MẸO LUẬT CHÍNH TẢ

(GV: Đặng Kim Phượng)

I. VẤN ĐỀ CHÍNH TẢ TRONG TIẾNG VIỆT

Chính tả, hiểu một cách đơn giản, là cách viết chữ được coi là chuẩn. Chính tả là vấn đề phổ quát đối với
mọi thứ chữ viết ghi âm trên thế giới, do những nguyên nhân sau:
- Sự “trật khớp” giữa âm và chữ.
- Sự tồn tại song song của những biến thể phương ngữ khác nhau.
Để giải quyết vấn đề này, có thể sử dụng những cách sau:
- Tập phát âm cho đúng.
- Tập thói quen tra từ điển mỗi khi gặp một từ mình không biết chắc chắn cách viết, và ghi nhớ ngay sau
khi tra.
- Dùng các mẹo chính tả (lưu ý các mẹo bao giờ cũng có ngoại lệ).
II. CÁCH KHẮC PHỤC CÁC LOẠI LỖI CHÍNH TẢ THƯỜNG GẶP
1. Lỗi về thanh điệu
Tiếng Việt có tất cả sáu thanh điệu, được ghi bằng năm dấu thanh (/\( ~ .), thanh ngang không có dấu
thanh. Hiện tượng ghi sai thanh điệu chỉ xảy ra ở hai thanh hỏi, ngã và phổ biến ở người miền Trung,
miền Nam.
Có thể khắc phục phần nào lỗi viết sai hỏi ngã bằng các mẹo sau đây:
a. Mẹo “Chị Huyền mang nặng ngã đau – Hỏi không sắc thuốc lấy đâu mà lành” – áp dụng cho TỪ
LÁY
Âm tiết có thanh ngang đi với âm tiết có thanh hỏi: bảnh bao, bỏ bê, da dẻ, dai dẳng, dư dả, đon
đả, gây gổ, hả hê, hở hang, lẻ loi, leo lẻo, mỏng manh, mở mang, nể nang, nham nhở, nhỏ nhoi,
thong thả, thơ thẩn, rủ rê, sa sả, vui vẻ, xây xẩm, nông nổi v.v.. Lưu ý các trường hợp ngoại lệ:
khe khẽ, lam lũ, ngoan ngoãn, trơ trẽn, ve vãn…
Âm tiết có thanh sắc đi với âm tiết có thanh hỏi: bé bỏng, bóng bẩy, bướng bỉnh, cáu kỉnh, cứng
cỏi, gởi gắm, gắng gỏi, gắt gỏng, khấp khởi, kháu khỉnh, hắt hủi, hóm hỉnh, hiểm hóc, hớn hở, lắt
lẻo, lấp lửng, láu lỉnh, lém lỉnh, mát mẻ, mới mẻ, nhắc nhở, nức nở, nhảm nhí, phấp phỏng, rải
rác, rẻ rúng, rác rưởi, tấp tểnh, tỉnh táo, thẳng thắn, thẳng thớm, thảm thiết, trắng trẻo, trống trải,
vất vưởng, vớ vẩn, vắng vẻ, xấp xỉ, xó xỉnh, xối xả...
Âm tiết có thanh huyền với âm tiết có thanh ngã: bão bùng, bẽ bàng, buồn bã, còm cõi, chồm
chỗm, dễ dàng, đẫy đà, hãi hùng, hỗn hào, hững hờ, kĩ càng, lỡ làng, lững lờ, mùi mẽ, mỡ màng,
não nề, não nùng, ngỡ ngàng, phè phỡn, phũ phàng, rành rẽ, rõ ràng, rầu rĩ, rền rĩ, rũ rượi, sàm sỡ,
sỗ sàng, sững sờ, sừng sững, tầm tã, tẽn tò, trễ tràng, tròn trĩnh, vững vàng, vỗ về, vờ vĩnh, vòi
vĩnh, vẽ vời, xoàng xĩnh... Lưu ý các trường hợp ngoại lệ: bền bỉ, chàng hảng, chồm hổm, mình
mẩy, niềm nở, phỉnh phờ, sừng sỏ.
