KÜLTÜR / H.
Neşe KOÇAK
Evvel Zaman İçinde Bir Masal Saray;
“Kubadabad”
“Bir masal saray… Selçuklu Kubadabad Sarayı.
Alaeddin Keykubad’ın, bugün Gölkaya denilen yerde,
Beyşehir Gölü kenarına yaptırılmasını buyurduğu
büyük saray. Selçukludan günümüze izleri kalan tek
saray. Bu muhteşem sarayın çini kalıntılarını görmek
için Karatay Medresesi Müzesi’nde idim.”
60 EYLÜL 2014
B
ir masal saray… Selçuklu Kubadabad Sa-
rayı. Alaeddin Keykubad’ın, bugün Gölka-
ya denilen yerde, Beyşehir Gölü kenarına
yaptırılmasını buyurduğu büyük saray. Selçuk-
ludan günümüze izleri kalan tek saray.
Bu muhteşem sarayın çini kalıntılarını gör-
mek için Karatay Medresesi Müzesi’nde idim.
Fakat seyrettiğim çinilerin sıra dışılığı, güzelli-
ği karşısında kendimi bir hayal âleminin sihirli
kapısından içeri girerken buldum. “Geçmiş za-
man olur ki hayali cihan değer.” denen ‘geçmiş
zaman’ bu olsa gerek…
Selçuklunun başkenti Konya’dayım. Yıl
1237. Hava ılık ve tatlı. Mevsim
ilkbahar. Konya ilimde ve
sanatta ihya olmuş. Şe-
hir, bilginleri, filo-
zofları, şairleri, mu-
tasavvıfları, hoca,
musikişinas ve
diğer sanatkârlarla
altın çağını yaşıyor.
Bahaeddin Veled,
Mevlâna Celaled-
din başta olmak üzere
Kadı Burhaneddin, Kadı
Sıraceddin, SadreddinKonevî,
Şahabeddin Sühreverdî gibi bilginler,
Muhyiddin Arabî gibi mutasavvıflar Konya’da
yerleşmişler, verdikleri eserler şehri bir kültür
merkezi hâline getirmiş.
Birçok kütüphane, han, hamam, medrese,
çeşme, cami gözüme çarpıyor. Özellikle ipek
kumaşların satıldığı kumaş hanları, hastaların
tedavi edildiği bimaristanlar görüyorum. Av-
rupa Ortaçağ’ın karanlıklarında boğulurken ta-
rih, edebiyat, felsefe, sanat, tıp, kozmografya,
hukuk ve din alanında büyük tarihî ve kültürel
atılımlar yapılmış.
Sokaklarda tebdili kıyafet geziyorum. Her
yanda atlı süvariler var. Rastladığım insanlar ge-
nellikle ay (gibi yuvarlak) yüzlü, yay kaşlı, badem
gözlü, ince-uzun burunlu, küçük ağızlı. Kadınla-
rın kimisi peçeli ve yaşmaklı, kiminin başı açık,
hotozlu. Üzerlerinde harmaniyeler var. Erkekler
birçoğu uzun, örgülü saçlı, temiz yüzlü. Bıyıklı,
sakallı olanları var. Keçeden ya da deriden ke-
merler, çizmeler, uzun, renkli kaftanlar, börkler
giymişler. Çarşılar, bedestenler kalabalık.
Büyük Selçuklu Sultanı 1. Alaeddin Keyku-
bad, Kayseri’de zehirlenerek öldürülmüş. Ne
büyük bir kayıp! Çünkü yalnız Konya değil, Ana-
dolu da onun sultanlığı zamanında en müreffeh
dönemini yaşamış. Sultanın sağlığındayken ya-
pılmasını istediği yazlık saray yeni bitmiş. Oğlu
2. Gıyaseddin Keyhüsrev ikamet ediyor.
1219’da başlayıp 1236’da bi-
ten muhteşem sarayı gö-
rebilmek için şehirden
uzaklaşıyorum. Saray,
Torosların kolu olan
Anamas Dağları
eteklerinde, sedir
ağaçları ve daha
önce görmediğim
güzellikte kır çiçek-
leri arasında, saray
çinilerinin ödünç alın-
dığı firuze renkli Beyşehir
Gölü’nün batı sahiline kurul-
muş. Gölün etrafında bin bir türlü
renge bürünmüş bin bir çeşit su kuşu yaşıyor.
