1 , · · · , v′j , · · · , v p ).‬‬

‫ﺑﻪ وﯾﮋه‪−1 ،‬ﺗﺎﻧﺴﻮر ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﺎﺑﻌﮏ ﺧﻄﯽ ﺑﺮ ‪ V‬اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮب داﺧﻠﯽ ﺑﺮ ‪ Rk‬ﯾﮏ ‪−2‬ﺗﺎﻧﺴﻮر آﺷﻨﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ﯾﮏ ‪−k‬ﺗﺎﻧﺴﻮر ﻣﻌﺮوف ﺑﺮ ‪ Rk‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ‪ k‬ﺑﺮدار ﻣﻔﺮوض ‪،v1 , · · · , vk ∈ Rk‬‬
‫آﻧﻬﺎ را در ﯾﮏ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ k × k‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪v1‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪vk‬‬

‫ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺮﺗﺐ ﻧﻤﻮد و در اﯾﻦ ﺻﻮرت دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن اﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮدارﻫﺎی ﺳﻄﺮیاش ﭼﻨﺪ ﺧﻄﯽ‬
‫اﺳﺖ؛ آن را ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ) ‪ det(v1 , · · · , vk‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﻀﺎرب اﺳﮑﺎﻟﺮ و ﻧﯿﺰ ﻣﺠﻤﻮع ﺗﻮاﺑﻊ ﭼﻨﺪ ﺧﻄﯽ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﭼﻨﺪ ﺧﻄﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮداﯾﮥ ﻫﻤﮥ ‪−p‬ﺗﺎﻧﺴﻮرﻫﺎ‬
‫ﯾﮏ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری ) ∗ ‪ T p (V‬اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ∗ ‪ .T 1 (V ∗ ) = V‬ﺗﺎﻧﺴﻮرﻫﺎ را ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﻣﯽﺗﻮان در ﻫﻢ‬
‫ﺿﺮب ﻧﻤﻮد؛ اﮔﺮ ‪ T‬و ‪ S‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ −p‬ﺗﺎﻧﺴﻮر و ‪−q‬ﺗﺎﻧﺴﻮر ﺑﺎﺷﻨﺪ‪−(p + q) ،‬ﺗﺎﻧﺴﻮر ‪ T ⊗ S‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫‪T ⊗ S (v1 , · · · , v p , v p+1 , · · · , v p+q ) = T (v1 , · · · , v p ) S (v p+1 , · · · , v p+q ),‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ T ⊗ S .‬را ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﺗﺎﻧﺴﻮری ‪ T‬در ‪ S‬ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺿﺮب ﺗﺎﻧﺴﻮری‪،‬‬
‫ﺗﻌﻮﯾﻀﭙﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ‪ .T ⊗ S , S ⊗ T‬اﻣﺎ ﺷﺮﮐﺘﭙﺬﯾﺮی و ﺗﻮزﯾﻌﭙﺬﯾﺮی آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻘﯿﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺿﺰب ﺗﺎﻧﺴﻮری روﺷﯽ ﺑﺮای ﺳﺎﺧﺖ ) ∗ ‪ T p (V‬از روی ∗ ‪ V‬را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﮔﯿﺮﯾﻢ }‪ {φ1 , · · · φ‬ﭘﺎﯾﻪای ﺑﺮای ∗ ‪ V‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ‪−p‬ﺗﺎﻧﺴﻮرﻫﺎی‬
‫}‪{φi1 ⊗ · · · ⊗ φi p | 0 ≤ i1 , · · · , i p ≤ k‬‬
‫ﭘﺎﯾﻪای ﺑﺮای ) ∗ ‪ T p (V‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪.T p (V ∗ ) = k p‬‬

‫‪١۴٧‬‬
‫‪ .١.۴‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬از ﻗﺮداد دادن ذﯾﻞ ﺗﻨﻬﺎ در اﯾﻦ ﺑﺮﻫﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ‪ :‬اﮔﺮ ) ‪ I(i1 , · · · , i p‬دﻧﺒﺎﻟﻪای از اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﺑﯿﻦ ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ k‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‬

‫‪φI := φi1 ⊗ · · · ⊗ φi p‬‬

‫ﮔﯿﺮﯾﻢ } ‪ {v1 , · · · vk‬ﭘﺎﯾﮥ دوﮔﺎن در ‪ V‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ‪ VI‬را دﻧﺒﺎﻟﮥ ) ‪ (vi1 , · · · , vi p‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫‪ I‬و ‪ J‬دو ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﭼﻨﯿﻦ دﻧﺒﺎﻟﻪﻫﺎی اﻧﺪﯾﺴﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه در ﺻﻮرﺗﯽ ) ‪ φI (v J‬ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ I = J‬و‬
‫در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬از ﭼﻨﺪ ﺧﻄﯽ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺷﺮط ﻻزم و ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮای ﺑﺮاﺑﺮی ‪−p‬‬
‫ﺗﺎﻧﺴﻮرﻫﺎی ‪ T‬و ‪ S‬آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ دﻧﺒﺎﻟﮥ اﻧﺪﯾﺴﯽ ‪J‬ای داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ) ‪ .T (v J ) = S (v J‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ‪ T‬ﻣﻔﺮوض ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ‬
‫∑‬
‫=‪S‬‬ ‫‪T (vI )φI‬‬
‫‪I‬‬

‫∑در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ } ‪ {φI‬ﮐﻞ ) ∗ ‪ T p (V‬را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪φI ،‬ﻫﺎ ﻣﺴﺘﻘﻠﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ‬
‫ﺧﻮد ‪ T‬ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪2‬‬ ‫= ‪ ،S‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ‪J‬ای ‪.0 = S (v J ) = a J‬‬ ‫‪a I φi = 0‬‬
‫‪I‬‬
‫ﺗﺎﻧﺴﻮر ‪ T‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه دو ﻣﺘﻐﯿﺮ از آن ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻌﻮﯾﺾ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ‪ T‬ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪،‬‬

‫‪T (v1 , · · · , vi , · · · , v j , · · · , v p ) = −T (v1 , · · · , v j , · · · , vi , · · · , v p ),‬‬

‫ﻫﻤﮥ ‪−1‬ﺗﺎﻧﺴﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻮدﮐﺎر‪ ،‬ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ﻧﯿﺰ ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺿﺮب داﺧﻠﯽ ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻻزم اﺳﺖ اﯾﻦ ﺷﺮط را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ دﻗﯿﻖﺗﺮی ﺑﯿﺎن ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ S p‬ﻧﻤﺎﯾﺶﮔﺮ ﮔﺮوه ﻫﻤﮥ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖﻫﺎی‬
‫اﻋﺪاد ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ p‬اﺳﺖ‪ .‬ﯾﺎدآور ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ ‪ π ∈ S p‬را در ﺻﻮرﺗﯽ زوج ﯾﺎ ﻓﺮد ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻌﺪادی زوج ﯾﺎ ﻓﺮد ﺗﺮاﻧﻬﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﯿﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ (−1)π‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ‪ π‬زوج ﯾﺎ ﻓﺮد‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ +1‬ﯾﺎ ‪ −1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ‪ −p‬ﺗﺎﻧﺴﻮر ‪ T‬و ﻫﺮ ‪ −p ،π ∈ S p‬ﺗﺎﻧﺴﻮر ‪ T π‬را ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت‬

‫) )‪T π (v1 , · · · , v p ) := T (vπ(1) , · · · , vπ(p‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻮرد‪ −p‬ﺗﺎﻧﺴﻮرﻫﺎی ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ دارﯾﻢ‬

‫ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ‪ π ∈ S p‬ای‬ ‫‪T π = (−1)π T‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ‪.(T π )σ = T π◦σ‬‬

‫روﻧﺪی اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮای ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺗﺎﻧﺴﻮرﻫﺎی ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺑﻪ ﺗﺎﻧﺴﻮرﻫﺎی ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ وﺟﻮد دارد‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻪ وﺿﻮح‬
‫‪ (−1)π◦σ = (−1)π (−1)σ‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫∑ ‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫∑‬

‫= ‪[Alt (T )]σ‬‬ ‫‪(−1)π (T π )σ = (−1)σ‬‬ ‫‪(−1)π◦σ T π◦σ .‬‬
‫‪p! π∈S‬‬ ‫!‪p‬‬ ‫‪π∈S‬‬
‫‪p‬‬ ‫‪p‬‬

‫‪١۴٨‬‬
‫‪ .١.۴‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ A‬از ﻗﺒﻞ ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ ،Alt (T ) = T‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻋﻮاﻣﻞ ‪ (−1)π T π‬ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮد ‪ T‬ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ و ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﺑﺮ !‪ p‬ﺟﺎﯾﮕﺸﺖ در ‪ S p‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﺠﻤﻮع و ﻣﻀﺮب اﺳﮑﺎﻟﺮ ﺗﻮاﺑﻊ ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ −p ،‬ﺗﺎﻧﺴﻮرﻫﺎی ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ ﯾﮏ زﯾﺮ ﻓﻀﺎی‬
‫ﺑﺮداری ) ∗ ‪ ∧ p (V‬از ) ∗ ‪ T p (V‬را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﺗﺎﻧﺴﻮری در ﺗﺎﻧﺴﻮر ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻋﻤﻠﮕﺮ ‪ Alt‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ) ∗ ‪ T ∈ ∧ p (V‬و ) ∗ ‪ ،S ∈ ∧q (V‬ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب‬
‫ﮔﻮهای ) ∗ ‪ T ∧ S ∈ ∧ p+q (V‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ) ‪ Alt (T ⊗ S‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ١ .‬ﭼﻮن ﻋﻤﻠﮕﺮ ‪ Alt‬ﺧﻄﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﺮب ﮔﻮهای ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ و ﺿﺮب اﺳﮑﺎﻟﺮ ﺗﻮزﯾﻊﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ اﺛﺒﺎت ﺷﺮﮐﺖﭘﺬﯾﺮی آن ﮐﻤﯽ ﮐﺎر‬
‫دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﮑﻢ زﯾﺮ ﻧﯿﺎز دارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻟﻢ‪ :‬اﮔﺮ ‪ ،Alt(T ) = 0‬آﻧﮕﺎه ‪.T ∧ S = 0 = S ∧ T‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ S p+q :‬ﯾﮏ ﮐﭙﯽ از ‪ S p‬را در ﺑﺮدارد ‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬زﯾﺮ ﮔﺮوه ‪ G‬ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﻫﻤﮥ ﺟﺎﯾﮕﺸﺖﻫﺎی از‬
‫}‪ {1, 2, · · · , p + q‬ﺑﻪ ﺧﻮدش ﮐﻪ ‪ p + q, · · · ،p + 1‬را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﺎه ﻣﯽدارﻧﺪ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺗﺤﺪﯾﺪ‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺸﺖﻫﺎی ‪ π ∈ G‬ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ }‪ ،{1, · · · , p‬اﻋﻀﺎء ‪ π′ ∈ S p‬را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‬
‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬
‫ﮐﻪ ‪ (T ⊗ S )π = T π ⊗ S‬و ‪ .(−1)π = (−1)π‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫∑‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫∑‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪π‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪π π‬‬
‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬
‫‪(−1) (T ⊗ S ) = ‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(−1‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪⊗ S = Alt (T ) ⊗ S = 0‬‬
‫‪‬‬
‫‪π′ ∈S p‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪π∈G‬‬

‫ﺣﺎل‪ ،‬زﯾﺮ ﮔﺮوه ‪ ،G‬ﮔﺮوه ‪ S p+q‬را ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺠﺰا از ﻫﻤﺪﺳﺘﻪﻫﺎی راﺳﺖ‬

‫}‪G ◦ σ = {π ◦ σ | π ∈ G‬‬

‫اﻓﺮاز ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﻫﻤﺪﺳﺘﻪﻫﺎ دارﯾﻢ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫∑‬ ‫‪‬‬
‫∑‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪π◦σ‬‬ ‫‪π◦σ‬‬ ‫‪σ‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪n‬‬
‫)‪(−1‬‬ ‫) ‪(T ⊗ S‬‬ ‫‪= (−1) ‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪(−1‬‬ ‫‪(T‬‬ ‫⊗‬ ‫‪S‬‬ ‫)‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪σ = 0.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪π∈G‬‬ ‫‪π∈G‬‬

‫ﭼﻮن ) ‪ T ∧ S = Alt (T ⊗ S‬ﻣﺠﻤﻮﻋﯽ از اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻬﺎی ﺟﺰﺋﯽ )روی ﻫﻤﺪﺳﺘﻪﻫﺎی ‪ (G‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪2‬‬ ‫‪ .T ∧ S = 0‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪.S ∧ T = 0‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﺿﺮب ﮔﻮهای ﺷﺮﮐﺖﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ )‪ (T ∧ S ) ∧ R = T ∧ (S ∧ R‬و ﻟﺬا ﻣﯽﺗﻮان از ﻧﻤﺎد‬
‫‪ T ∧ S ∧ T‬اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ (T ∧ S ) ∧ R‬ﺑﺎ )‪ Alt (T ⊗ S ⊗ R‬ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬

‫‪(T ∧ S ) ∧ R := Alt ((T ∧ S ) ⊗ R),‬‬

‫‪١‬ﺑﺤﺚﻫﺎی ﻓﺮاواﻧﯽ در ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺳﺎده ﮐﺮدن ﺗﻌﺮﯾﻒ ∧ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ ‬در اﺳﭙﻮاک ﺿﺮاﯾﺐ ﻓﺎﮐﺘﻮرﯾﻠﯽ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮای اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻫﺪف اﯾﺠﺎد ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺳﺎدﮔﯽ در ﮐﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺟﯿﻪ دادهاﯾﻢ از ذﮐﺮ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﺎﮐﺘﻮرﯾﻠﻬﺎ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪١۴٩‬‬
‫‪ .١.۴‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫و از ﺧﻄﯽ ﺑﻮدن ‪ Alt‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‬

‫‪(T ∧ S ) ∧ R − Alt (T ⊗ S ⊗ R) = Alt ([T ∧ S − T ⊗ S ] ⊗ R).‬‬

‫ﭼﻮن ‪ T ∧ S‬ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬دارﯾﻢ‬

‫‪Alt (T ∧ S − T ⊗ S ) = Alt (T ∧ S ) − Alt (T ⊗ S ) = T ∧ S − T ∧ S = 0.‬‬

‫ﭘﺲ‪ ،‬از ﻟﻢ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‬

‫‪Alt ([T ∧ S − T ⊗ S ] ⊗ R) = 0,‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺑﻮدﯾﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﺑﻪ دارﯾﻢ‬

‫‪T ∧ (S ∧ R) = Alt (T ⊗ S ⊗ R),‬‬

‫‪2‬‬ ‫و ﺑﺮﻫﺎن ﺗﻤﺎم اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ وﺿﻮح‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮل )‪ T ∧ (S ∧ R) = Alt (T ⊗ S ⊗ R‬اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه در اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﮥ ﻗﺒﻞ را ﺑﻪ ﺿﺮب‬
‫ﮔﻮهای ﻫﺮ ﺗﻌﺪاد ﺗﺎﻧﺴﻮر ﻣﯽﺗﻮان ﮔﺴﺘﺮش داد‪ .‬ﺑﻪ ﮐﻤﮏ آن ﭘﺎﯾﻪای ﺑﺮای ) ∗ ‪ ∧ p (V‬ﻣﯽﺗﻮان ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬زﯾﺮا‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫‪ T‬ﯾﮏ ‪ −p‬ﺗﺎﻧﺴﻮر دﻟﺨﻮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‬
‫∑‬
‫=‪T‬‬ ‫‪ti1 ,··· ,i p φi1 ⊗ · · · ⊗ φi p ,‬‬

‫ﮐﻪ } ‪ {φ1 , · · · , φk‬ﭘﺎﯾﻪای ﺑﺮای ‪ V‬اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺮ ﻫﻤﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪﻫﺎی اﻧﺪﯾﺴﯽ ) ‪ ،(1 , · · · , i p‬ﮐﻪ ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎء‬
‫آن ﺑﯿﻦ ‪ 1‬و ‪ p‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬اﮔﺮ ‪ T‬ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ ﺑﺎﺳﺸﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ) ‪ T = Alt(T‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫∑‬ ‫(‬ ‫∑ )‬
‫=‪T‬‬ ‫= ‪ti1 ,··· ,i p Alt φi1 ⊗ · · · ⊗ φi p ,‬‬ ‫‪ti1 ,··· ,i p φi1 ∧ · · · ∧ φi p .‬‬

‫از اﯾﻦ ﭘﺲ‪ ،‬ﺗﺎﻧﺴﻮر ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ ‪ φi1 ∧ · · · ∧ φi p‬را ﺑﺎ ‪ φI‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ) ‪ .I = (i1 , · · · , i p‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ‬
‫ﮐﻪ ‪ φI‬ﻫﺎ‪ ،‬ﮐﻞ ) ∗ ‪ ∧ p (V‬را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﺻﯿﺖ اﺳﺎﺳﯽ ﺿﺮب ﮔﻮهای‪ ،‬اﯾﻦ اﻋﻀﺎء ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫∗‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ φ‬و ‪ ψ‬ﺗﺎﺑﻌﯿﮑﻬﺎی ﺧﻄﯽ ﺑﺮ ‪ V‬اﻧﺪ )ﯾﻌﻨﯽ ) ‪ ψ ∈ ∧ (V‬و ‪ .(φ‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻠﮕﺮ ‪Alt‬‬
‫‪1‬‬

‫ﺧﯿﻠﯽ ﺳﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫)‪φ ∧ ψ = (φ ⊗ ψ − ψ ⊗ φ‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬

‫‪φ ∧ ψ = −ψ ∧ φ‬‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫‪φ∧φ = 0‬‬

‫اﯾﻦ اﺣﮑﺎم‪ ،‬ﻣﺒﯿﻦ ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﻮدن ∧ ﺑﺮ ) ∗ ‪ ∧1 (V‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮری ﮐﻪ ﭘﯽ ﺑﺮدهاﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﻮدن‬
‫ﺿﺮب ﮔﻮهای در ﻣﻮرد ‪-١‬ﻓﺮﻣﻬﺎ‪ ،‬ﺧﺎﺻﯿﺘﯽ اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬در اﺻﻞ‪ ،‬دﻟﯿﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﮔﺴﺘﺮش ﺟﺒﺮ ﺗﺎﻧﺴﻮرﻫﺎی‬
‫ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ در اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﮥ اﻧﺘﮕﺮالﮔﯿﺮی اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١۵٠‬‬
‫‪ .١.۴‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ‪ ،‬رواﺑﻄﯽ را ﺑﯿﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺗﺎﻧﺴﻮرﻫﺎی ﻣﻮﻟﺪ } ‪ {φI‬ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫اﮔﺮ دو دﻧﺒﺎﻟﮥ اﻧﺪﯾﺴﯽ ‪ I‬و ‪ J‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮی ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ‪،‬‬
‫دارﯾﻢ ‪ .φI = ± φ J‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬اﮔﺮ ﻻاﻗﻞ دو اﻧﺪﯾﺲ از ‪ I‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ .φI = 0‬ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً‪ ،‬ﺟﻤﻼت‬
‫اﺿﺎﻓﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﻮﻟﺪ } ‪ {φI‬را ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺣﺬف ﮐﻨﯿﻢ و ﻋﻤﻼ‪ φI ‬ﻫﺎﯾﯽ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ‬
‫‪ .1 ≤ i1 < i2 < · · · < i p ≤ k‬ﺗﻌﺪاد ﭼﻨﯿﻦ دﻧﺒﺎﻟﻪﻫﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد اﻧﺘﺨﺎبﻫﺎی ‪ p‬ﺷﯽء ﻣﺘﻔﺎوت از ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ‬
‫}‪ {1, · · · , k‬ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫) (‬
‫‪k‬‬ ‫!‪k‬‬
‫=‬
‫‪p‬‬ ‫!)‪p!(k − p‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﺎﻧﺴﻮرﻫﺎی ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ } ‪{v1 , · · · , vk‬‬
‫ﭘﺎﯾﻪای ﺑﺮای ‪ V‬دوﮔﺎن ﺑﺎ } ‪ {φ1 , · · · , φk‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ازای ﻫﺮ دﻧﺒﺎﻟﮥ اﻧﺪﯾﺴﯽ ) ‪ ،I = (i1 , · · · , i p‬ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‬
‫∑ ‪ ،φI (vI‬اﻣﺎ اﮔﺮ ‪ J‬دﻧﺒﺎﻟﮥ‬ ‫) ‪ .vI := (vi1 , · · · , vi p‬اﮐﻨﻮن ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻤﻠﮕﺮ ‪ Alt‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ !‪) = 1/p‬‬
‫اﻧﺪﯾﺴﯽ ﺻﻌﻮدی دﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ .φI (v J ) = 0‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ‪ ، aI φI = 0‬راﺑﻄﻪای ﻣﯿﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ‬
‫ﻣﻮﻟﺪ ﺟﺪﯾﺪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬
‫∑‬ ‫‪1‬‬
‫=‪0‬‬ ‫‪aI φI (v J ) = a J‬‬
‫!‪p‬‬
‫و ﻟﺬا ‪ .a J = 0‬ﭘﺲ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ‪:‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬اﮔﺮ } ‪ {φ1 , · · · , φk‬ﭘﺎﯾﻪای ﺑﺮای ∗ ‪ V‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬

‫{‬ ‫‬ ‫}‬
‫‪φI := φi1 ∧ · · · ∧ φi p  1 ≤ i1 < · · · < i p ≤ k ,‬‬

‫ﭘﺎﯾﻪای ﺑﺮای ) ∗ ‪ ∧ p (V‬اﺳﺖ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬

‫) (‬
‫∗‬ ‫‪k‬‬ ‫!‪k‬‬
‫= ) ‪dim ∧ (V‬‬
‫‪p‬‬
‫=‬
‫‪p‬‬ ‫!)‪p!(k − p‬‬

‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ دﻧﺒﺎﻟﮥ اﻧﺪﯾﺲ ‪ I‬ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ p‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ‪ J‬ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ q‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﻮدن ∧‬
‫ﺑﺮ ) ∗ ‪ ∧1 (V‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫‪φI ∧ φ J = (−1) pq φ J ∧ φI‬‬
‫اﮐﻨﻮن از ﻗﻀﯿﮥ اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ :‬ﺿﺮب ﮔﻮهای در راﺑﻄﮥ ﻧﺎﺑﺤﺎﯾﯽ ﻣﺸﺮوح در ذﯾﻞ ﺻﺪق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪T ∧ S = (−1) pq S ∧ T‬‬

‫ﮐﻪ در آن ) ∗ ‪ T ∈ ∧ p (V‬و ) ∗ ‪.S ∈ ∧q (V‬‬

‫‪١۵١‬‬
‫‪ .١.۴‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫از ﻗﻀﯿﮥ ﭘﺎﯾﻪای ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﺮد ﮐﻪ ) ∗ ‪ ∧k (V‬ﯾﮏ ﺑﻌﺪی اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ .k = dim V‬ﺷﻤﺎ اﺣﺘﻤﺎ ‪‬ﻻ‬
‫اﯾﻦ ﺣﮑﻢ را ﺳﺎلﻫﺎ ﻗﺒﻞ ﻧﺸﺎن دادهاﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺑﯿﺎن‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ‬ﺧﯿﺮ‪ .‬ﻣﺎ از ﻗﺒﻞ ﯾﮏ ‪−k‬ﺗﺎﻧﺴﻮر ﻧﺎﺻﻔﺮ ﺑﺮ‬
‫‪ Rk‬ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﯿﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎﻧﺴﻮر دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ‪ .det‬ﭘﺲ ‪ ∧k (Rk∗ ) = 1‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ ‪−k‬ﺧﻄﯽ‬
‫ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ ﺑﺮ ‪ ،Rk‬ﻣﻀﺮﺑﯽ از دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ﯾﮑﺘﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻃﻮل دﻧﺒﺎﻟﮥ اﻧﺪﯾﺲ ‪ I‬ﺑﯿﺶ از ‪ k‬ﺑﻌﺪ ‪ V‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮﺧﯽ از اﻋﻀﺎء آن ﺗﮑﺮار ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ = ‪φI‬‬
‫‪ .0‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ p > k‬آﻧﮕﺎه ‪ ،∧ p (V ∗ ) = 0‬و ﻟﺬا دﻧﺒﺎﻟﮥ ﻓﻀﺎﻫﺎی ﺑﺮداری ) ∗ ‪،∧2 (V ∗ ) ،∧1 (V‬‬
‫· · · ﺑﻪ ) ∗ ‪ ∧k (V‬ﺧﺘﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻓﺰودن ﺟﻤﻠﮥ ﺟﺪﯾﺪی ﺑﻪ اﯾﻦ ﻟﯿﺴﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻔﯿﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،∧ p (V ∗ ) = R :‬ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺗﻮاﺑﻊ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮ ‪ V‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺿﺮب ﮔﻮهای را ﭼﻨﺎن ﻣﯽﺗﻮان ﮔﺴﺘﺮش داد‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬

‫) ∗ ‪∧(V ∗ ) := ∧0 (V ∗ ) ⊕ ∧1 (V ∗ ) ⊕ · · · ⊕ ∧k (V‬‬

‫ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺟﺒﺮ ﺧﺎرﺟﯽ ∗ ‪ V‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮدد‪ .‬ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻤﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﺟﺒﺮ‪ 1 ∈ ∧( V ∗ ) ،‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﺧﺖ اﺳﺎﺳﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ دارﯾﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ A : V −→ W‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﺧﻄﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺗﺮاﻧﻬﺎد ‪A∗ :‬‬
‫∗ ‪ V ∗ −→ W‬را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﺟﺒﺮﻫﺎی ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻮﺳﯿﻊ داد‪A∗ : ∧ p (W ∗ ) −→ ∧ p (V ∗ ) :‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ازای ﻫﺮ ‪ ،0 ≤ p‬اﮔﺮ ) ∗ ‪ ،T ∈ ∧ p (W‬ﻋﻨﺼﺮ ) ∗ ‪ A∗ T ∈ ∧ p (V‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫) ‪A∗ T (v1 , · · · , v p ) := T (Av1 , · · · , Av p‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ v1 , · · · , v p ∈ V‬ﺑﺮدارﻫﺎی دﻟﺨﻮاﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﺮد ﮐﻪ ∗‪ A‬ﺧﻄﯽ اﺳﺖ‬
‫و‬

‫‪A∗ (T ∧ S ) = A∗ T ∧ A∗ S‬‬

‫ﭘﺲ ∗‪ A‬ﯾﮏ ﻫﻤﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺑﯿﻦ ﺟﺒﺮﻫﺎ اﺳﺖ‪ .∧(W ∗ ) → ∧(V ∗ ) :‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ‪B : W −→ U‬‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ دﯾﮕﺮی ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ∗‪ .(BA)∗ = A∗ B‬ﺑﻪ وﯾﮋه‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ A : V −→ V‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﺧﻄﯽ‬
‫اﺳﺖ و ‪ .dim V = k‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ) ∗ ‪ A∗ : ∧k (V ∗ ) → ∧k (V‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﺧﻄﯽ ﺑﯿﻦ ﻓﻀﺎﻫﯽ ﺑﺮداری‬
‫ﯾﮏ ﺑﻌﺪی اﺳﺖ‪ ،‬و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﻀﺮﺑﯽ ﺛﺎﺑﺖ ‪ λ ∈ R‬از ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ) ∗ ‪T ∈ ∧k (V‬‬
‫ای ‪ .A∗ T = λT‬ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ‪ λ‬ﺑﺮاﺑﺮ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ‪ A‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﯽداﻧﯿﻢ ) ∗‪ .det ∈ ∧k (Rk‬ﭘﺶ‬
‫اﮔﺮ ‪ B : V → Rk‬اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻤﯽ دﻟﺨﻮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ) ∗ ‪ .T = B∗ (det) ∈ ∧k (V‬ﺑﺎ ﻗﺮار دادن در راﺑﻄﮥ‬
‫‪ ،A∗ T = λT‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ )‪ ،A∗ B∗ (det) = λB∗ (det‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬

‫)‪B∗−1 A∗ B∗ (det) = λ(B∗ )−1 B∗ (det) = λ(BB−1 )∗ (det) = λ(det‬‬

‫ﯾﺎ )‪ .(BAB−1 )∗ (det) = λ(det‬ﺣﺎل دو ﻃﺮف اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ را ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮥ ﻣﺮﺗﺐ اﺳﺘﺎﻧﺪارد } ‪ {e1 , · · · , ek‬ﺑﺮای‬
‫‪ Rk‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﮐﻤﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﺎﻧﺴﻮر ‪ ،det‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎزاء ﻫﺮ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ ‪ ،C‬دارﯾﻢ‬
‫)‪ .det(C e1 , · · · ,C ek ) = det(C‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮری ﮐﻪ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﯿﻢ )‪.λ = det(BAB−1 ) = det(A‬‬
‫ﭘﺲ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ ﮐﻪ‬

‫‪١۵٢‬‬
‫‪ .١.۴‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫ﻗﻀﯿﮥ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن‪ :‬اﮔﺮ ‪ A : V −→ V‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﺧﻄﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎزاء ﻫﺮ )‪ T ∈ ∧k (V‬ای = ‪A∗ T‬‬
‫‪ ،(det A)T‬ﮐﻪ ‪ .k = dim V‬اﮔﺮ ) ∗ ‪ ،φ1 , · · · , φk ∈ ∧1 (V‬آﻧﮕﺎه‬

‫‪A∗ φ1 ∧ · · · ∧ A∗ φk = (det A)φ1 ∧ · · · ∧ φk .‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪١.۴‬‬

‫‪ .١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ) ∗ ‪ T ∈ ∧ p (V‬و ‪ v1 , · · · , v p ∈ V‬واﺑﺴﺘﮥ ﺧﻄﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪﮐﻪ ﺑﺎزاء ﻫﺮ ∈ ‪T‬‬
‫) ∗ ‪ ∧ p (V‬ای ‪.T (v1 , · · · , v p ) = 0‬‬

‫‪ .٢‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دوﮔﺎن‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ∗ ‪ φ1 , · · · , φ p ∈ V‬واﺑﺴﺘﮥ ﺧﻄﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ = ‪φ1 ∧ · · · ∧ φ p‬‬
‫‪.0‬‬

‫‪ .٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ∗ ‪ φ1 , · · · , φk ∈ V‬و ‪ v1 , · · · , vk ∈ V‬ﮐﻪ ‪ .k = dim V‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‬

‫‪1‬‬
‫= ) ‪φ1 ∧ · · · ∧ φk (v1 , · · · , vk‬‬ ‫]) ‪det[φi (V j‬‬
‫!‪k‬‬

‫ﮐﻪ ]) ‪ [φi (V j‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ k × k‬ﺑﺎ درآﯾﻪﻫﺎی ﺣﻘﯿﻘﯽ اﺳﺖ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬اﮔﺮ ‪ φi‬ﻫﺎ واﺑﺴﺘﮥ ﺧﻄﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺳﻄﺮﻫﺎی ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻓﻮق واﺑﺴﺘﮥ ﺧﻄﯽاﻧﺪ‪ ،‬و در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٢‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﻏﯿﺮ‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﭘﺎﯾﻪای دوﮔﺎن ﺑﺮای ‪ ،V‬ﺣﮑﻢ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻘﯿﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﯾﮏ ‪−k‬ﺗﺎﻧﺴﻮر ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ در ‪ V‬ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬و ﺳﭙﺲ از ‪ dim ∧k (V ∗ ) = 1‬اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪ .۴‬در ﮐﻞ‪،‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه ∗ ‪ φ1 , · · · , φ p ∈ V‬و ‪ ،v1 , · · · , v p ∈ V‬آﻧﮕﺎه‬

‫‪1‬‬
‫= ) ‪φ1 ∧ · · · ∧ φ p (v1 , · · · , v p‬‬ ‫]) ‪det[φi (V j‬‬
‫!‪p‬‬

‫]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬اﮔﺮ ‪ V j‬ﻫﺎ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬از ﺗﻤﺮﯾﻦ ﯾﮏ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪٣‬‬
‫ﺑﺮای ‪ φ̄i‬ﺗﺤﺪﯾﺪ ﺗﺎﺑﻌﮏ ‪ φi‬ﺑﻪ زﯾﺮ ﻓﻀﺎی ‪ −p‬ﺑﻌﺪی ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ } ‪ {v1 , · · · , v p‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪ Alt (φ1 ⊗ φ2 ⊗ φ3 ) .۵‬را ﮐﻪ ∗ ‪ φ1 , φ2 , φ3 ∈ V‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺒﺴﻮط ﺑﯿﺎن ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫∗‪) .۶‬اﻟﻒ( ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ T‬ﻋﻨﺼﺮی ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺻﻔﺮ از ) ∗ ‪ ∧k (V‬اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ .dim V = k‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ دو ﭘﺎﯾﮥ ﻣﺮﺗﺐ‬
‫} ‪ {v1 , · · · , vk‬و } ‪ {v21 , · · · , v1k‬ﺑﺮای ‪ V‬وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ از ﻧﻈﺮ ﺟﻬﺖ ﻫﻢارزﻧﺪ ﮐﻪ ) ‪T (v1 , · · · , vk‬‬
‫و ) ‪ T (v′1 , · · · , v′k‬ﻫﻢﻋﻼﻣﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬از ﻗﻀﯿﻪ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬
‫)ب( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ V‬ﺟﻬﺖدار اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری ) ∗ ‪ ∧k (V‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺟﻬﺖ‬
‫ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ ﻋﻼﻣﺖ ﻋﻨﺼﺮ ﻏﯿﺮ ﺻﻔﺮ ) ∗ ‪ T ∈ ∧k (V‬را ﻋﻼﻣﺖ ) ‪T (v1 , · · · , vk‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﮐﻪ } ‪ {v1 , · · · , vk‬ﭘﺎﯾﮥ ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺮای ‪ V‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١۵٣‬‬
‫‪ .١.۴‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫)ج( ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺟﻬﺖ ﺑﺮای ) ∗ ‪ ،∧k (V‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﯾﮏ ﺟﻬﺖ ﺑﺮ ‪ V‬ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬روش ﺑﺎﻻ را ﺑﺮ ﻋﮑﺲ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪ .٧‬ﺑﺎزاء ﻫﺮ ‪ k × k‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ ،A‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ At‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﺗﺮاﻧﻬﺎد ‪ A‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﮐﻪ )‪ det(A‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻄﺮﻫﺎی و ﻧﯿﺰ ﺳﺘﻮنﻫﺎی ‪ A‬ﭼﻨﺪ ﺧﻄﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫)‪] .det(At ) = det(A‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬از ‪ dim ∧k (Rk∗ ) = 1‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪ .٨‬ﯾﺎدآور ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ A‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .AAt = I‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪A‬‬
‫ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪.det(A) = ±1‬‬

‫‪ .٩‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ V‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﻓﻀﺎی ‪−k‬ﺑﻌﺪی از ‪ RN‬اﺳﺖ‪ .‬ﯾﺎدآور ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﮥ ‪ vk , · · · , v1‬از ‪ V‬در‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﯾﮑﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫{‬
‫‪1 i= j‬‬
‫= ‪vi .v j‬‬
‫‪0 i, j‬‬

‫ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ A : V −→ V‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﺧﻄﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﺳﻪ ﺷﺮط زﯾﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻨﺪ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( ﺑﺎزاء ﻫﺮ ‪ v, w ∈ V‬ای ‪.Av.Aw = v.w‬‬
‫)ب( ‪ A‬ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﯾﮑﻪ را ﺑﻪ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﯾﮑﻪ ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪.‬‬
‫)ج( ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ A‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﭘﺎﯾﮥ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﯾﮑﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ‪ A‬ای را ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ‬
‫ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪] .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ )ب( ﻫﺮ ﭼﻨﯿﻦ ‪ A‬ای‪ ،‬اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ اﺳﺖ‪[.‬‬

