UNIVERZITET ISTOČNO SARAJEVO

MEDICINSKI FAKULTET FOČA

ANEUPLOIDIJE POLNIH HROMOZOMA

Seminarski rad

Student: Profesor:

Foča, 2020.
 SADRŽAJ

UVOD…………………………………………………………………………….…….…2

1.0 ANEUPLOIDIJE POLNIH HROMOZOMA……………………………………..…….…..3

1.1 Sindromi ............................................................................................…….…..…..4
2.0 TARNER SINDROM…………………………………………………………………..……4
2.1 Fenotip i klinička slika …………………………………………………………………5
2.2 Dijagnostika …………………………………………………………………………….6
2.3 Liječenje ……………………………………………………………………………......6
3.0 SINDROM SUEPR ŽENE ..........................................................................................6
3.1 Fenotip i klinička slika ..........................................................................................7
3.2 Nasljednost ..........................................................................................................7
3.3 Dijagnostika .........................................................................................................8
3.4 Liječenje ...............................................................................................................8
4.0 KLINEFELTER SINDROM .........................................................................................8
4.1 Fenotip i klinička slika .........................................................................................8
4.2 Dijagnostika ........................................................................................................9
4.3 Liječenje ..............................................................................................................9
5.0 DŽEJKOBS SINDROM ............................................................................................10
5.1 Fenotip i klinička slika ......................................................................................10
5.2 Dijagnostika .....................................................................................................11
5.3 Liječenje ..........................................................................................................11

ZAKLJUČAK ..................................................................................................................12
LITERATURA ................................................................................................................13

1
 UVOD

Najčešće aneuploidije polnih hromozoma su :

1. monozomija X hromozoma žene, koja fenotipski daje Tarnerov sindrom (45,XO), čije
je glavno obiljležje sterilnost;
2. dizomija X hromozoma muškarca – Klinefelterov sindrom (47,XXY), radi se o
sterilnim muškarcima;
3. dizomija Y hromozoma muškaraca – Džejkobs sindrom (47, XYY);
4. trizomija X hromozoma žene (kariotip je 47,XXX), sindrom super žene, takve žene su
fenotipski normalne i klinički zdrave; neke imaju emotivne teškoće u društvenom
prilagođavanju.
U ovom radu ću govoriti o gorenavedenim sindromima, njihovim simptomima,
posljedicama, kliničkoj slici, učestalosti, mogućim metodama liječenja i ranog
dijagnostifikovanja.

2
1.0 ANEUPLOIDIJE POLNIH HROMOZOMA

Aneuploidije su rezultat nerazdvajanja hromozoma u mejozi ili mitozi. Ukoliko se

nerazdvajanje jednog ili više hromozoma desi u mejozi I ili mejozi II, stvoriće se gameti
sa abnormalnim brojem hromozoma. Do nerazdvajanja hromozoma u mejozi i dolazi
ukoliko izostane sparivanje homologih hromozoma (asinapsis), ili se nakon sparivanja
sinaptonemalni kompleks ili hijazme rastave prije vremena (desinapsis).
Pri spermatogenezi, usljed neodvajanja hromozoma u mejozi l, dobija se sekundama
spermatocita sa viškom hromozoma (n + 1) i sekundarna spermatocita sa manjkom
hromozoma (n - 1). Nakon druge mejoze koja je regularna, dobija se 50% gameta sa n
+ 1 hromozoma i 50% gameta sa n - 1 hromozoma. Ukoliko nakon regularnog odvijanja
mejoze I dođe do neodvajanja hromozoma u mejozi II, dobija se 50% normalnih
gameta, 25% gameta sa n + 1 hromozoma i 25 % gameta sa n - 1 hromozoma.
Kod ovogeneze, usljed neodvajanja hromozoma dobija se sekundarna ovocita sa
viškom hromozoma (n + 1) i primama polocita sa manjkom hromozoma (n-1). Nakon
druge mejotičke diobe, dobija se ovotida sa n + 1 hromozoma i tri polocite koje se
dezintegrišu. Ukoliko je prva mejotička dioba regulama, a do neodvajanja dođe u mejozi
II, dobićemo ovotidu sa n-1 hromozoma i polocite sa n+1 hromozoma koje dezintegrišu.
Usljed neodvajanja jednog para homologih hromozoma tokom mejoze nastaju
aneuploidni gameti sa dizomijom i gameti sa nulizomijom hromozoma. Međutim, uprkos
aneuploidijama ovi gameti su vijabilni i mogu da učestvuju u stvaranju sljedeće
generacije. Jajne ćelije ostaju vijabilne u kratkom periodu od ovulacije do oplođenja. Pri
spajanju dizomičnih gameta sa normalnim dobija se zigot sa trizomijom. Nasuprot tome,
kada se nulizomični gamet spoji sa normalnim gametom, javiće se monozomičan zigot.

