Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi,

İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı

DEPREM MÜHENDİSLİĞİNE
GİRİŞ

Prof. Dr. Şevket Ateş

Karadeniz Teknik Üniversitesi, İnşaat Müh. Bölümü,

Yapı Anabilim Dalı Öğretim Üyesi
Email: sates@ktu.edu.tr
3. BÖLÜM
Depremin Büyüklüğü ve Şiddeti
3.1. Giriş
3.2. Depremin Şiddeti
3.3. Depremin Büyüklüğü

2
3.1. Giriş

Depremin Büyüklüğü ve Şiddeti Aynı Kavramlar mıdır?

 “İstanbul’da 7.0 şiddetinde bir deprem meydana geldi.”

 “İstanbul’da 7.0 büyüklüğünde bir deprem meydana

geldi.”

Sizce yukarıdaki iki kavramdan hangisi doğru?

7.0 rakamı burada, depremde ortaya çıkan enerjinin

büyüklüğünü (magnitüdü) ifade ettiğinden ikinci kavramı
kullanmamız gerekir.

3
2.2. Depremin Şiddeti;
Herhangi bir derinlikte olan depremin, yeryüzünde
hissedildiği bir noktadaki etkisinin ölçüsü olarak
tanımlanmaktadır. Diğer bir deyişle depremin şiddeti, onun
yapılar, doğa ve insanlar üzerindeki etkilerinin bir ölçüsüdür.

4
3.2. Depremin Şiddetine Etkileyen Parametreler;

• Depremin büyüklüğü ve süresi

• Depremin derinliği
• Yerel jeolojik yapı
• Depremin mekanizması
• Yapıların depreme dayanıklılık durumu

5
3.2. Depremin Şiddeti;
Depremin şiddeti, depremlerin gözlenen etkileri sonucunda
uzun yılların vermiş olduğu deneyimlere dayanılarak
hazırlanmış olan “Şiddet Cetvelleri”ne göre
değerlendirilmektedir.
Bir deprem oluştuğunda, bu depremin herhangi bir noktadaki
şiddetini belirlemek için, o bölgede meydana gelen etkiler
gözlenir. Bu izlenimler, Şiddet Cetvelinde hangi şiddet
derecesi tanımına uygunsa, depremin şiddeti, o şiddet
derecesi olarak değerlendirilir.

6
3.2.1. Depremin Şiddet Cetvelleri;
Yayımlanmış bilimsel yayınlarda, çeşitli şiddet ölçekleri
bulunmaktadır. Bunlar;

 Rossi-Forel 1883
 Mercalli - Sieberg (MS)
 Omori-Cancani (OM)
 Değiştirilmiş Mercalli (MM) 1931
 Medvedev-Sponheur-Karnik (MSK) 1964
 Avrupa Makro Sismik Cetveli (EMS) 1998

7
3.2.1.1. Değiştirilmiş Mercalli Cetveli (MM);

8
3.2.1.2.
ŞİDDETİ
Avrupa Makro Sismik
TANIMI
Cetveli (EMS);
I Hissedilmez— Hiçbir suretle, hissedilmez

II Güçlükle hissedilen—Sadece binaların üst katında istirahat halindekilerce hissedilir.

Zayıf—Titreşim zayıftır ve içerideki birkaç insan hisseder. İstirahat halindekiler hafif bir sallanma ve baş dönmesi
III hissedebilir.

