KUŞ VE

YABAN HAYAT
FOTOĞRAF DERGİSİ
4 Ayda bir yayınlanır.
2014 / 1 • SAYI - 2

www.ornitofoto.org

1
2
 KUŞ VE
YABAN HAYAT
FOTOĞRAF DERGİSİ

Bir damla su için...

Sahibi:
Masal Medya Hizmetleri
Yayıncılık ve Ticaret Ltd. Şti.

D
Genel Yayın Yönetmeni:
oğa ve fotoğraf sevdalılarını buluş- Mehmet Gürbüz
turmak için yola çıktığımız Ornitofoto
Editör:
dergimizin ikinci sayısı ile karşınızda- Yeşim Özcan
yız. İlk sayımızı okuyup, inceleyerek
Fotoğraf Editörü:
bizlere yapıcı eleştirilerde, fikir ve M. Ergun Turan
önerilerde bulunan tüm doğa ve fotoğraf dostlarına
Sanat Yönetmeni:
sonsuz teşekkür ediyoruz. Özgür Hakan Aslan
Dergimizin bu sayısında “bir damla su için” yollara
Tasarım ve Yayın Hazırlığı:
düşüyoruz. Su konuşuyor, su yazıyor, doğada suyun www.sorbetpr.com
önemine birbirinden güzel fotoğraflarla dikkat çeke-
Yazılım
lim istiyoruz... Serkan Konaçoğlu
Tüm dünyada tehlike giderek artıyor... Uzağa git-
Kapak Fotoğrafı
memize gerek yok, ülkemizde etrafına hayat veren Ahmet Yay
göller, dereler, nehir ve su kaynakları günden güne
yok oluyor. Bu durumdan da ilk hayvanlar etkileniyor, Katkıda Bulunanlar:
kuruyup, çölleşen toprakları ilk onlar terk ediyor. Kuş- Arş. Gör. Esra Per
lar, yılanlar, kaplumbağalar... Hepsi bir damla su bul- Doç. Dr. Halit Uzun
Murat Çelik
ma umuduyla başka yerlere gidiyor...
Burak Doğansoysal
Başta sivil toplum kuruluşları olmak üzere, doğaya, Melih Özbek
canlılara, yaşadığı çevreye duyarlı olan, gelecek ne- Uzm.dr. Kerem Pekbüyük
sillere “daha yaşanabilir” bir dünya bırakmak isteyen Uzm.dyt. Banu Topalakçı
herkesi 2014 yılında “bir damla su için” harekete geç- Av. Özlem Bora
meye davet ediyoruz... Mehmet Hanay
Bahtiyar Kurt
Ahmet Yay
Tamer Zeybek
Mehmet Gürbüz Cem Orkun Kıraç
Ornitotofoto Kuş ve Yaban Hayat Serkan Konaçoğlu
Fotoğrafçıları Derneği Başkanı Uğur Demiröz
Seyfettin Furkan
Vildan Bozacı
Ali Mutlu
Cavit Bilen

3
içindekiler

06 Ab-ı Hayat
36 Grönland

08 Doğa Koruma ve Ekoturizmin

Buluştuğu Yer Nallıhan 48 Fotoğraf = Telif

28 Netlik ve Net Alan Derinliği

52 Sualtı Fotoğrafçılığı

68 Yayınlarda Kuş Fotoğrafçılığı - II

72 Suya Adanmış Bir Hayat

80 Sulak Alanlar

92 Flaşlar

08 102 Jaguarın peşinde...

4
112 Kuşçular İçin Bir Başkadır Sumrular
138 Su Gibi...

124 Kelebekler ve Su
142 Suda Boğulma

128 Akdeniz’in hakiki elçisi Akdeniz foku

144 Tanı, Sev, Koru...!

152 Çocukların gözünden yaban hayat...

