Professional Documents
Culture Documents
16. Δείκτες
16. Δείκτες
Δείκτες - Ογκομέτρηση
Ισοδύναμο σημείο είναι το σημείο της ογκομέτρησης στο οποίο έχουν αντιδράσει
πλήρως (στοιχειομετρικά) η ογκομετρούμενη ουσία με το πρότυπο διάλυμα.
Για να εντοπίσουμε το ισοδύναμο σημείο, πρέπει να υπάρξει μια ορατή μεταβολή, για
παράδειγμα ένας δείκτης ο οποίος στην περιοχή pH του ισοδύναμου σημείου αλλάζει απότομα
χρώμα.
Τελικό σημείο είναι το σημείο της ογκομέτρησης στο οποίο παρατηρείται χρωματική
αλλαγή του ογκομετρούμενου διαλύματος, οπότε σταματάμε την προσθήκη του πρότυπου
διαλύματος.
Η διαφορά μεταξύ του τελικού και του ισοδύναμου σημείου είναι το σφάλμα της
ογκομέτρησης. Όσο πιο κοντά είναι το τελικό με το ισοδύναμο σημείο, τόσο πιο ακριβής είναι
η ογκομέτρηση. Ιδανική είναι η περίπτωση όπου το τελικό και το ισοδύναμο σημείο
συμπίπτουν.
Η χημική αντίδραση στην οποία στηρίζεται η ογκομέτρηση πρέπει να είναι ποσοτική
(μονόδρομη), ταχεία και να υπάρχει τρόπος για τον προσδιορισμό του ισοδύναμου σημείου.
Για το λόγο αυτό χρησιμοποιούνται πιο συχνά οι αντιδράσεις εξουδετέρωσης.
κατάλληλο δείκτη βρέθηκε ότι για την πλήρη εξουδετέρωση καταναλώθηκαν 50 mL από το
πρότυπο διάλυμα NaOH. Η αντίδραση εξουδετέρωσης που πραγματοποιείται είναι:
CH3COOH(aq) + NaOH(aq) → CH3COONa(aq) + H2O(l)
Από τη στοιχειομετρία της αντίδρασης προκύπτει ότι στο σημείο της πλήρους
εξουδετέρωσης ισχύει: nCH3COOH = nNaOH ή
cCH3COOH VCH3COOH = cNaOH VNaOH ή
cCΗ3CΟΟ 0,05 L = 0,1 M 0,05 L ή cCH3COOH = 0,1 M
Άρα η συγκέντρωση του αρχικού διαλύματος CH3COOH είναι c = 0,1 M.
ΠΡOΣOXH: Κατά την πλήρη εξουδετέρωση (ισοδύναμο σημείο) ενός μονοπρωτικού οξέος ΗΑ
με πρότυπο διάλυμα NaOH ισχύει:
nHA = nNaOH ή cHA VHA = cNaOH VNaOH
Αυτό ισχύει πάντα, ανεξάρτητα από το αν το οξύ ΗΑ είναι ισχυρό ή ασθενές.
Το διάλυμα περιέχει CH3COONa και την περίσσεια του NaOH. To pH του διαλύματος
καθορίζεται από το NaOH: NaOH → Νa+ + OH‾.
Το διάλυμα είναι βασικό και έχει τιμή pH μεγαλύτερη από εκείνη που έχει στο
ισοδύναμο σημείο.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
α. Στο ισοδύναμο σημείο το διάλυμα είναι βασικό (pH = 8,7). Ο δείκτης που
επιλέγουμε πρέπει να έχει περιοχή αλλαγής χρώματος στην περιοχή pH του ισοδύναμου
σημείου. Στην περίπτωση αυτή (ασθενές οξύ), το κατακόρυφο τμήμα της καμπύλης έχει
μικρότερο εύρος (pH από 7 έως 10) από αυτό που παρατηρείται στις εξουδετερώσεις μεταξύ
ισχυρών οξέων και βάσεων.
ή pH = pKa
16.1 Ο πρωτολυτικός δείκτης ΗΔ έχει pKa = 3,5. Η όξινη μορφή έχει κόκκινο χρώμα,
ενώ η βασική μορφή έχει κίτρινο χρώμα.