Çoğunlukla Gözlenen—İçeridekilerce ve dışarıdaki pek az insanca hissedilir. Bazıları uyanır. Titreşim korku
IV
yaratacak boyutta değildir. Camlar, kapılar ve tabaklar gibi eşyalar sallanır
Güçlü— İçeridekiler ve dışarıdaki pek çok kişi tarafından hissedilir. Pek çok insanı uyandırır. Birkaç kapı hareket
V eder. Binalar boydan boya titrer, Hafif eşyalar hatırı sayılır derecede sallanır, porselen ve bardaklar tıkırdar, titreşim
güçlüdür, kapı ve camlar açılır ya da kapanır
Hafif Hasar—İçeridekiler ve dışarıdaki pek çok kişi tarafından hissedilir. Bazıları korkarak dışarıya çıkar. Küçük
VI
objeler düşer. Pek çok bina hafif hasar alır.; Misal, sıvalarda çatlamalar ya da ufak sıva dökülmeleri görülür.
Hasarcı— Pek çok insan korkarak dışarıya çıkar. Pek çok eşya raflardan düşer ve mobilyalar hareket eder. .Pek çok
VII sıradan bina sıkıntı yaratacak şekilde hasar görür. Duvarlarda ufak çatlaklar oluşur, bacalarda kısmen yıkılmalar
görülür.
Güçlü Hasar—Mobilyalar devrilebilir. Pek çok binada sıkıntı yaratacak hasar oluşur, bacalar yıkılır duvarlarda
VIII
büyük çatlaklar oluşur, bazı binalardan parçalar kopabilir

IX Yıkıcı—Anıt ve kolonlar yıkılabilir ya da dönebilir. Pek çok bina kısmen ya da tamamen yıkılır.

X Çok yıkıcı—Pek çok bina yıkılır

XI Mahvedici—Binaların büyük çoğunluğu yıkılır.

9
XII Tamamen Mahvedici—Yerin altında ve üstündeki binaların hepsi yıkılır
3.2.1.1. Mercalli Cetveli (MM);
Örneğin; depremin neden olduğu etkiler, şiddet cetvelinde
VIII şiddet olarak tanımlanan bulguları içeriyorsa, o deprem
VIII şiddetinde bir deprem olarak tariflenir. Deprem Şiddet
Cetvellerinde, şiddetler Romen rakamıyla gösterilmektedir.
Depremin Şiddet Cetvellerine göre, şiddeti V ve daha
küçük olan depremler genellikle yapılarda hasar meydana
getirmezler ve insanların depremi hissetme şekillerine göre
değerlendirilirler.
VI-XII arasındaki şiddetler ise, depremlerin yapılarda
meydana getirdiği hasar ve arazide oluşturduğu kırılma,
yarılma, heyelan gibi bulgulara dayanılarak
değerlendirilmektedir.

10
Büyüklük- Şiddet Karşılaştırılması;
BÜYÜKLÜK ŞİDDET

1.0-3.0 I

II
3.0-3.9
III

IV
4.0-4.9
V

VI
5.0-5.9
VII

VIII
6.0-6.9
IX

7.0 ve dahabüyük olduğu

XI
zaman

XI

11
3.2.1.2. Eşşiddet Haritası
 Eşşiddet eğrisi aynı şiddetle sarsılan noktaları birbirine
bağlayan noktalara denir. Bu eğrilerin tamamı da eşşiddet
haritasını oluşturur.
 Eşşiddet haritasında konturların şekli, bölgenin yapısına ve
depremin özelliğine bağlı olarak değişir.

12
3.2.1.2. Eşşiddet Haritası

13
3.3. Depremin Büyüklüğü(Magnitüdü);
Depremin Magnitüdü, belli bir zaman diliminde kaydedilen
sismogram üzerindeki deprem dalgalarının genliğinin
logaritması olarak tanımlanır. (www.koeri.boun.edu.tr/bilgi/buyukluk.htm)
Prof. Richter, episantrdan 100 km. uzaklıkta ve sert zemine
yerleştirilmiş özel bir sismografla kaydedilmiş zemin
hareketinin mikron cinsinden (1 mikron 1/1000 mm) ölçülen
maksimum genliğinin 10 tabanına göre logaritmasını bir
depremin “magnitüdü” olarak tanımlamıştır.