52 112

5
 Ab-ı Hayat
Murat Çelik
murat.celik@yuzyuze.com.tr

6
Bardağı taşırır bazen bir damlası.
Göl oluverir damlaya damlaya.
Susar insan. Sadece içmeye değil ama...
Aşka susar misal.
Hayata yani.
**
Kime sorsanız, “Hayattır” der.
Simgesinde bile var: H2O.
Sadece ‘Hidrojen’in değil, aynı zamanda ‘Hayat’ın
“H”sidir o “H”.
Canlılara hayat veren ‘Oksijen’ zaten içindedir.
Ve zaten hepimiz suyun içinden hayat bulup gelmi-
şizdir dünyaya.
Ana rahmindeki suda vücut bulup...
**
“Deniz sevenin ufku açık olur” derler mesela.
Doğrudur...
**
Toprak önemlidir elbette ama ‘su’ olmadan olmaz.
Toprak, su olmadan çorak kalır.
Su olmadan verimi olmaz toprağın. Hiçbir şey ver-
mez size.
Su olmadan çamura dönüşemez toprak. Yoğura-
mazsınız, şekil veremezsiniz toprağa.
Ne başınızı sokacak bir toprak damınız olur susuz,
ne sonraki çağlara bırakacak bir sanat eseri yarata-
bilirsiniz.
Su ‘sanat’tır yani.
**
Güneş de önemlidir elbet toprak kadar, toprak gibi.
Ama tek başına kavurur, bilirsiniz.
Toprağı da kavurur. Ve tabii hayatı da dolayısıyla.
Yani ne tek başlarına, ne beraber ‘herşey’dirler.
Suya muhtaçlırlar niyayetinde.
**
Medeniyettir ‘su’.
Düşünmüşsünüzdür muhakkak, “Neden çoğunlukla
‘su’ kenarından filizlenmiştir büyük medeniyetler
tarih boyunca?” diye.
Neden denizlere, okyanuslara kıyısı olan bölgeler-
de daha yüksektir gelişmişlik oranı modern dünya-
da? Hatta göl ya da nehir kenarlarında?
Tesadüf değildir.
‘Ufuk’ ile ilgilidir çünkü gelişim.
Ve ‘su’ yoksa, ufuk çizgisi de yoktur aslında. Dolayı-
sı ile ‘medeniyet’ de...
**
‘Su’ üzerindeyse eğer, misal gün batımının sadece
görüntüsü değil, adı bile değişir biliyorsunuz.
Duygulara can veren de ‘su’ değil midir misal?
Kimine şiir yazdırır, kimine resim yaptırır, kimine en
güzel yansıma ile fotoğraf çektirir.
Kimini aşık eder yanındakine.
Hayat da bu değil midir zaten?
Bir bardak ‘su’dur hayat.
Bir yudum, hatta bir damla sudur.
7
 Doğa Koruma ve
Ekoturizmin Buluştuğu Yer
Nallıhan
Yazı:
Arş. Gör. Esra Per
esraper@yahoo.com

Fotoğraflar:
Ergün Turan
www.ergunturan.com

8
9
K
uş gözlemcileri
ve doğa koruma-
cılar açısından,
Nallıhan denilince
hiç kuşkusuz ilk
akla gelen yer Sarıyar Barajı’nın
kuzeyindeki Davutoğlan Kuş
Cenneti’dir. Kuş Cenneti, Ala-
dağ Çayı’nın Sarıyar Barajı ile
birleştiği yerde, marnlı tepeler
arasında bir çöküntüde oluşmuş
mevsimsel bir sulak alandır.
Sakarya Nehri üzerine 1950’li
yıllarda inşa edilmiş olan Sarı-
yar Barajı ve çevresi uluslara-
rası düzeyde Önemli Kuş alanı
(ÖKA), Önemli Bitki Alanı (ÖBA)
ve Önemli Doğa Alanı (ÖDA) sta-
tüsüne sahip olup pek çok canlı
türüne ev sahipliği yapmaktadır.
Bu alan; göl yüzeyi, tatlı ve tuzlu
mevsimsel ıslak çayırlar, dağ
bozkırları, tarım alanları ile or-
man topluluklarından oluşmakta-
dır. Alanın doğu ucundaki Kirmir
Çayı Deltası, mevsimsel göl ve
ıslak çayırlar içerirken Aladağ
Çayı’nın baraja döküldüğü yerde
söğütlükler, yer yer sazlıklar,
ılgınlar, geniş tarım arazileri,