Slika 1.0 Nerazdvajanje u mejozi I i mejozi II ovogeneze

3
1.1 SINDROMI KOJI NASTAJU KAO POSLJEDICA ANEUOLIDIJA POLNIH
HROMOZOMA
U te sindrome ubrajamo:
1) Tarner sindrom;
2) Sindrom super žene;
3) Klinefelter sindrom;
4) Džejkobs sindrom.

2.0 TARNER SINDROM

Tarner sindrom (Tarner Syndrome), 2n=45, XO, prvi je opisao Henri Tarner 1938.
godine. Tarner sindrom se javlja samo kod žena kao posljedica nedostatka jednog X
hromozoma.

Slika 2.1.1 Nerazdvajanje polnih hromozoma u mejozi II ovogeneze

4
Nemaju Bar tijelo. Sekundarne polne karakteristike su slabo razvijene i praćene su
sterilitetom. Ipak oko 3% ovih osoba imaju menstruaciju i fertilne su. U ovim
slučajevima se skriva mozaicizam 45,X/46,XX Ili se mali broj ovocita održi do
reproduktivnog perioda. Učestalost Tarner sindroma je 1:2000 živorođene djece.
2.1 Fenotip i klinička slika
Karakteristični znaci na rođenju su zadebljan vrat (slika 2.1.2),otoci šaka i stopala kao
posljedica intrauterinog edema. Mali rast je već prisutan na rođenju. U adolescenciji je
karakterističan nizak rast koji ne prelazi 145 cm. Nizak rast kod ovog sindroma
razjašnjen je 1997. godine kada je utvrđeno da se SHOX gen za regulaciju rasta, nalazi
na kratkom kraku X hromozoma. U zdravih žena sa dva X hromozoma, oba alela
proizvode protein za stimulaciju rasta, dok je kod ovih osoba zbog prisustva samo
jednog X hromozoma smanjena njegova proizvodnja. Od dismorfoloških znakova
javljaju se loše formirane uši, uska gornja vilica i nepce, mala donja vilica, kratak i
zadebljao vrat sa niskom linijom kose na vratu , štitaste grudi sa široko razmaknutim
bradavicama (slika 2.1.3), a često se javljaju kratke metakarpalne kost, anomalije srca i
bubrega. Inteligencija je normalna i obično je lQ oko 90. Dužina života i intelektualni
razvoj su normalni, ali oboljele osobe mogu imati specifične kongenitalne poremećaje.
U 75% slučajeva X hromozom vodi porijeklo od majke, što ukazuje na nerazdvajanje u
spermatogenezi. Utvrđeno je da su osobe sa očevim X hromozomom mnogo
prilagođenije nego osobe koje imaju majčin X hromozom. Od ukupnog broja trudnoća
začetih sa Tarner sindromom rodi se 1-2%, a 98-99% se završi spontanim pobačajem.
Ova monozomija je visoko letalna i uglavnom se završi spontanim abortusom u prvom
tromjesečju trudnoće. Kod mozaika 45,X/46, XX fenotipske karakteristike Tarner
sindroma su manje izražene zbog prisustva normalne ćelijske linije. Menstruacija se
javlja u 12% slučajeva a mliječne žlijezde u 18% slučajeva. Rast je u prosjeku viši.
Druge vrste mozaicizma 45,X/47,XXX, 45,X/46,XX/47,XXX, 45,X/46,XY, 45,X/47, XYY
sreću se znatno rjeđe kod čovjeka. U adolescenciji, neophodna je terapija estrogenom
zbog razvoja sekundarnih polnih odlika i prevencije osteoporoze.