‫∗‪) .١٠‬اﻟﻒ( ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ V‬ﯾﮏ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری ‪−k‬ﺑﻌﺪی ﻣﺮﺗﺐ از ‪ RN‬اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﯾﮏ ‪−k‬ﺗﺎﻧﺴﻮر ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ‬
‫) ∗ ‪ T ∈ ∧k (V‬ﻃﻮری وﺟﻮد دارد ﮐﻪ !‪ T (v1 , · · · , vk ) = 1/k‬ﺑﺎزاء ﻫﺮ ﭘﺎﯾﮥ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﯾﮑﮥ ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺎ‬
‫ﺟﻬﺖ ﻣﺜﺒﺖ ‪ .vk , · · · , v1‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ T‬ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد اﺳﺖ؛ آﻧﺮا اﻟﻤﺎن ﺣﺠﻢ ‪V‬‬
‫ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬از ﻗﻀﯿﻪ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن و ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ‪ ٨‬و ‪ ٩‬ﺑﻪ اﻧﻀﻤﺎم ‪ dim ∧k (V ∗ ) = 1‬ﺑﺮای‬
‫ﯾﮑﺘﺎﯾﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬
‫)ب( در واﻗﻊ‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ∗ ‪ φ1 , · · · , φk nV‬ﭘﺎﯾﻪای ﻣﺮﺗﺐ و دوﮔﺎن ﺑﺎ ﭘﺎﯾﻪای ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﯾﮑﻪ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺐ‬
‫و ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺮای ‪ V‬اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ اﻟﻤﺎن ﺣﺠﻢ ﺑﺮای ‪ V‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪.φ1 ∧ · · · ∧ φk‬‬
‫]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٣‬را ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪ .١١‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ T‬اﻟﻤﺎن ﺣﺠﻢ ‪ R2‬اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎزاء ﻫﺮ دو ﺑﺮدار ‪ ،v1 , v2 ∈ R2‬ﻋﺪد ) ‪T (v1 , v2‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ±‬ﻧﺼﻒ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻣﺘﻮازی اﻻﺿﻼع ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ‪ v1‬و ‪ v2‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬وﻗﺘﯽ ‪ v1‬و ‪v2‬‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﭘﺎﯾﮥ ﻣﺮﺗﺐ } ‪ {v1 , v2‬در ﺟﻬﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮای ‪ R2‬ﯾﮑﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﮑﻢ را ﺑﻪ ‪ R3‬ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻣﯽدﻫﯿﺪ‪ .‬ﺣﺎل‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﯾﮏ ﻣﺘﻮازی اﻟﺴﻄﻮح در ‪ Rk‬را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪) .١٢‬اﻟﻒ( ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ V‬زﯾﺮ ﻓﻀﺎﯾﯽ از ‪ RN‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎزاء ﻫﺮ ‪ ،v ∈ V‬ﺗﺎﺑﻌﮏ ﺧﻄﯽ ∗ ‪ φn ∈ V‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫‪ φv (w) = v.w‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ v 7→ φv‬اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻤﯽ از ‪ V‬ﺑﻪ ∗ ‪ V‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪١۵۴‬‬
‫‪ .٢.۴‬ﻓﺮم دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫)ب( ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ V‬ﻣﺮﺗﺐ اﺳﺖ و ‪ .dim V = 3‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ T‬اﻟﻤﺎن ﺣﺠﻢ ﺑﺮ ‪ V‬اﺳﺖ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ‬
‫‪ .u, v ∈ V‬ﺗﺎﺑﻌﮑﯽ ﺧﻄﯽ ﺑﺮ ‪ V‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ )‪ w 7→ 3!T (u, v, w‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ‬
‫)اﻟﻒ(‪ ،‬ﺑﺮداری وﺟﻮد دارد ﮐﻪ آن را ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ‪ u × v‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ﺑﺎزاء ﻫﺮ ‪ w ∈ V‬ای‬
‫داﺷﺘﺒﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ .T (u, v, w) = (u × v).w‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ اﯾﻦ ﺿﺮب ﺧﺎرﺟﯽ در ﺷﺮط ‪u × v = −v × u‬‬
‫ﺻﺪق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ } ‪ {v1 , v2 , v3‬ﯾﮏ ﭘﺎﯾﮥ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﯾﮑﻪ‪ ‬ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺮای‬
‫‪ V‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ v2 × v3 = v1 ،v1 × v2 = v3‬و ‪) .v3 × v1 = v2‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره‬
‫‪.(v × v = 0‬‬

‫ﻓﺮم دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪٢.۴‬‬

‫ﻓﺮم در ﻫﻨﺪﺳﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﮐﻼﺳﯿﮏ‪ ،‬ﮐﻤﯿﺘﯽ ﻧﻤﺎدﯾﻦ ﻧﻈﯿﺮ‬

‫∑‬ ‫∑‬ ‫∑‬
‫‪fi dxi ,‬‬ ‫‪fi j dxi ∧ dx j ,‬‬ ‫‪fi jk dxi ∧ dx j ∧ dxk ,‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪i< j‬‬ ‫‪i< j<k‬‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﻋﺒﺎرات اﻧﺘﮕﺮال و دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬و از آن ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﻮدن آن ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﺎﻧﺴﻮر ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻬﺎی دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻧﻮﯾﻦ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﺎ ﮐﻤﯿﺘﻬﺎی ﻧﻤﺎدﯾﻦ‬
‫ﯾﮑﯽاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ دارای اﯾﻦ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﺮاﮔﯿﺮ‬
‫اﺷﯿﺎﯾﯽ ﮐﻪ از آﻧﻬﺎ اﻧﺘﮕﺮال ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻧﺘﮕﺮال ﻓﺮاﮔﯿﺮ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ X‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪی ﻫﻤﻮار ﻣﺮزدار و ﯾﺎ ﺑﺪون ﻣﺮز اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ‪ −p‬ﻓﺮم ﺑﺮ ‪ ،X‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪.‬‬
‫‪ ω‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ‪ ،x ∈ X‬ﯾﮏ ‪ −p‬ﺗﺎﻧﺴﻮر ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ )‪ ω(x‬ﺑﺮ ﻓﻀﺎی ﻣﻤﺎس ﺑﻪ ‪ X‬در ‪ x‬ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛‬
‫] ∗)‪.ω(x) ∈ ∧ p [T x (X‬‬
‫دو ‪ −p‬ﻓﺮم ‪ ω1‬و ‪ ω2‬را ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ ﯾﮏ ‪ −p‬ﻓﺮم ﺟﺪﯾﺪ ‪ω1 + ω2‬‬
‫رﺳﯿﺪ‪.(ω1 + ω2 )(x) := ω1 (x) + ω2 (x) :‬‬
‫ﻫﻤﮥ ﻓﺮﻣﻬﺎ ﺑﺮ ﻫﺮ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎز ‪ U‬از ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ را ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ‪ dx1 , · · · , dxk‬ﻣﯽﺗﻮان‬
‫ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ دﻧﺒﺎﻟﮥ اﻧﺪﯾﺴﯽ ﺻﻌﻮدی ) ‪ ،I = (i1 , · · · , i p‬ﯾﮏ ‪ −p‬ﻓﺮم ﺑﺮ ‪ Rk‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫‪dxI := dxi1 ∧ · · · ∧ dxik‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت از ﻗﻀﯿﮥ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮای ﻓﻀﺎﻫﺎی ﺑﺮداری‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‬

‫) ∗‪∧ p [T z (U)∗ ] = ∧ p (Rk‬‬

‫و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬دارﯾﻢ‬

‫‪١۵۵‬‬
‫‪ .٢.۴‬ﻓﺮم دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫∑‬
‫ﻫﺮ ‪ −p‬ﻓﺮم ﺑﺮ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز ‪ U ⊂ Rk‬را ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﯾﮑﺘﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺠﻤﻮع ‪fI dxI‬‬ ‫ﮔﺰاره‪.‬‬
‫‪I‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺟﻤﻊ ﺑﺮ دﻧﺒﺎﻟﻪﻫﺎی اﻧﺪﯾﺴﯽ ﺻﻌﻮدی ) ‪ I = (i1 < · · · < i p‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ‪ fI‬ﻫﺎ‬
‫ﺗﻮاﺑﻌﯽ ﺑﺮ ‪ U‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﮔﺰاره ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻬﺎی در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ در اﺳﺎس ﻫﻤﺎن ﮐﻤﯿﺎت ﻧﻤﺎدﯾﻦ در رﯾﺎﺿﯿﺎت ﮐﻼﺳﯿﮏ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ -‬ﺑﻪ ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻤﺎدﻫﺎ دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺮﯾﻨﯽ ﺳﺎده وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ اﻧﺠﺎم‬
‫دﻫﯿﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﺑﺎﻻ را درک ﮐﺮدهاﯾﺪ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ φ‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺮ ‪ Rk‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫‪∑ ∂φ‬‬
‫= ‪dφ‬‬ ‫‪dxI‬‬
‫‪I‬‬
‫‪∂xI‬‬

‫)ﺧﻮد ﻓﺮﻣﻮل ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻌﻨﯽ ﻫﺮ ﻃﺮف از آن ﭼﯿﺴﺖ؟(‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻣﺰاﯾﺎی ﻣﻬﻢ ﻓﺮﻣﻬﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی ﻫﻤﻮار ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮﮔﺸﺖ‬
‫داد‪ .‬اﮔﺮ ‪ f : X −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار و ‪ ω‬ﯾﮏ ‪ −p‬ﻓﺮم ﺑﺮ ‪ Y‬ﺑﺎﺷﺪ‪ −p ،‬ﻓﺮﻣﯽ ‪ f ∗ ω‬ﺑﺮ ‪ x‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ذﯾﻞ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ :‬اﮔﺮ ‪ ، f (x) = y‬آﻧﮕﺎه ‪ f‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻣﺸﺘﻖ )‪ d f x : T x (x) −→ T y (Y‬را اﻟﻘﺎء ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن )‪ ω(y‬ﯾﮏ ‪ −p‬ﻓﺮم ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ ﺑﺮ )‪ T y (Y‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺮاﻧﻬﺎد ∗) ‪ (d f x‬آﻧﺮا ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮ )‪T x (X‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮﮔﺸﺖ داد‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮی ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻞ ﺷﺮح دادﯾﻢ‪ .‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‬

‫‪f ∗ ω(x) := (d f x )∗ ω[ f (x)].‬‬

‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ f ∗ ω(x) ،‬ﯾﮏ ‪ −p‬ﺗﺎﻧﺴﻮر ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ ﺑﺮ )‪ T x (X‬اﺳﺖ‪ ،‬و ﻟﺬا ‪ f ∗ ω‬ﯾﮏ ‪ −p‬ﻓﺮم ﺑﺮ ‪،X‬‬
‫ﺑﻨﺎم ﺑﺮﮔﺸﺖ ‪ ω‬ﺗﻮﺳﻂ ‪ f‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ‪ ω‬ﯾﮏ ‪−0‬ﻓﺮم اﺳﺖ )ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺑﺮ ‪ Y‬اﺳﺖ( دارﯾﻢ‬
‫‪ ، f ∗ ω = ω ◦ f‬ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺑﺮ ‪ X‬اﺳﺖ‪ .‬ﯾﺎدآور ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ∗ ‪ f‬ﻓﺮﻣﻬﺎ را ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺟﻠﻮ‬
‫ﻧﻤﯽﺑﺮد‪ :‬وﻗﺘﯽ ‪ ، f, f ∗ : X −→ Y‬ﻓﺮﻣﻬﺎی ﺑﺮ ‪ Y‬را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻬﺎی ﺑﺮ ‪ X‬ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫ﭘﯿﺶ از ﺷﺮح ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ∗ ‪ ، f‬ﻓﺮﻣﻮلﻫﺎی زﯾﺮ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫= ) ‪f ∗ (ω1 + ω2‬‬ ‫‪f ∗ ω1 + f ∗ ω2 ,‬‬

‫‪f ∗ (ω ∧ θ) = ( f ∗ ω) ∧ ( f ∗ θ),‬‬
‫‪( f ◦ h)∗ ω = h∗ f ∗ ω.‬‬

‫ﺣﺎل ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ∗ ‪ f‬ﻋﻤﻼ‪ ‬ﺑﺮ ﻓﻀﺎﻫﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﭼﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ U ⊂ Rk‬و ‪ V ⊂ Rℓ‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎزﻧﺪ‬
‫و ‪ f : V −→ U‬ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪ .‬از ‪ xk , · · · , x1‬ﺑﺮای ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮ ‪ Rk‬و از ‪yℓ , · · · , y1‬‬
‫ﺑﺮای ﺗﻮاﺑﻊ روی ‪ Rℓ‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ f .‬را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ) ‪ f = ( f1 , · · · , fk‬ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از ‪ fi‬ﻫﺎ‬
‫ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺮ ‪ V‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﺘﻖ ‪ ،d f‬ﻣﺸﺘﻖ در ﻧﻘﻄﮥ دﻟﺨﻮاه ‪ y ∈ V‬را ﺑﺎ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪∂ fi‬‬
‫‪(y) ,‬‬
‫‪∂y j‬‬

‫‪١۵۶‬‬
‫‪ .٢.۴‬ﻓﺮم دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﯿﻢ و ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺗﺮاﻧﻬﺎد ∗) ‪ (d fy‬ﺑﺎ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﺗﺮاﻧﻬﺎد ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬

‫∑‬‫‪ℓ‬‬
‫‪∂ fi‬‬
‫= ‪f ∗ dxi‬‬ ‫‪dy j = d fi‬‬
‫‪j=1‬‬
‫‪∂y‬‬ ‫‪j‬‬

‫)ﻗﺒﻞ از اداﻣﮥ ﺑﺤﺚ ﻻزم اﺳﺖ ﺻﺤﺖ اﯾﻦ ﺗﺴﺎویﻫﺎ را ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ و ﻣﻌﻨﯽ دﻗﯿﻖ آﻧﻬﺎ را ﺑﺪاﻧﯿﺪ‪(.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ رﻓﺘﺎر ∗ ‪ f‬را ﺑﺮ ‪−0‬ﻓﺮﻣﻬﺎ و ‪−1‬ﻓﺮﻣﻬﺎی ﭘﺎﯾﻪای ‪ dxi‬ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺎﻣﻞ آن ﻫﺴﺘﯿﻢ‪.‬‬
‫∑‬
‫= ‪ ω‬ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن از‬ ‫زﯾﺮا‪ ،‬ﻫﺮ ﻓﺮم دﻟﺨﻮاه ‪ ω‬ﺑﺮ ‪ U‬را ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﯾﮑﺘﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪aI dxI‬‬
‫‪I‬‬
‫ﺧﻮاص ﻣﺠﺮد ∗ ‪ f‬ﻣﺸﺮوح در ﺑﺎﻻ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‬
‫∑‬
‫= )‪f ∗ (ω‬‬ ‫‪( f ∗ aI )d fI‬‬
‫‪I‬‬

‫ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ‪ f ∗ aI = aI ◦ f‬ﺑﺮﮔﺸﺖ ‪−0‬ﻓﺮم ‪ aI‬از ‪ U‬ﺑﻪ ‪ V‬اﺳﺖ و ‪ fI‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ‪ fi1 ∧ · · · ∧ fi p‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎﻟﯽ از ﺑﺤﺚ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f : V −→ U‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢای ﺑﯿﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎز در‬
‫‪ Rk‬اﺳﺖ و ‪) ω = dx1 ∧ · · · ∧ dxk‬ﮐﻪ اﻟﻤﺎن ﺣﺠﻢ ﺑﺮ ‪ U‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد(‪ .‬اﮔﺮ ‪ f (y) = x‬آﻧﮕﺎه )‪ T y (V‬و‬
‫)‪ T x (U‬ﺑﺎ ‪ Rk‬ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل از ﻧﻤﺎدﻫﺎی )‪ dx1 (x), · · · , dxk (x‬ﺑﺮای ﻧﺸﺎن دادن ﺗﻮاﺑﻊ ﺧﻄﯽ ﭘﺎﯾﻪای‬
‫ﺑﺮ ‪ Rk‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان )‪ T x (U‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و از ﻧﻤﺎدﻫﺎی )‪ dyk (y), · · · ،dy1 (x‬ﺑﺮای ‪ Rk‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان )‪T y (V‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮐﻨﻮن‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﮥ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن از ﺑﺨﺶ ‪ ،٢‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮل زﯾﺮ ﻣﯽرﺳﯿﻢ‬

‫)‪f ∗ ω(y) = (d fy )∗ dx1 (x) ∧ · · · ∧ (d fy )∗ dxk (x‬‬

‫‪= det(d fy ) dy1 (y) ∧ · · · ∧ dyk (y).‬‬

‫ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر‬

‫‪f ∗ (dx1 ∧ · · · ∧ dxk ) = det(d f ) dy1 ∧ · · · ∧ dyk‬‬

‫ﮐﻪ ) ‪ det(d f‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﺎﺑﻊ ) ‪ y −→ det(d fy‬ﺑﺮ ‪.V‬‬

‫ﻓﺮم ‪ ω‬ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز ‪ U ⊂ Rk‬را در ﺻﻮرﺗﯽ ﻫﻤﻮار ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ از ﺗﻮاﺑﻊ ﺿﺮﯾﺐ ‪ aI‬در ﺑﯿﺎن‬
‫∑‬
‫= ‪ ω‬ﻫﻤﻮار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﺸﺮوح در ﺑﺎﻻ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ‬ ‫‪aI dxI‬‬
‫‪I‬‬
‫‪ f : V −→ U‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﯿﻦ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎز در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﮔﺮ ‪ ω‬ﻫﻤﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫‪ f ∗ ω‬ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫در ﮐﻞ‪ ،‬ﻫﻤﻮاری ﻓﺮم ‪ ω‬ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬را ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ‬
‫‪ ،h : U −→ X‬ﻓﺮم ‪ h∗ ω‬ﺑﺮ ‪ U ⊆ Rk‬ﻫﻤﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺘﺎً ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﻫﻤﮥ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶﻫﺎی ﻣﻮﺿﻌﯽ‬
‫را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺗﻌﺪادی از آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ‪ X‬را ﭘﻮﺷﺶ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽدﻫﯿﻢ؛ اﮔﺮ ‪ hα : Uα −→ X‬ﻫﺎ ﮔﺮداﯾﻪای از ﭘﯿﻤﺎﯾﺶﻫﺎی ﻣﻮﺿﻌﯽ ﭘﻮﺷﺶ دﻫﻨﺪۀ ‪ X‬ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﯾﻌﻨﯽ‪،‬‬

‫‪١۵٧‬‬
‫‪ .٣.۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫‪ ،(∪α hα (Uα ) = X‬آﻧﮕﺎه در ﺻﻮرﺗﯽ ﻓﺮم ‪ ω‬ﻫﻤﻮار اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﮥ ﺑﺮﮔﺸﺖﻫﺎی ‪ hα ω‬ﻫﻤﻮار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا‪،‬‬
‫اﮔﺮ ‪ h : U −→ X‬ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ دﯾﮕﺮی ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه داﻣﻨﮥ آن ‪ U‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ از زﯾﺮ داﻣﻨﻪﻫﺎی‬
‫ﺑﺎز ]) ‪ h−1 [hα (Uα‬ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﺑﻌﻼوه‪ ،‬راﺑﻄﮥ‬

‫]) ‪h−1 [hα (Uα‬‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫‪h∗ ω = (h−1‬‬ ‫∗ ∗‬

‫‪α ◦ h) hα ω‬‬

‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ‪ h∗ ω‬ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻮن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻬﺎی ﻫﻤﻮار ﺗﻮﺟﻪ دارﯾﻢ‪ ،‬از اﯾﻦ ﭘﺲ ﮐﻠﻤﻪ ﻫﻤﻮار را ذﮐﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ و ﻓﺮم ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻓﺮم‬
‫ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ را ﺑﺎ ﺗﻤﺮﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان آن را ﻣﺤﮑﯽ از ﻣﯿﺰان درک ﺷﻤﺎ از ﻓﺮﻣﻮلﻫﺎی‬
‫ﺑﺎﻻ داﻧﺴﺖ‪ .‬آن را ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً از ﺗﻌﺎرﯾﻒ و ﺑﺪون اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در ﻓﻀﺎی‬
‫اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ‪ ،‬ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f : X −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﯿﻦ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ اﺳﺖ و ‪ φ‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺮ ‪ Y‬اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‬

‫)‪f ∗ (dφ) = d( f ∗ φ‬‬

‫اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪٣.۴‬‬

‫ﻓﺮﻣﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﻃﺮح ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺷﻮد از آﻧﻬﺎ اﻧﺘﮕﺮال ﮔﺮﻓﺖ؟ ﺷﺎﯾﺪ ﻣﺰﯾﺖ ﺑﻨﯿﺎدی آﻧﻬﺎ‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺨﺘﺼﺎت‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻮدﮐﺎر و ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺻﺤﯿﺢ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻗﻀﯿﮥ ﺑﻨﯿﺎدی ذﯾﻞ از‬
‫ﺣﺴﺎﺑﺎن را ﯾﺎد آور ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ )اﺛﺒﺎت آن را در ﺑﺴﯿﺎری از ﮐﺘﺐ از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻔﺤﮥ ‪ ۶٧‬از اﺳﭙﯿﻮاک ]‪ [٢‬ﻣﯽﺗﻮان‬
‫ﯾﺎﻓﺖ(‪.‬‬

‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ در ‪ .Rk‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f : V −→ U‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺑﯿﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎز در ‪ Rk‬اﺳﺖ و ‪a‬‬
‫ﺗﺎﺑﻌﯽ اﻧﺘﮕﺮاﻟﭙﺬﯾﺮ ﺑﺮ ‪ U‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫= ‪a.dx1 · · · dxk‬‬ ‫‪(a ◦ f ).| det(d f )|.dy1 · · · dyk‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪V‬‬

‫ﺑﻪ ﭘﯿﺮوی از ﻧﻤﺎد ﮔﺰارﯾﻬﺎی ﻗﺒﻠﯽ‪ det(d f ) ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺮ ﺗﺎﺑﻊ ) ‪ y −→ det(d fy‬ﺑﺮ ‪ V‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺣﮑﻢ ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ در ﻧﯿﻢ ﻓﻀﺎی ‪ Hk‬ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ را ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﭼﻮن ‪ f‬ﻋﻮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺗﻮاﺑﻊ ﻧﻈﯿﺮ ‪ a‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﺪﯾﻬﯽ‬
‫‪ a ◦ f‬ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻫﻨﻮز ﺷﮑﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ دﯾﺪﮔﺎه اﻧﺘﮕﺮال ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭼﻮن ‪ f‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺨﺮﯾﺐ‬
‫ﺣﺠﻢ از ‪ V‬ﺑﻪ ‪ U‬ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻧﺘﮕﺮال ‪ a ◦ f‬ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﺘﮕﺮال ‪ a‬ﯾﮑﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ را ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﻓﺰودن‬
‫ﻋﺎﻣﻞ |) ‪ | det(d f‬ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﻧﻮﺳﺎن ﺣﺠﻢ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺑﯿﻨﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻬﺎ‬

‫‪١۵٨‬‬
‫‪ .٣.۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻮدﮐﺎر اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺣﺠﻢ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ‪ a‬را ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ﺻﻮری‬
‫اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ‪ ax1 , · · · , dxk‬در ﻧﻈﺮ ﻧﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ‪−k‬ﻓﺮم ‪ω = a dx1 ∧ · · · ∧ dxk‬‬
‫را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫=‪ω :‬‬ ‫‪a.dx1 · · · dxk .‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬

‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻞ دﯾﺪﯾﻢ‪ ω ،‬ﺑﻪ ﻓﺮم‬

‫‪f ∗ (ω) = (a ◦ f ) det(d f )dy1 ∧ · · · ∧ dyk‬‬

‫ﺑﺮﮔﺸﺖ داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ‪ f‬ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ ،det(d f ) > 0‬و ﻟﺬا ‪ f ∗ ω‬ﻋﻤﻼ‪ ‬ﻋﺎﻣﻞ اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی‬
‫در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻗﻀﯿﮥ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ‪−k‬ﻓﺮم ‪ ω‬ﺑﺮ ‪ U‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ a dx1 ∧ · · · ∧ dxk‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺑﺎ ‪ a‬ﺗﺎﺑﻊ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻟﺬا ‪ ω‬در ﺻﻮرﺗﯽ اﻧﺘﮕﺮاﻟﭙﺬﯾﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ a‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ﺷﮑﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽﺗﺮی‬
‫ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﮥ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ در ‪ .Rk‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f : V −→ U‬ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ ﺑﯿﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی‬
‫ﺑﺎز در ‪ Rk‬ﯾﺎ ‪ Hk‬اﺳﺖ‪ ،‬و ‪ ω‬ﯾﮏ ‪−k‬ﻓﺮم اﻧﺘﮕﺮاﻟﭙﺬﯾﺮ ﺑﺮ ‪ U‬اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫=‪ω‬‬ ‫‪f ∗ ω.‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪V‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ‪ f‬ﺟﻬﺖ ﺑﺮﮔﺮدان ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دارﯾﻢ‬

‫∫‬ ‫∫‬
‫‪ω=−‬‬ ‫‪f ∗ ω.‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪V‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت در ﺑﺨﺶﻫﺎی ﻗﺒﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﯿﺪ دﯾﺪ ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻼح ﮐﻨﻨﺪۀ ) ‪ det(d f‬ﻧﺘﯿﺠﮥ‬
‫ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ رﻓﺘﺎر ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ‪−1‬ﻓﺮﻣﻬﺎ )ﯾﻌﻨﯽ ‪ (dxi ∧ dx j = −dx j ∧ dxi‬اﺳﺖ و ﻟﺬا ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد در ﺑﺤﺚ‬
‫ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻤﺎم وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﺟﺒﺮی ﻓﺮﻣﻬﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻤﺎل ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ را‬
‫ﺑﺮای اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ از آن ﺟﻬﺖ ﺑﺎ اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﺳﺎزد‪،‬‬
‫ﺑﯽ آﻧﮑﻪ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ آﻧﺮا ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺳﺘﺎﻧﺪارد در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ ω‬ﯾﮏ ‪−k‬ﻓﺮم‬
‫ﻫﻤﻮار ﺑﺮ ‪ X‬اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ X‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪی ‪−k‬ﺑﻌﺪی و ﻣﺮزدار اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤﻞ ‪ ω‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺴﺘﺎر ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻫﻤﮥ‬
‫ﻧﻘﺎﻃﯽ ‪ x ∈ X‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ω(x) , 0‬؛ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ اﯾﻦ ﺑﺴﺘﺎر ﻓﺸﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‬
‫‪ ω‬ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻞ ﻓﺸﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﻞ ‪ ω‬در داﺧﻞ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎزی ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ W‬از ‪X‬‬
‫ﻗﺮار دارد ﮐﻪ داﻣﻨﮥ ﭘﯿﻤﺎﯾﺸﯽ ﻣﺸﺨﺺ از ‪ X‬اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬اﮔﺮ ‪ h : U −→ W‬ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ‬
‫ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ از زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز ‪ U ⊆ Hk‬ﺑﺮوی ‪ W‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ h∗ ω‬ﯾﮏ ‪−k‬ﻓﺮم ﻫﻤﻮار ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻞ ﻓﺸﺮده‬

‫‪١۵٩‬‬
‫‪ .٣.۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫ﺑﺮ ‪ U‬اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ h∗ ω‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﭙﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫=‪ω‬‬ ‫‪h∗ ω‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪U‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ‪ g : V −→ W‬ﭘﯿﻤﺎﯾﺸﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺮ روی ‪ W‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ رخ ﻣﯽدﻫﺪ؟ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪f = h−1 ◦ g‬‬
‫ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ از ‪ V‬ﺑﻪ ‪ U‬اﺳﺖ و ﻟﺬا‬
‫∫‬ ‫∫‬ ‫∫‬
‫= ‪h∗ ω‬‬ ‫= ‪f ∗ h∗ ω‬‬ ‫‪g∗ ω‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪V‬‬
‫∫‬
‫ﻣﻌﻨﯽای ذاﺗﯽ دارد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻌﻨﯽای ﻣﺴﺘﻘﻞ از اﻧﺘﺨﺎب ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺧﻮاص ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻓﺮﻣﻬﺎ‪ω ،‬‬
‫‪X‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻧﺘﮕﺮال ﯾﮏ ‪−k‬ﻓﺮم ‪ ω‬ﻫﻤﻮار ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻞ ﻓﺸﺮدۀ دﻟﺨﻮاه ﺑﺮ ‪ ،X‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫از اﻓﺮاز ﯾﮑﺎﻧﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده و ‪ ω‬را ﺑﻪ ﻗﻄﻌﺎت ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﺑﺮ ‪ X‬ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﮔﺮداﯾﮥ زﯾﺮ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎز ﻗﺎﺑﻞ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ‪ ،X‬ﭘﻮﺷﺸﯽ ﺑﺎز ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ؛ ﯾﮏ اﻓﺮازﯾﮑﺎﻧﯽ زﯾﺮ دﺳﺖ } ‪ {ρi‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫آن اﻓﺮاز اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪) .‬ﺑﺮای ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﻪ ﺻﻔﺤﮥ ‪ ۵٢‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪ (.‬ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﻮﺿﻌﺎً ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺑﻮدن } ‪{ρi‬‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﮥ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺗﻌﺪادی ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﺤﻤﻞ ﻓﺸﺮدۀ ‪ ω‬ﻏﯿﺮ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺗﻌﺪادی ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ از ﻓﺮﻣﻬﺎی ‪ ρi ω‬ﻏﯿﺮ ﺻﻔﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ دارای ﻣﺤﻤﻠﯽ ﻓﺸﺮده و داﺧﻞ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ‬
‫ﺑﺎز ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‬
‫∫‬ ‫∫∑‬
‫=‪ω :‬‬ ‫‪ρi ω‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪X‬‬
‫∫‬
‫ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب اﻓﺮاز ﯾﮑﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺑﺴﺘﮕﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬آﺳﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬اﺑﺘﺪا‬ ‫ﻧﺸﺎن دادن اﯾﻨﮑﻪ ‪ω‬‬
‫‪X‬‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﺤﻤﻞ ‪ ω‬ﻋﻤﻼ‪ ‬در داﺧﻞ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه دو‬
‫∑‬ ‫∫‬
‫ﯾﮑﯽاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن در ﻫﺮ ‪ x ∈ x‬ای ‪ ، ρi (x) = 1‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ω‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪X‬‬
‫∑‬
‫‪ρi ω = ω‬‬
‫‪i‬‬

‫اﮐﻨﻮن‪ ،‬از ﺧﻄﯽ ﺑﻮدن ﭘﻮﻟﺒﮏ و اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‬
‫∫‬ ‫∫∑‬
‫=‪ω‬‬ ‫‪ρi ω‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪x‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﺶ ﺑﻮدﯾﻢ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ } ‪ {ρ′j‬اﻓﺮاز ﯾﮑﺎﻧﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ دﯾﮕﺮی ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬از ﺑﺤﺚ‬
‫ﺑﺎﻻ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ‪ i‬ای‬
‫∫‬ ‫∑‬ ‫∫‬
‫= ‪ρi ω‬‬ ‫‪ρ′j ρi ω,‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪j‬‬ ‫‪X‬‬

‫‪١۶٠‬‬
‫‪ .٣.۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ازای ﻫﺮ ‪ j‬ای‬

‫∫‬ ‫∫∑‬
‫= ‪ρ′j ω‬‬ ‫‪ρi ρ′j ω.‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪j‬‬ ‫‪X‬‬

‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫∫∑‬ ‫∫∑∑‬ ‫∫∑∑‬ ‫∫∑‬
‫= ‪ρi ω‬‬ ‫= ‪ρ′j ρi ω‬‬ ‫= ‪ρi ρ′j ω‬‬ ‫‪ρ′j ω,‬‬
‫‪j‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪j‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪j‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪X‬‬

‫∫‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از اﻓﺮازﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪای ﯾﮑﺴﺎن دارد‪.‬‬ ‫ﮐﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ‪ω‬‬
‫∫‬ ‫‪X‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﺮد ﮐﻪ ‪ X‬ﺧﻮاص ﺧﻄﯽ اﺳﺘﺎﻧﺪارد را دارد‪:‬‬

‫∫‬ ‫∫‬ ‫∫‬ ‫∫‬ ‫∫‬

‫= ) ‪(ω1 + ω2‬‬ ‫‪ω1 +‬‬ ‫‪ω2 ,‬‬ ‫‪cω = c‬‬ ‫‪ω,‬‬ ‫‪c ∈ R.‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﺗﻌﻤﯿﻢ اﻧﺘﮕﺮال ﻣﻄﺮح ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ در‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻐﯿﯿﺮ داﻣﻨﻪﻫﺎ ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ اﮔﺮ ‪ f : Y −→ X‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ‪−k‬ﻓﺮم ﻫﻤﻮار و ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻞ‬
‫ﻓﺸﺮدۀ ‪ ω‬ﺑﺮ ‪) X‬ﮐﻪ ‪ (k = dim X = dim Y‬دارﯾﻢ‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫=‪ω‬‬ ‫‪f ∗ ω.‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪Y‬‬

‫اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ‬ﭘﯽﺑﺮدهاﯾﺪ ﮐﻪ وﯾﮋﮔﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪی ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻤﻠﯽ ﺧﻄﯽ ﺑﺮ‬
‫ﻓﺮﻣﻬﺎی ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻞ ﻓﺸﺮده ﺳﺎﺧﺘﻪاﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ آﻧﻬﺎ را ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺴﺄﻟﻪ را‬
‫ﺑﻪ اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی از ‪−k‬ﻓﺮﻣﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ‪−k‬ﺑﻌﺪی ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ﻗﺎدرﯾﻢ آن را‬
‫ﺑﻪ اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی از ﻓﺮﻣﻬﺎ ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ زﯾﺮﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ Z‬زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺟﻬﺖداری از ‪ X‬ﺑﻮده و ‪ω‬‬
‫ﯾﮏ ﻓﺮم ﺑﺮ ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﻣﺠﺮد ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ اﻣﮑﺎن ﺗﺤﺪﯾﺪ ‪ ω‬ﺑﻪ ‪ Z‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ را ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ i : Z ,→ X‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺷﻤﻮل اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﺤﺪﯾﺪ ‪ ω‬ﺑﻪ ‪ Z‬را ﻓﺮم ‪ i∗ ω‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫وﻗﺘﯽ ‪ ω‬ﯾﮏ ﺻﻔﺮ ﻓﺮﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ i∗ ω‬درﺳﺖ ﻋﺒﺎرت از ﺗﺤﺪﯾﺪ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺗﺎﺑﻊ ‪ ω‬ﺑﻪ ‪ Z‬اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ‬
‫‪ dim Z = ℓ‬و ‪ ω‬ﯾﮏ ‪−ℓ‬ﻓﺮم ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﻞ آن ‪ Z‬را در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﻓﺸﺮده ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﻧﺘﮕﺮال ‪ω‬‬
‫ﺑﺮ ‪ Z‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﺘﮕﺮال از ﺗﺤﺪﯾﺪش ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫=‪ω :‬‬ ‫‪i∗ ω.‬‬
‫‪Z‬‬ ‫‪Z‬‬

‫‪١۶١‬‬
‫‪ .٣.۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫ﺣﺎل ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﺧﺎص را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬

‫‪ω = f1 dx + f2 dx2 + f3 dx3 ,‬‬

‫ﯾﮏ ‪−1‬ﻓﺮم ﻫﻤﻮار ﺑﺮ ‪ R3‬اﺳﺖ‪ ،‬و ‪ γ : I −→ R3‬ﯾﮏ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺳﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ‪ γ ،‬ﯾﮏ‬
‫دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ از ﺑﺎزۀ ﯾﮑﮥ ]‪ I = [0; 1‬ﺑﺮوی ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار ﯾﮏ ﺑﻌﺪی و ﻓﺸﺮدۀ )‪ γ(I‬اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫‪ω := γ∗ ω.‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪I‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ))‪ ،γ(t) = (γ1 (t), γ2 (t), γ3 (t‬آﻧﮕﺎه‬

‫‪dγi‬‬
‫= ‪γ∗ dxi = dγi‬‬ ‫‪dt,‬‬
‫‪dt‬‬
‫و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫∫‬ ‫∫ ‪3‬‬
‫∑‬ ‫‪1‬‬
‫‪dγi‬‬
‫=‪ω‬‬ ‫])‪fi [γ(t‬‬ ‫‪(t) dt.‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪i=1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪dt‬‬

‫اﮔﺮ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ) ‪ ( f1 , f2 , f3‬ﺑﺮ ‪ R3‬را ﺑﺎ ⃗‪ F‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺗﺴﺎوی ﺑﺎﻻ را اﻧﺘﮕﺰال ﺧﻂ‬
‫∮‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪.‬‬ ‫⃗‬
‫‪F.dγ‬‬ ‫⃗‪ F‬روی ‪ C‬ﻧﺎﻣﯿﺪه و ﺑﺎ ﻧﻤﺎد‬
‫‪C‬‬
‫ﺣﺎل ‪−2‬ﻓﺮم ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻞ ﻓﺸﺮدۀ‬

‫‪ω = f1 dx2 ∧ dx3 + f2 dx3 ∧ dx1 + f3 dx1 ∧ dx2 .‬‬

‫ﺑﺮ ‪ R3‬را در ﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ ω .‬را ﺑﺮ ﯾﮏ روﯾﻪ ‪ S‬اﻧﺘﮕﺮال ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺎده ‪ S‬را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻧﻤﻮدار‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ‪ G : R −→ R2‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ) ‪ x3 = G(x1 , x2‬ﻣﯽﺗﻮان در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ١.۴‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪) .‬اﯾﻦ‬
‫ﯾﮏ‬
‫ﻓﺮض ﺣﻘﯿﻘﺘﺎً ﻣﺤﺪود ﮐﻨﻨﺪه ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﺮ روﯾﮥ دﻟﺨﻮاه را ﻻاﻗﻞ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻤﻮدار ∫‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﻣﯽﺗﻮان وﺷﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ‪ x2 , x1‬را ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی آن ﺗﺎﺑﻊ و ‪ x3‬را ﺧﻮد آن ﺗﺎﺑﻊ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ω (.‬‬
‫‪S‬‬
‫ﭼﻪ اﺳﺖ؟ روﯾﮥ ‪ S‬را ﺗﻮﺳﻂ ‪ h : R2 −→ S‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ‬

‫)) ‪h(x1 , x2 ) = (x1 , x2 ,G(x1 , x2‬‬

‫ﻣﯽﺗﻮان ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﮐﺮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬

‫‪h∗ (dx1 ∧ dx2 ) = dx1 ∧ dx2‬‬

‫(‬ ‫)‬
‫∗‬ ‫‪∂G‬‬ ‫‪∂G‬‬
‫∧ ‪h (dx2 ∧ dx3 ) = dx2 ∧ dG = dx2‬‬ ‫‪dx1 +‬‬ ‫‪dx2‬‬
‫‪∂x1‬‬ ‫‪∂x2‬‬
‫‪∂G‬‬
‫‪= −‬‬ ‫‪dx1 ∧ dx2‬‬
‫‪∂x1‬‬

‫‪١۶٢‬‬
‫‪ .٣.۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:١.۴‬‬

‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﺑﻪ‬

‫‪∂G‬‬
‫‪h∗ (dx3 ∧ dx1 ) = −‬‬ ‫‪dx1 ∧ dx2‬‬
‫‪∂x2‬‬
‫ﺑﺎ ﺟﺎﮔﺬاری در ﻓﺮﻣﻮل اﻧﺘﮕﺮال‪ ،‬دارﯾﻢ‬
‫∫‬ ‫∫‬ ‫(‬ ‫)‬
‫=‪ω‬‬ ‫‪n1 f1 + n2 f2 + n3 f3 dx1 dx2 ,‬‬
‫‪S‬‬ ‫‪R2‬‬

‫ﮐﻪ در آن‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪∂G ∂G‬‬
‫‪⃗n = (n1 , n2 , n3 ) := −‬‬ ‫‪,−‬‬ ‫‪,1 .‬‬
‫‪∂x1 ∂x2‬‬

‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ازای ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ‪ x = (x1 , x2 ,G(x1 , x2 )) ∈ S‬ای از ‪ ،S‬ﺑﺮدار )‪ ⃗n(x‬ﺑﻪ روﯾﮥ ‪ S‬ﻗﺎﺋﻢ اﺳﺖ؛‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ) ‪ .⃗n(x) ⊥ T x (S‬اﯾﻦ اﻧﺘﮕﺮال را ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ‬در رﯾﺎﺿﯽ ‪ ٢‬دﯾﺪهاﯾﺪ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ‬
‫∥‪ ⃗u := ⃗n/∥⃗n‬ﺑﺮدار ﯾﮑﮥ ﻗﺎﺋﻢ اﺳﺖ‪ F⃗ = ( f1 , f2 , f3 ) ،‬و ‪−2‬ﻓﺮم ﻫﻤﻮار ‪ dA‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪|⃗n|dx1 ∧ dx2‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫=‪ω‬‬ ‫‪⃗ u) dA.‬‬
‫⃗‪(F.‬‬
‫‪S‬‬ ‫‪R2‬‬

‫ﻓﺮم ‪ dA‬را ﻓﺮم ﻣﺴﺎﺣﺖ روﯾﮥ ‪ S‬ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﺗﻤﺮﯾﻦ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﻗﺪری اﻧﮕﯿﺰه ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪١۶٣‬‬
‫‪ .٣.۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫اﺑﺘﺪا ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ ∆S‬ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ ﮐﻮﭼﮑﯽ در ‪ R3‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ ∆S ′‬ﺗﺼﻮﯾﺮ آن ﺑﺮ روی ‪−x1 x2‬ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬

‫‪Area (∆S ) = (sec θ).Area (∆S ′ ),‬‬

‫ﮐﻪ ‪ θ‬زاوﯾﮥ ﺑﯿﻦ ﻧﺮﻣﺎل ﺑﻪ ‪ ∆S‬و ‪−x3‬ﻣﺤﻮر اﺳﺖ‪] .‬اﺑﺘﺪا ‪ ∆S‬را روی ﺻﻔﺤﻪاش ﻃﻮری ﺣﺮﮐﺖ دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ‬
‫از ﯾﺎلﻫﺎﯾﺶ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻞ ﺑﺮﺧﻮرد ﺻﻔﺤﻪاش ﺑﺎ ‪−x1 x2‬ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻮازی ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮلﺑﻨﺪی ﺳﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ در ﻣﻮرد روﯾﮥ ﻣﺎ‬
‫√‬
‫(‬ ‫( ‪)2‬‬ ‫‪)2‬‬
‫‪∂G‬‬ ‫‪∂G‬‬
‫‪|⃗n| = 1 +‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪∂x1‬‬ ‫‪∂x2‬‬

‫ﺑﺎ ﺳﮑﺎﻧﺖ زاوﯾﮥ ‪ θ‬ﺑﯿﻦ ﺑﺮدار ﻧﺮﻣﺎل ﺑﻪ ‪ S‬و ‪−x3‬ﻣﺤﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮ اﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺎﺣﺖ ‪ ∆S ′‬ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫اﻧﺘﮕﺮال ‪ dx1 ∧ dx2‬ﺑﺮ ‪ ∆S ′‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ [.‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ٢.۴‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:٢.۴‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‬

‫‪ .١‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ Z‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ از ﻧﻘﺎط در ‪ X‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪−0‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺟﻬﺘﯽ ﺑﺮ ‪ Z‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ‪ z ∈ Z‬دﻟﺨﻮاه‪ ،‬اﻋﺪاد ﺟﻬﺘﯽ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ‪σ(z) = ±1‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f‬ﺗﺎﺑﻌﯽ دﻟﺨﻮاه ﺑﺮ ‪ X‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ‪−0‬ﻓﺮم در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻧﺸﺎن‬
‫دﻫﯿﺪ‬
‫∫‬ ‫∑‬
‫=‪f‬‬ ‫‪σ(z). f (z).‬‬
‫‪Z‬‬ ‫‪z∈Z‬‬

‫‪١۶۴‬‬
‫‪ .٣.۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫‪ .٢‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ X‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪی ﻣﺮزدار و ‪−k‬ﺑﻌﺪی اﺳﺖ و ‪ ω‬ﯾﮏ ‪−k‬ﻓﺮم ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻞ ﻓﺸﺮده ﺑﺮ ‪ X‬اﺳﺖ‪ .‬ﯾﺎدآور‬
‫ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ‪ −X‬ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ X‬ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ﺑﺮﻋﮑﺲ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫‪ω=−‬‬ ‫‪ω.‬‬
‫‪−X‬‬ ‫‪X‬‬

‫‪ .٣‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ c : [a; b] −→ X‬ﺧﻤﯽ ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪ c(a) = p ،‬و ‪ .c(b) = q‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ω‬‬
‫دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺑﺮ ‪ X‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ω = d f‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫∫‬ ‫‪b‬‬
‫‪c∗ ω = f (q) − f (p).‬‬
‫‪a‬‬

‫‪ .۴‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ c : [a, b] −→ X‬ﺧﻤﯽ ﻫﻤﻮار اﺳﺖ و]‪ f : [a1 , b1 ] −→ [a; b‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار اﺳﺖ ﺑﺎ‬
‫‪ f (a1 ) = a‬و ‪ . f (b1 ) = b‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﻧﺘﮕﺮالﻫﺎی‬
‫∫‬ ‫‪b1‬‬ ‫∫‬ ‫‪b‬‬
‫∗‬
‫و ‪(c ◦ f ) ω‬‬ ‫‪c∗ ω,‬‬
‫‪a1‬‬ ‫‪a‬‬
‫∫‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﺑﺎ ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ ‪ c‬اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫ﯾﮑﯽاﻧﺪ )ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ω ،‬‬
‫‪c‬‬

‫‪ .۵‬ﺧﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ ،X‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ‪ γ : S1 −→ X‬اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ ω‬ﯾﮏ ‪−1‬ﻓﺮم ﺑﺮ ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫اﻧﺘﮕﺮال ﺧﻂ ‪ ω‬در اﻣﺘﺪاد ‪ γ‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫∮‬ ‫∫‬
‫=‪ω‬‬ ‫)‪γ∗ (ω‬‬
‫‪γ‬‬ ‫‪S1‬‬
‫∮‬
‫را ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺑﯿﺎن ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ‪ γ‬و ‪ω‬‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ ‪ ،X = Rk‬اﻧﺘﮕﺮال ‪ω‬‬
‫‪γ‬‬
‫ﺑﯿﺎن ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .۶‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ h : R1 −→ S1‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ )‪ h(t) = (cos t, sin t‬اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ ω‬ﯾﮏ ‪−1‬ﻓﺮم‬
‫دﻟﺨﻮاه ﺑﺮ ‪ S1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫∫‬ ‫∫‬ ‫‪2π‬‬
‫=‪ω‬‬ ‫‪h∗ ω.‬‬
‫‪S1‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪ ∗ .٧‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪−1‬ﻓﺮم ‪ ω‬ﺑﺮ ‪ X‬دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺗﺎﺑﻌﯽ ‪ ω = d f‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ﺧﻢ ﺑﺴﺘﮥ ‪ γ‬ﺑﺮ‬
‫∮‬
‫‪ X‬دارﯾﻢ ‪] . ω = 0‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ‪ ٣‬و ‪[.۵‬‬
‫‪γ‬‬

‫‪١۶۵‬‬
‫‪ .٣.۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫∗‪−1 .٨‬ﻓﺮم ‪ ω‬ﺑﺮ ﺻﻔﺤﮥ ﺳﻔﺘﮥ }‪ R2 − {0‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪−y‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪ω(x, y) = 2 2 dx + 2 2 dy‬‬
‫‪x +y‬‬ ‫‪x +y‬‬
‫∫‬
‫را ﺑﺮ ﯾﮏ داﯾﺮۀ دﻟﺨﻮاه ‪ C‬ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪ r‬و ﻣﺮﮐﺰ‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﻟﻒ( ﻣﻘﺪار ‪ω‬‬
‫‪C‬‬
‫ﻣﺒﺪاء ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ در ﻧﯿﻢ ﺻﻔﺤﻪ }‪ ،{(x, y)|x > 0‬ﻓﺮم ‪ ω‬دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ اﺳﺖ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺗﺎﺑﻊ‬
‫)‪ arctan(y/x‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺣﺘﻤﺎل ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬
‫ج( ﭼﺮا ‪ ω‬ﺑﺮ }‪ R2 − {0‬دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻫﯿﭻ ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮاﮔﯿﺮی ﻧﯿﺴﺖ؟‬

‫∗‪ .٩‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ‪−1‬ﻓﺮم ‪ ω‬ﺑﺮ ‪ S1‬در ﺻﻮرﺗﯽ و ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﻮرﺗﯽ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫∫‬
‫‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ » :‬ﺗﻨﻬﺎاﮔﺮ« از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۶‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ h‬ﻣﺜﻞ در ﺗﻤﺮﯾﻦ‬ ‫‪ω=0‬‬
‫∫‬ ‫‪∫t‬‬
‫‪S1‬‬

‫‪ ۵‬اﺳﺖ و ﺗﺎﺑﻌﯽ ‪ g‬ﺑﺮ ‪ R‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ‪ g(t) = 0 h∗ ω‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ω = 0‬‬
‫‪S1‬‬
‫آﻧﮕﺎه )‪ .g(t + 2π) = g(t‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻪ ازاء ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ‪ f‬ﺑﺮ ‪ ،S1‬دارﯾﻢ ‪ .g = f ◦ h‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‬
‫‪[.d f = ω‬‬

‫∗‪ .١٠‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ v‬ﯾﮏ ‪−1‬ﻓﺮم دﻟﺨﻮاه ﺑﺮ ‪ S1‬ﺑﺎ اﻧﺘﮕﺮال ﻧﺎﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ ω‬ﯾﮏ ‪−1‬ﻓﺮم دﯾﮕﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺛﺎﺑﺘﯽ ‪ C‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ازاء ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ‪ f‬ﺑﺮ ‪ S1‬دارﯾﻢ ‪.w − cv = d f‬‬

‫‪ .١١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ ω‬ﯾﮏ ‪−1‬ﻓﺮم ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻫﻤﺒﻨﺪ ‪ X‬اﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ازاء ﻫﻤﮥ ﺧﻢﻫﺎی ﺑﺴﺘﮥ‬
‫‪∫1‬‬ ‫‪∫q‬‬ ‫∮‬
‫∗‬
‫‪ γ‬دارﯾﻢ ‪ . ω = 0‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﮔﺮ ‪ ،p, q ∈ X‬آﻧﮕﺎه ‪ p ω‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ 0 c ω‬ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫‪∫ q‬‬ ‫‪γ‬‬

‫ﺧﻮش‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ c : [0; 1] → X‬ﺧﻤﯽ ﺑﺎ ‪ c(0) = p‬و ‪ c(1) = q‬اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ω‬‬
‫‪p‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ )ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ‪ ،‬از اﻧﺘﺨﺎب ‪ c‬ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ(‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻫﺮ دو ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻨﺤﻨﯽای‬
‫را ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺮﺳﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر از ﻓﺮض ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن اﯾﻦ‬
‫ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎ در ‪ 0‬و ﯾﮏ ﻣﯿﺴﺮ اﺳﺖ‪ .‬از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۴‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬
‫∮‬
‫∗‪ .١٢‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ‪−1‬ﻓﺮم ‪ ω‬ﺑﺮ ‪ X‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺑﺴﺘﮥ ‪ γ‬دﻟﺨﻮاه‪ω = 0 ،‬‬
‫‪γ‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ اﺳﺖ‪] .ω = d f ،‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻤﺒﻨﺪ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل‬
‫‪∫ x‬‬
‫= )‪ . f (x‬ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ‪ f‬در دﺳﺘﮕﺎه‬ ‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ p ∈ X‬دﻟﺨﻮاه و ازاﯾﻦ ﭘﺲ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ‪ω‬‬
‫‪p‬‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ در ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ‪ U‬از ‪ ،x‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ‪ .ω = d f‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ ،p′ ∈ U‬آﻧﮕﺎه‬
‫‪∫ x‬‬
‫‪′‬‬
‫‪[. f (x) = f (p ) +‬‬ ‫‪ω‬‬
‫‪p′‬‬

‫‪١۶۶‬‬
‫‪ .۴.۴‬ﻣﺸﺘﻖ ﺧﺎرﺟﯽ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫‪ .١٣‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ S‬ﯾﮏ ‪−2‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺟﻬﺘﺪار در ‪ R3‬اﺳﺖ و ))‪ ⃗n(x) = (n1 (x), n2 (x), n3 (x‬ﺑﺮدار ﻗﺎﺋﻢ ﯾﮑﮥ‬
‫ﺑﺮوﻧﺴﻮی ﺑﺮ ‪ S‬در ‪ x‬اﺳﺖ‪) .‬ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١٩‬از ﺑﺨﺶ ‪ ٢‬از ﻓﺼﻞ ‪ ٣‬را ﺑﺮای ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪−2 (.‬ﻓﺮم‬
‫‪ dA‬ﺑﺮ ‪ S‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫‪dA = n1 dx2 ∧ dx3 + n2 dx3 ∧ dx1 + n3 dx1 ∧ dx2‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ‪) .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻫﺮ ﯾﮏ از ‪ dxi‬ﻫﺎ ﺑﻪ ‪ S‬ﺗﺤﺪﯾﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ (.‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه ‪ S‬ﻧﻤﻮدار‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ‪ F : R2 → R‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺟﻬﺖ ﺑﺮ ‪ S‬را از ﺟﻬﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ‪ R2‬ﺑﺴﺎزﯾﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ dA‬را ﻣﺸﺎﺑﻪ در‬
‫ﻣﺘﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ .١۴‬ﮔﯿﺮﯾﻢ‬

‫‪ω = f1 dx2 ∧ dx3 + f2 dx3 ∧ dx1 + f3 dx1 ∧ dx2‬‬

‫⃗‪ (F.‬اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ‬‫ﯾﮏ ‪−2‬ﻓﺮم دﻟﺨﻮاه در ‪ R3‬اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﺪﯾﺪ ‪ ω‬ﺑﻪ ‪ S‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪⃗ n) dA‬‬
‫))‪⃗ = ( f1 (x), f2 (x), f3 (x‬‬
‫)‪] .F(x‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪،u, v ∈ T x (S ) ⊆ R3‬‬
‫آﻧﮕﺎه )‪ ω(x)(u, v‬ﺑﺎ ﻧﺼﻒ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪ F(x‬‬‫⃗‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ u‬‬ ‫‪‬‬
‫‪v‬‬

‫)‪ ،F(x‬اﯾﻦ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ﺻﻔﺮ اﺳﺖ و ﻣﻮﻟﻔﮥ ﻗﺎﺋﻢ ⃗‬

‫)‪ F(x‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪[.‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ) ‪⃗ ∈ T x (S‬‬

‫ﻣﺸﺘﻖ ﺧﺎرﺟﯽ‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪۴.۴‬‬

‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻓﺮﻣﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮان اﻧﺘﮕﺮال ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬از آﻧﻬﺎ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻗﺒﻼ‪ ‬اﯾﻦ ﮐﺎر را در ﻣﻮرد‬
‫‪−0‬ﻓﺮﻣﻬﺎ اﻧﺠﺎم دادهاﯾﻢ‪ :‬از ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﻮار ‪ ، f‬ﯾﮏ ‪−1‬ﻓﺮم ‪ d f‬ﻣﯽﺗﻮان ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ‪ ،‬اداﻣﮥ اﯾﻦ‬
‫∑‬
‫= ‪ ω‬ﯾﮏ ‪ −p‬ﻓﺮم ﻫﻤﻮار ﺑﺮ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز از ‪ Rk‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮐﺎﻓﯽ‬ ‫ﮐﺎر روﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪aI dxI‬‬
‫∑‬
‫= ‪dω‬‬ ‫اﺳﺖ از ﺗﻮاﺑﻊ ﺿﺮﯾﺐ ‪ aI‬دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ :‬ﻣﺸﺘﻖ ﺧﺎرﺟﯽ ‪ ω‬را )‪−(p + 1‬ﻓﺮم ‪daI ∧ dxI‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در ﻗﻀﯿﮥ زﯾﺮ‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺧﻮاص اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪١۶٧‬‬
‫‪ .۴.۴‬ﻣﺸﺘﻖ ﺧﺎرﺟﯽ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺧﺎرﺟﯽ ‪ ،d‬ﮐﻪ ﺑﺮ ﻓﺮﻣﻬﺎی ﻫﻤﻮار روی ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز ‪) U ⊂ Rk‬ﯾﺎ ‪(U ⊂ Hk‬ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺳﻪ ﺧﺎﺻﯿﺖ ذﯾﻞ را دارد‪:‬‬

‫‪ .١‬ﺧﻄﯽ ﺑﻮدن‪:‬‬

‫‪d(ω1 + ω2 ) = dω1 + dω2 ,‬‬

‫‪ .٢‬ﻗﺎﻧﻮن ﺿﺮب‪ :‬اﮔﺮ ‪ ω‬ﯾﮏ ‪ −p‬ﻓﺮم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬

‫‪d(ω ∧ θ) = (d, ω) ∧ θ + (−1) p ω ∧ dθ,‬‬

‫‪ .٣‬ﺷﺮط دوری‪:‬‬

‫‪d(d, ω) = 0.‬‬

‫ﺑﻌﻼوه‪ d ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻤﻠﮕﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﻮاص را دارد و در ﻣﻮرد ﺗﻮاﺑﻊ ﻫﻤﻮار ‪ ، f‬ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻗﺒﻠﯽ ‪ d f‬ﯾﮑﯽ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫∑)‪ (٢‬و )‪ (٣‬ﺟﻨﺒﮥ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﯽ دارﻧﺪ‪ (٣) .‬را ﻧﺸﺎن داده و )‪(٢‬‬‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﻗﺴﻤﺖ )‪ (١‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺴﻤﺘﻬﺎی‬
‫= ‪ ،ω‬آﻧﮕﺎه‬ ‫را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻣﯽﮔﺬارﯾﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪aI dxI‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫∑‬ ‫‪∑ ∑ ∂aI‬‬ ‫‪‬‬
‫= ‪dω‬‬ ‫= ‪daI ∧ dxI‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪dxi  ∧ dxI .‬‬
‫‪I‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪i‬‬
‫‪∂xi‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪∑ ∑ ∑ ∂2 aI‬‬ ‫‪‬‬
‫= )‪d(d, ω‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪dx j  ∧ dxi ∧ dxI .‬‬
‫‪‬‬ ‫‪∂xi ∂x j‬‬
‫‪I‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪j‬‬

‫ﺣﺎل ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ‬

‫‪∂2 a I‬‬ ‫‪∂2 a I‬‬

‫=‬ ‫‪,‬‬
‫‪∂xi ∂x j ∂x j ∂xi‬‬

‫و ‪ ،dx j ∧dxi = −dxi ∧dx j‬ﺟﻤﻼت دو ﺑﻪ دو در )‪ d(d, ω‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﺣﺬف ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪.d(d, ω) = 0‬‬
‫ﯾﮑﺘﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ D‬ﻋﻤﻠﮕﺮ دﯾﮕﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ دارای ﺧﻮاص )‪ (٢) ،(١‬و‬
‫)‪ (٣‬اﺳﺖ و در ﻣﻮرد ﺗﻮاﺑﻊ ‪ .D f = d f‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ .D(dxi ) = 0‬از )‪ (٢‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‬
‫∑‬
‫= ) ‪D(dxi ∧ · · · ∧ dxi p‬‬ ‫‪±dxi1 ∧ · · · ∧ D dxi j ∧ · · · ∧ dxi p‬‬
‫‪j‬‬

‫‪١۶٨‬‬
‫‪ .۴.۴‬ﻣﺸﺘﻖ ﺧﺎرﺟﯽ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫اﻣﺎ‬
‫‪D(dxi j ) = D(Dxi j ) = 0‬‬
‫∑‬
‫= ‪ ω‬ﯾﮏ ‪ −p‬ﻓﺮم دﻟﺨﻮاه اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻨﺎﺑﻪ )‪ (١‬و )‪ (٢‬دارﯾﻢ‬ ‫ﺣﺎل ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ‪aI dxI‬‬
‫‪I‬‬
‫[∑‬ ‫]‬
‫= ‪Dω‬‬ ‫) ‪D(aI ) ∧ dxI + aI D(dxI‬‬
‫‪I‬‬

‫‪2‬‬ ‫ﭼﻮن ‪ D(dxI ) = 0‬و ‪ ،D(aI ) = daI‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ‪.D ω = d, ω‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ g : V −→ U‬ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺑﯿﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎز در ‪) Rk‬ﯾﺎ ‪ (Hk‬اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت‪ ،‬ﺑﻪازاء ﻫﺮ ﻓﺮم ‪ ω‬ﺑﺮ ‪ U‬دارﯾﻢ )‪.d(g∗ ω) = g∗ (d, ω‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮ ∗‪ D = (g−1 )∗ ◦ d ◦ g‬ﺧﻮاص )‪ (٢) ،(١‬و )‪ (٣‬را دارد‪.‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ را ﻗﺒﻼ‪ ‬در ﻣﻮرد ﺗﻮاﺑﻊ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮدهاﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ ‪ D‬و ‪ d‬در ﻣﻮرد ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﺮ ‪ U‬ﯾﮑﺴﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﺎً ‪ D = d‬ﯾﺎ‬
‫‪2‬‬ ‫‪.d ◦ g∗ = g∗ ◦ d‬‬
‫درﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫= ‪g∗ ω‬‬ ‫‪ω‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪U‬‬

‫ﻧﯿﺰ اﻣﮑﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ از‬ ‫∗‪d ◦ g‬‬

‫=‬ ‫‪g∗ ◦ d‬‬
‫ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻧﺘﮕﺮال ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪ ،‬راﺑﻄﮥ‬
‫ﻓﺮﻣﻬﺎی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ ω‬ﯾﮏ ‪ −p‬ﻓﺮم ﺑﺮ ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار ‪ X‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸﺘﻖ‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ ‪ d, ω‬راﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ φ : U −→ X‬ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ دﻟﺨﻮاه ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه ‪ d, ω‬را ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺮد )‪ φ(U‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫)‪(φ−1 )∗ d(φ∗ ω‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ ψ : V −→ X‬ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ دﯾﮕﺮی ﺑﺎ ﺑﺮد ﻫﻤﭙﻮش ﺑﺎ ﺑﺮد ‪ φ‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آ ﻧﮕﺎه ﺑﺮ ﻣﻨﻄﻘﮥ‬
‫ﻫﻤﭙﻮش )‪ φ(U) ∩ ψ(V‬دارﯾﻢ‬

‫)‪(φ−1 )∗ d(φ∗ ω) = (ψ−1 )∗ d(ψ∗ ω‬‬

‫زﯾﺮا اﮔﺮ ‪ ،g = φ−1 ◦ ψ‬آﻧﮕﺎه ﺑﻨﺎﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺑﺎﻻ‪ ،‬دارﯾﻢ‬
‫)‪g∗ d(φ∗ ω) = d(g∗ φ∗ ω) = d(ψ∗ ω‬‬
‫و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫)‪(ψ−1 )∗ d(ψ∗ ω) = (ψ−1 )∗ g∗ d(φ∗ ω) = (φ−1 )∗ d(φ∗ ω‬‬
‫ﭼﻮن ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ از ‪ X‬در ﺑﺮد ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻗﺮار دارد‪ d, ω ،‬ﯾﮏ )‪−(p + 1‬ﻓﺮم ﺧﻮش ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺑﺮ ‪X‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺧﻮاص ﻣﺸﺘﻖ ﺧﺎرﺟﯽ از ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺳﭙﺎرﯾﻢ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬

‫‪١۶٩‬‬
‫‪ .۴.۴‬ﻣﺸﺘﻖ ﺧﺎرﺟﯽ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ .‬ﻋﻤﻠﮕﺮ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺧﺎرﺟﯽ در ﻣﻮرد ﻓﺮﻣﻬﺎی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﻣﺮزدار دﻟﺨﻮاه ﺧﻮاص ذﯾﻞ را دارد‪:‬‬

‫‪.d(ω1 + ω2 ) = d ω1 + d ω2 .١‬‬

‫‪ ،d(ω ∧ θ) = (d, ω) ∧ θ + (−1) p ω ∧ dθ .٢‬ﮐﻪ ‪ ω‬ﯾﮏ ‪ −p‬ﻓﺮم اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪d(d, ω) = 0 .٣‬‬

‫‪ .۴‬اﮔﺮ ‪ f‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ d f ،‬ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻗﺒﻠﯽاش ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .۵‬اﮔﺮ ‪ g : Y −→ X‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪.d ◦ g∗ = g∗ ◦ d‬‬

‫∫‬
‫و ‪ d‬ﺑﻪ ﺷﯿﻮۀ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ ﺗﻮﺳﯿﻊ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ :‬ﻫﺮ دو ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﺮ‬ ‫دو ﻋﻤﻠﮕﺮ اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻔﺎوت ﺑﺴﯿﺎری در ﻋﻤﻖ اﯾﻦ دو ﺗﺒﺪﯾﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻀﯿﮥ ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﻣﺘﻐﯿﯿﺮ ﺑﺮای اﻧﺘﮕﺮالﻫﺎ )ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻞ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ وﻟﯽ اﺛﺒﺎت ﻧﺸﺪ( ﭘﯿﭽﯿﺪهﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ‬
‫دﻗﯿﻖ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ دارد ﮐﻪ اﻟﻤﺎن ﺣﺠﻢ اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮﺳﻂ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢﻫﺎ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪،‬‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ‪ d‬ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺗﻌﻮﯾﺾ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،d ◦ g∗ = g∗ ◦ d ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪای ﺳﺎده از ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﻟﺰوﻣﯽ‬
‫ﻧﺪارد ‪ g‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻓﺮﻣﻮل در ﻣﻮرد ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی دﻟﺨﻮاه ﻧﯿﺰ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ g : Y −→ X‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﯿﻦ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﻣﺮزدار اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪازاء ﻫﺮ ﻓﺮم‬
‫‪ ω‬ﺑﺮ ‪ ،X‬دارﯾﻢ )‪.d(g∗ ω) = g∗ (d, ω‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬وﻗﺘﯽ ‪ ω‬ﯾﮏ ‪−0‬ﻓﺮم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻼ‪ ‬در ﭘﺎﯾﺎن ﺑﺨﺶ ‪ ٣‬اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل اﺛﺒﺎت ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه‬
‫‪ ω = d f‬دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﯾﮏ ‪−0‬ﻓﺮم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ dω = 0‬و ﻟﺬا ‪ g∗ (d, ω) = 0‬و‬

‫‪d(g∗ ω) = d(g∗ d f ) = d(d g∗ f ) = 0‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ )‪ (٢‬از ﻗﻀﯿﮥ ﻗﺒﻞ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺮای ﯾﮏ ‪ ω‬و ‪ θ‬ای ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫ﺑﺮای ‪ θ ∧ ω‬ﻧﯿﺰ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬اﻣﺎ ﻫﺮ ﻓﺮم ﺑﺮ ‪ X‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺿﺮب ﺧﺎرﺟﯽ ‪−0‬ﻓﺮﻣﻬﺎ و ﺗﻌﺪادی‬
‫∑‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ از ‪ −0‬ﻓﺮﻣﻬﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﯿﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﻫﺮ ﻓﺮﻣﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪aI dxI‬‬
‫ﭼﻮن ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻮﺿﻌﯽ اﺳﺖ )دو ﻓﺮم )‪ d(g∗ ω‬و )‪ g∗ (d, ω‬وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ ﮐﻪ در ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﻫﺮ‬
‫‪2‬‬ ‫ﯾﮏ از ﻧﻘﺎط ‪ X‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ(‪ ،‬ﺣﮑﻢ اﺛﺒﺎت ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺒﻞ از ﭘﺎﯾﺎن اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻋﻤﻠﮕﺮ ‪ d‬را در ﭼﻨﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺻﺮﯾﺢ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در واﻗﻊ‪،‬‬
‫ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﯿﺪانﻫﺎی ﺑﺮداری‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻌﺮوف ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪−0‬ﻓﺮﻣﻬﺎ اﮔﺮ ‪ f‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺑﺮ ‪ R3‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬

‫‪d f = g1 dx1 + g2 dx2 + g3 dx3‬‬

‫‪١٧٠‬‬
‫‪ .۴.۴‬ﻣﺸﺘﻖ ﺧﺎرﺟﯽ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫ﮐﻪ در آن‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪∂f ∂f ∂f‬‬
‫= ) ‪(g1 , g2 , g3‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫) ‪= grad( f‬‬
‫‪∂x1 ∂x2 ∂x3‬‬

‫ﮔﺮادﯾﺎن ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ‪ f‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪−1‬ﻓﺮﻣﻬﺎ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ‬

‫‪ω = f1 dx1 + f2 dx2 + f3 dx3‬‬

‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬

‫‪d, ω = d f1 ∧ dx1 + d f2 ∧ dx2 + d f3 ∧ dx3‬‬

‫‪= g1 dx2 ∧ dx3 + g2 dx3 ∧ dx1 + g3 dx1 ∧ dx3‬‬

‫ﮐﻪ در آن‬
‫‪∂ f3 ∂ f2‬‬ ‫‪∂ f1 ∂ f3‬‬ ‫‪∂ f2 ∂ f1‬‬
‫= ‪g1‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= ‪g2‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= ‪g3‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪∂x2 ∂x3‬‬ ‫‪∂x3 ∂x1‬‬ ‫‪∂x1 ∂x2‬‬

‫)‪⃗ = Curl (F‬‬

‫‪.G‬‬ ‫‪ G‬ﺑﻨﺎﻣﯿﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ⃗‬
‫اﮔﺮ ) ‪ ( f1 , f2 , f3‬و ) ‪ (g1 , g2 , g3‬را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ⃗‪ F‬و ⃗‬

‫‪−2‬ﻓﺮﻣﻬﺎ‪ .‬ﺑﻪازاء‬

‫‪ω = f1 dx2 ∧ dx3 + f2 dx3 ∧ dx1 + f3 dx1 ∧ dx2‬‬

‫دارﯾﻢ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪∂ f1 ∂ f2 ∂ f3‬‬
‫= ‪d, ω‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪dx1 ∧ dx2 ∧ dx3‬‬
‫‪∂x1 ∂x2 ∂x3‬‬
‫‪⃗ dx1 ∧ dx2 ∧ dx3 .‬‬
‫)‪= (div F‬‬

‫‪−3‬ﻓﺮﻣﻬﺎ‪ .‬دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻫﺮ ‪−3‬ﻓﺮم ﺑﺮ ‪ R3‬اﻟﺰاﻣﺎً ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا؟‬

‫ﭘﺲ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﮐﻼﺳﯿﮏ در ﺣﺴﺎﺑﺎن ﺑﺮداری در ‪−3‬ﻓﻀﺎ )ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﮔﺮادﯾﺎن‪ ،‬ﮐﺮل و دﯾﻮرژاﻧﺲ( ﻋﻤﻼ‪ ‬ﻫﻤﺎن‬
‫ﻋﻤﻠﮕﺮ ‪ d‬در ﺷﮑﻞ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﺮط دوری ‪ d2 = 0‬ﺑﺮ ‪ R3‬ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻬﺎی ﻣﻌﺮوف‬
‫زﯾﺮ ﻣﻌﺎدل اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪Curl (grad f ) = 0,‬‬ ‫‪⃗ = 0.‬‬