10
kavaklıklar, bozkır, kayalık
yarlar ve tepelikler mevcuttur.
Kuş cennetinde bulunan çamur
düzlükleri, ağaçlık, kayalık
bozkır ve tuzcul bozkır habi-
tatları özellikle kuşlar için hem
üreme hem de göç ve kışla-
ma dönemlerinde yuvalama,
beslenme ve dinlenme alanı
sağlamaktadır. Bölgede 2000-
2001 yıllarında yapılmış olan KUŞ CENNETİ,
ornitoloji temelli bir araştırma- ALADAĞ ÇAYI’NIN
da 130 kuş türü tespit edilmiş SARIYAR BARAJI
olup KuşBank veri tabanına
İLE BİRLEŞTİĞİ
göre günümüzde tür sayısı
200’ü aşmıştır.
YERDE, MARNLI
Kış Ortası Su Kuşu TEPELER ARASINDA
Sayımları(KOSKS)’na göre BİR ÇÖKÜNTÜDE
Türkiye’de en çok sukuşu OLUŞMUŞ MEVSİMSEL
barındıran alanlardan biri olan BİR SULAK ALANDIR.

11
 Sarıyar Barajı’nda; Küçük batağan
(Tachybaptus ruficollis), Bahri (Podi-
ceps cristatus), Karaboyunlu batağan
(Podiceps nigricollis), Karabatak
(Phalacrocorax carbo), Küçük akbalık-
çıl (Egretta garzetta), Büyük akbalıkçıl
(Casmerodius albus), Gri balıkçıl