α) Ποια είναι η περιοχή αλλαγής χρώματος του δείκτη ΗΔ;
β) Σε υδατικό διάλυμα HCl 10–2 M προσθέτουμε μια σταγόνα από τον δείκτη ΗΔ.
i) Τι χρώμα θα αποκτήσει το διάλυμα;
ii) Ποια από τα παρακάτω σώματα μπορούμε να προσθέσουμε στο διάλυμα αυτό,
ώστε να αποκτήσει κίτρινο χρώμα;
1. καθαρό HCl 2. νερό 3. NaOH
16.4 Ο πρωτολυτικός δείκτης ΗΔ είναι ασθενές μονοπρωτικό οξύ. Ποιες από τις
επόμενες προτάσεις που αναφέρονται στον δείκτη ΗΔ είναι σωστές;
α) Η περιοχή pH στην οποία μεταβάλλεται το χρώμα του δείκτη εξαρτάται από τη
σταθερά ιοντισμού του δείκτη.
β) Το χρώμα που δίνει η συζυγής βάση Δ‾ επικρατεί όταν ισχύει pH ≤ pKa+1.
16.6 α) Με ποιο κριτήριο επιλέγεται ο δείκτης για τον προσδιορισμό του ισοδύναμου
σημείου στις ογκομετρήσεις εξουδετέρωσης;
β) Ποιος από τους επόμενους πρωτολυτικούς δείκτες ΗΔ είναι κατάλληλος για την
ογκομέτρηση υδατικού διαλύματος:
i) ΚΟΗ με πρότυπο διάλυμα HCl;
ii) ΗF με πρότυπο διάλυμα NaOH;
iii) CH3NH2 με πρότυπο διάλυμα HCl;
Ερυθρό του μεθυλίου: pKa = 5 (κόκκινο - κίτρινο).
Φαινολοφθαλεΐνη: pKa = 9,5 (άχρωμο - κόκκινο).
Μπλε της βρωμοθυμόλης: pKa = 7,3 (κίτρινο - μπλε).
Η θερμοκρασία είναι 25 oC.
16.8 Τρία υδατικά διαλύματα Δ1, Δ2 και Δ3 έχουν τον ίδιο όγκο V = 20 mL, την ίδια
θερμοκρασία, 25 oC, και περιέχουν αντίστοιχα HCl, HBr και HCOOH. Τα τρία διαλύματα
ογκομετρούνται με το ίδιο πρότυπο διάλυμα NaOH. Για το ισοδύναμο σημείο της κάθε
ογκομέτρησης απαιτείται:
Δ1: VNaOH = 25 mL
Δ2: VNaOH = 30 mL
Δ3: VNaOH = 25 mL
Να συγκρίνετε:
α) τις συγκεντρώσεις των διαλυμάτων Δ1, Δ2 και Δ3,
β) το pH των αρχικών διαλυμάτων Δ1, Δ2 και Δ3,
γ) το pH των διαλυμάτων στο ισοδύναμο σημείο της ογκομέτρησης.
16.9 Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις που αναφέρονται σε μια ογκομέτρηση
εξουδετέρωσης είναι σωστές;
α) Όταν ογκομετρείται διάλυμα ΗΝΟ3 με πρότυπο διάλυμα NaOH, η ογκομέτρηση
χαρακτηρίζεται ως αλκαλιμετρία.
β) Κατά τη διάρκεια της ογκομέτρησης το pH του διαλύματος αυξάνεται.
γ) Ο προσδιορισμός του τελικού σημείου γίνεται με πρωτολυτικούς δείκτες.
δ) Στο ισοδύναμο σημείο το διάλυμα έχει pH = 7 (25 oC).
ε) Το pH μεταβάλλεται απότομα κοντά στο ισοδύναμο σημείο.
στ) Κατά την ογκομέτρηση διαλύματος KOH με πρότυπο διάλυμα HCl 0,1 Μ μπορεί
να χρησιμοποιηθεί ως δείκτης το ερυθρό του μεθυλίου που έχει περιοχή αλλαγής χρώματος pH:
4,2 - 6,3.