Burası cennetten bir yer sanki. Büyük saray, kü-
çük saray, külliye, suyolları, yürüyüş rampaları,
liman, kayıkhane, av parkı gibi 20 dolayında çe-
şitli yapının olduğu büyük bir yerleşim merkezi.
Akşam, Beyşehir Gölü’nün mavi sularına açı-
yor çift başlı kartal gibi, simsiyah kollarını. Sular
kararıyor. Heyecandan oluşan hafif bir ürper-
tiyle yavaşa yavaş büyük saraya yaklaşıyorum.
Surlarla kaplı göle bakan bir avludayım. Avlu-
nun tam ortasındaki taç kapıdan içeri süzülüyo-
rum. Simetrik, üç odalı giriş bölümünden büyük
bir salona, oradan da taht makamına giriyorum.
Def ve çeng sesi geliyor kulağıma derinden de-
rine. Nedim’in; “Nağmeyi çenge bedel, dinler
iken nale vü ah” dizesi geliyor aklıma.
somuncubaba 61
 Çinileri görebilmek için taht salonuna giri-
yorum. İşte karşımdalar! Muazzam bir görüntü.
Şaşkınlıktan hangisine bakacağımı bilemiyo-
rum. Hayal içinde hayal mi yoksa her şey? Hep-
si pırıl pırıl, yepyeni, sapasağlam. 23 cm çapın-
da, sekiz köşeli, firuze, mor, yeşil, kahverengi,
kobalt mavisi yıldızlar, türkuaz renkli, haç form-
lu çinilerle çevrilmiş. Taht salonu ve birbirine
bağlı birçok odanın duvarları devrin en güzel
çinileriyle süslü. Desen ve renk uyumu arasın-
da, tılsımlı bir masal gibi değişen, güzelleşen
çinilerin her biri farklı birer hikâye anlatıyorlar.
Kozmik ve mistik simgelerle yüklü insan
figürleri; sultan ve saray erkânı. Kimisi Türk
oturuşu denilen biçimde oturmuş, üzerlerinde
benekli, ya da çizgili mor, lacivert, firuze kaftan-
larıyla görülüyor. Hizmetkârlar, ellerinde süra-
hileri, meyveler, av hayvanları taşıyor. Sonsuz
hayatı, cenneti, bereketi simgeleyen haşhaş
ve nar tutan ya da ok atan uzun saçlı erkekler
bazen de iki elinde balık tutan ve burçları sim-
geleyen bir şekle bürünüyorlar. Başları örtülü
fakat yine de uzun saçları örtülerinin altından
görünen, uzun harmaniyelerinin yenleri ellerini
saklayan ya da çiçek tutan kadınlar da bu masal
sahnesinde arz-ı endam ediyorlar.
Birçok sekizgende hoplayıp zıplayan, kaçan
kovalayan, aslan, ayı, tilki, dağ keçisi, tavşan,
kurt, antilop, yaban eşeği, at gibi orman ile av
62 EYLÜL 2014
hayvanları var. Öbür âleme ulaştırıcı araçlar ola-
rak kabul gören ve mitolojiye göre kökleri deni-
zin dibinde olup sürekli kendini yenileyen hayat
ağacı ve kuşları seyrediyorum kimi sahnelerde.
Su kuşları, karşılıklı duran çift tavus kuşları, Şa-
man geleneklerinden gelen ilhamla, stilize edil-
miş hayat ağacının dallarındalar. Şahin, doğan
gibi avcı kuşlar, ya bir tavşanı yakalamış götü-
rüyor ya da bir ceylanı parçalamak üzere. Bütün
bu çinilerin arasında bitkisel dekorlu, hat yazılı,
bazen de hat yazısının taklidi motifler, hayvan ve
insan figürlerinin arasına serpiştirilmiş.
Selçuklunun simgesi, sultanı temsil eden
çift başlı kartallar, bir başı doğuya, bir başı ba-
tıya bakarken “Dünyanın tek hâkimi biziz.” der
gibiler. Kartalla puhu kuşu karması bu figürle-
rin göğsünde “El Muazzam”, “Es Sultan”, “Es-
Saadet” gibi sultanı anlatan isimler yazıyor. Sel-
çuklulara Artuklular aracılığıyla geçen ve Ala-
eddin Keykubad döneminde yaygınlaşan kartal
figürü, sultanın kişisel arması niteliğini taşıyor.