12
(Ardea cinerea), Kaşıkçı (Pla-
talea leucorodia), Küçük kuğu
(Cygnus columbianus), Ötücü
kuğu (Cygnus cygnus), Sakarca
(Anser albifrons), Angıt (Tador-
na ferruginea), Suna (Tadorna
tadorna), Fiyu (Anas penelope),
Boz ördek (Anas strepera), Ça-
murcun (Anas crecca), Yeşilbaş
(Anas platyrhynchos), Kılkuyruk
(Anas acuta), Kaşıkgaga (Anas
clypeata), Elmabaş patka (Aythya
ferina), Sütlabi (Mergus albel-
lus), Sakarmeke (Fulica atra),
13
14
Kılıçgaga (Recurvirostra avoset-
ta) Kızılbacak (Tringa totanus),
Karabaş martı (Larus ridibun-
dus), Küçük gümüşmartı (La-
rus canus) ve Van gölü martısı
(Larus armenicus) kışlamaktadır.
Nesli küresel ölçekte tehlike
altında olan Sibirya kazı (Branta
ruficollis) da 2002, 2006 ve 2008
yıllarında KOSKS’da gözlenmiş-
tir.
İlkbahar’da üremek için böl-
geye gelen Leylek (Ciconia cico-
nia), Kara leylek (Ciconia nigra),
İbibik (Upupa epops), kırlangıç-
lar ve yırtıcılar en dikkat çekici
türlerdir. Söğütlüklerde koloni
oluşturan balıkçıllar çok uzak
mesafelerden dahi görülebilir-
ken, pek çok ötücü kuşun sesleri
de tünedikleri yerlerden duyul-
maktadır. Gece yırtıcılarından
olan Puhu (Bubo bubo) ise alan-
da pek çok gözlemci tarafından
aranan bir kuş türüdür. Özellikle
göl ve çayların baraja döküldüğü
15
16
bölgelerde çeşitlilik artmaktadır.
Gölde yaşayan tatlı su balıkları
ve kurbağalar çevredeki yırtıcı
ve balıkçıl türleri için önemli bir
besin kaynağı oluştururken besin
zincirinin bir halkasını görüntüle-
yen kuş fotoğrafçıları açısından
da görsel bir şölen sunmaktadır.
Nallıhan’da Davutoğlan Kuş
Cenneti ile birlikte Saçak ve
Emrem Sultan olmak üzere üç
Yaban Hayatı Geliştirme Sahası,
ayrıca Asarlık Tepeler ve Ka-
baardıç olmak üzere iki Tabiat
Anıtı bulunmaktadır. Bu alanlar
barındırdıkları biyolojik zengin-
likler ile korunan alan statüsü
kazanmışlardır. Farklı ekosistem
özellikleri gösteren bu alanların
varlığı bölgede canlı çeşitliliğini
de beraberinde getirmektedir.
Saçak Yaban Hayatı Geliştirme
Sahası’nda yayılış gösteren başlı-
ca hayvan türü Kızılgeyik (Cervus
elaphus)’tir. Ayrıca Vaşak (Felis
lynx), Yaban domuzu (Sus scrofa),
17
18
Kurt (Canis lupus), Ağaç san-
sarı (Martes martes), Gelincik
(Mustela nivalis), Porsuk (Meles
meles), Yabani tavşan (Lepus eu-
ropaeus), Kızıl tilki (Vulpes vul-
pes), Kirpi (Erinaceus concolor)
gibi memeli türleri ya da izleri de
görülebilmektedir. Burada yayılış
gösteren türlerden; Kirpi (Eri-
naceus concolor), Kör köstebek
(Talpa levantis), Yabani tavşan
(Lepus europaeus), Anadolu
sincabı (Sciurus anomalus), Ge-
lengi (Citellus xanthophrymnus),
Orman faresi (Apodemus sylva-
ticus), Ev faresi (Mus musculus
domesticus) ve Yediuyur (Glis
glis) kızıl şahin için potansiyel
bir av niteliğindedir.
Emrem Sultan Yaban Hayatı
Geliştirme Sahası’nda ise Kınalı
keklik (Alectoris chukar), Yaban
tavşanı (Lepus europaeus) gibi
yöreye has memeli ve kuş türleri
19
20
yayılış göstermektedir. Kekik ve
adaçayının baskın olduğu bozkır-
da, yer yer geven, otsu tek yıllık-
lar ve çok yıllık bitkilerin yanısıra
kuraklığa ve tahribata direnen
bodurlaşmış ardıç ağaçlarına da
rastlanmaktadır.
Nallıhan ve Beypazarı çevrele-
rinde yakın zamana kadar yaban
koyunu görülmüşse de bugün
nesli tükenmiş olup doğaya tek-
rar yerleştirme çalışmaları 2004
yılından beri devam etmektedir.
Asarlık mevkiinde, 52 hektar-
lık bir alanda farklı dirençteki kil
tabakalarının aşınmasıyla oluş-
muş olan Asarlık Tepeleri Tabiat
Anıtı ile Kabaardıç mevkiinde 750
yaşında, 20 metre boyunda, 2.80
metre çapında ve 9 metre taç
genişliğine sahip bir Ardıç olan
Kabaardıç Tabiat Anıtı da doğa-
severlerin ilgisini çekmektedir.