Âm tiết có thanh nặng đi với âm tiết có thanh ngã: bụ bẫm, chễm chệ, chững chạc, chặt chẽ,
chập chững, dạn dĩ, doạ dẫm, dựa dẫm, đẹp đẽ, đĩnh đạc, gạ gẫm, gãy gọn, gỡ gạc, gặp gỡ, gần
gũi, giãy giụa, giặc giã, gọn ghẽ, hợm hĩnh, khập khiễng, lạnh lẽo, lặng lẽ, lạc lõng, lọc lõi, não
nuột, nhạt nhẽo, nhễ nhại, nhẵn nhụi, ngặt nghẽo, nghễu nghện, ngỗ ngược, õng ẹo, quạnh quẽ,
rộn rã, rộng rãi, rũ rượi, sạch sẽ, thưỡn thẹo, vạm vỡ, vặt vãnh, vội vã... Lưu ý các trường hợp
ngoại lệ: gọn lỏn, nhỏ nhặt, vỏn vẹn.
 Từ láy lặp vần thì thanh điệu ở 2 tiếng giống nhau: lã chã, lả tả, lải nhải, lảng vảng, lẩm bẩm, lẩn
thẩn, lẩy bẩy, lẽo đẽo, lõm bõm, lõng bõng, lỗ chỗ, lổm ngổm, lởm chởm, lởn vởn, lủng củng,
lững thững, lảo đảo, tẩn mẩn, tủn mủn, xởi lởi, cũ kĩ, đủng đỉnh, hể hả, hổn hển, khủng khỉnh,
lỏng lẻo, mũm mĩm, nhõng nhẽo, tủm tỉm, thủng thỉnh...
b. Mẹo “Lãi-Lời-Lợi” và “Tản-Tán-Tan” – áp dụng cho một số TỪ ĐƠN GẦN NGHĨA
Ðối với một số từ đơn âm, chúng ta cũng có thể dựa trên luật huyền-nặng-ngã và hỏi-không-sắc
đã trình bày để rút ra mẹo viết đúng dấu hỏi, dấu ngã.
Giữa các từ đơn âm đồng nghĩa hay gần nghĩa, nếu một từ có thanh huyền hay thanh nặng thì từ
còn lại có thanh ngã (Lãi-Lời-Lợi):
Ngã-Huyền (Lãi-Lời): chìa (ra) - chĩa; dầu - dẫu (cho); đầm - đẫm; đầy - đẫy; mồm - mõm; ngờ -
ngỡ; thòng - thõng;
Ngã-Nặng (Lãi-Lợi): cội - cỗi; đậu - đỗ; quậy - quẫy; cưỡng - gượng…
Ngã-Ngã (Lãi-Lãi): ngẫm - gẫm; rữa - vữa; hẵng - hãy; khẽ - sẽ…
Giữa các từ đơn âm đồng nghĩa hay gần nghĩa, nếu một từ có thanh sắc hay thanh ngang (không
dấu) thì từ còn lại có thanh hỏi (Tản-Tán-Tan):
Hỏi-Sắc (Tản-Tán): há - hả, hở, hẻ; lén - lẻn; rắc - rải; tốn - tổn; thoáng - thoảng…
Hỏi-Ngang (Tản-Tan): can - cản (ngăn); chăng - chẳng, chả (ý phủ định); chưa - chửa (phủ định);
khan - khản (giọng nói); quăng - quẳng…
Hỏi-Hỏi (Tản-Tản): bổ - mổ; nhỏ - rỏ; xẻ - chẻ; phỏng - bỏng…
c. Mẹo “Mình Nên Nhớ Viết Là Dấu Ngã” – áp dụng cho TỪ HÁN VIỆT
Các từ Hán Việt bắt đầu bằng chữ m, n, nh, v, l, d, ng thường viết dấu ngã (trừ khoảng 20 ngoại lệ
viết bằng dấu hỏi).
Mình: mẫn cảm, mãnh liệu, mẫu số, mãn khoá, miễn phí, minh mẫn, mẫu hệ, mẫu giáo, mĩ thuật,
mĩ lệ...