Slika 2.1.2 Kožni nabori na vratu – Tarner sindrom Slika 2.1.3 Štitaste grudi

5
 Slika 2.1.4 Kariogram Tarner sindroma

2.2 Dijagnostika
Na fetalnom ultrazvuku, može se ukazati na prisustvo Tarnerovog sindroma tako što će
se uočiti prisustvo nuhalnog cističnog higroma, bubrega u obliku potkovice, srčane
anomalije sa leve strane ili neimunog fetalnog edema.
Tarnerov sindrom dijagnostikuje se invazivnim prenatalnim testovima (amniocenteza,
CVS) ali ove metode treba izbjeći ako ne postoji stvaran rizik za hromozomske
poremećaje jer se u tom slučaju trudnice bespotrebno izlažu riziku od pobačaja. Jedini
način da se ukaže na stvaran rizik hromozomopatija poput Tarnerovog sindroma su
neinvazivni prenatalni testovi.
2.3 Liječenje
Ukoliko se ne preduzme lijčenje - dolazi do spontanog zatvaranja epifiznih pukotina i
prestanka rasta. Supstitucija estrogenima dovodi do krvarenja sličnih menstruaciji i
razvoja sekundarnih seksualnih karakteristika, što djeluje povoljno na psihičko stanje.
Obično se daje 0,02 do 0,05 mg etinilestradiola, a poslednjih deset dana u mesecu 5
mg progesterona. Ponekad su potrebne i hirurške korekcije urođenih srčanih mana.

3.0 SINDROM SUPER ŽENE

Sindrom super žene (2n=47,XXX) je prva opisala Patricija Džejkobs 1959. godine.
Učestalost ovog sindroma u opštoj populaciji je 1:1.000 ženske novorođenčadi, a
povećava se sa starošću majke. Smatra se da 0,1% svih žena ima ovaj kariotip (slika
2.2.1). Nastaje zbog nerazdvajanja X hromozoma u mejozi I i II majke i mejozi II oca.

Slika 2.0 Kariogram sindroma super žene

6
3.1 Fenotip i klinička slika
Fenotipski se u većini slučajeva ne razlikuju od normalnih žena (slika 2.1). Ove
djevojčice se fizički razlikuju od ostalih djevojčica po manjoj težini i većoj dužini na
rođenju. U adolescenciji su obično više od vršnjakinja. Kao odrasle natprosječno su
visoke sa čestim govornim teškoćama. Nekad imaju smanjenu intelektualniu
sposobnost i IQ je u rasponu od 85-90. Rijetko im je potrebna specijalna edukacija.
Mogu da imaju i blagu depresiju, probleme socijalizacije, poremećaje u ponašanju,
stidljive su i povučene. Kod nekih osoba javljaju se poremećaji menstruacije i disfunkcija
ovarijuma. Bez obzira na visok teorijski rizik rađanja djece sa hromozomskim
anomalijama, potomstvo ovih žena, uglavnom, je normalno. Nastaje zbog nerazdvajanja
X hromozoma ulill mejozi majke i Il mejozi oca. Sa povećanjem broja X hromozoma
povećava se umna zaostalost, a tjelesne anomalije su teže.