21
22
 Nallıhan’da biyoçeşitlilik ve
doğa koruma temelli araştırma-
ların yanı sıra turizme yönelik
çalışmalar da yapılmaktadır.
Ankara’ya 130 km. mesafedeki
Davutoğlan Kuş Cenneti uzun
yıllardır öncelikle kuş gözlemci-
leri ve bilim insanlarının dikka-
tini çekmekteyken artık kuş ve
doğa fotoğrafçılarının da ilgisini
çekmektedir. Son yıllarda Davu-
toğlan Kuş Cenneti’ne fotosafa-
riler düzenlenmekte olup kuşlar,
sulak alan ve asarlık tepelerin
farklı jeolojik oluşumları fark-
lı meslek gruplarından gelen
günübirlik turistler tarafından iz-
lenmekte ve görüntülenmektedir.
Ayrıca pek çok tur şirketi tarafın-
dan bu bölgeye günü birlik turlar
ve yürüyüşler düzenlenmektedir.
Orman ve Su İşleri Bakanlığı
tarafından Nallıhan için 10 farklı

23
yürüyüş güzergâhı hazırlanmış
olup her birinin konumu, mesa-
fesi, ulaşım süresi, zorluk dere-
cesi, uygun mevsim, bitki örtüsü,
hayvan türleri ve içme suyu
imkanı gibi ihtiyaç duyulabilecek
bilgileri derlenmiştir. Bu bilgile-
rin temelini bilimsel araştırmalar
oluşturuyor olsa da bir alan ile
ilgili bilgilerin geniş kitlelere
ulaşmasında, koruma kullanma
24
dengesinin sağlanmasında ve
farkındalığın artmasında ekotu-
rizm temelli çalışmaların önemi
büyüktür.
Nallıhan; farklı ilgi grupla-
rından gelen akademisyenler,
gözlemciler, doğaseverler ve
turistler için bir açık hava la-
botatuvarı gibi hizmet etmekte
olup bizlere her geçen gün yeni
bilgiler sunmaktadır.
25
Kaynaklar:
• Anonoim. 2012. Türkiye Çevre Vakfı,
Nallıhan Doğa Yürüyüş Parkurları,
Ankara.
• Anonoim. 2012. Ankara İli Doğa Tu-
rizmi Master Planı Taslağı 2013-2023,
Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Doğa
Koruma Milli Parklar Genel Müdürlü-
ğü, Ankara.
• Akarsu, F. ve Balkız, O. 2010. Turkiye
Kış Ortası Sukusu Sayımları 2008,
Doğa Derneği, Ankara.
• Doğan, E. 2000. Nallıhan Kuş Cenneti
Florası (Ankara), Gazi Üniversitesi
26
Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Eken, G., Bozdoğan, M., İsfendiya-
roğlu, S., Kılıç, D.T., Lise, Y. (2006)
Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları, Cilt
I-II, Doğa Derneği, Ankara.
• Erciyas Yavuz, K., Kartal, E. 2012. Tür-
kiye Kış Ortası Sukusu Sayımları 2011,
Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yayınları,
Samsun.
• Karauz, S. 2006. Nallıhan Kuş Cenneti
Yaban Hayatı Geliştirme Sahası’nın
Ornitolojik Açıdan Değerlendirilmesi
Raporu - Üreme Dönemi Çalışması,
Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğa
Koruma ve Milli Parklar Genel Müdür-
lüğü, Ankara.
• Kılıç, D. T. Eken, G. 2004. Türkiye’nin
Önemli Kuş Alanları – 2004 Güncelle-
mesi. Doğa Derneği, Ankara.
• Onmuş, O. 2007. Türkiye Kış Ortası
Sukusu Sayımları 2007, Doğa Derne-
ği, Ankara, Türkiye.
• Perktaş, U., Ayaş, Z. 2005. “Birds
of Nallihan Bird Paradise (Central
Anatolia Turkey),” Turkey Journal of
Zoology, Vol. 29, No. 2, pp. 45-59.
27
 Netlik ve
Net Alan Derinliği
K
ullandığınız
dijital fotoğraf
makinası dijital
olsun olmasın bir
fotoğrafı çeker-
ken eğer istediğiniz yer net