‫)‪div (Curl F‬‬

‫‪١٧١‬‬
‫‪ .۵.۴‬ﮐﻮﻫﻮﻣﻮﻟﻮژی ﻓﺮﻣﻬﺎ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‬
‫‪ .١‬ﻣﺸﺘﻖ ﺧﺎرﺟﯽ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻓﺮﻣﻬﺎی زﯾﺮ ﮐﻪ در ‪ R3‬ﻫﺴﺘﻨﺪ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫‪)z2 dx ∧ dy + (z2 + 2y)dx ∧ dz,‬اﻟﻒ‬ ‫‪)13xdx + y2 dy + xyzdz,‬ب‬

‫‪1‬‬
‫‪ f‬و ‪g‬ﺗﻮاﺑﻊ ﻫﻤﻮار دﻟﺨﻮاﻫﻨﺪ ‪) f dy ,‬ج‬ ‫‪)(x + 2y3 )(dz ∧ dx = dy ∧ dx).‬د‬
‫‪2‬‬

‫‪ .٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪−y‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪,‬‬
‫‪x2 + y2 x2 + y2‬‬

‫دارای ﮐﺮل ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ آﻧﺮا ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮادﯾﺎن ﻫﯿﭻ ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬

‫ﮐﻮﻫﻮﻣﻮﻟﻮژی ﻓﺮﻣﻬﺎ‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪۵.۴‬‬

‫‪ −p ٢‬ﻓﺮم ‪ ω‬ﺑﺮ ‪ X‬را در ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﺴﺘﻪ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ‪ dω = 0‬و آﻧﺮا در ﺻﻮرﺗﯽ دﻗﯿﻖ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮای ﯾﮏ‬
‫)‪ −(p − 1‬ﻓﺮم ‪ θ‬ﺑﺮ ‪ ،X‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ .ω = dθ‬ﭼﻮن ‪ ،d2 = 0‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﻓﺮم دﻗﯿﻖ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﻫﺮ ﻓﺮم ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬دﻗﯿﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺮﻣﻬﺎی ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺮ ‪ X‬ﺣﺘﻤﺎً دﻗﯿﻖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻋﻤﻼ‪ ‬ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﺎﻣﻼ‪ ‬ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژﯾﮏ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ‬در ﺣﺴﺎﺑﺎن ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺑﺎ ﺑﯿﺎﻧﯽ ﻣﺘﻔﺎوت‪،‬‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪهاﯾﺪ‪ .‬ﻫﻤﮥ ﻣﯿﺪانﻫﺎی ﺑﺮداری ﮔﺮادﯾﺎن دارای ﮐﺮل ﺻﻔﺮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻋﮑﺲ آن ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ داﻣﻨﮥ ﻣﯿﺪان‬
‫ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد )ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .(٢‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻬﺎ‪−1 ،‬ﻓﺮﻣﻬﺎ‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪−y‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪ω = 2 2 dx + 2 2 dy‬‬
‫‪x +y‬‬ ‫‪x +y‬‬

‫‪ t‬ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ دﻗﯿﻖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎی ﺑﯿﻦ دﻗﯿﻖ ﺑﻮدن و دﻗﯿﻖ ﻧﺒﻮدن‬
‫ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد اﻋﺪاد ﭼﺮﺧﺸﯽ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺴﯿﺎری از‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻤﺮﯾﻦ ﺑﺮ ﻋﻬﺪۀ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﮔﺬارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯿﺰان اﺷﺘﺒﺎه ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮی »ﺑﺴﺘﻪ ⇐ دﻗﯿﻖ«‪ ،‬راﺑﻄﻪای ﻫﻢارزی ﺑﺮ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری ﻫﻤﮥ‬
‫‪ −p‬ﻓﺮﻣﻬﺎی ﺑﺴﺘﮥ ﺑﺮ ‪ X‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬دو ‪ −p‬ﻓﺮم ﺑﺴﺘﮥ ‪ ω‬و ‪ ω′‬را در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻮﻫﻮﻣﻮﻟﻮگ ﮔﻮﯾﯿﻢ‬
‫و ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﯿﻢ ‪ ω ∼ ω′‬ﮐﻪ ﺗﻔﺎﺿﻞ آﻧﻬﺎ دﻗﯿﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪) .ω − ω′ = dθ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫راﺑﻄﻪ‪ ،‬راﺑﻄﻪای ﻫﻢارزی اﺳﺖ‪ (.‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﻫﻢارزی را ﺑﺎ ﻧﻤﺎد )‪ H p (X‬ﻧﺸﺎن داده و ﺑﻪ آن‬
‫‪ −p‬اﻣﯿﻦ ﮔﺮوه ﮐﻮﻫﻮﻣﻮﻟﻮژی دورام ‪ X‬ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ H p (X) .‬ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ‬

‫‪٢‬اﯾﻦ ﺑﺨﺶ در اداﻣﮥ درس ﺑﮑﺎر ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺗﻌﺪادی ﻣﺴﺄﻟﻪ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ از آن ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪١٧٢‬‬
‫‪ .۵.۴‬ﮐﻮﻫﻮﻣﻮﻟﻮژی ﻓﺮﻣﻬﺎ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫ﻓﻀﺎی ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺮداری ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ‪ ω1 ∼ ω′1‬و ‪ ،ω2 ∼ ω′2‬آﻧﮕﺎه ‪ .ω1 + ω2 ∼ ω′1 + ω′2‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‬
‫اﮔﺮ ‪ ،c ∈ R‬آﻧﮕﺎه ‪ .cω1 ∼ cω′1‬ﭘﺲ اﻋﻤﺎل ﻓﻀﺎﯾﯽ ﺑﺮداری ﺑﺮ ‪ −p‬ﻓﺮﻣﻬﺎی ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻋﻤﺎل ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری ﺑﺮ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﮐﻮﻫﻮﻣﻮﻟﻮژی ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬دﺳﺘﮥ ﮐﻮﻫﻮﻣﻮﻟﻮژی ﺻﻔﺮ ‪ 0‬در ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری‬
‫)‪ H p (X‬درﺳﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﮔﺮداﯾﻪ ﻫﻤﮥ ‪ −p‬ﻓﺮﻣﻬﺎی دﻗﯿﻖ ﺑﺮ ‪ ،X‬زﯾﺮا ﻫﻤﻮاره دارﯾﻢ‪.ω + dθ ∼ ω :‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f : X −→ y‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ∗ ‪ −p f‬ﻓﺮﻣﻬﺎی ﺑﺮ ‪ y‬را ﺑﻪ ‪−p‬‬
‫ﻓﺮﻣﻬﺎی ﺑﺮ ‪ X‬ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﮥ ∗ ‪ f ∗ ◦ d = d ◦ f‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ∗ ‪ f‬ﻓﺮﻣﻬﺎی‬
‫ﺑﺴﺘﻪ را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻬﺎی ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻣﯽدﻫﺪ و ﻓﺮﻣﻬﺎی دﻗﯿﻖ را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻬﺎی دﻗﯿﻖ‪ .‬در واﻗﻊ اﮔﺮ ‪ω ∼ ω′‬‬
‫آﻧﮕﺎه ‪ . f ∗ ω ∼ f ∗ ω′‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ∗ ‪ f‬دﺳﺘﻪﻫﺎی ﮐﻮﻫﻮﻣﻮﻟﻮژی ﺑﺮ ‪ Y‬را ﺑﻪ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﮐﻮﻫﻮﻣﻮﻟﻮژی ﺑﺮ ‪ X‬ﺑﺮﮔﺸﺖ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ∗ ‪ f‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ )‪ f ♯ : H p (Y) → H p (X‬اﻟﻘﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ∗ ‪ f‬ﺧﻄﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ f #‬ﻧﯿﺰ ﺧﻄﯽ اﺳﺖ‪) .‬ﯾﺎدآور ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ♯ ‪ f‬ﺑﺮﮔﺸﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ ‪ f : X → Y‬آﻧﮕﺎه‬
‫)‪(. f # : H p (Y) → H p (X‬‬
‫اﺛﺒﺎت ﮔﺰارهﻫﺎی ﺷﻤﺎرهﮔﺬاری ﺷﺪه در زﯾﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻤﺮﯾﻦ ﺑﺮﻋﻬﺪۀ ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪f‬‬ ‫‪g‬‬
‫‪ .١‬اﮔﺮ ‪ ،X −→ Y −→ Z‬آﻧﮕﺎه ‪.(g ◦ f )# = f # ◦ g#‬‬

‫)‪ H p (X‬را در ﺣﺎﻟﺘﻬﺎی ﺳﺎده ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ ‬اﮔﺮ ‪ p > dim X‬آﻧﮕﺎه ‪.H p (X) = 0‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺎدۀ دﯾﮕﺮ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ؛‬

‫‪ .٢‬ﺑﻌﺪ )‪ H 0 (X‬ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﻫﻤﺒﻨﺪی در ‪ X‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻫﯿﭻ ‪−0‬ﻓﺮم ﻏﯿﺮ دﻗﯿﻘﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ [.‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ‪−0‬ﻓﺮم )ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ( وﻗﺘﯽ‬
‫و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻫﺮﯾﮏ از ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﻫﻤﺒﻨﺪی ‪ X‬ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﺣﺼﻮل ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﮐﻮﻫﻮﻣﻮﻟﻮژی‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻤﻠﮕﺮ ‪ P‬ﺑﺮ ﻓﺮﻣﻬﺎ ﻧﯿﺎز دارﯾﻢ‪ .‬درﺳﺖ ﻣﺜﻞ‬
‫∫‬
‫ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی و ‪ ،d‬ﻋﻤﻠﮕﺮ ‪ P‬را اﺑﺘﺪا در ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﺳﭙﺲ آﻧﺮا ﺑﻪ ﮐﻤﮏ‬
‫ﭘﯿﻤﺎﯾﺶﻫﺎی ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﯽدﻫﯿﻢ؛ و ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﻗﺒﻠﯽ‪ ،‬ﻋﻠﺖ اﯾﻨﮑﻪ ‪ P‬ﻗﺎﺑﻞ ﮔﺴﺘﺮش‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻤﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ U‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎزی در ‪ Rk‬اﺳﺖ و ‪ ۵‬ﯾﮏ ‪ −p‬ﻓﺮم ﺑﺮ ‪ R × U‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ω‬‬
‫را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮑﺘﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺠﻤﻮع‬
‫∑‬ ‫∑‬
‫=‪ω‬‬ ‫‪fI (t, x) dt ∧ dxI +‬‬ ‫‪g J (t, x) dx J‬‬ ‫) ‪(١.۴‬‬
‫‪I‬‬ ‫‪J‬‬

‫ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ‪ t‬ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮ ‪ R‬اﺳﺖ و ‪ xk , · · · , x1‬ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫ﺑﺮ ‪ Rk‬ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ I .‬و ‪ J‬دﻧﺒﺎﻟﻪﻫﺎی اﻧﺪﯾﺴﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻃﻮل آﻧﻬﺎ ‪ p − 1‬و ‪ p‬اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﻠﮕﺮ ‪−p P‬‬
‫ﻓﺮم ‪ ω‬را ﺑﻪ )‪−(p − 1‬ﻓﺮم ‪ Pω‬ﺑﺮ ‪ R × U‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪:‬‬
‫‪∑(∫ 1‬‬ ‫)‬
‫=‪Pω(t, x) :‬‬ ‫‪fI (s, x) ds dxI‬‬
‫‪I‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪١٧٣‬‬
‫‪ .۵.۴‬ﮐﻮﻫﻮﻣﻮﻟﻮژی ﻓﺮﻣﻬﺎ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ Pω‬ﺷﺎﻣﻞ ﺟﻤﻠﮥ ‪ dt‬ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺖ →‪ϕ : R × V −‬‬ ‫ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ g : V −→ U‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺑﯿﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎز در‬
‫‪Rk‬‬
‫‪ R × U‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ )‪ ϕ = (×g‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﻮاص ﺗﺒﺪﯾﻠﯽ اﺳﺎﺳﯽ زﯾﺮ را اﺛﺒﺎت ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫‪.ϕ∗ Pω = Pϕ∗ ω .٣‬‬

‫]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬اﮔﺮ از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﮐﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ ϕ∗ dt = dt‬و ﻧﮕﺎﺷﺖ ∗‪ ϕ‬ﻫﺮ ﯾﮏ از دو ﻣﺠﻤﻮع در )‪ (١‬ﺑﺮای ‪ ω‬را ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪[.‬‬
‫∫‬
‫و ‪ d‬ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻤﯿﻨﺪﻫﺎ را ﺗﮑﺮار ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬ ‫ﺣﺎل اﺳﺘﺪﻻﻟﻬﺎی ﺑﺮای اﻧﺘﻘﺎل ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی‬

‫‪ .۴‬ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد ‪ P‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﻤﮥ ﺧﻤﯿﻨﺪﻫﺎ ‪ X‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد‪ −p ،‬ﻓﺮﻣﻬﺎی ﺑﺮ‬
‫‪ R × X‬را ﺑﻪ )‪−(p − 1‬ﻓﺮﻣﻬﺎی ﺑﺮ ‪ R × X‬ﻣﯽﺑﺮد و دو وﯾﮋﮔﯽ ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮدارد‪:‬‬
‫اﻟﻒ( اﮔﺮ ‪ φ : X −→ Y‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ‪×φ‬ﻫﻤﺎﻧﯽ= ‪ ،Φ‬آﻧﮕﺎه ∗‪.Φ∗ ◦ P = P ◦ Φ‬‬
‫ب( اﮔﺮ ‪ X‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز در ‪ Rk‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ P‬ﻫﻤﭽﻮن ﻗﺒﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﺰﯾﺖ اﯾﻦ ﻋﻤﻠﮕﺮ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮل ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﯿﺰ زﯾﺮ اﺳﺖ‪) .‬ﺗﻌﺠﺐ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل در اﺑﺘﺪا‬
‫ﺷﮕﻔﺖآور اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺒﺮ ﮐﻨﯿﺪ!(‬

‫‪ .۵‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ π : R × X −→ X‬ﻋﻤﻠﮕﺮ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ اﺳﺖ و ‪ ia : X −→ R × X‬ﻧﺸﺎﻧﻨﺪۀ ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ‬

‫)‪ x 7→ (a, x‬اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬

‫‪d P ω + P d ω = ω − π∗ i∗a ω‬‬

‫]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل اﺳﺎﺳ ًﺎ ﺑﻪ ﻧﻤﺎد ﮔﺬاری ﺑﺎﻻ رﺑﻂ دارد‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ ،‬اﮔﺮ ‪ ω‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ در ﻣﺠﻤﻮع )‪(١‬‬
‫∑‬
‫= ‪[.π∗ i∗a ω‬‬ ‫ﺑﯿﺎن ﺷﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪g J (x, a)dx J‬‬
‫‪J‬‬
‫اوﻟﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻣﻬﻢ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل‪ ،‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬

‫‪) .۶‬ﻟﻢ ﭘﻮآﻧﮑﺎره( ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی‬

‫)‪ i#a : H p (R × X) −→ H p (X‬و )‪π# : H p (X) −→ H p (R × X‬‬

‫وارون ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﯾﮋه‪ H p (R × X) ،‬ﺑﺎ )‪ H p (X‬اﯾﺰوﻣﻮرف اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٧۴‬‬
‫‪ .۵.۴‬ﮐﻮﻫﻮﻣﻮﻟﻮژی ﻓﺮﻣﻬﺎ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﯽ= ‪ ،π ◦ ia‬و ﻟﺬا از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﻫﻤﺎﻧﯽ= ‪ .i#a ◦ π#‬ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵‬درﻣﻮرد‬
‫ﻓﺮﻣﻬﺎی ﺑﺴﺘﻪ ‪ ω‬را در ﻣﻮرد ‪ π# ◦ i#a‬ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬
‫اﮔﺮ ‪ X‬را ﺗﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ‪ P > 0‬ای ‪ .H p (X) = 0‬اﮐﻨﻮن ﻟﻢ ﭘﻮآﻧﮑﺎره را ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺮاء‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ اﮔﺮ ‪ k > 0‬آﻧﮕﺎه ‪H p (Rk ) = 0‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻫﺮ ‪ −p‬ﻓﺮم ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺮ ‪ Rk‬دﻗﯿﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ ‪.0 < P‬‬

‫ﭼﻨﺪ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﮐﻤﯽ ﭘﯿﭽﯿﺪهﺗﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮﻧﺪ‬

‫‪ .٧‬اﮔﺮ ﺗﮕﺎﺷﺘﻬﺎی ‪ g : X −→ Y‬و ‪ f‬ﻫﻤﻮﺗﻮپ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪. f # = g#‬‬

‫]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ H : R× X −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ )‪ H(a, x) = f (x‬و )‪.H(b, x) = g(x‬‬

‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ f # = i#a ◦ H #‬و ‪ .g# = i#b ◦ F #‬اﻣﺎ از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۶‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪[.i#a = i#b‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۶‬را ﮐﺎﻣﻞ ﮐﺮده‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .٨‬اﮔﺮ ‪ X‬اﻧﻘﺒﺎضﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ‪ p > 0‬ای ‪.H p (x) = 0‬‬

‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ را ﺑﺎ ﺣﮑﻤﯽ ﻋﻤﯿﻖﺗﺮ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ اﮔﺮ ‪ p = 0‬ﯾﺎ ‪ ،p = k‬آﻧﮕﺎه ) ‪ H ( Sk‬ﯾﮏ ﺑﻌﺪی اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ازاء ﺳﺎﯾﺮ ‪ p‬ﻫﺎ و ﻧﯿﺰ ﻫﻤﮥ ‪ k > 0‬ﻫﺎ‬
‫دارﯾﻢ ‪.H p (Sk ) = 0‬‬

‫روش اﺳﺘﻘﺮاﯾﯽ ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﻪ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺮای ‪ Sk−1‬درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و آﻧﺮا ﺑﺮای‬
‫‪ Sk‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ U1‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ Sk‬ﻣﻨﻬﺎی ﻗﻄﺐ ﺟﻨﻮب ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ‪ U2‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ Sk‬ﻣﻨﻬﺎی ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل‪ U1 .‬و‬
‫‪ U2‬ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﮔﻨﺠﻨﮕﺎری ﺑﺎ ‪ Rk−1‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﻨﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‬

‫‪ U1 ∩ U2 .٩‬ﺑﺎ ‪ R × Sk−1‬واﺑﺮﺳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮔﻨﺠﺎوری ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ‪ U1 ∩ U2‬ﺑﺎ }‪ Rk−1 − {0‬واﺑﺮﺳﺎن اﺳﺖ‪[.‬‬

‫اﮐﻨﻮن روش ﺗﮑﻨﯿﮑﯽ در ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی ﺟﺒﺮی‪» ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯿﺮ‪-‬وﯾﺘﻮرﯾﺲ«‪ ،‬را ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده و ﺣﮑﻢ ﮐﻠﯿﺪی زﯾﺮ‬
‫را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪١٧۵‬‬
‫‪ .۵.۴‬ﮐﻮﻫﻮﻣﻮﻟﻮژی ﻓﺮﻣﻬﺎ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫ﮔﺰاره ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ‪ p > 1،‬ای ﻓﻀﺎﻫﺎی ﺑﺮداری ) ‪ H p (U1 ∩ U2‬و ) ‪ H p−1 (U1 ∩ U2‬اﯾﺰوﻣﻮرﻓﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ‪ −p‬ﻓﺮم ﺑﺴﺘﮥ ‪ ω‬ﺑﺮ ‪ U1 ∩ U2 = Sk‬آﻏﺎز ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭼﻮن ‪ U1‬اﻧﻘﺒﺎضﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٨‬اﯾﺠﺎب‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﺪﯾﺪ ‪ ω‬ﺑﻪ ‪ U1‬دﻗﯿﻖ اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ ω = d φ1‬ﺑﺮ ‪ .U1‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪ ω2 = d φ2‬ﺑﺮ ‪.U2‬‬
‫ﺣﺎل )‪−(p − 1‬ﻓﺮم ‪ v = φ1 − φ2‬ﺑﺮ ‪ U1 ∩ U2‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﭼﻮن ‪ d φ1 = d φ2‬ﺑﺮ ‪،U1 ∩ U2‬‬
‫ﻓﺮم ‪ v‬ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ روﺷﯽ ﺑﺮای ﺳﺎﺧﺖ )‪−(p − 1‬ﻓﺮﻣﻬﺎی ﺑﺴﺘﮥ ﺑﺮ ‪ U1 ∩ U2‬از روی ‪ −p‬ﻓﺮﻣﻬﺎی‬
‫ﺑﺴﺘﮥ ﺑﺮ ‪ U1 ∩ U2‬در اﺧﺘﯿﺎر دارﯾﻢ‪.‬‬
‫اﯾﻦ روش ﻋﻤﻼ‪ ‬ﻣﻌﮑﻮسﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮاﺑﻌﯽ ﺑﺮ ‪ Sk‬ﭼﻮن ‪ p1‬و ‪ p2‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ‪ p1‬در‬
‫ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽای از ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل ﺻﻔﺮ ﺷﻤﺎل ﺻﻔﺮ ﻣﯽﺷﻮد و ‪ p2‬در ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽای از ﻗﻄﺐ ﺟﻨﻮب‪ ،‬اﻣﺎ در ﻫﻤﻪ‬
‫ﺟﺎ ‪ .p1 + p2 = 1‬اﮐﻨﻮن اﮔﺮ ‪ v‬ﯾﮏ )‪−(p − 1‬ﻓﺮم ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺮ ‪ U1 ∩ U2‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻓﺮم ‪ φ1‬ﺑﺮ ‪ U1‬را‬
‫‪ p1 v‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﻣﺎ ‪ v‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد در ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل ﻣﯽﺗﺮﮐﺪ و ‪ p1‬آﻧﺮا از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد و ﻟﺬا ‪ φ1‬ﺑﺮ ﮐﻞ‬
‫‪ U1‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻫﻤﻮار ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮ ‪ U2‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ‪ .φ2 = −p2 v‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‬
‫ﮐﻪ ‪ φ1 − φ2 = v‬ﺑﺮ ‪ .U1 ∩ U2‬ﺑﺎ ﻓﺮض ‪ ω = d φ1‬ﺑﺮ ‪ U1‬و ‪ ω = d φ2‬ﺑﺮ ‪ ،U2‬ﯾﮏ ‪ −p‬ﻓﺮم ‪ ω‬ﺑﺮ‬
‫‪ U1 ∪ U2‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭼﻮن ‪ d φ1 − d φ2 = d v = 0‬ﺑﺮ ‪ ،U1 ∩ U2‬ﭘﺲ ‪ ω‬ﻓﺮﻣﯽ ﺧﻮشﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺮ‬
‫ﮐﻞ ‪ U1 ∪ U2‬اﺳﺖ و ﻣﺸﺨﺼﺎً ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .١٠‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ دو روش ﻣﺸﺮوح در ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﮔﺰاره را اﺛﺒﺎت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪) .‬ﺑﺮای ‪ p = 1‬ﭼﻪ رخ ﻣﯽدﻫﺪ؟(‬

‫اﮐﻨﻮن ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﮐﺎر ﺗﻤﺎم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﺑﺎﻻ‬

‫‪H p (U1 ∪ U2 ) = H p (Sk ),‬‬

‫و ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٩‬و ﻟﻢ ﭘﻮآﻧﮑﺎره دارﯾﻢ‬

‫‪H p−1 (U1 ∩ U2 ) ≃ H p−1 (Sk−1 ).‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ‪ ،p > 1‬آﻧﮕﺎه‬

‫‪H p (Sk ) ≃ H p−1 (Sk−1 ).‬‬

‫دو ﻣﻄﻠﺐ ﺟﺎ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺮای آﻏﺎز اﺳﺘﻘﺮاء ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ ) ‪ H 1 (S1‬ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ‬
‫ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ k > 1‬آﻧﮕﺎه ‪ .H 1 (Sk ) = 0‬ﺣﮑﻢ اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪای از ﻗﻀﯿﮥ اﺳﺘﻮﮐﺲ اﺳﺖ‪ ،‬و اﺛﺒﺎت آﻧﺮا‬
‫ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١٠‬از ﺑﺨﺶ ‪ ٧‬ﻣﻮﮐﻮل ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ‪ ٩‬و ‪ ١٠‬از ﺑﺨﺶ ‪ ۴‬و ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١٢‬از ﺑﺨﺶ ‪ ۵‬را‬
‫ﺗﻠﻔﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﺑﻌﺪی ﺑﻮدن ) ‪ H 1 (S1‬را ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﮥ اﺳﺘﻮﮐﺲ‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪۶.۴‬‬

‫‪١٧۶‬‬
‫‪ .۶.۴‬ﻗﻀﯿﮥ اﺳﺘﻮﮐﺲ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫∫‬
‫و ‪ d‬ﺑﺮ ﻓﺮﻣﻬﺎ و ﻋﻤﻠﮕﺮ ∂ )ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻣﺮزدار‪ ،‬ﻣﺮزش را ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫راﺑﻄﻪای ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﯿﻦ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ( ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ∫وﺟﻮد دارد‪) .‬ﺟﺎﻟﺒﯽ آن از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮ ∂ ﻃﺒﯿﻌﺘﯽ ﮐﺎﻣﻼ‪ ‬ﻫﻨﺪﺳﯽ دارد‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺘﯽ ﮐﺎﻣﻼ‪ ‬آﻧﺎﻟﯿﺰی دارﻧﺪ‪ (.‬اﯾﻦ راﺑﻄﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﯾﮏ ﺑﻌﺪی‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻗﻀﯿﮥ ﺑﻨﯿﺎدی‬ ‫و ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ‪ d‬و‬
‫ﺣﺴﺎﺑﺎن اﺳﺖ و در ﺣﺎﻟﺖ دو و ﺳﻪ ﺑﻌﺪی‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﻗﻀﺎﯾﺎی ﮐﻼﺳﯿﮏ ﮔﺮﯾﻦ‪ ،‬ﮔﺎوس و اﺳﺘﻮﮐﺲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﮐﻞ‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ X‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪی ‪−k‬ﺑﻌﺪی‪ ،‬ﺟﻬﺖدار و ﻓﺸﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ‪ ∂X‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ )‪−(k − 1‬ﺑﻌﺪی ﺑﺎ‬
‫ﺟﻬﺖ ﻣﺮزی اﻟﻘﺎﯾﯽ از ‪ X‬ﺑﺮ ‪ ∂X‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﮥ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﯾﺎﻓﺘﮥ اﺳﺘﻮﮐﺲ اﮔﺮ ‪ ω‬ﯾﮏ )‪−(k − 1‬ﻓﺮم ﻫﻤﻮار دﻟﺨﻮاه ﺑﺮ ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫=‪ω‬‬ ‫‪d, ω.‬‬
‫‪∂X‬‬ ‫‪X‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬دو ﻃﺮف ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ‪ ω‬ﺧﻄﯽاﻧﺪ‪ ،‬و ﻟﺬا ﻣﯽﺗﻮان ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ ω‬دارای ﻣﺤﻤﻞ ﻓﺸﺮدۀ واﻗﻊ در‬
‫ﺑﺮد ﯾﮏ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ‪ h : U −→ X‬اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ U‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز از ‪ Rk‬ﯾﺎ ‪ Hk‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﺘﺪا ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ U‬در ‪ Rk‬ﺑﺎز اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ h(U) ،‬ﻣﺮز ‪ X‬را ﻗﻄﻊ ﻧﮑﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫∫‬
‫و‬ ‫‪ω=0‬‬
‫‪∂X‬‬
‫∫‬ ‫∫‬ ‫∫‬
‫= ‪dω‬‬ ‫= )‪h∗ (d, ω‬‬ ‫‪dv‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬

‫ﮐﻪ در آن ‪ .v = h∗ ω‬ﭼﻮن ‪ v‬ﯾﮏ )‪−(k − 1‬ﻓﺮم در ‪−k‬ﻓﻀﺎ اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﺮا ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫∑‬
‫‪k‬‬
‫=‪v‬‬ ‫‪b i ∧ · · · ∧ dxk‬‬
‫‪(−1)i−1 fi dx1 ∧ · · · ∧ dx‬‬
‫‪i=1‬‬

‫‪ dx‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺣﺬف ﺟﻤﻠﮥ ‪ dxi‬از ﺿﺮب اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬ ‫ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ؛ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ‪b i‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪∑ ∂ fi ‬‬
‫‪dv = ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ dx1 ∧ · · · ∧ dxk ,‬‬
‫‪i‬‬
‫‪∂x‬‬‫‪i‬‬

‫و‬
‫∫‬ ‫∫∑‬ ‫‪∂ fi‬‬
‫= ‪dv‬‬ ‫‪dx1 · · · dxk .‬‬ ‫) ‪(٢.۴‬‬
‫‪Rk‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪Rk‬‬ ‫‪∂xi‬‬

‫‪١٧٧‬‬
‫‪ .۶.۴‬ﻗﻀﯿﮥ اﺳﺘﻮﮐﺲ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫اﻧﺘﮕﺮال روی ‪ Rk‬را ﻣﺜﻞ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﺎ دﻧﺒﺎﻟﻪای ﻣﮑﺮر از اﻧﺘﮕﺮالﻫﺎی روی ‪ R1‬ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮد‪ ،‬ﮐﻪ در ﻫﺮ‬
‫ﻣﻮرد آﻧﺮا ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻗﻀﯿﮥ ﻓﻮﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽﺷﻮد دﻧﺒﺎل ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺘﮕﺮالﮔﯿﺮی از ﺟﻤﻠﮥ ‪ i‬ام ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ ،xi‬دارﯾﻢ‪:‬‬
‫∫‬ ‫∫(‬ ‫‪α‬‬ ‫)‬
‫‪∂ fi‬‬ ‫‪b i · · · dxk .‬‬
‫‪dxi dx1 · · · dx‬‬
‫‪Rk−1‬‬ ‫‪−α‬‬ ‫‪∂xi‬‬
‫∫‬ ‫∞‬
‫‪∂ fi‬‬
‫‪ x1 , · · · , b‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ )‪−(k − 1‬ﺗﺎﯾﯽ دﻟﺨﻮاه ) ‪(b1 , · · · , bbi , · · · , bk‬‬
‫ﺗﺎﺑﻌﯽ از ‪xi , · · · xk‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ‪dxi‬‬
‫∫‬ ‫∞‪−‬‬ ‫‪∂xi‬‬
‫∞‬
‫ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ ،‬ﮐﻪ ) ‪ .g(t) = fi (b1 , · · · , t, · · · , bk‬ﭼﻮن ‪ v‬ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻞ ﻓﺸﺮده اﺳﺖ‪ g ،‬در‬ ‫را ﺑﻪ ﻋﺪد ‪g′ tdt‬‬
‫∞‪−‬‬
‫ﺧﺎرج ﻫﺮ ﺑﺎزۀ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺰرگ )‪ (−a, a‬در ‪ R1‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻗﻀﯿﮥ ﺑﻨﯿﺎدی ﺣﺴﺎﺑﺎن اﯾﺠﺎب‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫∞ ∫‬ ‫∞ ∫‬
‫‪′‬‬
‫= ‪g (t) dt‬‬ ‫‪g′ (t) dt = g(a) − g(−a) = 0 − 0 = 0.‬‬
‫∞‪−‬‬ ‫∞‪−‬‬
‫∫‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﯿﻢ ‪. dω = 0‬‬
‫‪X‬‬
‫وﻗﺘﯽ ‪ ،U ⊆ Hk‬ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺑﺎﻻ ﮐﻼ‪ ‬ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل اﺳﺖ ﺑﺠﺰ آﺧﺮﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ در )‪ .(٢‬ﭼﻮن ﻣﺮز ‪ Hk‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ‬
‫ﺑﺎ ﺷﺮط ‪ xk = 0‬در ‪ Rk‬اﺳﺖ‪ ،‬آﺧﺮﯾﻦ اﻧﺘﮕﺮال ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬
‫∫‬ ‫∞ ∫(‬ ‫)‬
‫‪∂ fk‬‬ ‫‪dk‬‬
‫‪dxk dx1 · · · dx‬‬
‫‪Rk−1‬‬ ‫‪0 ∂xk‬‬

‫اﮐﻨﻮن از ﺷﺮط ﺑﺎﻻ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻞ ﻓﺸﺮده ﺑﻮدن ‪ ω‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ xk‬در ﺧﺎرج ﺑﺎزۀ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺰرگ‬
‫)‪ (0; a‬ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ fk‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ‪ fk (x1 , · · · , xk , a) = 0‬و ‪. fk (x1 , · · · , xk−1 , 0) , 0‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﻀﯿﮥ ﺑﻨﯿﺎدی ﺣﺴﺎﺑﺎن ﻣﺜﻞ ﺑﺎﻻ‪ ،‬دارﯾﻢ‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫= ‪dω‬‬ ‫‪− fk (x1 , · · · , xk−1 , 0) dx1 · · · dxk−1‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪Rk−1‬‬

‫از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ‬

‫∫‬ ‫∫‬
‫=‪ω‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪∂X‬‬ ‫‪∂Hk‬‬

‫ﭼﻮن ‪ xk = 0‬ﺑﺮ ‪ ،∂Hk‬ﭘﺲ ‪ dxk = 0‬ﺑﺮ ‪ .∂Hk‬ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً‪ ،‬اﮔﺮ ‪ ،i < k‬آﻧﮕﺎه ﺗﺤﺪﯾﺪ ﻓﺮم ∧ ‪(−1)i−1 fi dx1‬‬
‫‪b‬‬
‫‪ · · ·∧ dxi ∧· · ·∧dx‬ﺑﻪ ‪ ∂H‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺗﺤﺪﯾﺪ ‪ v‬ﺑﻪ ‪ ∂H‬ﺑﺮاﺑﺮ ∧ ‪∫ 1‬‬
‫‪(−1)k−1 fk (x1 , · · · , xk−1 , 0)dx‬‬ ‫‪k‬‬ ‫‪k‬‬ ‫‪k‬‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ · · · ∧ dxk−1‬اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬اﻧﺘﮕﺮال روی ‪ ∂Hk‬از آن ﺑﺮاﺑﺮ ‪ω‬‬

‫‪∂X‬‬
‫اﮐﻨﻮن ‪ ∂Hk‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺎ ‪ Rk−1‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺑﺪﯾﻬﯽ‪ ،‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرف ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ )‪ .(x1 , · · · xk−1 ) 7→ (x1 , · · · , xk−1 , 0‬اﻣﺎ در ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ اﯾﻦ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺟﻬﺖ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ‪Rk−1‬‬