ζ) Ο δείκτης που χρησιμοποιείται πρέπει να είναι ισχυρότερο οξύ από το οξύ που
αλκαλιμετρείται.
η) Η οξυμετρία και η αλκαλιμετρία είναι ογκομετρήσεις οι οποίες στηρίζονται στην
αντίδραση: H3O+(aq) + OH‾(aq) → 2H2O(l)
θ) Ως πρότυπα διαλύματα επιλέγονται συνήθως διαλύματα ισχυρών οξέων ή ισχυρών
βάσεων.
ι) Με την οξυμετρία μπορούμε να προσδιορίσουμε τη συγκέντρωση ενός διαλύματος
βάσης.
Προβλήματα
16.12 Η φαινολοφθαλεΐνη είναι ένα ασθενές μονοπρωτικό οξύ ΗΔ με pKa= 9,5, η οποία
σε pH ≤ 8,2 δίνει άχρωμο διάλυμα, ενώ σε pH ≥ 10 δίνει κόκκινο διάλυμα. Να εξετάσετε ποιο
χρώμα θα αποκτήσουν τα επόμενα υδατικά διαλύματα, αν προσθέσουμε σε αυτά μια σταγόνα
φαινολοφθαλεΐνης.
i) Διάλυμα CH3COOH 1 M.
ii) Διάλυμα NaCl.
iii) Διάλυμα CH3COOH 0,1 M και CH3COONa 0,2 M.
β) Ποια είναι η αναλογία [Δ‾]/[ΗΔ], αν προσθέσουμε μία σταγόνα του ίδιου δείκτη σε
υδατικό διάλυμα που έχει pH = 2,3 και σε υδατικό διάλυμα που έχει pH = 4; Ποιο χρώμα θα
αποκτήσει το καθένα διάλυμα;
Δίνονται: για το CH3COOH: Ka = 10–5, log5 = 0,7.
[απ.: (α) iii. ιώδες, (β) σε pH = 2,3 κίτρινο]
16.17 Ο πρωτολυτικός δείκτης ΗΔ είναι ασθενές μονοπρωτικό οξύ και δίνει κίτρινο
χρώμα σε pH ≤ 3 και κόκκινο χρώμα σε pH ≥ 5. Σε 300 mL υδατικού διαλύματος CH3COOH
0,2 M (Δ) προσθέτουμε δύο σταγόνες από τον δείκτη ΗΔ.
α) Να εξετάσετε τι χρώμα θα αποκτήσει το διάλυμα.
β) Στο διάλυμα Δ προσθέτουμε:
i) 0,01 mol HCl, ii) 0,04 mol NaOH,
χωρίς να μεταβληθεί ο όγκος του διαλύματος. Να εξετάσετε σε κάθε περίπτωση αν θα
μεταβληθεί το χρώμα του διαλύματος.
Δίνονται: για το CH3COOH: Ka = 2 10–5, log2 = 0,3.
(απ.: pΗ = 5)
16.20 Η ηλιανθίνη είναι ένας δείκτης ο οποίος έχει χρώμα ερυθρό όταν pH ≤ 3,1 και
κίτρινο όταν pH ≥ 4,5.
α) Σε υδατικό διάλυμα CH3COOH (Δ1) 1 Μ προσθέτουμε 2 - 3 σταγόνες του δείκτη
ηλιανθίνη. Να εξετάσετε τι χρώμα θα αποκτήσει το διάλυμα Δ1.
β) Αν προσθέσουμε στο διάλυμα Δ 1 αέριο HCl χωρίς να μεταβληθεί ο όγκος του
διαλύματος, να εξετάσετε αν θα παρατηρηθεί μεταβολή στο χρώμα του.
16.22 Ρυθμιστικό διάλυμα Χ περιέχει ΗΑ 0,1 Μ και NaA 0,3 Μ. Στο διάλυμα Χ
προσθέτουμε μια σταγόνα από τον δείκτη ΗΔ, οπότε το διάλυμα αποκτά κίτρινο χρώμα. Η
αναλογία των δύο συζυγών μορφών του δείκτη στο διάλυμα Χ είναι 50:1.