değilse, çektiğiniz fotoğraf sizin
istediğinizden çok farklı bir etki
yaratabilir ya da farklı bir mesaj
verebilir. Bu nedenle fotoğrafta
netliğin sizin mutlak kontrolünüz
altında olması kaçınılmazdır.
Ancak günümüz makinaların-
da bir çok ayar gibi netliğin
de “otomatik” olarak makina
tarafından yapılması bazı fotoğ-
rafçıların bu konuda kontrolü
de fotoğraf makinalarına bırak-
masıyla sonuçlanmış ve bazı
durumlarda fotoğrafların netliği
fotoğrafçının değil, fotoğraf ma-
kinasının istediği yerlere yapıl-
maya başlamıştır. Bunun çözü-
mü elbette “otomatik netlemeyi
boşverin, gerçek fotoğrafçı elle
netler” değildir. Bunun yerine
makinalarımızın nasıl netlediğini
ve sınırlarını iyi bilip bu özelliği
doğru kullanmaktır.
Netlik nedir?
Makinamızın otomatik netleme
fonksiyonunu doğru kullanmak
için önce şu çok temel soruyu
kendimize sormamız gerekir:
28
Melih Özbek
www.melihozbek.com
“Netlik nedir? Bir fotoğraf ma- siz makinayı doğrulttuğunuz
kinası bir yerin net olup olma- ilk anda bu sahnenin net olup
dığını nasıl anlar?” Beynimiz olmadığını anlama şansı yok-
gözlerimizin netlik ayarını biz tur. Bunu anlayabilmesi için
farkında olmadan anlık yaptığı karşılaştırma yapması gerekir.
için çoğumuz “netlik” kavramı- Bu yüzden objektifin mercekle-
nı düşünmeyiz bile. Ancak bir rinin pozisyonunu biraz değiş-
fotoğraf makinası için durum tirir (aynı elle netlemede sizin
böyle değildir, netleme yapmak objektifin netleme halkasını
için bazı algoritmalar kullanmak döndürdüğünüzde olduğu gibi).
ve objektifin merceklerine doğ- Bu durumda olacak olan, bu
ru komutları vermek zorundadır. sahnedeki renk geçişlerindeki
kontrastın azalmasıdır. Makina
OTOMATİK NETLEME üzerinde otomatik netlemenin
YÖNTEMLERİ sağlanması için minik ince uzun
Kontrast
Karşılaştırması
Yöntemi
Bu netleme yöntemi he-
men hemen tüm kompakt
ve objektifi değişmeyen
fotoğraf makinasında kul-
lanılan netleme yöntemidir.
Bu yöntemde netlik, fotoğ-
raf makinası için kontrastın
en fazla olduğu durumdur.
Bunu bir örnekle açıkla-
mak gerekirse, vizörden
baktığımızda Şekil 1.deki
sahneyi gördüğümüzü
farzedelim (mesela siyah
ve beyaz’a boyanmış bir
duvar olabilir)  Şekil 1
Fotoğraf makinası için Kontrast Karşılaştırması yöntemiyle Netlik Mekanizması
sensörler bulunur, bunlar kont-
rast bilgisini işlemciye iletirler.
“Kontrast azalması” makinaya
objektifin netlik halkasının yanlış
yöne hareket ettiğini anlatır.
Bunun üzerine makina bu se-
fer halkayı diğer tarafa doğru
hareket ettirir (yani mercekleri
diğer tarafa doğru oynatır). Her
seferinde kontrast bir öncekiyle
karşılaştırılır. Bir yönde kontrast
sürekli artıyorsa ancak birden
azalmaya başladıysa makina
o noktanın o sahnenin en net
noktası olduğuna karar verir ve
netlik sağlanır. Netleme optik
kurallar dahilinde gerçekleştiği
için aslında objektif için durum
“4.25m ye odakla” şeklinde basit
bir durumdur.
Netlik yapmak için kontrast
değerlerinin karşılaştırılması
gerekli olduğundan, kontrast
barındırmayan (tek renk bo-
yalı duvarlar) ya da çok düşük