‫‪١٧٨‬‬
‫‪ .۶.۴‬ﻗﻀﯿﮥ اﺳﺘﻮﮐﺲ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫را ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺮزی ‪ ∂Hk‬ﻧﻤﯽﺑﺮد‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ e1 , · · · , ek‬ﭘﺎﯾﮥ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮای ‪ Rk‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ‪e1 , · · · , ek−1‬‬
‫ﭘﺎﯾﮥ ﻣﺮﺗﺐ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮای ‪ Rk−1‬ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭼﻮن ‪ H‬ﻧﯿﻢ ﻓﻀﺎی ﺑﺎﻻﯾﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮدار ﯾﮑﮥ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮوﻧﺴﻮی ﺑﺮ‬
‫‪ ∂Hk‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از )‪ .−ek = (0, · · · , 0, −1‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در ﺟﻬﺖ ﻣﺮزی ﺑﺮ ‪ ،∂Hk‬ﻋﻼﻣﺖ ﭘﺎﯾﮥ ﺟﻬﺖدار‬
‫} ‪ {−ek , e1 , · · · , ek−1‬در ﺟﻬﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ‪ Hk‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻼﻣﺖ ﺑﺎ ‪ (−1)k‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ‪ Rk −→ ∂Hk‬ﺟﻬﺘﯽ ﺑﺎ ﻋﺎﻣﻞ ‪ (−1)k‬را ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫= ‪ω‬‬ ‫‪(−1)k−1 fk (x1 , · · · , xk−1 , 0) dx1 · · · dxk−1‬‬
‫‪∂X‬‬ ‫‪∂Hk‬‬
‫∫‬
‫)‪. = (−1‬‬ ‫‪k‬‬
‫‪(−1)k−1 fk (x1 , · · · , xk−1 , 0) dx1 · · · dxk−1‬‬
‫‪Rk−1‬‬
‫∫‬
‫‪2‬‬ ‫آﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻮن ‪ ،(−1)k (−1)k−1 = −1‬ﻓﺮﻣﻮل درﺳﺖ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ‪d, ω‬‬
‫‪X‬‬
‫اﻧﻮاع ﮐﻼﺳﯿﮏ ﻗﻀﯿﮥ اﺳﺘﻮﮐﺲ در ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ﻣﻄﺮح ﺷﺪهاﻧﺪ و در آن ﻣﯿﺎن ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻗﺪر ﻗﻀﯿﮥ اﺳﺘﻮﮐﺲ ﺑﺮای ﻣﺎ از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺑﻨﯿﺎدی ﺑﯿﻦ آﻧﺎﻟﯿﺰ‬
‫و ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺨﺶﻫﺎی ﺑﻌﺪی ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط اﺧﺘﺼﺎص دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‬
‫‪ .١‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻗﻀﯿﮥ اﺳﺘﻮﮐﺲ در ﻣﻮرد ﺑﺎزۀ ﺑﺴﺘﮥ ]‪ [a, b‬در ‪ R1‬درﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﻗﻀﯿﮥ ﺑﻨﯿﺎدی ﺣﺴﺎﺑﺎن‬
‫اﺳﺖ‪) .‬ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١‬از ﺑﺨﺶ ‪ ۴‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪(.‬‬
‫‪ .٢‬ﻓﺮﻣﻮل ﮐﻼﺳﯿﮏ ﮔﺮﯾﻦ در ﺻﻔﺤﻪ را ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ :‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ W‬ﯾﮏ داﻣﻨﮥ ﻓﺸﺮده در ‪ R2‬ﺑﺎ ﻣﺮز ‪∂W = γ‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫∫‬ ‫∫‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪∂g ∂ f‬‬
‫= ‪f dx + g dy‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪dx dy.‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪W ∂x‬‬ ‫‪∂y‬‬

‫‪ .٣‬ﻗﻀﯿﮥ دﯾﻮژاﻧﺲ را ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ :‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ ω‬داﻣﻨﻪای ﻓﺸﺮده در ‪ R3‬ﺑﺎ ﻣﺮز ﻫﻤﻮار اﺳﺖ و ) ‪F = ( f1 , f2 , f3‬‬
‫ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ﻫﻤﻮاری ﺑﺮ ‪ ω‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫⃗‬
‫= ‪(div F) dx dy dz‬‬ ‫‪⃗ dA.‬‬
‫)‪(⃗n.F‬‬
‫‪W‬‬ ‫‪∂W‬‬

‫)در اﯾﻨﺠﺎ ‪ ⃗n‬ﺑﺮدار ﯾﮑﮥ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮﻧﺴﻮ ﺑﺮ ‪ ∂W‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ‪ ١٣‬و ‪ ١۴‬از ﺑﺨﺶ ‪ ۴‬ﺑﺮای ‪ dA‬و ﺑﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ؟؟ﺑﺮای ⃗‪ div F‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪(.‬‬
‫‪ .۴‬ﻗﻀﯿﮥ ﮐﻼﺳﯿﮏ اﺳﺘﻮﮐﺲ را ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ :‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ S‬ﯾﮏ ‪−2‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺟﻬﺘﺪار‪ ،‬ﻣﺮزدار و ﻓﺸﺮده در ‪R3‬‬
‫اﺳﺖ و ) ‪ F⃗ = ( f1 , f2 , f3‬ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ﻫﻤﻮار در ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽای از ‪ S‬اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫= ‪⃗ n) dA‬‬
‫⃗‪(Curl F.‬‬ ‫‪f1 dx1 + f2 dx2 + f3 dx3 .‬‬
‫‪S‬‬ ‫‪∂S‬‬

‫‪١٧٩‬‬
‫‪ .۶.۴‬ﻗﻀﯿﮥ اﺳﺘﻮﮐﺲ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫)در اﯾﻨﺠﺎ ‪ ⃗n‬ﺑﺮدار ﯾﮑﮥ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮوﻧﺴﻮی ﺑﺮ ‪ S‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ‪ dA‬ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ‪ ١٣‬و ‪ ١۴‬از ﺑﺨﺶ ‪ ۴‬و‬
‫ﺑﺮای ⃗‪ Curl F‬ﺑﻪ ﺻﻔﺤﮥ ‪ ١٧٨‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪(.‬‬

‫‪ .۵‬ﻗﻀﯿﮥ دﯾﻮرژاﻧﺲ ﺗﻌﺒﯿﯿﺮ ﺟﺎﻟﺒﯽ در دﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﺳﯿﺎﻻت دارد‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ D‬داﻣﻨﻪای ﻓﺸﺮده در ‪ R3‬ﺑﺎ ﻣﺮز‬
‫ﻫﻤﻮار ‪ S = ∂D‬اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ D‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﺳﯿﺎل ﺗﺮاﮐﻢﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﮐﻪ ﭼﮕﺎﻟﯽ آن در ﻧﻘﻄﮥ ‪ x‬ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫)‪ p(x‬اﺳﺖ و ﺳﺮﻋﺖ آن ﺑﺮاﺑﺮ )‪ ⃗v(x‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻤﯿﺖ‬
‫∫‬
‫‪ρ(⃗v.⃗n) dA‬‬
‫‪S‬‬

‫‪x‬‬ ‫ﻣﯿﺰان ﺟﺮﯾﺎن ﻋﺒﻮری از ‪ S‬در ﻫﺮ ﻟﺤﻈﮥ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺛﺎﺑﺖ را ﻣﯽﺳﻨﺠﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫‪ mathrmind‬و ‪ Bϵ‬ﮔﻮی ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪ ϵ‬و ﻣﺮﮐﺰ ‪ x‬ﺑﺎﺷﺪ‪» ،‬ﻣﻘﺪار ﺑﯿﻨﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ« ﺷﺎر اﻓﺰوده ﺷﺪه‬
‫ﺑﻪ ‪ D‬در ‪ x‬در ﯾﮏ ﻟﺤﻈﮥ ﺛﺎﺑﺖ دﻟﺨﻮاه‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬
‫∫‬
‫‪p(⃗v.⃗n) dA‬‬
‫‪lim‬‬ ‫) ‪(٣.۴‬‬
‫) ‪ϵ→0 ∂Bϵ Vol (Bϵ‬‬

‫ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ‪ ٣.۴‬ﺑﺎ ‪ div ρ⃗v‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ و از ﻗﻀﯿﮥ دﯾﻮرژاﻧﺲ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده و ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﺎر‬
‫ﺧﺎرج ﺷﺪه از ‪ D‬در ﻫﺮ ﻟﺤﻈﮥ دﻟﺨﻮاه ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﺷﺎر ﻣﻮﺟﻮد در آن ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .۶‬ﻗﻀﯿﮥ دﯾﻮرژاﻧﺲ در اﻟﮑﺘﺮو اﺳﺘﺎﺗﯿﮏ ﻧﯿﺰ ﻣﻔﯿﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ D‬ﻧﺎﺣﯿﻪای ﻓﺸﺮده در ‪ R3‬اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺮز آن ﻫﻤﻮار و ﺑﺮاﺑﺮ ‪ S‬اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ )‪ .0 ∈ Int (D‬اﮔﺮ ﺑﺎر اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ‪ q‬در ﻣﮑﺎن‬
‫‪ 0‬ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ q⃗r/r3‬اﺳﺖ ﮐﻪ )‪ ⃗r(x‬ﺑﺮدار از ‪ 0‬ﺑﻪ ‪ x‬اﺳﺖ و‬
‫)‪ r(x‬ﻃﻮل آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﺎر ‪ q‬را ﺑﺎ ﻧﯿﺮوی ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮ ﻣﺮز آن ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﮔﺎوس ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮد‪:‬‬
‫∫‬
‫‪⃗ n dA = 4π q.‬‬
‫⃗‪F.‬‬
‫‪S‬‬

‫]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻗﻀﯿﮥ دﯾﻮژراﻧﺲ را ﺑﺮای ﻧﺎﺣﯿﮥ ﺷﺎﻣﻞ ‪ D‬ﻣﻨﻬﺎی ﯾﮏ ﮔﻮی ﺑﺎز ﮐﻮﭼﮏ ﺣﻮل ﻣﺒﺪاء ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎر ﺑﺒﺮﯾﺪ‪[.‬‬

‫∗‪ .٧‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ X‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪی ﻓﺸﺮده و ﺑﺪون ﻣﺮز اﺳﺖ و ‪ ω‬ﯾﮏ ‪−k‬ﻓﺮم دﻗﯿﻖ ﺑﺮ ‪ X‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ k‬ﺑﻌﺪ ‪X‬‬
‫∫‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ‪] . ω = 0‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬از ﻗﻀﯿﮥ اﺳﺘﻮﮐﺲ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﯾﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‬
‫‪X‬‬
‫ﮐﻪ ‪ X‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ای ﺑﺪون ﻣﺮز اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ ∂X‬ﺗﻬﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪[.‬‬

‫∗‪ .٨‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ ،X = ∂W‬ﮐﻪ ‪ ω‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪی ﻓﺸﺮده اﺳﺖ و ‪ f : X −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ‬
‫‪ ω‬ﯾﮏ ‪−k‬ﻓﺮم ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺮ ‪ Y‬اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ .k = dim X‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ f‬ﺑﻪ ﮐﻞ ‪ W‬ﺗﻮﺳﯿﻊ داده ﺷﻮد‪،‬‬
‫∫‬
‫‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ‪f ∗ ω = 0‬‬
‫‪X‬‬

‫‪١٨٠‬‬
‫‪ .٧.۴‬اﻧﺘﮕﺮال و ﻧﮕﺎﺷﺖ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫∗‪ .٩‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f0 , f1 : X −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎﯾﯽ ﻫﻤﻮﺗﻮپ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻌﺪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻓﺸﺮده و ﺑﺪون ﻣﺮز ‪X‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ‪ k‬اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ازاء ﻫﻤﮥ ‪−k‬ﻓﺮم ﻫﺎی ﺑﺴﺘﮥ ‪ ω‬ﺑﺮ ‪ Y‬دارﯾﻢ‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫= ‪f0∗ ω‬‬ ‫‪f1∗ ω.‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬
‫]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻗﺒﻞ‪[.‬‬
‫∮‬
‫ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ‪−1‬ﻓﺮم ﺑﺴﺘﮥ ‪ ω‬ﺑﺮ‬ ‫‪γ‬‬
‫‪ .١٠‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ X‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪی ﻫﻤﺒﻨﺪ ﺳﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ω = 0‬‬
‫‪ X‬و ﻫﻤﮥ ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎی ﺑﺴﺘﮥ ‪ γ‬در ‪] .X‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻗﺒﻞ‪[.‬‬

‫‪ .١١‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ X‬ﻣﻨﯿﻔﻠﺪی ﻫﻤﺒﻨﺪ ﺳﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻫﻤﮥ ‪−1‬ﻓﺮﻣﻬﺎی ﺑﺴﺘﻪ ‪ ω‬ﺑﺮ ‪ X‬دﻗﯿﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١١‬از ﺑﺨﺶ ‪ ۴‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪ .١٢‬از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١١‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ ،k > 1‬آﻧﮕﺎه ‪.H 1 (Sk ) = 0‬‬
‫‪ .١٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ Z0‬و ‪ Z1‬زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎﯾﯽ ‪ −p‬ﺑﻌﺪی و ﻓﺸﺮده و ﻫﻢ ﻣﺮز در ‪ X‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‬
‫ازاء ﻫﺮ ‪ −p‬ﻓﺮم ﺑﺴﺘﻪ ‪ ω‬ﺑﺮ ‪ X‬دارﯾﻢ‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫=‪ω‬‬ ‫‪ω.‬‬
‫‪Z0‬‬ ‫‪Z1‬‬

‫‪) .١۴‬اﻟﻒ( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ ω1‬و ‪ ω2‬دو ‪ −p‬ﻓﺮم ﻫﻮﻣﻮﻟﻮگ ﺑﺮ ‪ X‬ﻫﺴﺘﻨﺪ و ‪ Z‬زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪی ‪ −p‬ﺑﻌﺪی‪،‬‬
‫ﺟﻬﺖدار و ﻓﺸﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫= ‪ω1‬‬ ‫‪ω2 .‬‬
‫‪Z‬‬ ‫‪Z‬‬
‫∫ ﺑﺘﻮی ‪ R‬ﺗﻌﺮﯾﻒ‬ ‫ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ از ﮔﺮوه ﮐﻮﻫﻮﻣﻮﻟﻮژی‬
‫)‪H p (X‬‬ ‫)ب( ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی روی ‪∫ ،Z‬‬
‫ﺗﺎﺑﻌﮑﯽ ﺧﻄﯽ ﺑﺮ‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ آﻧﺮا ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ‪: H p (X) −→ R‬‬
‫‪Z‬‬ ‫‪Z‬‬
‫)‪ H p (X‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ج( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ Z‬ﻣﺮز ﯾﮏ زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ )‪−(p + 1‬ﺑﻌﺪی ﺟﻬﺖدار‪ ،‬ﻓﺸﺮده و ﻣﺮزدار ﭼﻮن ‪ X‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫∫‬
‫ﺑﺮ )‪ H (X‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪p‬‬ ‫ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‬
‫‪Z‬‬
‫)د( ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ دو ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺟﻬﺖدار ﻓﺸﺮده ‪ Z1‬و ‪ Z2‬در ‪ X‬ﻫﻢ ﻣﺮز ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه دو ﺗﺎﺑﻌﮏ‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫و‬ ‫ﺧﻄﯽ‬
‫‪Z2‬‬ ‫‪Z1‬‬

‫اﻧﺘﮕﺮال و ﻧﮕﺎﺷﺖ‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪٧.۴‬‬

‫اوﻟﯿﻦ ﮐﺎرﺑﺮد ﻗﻀﯿﮥ اﺳﺘﻮﮐﺲ ﮐﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻗﻀﯿﮥ زﯾﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی را ﺑﻪ رﻓﺘﺎر‬
‫ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی ﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎ ارﺗﺒﺎط ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪١٨١‬‬
‫‪ .٧.۴‬اﻧﺘﮕﺮال و ﻧﮕﺎﺷﺖ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫ﻓﺮﻣﻮل درﺟﻪ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f : X −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﻮار دﻟﺨﻮاﻫﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﺟﻬﺖدار و ﻓﺸﺮده و ﺑﺎ ﺑﻌﺪ‬
‫‪ k‬اﺳﺖ‪ ،‬و ‪ ω‬ﯾﮏ ‪−k‬ﻓﺮم ﺑﺮ ‪ Y‬اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫∗‬
‫) ‪f ω = deg( f‬‬ ‫‪ω.‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪Y‬‬

‫ﭘﺲ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f‬اﻧﺘﮕﺮال ﻫﺮ ﻓﺮم را ﺑﺎ ﻣﻀﺮﺑﯽ ﺻﺤﯿﺢ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻣﻀﺮﺑﯽ ﮐﻪ ﻃﺒﯿﻌﺘﯽ ﮐﺎﻣﻼ‪ ‬ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی‬

‫دارد‪ :‬ﻧﺎوردای ) ‪ .deg( f‬اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎی ﻓﺮاواﻧﯽ دارد‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﺳﺎدهﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ اﺻﻞ آرﮔﻮﻣﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫در ﻓﺼﻞ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺷﺪ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ‬

‫‪p(z) = zm + a1 zm−1 + · · · + am‬‬

‫ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪای ﻣﺨﺘﻠﻂ اﺳﺖ و ‪ Ω‬ﻧﺎﺣﯿﻪای در ﺻﻔﺤﻪاﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮز آن ﻫﻤﻮار اﺳﺖ و ﻫﯿﭻ ﺻﻔﺮی از ‪ p‬را در ﺑﺮ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﺻﻔﺮﻫﺎی ‪ p‬در داﺧﻞ ‪ ،Ω‬ﺑﺎ اﺣﺘﺴﺎب ﺗﮑﺮار آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺘﮕﺮال زﯾﺮ‬
‫اﺳﺖ‬
‫∫‬
‫‪1‬‬
‫))‪d(arg p(z‬‬
‫‪2π ∂Ω‬‬

‫ﺻﻼح ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ اﻧﺘﮕﺮال را ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﯾﺎدآور ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻧﺎﺻﻔﺮ ‪ ω‬را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪r eiθ‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ r‬ﻧﺮم ‪ ω‬و ‪ ،θ‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬آرﮔﻮﻣﺎن ‪ ω‬اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ )‪ θ = arg (ω‬ﺗﺎﺑﻌﯽ اﺳﺖ ﺣﻘﯿﻘﺘﺎً‬
‫ﺧﻮش ﺗﻌﺮﯾﻒ؛ ﭼﻮن )‪ ،eiθ = ei(θ+2π‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ θ + 2πn‬ﻫﻤﮕﯽ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ )‪ arg (ω‬را دارﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ n‬ﻋﺪدی‬
‫ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺬر ﺑﺦ ﻣﺸﺘﻖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬اﯾﻦ اﺑﻬﺎم را ﻣﯽﺗﻮان رﻓﻊ ﮐﺮد‪ .‬زﯾﺮا در ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ از ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪای‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﻣﻘﺎدﯾﺮ )‪ arg (ω‬را ﻃﻮری ﻣﯽﺗﻮان در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪای اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮد ﮐﻪ )‪arg (ω‬‬
‫ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻫﻤﻮار از ‪ ω‬ﺷﻮد؛ آﻧﺮا )‪ arg 0 (ω‬ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﻮار )‪ φ(ω‬دﯾﮕﺮ در اﯾﻦ‬
‫ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﮐﻪ در ﻓﺮﻣﻮل ﻻزم )‪ ω = |ω| eiφ(ω‬ﺻﺪق ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ ازاء ﯾﮏ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ‪ n‬ای ﺑﺎ‬
‫‪ arg 0 (ω) + 2πn‬ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ‪ φ‬و ‪ arg 0‬در ﻋﺪدی ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ‪ .d φ = d arg 0 ،‬اﯾﻦ ‪−1‬ﻓﺮم‬
‫ﻫﻤﻮار ﮐﻪ ﺑﺮ }‪ C − {0‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ‪ d arg‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ اﯾﻦ ﺷﯽء دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﯾﮏ‬
‫ﺗﺎﺑﻊ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪای‪ ،‬ﻣﻮﺿﻌﺎً دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮرد اﻧﺘﮕﺮال در اﺻﻞ آرﮔﻮﻣﺎن‪−1 ،‬ﻓﺮم ) ‪ Z 7→ d arg p(z) = p∗ (d arg‬اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺮ ﮐﻞ‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﻪ ﺟﺰ رﯾﺸﻪﻫﺎی ‪ p‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه و ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻗﺒﻼ‪ ‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮدهاﯾﻢ ﮐﻪ ﺻﻔﺮﻫﺎی ‪ p‬در ‪Ω‬‬
‫ﺑﺎ درﺟﮥ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f : ∂Ω −→ S1‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫)‪p(z‬‬
‫= )‪f (z‬‬ ‫))‪= ei arg (p(z‬‬
‫|)‪|p(z‬‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ اﻧﺘﮕﺮال )‪ d arg p(z‬را ﺑﺎ ) ‪ 2π deg( f‬ﺗﻌﻮﯾﺾ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﮐﻨﻮن‪ ،‬از ﻓﺮﻣﻮل درﺟﻪ در ﻣﻮرد ﺗﺤﺪﯾﺪ ‪−1‬ﻓﺮم‬
‫‪ d arg‬ﺑﻪ ‪ S1‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ‬

‫))‪ω = f (z) = eiarg (p(z‬‬

‫‪١٨٢‬‬
‫‪ .٧.۴‬اﻧﺘﮕﺮال و ﻧﮕﺎﺷﺖ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫آﻧﮕﺎه )‪ .arg (ω) = arg p(z‬ﭼﻮن )‪ arg p(z‬ﻋﻤﻼ‪ ‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻮﺿﻌﯽ‪ ،‬دارﯾﻢ‬

‫)‪d arg p(z) = d[ f ∗ arg (ω)] = f ∗ d arg (ω‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫) ‪d arg p(z) = deg( f‬‬ ‫)‪d arg (ω‬‬
‫‪∂Ω‬‬ ‫‪S1‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ اﻧﺘﮕﺮال روی ‪ S1‬ﺧﯿﻠﯽ ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﺿﻮح‪ ،‬اﮔﺮ از ‪ S1‬ﻧﻘﻄﻪای‪ ،‬ﻣﺜﻼ‪ ω = 1 ‬را ﺣﺬف ﮐﻨﯿﻢ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺪار اﻧﺘﮕﺮال ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬اﻣﺎ }‪ S1 − {1‬را ﺗﻮﺳﻂ ‪ θ 7→ eiθ‬ﮐﻪ )‪ θ ∈ (0, 2π‬ﻣﯽﺗﻮان ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﮐﺮد‪.‬‬
‫)‪ arg (ω‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺮ }‪ S1 − {1‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ ‪ θ 7→ θ‬ﺑﻪ )‪ (0; 2π‬ﺑﺮﮔﺸﺖ داده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫∫‬ ‫‪∫ 2π‬‬
‫= )‪d arg (ω‬‬ ‫‪dθ = 2π‬‬
‫‪S1‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺑﻮدﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﮥ ذﯾﻞ در ﻣﺮﮐﺰ ﻓﺮﻣﻮل درﺟﻪ ﺟﺎ دارد‪ ،‬ﮐﻪ آﻧﺮا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﯾﮋﮔﯽ اﺳﺎﺳﯽ درﺟﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﭙﺮد‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ X = ∂W‬و ‪ f : X −→ Y‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﻮار ﺑﻪ ﮐﻞ ‪ W‬ﺗﻮﺳﯿﻊ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ‪−k‬ﻓﺮم ‪ ω‬ﺑﺮ‬
‫∫‬
‫‪) .‬در اﯾﻨﺠﺎ ‪ X‬و ‪ ω‬ﻓﺸﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﺳﻪ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺟﻬﺖدارﻧﺪ و ‪(.k = dim X = dim Y‬‬ ‫‪ Y‬دارﯾﻢ ‪f ∗ ω = 0‬‬
‫‪X‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ F : W −→ Y‬ﺗﻮﺳﯿﻌﯽ از ‪ f‬اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ‪ F = f‬ﺑﺮ ‪ ،X‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫∫‬ ‫∫‬ ‫∫‬
‫= ‪f ∗ω‬‬ ‫= ‪F∗ω‬‬ ‫‪F ∗ d, ω‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪∂W‬‬ ‫‪W‬‬

‫اﻣﺎ‪ ω‬ﯾﮏ ‪−k‬ﻓﺮم ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪی ‪−k‬ﺑﻌﺪی اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪) .dω = 0‬ﻫﻤﮥ )‪−(k + 1‬ﻓﺮﻣﻬﺎی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی‬
‫‪2‬‬ ‫‪−k‬ﺑﻌﺪی ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪(.‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ f0 , f1 : X −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎﯾﯽ ﻫﻤﻮﺗﻮپ ﺑﯿﻦ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ‪−k‬ﺑﻌﺪی ﺟﻬﺖدار و ﻓﺸﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ‪−k‬ﻓﺮم ‪ ω‬ﺑﺮ ‪ Y‬دارﯾﻢ‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫= ‪f0∗ ω‬‬ ‫‪f1∗ ω.‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ F : I × X → Y‬ﻫﻤﻮﺗﻮﭘﯽ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ ∂(I × X) = X1 − X0‬و ﻟﺬا‬
‫∫‬ ‫∫‬ ‫∫‬
‫∗‬ ‫∗‬
‫=‪0‬‬ ‫= ‪(∂F) ω‬‬ ‫‪(∂F) ω −‬‬ ‫‪(∂F)∗ ω,‬‬
‫)‪∂(I×X‬‬ ‫‪X1‬‬ ‫‪X0‬‬

‫‪١٨٣‬‬
‫‪ .٧.۴‬اﻧﺘﮕﺮال و ﻧﮕﺎﺷﺖ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫)ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ‪ ،‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ(‪ .‬اﻣﺎ وﻗﺘﯽ ‪ X0‬و ‪ X1‬را ﺑﺎ ‪ X‬ﯾﮑﯽ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ ∂F ،‬ﺑﺮ ‪ X0‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ f0‬و ﺑﺮ ‪ X1‬ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫‪ f1‬ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻮع ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻓﺮﻣﻮل درﺟﻪ ﺣﻮل ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﻨﻈﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺮح اﺳﺖ‪ ،‬و اﺛﺒﺎﺗﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻋﻤﻼ‪ ‬ﭼﺮا ﻋﺎﻣﻞ ) ‪ deg( f‬ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻟﻢ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ γ‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺮای ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f : X −→ Y‬ﺑﯿﻦ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ‪−k‬ﺑﻌﺪی اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﭼﻮن ‪ U‬از ‪ y‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮ دارد ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮل درﺟﻪ‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫‪f ∗ ω = deg( f ) ω‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪Y‬‬

‫ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ‪−k‬ﻓﺮم ‪ ω‬ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻞ در ‪ U‬ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﭼﻮن ‪ f‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻮﺿﻌﯽ در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ در ﭘﯿﺸﻨﮕﺎرۀ )‪ f −1 (y‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻣﻮﺿﻌﯽ اﺳﺖ‪ y ،‬ﯾﮏ‬
‫ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ‪ U‬ﭼﻨﺎن ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد ﮐﻪ )‪ f −1 (U‬از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎز ﻣﺠﺰای ‪ V1 , · · · , VN‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ‬
‫ازاء ﻫﺮ ‪ i = 1, · · · , N‬ای ‪ f : Vi −→ U‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ اﺳﺖ )ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٧‬از ﺑﺨﺶ ‪ ۴‬در ﻓﺼﻞ ‪ .(١‬اﮔﺮ ‪ω‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻞ در ‪ U‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ f ∗ ω‬ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻞ در )‪ f −1 (U‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫∫‬ ‫∫ ‪N‬‬
‫∑‬
‫= ‪f∗ω‬‬ ‫‪f∗ω‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪i=1‬‬ ‫‪Vi‬‬

‫اﻣﺎ ﭼﻮن ‪ f : Vi −→ U‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽداﻧﯿﻢ‬

‫∫‬ ‫∫‬
‫∗‬
‫‪f ω = σi‬‬ ‫‪ω‬‬
‫‪Vi‬‬ ‫‪U‬‬

‫→‪ f : Vi −‬ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ +1‬ﯾﺎ ‪ −1‬اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ ‪ σi‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ‪∑U‬‬
‫‪2‬‬ ‫= ) ‪ deg( f‬و اﺛﺒﺎت ﺗﻤﺎم اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬دارﯾﻢ ‪σi‬‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮل درﺟﻪ را در ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻤﯽ ‪ y‬ﺑﺮای ‪ f : X −→ Y‬اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻧﻤﻮده و ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽای ‪ U‬از ‪ y‬ﻣﺜﻞ در ﻟﻢ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻟﻢ اﯾﺰوﺗﻮﭘﯽ از ﺑﺨﺶ ‪ ۶‬در ﻓﺼﻞ ‪،٣‬‬
‫ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ‪ ،z ∈ Y‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢای ‪ h : Y −→ Y‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﯿﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ اﯾﺰوﺗﻮپ‬
‫اﺳﺖ و ‪ y‬را ﺑﻪ ‪ z‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ .‬ﭘﺲ ﮔﺮداﯾﮥ ﻫﻤﮥ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎز )‪ ،h(U‬ﮐﻪ ‪ h : Y −→ Y‬ﯾﮏ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ‬
‫اﯾﺰوﺗﻮپ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ و ‪ Y‬را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻓﺮض ﻓﺸﺮدﮔﯽ‪ ،‬ﺗﻌﺪادی ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ از ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎی‬
‫‪ h1 , · · · , hn‬ﭼﻨﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﯿﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ )‪ .y = h1 (U) ∪ · · · ∪ hn (U‬ﺑﻪ ﮐﻤﮏ اﻓﺮاز ﯾﮑﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻫﺮ ﻓﺮم ‪ ω‬را ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮﻋﯽ از ﻓﺮﻣﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺤﻤﻞ ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ در ﯾﮑﯽ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی )‪ hi (U‬ﻗﺮار‬
‫دارد؛ ﭘﺲ ﭼﻮن ﻫﺮ دو ﻃﺮف ﻓﺮﻣﻮل درﺟﻪ‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫‪f ∗ ω = deg( f ) ω‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪Y‬‬

‫‪١٨۴‬‬
‫‪ .٧.۴‬اﻧﺘﮕﺮال و ﻧﮕﺎﺷﺖ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ ω‬ﺧﻄﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﻓﺮﻣﻮل را ﺑﺮای ﻓﺮﻣﻬﺎی ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻞ در ﯾﮏ )‪ h(U‬دﻟﺨﻮاه ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ ω‬ﻓﺮﻣﯽ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻞ در )‪ h(U‬اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻫﻤﺎﻧﯽ ∼ ‪ ،h‬ﭘﺲ ‪ .h ◦ f ∼ f‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺑﺎﻻ‪ ،‬دارﯾﻢ‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫∗‬ ‫∗‬
‫) ‪f (h ω) = deg( f‬‬ ‫‪h∗ ω‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪Y‬‬

‫ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ‪ h‬ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا از ﻫﻤﺎﻧﯽ ∼ ‪ h‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﺷﻮد ‪ .deg(h) = +1‬اﮐﻨﻮن‪ ،‬از‬
‫ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ دارﯾﻢ‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫∗‬
‫=‪h ω‬‬ ‫‪ω‬‬
‫‪Y‬‬ ‫‪Y‬‬
‫و‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫) ‪f ∗ ω = deg( f‬‬ ‫‪ω‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪Y‬‬

‫‪2‬‬ ‫ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺑﻮدﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‬
‫‪ .١‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪−1‬ﻓﺮم ‪ d arg‬در }‪ R2 − {0‬درﺳﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬

‫‪−y‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪dx + 2 2 dy‬‬
‫‪x2 + y2‬‬ ‫‪x +y‬‬

‫ﮐﻪ در ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ﻗﺒﻠﯽ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪) [θ = arctan(y/x) :‬اﯾﻦ ﻓﺮم را ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻧﻤﺎد‬
‫‪ d θ‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ (.‬ﺑﻪ وﯾﮋه‪ ،‬ﻗﺒﻼ‪ ‬ﻧﺸﺎن دادهاﯾﻢ ﮐﻪ ‪ d arg‬ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ وﻟﯽ دﻗﯿﻖ ﺧﯿﺮ‪.‬‬

‫‪ .٢‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ γ‬ﯾﮏ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺑﺴﺘﮥ ﻫﻤﻮار در }‪ R2 − {0‬و ‪ ω‬ﯾﮏ ‪−1‬ﻓﺮم ﺑﺴﺘﮥ دﻟﺨﻮاه ﺑﺮ }‪ R2 − {0‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫∮‬ ‫∫‬
‫)‪ω = W(γ, 0‬‬ ‫‪ω‬‬
‫‪γ‬‬ ‫‪S1‬‬

‫ﮐﻪ )‪ W(γ, 0‬ﻋﺪد ﭼﺮﺧﺸﯽ ‪ γ‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺒﺪاء اﺳﺖ‪ W(γ, 0) .‬درﺳﺖ ﻣﺜﻞ )‪ W2 (γ, 0‬اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫در آن ﺑﻪ ﺟﺎی درﺟﮥ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ‪ ٢‬از درﺟﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ )|‪ .W(γ, 0) = deg(γ/|γ‬ﺑﻪ‬
‫وﯾﮋه‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‬
‫∮‬
‫‪1‬‬
‫= )‪W(γ, 0‬‬ ‫‪darg‬‬
‫‪2π γ‬‬

‫‪١٨۵‬‬
‫‪ .٧.۴‬اﻧﺘﮕﺮال و ﻧﮕﺎﺷﺖ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫‪ .٣‬ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻣﯽﺗﻮان ﻓﺮﻣﻬﺎی ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﺮ ‪ X‬را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮد‪ .‬ﻓﺮﻣﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﮐﺎر‬
‫√‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ ﻓﺮم ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺿﺮب ﮐﺮدن ﻫﺮ ‪ −p‬ﻓﺮم ﺣﻘﯿﻘﯽ در ‪ i = −1‬ﺑﻪ ﯾﮏ ‪−p‬‬
‫ﻓﺮم ﻣﻮﻫﻮﻣﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﻓﺮم ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ω = ω1 + i ω2‬اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ ω1‬و ‪ω2‬‬
‫∫‬
‫را ﻧﯿﺰ ﻃﻮری ﺑﺘﻮان‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺿﺮب ﮔﻮهای را ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﭼﻨﺎن ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻮﺳﯿﻊ داد ﮐﻪ ‪ d‬و‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺿﺮب در ‪ i‬ﺗﻌﻮﯾﺾ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫∫‬ ‫∫‬ ‫∫‬
‫‪dω = d, ω1 + i d, ω2‬‬ ‫=‪ω‬‬ ‫‪ω1 + i‬‬ ‫‪ω2‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬

‫ﻗﻀﯿﮥ اﺳﺘﻮﮐﺲ ﺑﺮای ﻓﺮﻣﻬﺎی ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻧﯿﺰ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺮای ﻫﺮ ﯾﮏ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎی ﺣﻘﯿﻘﯽ و‬
‫ﻣﻮﻫﻮﻣﯽ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺑﺮ آﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻗﻀﯿﻪای ﺑﻨﯿﺎدی در ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻂ را ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮل اﻧﺘﮕﺮال ﮐﻮﺷﯽ‪.‬‬
‫)اﻟﻒ( ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ z‬ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﻣﺨﺘﻠﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮ ‪ C = R2‬اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪.dz = dx+idy‬‬
‫)ب( ﮔﯿﺮﯾﻢ )‪ f (z‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﺮ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز ‪ U‬از ‪ C‬اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪−1‬ﻓﺮم‬
‫‪ f (z) dz‬وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ )‪ f (z) = f (x, y‬در ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﮐﻮﺷﯽ‪-‬رﯾﻤﺎن‬

‫‪∂f‬‬ ‫‪∂f‬‬
‫‪=i‬‬
‫‪∂y‬‬ ‫‪∂x‬‬

‫ﺻﺪق ﮐﻨﺪ‪ f .‬را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻗﺴﻤﺖ ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﻣﻮﻫﻮﻣﯽ ﺑﺴﻂ داده ‪ f = f1 + i f2‬و ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﮐﻮﺷﯽ‪-‬رﯾﻤﺎن ﻋﻤﻼ‪ ‬دو ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺣﻘﯿﻘﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ f (z) dz‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﺗﺎﺑﻊ ‪ f‬ﺑﺮ‬
‫‪ U‬ﻫﻮﻟﻮﻣﻮرف اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ج( ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻫﺮ دو ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻮﻣﻮﻟﻮﻣﺮف‪ ،‬ﻫﻮﻟﻮﻣﻮرف اﺳﺖ‪.‬‬
‫)د( ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪ z‬ﻫﻮﻣﻮﻟﻮﻣﻮرف اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪای‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻂ‪ ،‬ﻫﻮﻟﻮﻣﻮرف اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ﻫ( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ f‬در ‪ U‬ﻫﻮﻟﻮﻣﻮرف اﺳﺖ و ‪ γ1‬و ‪ γ2‬دو ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺑﺴﺘﮥ ﻫﻮﻣﻮﺗﻮپ در ‪ U‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫∮‬ ‫∮‬
‫= ‪f (z) dz‬‬ ‫‪f (z) dz‬‬
‫‪γ1‬‬ ‫‪γ2‬‬