İbni Bibi’ye göre koruyucu kanatlarını sarayın
üstüne geren, ona kuvvet ve kudret ihsan eden
bir sembol. Saray çinileri içinde en ihtişamlısı.
Ya mitolojik figürler; Kaf Dağı’nda oturan, ola-
ğanüstü güçleriyle sarayı düşmanlardan koruyan
insan başlı, kuş gövdeli sirenler, insan başlı aslan
gövdeli sfenksler, Farsça “30 kuş” anlamına ge-
len simurglar ya da nam-ı diğer zümrüdü anka
kuşu. Yüzleri sultana benzeyen, başlarında taç
taşıyan, sultanın elbisesinin renkleriyle bezeli
bu masal kahramanları Kaf Dağı’nın eteklerinde
bilinmeyi, tanınmayı beklemişler asırlarca.
Bu güzellikleri görüp de etkilenmemek, il-
ham almamak, hayal dünyasına dalmamak ne
mümkün! Fakat her şeyin bir sonu var. Zaman
gezgini olsam da gitme vakti geldi. Seyahat ba-
vulumu Selçuklu yaşam tarzına ve sanatına dair
güzelliklerle doldurdum. Biraz mahzun, biraz
düşünceli dönüyorum çıktığım zaman yolcu-
luğundan. Keşke Kubadabad şimdi de var olsa,
keşke aslına uygun olarak yeniden yapılandırıl-
sa, keşke masal olmasa...
Fakat evvel zaman içinde bir masal saray Ku-
badabad. Bu sarayda ve çevresinde “Divanhane”
denilen görkemli kabul mekânlarını süsleyen çi-
nilerden ve kazılarda çıkartılan diğer seramikler-
den, av partilerini, göz alıcı, zevkli, zarif bir saray
hayatının olduğunu ve gündelik yaşamın nasıl
sanata dönüştüğünü anlamak mümkün. Selçuklu
sultanlarının ve Türkmen emirlerin hoşgörüsüne
dayanarak figüratif bir sanat geliştiren o zamanın
Anadolulu ustalarına şaşırmamak, hayran kalma-
mak elde değil. Burada asıl şaşırtıcı olan, Sünni
İslâm’ı hızla yaymaya çalışan sultan ve emirlerin
böyle bir sanata destek vermeleri, benimsemeleri
ve bu figürlerle süslü saraylarda yaşamış olmaları.
Düşündürücü olan ise Selçuklulardan günümüze
kalan camiler, medreseler ve türbeler sapasağlam
ayakta dururken içinde koca bir masal dünyası,
eşine rastlanmamış müthiş bir sanat barındıran
figürlü sarayların yerle bir olmuş olması.
Selçuklu çinilerindeki bezemeler, kökeni Uy-
gurlara dayanan bir resim sanatından, eski İran,
Suriye, Bizans ve Şamanizm’den ilham almıştır.
Geçmişten gelen zengin ve ince kültür birikimi-
nin İslâm senteziyle yoğrulması sonucu ortaya
çıkan bu muhteşem saray çinileri kesinlikle gö-
rülmeye değer. Prof. Dr. Rüçhan Arık tarafından
sonuçlandırılan ve başlangıcından itibaren 30
yıl süren kazı çalışmalarıyla saklandıkları yer-
den gün yüzüne çıkartılan ve masal dünyasının
kapılarını aralayan belge niteliğinde bu çiniler,
Anadolu Selçuklu Türklerinin yaşam tarzından,
aydın bakış açısından, hoşgörüsünden, enfes
tatlar sunarlar altın taslarda.
Ne yapıp edin, çağının çok ötesinde bir dev-
let olarak tarih sahnesinde yerini almış olan Sel-
çukluları daha yakından tanıyıp hissedebilmek
için yolunuzu mutlaka Konya Karatay Medresesi
Müzesi’ne düşürün. Bugünkü Türkiye’nin temel-
lerini atan Selçuklu atalarımızın, din, dil, ırk ayrı-
mı gözetmeden özgüvenden kaynaklanan engin
bir hoşgörüyle, ince bir sanat zevkiyle oluştur-
dukları ve bizlere miras bıraktıkları güzellikleri
seyredin ve hayal edin. Kim bilir belki siz de be-
nim gibi bir masal figüranı olursunuz.
somuncubaba 63