14
3.3. Depremin Büyüklüğü;
Yerkabuğunun karmaşık bir dokuya sahip olmasından dolayı
depremde oluşan yerkabuğu dalgalanmaları yayıldığı yöne
bağlı olarak çok farklı değişimlere uğrayabilir. Olası bu
bozulmalar göz önüne alındığında, büyüklüğü belirlemek için
çoğu zaman tek bir sismometrenin sonuçları ile yetinilmez.
Depremi farklı yönlerden ve farklı uzaklıklardan izleyebilmiş
birçok sismometre ölçümünün ortalaması alınarak daha
güvenli bir sonuç elde edilir.

15
3.3. Neden deprem büyüklüğü ölçmek için birden
fazla tanımı vardır?;

Belirli bir yöntem belirli bir büyüklük aralığında ve belirli bir

uzaklıktaki depremler için geçerliyken, daha büyük veya daha
uzak depremler için daha farklı yöntemler kullanmak gerekir.

• Yerel (Lokal) Büyüklük (ML)

• Cisim Dalgası Büyüklüğü (Mb)
• Yüzey Dalgası Büyüklüğü (Ms)
• Süreye Bağlı Büyüklük (Md)
• Moment Büyüklüğü (Mw)
• Enerji Büyüklüğü (Me)

16
3.3.1. Lokal Magnitüd
Bu yöntem 1935'da Richter tarafından depremleri ölçmek için
önerilen ilk yöntemdir.
Bu yöntem de görece küçük (büyüklüğü 6,0’dan az) ve yakın
(uzaklığı 700 km'den az) depremeler için kullanılır.

M =logA(WA)-logA (Δ)
L o

Bu formülde Ao, Wood-Anderson sismografı ile 100 km

uzaklıkta kaydedilen depremin en büyük genliğidir. A ise Δ
uzaklığında ki depremin genliğidir ve bu genliği ölçmek (mm
olarak) yeterlidir.

17
 3.3.1. Lokal Magnitüd
Richter Büyüklük Ölçeği depremin
kaynağında bırakılan toplam
enerji miktarını ölçer. Büyüklük,
en büyük deprem dalgasının
genliğinin ölçülüp sağdaki ölçeğe
işaretlenmesiyle belirlenir. P- ve
S- dalgalarının geliş zamanları
arasındaki farklılık (saniye
cinsinden) soldaki cetvelde
işaretlenir. Bu iki nokta arasında
bir çizgi çizildiği zaman, çizginin
ortadaki cetveli kestiği nokta
depremin büyüklüğüdür.

18
 3.3.1. Cisim Dalgası Magnitüdü
Bu magnitüd yerin derinliklerinde ilerleyen dalgaları kullanır ve

mb  log( A / T )  Q( D, h)
mb= Cisim dalgası magnitüdü , P cisim dalgasının
genliğini esas alır.
A= Alet etkisi giderildikten sonra, yer hareketinin
mikron cinsinden genliği
T= Dalganın periyodu
Q(D,h)=Depremin derinliğine ve kayıt istasyonundan
uzaklığa bağlı bir düzeltme fonksiyonudur.

• Bu magnitüd 6.5’dan daha az

büyüklükteki depremlerde kullanılır (4-7
arasındaki depremler için).
• Bu magnitüd derin depremler için kullanlır.

19
 3.3. Yüzey Dalgası Magnitüdü
Bu yöntem büyük depremleri (M>6,0) ölçmek için geliştirilmiştir. Diğer
yöntemlerin aksine bu yöntemin güvenilirliği uzak mesafeden yapılan ölçümlerde
daha da artar. Bu magnitüd yerin üst tabakası boyunca seyahat eden yüzey
dalgalarını eses alır ve Ms ile gösterilir.
Kayıtçı aletten 20o ile 180o arasındaki uzaklıkta meydana gelen ve büyüklüğü 5-8
‘e kadar olan sığ depremler için Ms magnitüd ölçüsü kullanılır.
• Ms magnitüdünü hesaplayabilmek için 20 sn periyotlu yüzey dalgasının
(Rayleigh) en büyük genliği ölçülür.
• Derin depremler (75 km den daha derin) için Ms ölçeği depremin
büyüklüğününün kestirilmesinde yetersiz kalır.

20