‫]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٩‬در ﺑﺨﺶ ‪ ٧‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫ﻫﻤﺒﻨﺪ ﺳﺎده ‪ U‬ﻫﻮﻟﻮﻣﻮرف ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺑﺴﺘﮥ‬
‫)و( اﮔﺮ ‪ f‬در ﯾﮏ ﻧﺎﺣﯿﮥ ∮‬
‫‪.‬‬ ‫‪ γ‬در ‪ U‬دارﯾﻢ ‪f (z) dz‬‬
‫‪γ‬‬
‫)ز( ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻊ ‪ f (z) = i/z‬در ﺻﻔﺤﮥ ﺳﻔﻘﮥ }‪ C − {0‬ﻫﻮﻟﻮﻣﻮرف اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﺑﻪ‪،‬‬
‫)‪ 1/(z − a‬در }‪ C − {a‬ﻫﻮﻣﻮﻟﻮرف اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٨۶‬‬
‫‪ .٧.۴‬اﻧﺘﮕﺮال و ﻧﮕﺎﺷﺖ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫)ح( ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ Cr‬داﯾﺮهای ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪ r‬ﺣﻮل ﻧﻘﻄﮥ ‪ a ∈ C‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‬
‫∫‬
‫‪1‬‬
‫‪da = 2π i‬‬
‫‪Cr‬‬ ‫‪z−a‬‬

‫)ﻃ( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ )‪ f (z‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻫﻮﻟﻮﻣﻮرف در ‪ U‬اﺳﺖ و ‪ Cr‬داﯾﺮهای ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪ r‬و ﻣﺮﮐﺰ در ‪a ∈ U‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫∫‬
‫)‪f (z‬‬
‫)‪dz = 2π i. f (a‬‬
‫‪Cr z − a‬‬

‫]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ )ﻫ(‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻪ ‪ r‬ﺑﺴﺘﮕﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ‪ | f (z) − f (a)| < ϵr‬ﺑﺮ ‪،Cr‬‬
‫ﮐﻪ ‪ .lim ϵr = 0‬ﭘﺲ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ r → 0‬و از ﻫﻤﺒﻨﺪ ﺳﺎده ﺑﻮدن اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬
‫‪r→0‬‬
‫)ی( ﻓﺮﻣﻮل اﻧﺘﮕﺮال ﮐﻮﺷﯽ را ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ :‬اﮔﺮ ‪ f‬در ‪ U‬ﻫﻮﻣﻮﻟﻮرف ﺑﺎﺷﺪ و ‪ γ‬ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺑﺴﺘﮥ در ‪ U‬و‬
‫ﻏﯿﺮ ﮔﺬرﻧﺪه از ‪ a ∈ U‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫∮‬
‫‪1‬‬ ‫)‪f (z‬‬
‫)‪dz = W(γ, a). f (a‬‬
‫‪2π i γ z − a‬‬

‫]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬از ﻗﺴﻤﺖ )ی( و ﻧﯿﺰ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٢‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪ .۴‬ﯾﮏ ‪−k‬ﻓﺮم ﺑﺎ اﻧﺘﮕﺮال ﻧﺎﺻﻔﺮ ﺑﺮ ‪ Sk‬ﺑﺴﺎزﯾﺪ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﯾﮏ ‪−k‬ﻓﺮم ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻞ ﻓﺸﺮده در ‪Rk‬‬
‫ﺑﺴﺎزﯾﺪ ﮐﻪ اﻧﺘﮕﺮاﻟﺶ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ آﻧﺮا ﺗﻮﺳﻂ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮔﻨﺠﻨﮕﺎری‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬
‫∫‬
‫‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪:‬‬ ‫‪) .۵‬اﻟﻒ( ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ‪−k‬ﻓﺮم ﺑﺴﺘﮥ ‪ ω‬ﺑﺮ ‪ Sk‬وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ دﻗﯿﻖ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ω = 0‬‬
‫‪Sk‬‬
‫‪ .dim H k (Sk ) = −‬ﺣﺎل از ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻗﺒﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬
‫∫‬
‫اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫)ب( ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ ‪: H k (Sk ) → R‬‬
‫‪Sk‬‬

‫‪ .۶‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪−k‬ﻓﺮم ﯾﺎ ﻣﺤﻤﻞ ﻓﺸﺮدۀ ‪ ω‬ﺑﺮ ‪ Rk‬وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ ﻣﺸﺘﻖ ﺧﺎرﺟﯽ ﯾﮏ )‪(k − 1‬‬
‫∫‬
‫ﻓﺮم ﯾﺎ ﻣﺤﻤﻞ ﻓﺸﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ‪] . Rk ω = 0‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬از ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮔﻨﺠﻨﮕﺎری اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده‪ ω ،‬را‬
‫ﺑﻪ ﯾﮏ ﻓﺮم ‪ ω′‬ﺑﺮ ‪Sk‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵‬دارﯾﻢ ‪ .ω′ = dv‬اﮐﻨﻮن ‪ dv‬در ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ‬
‫اﻧﻘﺒﺎضﭘﺬﯾﺮ ‪ U‬از ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل ‪ N‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ ﺑﺮای ﯾﺎﻓﺘﻦ ﯾﮏ )‪ −(k − 2‬ﻓﺮم ‪ µ‬ﺑﺮ ‪Sk‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ‪ N‬در راﺑﻄﮥ ‪ v = dµ‬ﺻﺪق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت در ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ‬
‫از ‪ ،N‬ﻓﺮم ‪ v − dµ‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ و ﻟﺬا ﺑﻪ ﯾﮏ ﻓﺮم ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻞ ﻓﺸﺮده ﺑﺮ ‪ Rk‬ﺑﺮﮔﺸﺖ داده ﻣﯽﺷﻮد‪[.‬‬
‫∫‬
‫‪X‬‬
‫‪ .٧‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ازای ﻫﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪−k‬ﺑﻌﺪی ﺟﻬﺘﺪار ﻓﺸﺮده ‪ ،X‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ → )‪: H k (X‬‬
‫‪ R‬اﯾﺰوﻣﻮرﻧﯿﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﯾﮋه‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪] .dim H k (X) = 1‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫‪U‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز و واﺑﺮﺳﺎن ﺑﺎ ‪ Rk‬اﺳﺖ و ‪ ω‬ﯾﮏ ‪−k‬ﻓﺮم ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻞ ﻓﺸﺮده در ‪ U‬اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫∫‬
‫‪ . X ω = 1‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۶‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻓﺮم ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻞ ﻓﺸﺮده در ‪ U‬ﺑﺎ ﻣﻀﺮب‬

‫‪١٨٧‬‬
‫‪ .٨.۴‬ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺎوس‪-‬ﺑﻮﻧﻪ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫اﺳﮑﺎﻟﺮی از ‪ ω‬ﻫﻮﻣﻮﻟﻮگ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎز ‪ U N , · · · , U1‬را ﻃﻮری اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ ‪ X‬را ﭘﻮﺷﺶ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ و ﻫﺮ ﯾﮏ ﻗﺎﺑﻞ دﮔﺮدﯾﺴﯽ ﺑﻪ ‪ U‬ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ اﯾﺰوﺗﻮﭘﯽ ﻫﻤﻮار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٧‬از ﺑﺨﺶ ‪ ۶‬و اﻓﺮازﯾﮑﺎﻧﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ‪−k‬ﻓﺮم ‪ θ‬ﺑﺮ ‪ X‬ﺑﻪ ازای ﯾﮏ‬
‫‪ c ∈ R‬ای ﺑﺎ ‪ cω‬ﻫﻮﻣﻮﻟﻮگ اﺳﺖ‪ c .‬را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪ .٨‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f : X −→ Y‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﯿﻦ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﺟﻬﺘﺪار‪−k ،‬ﺑﻌﺪی و ﻓﺸﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫اﻟﻘﺎﯾﯽ ﺑﺮ ﮔﺮوﻫﻬﺎی ﮐﻮﻫﻮﻣﻮﻟﻮژی ﺑﺎﻻ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ )‪ . f # : H k (Y) → H k (X‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی‪،‬‬
‫اﯾﺰوﻣﻮرﻧﯿﻢﻫﺎی ﮐﺎﻧﻮﻧﯽ ﻫﺮ دوی )‪ H k (X‬و )‪ H k (Y‬ﺑﺎ ‪ R‬را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ‪ f #‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫اﯾﺰوﻣﻮرﻧﯿﻢﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺿﺮب در ﯾﮏ اﺳﮑﺎﻟﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﺳﮑﺎﻟﺮ‬
‫) ‪ deg( f‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ‪ ،‬دﯾﺎﮔﺮام ﺗﻌﻮﯾﺾﭘﺬﯾﺮ زﯾﺮ را دارﯾﻢ‬

‫‪f#‬‬
‫)‪H k (Y‬‬ ‫)‪/ H k (X‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‬ ‫‬
‫ ∫‬ ‫∫ ‬
‫‬ ‫‬
‫‬ ‫‬
‫ ‪Y‬‬
‫‬ ‫‪ X‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪R‬‬ ‫‪/ R‬‬
‫‪deg f‬‬ ‫ﺿﺮب در‬

‫ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺎوس‪-‬ﺑﻮﻧﻪ‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪٨.۴‬‬

‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ را ﺑﺎ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ از ﺣﺠﻢ آﻏﺎز ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ X‬ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ −k‬ﺑﻌﺪی‪ ،‬ﺟﻬﺘﺪار و ﻓﺸﺮده‬
‫در ‪ RN‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ازای ﻫﺮ ‪ ،x ∈ X‬ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ )‪ D(x‬اﻟﻤﺎن ﺣﺠﻢ ﺑﺮ )‪ T x (X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ‪ −k‬ﺗﺎﻧﺴﻮر‬
‫ﻧﻮﺳﺎﻧﯽای ﮐﻪ ﻣﻘﺪار آن ﺑﺮ ﻫﺮ ﭘﺎﯾﮥ ﻣﻘﺎﻣﺪﯾﮑﮥ ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺮای )‪ T x (X‬ﺑﺮاﺑﺮ !‪ 1/k‬اﺳﺖ‪) .‬ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪١٠‬‬
‫از ﺑﺨﺶ ‪ ٢‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪ (.‬ﻧﺸﺎن دادن اﯾﻨﮑﻪ ‪−k‬ﻓﺮم ‪ v x‬ﺑﺮ ‪ X‬ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪ ،‬دﺷﻮار ﻧﯿﺴﺖ؛ آﻧﺮا ﻓﺮم ﺣﺠﻤﯽ‬
‫‪ X‬ﻣﯿﻨﺎﻣﯿﻢ‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ ،‬ﻓﺮم ﺣﺠﻤﯽ ﺑﺮ ‪ Rk‬درﺳﺖ ‪ dx1 ∧ · · · ∧ dxk‬اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮﯾﺐ !‪ 1/k‬در ﻧﺮﻣﺎﻟﺴﺎزی ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫∫‬
‫ﺿﺮب ﮔﻮهای ﻟﺤﺎظ ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬اﯾﻦ را ﺑﺎ زﯾﺮ ﻧﻮﯾﺲ ﺻﻔﺤﮥ ؟؟ ﻣﻘﺎﺳﻪ ﮐﻨﯿﺪ(‪ .‬اﻧﺘﮕﺮال ‪ X vX‬را ﺣﺠﻢ ‪X‬‬
‫ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻓﺮم ﺣﺠﻤﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﻧﺘﮕﺮالﮔﯿﺮی از ﺗﻮاﺑﻊ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬اﮔﺮ ‪g‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺑﺮ ‪X‬‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ gv x‬ﯾﮏ ‪−k‬ﻓﺮم ﺑﺮ ‪ X‬اﺳﺖ‪ ،‬و ﻟﺬا ‪ X g‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ X gvX‬ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮد‪) .‬وﻗﺘﯽ‬
‫∫‬
‫‪ X‬ﺧﻮد ‪ RN‬اﺳﺖ‪ ،vX = dx1 ∧ · · · ∧ dxk ،‬و ﻟﺬا ‪ Rk gvX‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﻧﺘﮕﺮال ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﺮم ﺣﺠﻤﯽ ﯾﮏ ﺷ‪ ‬ﻫﻨﺪﺳﯽ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ؛ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺗﺎم ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ در ﻓﻀﺎی اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ دارد‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً‪ ،‬اﻧﺘﮕﺮالﮔﯿﺮی از ﺗﻮاﺑﻊ‪ ،‬ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژﯾﮏ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ؛ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪) .‬ﯾﻨﯽ در اﻏﻠﺐ ﻣﻮارد‪ ،‬اﮔﺮ ‪ h : Y → X‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪(. Y h∗ g , X g‬‬

‫‪١٨٨‬‬
‫‪ .٨.۴‬ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺎوس‪-‬ﺑﻮﻧﻪ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی از ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻄﻠﻮب ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ‪ ۴‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪،‬‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻏﻠﺐ دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢﻫﺎ اﻟﻤﺎن ﺣﺠﻢ را ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﯿﺰان اﯾﻦ ﺗﺨﺮﯾﺐ را ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻓﺮﻣﻬﺎی‬
‫ﺣﺠﻤﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮐﻤﯽ ﻣﯽﺗﻮان اﻧﺪازه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﮔﺮ ‪ f : X → Y‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﯿﻦ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ‪−k‬‬
‫ﺑﻌﺪی ﻣﺮزدار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺸﺖ ‪ f ∗ VY‬ﯾﮏ ‪−k‬ﻓﺮم ﺑﺮ ‪ X‬اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ‪ vX (x) ،x ∈ X‬ﭘﺎﯾﻪای ﺑﺮای‬
‫) ∗)‪ ∧k (T x (X‬اﺳﺖ‪ ،‬و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ )‪ ( f ∗ vY )(x‬ﻣﻀﺮﺑﯽ اﺳﮑﺎﻟﺮ از )‪ vX (x‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﮑﺎﻟﺮ را ژاﮐﻮﺑﯽ ‪ f‬در‬
‫‪ x‬ﻧﺎﻣﯿﺪه و ﺑﺎ )‪ J f (x‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰۀ ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺎﻧﺴﻮر )‪ vX (x‬ﺑﻪ ‪−k‬ﺗﺎﯾﯽ‬
‫) ‪ (v1 , · · · , vk‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﯾﺎ ﻣﻨﻬﺎی ﺣﺠﻢ ﻣﺘﻮازی اﻟﺴﻄﻮح ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ آﻧﻬﺎ در ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری )‪T x (X‬‬
‫را ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﺿﺮب در ﻋﺎﻣﻞ !‪) 1/k‬ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ(‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺴﺄﻟﮥ ‪ ١١‬از ﺑﺨﺶ ‪ ٢‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺷﻮد‪( f ∗ vY )(x) .‬‬
‫ﺑﻌﻼوه ﯾﺎ ﻣﻨﻬﺎی ﺣﺠﻢ ﻣﺘﻮازی اﻟﺴﻄﻮح ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ )) ‪ d f x (vk , · · · , d f x (v1‬در )‪ T f (x) (Y‬ﺿﺮب در‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﻋﺎﻣﻞ !‪ 1/k‬را ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯿﺪﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﻣﯿﺰان اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﺣﺠﻢ ﺗﻮﺳﻂ ‪ d f x‬ﺑﺎ اﻧﺪازۀ‬
‫)‪ J f (x‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ؛ ﻋﻼﻣﺖ آن ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد ﮐﻪ ‪ d f x‬ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ‪J f ،‬‬
‫ﻣﯿﺰان ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ اﻟﻤﺎن ﺣﺠﻢ و ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺳﻂ ‪ f‬در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻣﯽﺳﻨﺠﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﺤﺚ را در ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ ﻫﻨﺪﺳﮥ اﺑﺮروﯾﻪﻫﺎ‪ ،‬زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ‪−k‬ﺑﻌﺪی در ‪ ،Rk+1‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﻨﺪﯾﻢ‪.‬‬
‫اﺑﺮروﯾﮥ ‪ X‬وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ ﺟﻬﺘﺪار اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﻤﮥ ﻧﻘﺎط آن دو ﺑﺮدار ﯾﮑﮥ ﻧﺮﻣﺎل ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻫﻤﻮار ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﻢ )ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١٨‬از ﺑﺨﺶ ‪ ٢‬از ﻓﺼﻞ ‪ ٣‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد(‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‪ ،‬اﮔﺮ ‪ X‬اﺑﺮروﯾﻪای ﻓﺸﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫از ﻗﻀﯿﮥ ﺟﺪاﺳﺎزی ﺟﺮدن‪-‬ﺑﺮاور ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ‪ X‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮز داﺧﻠﺶ ﺟﻬﺖﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺜﻼ‪‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان در ‪ x ∈ X‬ﺑﺮدار )‪ ⃗n(x‬ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﺎرج را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ g : X −→ Sk‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ )‪ g(x) = ⃗n(x‬را ﻧﮕﺎﺷﺖ ﮔﺎوﺳﯽ اﺑﺮروﯾﮥ ﺟﻬﺖدار ‪ X‬ﻧﺎﻣﯿﺪه و‬
‫ژاﮐﻮﺑﯿﻦ آن )‪ Jg (x) := κ(x‬را اﻧﺤﻨﺎی ‪ X‬در ‪ x‬ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﻢ‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ ،‬اﮔﺮ ‪ X‬ﮐﺮۀ ‪−k‬ﺑﻌﺪی ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪ r‬ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه ‪ κ(x) = 1/rk‬در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ )ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .(۶‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﺷﻌﺎع اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬اﻧﺤﻨﺎی ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﭼﺮا‬
‫ﮐﻪ ﮐﺮهﻫﺎی ﺑﺰرﮔﺘﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺗﺨﺖﺗﺮ از ﮐﺮهﻫﺎی ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ‪ ،X = Rk‬دارﯾﻢ ‪ ،k = 0‬ﭼﺮا ﮐﻪ‬
‫‪ g‬ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:٣.۴‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺪار )‪ κ(x‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮی ﻣﯿﺰان اﻧﺤﻨﺎی ‪ X‬در ‪ x‬را ﻣﯽﺳﻨﺠﺪ؛ اﮔﺮ روﯾﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﻧﺤﻨﺎی ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮدار ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ آن ﺳﺮﯾﻊﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﭼﺮﺧﯿﺪ‪ .‬ﻋﻼﻣﺖ )‪ κ(x‬در ﻣﻮرد روﯾﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﮔﺎوﺳﯽ‬

‫‪١٨٩‬‬
‫‪ .٨.۴‬ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺎوس‪-‬ﺑﻮﻧﻪ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫ﺟﻬﺖ را ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؛ و ﺑﻪ ﮐﻤﮏ آن ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮد ﮐﻪ روﯾﻪ ﻣﻮﺿﻌﺎً ﻣﺤﺪب اﺳﺖ ﯾﺎ ﻣﻮﺿﻌﺎً‬
‫ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﻨﯽ اﺳﺖ‪ :‬در ﻗﺴﻤﺖ )اﻟﻒ( از ﺷﮑﻞ ‪ ٣.۴‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﮔﺎوﺳﯽ ﺟﻬﺖ را ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در‬
‫ﻗﺴﻤﺖ )ب(‪ ،‬ﺟﻬﺖ را ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺤﻨﺎی ﯾﮏ ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ ذاﺗﺎً ﻫﻨﺪﺳﯽ از اﺑﺮروﯾﻪﻫﺎ اﺳﺖ؛ روﺷﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﺒﺪﯾﻼت ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﯾﮑﯽ از ﻗﻀﺎﯾﺎی ﺟﺎﻟﺐ رﯾﺎﺿﯿﺎت وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ آن‪ ،‬اﻧﺘﮕﺮال ﻓﺮاﮔﯿﺮ اﻧﺤﻨﺎی ﺑﺮ‬
‫ﻫﺮ اﺑﺮروﯾﮥ ﻓﺸﺮدۀ ﺑﺎ ﺑﻌﺪ زوج‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﺎوردای ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻮﻓﯿﻘﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﺑﺮروﯾﻪ را ﻟﻪ‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﮑﺸﯿﻢ و ﯾﺎ ﺑﭙﯿﭽﺎﻧﯿﻢ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻐﯿﯿﺮات در اﻧﺤﻨﺎی‪ ،‬ﻣﻘﺪار اﻧﺘﮕﺮال ﻓﺮاﮔﯿﺮ آن ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫∫‬
‫ﯾﮏ ﻧﺎوردای ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺑﺮای ‪ X‬اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ‬از اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ اﯾﻦ ﻧﺎوردا ﺑﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﭼﻮن ‪κ‬‬
‫‪X‬‬
‫اﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺ اوﯾﻠﺮ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺷﮑﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮﯾﺪ! )دﯾﮕﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ؟(‬

‫ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺎوس‪-‬ﺑﻮﻧﻪ اﮔﺮ ‪ X‬ﯾﮏ اﺑﺮروﯾﮥ ﺑﺎ ﺑﻌﺪ زوج و ﻓﺸﺮده در ‪ Rk+1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫∫‬
‫‪1‬‬
‫‪κ = γk χ(X),‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﮐﻪ )‪ χ(X‬ﺷﺎﺧﺺ اوﯾﻠﺮ ‪ X‬اﺳﺖ و ‪ γk‬ﺣﺠﻢ ﮐﺮۀ ‪−k‬ﺑﻌﺪی واﺣﺪ ‪ Sk‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﻌﺪ ‪ X‬ﻓﺮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻋﻤﻼ‪ ‬ﺷﺎﺧﺺ اوﯾﻠﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻮدﮐﺎر ﺻﻔﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺶ اول اﺛﺒﺎت‪ ،‬ﮐﺎرﺑﺮدی از ﻓﺮﻣﻮل درﺟﻪ در ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺘﮕﺮال ﺑﻪ ﯾﮏ ﻋﺒﺎرت ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی اﺳﺖ‪:‬‬
‫∫‬ ‫∫‬ ‫∫‬ ‫∫‬
‫=‪k‬‬ ‫= ‪Jg v X‬‬ ‫)‪g∗ vSk = deg(g‬‬ ‫‪vSk = deg(g).γk‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪Sk‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺎوس‪-‬ﺑﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﮐﻪ درﺟﮥ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﮔﺎوس ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺼﻒ ﺷﺎﺧﺺ اوﯾﻠﺮ‬
‫‪ X‬اﺳﺖ‪ .deg(g) = 21 χ(X) :‬ﺑﺮای اﻧﺠﺎم اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬از ﻗﻀﯿﮥ ﻫﻮف‪-‬ﭘﻮآﻧﮑﺎره اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺮدار ﯾﮑﻪ ‪ a ∈ Sk‬ﻃﻮری اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ a‬و ‪−a‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﻨﻈﻢ ‪ g‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪) .‬ﭼﺮا ﭼﻨﯿﻦ ‪ a‬ای‬
‫وﺟﻮد دارد؟( ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ ⃗v‬ﻣﯿﺪان ﺑﺮداریای ﺑﺮ ‪ X‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار آن در ﻧﻘﻄﮥ دﻟﺨﻮاه ‪ ،x ∈ X‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺮدار‬
‫‪ −a‬روی )‪ T x (X‬اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪⃗v(x) = (−a) − [−a.⃗n(x)]⃗n(x) = [a.g(x)]g(x) − a‬‬

‫)ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ۴.۴‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪ (.‬ﻧﻘﻄﮥ ‪ z ∈ X‬وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ ﯾﮏ ﺻﻔﺮ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ‪ ⃗v‬اﺳﺖ ﮐﻪ )‪ g(z‬ﻣﻀﺮﺑﯽ‬
‫از ‪ a‬ﺑﺎﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ .g(z) = ±a ،‬ﭼﻮن ‪ a‬و ‪ −a‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﻨﻈﻢ ‪ g‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ‪ X‬ﻓﺸﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ ⃗v‬ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺗﻌﺪادی ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺻﻔﺮ دارد‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﻧﮕﺎﺷﺖ اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ ‪ y 7→ y − a‬در ‪ Rk+1‬را ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ‪ T‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ ⃗v : X → Rk+1‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ ⃗v = T ◦ [a.g]g‬ﻣﯽﺗﻮان ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﻟﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ ،g(z) = a‬آﻧﮕﺎه ‪d⃗vz = dT a ◦ dgz‬؛ و اﮔﺮ ‪ ،g(z) = −a‬آﻧﮕﺎه ‪.d⃗vz = −dT a ◦ dgz‬‬

‫‪١٩٠‬‬
‫‪ .٨.۴‬ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺎوس‪-‬ﺑﻮﻧﻪ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:۴.۴‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﻣﺸﺘﻖ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ f : X → Rk+1‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ )‪ f (x) = [a.g(x)]g(x‬در ﻧﻘﻄﮥ ‪ z‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫اﮔﺮ )‪ ،ω ∈ T z (X‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮدار ‪ d fz (ω) ∈ Rk+1‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬

‫)‪d fz (ω) = [a.g(z)] dgz (ω) + [a.dgz (ω)] g(z‬‬ ‫) ‪(۴.۴‬‬

‫]ﺑﺮای ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪ ω ،‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺮدار ﻣﻤﺎس ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻨﺤﻨﯽ )‪ c(t‬ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﺳﭙﺲ )‪d fz (ω‬‬
‫را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺮدار ﻣﻤﺎس ﺑﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ))‪ f (c(t‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآورﯾﻢ‪ .‬ﺣﺎل ﻗﺎﻋﺪۀ ﺿﺮب ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ را در ﻫﺮ ﻣﺨﺘﺺ‬
‫از ))‪ f (c(t‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‪ [.‬ﭼﻮن ‪ ،a ∈ Sk‬ﺿﺮب ‪ a.a‬ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اوﻟﯿﻦ ﺟﻤﻠﮥ در )‪ (٣‬ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫)‪ d gz (ω‬اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ ‪ g(z) = +a‬و ﺑﺮاﺑﺮ )‪ −dgz (ω‬اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ ‪ .g(z) = −a‬در ﻣﻮرد‬
‫دوﻣﯿﻦ ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺎ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞﮔﯿﺮی از ﺗﺎﺑﻊ ﺛﺎﺑﺖ ‪ ،g(x).g(x) = 1‬دارﯾﻢ ‪) .g(z).dgz (ω) = 0‬اﯾﻦ ﺣﮑﻢ را‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ dgz‬در )‪ g(z‬ﺑﻪ ‪ Sk‬ﻣﻤﺎس اﺳﺖ‪ (.‬ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً‪ ،‬اﮔﺮ ‪ ،g(z) = ±a‬آﻧﮕﺎه‬
‫‪2‬‬ ‫‪ ،a.dgz (ω) = 0‬و دوﻣﯿﻦ ﺟﻤﻠﮥ در )‪ (٣‬ﻧﯿﺰ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ .‬ﺷﺎﺧﺺ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ‪ ⃗v‬در ﺻﻔﺮش ‪ z‬در ﺻﻮرﺗﯽ ‪ +1‬اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ g : X → Sk‬در ‪ z‬ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺮاﺑﺮ ‪ −1‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﺴﺄﻟﮥ ‪ ٣‬و ‪ ۵‬از ﺑﺨﺶ ‪ ۵‬در ﻓﺼﻞ ‪ ،٣‬ﻣﺸﺘﻖ ‪ d⃗va : T z (X) → Rk+1‬ﻋﻤﻼ‪ T z (X) ‬را ﺑﻪ‬
‫روی ﺧﻮدش ﻣﯽﺑﺮد؛ ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬اﮔﺮ ‪ d⃗vz‬اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻤﯽ از )‪ T z (X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه )‪ indz (⃗v‬ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن‬
‫)‪ d⃗vz : T z (X) → T z (X‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ ‪ d T a : Rk+1 → Rk+1‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻫﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪،‬‬
‫و ﻟﺬا اﮔﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﺧﻄﯽ از )‪ T z (X‬ﺑﺘﻮی ‪ Rk+1‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪.d⃗vz = ±dgz‬‬
‫اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .g(z) = +a‬ﭘﺲ ‪ .d⃗vz = +dgz‬ﭼﻮن‬

‫)‪dgz : T z (X) → T a (Sk ) , d⃗vz : T z (X) → T z (X‬‬

‫ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ زﯾﺮ ﻓﻀﺎﻫﺎی )‪ T z (X‬و ) ‪ T a (Sk‬ﯾﮑﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﺮدار ﻗﺎﺋﻢ ﯾﮑﮥ ﺑﺮوﻧﺴﻮی در ‪z‬‬
‫از ‪ X‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ⃗n(z) = g(z) = a‬اﺳﺖ و ﺑﺮدار ﯾﮑﮥ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮوﻧﺴﻮی در ‪ a‬از ‪ Sk‬ﺧﻮد ‪ a‬اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ دو ﻓﻀﺎ‬
‫ﻫﻢﺟﻬﺖ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ‪ a‬ﻣﻘﺪاری ﻣﻨﻈﻢ از ‪ g‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ ‪ dgz = d⃗v‬اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن‬

‫‪١٩١‬‬
‫‪ .٨.۴‬ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺎوس‪-‬ﺑﻮﻧﻪ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫) ‪ ،det(d⃗vz ) = det(dgz‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ dgz‬ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ indz (⃗v) = +1‬و اﮔﺮ ﺟﻬﺖ‬
‫ﺑﺮﮔﺮدان ﺑﺎﺷﺪ‪.indz (⃗v) = −1 ،‬‬
‫اﮔﺮ ‪ ،g(z) = −a‬آﻧﮕﺎه ‪ .d⃗vz = −dgz‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ دو زﯾﺮ ﻓﻀﺎی )‪ T z (X‬و ) ‪T −a (Sk‬‬
‫در ‪ Rk+1‬ﯾﮑﯽاﻧﺪ و ﺟﻬﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﯾﮑﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻮدن ‪ −a‬اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ‪ d⃗vz‬اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ اﺳﺖ‬
‫و ﺗﻤﺮﯾﻦ اﺛﺒﺎت ﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ‬

‫) ‪det(d⃗vz ) = det(−dgz ) = (−1)k det(dgz‬‬

‫ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﺮاﺑﺮ ) ‪ det(dgz‬اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ‪ k‬زوج ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ اﮔﺮ ‪ dgz‬ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻬﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫‪ indz (⃗v) = +1‬و در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت اﮔﺮ ‪ dgz‬ﺟﻬﺖ ﺑﺮﮔﺮدان ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دارﯾﻢ ‪ indz (⃗v) = −1‬و ﺑﺮﻫﺎن ﺗﻤﺎم‬
‫‪2‬‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺎوس‪-‬ﺑﻮﻧﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬زﯾﺮا‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﮥ ﻫﻮف‪-‬ﭘﻮآﻧﮑﺎره‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮع ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی ‪⃗v‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ )‪ χ(X‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬اﮔﺮ اﺑﺘﺪا ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی در ﺻﻔﺮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ‪ g(z) = +a‬را ﺟﻤﻊ ﺑﺰﻧﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻣﯽآورﯾﻢ )‪I(g, {a}) = deg(g‬؛ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﮐﺮدن ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی در ﺻﻔﺮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ‪،g(z) = −a‬‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآورﯾﻢ )‪ .I(g, {−a}) = deg(g‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ )‪ χ(X) = 2 deg(g‬و ﺑﺮﻫﺎن ﺗﻤﺎم اﺳﺖ‪) .‬ﺳﺆال‪ :‬ﭼﺮا‬
‫اﺛﺒﺎت ﺑﺮای روﯾﻪﻫﺎی ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ﻓﺮد‪ ،‬ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﯿﺴﺖ؟( ﭼﻮن اﯾﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﯾﮑﯽ از اﺣﮑﺎم ﻣﻬﻢ و ﻗﺪﯾﻤﯽ اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﺮا‬
‫ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻓﺮﻣﻮلﺑﻨﺪی ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ .‬ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﺑﺎ ﺑﻌﺪ زوج‪ ،‬ﺷﺎﺧﺺ اوﯾﻠﺮ ﺑﺎ دو ﺑﺮاﺑﺮ درﺟﮥ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﮔﺎوﺳﯽ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﯾﺎدداﺷﺖ ﻧﻬﺎﯾﯽ‪ :‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺧﻮاص ﻣﺘﺮی ﺧﻮد ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ‪ ،X‬و ﻧﻪ ﺧﻮاص ﻧﺸﺎﻧﺪن آن در ‪ ،RN‬ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫دﯾﮕﺮی از اﻧﺤﻨﺎی ﻣﯽﺗﻮان اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺣﮑﻢ را در ﺣﺎﻟﺖ دو ﺑﻌﺪی‪ ،‬ﮔﺎوس ﻣﻄﺮح ﮐﺮد و ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﻀﯿﮥ‬
‫اﻓﺘﺨﺎر ﮔﺎوس ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن اﺛﺒﺎﺗﯽ ذاﺗﯽ از ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺎوس‪-‬ﺑﻮﻧﻪ ﻣﻄﺮح ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮﻫﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫در آن ﺗﻤﺎﻣﺎً از ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮی ﻧﺸﺎﻧﻨﺪه ﺧﻮدداری ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﻣﺮﺟﻊ ]‪ [١۶‬را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ (.‬در ]‪ [١٧‬ﻧﻮع دو‬
‫ﺑﻌﺪی اﯾﻦ ﺑﺮﻫﺎن ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺳﺎدهای اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﯾﮏ ﻧﻮع »ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻌﻪای ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ« از ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺎوس‪-‬ﺑﻮﻧﮥ‬
‫ذاﺗﯽ در ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ١١‬آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‬

‫‪ .١‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f : R2 → R‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻫﻤﻮار اﺳﺖ و ‪ S ⊂ R3‬ﻧﻤﻮدار آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﻓﺮم ﺣﺠﻢ ﺑﺮ ‪S‬‬
‫اﺳﺖ‪٣ .‬‬ ‫دﻗﯿﻘﺎً ﻫﻤﺎن ﻓﺮم ‪ dA‬ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺷﺪه در ﺑﺨﺶ ‪۴‬‬

‫‪ .٢‬اﮔﺮ ‪ S‬روﯾﻪای ﺟﻬﺘﺪار در ‪ R3‬و ) ‪ (n1 , n2 , n3‬ﺑﺮدار ﯾﮑﮥ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﻓﺮم ﺣﺠﻢ آن‬

‫‪n1 dx2 ∧ dx3 + n2 dx3 ∧ dx1 + n3 dx1 ∧ dx2‬‬

‫‪٣‬در ﺣﺎﻟﺖ دو ﺑﻌﺪی ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ از ﻓﺮم ﺣﺠﻢ ﮐﻤﯽ دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از اﺻﻄﻼح »ﻓﺮم ﻣﺴﺎﺣﺖ« اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪١٩٢‬‬
‫‪ .٨.۴‬ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺎوس‪-‬ﺑﻮﻧﻪ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﯾﮋه‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻓﺮم ﺣﺠﻢ ﺑﺮ ﮐﺮۀ واﺣﺪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬

‫‪x1 dx2 ∧ dx3 + x2 dx3 ∧ dx1 + x3 dx1 ∧ dx2‬‬

‫]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪−2‬ﻓﺮم ﻣﻄﺮح ﺷﺪه درﺳﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪−2‬ﻓﺮم‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ v ‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪(v, w) 7→ det  w ‬‬ ‫‪v, w ∈ R3 ].‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪n‬‬