α) Ποιο είναι το pH του διαλύματος Χ;
β) Ποια είναι η τιμή της σταθεράς ιοντισμού Ka του οξέος ΗΑ;
γ) Αν το διάλυμα αραιωθεί σε διπλάσιο όγκο, να εξετάσετε αν θα μεταβληθεί το χρώμα
του διαλύματος.
Για τον δείκτη ΗΔ είναι Ka = 2ּ10–6. Η όξινη μορφή του δείκτη ΗΔ δίνει κίτρινο χρώμα,
ενώ η βασική μορφή δίνει μπλε χρώμα.
ּ 0–4, δεν μεταβάλλεται]
[απ.: Ka(HA) = 31
log2,4 = 0,4.
[απ.: (β) i. pH = 3, ii. pH = 5, iii. pH = 5,48, iv. pH = 8,85, v. pH = 11,4]
VNaOH 5 mL 10 mL 20 mL 24 mL 25 mL 26 mL
pH 0,87 1,07 1,65 2,39 7 11,59
16.32 Ένα δείγμα μάζας 1 g, που περιέχει NaHCO3 και αδρανείς ύλες, διαλύεται στο
νερό. Το διάλυμα που προκύπτει ογκομετρείται με πρότυπο διάλυμα HCl 0,25 Μ. Αν
καταναλώθηκαν 40 mL από το διάλυμα HCl, να υπολογιστεί η % w/w περιεκτικότητα του
δείγματος σε NaHCO3.
Δίνονται: Ar(Na) = 23, Ar(H) = 1, Ar(C) = 12, Ar(O) = 16. (απ.: 84%)
16.33 Έστω ένα υδατικό διάλυμα ΝΗ3 (Δ1). 10 mL από το διάλυμα Δ1 αραιώνονται σε
τελικό όγκο 50 mL, οπότε σχηματίζεται διάλυμα Δ2.
α) Να εξηγήσετε σε ποιο από τα διαλύματα Δ1 και Δ2 η ΝΗ3 έχει μεγαλύτερο βαθμό
ιοντισμού.
β) Το διάλυμα Δ2 ογκομετρείται με πρότυπο διάλυμα HCl 0,2 M. Με τη βοήθεια
κατάλληλου δείκτη βρέθηκε ότι για το τελικό σημείο της ογκομέτρησης καταναλώθηκαν 50
mL από το διάλυμα HCl. Να υπολογίσετε τη συγκέντρωση και το pH του διαλύματος Δ1.
γ) Να υπολογίσετε το pH στο τελικό σημείο της ογκομέτρησης και να εξηγήσετε αν η
φαινολοφθαλεΐνη είναι κατάλληλος δείκτης για την ογκομέτρηση αυτή.
Δίνονται: για την ΝΗ3: Kb = 10–5, για τη φαινολοφθαλεΐνη : pKa = 9,5.
[απ.: (β) pH = 11,5, (γ) pH = 5]
16.34 Υδατικό διάλυμα ασθενούς μονοπρωτικού οξέος ΗΑ (Δ) έχει όγκο 20 mL. Το
διάλυμα αυτό ογκομετρείται με πρότυπο διάλυμα NaOH 0,2 M, παρουσία κατάλληλου δείκτη.
Παρατηρούμε ότι για το τελικό σημείο της ογκομέτρησης καταναλώθηκαν 20 mL από το
διάλυμα NaOH. Εξάλλου, μετά την προσθήκη 10 mL από το διάλυμα NaOH, το διάλυμα που
προκύπτει έχει pH = 5. Να υπολογίσετε:
α) τη συγκέντρωση του διαλύματος Δ,
β) τη σταθερά ιοντισμού Ka του οξέος ΗΑ,
γ) τη συγκέντρωση των ιόντων Η3Ο+ στο διάλυμα Δ,
δ) το pH στο ισοδύναμο σημείο της ογκομέτρησης.
(απ.: στο Ι.Σ. pH = 9)