Slika 2.1 Fenotip žena sa sindromom super žene

3.2 Nasljednost
U većini slučajeva se ovaj poremećaj u broju hromozoma ne nasljeđuje. Poremećaj u
broju X hromozoma javlja se tokom obrazovanja polnih ćelija (jajnih ćelija
spermatozoida), odnosno, tokom mejoze. U mejozi može doći do nerazdvajanja X
hromozoma što kao posljedicu daje polnu ćeliju sa dodatnim X hromozomom. Kada se
takva polna ćelija, sa viškom jednog X hromozoma, spoji sa normalnom polnom ćelijom
nastaće novi organizam sa trizomijom X hromozoma u svim ćelijama.
Mozaicizam takođe nije nasljedan. Mozaicizam (46,XX/47,XXX) se javlja tokom ćelijskih
dioba (mitoza) početkom embrionalnog razvića, kao posljedica nerazdvajanja
hromozoma. Rezultat toga je da neke ćelije imaju normalan broj X hromozoma (46,XX),
dok druge imaju tri X hromozoma (47,XXX).

7
3.3 Dijagnostika
Većina žena i djevojaka sa sindromom trostrukog X hromozoma ne pokazuje spoljašnje
znakove. Žive zdravim životom, zbog čega toliko slučajeva ostaje neotkriveno.
Dijagnoza se može postaviti genetskim testiranjem. Ovo testiranje se može obaviti
nakon rođenja uzimanjem uzorka krvi. Može se obaviti i prije rođenja pomoću
prenatalng testa iz krvi majke.
3.4 Liječenje sindroma super žene
Ne postoji lijek za sindrom trizomije X hromozoma. Žena rođena sa ovim poremećajem
uvijek će imati treći X hromozom. Liječenje uključuje pružanje podrške djevojčicama i
ženama da upravljaju svojim simptomima.

4.0 KLINEFELTER SINDROM

Klinefelter sindrom (Klinefelter syndrome), 2n=47, XXY, prvi je opisao Klinefelter sa
saradnicima 1942. godine, a Džejkobs i Strong su prvi utvrdili da je uzrokovan jednim X
hromozomom u višku (slika 3.0). Učestalost sindroma je 1:1000 novorođene muške
djece. Nastaje kao posljedica neodvajanja X hromozoma u mejozi I (slika 3.1) ili II
majke (u 60% slučajeva) ili mejozi I oca.

Slika 3.0 Kariogram osoba sa Klinefelter sindromom Slika 3.1 Nerazdvajanje polnih hromozoma u mejozi I
ovogeneze

4.1 Fenotip i klinička slika

8
Odrasle osobe sa Klinefelter sindromom su muškog pola, ali sinteza androgenih
hormona je smanjena, a samim tim sekundarne polne odlike nisu dovoljno razvijene. U
testisima se ne odvija spermatogeneza. Fenotipski se zapaža da su viši od normalnih
muškaraca, imaju krupne zube i evnuhoidni habitus, inteligencija je nešto niža, sa
blagim poremećajima u učenju prije svega verbalnih vještina (slika 3.2). IQ je nešto
snižen u poređenju sa normalnom braćom i sestrama, a oko 20% su blago mentalno
retardirani. Javlja se kasni početak govora. Zapaža se oskudna kosmatost lica, ženski
tip pubične kosti, i pojava hipogonadizma. Psihičko ponašanje često prati nezrelost,
nesigurnost , stidljivost i loše rasuđivanje.

Slika 3.2 Fenotip mušakrca sa Klinefelter sindromom

4.2 Dijagnoza
Ovaj simptom se može dijagnostifikovati tokom rane trudnoće putem specijalizovanih
prenatalnih testova, ili po rođenju djeteta uz pomoć genetskog testa kariotipa. Drugim
metodama testiranja, kao što su ultrazvuk, dabl i tripl test i slično nije moguće potvrditi
postojanje ovog sindroma.
4.3 Liječenje
S obzirom da je riječ o genetskom poremećaju i da se na broj hromozoma ne može
uticati, liječenje se fokusira na terapiju koja će pacijentima pomoći da se osjećaju više
kao pripadnici svog tj. muškog pola. Hormonska terapija testosteronom se najčešće
primjenjuje kao glavna stavka pri liječenju, u pratnji sa hirurškim intervencijama poput
redukcije grudnog tkiva.
Što se tiče steriliteta, osobe sa Klinefelterovim sindromom imaju šansu da ostave
potomstvo putem IVF procedure vještačke oplodnje, koja se u studiji pokazala sa
stopom uspješnosti od preko 45%.