‫‪ .٣‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ A : Rn → Rn‬دوران اﺳﺖ )ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﺧﻄﯽ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ(‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ از‬
‫‪ Sn−1‬ﺑﻪ روی ‪ Sn−1‬اﻟﻘﺎﯾﯽ از ‪ ،A‬ﻓﺮم ﺣﺠﻢ را ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﺪ )ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬اﮔﺮ ∗‪ A‬ﺑﺮ ﻓﺮم ﺣﺠﻢ اﺛﺮ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫آن را ﻣﺠﺪداً ﺑﻪ ﺧﻮد ﻓﺮم ﺣﺠﻢ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ(‪.‬‬

‫‪ .۴‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ C : [a, b] → R3‬ﯾﮏ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﺷﺪه در ‪ R3‬اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﺠﻢ آن )ﯾﻌﻨﯽ‪،‬‬
‫اﻧﺘﮕﺮال ﻓﺮم ﺣﺠﻤﯽ روی ‪ (C‬درﺳﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﻮل ‪ C‬اﺳﺖ‪:‬‬
‫∫‬ ‫‪b‬‬ ‫ ‬
‫‪ dC  dt‬‬
‫ ‪ dt‬‬
‫‪a‬‬

‫‪ .۵‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار از ﺑﺎزۀ ]‪ [a, b‬ﺑﺘﻮی ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ اﻋﺪاد ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ S‬روﯾﮥ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از دوران ﻧﻤﻮدار ‪ f‬ﺣﻮل ‪ −x‬ﻣﺤﻮر در ‪ R3‬اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮﻟﯽ ﮐﻼﺳﯿﮏ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ آن‪:‬‬
‫ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺳﻄﺤﯽ روﯾﮥ ‪ S‬ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫∫‬ ‫‪b‬‬ ‫√‬
‫‪2π f‬‬ ‫‪1 + ( f ′ )2 dt‬‬
‫‪a‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل را ﺑﺎ اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی از ﻓﺮم ﺣﺠﻤﯽ روی ‪ S‬اﺳﺘﺨﺮاج ﮐﻨﯿﺪ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪٢‬‬
‫را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪[.‬‬

‫‪ .۶‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﻧﺤﻨﺎی ﮔﺎوﺳﯽ در ﻫﻤﮥ ﻧﻘﺎط ﮐﺮۀ )‪−(n − 1‬ﺑﻌﺪی ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪ r‬در ‪ Rn‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪1/rn−1‬‬
‫اﺳﺖ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﻣﺸﺘﻖ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﮔﺎوﺳﯽ در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1/r‬ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪[.‬‬

‫‪ .٧‬اﻧﺤﻨﺎی ﻫﺬﻟﻮﻟﯽﮔﻮن ‪ x2 + y2 − z2 = 1‬در ﻧﻘﻄﮥ )‪ (1, 0, 0‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﭘﺎﺳﺦ ‪−1‬‬
‫اﺳﺖ‪[.‬‬

‫‪ .٨‬ﮔﯿﺮﯾﻢ )‪ f = f (x, y‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﺮ ‪ R2‬اﺳﺖ و ‪ U ⊂ R3‬ﻧﻤﻮدار آن اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ‬

‫‪∂f‬‬ ‫‪∂f‬‬
‫= )‪f (0‬‬ ‫= )‪(0‬‬ ‫‪(0) = 0‬‬
‫‪∂x‬‬ ‫‪∂y‬‬

‫‪١٩٣‬‬
‫‪ .٨.۴‬ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺎوس‪-‬ﺑﻮﻧﻪ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ k1‬و ‪ k2‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ وﯾﮋۀ ﻫﺴﯿﺎن‬

‫‪ 2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ∂ f‬‬ ‫‪∂2 f‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1  ∂x2‬‬ ‫‪∂x∂y‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2  ∂2 f‬‬ ‫‪∂2 f‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪∂y∂x‬‬ ‫‪∂y2‬‬

‫در ﺻﻔﺮﻧﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‪ ،‬اﻧﺤﻨﺎی ‪ S‬در )‪ (0, 0, 0‬درﺳﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ‪ k1 k2‬اﺳﺖ‪ .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪:‬‬
‫ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺎدۀ ‪ f (x, y) = k1 x2 + k2 y2‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﭼﺮا؟[‬

‫‪ .٩‬روﯾﮥ ‪ S ⊂ R3‬را در ﺻﻮرﺗﯽ »ﺧﻂدار« ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ از ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ‪ S‬ﺧﻂ راﺳﺘﯽ ﻋﺒﻮر ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﺎً در ‪S‬‬
‫ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﻧﺤﻨﺎی ﮔﺎوﺳﯽ ﻫﺮ روﯾﮥ ﺧﻂدار در ﮐﻠﯿﮥ ﻧﻘﺎط‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ ﯾﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .١٠‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ T = T a,b‬ﺗﯿﻮپ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﻫﻤﮥ ﻧﻘﺎط در ‪ R3‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﮥ ‪ a‬از داﯾﺮۀ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻌﺎع ‪ b‬در ‪−xy‬ﺻﻔﺤﻪ اﺳﺖ )‪ .(0 < a < b‬در ﭼﻪ ﻧﻘﺎﻃﯽ اﻧﺤﻨﺎی ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﻧﻘﺎﻃﯽ ﻣﻨﻔﯽ‬
‫و در ﭼﻪ ﻧﻘﺎﻃﯽ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ؟‬

‫‪ .١١‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ T 1 , T 2 , · · · , T k‬ﮔﺮداﯾﻪای از ﻣﺜﻠﺜﻬﺎی ﺑﺴﺘﻪ در ‪ R3‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ‪ S = T 1 ∪ · · · ∪ T k‬را‬

‫در ﺻﻮرﺗﯽ روﯾﮥ ﭼﻨﺪ وﺟﻬﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ اﺣﮑﺎم زﯾﺮ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪۴ .‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:۵.۴‬‬

‫)اﻟﻒ( ﻫﺮ ﺿﻠﻊ از ‪ ،T i‬دﻗﯿﻘﺎً ﺿﻠﻊ ﯾﮏ ﻣﺜﻠﺚ دﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫)ب( ﻫﯿﭻ دو ﻣﺜﻠﺜﯽ‪ ،‬در ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﺿﻠﻊ اﺷﺘﺮاک ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫)ج( اﮔﺮ ‪ T iS , · · · , T i1‬ﻣﺜﻠﺚﻫﺎﯾﯽ در ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ در رأس ‪ v‬ﻣﺸﺘﺮکاﻧﺪ و ‪ S it‬ﺿﻠﻊ ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﺑﻪ ‪ v‬در ‪ T it‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ ∪S ti‬ﻫﻤﺒﻨﺪ اﺳﺖ‪] .‬در ﻗﺴﻤﺖ )ب( از ﺷﮑﻞ ‪ ۵.۴‬ﯾﮏ ﻣﺜﺎل ﻧﻘﺾ آورده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ رأس ‪ ،v‬ﻋﺪد )‪ k(v‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ 2π‬ﻣﻨﻬﺎی ﻣﺠﻤﻮع زواﯾﺎی در رأس ‪ v‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫‪ ]۴‬ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ )اﻟﻒ( از ﺷﮑﻞ ‪ ۵.۴‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪[.‬‬

‫‪١٩۴‬‬
‫‪ .٨.۴‬ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺎوس‪-‬ﺑﻮﻧﻪ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ .۴‬اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎ‬

‫)‪ (i‬اﮔﺮ ﻫﺮ ﻣﺜﻠﺚ ‪ T i‬ﺑﻪ ﻣﺜﻠﺜﻬﺎی ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ ﺗﻘﺴﻢ ﺷﻮد )ﻣﺜﻼ‪ ،‬ﻣﺜﻞ در ﻗﺴﻤﺖ )ج( از ﺷﮑﻞ ‪،۵.۴‬‬
‫∑‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﺠﻤﻮع ﮐﻠﯽ )‪ v k(v‬روی ﻫﻤﮥ رﺋﻮس‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ ،Σv k(v) = 2π.χ(S ) (ii‬ﺷﺎﺧﺺ اوﯾﻠﺮ ) ‪ χ(S‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻌﺪاد رﺋﻮس ﻣﻨﻬﺎی ﺗﻌﺪاد ﯾﺎﻟﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻼوۀ‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻣﺜﻠﺜﻬﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮔﺮدد‪) .‬ﺑﺎ ﺑﺨﺶ ‪ ٧‬از ﻓﺼﻞ ‪ ٣‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺷﻮد(‪] .‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻫﺮ ﻣﺜﻠﺚ ‪ n‬ﺿﻠﻊ‬
‫دارد و ﻫﺮ ﺿﻠﻊ در دو ﻣﺜﻠﺚ ﺟﺎ دارد‪[.‬‬

‫‪ .١٢‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ X‬ﯾﮏ )‪−(n − 1‬ﺑﻌﺪی ﺟﻬﺘﺪار اﺳﺖ و ‪ f : X → Rn‬اﯾﻤﺮﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫ﮔﺎوﺳﯽ ‪ g : X → Sn−1‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ‪ X‬را ﻧﺘﻮان زﯾﺮ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪی از ‪Rn‬‬
‫داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ وﻗﺘﯽ ‪ X‬ﺑﺎ ﺑﻌﺪ زوج اﺳﺖ‪ ،‬درﺟﮥ ‪ g‬ﻧﺼﻒ ﺷﺎﺧﺺ اوﯾﻠﺮ ‪ X‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن‬
‫دﻫﯿﺪ ﺑﺮای ﻣﻨﯿﻔﻠﺪﻫﺎی ﺑﺎ ﺑﻌﺪ ﻓﺮد‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫ﮔﺎوﺳﯽ اﯾﻤﺮﺷﻦ ‪ S1 → R2‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ))‪ t 7→ (cos(nt), sin(nt‬دارای درﺟﮥ ‪ n‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٩۵‬‬
 ‫ﭘﯿﻮﺳﺖ آ‬

‫اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ و ﻗﻀﯿﮥ ﺳﺎرد‬

‫اﮔﺮ ) ‪ a = (a1 , · · · , an‬و ) ‪ b = (b1 , · · · , bn‬دو ‪ −n‬ﺗﺎﯾﯽ ﺑﺎ ‪ an < bn , · · · , a1 < b1‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻌﺒﮥ‬
‫ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﻫﻤﮥ ﻧﻘﺎط ‪ (x1 , · · · , xn ) ∈ Rn‬ﺻﺎدق در ‪ ai < xi < bi‬ﮐﻪ ‪ i = 1, · · · , n‬را ﺑﺎ ﻧﻤﺎد )‪S (a, b‬‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب ) ‪ Πni=1 (bi − ai‬را ﺣﺠﻢ )‪ S = S (a, b‬ﻧﺎﻣﯿﺪه و ﺑﺎ ) ‪ Vol (S‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫)اﮔﺮ ‪ S ،b1 − a1 = · · · = bn − an‬را ﻣﮑﻌﺐ ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﻢ‪(.‬‬
‫ﻣﺜﻞ در ﻓﺼﻞ ‪ ،١‬ﺑﺨﺶ ‪ ،٧‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ‪ A ⊂ Rn‬را در ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ‪ϵ > 0‬‬
‫∑‬
‫ﯾﮏ ﮔﺮداﯾﮥ ﺷﻤﺎرا از ﺟﻌﺒﻪﻫﺎی · · · ‪ S 1 , S 2 ,‬ﭘﻮﺷﺶ دﻫﻨﺪۀ ‪ A‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﯾﺎﻓﺖ ﮔﺮدد ﮐﻪ ‪. i Vol (S i ) < ϵ‬‬
‫)ﻣﺴﺄﻟﻪ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ‪ S i‬ﻫﺎ را ﻣﯽﺗﻮان ﻣﮑﻌﺐ ﮔﺮﻓﺖ‪(.‬‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻫﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺨﺶ ‪ ٧‬از ﻓﺼﻞ ﯾﮏ‬
‫ﻧﺸﺎن دادﯾﻢ ﮐﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﺷﻤﺎرا از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮐﻤﮏ اﯾﻦ ﺣﮑﻢ‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ را ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﮐﭙﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ ‪ Rn−1‬در ‪) Rn‬ﯾﻌﻨﯽ })‪ ({(x1 , · · · , xn−1 , 0‬ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫]راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻓﺸﺮده از ‪ Rn−1‬در داﺧﻞ ﯾﮏ ﺟﻌﺒﮥ ﺑﺎ ﺣﺠﻢ ﮐﻤﺘﺮ از ‪ ϵ‬در ‪Rn‬‬
‫ﻗﺮار دارد‪[.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻋﻤﻼ‪ ‬ﮐﺎر دﺷﻮاری اﺳﺖ‪ ،‬اﺛﺒﺎت اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺻﻔﺮ وﺟﻮد‬
‫دارد! اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﺎ اﺛﺒﺎﺗﯽ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ از ﻓﻮن ﻧﯿﻮﻣﻦ ‪ ١‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫اﺳﺖ و ﺟﻌﺒﻪﻫﺎی · · · ‪ S 1 , S 1 ,‬ﭘﻮﺷﺸﯽ ﺑﺮای ﺑﺴﺘﺎر ̄‪ S‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در‬‫∑‬‫ﮔﺰاره‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ S‬ﺟﻌﺒﻪای دﻟﺨﻮاه‬
‫‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺻﻮرت ) ‪Vol (S j ) ≥ Vol (S‬‬
‫‪j‬‬

‫‪ :: Neumann von John١‬رﯾﺎﺿﯽ‪-‬ﻓﯿﺰﯾﮑﺪاﻧﯽ اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎی ‪ ١٢٨٢‬ﺗﺎ ‪ ١٣٣۶‬ﺷﻤﺴﯽ ﻣﯽزﯾﺴﺘﻪ و ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻟﻬﺴﺘﺎن‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٩۶‬‬
 ‫ﭘﯿﻮﺳﺖ آ‪ .‬اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ و ﻗﻀﯿﮥ ﺳﺎرد‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻧﻘﻄﮥ ﺻﺤﯿﺢ در ‪ Rn‬ﯾﮏ ‪ n‬ﺗﺎﯾﯽ از اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ )‪ .S = S (a, b‬ﺗﻌﺪاد‬
‫اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ در ﺑﺎزۀ ) ‪ (ai ; bi‬ﮐﻤﺘﺮ از ‪ bi − ai + 1‬و ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ‪ bi − ai − 1‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﻟﺤﻈﻪای‪،‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﻃﻮل ‪ bi − ai‬ﻫﺮ ﯾﺎل از ‪ S‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ‪ ١‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﻌﺪاد ﻧﻘﺎط ﺻﺤﯿﺢ در ‪ S‬ﮐﻤﺘﺮ از‬
‫∏‬ ‫∏‬
‫ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب )‪ ni−1 (bi − ai + 1‬اﺳﺖ و ﺣﺪاﻗﻞ )‪ ni−1 (bi − ai − 1‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ · · · ‪ S 1 , S 2 ,‬ﭘﻮﺷﺸﯽ ﺑﺮای ̄‪ S‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻓﺸﺮدﮔﯽ ̄‪ ،S‬ﺗﻌﺪادی ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ از آﻧﻬﺎ ﻣﺜﻞ‬
‫‪ S 1 , · · · , S N‬ﯾﮏ ﭘﻮﺷﺸﯽ ﺑﺮای ̄‪ S‬اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻧﻘﺎط ﺻﺤﯿﺢ در ‪ S‬ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮع ﺗﻌﺪاد‬
‫ﻧﻘﺎط ﺻﺤﯿﺢ در ‪ S 1 , · · · , S N‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮ ) ‪ ،S j = S (ai , b j‬آﻧﮕﺎه‬
‫∏‬
‫‪n‬‬ ‫∑‬
‫∏ ‪N‬‬
‫‪n‬‬
‫‪j‬‬ ‫‪j‬‬
‫≤ )‪(bi − ai − 1‬‬ ‫)‪(bi − ai + 1‬‬
‫‪i=1‬‬ ‫‪j=1 i=1‬‬

‫ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺜﺒﺖ ‪ ،λ‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ )‪ .λS (a, b) := S (λa, λb‬ﭼﻮن ̄‪ λS‬ﺗﻮﺳﻂ ‪λS 1 , · · · , λS N‬‬
‫ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ﺑﺎﻻ‪ ،‬دارﯾﻢ‬
‫∏‬
‫‪n‬‬ ‫∏ ‪N‬‬
‫∑‬ ‫‪n‬‬
‫‪j‬‬ ‫‪j‬‬
‫≤ )‪(λbi − λai − 1‬‬ ‫)‪(λbi − λai + 1‬‬
‫‪i=1‬‬ ‫‪j=1 i=1‬‬

‫ﺣﺎل اﮔﺮ اﻧﺪازۀ ‪ S‬ﻫﺮ ﻗﺪر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ‪ λ‬ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﻓﺮض ﮐﺮد ﻃﻮل ﻫﺮ ﯾﺎل از آن‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ‪ 1‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺎﻣﺴﺎوی آﺧﺮ ﺑﺮای ‪ λ‬ﺑﺰرگ ﺑﺪون ﻫﯿﭻ ﻣﺤﺪودﯾﺘﯽ ﺑﺮ ‪ S‬درﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫اﮐﻨﻮن ﺑﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮدن ﻫﺮ ﯾﺎل از آن ﺑﺮ ‪ λn‬و ﺳﭙﺲ ﻓﺮض ∞ → ‪ ،λ‬ﺑﺮﻫﺎن ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﮥ ﺳﺎرد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮع اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ ﻗﻀﯿﮥ ﻓﻮﺑﯿﻨﯽ ﻧﯿﺎز دارﯾﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ n = k + ℓ‬و ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‬
‫‪ .Rn = Rk × Rℓ‬ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ‪ ،c ∈ Rk‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ Vc‬ﺑﺮش ﻗﺎﺋﻢ ‪ {c} × Rℓ‬اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ‪Vc‬‬
‫را ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﯾﮑﯽ ﮔﯿﺮی ‪ Vc‬ﺑﺎ ‪ ،Rℓ‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ در ‪ Rℓ‬ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﮥ ﻓﻮﺑﯿﻨﯽ )ﺑﺮای اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ( ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ A‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺴﺘﻪ از ‪ Rn‬اﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ‬
‫‪ c ∈ Rk‬ای ‪ A ∩ Vc‬در ‪ Vc‬ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ A‬ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﭼﻮن ‪ A‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﻤﺎرا از زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﻓﺸﺮده ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻼ‪ ‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ A‬ﻓﺸﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺮاء ﺑﺮ ‪ ،k‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﻗﻀﯿﻪ را ﺑﺮای ‪ k = 1‬و ‪ℓ = n − 1‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﺛﺒﺎت را ﺑﻪ دو ﻟﻢ زﯾﺮ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻟﻢ ‪ ١‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ S 1 , · · · , S N‬ﭘﻮﺷﺸﯽ ﺑﺮای ﺑﺎزۀ ﺑﺴﺘﮥ ]‪ [a; b‬در ‪ R‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﭘﻮﺷﺸﯽ دﯾﮕﺮ‬
‫‪ S 1′ , · · · , S ′N‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از ‪ S ′j‬ﻫﺎ در ﯾﮏ ‪ S i‬ای ﻗﺮار دارﻧﺪ و‬

‫∑‬
‫‪M‬‬
‫)‪ < 2(b − a‬ﻃﻮل ‪S ′j‬‬
‫‪j=1‬‬

‫‪2‬‬ ‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﺑﺮ ﻋﻬﺪۀ ﺧﻮاﻧﻨﺪه‪.‬‬

‫ﺑﻪ ازاء ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﻔﺮوض ‪ ،I ⊂ R‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ‪ VI = I × Rn−1‬را در ‪ Rn‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪١٩٧‬‬
 ‫ﭘﯿﻮﺳﺖ آ‪ .‬اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ و ﻗﻀﯿﮥ ﺳﺎرد‬

‫ﻟﻢ ‪ ٢‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ A‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﻓﺸﺮده از ‪ Rn‬اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ A ∩ Vc‬در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز ‪ U‬از ‪ Vc‬ﻗﺮار‬
‫دارد‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﯾﻪ ازاء ﻫﺮ ﺑﺎزۀ ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻮﭼﮏ ‪ I‬ﺷﺎﻣﻞ ‪ c‬در ‪ A ∩ VI ،R‬در ‪ I × U‬ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﻃﻮر ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻧﺒﺎﻟﻪای از ﻧﻘﺎط ) ‪ (x j , c j‬در ‪ A‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ c j → c‬و ‪ .x j < U‬ﺑﺎ‬
‫‪2‬‬ ‫ﺗﻌﻮﯾﺾ اﯾﻦ دﻧﺒﺎﻟﻪ ﺑﺎ دﻧﺒﺎﻟﻪای ﻫﻤﮕﺮا‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻣﯽرﺳﯿﻢ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﮥ ﻓﻮﺑﯿﻨﯽ‪ :‬ﭼﻮن ‪ A‬ﻓﺸﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎزهای ]‪ I = [a; b‬ﭼﻨﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ .A ⊂ V j‬ﺑﻪ‬
‫ازاء ﻫﺮ ‪ ،c ∈ I‬ﭘﻮﺷﺸﯽ از ‪ A ∩ Vc‬ﺗﻮﺳﻂ ﺟﻌﺒﻪﻫﺎی )‪(n − 1‬ﺑﻌﺪی )‪ S 1 (c), · · · , S Nc (c‬ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮع ﺣﺠﻢ‬
‫ﮐﻤﺘﺮ از ‪ ϵ‬ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎزهای )‪ J(c‬در ‪ R‬ﭼﻨﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺟﻌﺒﻪﻫﺎی )‪ J(c) × S j (c‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ‬
‫‪ A ∩ V J‬را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻨﺪ )ﻟﻢ ‪ J(c) .(٢‬ﻫﺎ ﺑﺎزۀ ﺧﻄﯽ ]‪ [a, b‬را ﭘﻮﺷﺶ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﻟﺬا ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻟﻢ ‪ ،١‬آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ‬
‫ﮔﺮداﯾﻪای ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ از زﯾﺮ ﺑﺎزهﻫﺎی ‪ J ′j‬ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮع ﻃﻮل ﮐﻤﺘﺮ از )‪ 2(b − a‬ﻣﯽﺗﻮان ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﯾﮏ از ‪ J ′j‬ﻫﺎ‬
‫در ﺑﺎزهای ) ‪ J(c j‬ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﻌﺒﻪﻫﺎی ) ‪ J ′j × S i (c j‬ﮐﻞ ‪ A‬را ﭘﻮﺷﺶ ﻣﯽدﻫﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﺣﺠﻢ‬
‫‪2‬‬ ‫ﮐﻞ آﻧﻬﺎ ﮐﻤﺘﺮ از )‪ 2ϵ(b − a‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﯾﮏ ﺣﮑﻢ دﯾﮕﺮ از ﻧﻈﺮﯾﮥ اﻧﺪازه ﻧﯿﺎز دارﯾﻢ‪ :‬اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ ﺑﺮ ﺧﻤﯿﻨﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪،‬‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﮐﻪ‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ U‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز از ‪ Rn‬و ‪ f : U → Rn‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ A ⊂ U‬ﺑﺎ اﻧﺪازۀ‬
‫ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه )‪ f (A‬ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ̄‪ A‬ﻓﺸﺮده اﺳﺖ و در ‪ U‬ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﭼﻮن ‪ A‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﻤﺎرا از‬
‫زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎ اﯾﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ W‬ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﺎزی از ‪ A‬اﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ̄‪W‬‬
‫ﻓﺸﺮده اﺳﺖ و در ‪ U‬ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﭼﻮن ̄‪ W‬ﻓﺸﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺘﯽ ‪ M‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ̄‪ x, y ∈ W‬ای < |)‪| f (x) − f (y‬‬
‫|‪ .M|x − y‬ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺘﯽ دﯾﮕﺮ ﻫﻤﭽﻮن ‪ M ′‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ S‬ﻣﮑﻌﺒﯽ در ‪ W‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫) ‪ f (S‬در ﻣﮑﻌﺒﯽ ﭼﻮن ‪ S ′‬ﺑﺎ ﺣﺠﻢ ﮐﻤﺘﺮ از ) ‪ M ′ Vol (S‬ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫∑را ﺑﺎ دﻧﺒﺎﻟﻪای از ﻣﮑﻌﺐﻫﺎی · · · ‪ S 1 , S 2 ,‬ﻣﯽﺗﻮان ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ‬ ‫ﺣﺎل‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ‪A‬‬
‫ﮐﻤﺘﺮ از ﻫﺮ ‪ ϵ‬از ﭘﯿﺶ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﯾﮏ ﭘﻮﺷﺶ‬ ‫ﯾﮏ در ‪ W‬ﻗﺮار دارﻧﺪ و ) ‪Vol (S i‬‬
‫∑‬
‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬
‫ﭼﻮن ‪ ϵ‬دﻟﺨﻮاه‬ ‫· · · ‪ S 1′ , S 2′ ,‬از ﻣﮑﻌﺐﻫﺎ ﺑﺮای )‪ f (A‬ﻃﻮری ﻣﯽﺗﻮان اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮد ﮐﻪ ‪Vol (S j ) < M ϵ‬‬
‫‪2‬‬ ‫ﺑﻮد‪ f (A) ،‬ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻠﻔﯿﻖ اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ و ﺗﻤﺮﯾﻦ اول‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﮥ ﮐﻮﭼﮏ ﺳﺎرد‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ U‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز از ‪ Rn‬و ‪ f : U → Rn‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫‪ ،m > n‬آﻧﮕﺎه )‪ f (U‬در ‪ Rm‬ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫)اﯾﻦ ﻧﻮع ﺿﻌﯿﻒ ﻗﻀﯿﮥ ﺳﺎرد‪ ،‬ﻋﻤﻼ‪ ‬ﻫﻤﮥ آن ﭼﯿﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﻀﯿﮥ ﻧﺸﺎﻧﺪن وﯾﺘﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدﯾﻢ‪(.‬‬
‫اﮐﻨﻮن‪ ،‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ‪ A‬از ﺧﻤﯿﻨﮥ ‪ k‬ﺑﻌﺪی ‪ X‬را در ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ﭘﺮﻣﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ‬
‫‪ ، f : U → X‬ﭘﯿﺶ ﻧﮕﺎرۀ )‪ f −1 (A‬در ‪ U ⊂ Rk‬ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻗﻀﯿﮥ ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‬

‫‪١٩٨‬‬
 ‫ﭘﯿﻮﺳﺖ آ‪ .‬اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ و ﻗﻀﯿﮥ ﺳﺎرد‬

‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺣﻮل ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ از ‪ X‬ﯾﮏ ﭘﺮﻣﺎﯾﺶ ﻣﻮﺿﻌﯽ ‪ f : U → X‬ﻃﻮری وﺟﻮد دارد ﮐﻪ )‪ f −1 (A‬ﺑﺎ‬
‫اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن آﻣﺎدﮔﯽ ﻻزم ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﺣﮑﻢ زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪:‬‬

‫ﻗﻀﯿﮥ ﺳﺎرد‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f : X → Y‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار ﺑﯿﻦ ﺧﻤﯿﻨﻪﻫﺎ اﺳﺖ و ‪ c‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻧﻘﺎط ﺗﮑﯿﻦ ‪ f‬در ‪X‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت )‪ f (c‬در ‪ Y‬ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت ﻣﺎ ﻋﻤﻼ‪ ‬ﺷﺮﺣﯽ از ﺑﺮﻫﺎن ﻣﯿﻠﻨﺮ در ﺻﻔﺤﺎت ‪ ١۶‬ﺗﺎ ‪ ١٩‬ﮐﺘﺎب ]‪ [١‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دوﻣﯿﻦ اﺻﻞ‬
‫ﺷﻤﺎراﯾﯽ‪ ،‬ﮔﺮداﯾﻪای ﺷﻤﺎرا از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎز ) ‪ (Ui , Vi‬ﮐﻪ ‪ Ui‬در ‪ X‬ﺑﺎز اﺳﺖ‪ ،‬و ‪ Vi‬در ‪ ،Y‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای‬
‫ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ‪ Ui‬ﻫﺎ ‪ X‬را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ‪ ، f (Ui ) ⊂ Vi ،‬و ‪ Ui‬ﻫﺎ و ‪ Vi‬ﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺎزی در ‪Rn‬‬
‫واﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد‪:‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ U‬در ‪ Rn‬ﺑﺎز اﺳﺖ ‪ f : U → R p‬ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ C‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻧﻘﺎط‬
‫ﺗﮑﯿﻦ ‪ f‬اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت )‪ f (C‬در ‪ R p‬ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎً ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺮای ‪ n = 0‬درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺮای ‪ n − 1‬درﺳﺖ اﺳﺖ و آﻧﮕﺎه‬
‫درﺳﺘﯽ آن را ﺑﺮای ‪ n‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺮاز ‪ C‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪای از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺗﻮ در ﺗﻮ · · · ⊃ ‪C ⊃ C1 ⊃ C2‬‬
‫ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ C1‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻫﻤﮥ ‪ x ∈ U‬ﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ d f x = 0‬و ‪ Ci‬ﺑﺎ ‪ ،i ≥ 1‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻫﻤﮥ ‪ x‬ﻫﺎﯾﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﺘﻘﺎت ‪ f‬ﺗﺎ ﻣﺮﺗﺒﮥ ≥ ‪ i‬در ‪ x‬ﺻﻔﺮﻧﺪ‪) .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ Ci‬ﻫﺎ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺑﺴﺘﮥ در ‪ C‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪(.‬‬
‫اﺑﺘﺪا ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫ﻟﻢ ‪ ١‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ) ‪ f (C − C1‬ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز ‪ V‬ﮔﺮد ﻫﺮ ‪ x ∈ C − C1‬ﻃﻮری اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ )‪ f (V ∩ C‬ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ‪ C − C1‬ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻌﺪادی ﺷﻤﺎرا از اﯾﻦ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽﻫﺎ )ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﺻﻞ دوم ﺷﻤﺎراﯾﯽ( ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫اﺛﺒﺎت ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ) ‪ f (C − C1‬ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ‪ ،x < C1‬ﯾﮏ ﻣﺸﺘﻖ ﺟﺰﯾﯽ ﻣﺜﻞ ‪ ∂ f /∂x1‬ﻫﺴﺖ ﮐﻪ در ‪ x‬ﺻﻔﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪h : U → R‬‬
‫‪n‬‬

‫ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ )) ‪ h(x) = ( f1 (x, x2 , · · · , xn‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ dh x .‬ﻧﺎﺗﮑﯿﻦ اﺳﺖ و ﻟﺬا ‪ h‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ‪V‬‬
‫از ‪ x‬را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ واﺑﺮﺳﺎن ﺑﺮوی ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎزی ‪ V ′‬در ‪ Rn‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ‪،g = f ◦ h−1‬‬
‫‪ V ′‬را ﺑﺘﻮی ‪ R p‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺗﮑﯿﻦ آن ﻋﺒﺎرت از ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ f‬ﻣﺤﺪود در ‪ V‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪′‬‬
‫‪ g‬را ﻃﻮری ﺳﺎﺧﺘﻪاﯾﻢ ﮐﻪ ﺧﻮاص ﺑﻪ ﺷﺮح ذﯾﻞ را دارد‪ :‬ﻧﻘﺎط ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ) ‪ (t, x2 , · · · , xn‬در ‪ V‬را ﺑﻪ‬
‫ﻧﻘﺎط ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ) ‪ (t, y2 , · · · , y p‬در ‪ R p‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد )ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺎت اول ﯾﮑﯽاﻧﺪ(‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ g‬ﺑﻪ‬
‫ازاء ﻫﺮ ‪ t‬ای ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ gt‬از ‪ (t × Rn−1 ) ∩ V ′‬ﺑﺘﻮی ‪ t × R p−1‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺸﺘﻖ ‪ g‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫‪ 1‬‬ ‫‪0 ‬‬
‫‪∂gi‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪= ‬‬ ‫‪∂g ‬‬
‫‪t‬‬
‫‪∂x j‬‬ ‫∗ ‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪∂x j‬‬

‫‪١٩٩‬‬
 ‫ﭘﯿﻮﺳﺖ آ‪ .‬اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ و ﻗﻀﯿﮥ ﺳﺎرد‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪای از ‪ t × Rn−1‬وﻗﺘﯽ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ ﺑﺮای ‪ gt‬ﺗﮑﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ‪ g‬ﺗﮑﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪] .‬ﭼﻮن دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن‬
‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ) ‪ det(∂gti /∂x j‬اﺳﺖ‪ [.‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺮاء‪ ،‬ﻗﻀﯿﮥ ﺳﺎرد ﺑﺮای ‪ n − 1‬درﺳﺖ اﺳﺖ‪،‬‬
‫و ﻟﺬا ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺗﮑﯿﻦ ‪ gt‬ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﮥ ﻓﻮﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺗﮑﯿﻦ ‪g‬‬
‫‪2‬‬ ‫ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫ﻟﻢ ‪ ٢‬ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ‪ k ≥ 1‬ای ) ‪ f (Ck − Ck+1‬ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬اﯾﻦ ﻫﻢ ﺷﺒﯿﻪ ﻟﻢ ‪ ١‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺳﺎدهﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ‪ ،x ∈ Ck − Ck+1‬ﯾﮏ ﻣﺸﺘﻖ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﮥ )‪ (k + 1‬ام ‪ f‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺻﻔﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺸﺘﻖ ﻣﺮﺗﺒﮥ ‪ k‬ام ‪ f‬ﻣﺜﻞ ‪ p‬ﻃﻮری ﻣﯽﺗﻮان‬
‫ﯾﺎﻓﺖ )ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ( ﺑﺮ ‪ Ck‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺸﺘﻖ اول آن )ﯾﻌﻨﯽ ‪ (∂p/∂x1‬ﺻﻔﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ h : U → Rn‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ) ‪ ،h(x) = (p(x), x2 , · · · , xn‬ﯾﮏ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ‪ V‬از ‪ x‬را ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر واﺑﺮﺳﺎن ﺑﺮوی ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز ‪ V ′‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ روش ﺳﺎﺧﺖ ﺑﺎﻻ‪ h ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ‪ Ck ∩ V‬را ﺑﺘﻮی‬
‫اﺑﺮ ﺻﻔﺤﮥ ‪ 0 × Rn−1‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺖ ‪ g = f ◦ h−1‬ﻫﻤﮥ ﻧﻘﺎط ﺗﮑﯿﻦ از ﻧﻮع ‪ Ck‬در اﺑﺮ ﺻﻔﺤﮥ‬
‫‪ 0 × Rn−1‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ ḡ : (0 × Rn−1 ) ∩ V ′ → R p‬ﺗﺤﺪﯾﺪ ‪ g‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺮاء‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﻘﺎدﯾﺮ‬
‫ﺗﮑﯿﻦ ̄‪ g‬ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﻧﻘﺎط ﺗﮑﯿﻦ ‪ g‬از ﻧﻮع ‪ Ck‬ﺑﻪ وﺿﻮح ﻧﻘﺎط ﺗﮑﯿﻦ ̄‪ g‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ اﯾﻦ ﻧﻘﺎط ﺗﮑﯿﻦ ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ )‪ f (Ck ∩ V‬ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫ﭼﻮن ‪ Ck − Ck−1‬ﺑﺎ ﺗﻌﺪادی ﺷﻤﺎرا از ﭼﻨﯿﻦ ‪ V‬ﻫﺎﯾﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮﻫﺎن ﺗﻤﺎم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫> ‪‘k‬ای ) ‪ f (Ck‬ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪n‬‬