Nên: não bộ, truy nã, nỗ lực, phụ nữ…
NHớ: hòa nhã, nhãn hiệu, nhẫn nại, truyền nhiễm, thổ nhưỡng, nhũ mẫu, nhãn quan, tham
nhũng...
Viết: vãn hồi, vãng lai, vĩ đại, vĩ tuyến, viễn xứ, vĩnh viễn, viễn thị, vũ lực...
Là: lão hóa, lãnh đạo, lãnh tụ, lãng phí, lễ nghĩa, lũng đoạn, tích lũy, lữ khách, kết liễu...
Dấu: dã man, hướng dẫn, dĩ vãng, dĩ nhiên, diễn viên, diễm lệ, dũng cảm, hoang dã, dưỡng sinh...
NGã: bản ngã, ngôn ngữ, ngưỡng mộ, đội ngũ, nghĩa vụ, nghĩa trang...
Các từ Hán Việt bắt đầu bằng những chữ cái còn lại được viết bằng dấu hỏi:
A: ảo ảnh, ảm đạm, quan ải, ảnh viện...
Â: ẩn sĩ, ẩn số, ẩn dật, ẩm thực...
B: bảo vệ, bản lĩnh, dân biểu, bảng nhãn, biển thủ, biển lận... Ngoại lệ: bãi khóa (và các từ cùng
gốc: bãi công, bãi chức, bãi nhiệm…), bĩ cực, hoài bão, bão hòa.
C: cảm tình, cảnh cáo, cẩn thận, cổ tích, củng cố, cử hành, nghĩa cử... Ngoại lệ: cưỡng bức, linh
cữu.
Ð: đảm nhiệm, can đảm, đảo quốc, đảng phái, điển hình, đả kích, điểm chỉ, chỉ điểm, Phật đản...
Ngoại lệ: đãi ngộ, phóng đãng, hiếu đễ, đỗ trọng, đỗ quyên.
H: hải cảng (và các từ cùng gốc: hải quân, hải đảo, hải phận…), hảo hạng, hoan hỉ, hiển vinh, hủ
tục, pháo, hỏa tiễn (và các từ cùng gốc: hỏa lực, hỏa mai…), hoảng hốt... Ngoại lệ: kinh hãi, hãm
 hại, hung hãn, kiêu hãnh, trì hoãn, hỗ trợ, hỗn hợp, huyễn hoặc, hữu nghị, hữu hạn (và các từ
cùng gốc: hữu ích, hữu dụng).
K: kỉ cương, kỉ luật, kỉ hà, kỉ niệm, kiểm điểm... Ngoại lệ: kĩ nữ, kĩ nghê, kĩ thuật, kĩ năng, kĩ
xảo, kĩ sư, kĩ lưỡng.
KH: khả ái, khả năng, khảo hoàn, khảo cổ, khẩn cấp, khỏa thân, khẩu khí, khiển trách, khủng bố,
khuyển nho...
PH: gia phả, phản chiếu, phản ánh, phẩm chất, phủ định... Ngoại lệ: Phẫn nộ, phẫn uất, phẫn chí,
phẫu thuật.
Ô: ổn định, ổn áp, ổn thỏa...
Q: quả cảm, quả phụ, quản lí, quản giáo, quảng cáo, quảng đại, quảng trường, quỷ kế, quỷ quyệt
v.v... Ngoại lệ: quẫn bách, quẫn trí, cùng quẫn, quỹ đạo.
S: sản sinh, sản vật, sở hữu, sủng ái, lịch sử... Ngoại lệ: suyễn, bác sĩ (và các từ cùng gốc: nha sĩ,
chiến sĩ, thi sĩ).
T: miêu tả, vận tải, tản cư, tẩu thoát, tử trận, phụ tử, tiểu tiết... Ngoại lệ: tiễn biệt, hỏa tiễn, tiễu
trừ, tĩnh mịch, tuẫn tiết.
TH: sa thải, thảm kịch, thảm họa, thản nhiên, thảng thốt, thảo mộc, thiểu số, thiển cận... Ngoại lệ:
mâu thuẫn, hậu thuẫn, phù thũng.