9
5.0 DŽEJKOBS SINDROM
Džejkobs sindrom (Jacobs Syndrome), 2n=47,XYY, ili polizomija Y hromozoma (slika
4.0) je opisala Patricija Džejkobs 1965. godine na osnovu ispitivanja visokih muškaraca
u zatvoru u Škotskoj. Učestalost je 1:1.000, mada se rijetko otkrivaju kako u dječijem
tako i u odraslom dobu jer su znaci tog sindroma blagi i nejasno izraženi kao kod ostalih
hromozomopatija. Ipak ovaj sindrom je privukao najveću pažnju zbog brojnih izvještaja
o kriminalnom ponašanju osoba sa takvom hromozomskom konstitucijom. Među
muškarcima u zatvorima učestalost je 1:10 do 1:100, a među mladim delikventima 1:35.
Javlja se kao posljedica greške u drugoj mejozi oca.

Slika 4.0 Kariogram osobe sa Džejkobs sindromom

5.1 Fenotip i klinička slika

Većina muškaraca sa ovim sindromom je normalnog ponašanja, nisu mentalno zaostali
niti su skloni kriminalu, ali mogu pokazati karakteristike emocionalne nezrelosti i
impulsivnog ponašanja. Ovi muškarci su izrazito visoki (preko 180 cm) imaju nešto niži
IQ, i krupnije zube od normalnih. Često imaju usporen razvoj govora i manje motoričke
smetnje. Njihova reproduktivna sposobnost nije povećana a imaju obično zdravo
potomstvo sa normalnom hromozomskom konstitucijom i fenotipom (slika 4.1).

10
 Slika 4.1 Muškarci sa Džejkobs sindromom

5.2 Dijagnoza
Savremena medicina koristi tri metode kojima ljekari proveravaju da li je beba
hromozomski zdrava. Ono na šta ljekari obraćaju pažnju je: ultrazvučni pregled, starost
trudnice i dabl test. Svi ovi testovi su statistički i ne mogu dati konkretan odgovor na
pitanje da li je beba zdrava.
Test koji se ne bazira na statistici nego na analizi bebinih hromozoma je ekspertski
neinvazivni prenatalni test.

5.3 Liječenje
Ovaj sindrom nije moguće izliječiti i ne postoji standardna terapija. Osobe koje boluju od
ovog sindroma obično posjećuju psihijatra zbog agresivnosti.

11
 ZAKLJUČAK

Aneuploidije polnih hromozoma manje oštećuju fenotip nego aneuploidije autozomnih

hromozoma. Osobe sa aneuploidijama autozomnih hromozoma pored umne zaostalosti
nose i niz drugih teških anomalija zbog kojih ne žive dugo, dok je za osobe sa
poremećenim brojem polnih hromozoma glavno obiljležje njihova sterilnost
(neplodnost). Razlozi za to su što se na polnim hromozomima nalazi manji broj gena
nego na autozomnim i što svaki prekobrojni X hromozom postaje neaktivan (to je u
stvari tzv. Barovo tijelo).
Ove aberacije nisu reverzibilne, za njih ne postoji lijek. Određene terapije, na primjer u
vidu polnih hormona, mogu doprinjeti razvoju sekundarnih polnih karakteristika.

12
 LITERATURA

Korišćena literatura:
- „Humana genetika“ , prof. dr Milan Kulić, Zoran Stanimirović, Ninoslav Đerić, Mitar
Novaković;
Internet izvori:
www.stetoskop.info
www.bionet-skola.com
www.wikiwand,com
www.wikipedia.org
www.verified.rs

13