‫‪p‬‬ ‫ﻟﻢ ‪ .٣‬ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ‪− 1‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻠﻔﯿﻖ دو ﻗﻀﯿﮥ ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ S ⊂ U‬ﻣﮑﻌﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﺎلﻫﺎی آن ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ δ‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ k‬ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺰرگ‬ ‫اﺛﺒﺎت ﻟﻢ ‪:٣‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪) ،‬ﻣﺸﺤﺼﺎً ‪ (k > − 1‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ) ‪ f (Ck ∩ S‬ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ‪ Ck‬را ﺑﺎ ﺗﻌﺪادی‬
‫‪n‬‬
‫‪p‬‬
‫ﺷﻤﺎرا از ﭼﻨﯿﻦ ﻣﮑﻌﺐﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ) ‪ f (Ck‬ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻓﺮض ﻓﺸﺮدﮔﯽ ‪ ،S‬ﻗﻀﯿﮥ ﺗﯿﻠﻮر و ﻧﯿﺰ ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ Ck‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ )‪، f (x + h) = f (x) + R(x, h‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ‪ x ∈ Ck ∩ S‬و ﻫﺮ ‪ x + h ∈ S‬ای‬

‫‪|R(x, h)| < a|h|k+1‬‬ ‫) ‪(١.١‬‬

‫‪δ‬‬
‫‪r‬‬ ‫در اﯾﻨﺠﺎ ‪ a‬ﺛﺎﺑﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ‪ f‬و ‪ S‬ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .‬ﺣﺎل ‪ S‬را ﺑﻪ ‪ rn‬ﻣﮑﻌﺐ ﮐﻪ ﻃﻮل ﯾﺎلﻫﺎی آﻧﻬﺎ‬
‫اﺳﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ S 1‬ﻣﮑﻌﺒﯽ از اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻤﺎت اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪای ‪ x‬از ‪ Ck‬را در ﺑﺮ دارد‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ از ‪ S 1‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ x + h‬ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫√‬
‫)‪|h| < n(δ/r‬‬ ‫) ‪(٢.١‬‬

‫‪٢٠٠‬‬
 ‫ﭘﯿﻮﺳﺖ آ‪ .‬اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ و ﻗﻀﯿﮥ ﺳﺎرد‬

‫از ‪ ٢.١‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ) ‪ f (S 1‬در ﻣﮑﻌﺒﯽ ﺑﺎ ﯾﺎل ﺑﻌﻪ ﻃﻮل ‪ b/rk+1‬و ﻣﺮﮐﺰ در )‪ δ(x‬ﻗﺮار دارد ﮐﻪ در آن‬
‫√‬
‫‪ b = 2a( nδ)k+1‬ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ f (C k ∩ S ) ،‬در اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ از ﺣﺪاﮐﺜﺮ ‪ rn‬ﻣﮑﻌﺐ ﺑﺎ ﺣﺠﻢ ﮐﻞ‬
‫(‬ ‫‪)p‬‬
‫‪b‬‬
‫‪v≤r‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪= b p rn−(k+1)p‬‬
‫‪rk+1‬‬

‫ﻗﺮار دارد‪ .‬اﮔﺮ ‪ ،k + 1 > np‬آﻧﮕﺎه وﻗﺘﯽ ∞ → ‪ r‬ﺑﺪاﻫﺘﺎً ‪ v → 0‬و ﻟﺬا ) ‪ f (Ck ∩ S‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎ اﻧﺪازۀ ﺻﻔﺮ‬
‫‪2‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﮥ ﺳﺎرد را ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٢٠١‬‬
 ‫ﭘﯿﻮﺳﺖ ب‬

‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ‪-١‬ﺧﻤﯿﻨﻪﻫﺎی ﻓﺸﺮده‬

‫ﻗﻀﯿﮥ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﻣﺸﺮوح در ذﯾﻞ را ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻮرس ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در ﺿﻤﯿﻤﮥ ﮐﺘﺎب ﻣﯿﻠﻨﺮ ]‪ [١‬اﺛﺒﺎﺗﯽ‬
‫ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻃﻮل ﻗﻮس ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ .‬ﻫﺮ ﺧﻤﯿﻨﮥ ﯾﮏ ﺑﻌﺪی ﻓﺸﺮدۀ ﻣﺮزدار ﺑﺎ داﯾﺮه ﯾﺎ ﺑﺎزۀ ﺑﺴﺘﻪ واﺑﺮﺳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت ﺑﻪ ﻟﻤﯽ ﺗﮑﻨﯿﮑﯽ ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ ﻧﯿﺎز دارد‪ ،‬ﮐﻪ آن را در اﺑﺘﺪا ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻟﻢ ﻫﻤﻮاری‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ g‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺑﺮ ]‪ [a; b‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻮار ﺑﻮده و در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ دروﻧﯽ ‪ c‬از ﺑﺎزه‬
‫دارای ﻣﺸﺘﻖ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻫﻤﻮار و ﻓﺮاﮔﯿﺮ ̄‪ g‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ در ﻧﺰدﯾﮑﯽ دو اﻧﺘﻬﺎی‬
‫ﺑﺎزه ﺑﺎ ‪ g‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ و در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻣﺸﺘﻘﺶ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ p‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻧﺎﻣﻨﻔﯽ و ﻫﻤﻮار اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺎرج زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﻓﺸﺮده از )‪ (a; b‬ﺻﻔﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬در‬
‫‪∫ b‬‬
‫ﺻﺪق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‬ ‫ﻧﺰدﯾﮑﯽ ‪ c‬ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮد و در ﺷﺮط ‪p = 1‬‬
‫‪a‬‬
‫∫‬ ‫‪x‬‬
‫‪ḡ(x) = g(a) +‬‬ ‫‪{kp(S ) + g′ (S )(1 − p(S ))} dS‬‬
‫‪a‬‬

‫ﮐﻪ در آن‬
‫∫‬ ‫‪b‬‬
‫‪k = g(b) − g(a) −‬‬ ‫‪g′ (S )(1 − p(S )) dS‬‬
‫‪a‬‬
‫‪2‬‬ ‫)ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ (0 < k‬ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻨﮑﻪ ̄‪ g‬ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را دارد‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻬﺪۀ ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮرس ‪ f‬ﺑﺮ ‪ X‬اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ S‬اﺟﺘﻤﺎع ﻧﻘﺎط ﺗﮑﯿﻦ ‪ f‬و ﻧﻘﺎط ﻣﺮزی‬
‫‪ X‬اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ‪ S‬ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ اﺳﺖ‪ X − S ،‬ﺗﻌﺪادی ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﯾﮏ ﻣﻨﯿﻔﻠﺪ ﻫﻤﺒﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ L1 , · · · , LN‬را ﺷﺎﻣﻞ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٠٢‬‬
 ‫ﭘﯿﻮﺳﺖ ب‪ .‬ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ‪-١‬ﺧﻤﯿﻨﻪﻫﺎی ﻓﺸﺮده‬

‫ﮔﺰاره‪ f .‬ﻫﺮ ﯾﮏ از ‪ Li‬ﻫﺎ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ واﺑﺮﺳﺎن ﺑﺮوی ﺑﺎزهای از ‪ R1‬ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ L‬ﯾﮑﯽ از ‪ Li‬ﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ‪ f‬واﺑﺮﺳﺎﻧﯽ ﻣﻮﺿﻌﯽ و ‪ L‬ﻫﻤﺒﻨﺪ اﺳﺖ‪ f (L) ،‬در ‪ R‬ﻫﻤﺒﻨﺪ و‬
‫ﺑﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ f (L) ،‬در ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻓﺸﺮدۀ )‪ f (X‬ﻗﺮار دارد و ﻟﺬا )‪ . f (L) = (a, b‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﻧﺸﺎن‬
‫دﻫﯿﻢ ‪ f‬ﺑﺮ ‪ L‬ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ f −1 : (a, b) → L‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ ،‬و ﭼﻮن ‪f‬‬
‫دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﻣﻮﺿﻌﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻌﺎً ﻫﻤﻮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ p‬ﻧﻘﻄﻪای دﻟﺨﻮاه از ‪ L‬اﺳﺖ و )‪ .c = f (p‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﻫﺮ ﻧﻘﻄﮥ ‪ q ∈ L‬دﯾﮕﺮی را ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻣﻨﺤﻨﯽ ‪) δ : [c; d] → L‬ﯾﺎ ‪ (δ : [d; c] → L‬ﻃﻮری ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ‪ p‬ﻣﺘﺼﻞ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﯽ = ‪ f ◦ δ‬و‬
‫‪ .δ(d) = q‬ﭼﻮن )‪ ، f (q) = d , c − f (p‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ f‬ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ اﺳﺖ )و در واﻗﻊ ‪ f −1‬را ﻧﯿﺰ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﯿﻢ(‪ .‬ﭘﺲ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ Q‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻧﻘﺎﻃﯽ ﭼﻮن ‪ q‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻧﻮان ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻣﺘﺼﻞ ﮐﺮد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﯿﺰی‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺸﺎن داده ﺷﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺳﺎده اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ Q‬ﻫﻢ ﺑﺎز اﺳﺖ و ﻫﻢ ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﻮن ‪ f‬دﯾﻔﺌﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ‬
‫‪2‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻌﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺎری ﺳﺎده ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪.Q = L‬‬
‫ﺣﺎل ﻟﻤﯽ را ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ‪ ‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺴﺄﻟﮥ ‪ ٨‬در ﺑﺨﺶ ‪ ٢‬از ﻓﺼﻞ ‪ ٢‬ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻟﻢ‪ .‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ L‬زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ‪ X‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﺎزهای ﺑﺎز در ‪ R‬واﺑﺮﺳﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ‪ .dim X = 1‬در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت‪ ،‬ﺑﺴﺘﺎر آن ̄‪ L‬ﺣﺪاﮐﺜﺮ دو ﻧﻘﻄﮥ ﻏﯿﺮ واﻗﻊ در ‪ L‬دارد‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ب‪:١.‬‬

‫در اﯾﻨﺠﺎ‪ ،‬واﺑﺮﺳﺎﻧﯽ ‪ f‬از ‪ Li‬ﺑﺎزهای ﺑﺎز در ‪ R‬ﺑﻪ ﺑﺴﺘﺎر ‪ L̄i‬ﺗﻮﺳﯿﻊ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﻟﺬا ﺷﮑﻞ ‪ 1 − A‬ﻏﯿﺮ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻫﺮ ﯾﮏ از ‪ L̄i‬ﻫﺎ دﻗﯿﻘﺎً دو ﻧﻘﻄﮥ ﻣﺮزی دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﭼﻮن ‪ X‬ﺧﻤﯿﻨﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ‪ p ∈ S‬ﯾﺎ ﺑﺮ ﻣﺮز ﯾﮑﯽ از ‪ L̄i‬ﻫﺎ اﺳﺖ و ﯾﺎ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺑﺮ ﻣﺮز دو ﺗﺎ از آﻧﻬﺎ؛ و در ﺣﺎﻟﺖ اﺧﯿﺮ‪.p ∈ ∂X ،‬‬
‫)ﭼﺮا ﺷﮑﻞ ‪ 2 − A‬ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ؟( دﻧﺒﺎﻟﮥ ‪ L1 , · · · , Lk‬را در ﺻﻮرﺗﯽ زﻧﺠﯿﺮ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺟﻔﺖ ‪ L̄ j‬و ‪L̄ j+1‬‬
‫دارای ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮥ ﻣﺮزی ﻣﺸﺘﺮک ‪ p j‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ .g = 1, · · · , k − 1‬ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪ p0‬ﻧﻘﻄﮥ ﻣﺮزی دﯾﮕﺮی از‬
‫‪ L1‬اﺳﺖ‪ ،‬و ‪ pk‬ﻧﻘﻄﮥ ﻣﺮزی دﯾﮕﺮی از ‪ Lk‬اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﺪادی ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ‪ Li‬دﯾﮕﺮ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﻪ وﺿﻮح‬
‫زﻧﺠﯿﺮهای ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل وﺟﻮد دارد‪ ،‬رﻧﺠﯿﺮهای ﮐﻪ ﺑﺎ اﻓﺰودن ‪ Li‬ﻫﺎی دﯾﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺳﯿﻊ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﺛﺒﺎت را ﺑﺎ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ زﯾﺮ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫ادﻋﺎ‪ .‬اﮔﺮ ‪ L1 , · · · , Lk‬زﻧﺠﯿﺮهای ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻫﺮ ﯾﮏ از ‪ Li‬ﻫﺎ را در ﺑﺮ دارد‪ .‬اﮔﺮ ‪ L̄0‬و ‪ L̄k‬ﻧﻘﻄﮥ‬
‫ﻣﺮزی ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ X‬ﺑﺎ داﯾﺮه واﺑﺮﺳﺎن اﺳﺖ؛ و در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ X‬ﺑﺎ ﺑﺎزهای ﺑﺴﺘﻪ‬
‫واﺑﺮﺳﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٢٠٣‬‬
 ‫ﭘﯿﻮﺳﺖ ب‪ .‬ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ‪-١‬ﺧﻤﯿﻨﻪﻫﺎی ﻓﺸﺮده‬

‫ﺷﮑﻞ ب‪:٢.‬‬

‫ﺑﺮﻫﺎن‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ L‬در زﻧﺠﯿﺮه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ̄‪ L‬ﻧﻘﻄﻪای ﻣﺮزی ﻣﺜﻞ ‪ p0‬ﯾﺎ ‪ Pk‬را دارد؛ در ﻏﯿﺮ‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ زﻧﺠﯿﺮه ﻃﻮﻻﻧﯽﺗﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻫﯿﭻ ‪ p j‬دﯾﮕﺮی ﻣﻠﺤﻖ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﺷﮑﻞ ‪٢.۴‬‬
‫ﻏﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ ∪kj=1 L̄ j‬ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از ̄‪ L‬ﻫﺎی ﻏﯿﺮ واﻗﻊ در زﻧﺠﯿﺮه را ﻗﻄﻊ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫اﺟﺘﻤﺎع ﻫﻢ ﺑﺎز اﺳﺖ و ﻫﻢ ﺑﺴﺘﻪ )در ‪ (X‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ X = ∪kj=1 L̄ j‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺒﻨﺪی ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ‪ f‬ﺑﺮ ﻫﺮ ‪ L j‬ای ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ وﻗﺘﯽ ﯾﮑﯽ از ‪ L j‬ﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﺎط ﻣﺮزی ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪،‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺟﻬﺖ ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺷﻮد )ﺷﮑﻞ ‪ .(۵.۴‬در آﺧﺮﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﮥ ﮐﺎر‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ را ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺮﺗﻔﻊ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﮔﯿﺮﯾﻢ ) ‪ a j = f (p j‬و ‪ L j f‬را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ واﺑﺮﺳﺎن ﺑﺮوی ) ‪ (a j−1 ; a j‬ﯾﺎ ) ‪ (a j ; a j−1‬ﺑﻨﮕﺎرد )ﻫﺮ ﮐﺪام ﺑﺎﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ(‪ .‬ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ‪ j = 1, · · · , k‬ای ﯾﮏ ﻧﮕﺎﺷﺖ آﻓﯿﻦ ‪ τ j : R → R‬ﻃﻮری اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ a j−1‬را ﺑﻪ‬
‫‪ j − 1‬و ‪ a j‬را ﺑﻪ ‪ j‬ﺑﺒﺮد‪) .‬ﻧﮕﺎﺷﺖ آﻓﯿﻦ ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﺧﻄﯽ ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ (.t 7→ αt + β :‬ﺗﺎﺑﻊ‬
‫]‪ f j : L̄ j → [ j − 1; j‬را ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﮥ ‪ f j = τ j ◦ f‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ ،a0 , ak‬آﻧﮕﺎه ‪ f j‬ﺑﺮ ﻧﻘﺎط ﻣﺸﺘﺮک‬

‫ﺷﮑﻞ ب‪:٣.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﯾﮑﺴﺎن دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ‪ fi‬ﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﮐﺮده و ﻧﮕﺎﺷﺘﯽ ﻫﻤﭽﻮن ]‪ F : X → [0; k‬ﺑﺎ‬
‫ﺿﺎﺑﻄﮥ ‪ F = fi‬ﺑﺮ ‪ L̄i‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮد‪ F .‬ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺟﺰ در ﻧﻘﺎط ‪ p1 , · · · , pk−1‬واﺑﺮﺳﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻟﻢ ﻫﻤﻮاری‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ‪ F‬را ﺑﻪ ﯾﮏ واﺑﺮﺳﺎﻧﯽ ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺗﻮﺳﯿﻊ داد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ‪ ،a0 = ak‬ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ) ‪ .g j = exp(i(2π/k) f j‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ‪ G : X → S‬را ﺑﺎ‬
‫‪1‬‬

‫ﺿﺎﺑﻄﮥ ‪ G = g j‬ﺑﺮ ‪ L̄ j‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪ G .‬ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺟﺰ در ﻧﻘﺎط ‪ p1 , · · · , pk−1‬واﺑﺮﺳﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻟﻢ ﻫﻤﻮاری )ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﺮ ‪ S1‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد( ﻣﯽﺗﻮان ‪ G‬را ﺑﻪ ﯾﮏ واﺑﺮﺳﺎﻧﯽ‬
‫‪2‬‬ ‫ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺗﻮﺳﯿﻊ داد‪.‬‬

‫‪٢٠۴‬‬
 ‫ﮐﺘﺎبﻧﺎﻣﻪ‬

‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ در ﻣﺘﻦ ﻫﻢ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ دو ﮐﺘﺎب زﯾﺮ را در ﮐﻨﺎر اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬ ‫][‬

‫]‪[1‬‬ ‫‪J. MILNOR, Topology from a Differential Viewpoint. University of‬‬

‫‪Virginia Press, 1965.‬‬

‫]‪[2‬‬ ‫‪M. SPIVAK, Calculus on Manifolds. New York: Benjamin, 1965.‬‬

‫ﻣﺮاﺟﻊ زﯾﺮ را ﻧﯿﺰ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ ﺗﺎ ﺣﺪودی ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﻮاﻓﻘﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻫﻤﮥ اﯾﻦ ﮐﺘﺐ را ﯾﮑﯽ ﭘﺲ از دﯾﮕﺮی ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﮐﺎﻓﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﮐﺮدهاﯾﺪ و اﮐﻨﻮن وﻗﺖ آزاد دارﯾﺪ و ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺪاﻧﯿﺪ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﮐﺘﺎب‬
‫درﺳﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع از اﺧﺘﺼﺎرﻫﺎی زﯾﺮ ﺑﺮای ﺳﺎدهﺗﺮ ﺷﺪن ﺑﺤﺚ ﻣﯽﺗﻮان اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪:‬‬

‫‪ = G‬ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ داﻧﺴﺘﻦ آﻧﺎﻟﯿﺰ و ﺟﺒﺮ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﻣﯽﺗﻮان آن را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ = pG‬ﮐﺘﺎب ﮐﻤﺘﺮ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺸﻨﯿﺎز ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺮای ﻓﻬﻢ آن ﻻزم اﺳﺖ )ﻣﺜﻞ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮزی ﺟﺒﺮی(‪.‬‬
‫‪ = R‬در ﺳﻄﺢ ﻓﻮق ﻟﯿﺴﺎﻧﺲ اﺳﺖ اﻣﺎ داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ﺧﻮب ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ آن را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ = X‬ﮐﺘﺎب ﺑﺮای داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ ﻫﻢ ﮐﻤﯽ ﺳﺨﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺟﻪ و دﻗﺖ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ آن داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮای ﻓﺼﻞ ‪:١‬‬

‫]‪[3‬‬ ‫‪J. MILNOR, Morse Theory. Princeton, N.J.: Princeton University‬‬

‫‪Press, No. 51,1963.‬‬
‫در ﺑﺨﺶ ‪ ٧‬از ﻓﺼﻞ ‪ ١‬ﻧﺸﺎن دادﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺧﻤﯿﻨﻪای‪ ،‬ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻮرس ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺸﺎﻫﺪۀ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎﯾﯽ‬
‫از اﯾﻦ ﺣﮑﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺨﺶ اول از اﯾﻦ ﮐﺘﺎب )ﺻﻔﺤﺎت ‪ ١‬ﺗﺎ ‪ (۴٢‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﮐﻤﯽ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی ﺟﺒﺮی ﻻزم‬
‫اﺳﺖ وﻟﯽ ﻧﻪ ﺧﯿﻠﯽ ‪[pG].‬‬

‫]‪[4‬‬ ‫‪M. MORSE, Pits, Peaks, and Passes. Produced by the Committee on‬‬
‫‪Educational Media, Mathematical Association of America. Released by‬‬
‫‪Martin Learning Aids, 1966.‬‬

‫‪٢٠۵‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب ﻧﺎﻣﻪ‬

‫در اﯾﻦ ﻓﯿﻠﻢ ﺟﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻣﺎرﺳﺘﻮن ﻣﻮرس ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺟﻐﺮاﻓﯽ ﭼﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ در ﺧﺼﻮص ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی ﺑﻪ‬
‫ﻣﺎ ﻣﯽآﻣﻮزد‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ دو ﺑﻌﺪی‪ ،‬ﻧﻘﺎط ﺗﮑﯿﻦ ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮرس ﺑﻪ ﻧﻮک ﻗﻠﻪﻫﺎ و ﺗﻪ ﮔﻮدالﻫﺎ ﻧﻈﯿﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻘﺸﮥ زﻣﯿﻦ اﺷﺎره دارﻧﺪ‪[G] .‬‬

‫]‪[5‬‬ ‫‪A. WALLACE, Differential Topology, First Steps. New York: Ben-‬‬
‫‪jamin, 1968.‬‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ )از ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻮرس و ﯾﺎ ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺟﺮاﺣﯽ( را ﺑﻪ زﺑﺎن ﺳﺎده ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ و ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی دو‪-‬ﺧﻤﯿﻨﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﻮرس ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﺪ‪[pG].‬‬

‫]‪[6‬‬ ‫‪A. GRAMAIN, Cours d’initiation a la topologie algebrique, Orsay, Fac-‬‬

‫‪ulte des Sciences, 1970.‬‬
‫در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻫﻢ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی دو‪-‬ﺧﻤﯿﻨﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﻮرس را ﻣﯽﺗﻮان ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﮐﻤﯽ‬
‫ﺑﺮای ﻣﺒﺘﺪیﻫﺎ دﺷﻮارﺗﺮ از واﻻس اﺳﺖ‪) .‬اﻣﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻪ اﺳﺖ ‪[G] (.‬‬

‫]‪[7‬‬ ‫‪L. AHLFORS and L. SARlO, Riemann Surfaces. Princeton, N.J.:‬‬

‫‪Princeton University Press, 1960.‬‬
‫در اﯾﻦ اﺛﺮ روش ﮐﻼﺳﯿﮏ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی دو‪-‬ﺧﻤﯿﻨﻪﻫﺎ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪[pG] .‬‬

‫]‪[8‬‬ ‫‪R. ABRAHAM, Transversal Mappings and Flows. New York: Ben-‬‬
‫‪jamin, 1967.‬‬
‫ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺮاﮔﺮدی ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﻬﻤﯽ در ﻧﻈﺮﯾﮥ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎی دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ دارد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ‬
‫اﺛﺮ آﺑﺮاﻫﺎم‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﮥ اﺳﻤﯿﻞ ﮐﻪ در ذﯾﻞ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪[R] .‬‬

‫]‪[9‬‬ ‫‪M. GOLUBITSKY and V. GUILLEMIN, Stable Mappings and Their‬‬

‫‪Singularities. New York: Springer, 1973.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﯾﮏ ﮐﺎرﺑﺮد ﺟﺎﻟﺐ دﯾﮕﺮ از ﺗﺮاﮔﺮدی ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ ﻧﻘﺎط ﺗﮑﯿﻦ ﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎ‪[R] .‬‬
‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺒﺎﺣﺚ ‪ ٢‬و ‪ ٣‬ﻗﻮﯾﺎً ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﮐﺘﺎب ﻣﯿﻠﻨﺮ ]‪ [١‬را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‪،‬‬
‫ﺑﺨﺶ ‪ ٧‬از ﻣﯿﻠﻨﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪای ﺑﺮ ﻧﻈﺮﯾﮥ »ﻫﻢﻣﺮزی« اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻣﺮاﺟﻊ زﯾﺮ را ﻧﯿﺰ‬
‫در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪[10] L. PONTRYAGIN, ”Smooth Manifolds and Their Applications in Ho-‬‬

‫‪motopy Theory,” Amer. Math. Society Translations, Series 2, 11(1959),‬‬
‫‪1-114.‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺮد و در آن ﺧﺒﺮی از ﻟﻢ و ﻗﻀﯿﮥ ﺻﻮری ﻧﯿﺴﺖ و رﻋﺎﯾﺖ‬
‫اﻣﺎﻧﺖ در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻤﯽ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی ﻻزم اﺳﺖ‪[R] .‬‬

‫‪[11] P. ALEXANDROFF and H. HOPF, Topologie. New York: Chelsea,‬‬

‫‪1965.‬‬

‫‪٢٠۶‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب ﻧﺎﻣﻪ‬

‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﯾﮑﯽ از آﺛﺎر ﮐﻼﺳﯿﮏ در زﻣﯿﻨﮥ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮان آن را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺮد ‪-‬اﺻﻞ‬
‫آن ﺑﻪ زﺑﺎن آﻟﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ -‬وﻟﯽ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎی ﺟﺎﻟﺒﯽ در آن ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪[X] .‬‬
‫در ﺑﯿﺎن ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﻗﻀﯿﮥ ﻧﻘﻄﻪ‪-‬ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻔﺸﯿﺘﺰ‪ ،‬آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ روش ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ﻋﺪد ﻟﻐﺸﯿﺘﺰ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺰﯾﮥ‬
‫ﻫﻮﻣﻮﻟﻮژی ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺸﺎﻫﺪۀ اﯾﻦ اﻣﺮ و ﻧﯿﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ ﺑﺨﺸﻬﺎﯾﯽ از ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی ﺟﺒﺮی ﺑﻪ اﺛﺮ زﯾﺮ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫‪[12] M. GREENBERG, Lectures on Algebraic Topology. New York: Ben-‬‬

‫‪jamin, 1967, Section 30 [PG].‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺎﯾﻠﯿﺪ ﻣﻄﺎﻟﺐ دﻗﯿﻖﺗﺮی در ﺧﺼﻮص ﺟﻨﺒﻪﻫﺎی ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژﯾﮏ ﺷﺎر و ﻣﯿﺪانﻫﺎی ﺑﺮداری را‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺛﺮ زﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪[13] W. HUREWICZ, Lectures on Ordinary Differential Equations. Cam-‬‬

‫‪bridge, Mass.: The MIT Press, 1958, Chapter 5, pp. 102-115 [G].‬‬
‫ﻣﻘﺎﻟﮥ ﺧﻮاﻧﺪﻧﯽ و ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ زﯾﺮ را ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪[14] S. SMALE, ”Differentiable Dynamical Systems,” Bulletin of the‬‬

‫‪A.M.S., 73 (1967), 747-817 [PG].‬‬
‫ﻣﺮﺟﻊ اﺻﻠﯽ ﻣﺎ در ﻓﺼﻞ ‪ ،۴‬اﺳﭙﯿﻮاک ]‪ [٢‬اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ آن اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ‬ﮐﻤﯽ دﺷﻮار اﺳﺖ و ﻻزم‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﮐﺘﺎب ﺣﺴﺎﺑﺎن ﻧﻈﯿﺮ آﭘﻮﺳﺘﻞ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻻزم اﺳﺖ ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺮﯾﻦ‪ ،‬دﯾﻮرژاﻧﺲ و اﺳﺘﻮﮐﺲ‬
‫را ﺑﺪاﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد اﺻﻞ آرﮔﻮﻣﺎن ﺑﻪ ﻣﺮﺟﻊ زﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫‪[15] AHLFORS, Complex Analysis. New York: McGraw-Hill, 1953, p. 123‬‬

‫‪[PG].‬‬
‫ﻧﻮﻋﯽ از ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺎوس‪-‬ﺑﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ‪ ٩‬از ﻓﺼﻞ ‪ ۴‬ﻣﻄﺮح ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺎوس‪-‬ﺑﻮﻧﮥ ﻏﯿﺮ ذاﺗﯽ‬
‫)ﺑﺮای اﺑﺮ روﯾﻪﻫﺎی در ‪ (Rn‬اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺮﺟﻊ زﯾﺮ ﻧﻮع ذاﺗﯽ ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺎوس‪-‬ﺑﻮﻧﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪[16] S. CHERN, ”A Simple Intrinsic Proof of the Gauss-Bonnet Formula‬‬

‫‪for Closed Riemannian Manifolds,”Annals of Math, 45 (1944),747-752‬‬
‫‪[X].‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻ‪ ‬ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﮐﻪ از ﻫﻨﺪﺳﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﯽداﻧﯿﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﻘﺎﻟﮥ ﭼﺮن دﺷﻮار و ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ ٧‬از ﻣﺮﺟﻊ ذﯾﻞ ﺣﺎﻟﺖ دو ﺑﻌﺪی ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺎوس‪-‬ﺑﻮﻧﮥ ذاﺗﯽ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪[17] I. M. SINGER and H. A. THORPE, Lecture Notes on Elementary‬‬

‫‪Geometry and Topology. Glenview, Ill.: Scott, Foresman, 1967 [PG].‬‬
‫)دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻮع دو ﺑﻌﺪی ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺎوس‪-‬ﺑﻮﻧﻪ از ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ آن ﺳﺎدهﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﮔﺮوه‬
‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎی ‪ 2 × 2‬ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ آﺑﻠﯽ اﺳﺖ!(‬
‫ﺑﺮای ﻣﺸﺎﻫﺪۀ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﮐﻮﻫﻮﻣﻮﻟﻮژی ﻓﺮمﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ‪ ۶‬از ﻣﺮﺟﻊ زﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪٢٠٧‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب ﻧﺎﻣﻪ‬

‫‪[18] M. SPIVAK, A Comprehensive Introduction to Differential Geometry.‬‬

‫‪Vol. 1, Boston, Mass. : Publish or Perish, Inc.‬‬
‫در ﻣﺠﻤﻮع‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﺳﭙﯿﻮاک را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﺟﻌﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ اﺛﺮ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﮥ در‬
‫ﺳﻄﺢ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ از ﻫﻨﺪﺳﮥ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٢٠٨‬‬
 ‫ﭘﺮوﻓﺴﻮر وﯾﮑﺘﻮر وﯾﻠﯿﺎم ﮔﯿﻠﻮﻣﻦ )‪ ،Guillemin William Victor‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ‪ ١٣١۶‬ﺷﻤﺴﯽ در ﺑﻮﺳﺘﻮن(‬
‫رﯾﺎﺿﯿﺪاﻧﯽ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و ﭘﯿﺸﺮو در زﻣﯿﻨﻪ ﻫﻨﺪﺳﻪ ﺳﯿﻤﭙﻠﮑﺘﯿﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﮐﺎرﻫﺎی او ﮐﻤﮑﻬﺎی اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻪ‬
‫زﻣﯿﻨﻪﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﯿﮑﺮوﻟﻮﮐﺎل‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻃﯿﻔﯽ‪ ،‬و ﻓﯿﺰﯾﮏ رﯾﺎﺿﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬او ﻗﺎﻟﺒﺎ ﺑﺎ داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن‪،‬‬
‫ﻓﺎرغ اﻟﺘﺤﺼﯿﻼن‪ ،‬ﺑﺎزدﯾﺪ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن و داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﭘﺴﺎ دﮐﺘﺮا در ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی ﻣﺎﺳﺎﭼﻮﺳﺖ در ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت‬
‫ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ او ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳﺘﺎد ﺑﺨﺶ رﯾﺎﺿﯿﺎت در آن ﻣﺸﻐﻮل اﺳﺖ‪ ،‬و ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ او ﺑﯿﺶ از ‪۴٠‬‬
‫داﻧﺸﺠﻮی دﮐﺘﺮا در آن ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﯿﻠﻮﻣﻦ در ﺳﺎل ‪ ١٣٣٨‬ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ﺧﻮد را از داﻧﺸﮕﺎه ﺷﯿﮑﺎﮔﻮ اﺧﺬ ﻧﻤﻮد و ﭘﺲ از آن در ﺳﺎل ‪١٣٣٩‬‬
‫ﻣﺪرک ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ و در ‪ ١٣۴١‬ﻧﯿﺰ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﺧﺬ ﻣﺪرک دﮐﺘﺮی رﯾﺎﺿﯿﺎت از داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎروارد ﺷﺪ‪ .‬او‬
‫ﺗﺰ دﮐﺘﺮی ﺧﻮد را ﺑﺎ ﭘﺮوﻓﺴﻮر اﺳﺘﺮﻧﺒﺮگ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻧﻈﺮﯾﻪ ‪−G‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ« ﺗﻬﯿﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬او ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ و‬
‫ﻣﻘﺎﻻت ﻣﺘﻌﺪدی در زﻣﯿﻨﻪﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ رﯾﺎﺿﯿﺎت دارد‪ .‬ﮐﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ از ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎی اﯾﺸﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب در زﻣﯿﻨﻪ ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژی دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻌﺮوف و ﻗﺮﯾﺐ ‪ ۴٠‬ﺳﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﯿﭻ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ١٣٨٩‬اﻧﺠﻤﻦ رﯾﺎﺿﯽ اﻣﺮﯾﮑﺎ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺻﻮرت‬
‫اوﻟﯿﻪاش ﺗﺠﺪﯾﺪ ﭼﺎپ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫آﻗﺎی آﻟﻦ ﭘﻮﻻ ک )‪ (Pollack Stuart Alan‬در ﺳﺎل ‪ ١٣۵١‬ﺷﺎﮔﺮ دﮐﺘﺮی آﻗﺎی ﮔﯿﻠﻤﻦ در ﻣﻮﺳﺴﻪ‬
‫ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی ﻣﺎﺳﺎﭼﻮﺳﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪Homepage: http://www-math.mit.edu/ vwg/‬‬

‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪ .‬دﮐﺘﺮ ﻣﻬﺪی ﻧﺠﻔﯽﺧﻮاه )ﻣﺘﻮﻟﺪ ‪ ١٣۴٩‬ﺷﻤﺴﯽ در ﺗﻬﺮان(‪ ،‬اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮑﺪه رﯾﺎﺿﯿﺎت داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻢ‬
‫و ﺻﻨﻌﺖ اﯾﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺎرﻫﺎی او در زﻣﯿﻨﻪﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻨﺪﺳﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ‪−G‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ‪،‬‬
‫ﮐﻨﺠﻬﺎی ﻣﺘﺤﺮک‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﻢارزی‪ ،‬و ﺗﻘﺎرﻧﻬﺎی ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ و ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎی آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪Homepage: webpages.iust.ac.ir/m_nadjafikhah‬‬
‫‪e-mail: m_nadjafikhah@iust.ac.ir‬‬
‫ﻧﺴﺨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را ﺧﺎﻧﻢ دﮐﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ آﻫﻨﮕﺮی و ﺧﺎﻧﻢ دﮐﺘﺮ ﭘﺮﺳﺘﻮ ﮐﻌﺒﯽﻧﮋاد در ﺳﺎل ‪١٣٩٠‬‬
‫ﺑﺎزﺑﯿﻨﯽ و ﺑﺎ ﻧﺴﺨﻪ اﺻﻠﯽ ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ از اﯾﺸﺎن ﺗﺸﮑﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ‪ :‬آﺧﺮﯾﻦ وﯾﺮاﯾﺶ ﺗﺮﺟﻤﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را در ﺳﺎﯾﺖ ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬آﺧﺮﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات در اﯾﻦ‬
‫ﻧﺴﺨﻪ‪ ،‬در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ١٣‬ﺧﺮداد ‪١٣٩٢‬اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪View publication stats‬‬