TR: triển khai, trở lực, trưởng giả, trưởng nam... Ngoại lệ: trữ lượng, tích trữ, ấu trĩ.
U: ủng hộ, uổng mạng, uổng phí, uổng tử, uẩn khúc, uỷ nhiệm, uỷ viên, uỷ thác, uyển chuyển...
X: xả thân, xảo trá, ngu xuẩn, xử lí, công xưởng. Ngoại lệ: xã hội (và các từ cùng gốc: xã tắc, xã
giao, xã trưởng)
Y: ỷ lại, ỷ thế, yểm hộ, yểm trợ, yểu mệnh, yểu tử, yểu tử...
2. Lỗi về vần
a. Lỗi ghi sai -iêu/-iu/-ưu
• Vần –iu thường xuất hiện rất ít, chỉ trong một số từ như líu lưỡi, bĩu môi, địu con, ỉu xìu, chịu
đựng… và các từ láy âm như phụng phịu, đìu hiu, hắt hiu, dịu dàng, kĩu kịt, chắt chiu, ngượng
nghịu, khẳng khiu…
• Không bao giờ có từ Hán Việt nào mang vần –iu, chỉ có thể viết với –ưu hay –iêu. Ví dụ: trừu
tượng, bưu điện, hưu trí, lưu lạc, sưu thuế, cừu hận, trường cửu, tả hữu, cựu tổng thống, nghiên
cứu…; hiếu chiến, diễu hành, hiệu trưởng, ngân phiếu, tiêu thụ, chiếu chỉ, quan liêu…
b. Lỗi ghi sai -iêu/-ươu/-ưu
• Vần –ươu thường xuất hiện rất ít, chỉ trong một số từ như bướu cổ, con hươu, con khướu, uống
rượu, ốc bươu.
• Không bao giờ có từ Hán Việt nào mang vần –ươu.
3. Lỗi về phụ âm đầu
a. Lỗi ghi sai l/n
• Mẹo âm đệm: n không bao giờ đứng trước âm đệm (các vần oa, oă, uâ, oe, uê, uy). Ngoại lệ:
noãn.
• Mẹo láy âm: n không bao giờ láy âm với các âm đầu khác, chỉ có l mới có khả năng này (lắp bắp,
la cà, lẩm cẩm, lõm bõm, lu bù…)
b. Lỗi ghi sai tr/ch
• Mẹo TRừng TRị - chỉ áp dụng cho từ Hán Việt
 Các từ Hán Việt mang dấu nặng và huyền chỉ đi với TR chứ không đi với CH (trịnh trọng, trạm
xá, trị giá, chính trị, trụy lạc, trục lợi, truyền thống, trầm tích, phong trào, lập trường…)
• Mẹo láy âm:
CH láy âm với các phụ âm khác (chơi bời, chèo bẻo, chói lọi, chình ình, chênh vênh, chơi vơi,
chạng vạng…), TR không có khả năng này (ngoại lệ: trọc lóc, trót lọt).
c. Lỗi ghi sai s/x
• Mẹo láy âm:
X láy âm với các phụ âm khác (bờm xờm, xô bồ, búa xua, lao xao, liểng xiểng, xoi mói, xích
mích…), S không có khả năng này(ngoại lệ: sáng láng).
• Mẹo từ vựng – chỉ áp dụng cho DANH TỪ:
Tên các món ăn và đồ dùng nấu ăn thường viết với x (xôi, lạp xưởng, xúc xích, bắp xào, xiên
nướng thịt…)
Các danh từ còn lại thường viết với s, trừ các ngoại lệ sau: xe, xuồng, xoan, xoài, trạm xá, xương,
xắc, xưởng, xẻng, mùa xuân, bà xơ, thị xã.
d. Lỗi ghi sai r/d/gi
• Mẹo âm đệm:
R và GI không đứng trước âm đệm (oa, oă, uâ, oe, quê, uy), chỉ có d là có khả năng này (dọa nạt,
hậu duệ, vô duyên, kiểm duyệt, duy trì, duy nhất).
• Mẹo láy âm “co ro bịn rịn”:
R láy âm với B và C (bịn rịn, bủn rủn, bối rối, co ro, cập rập), D và GI thì không.