kontrastlı (çok az ışıklı ortamlar)
sahnelerde fotoğraf makinaları
netlik yapamazlar.
 Şekil 2
“Bölünmüş prizma” yöntemiyle elle netleme
Faz Karşılaştırması Yöntemi
Modern dijital SLR makinala-
rında kullanılan bu yöntemde
netlik manuel makinalardaki
“bölünmüş prizma” (split prism)
yöntemiyle netlemeye benzer.
Bölünmüş prizma yönteminde
görüntünün bir bölümü vizörün
ortasındaki prizmanın üzerine
düşer. Netlik yoksa görüntü
bu prizma üzerinde bölünmüş
görünür. Bölünmüş görüntü netlik
halkasıyla oynandıkça birbirine
yaklaşır ve iki bölünmüş görüntü
üstüste geldiğinde netlik sağlan-
mış olur.
Faz karşılaştırması yöntemiyle
otomatik netleme de benzer bir
yöntemle çalışır. Elle netleme-
deki prizma yerine netlik için
kullanılan sensör üzerine görüntü
yanyana iki kere düşer. Netleme
işlemi sırasında bu iki görün-
tü arasındaki uzaklık ölçülür.
Görüntüler arasındaki uzaklığın
tam netlik anında ne olacağı
o makina için bilinen sabit bir
değerdir. Eğer iki görüntü arasın-
 Şekil 3
Faz karşılaştırması yöntemiyle otomatik netleme
daki uzaklık bu sabit değerden
azsa makina netlenmek istenen
cismin önüne netlenmiş olduğu-
nu ve netliği daha uzağa yapmak
gerektiğine karar verir. Benzer
şekilde, eğer iki görüntü arasın-
daki uzaklık bu sabit değerden
fazlaysa makina netlenmek iste-
nen cismin arkasına netlenmiş
olduğunu ve netliği daha yakına
yapması gerektiğine karar verir.
Bu yöntemin en büyük avanta-
jı, makinayi netlemek istediğiniz
cisme doğrulttuğunuz ilk anda
netleme sensörü üzerine düşen
görüntülerin arasındaki uzaklığa
bakarak netliğin önde mi yoksa
arkada mı olduğunu anlaması-
dır. Bu nedenle doğru netliğin
sağlanması için netleme halka-
sını hangi yöne doğru çevirmesi
gerektiğini bilir ve netlik çok
hızlı bir şekilde sağlanır. Kontrast
karşılaştırma yönteminde ise
objektifin önce rastgele bir yöne
doğru hareket etmesi gerekir. Bu
da netlemenin gecikmesine yol
açar.
(Kırmızı nokta
görüntünün sensör
üzerinde iki tane
oluştuğunu daha
açık göstermek üzere
konmuştur. Normalde
netlik sensörleri
sadece
gri tonlarını
algılayarak çalışır)
29
 Yukarda bahsi geçen bütün
netlik yöntemleri için kontrast,
kontrast için de ışık gerekli oldu-
ğu için, objektiften içeri ne kadar
ışık girerse fotoğraf makinası
o kadar iyi netleme yapar. Bu
yüzden de f2.8 bir objektif f5.6
bir objektiften daha karanlıkta ve 9 netleme noktası Netleme noktaları üzerindeki sensörler
daha hızlı netleme yapabilir.
Eğer yukarıdaki şekli dikkatli çok da olsa makina netlemeyi
Netleme Noktaları incelerseniz, vizörden bakıldığın- başaramayacaktır. Bu yüzden bu
Fotoğraf makinasının netleme da kare ya da dikdörtgen görü- tip sahnelerde ya en alttaki ya
yapmak için cisimlerdeki kontras- nen netlik noktalarının aslında da en üstteki noktaları veya artı
ta baktığını söyledik, peki maki- yatay ya da dikey (veya artı şek- şeklinde olan ve bu yüzden her
na bu kontrast karşılaştırmasını linde) ince çizgiler halinde oldu- doğrultudaki kontrast farklarını
nasıl yapıyor? Bu sorunun yanıtı, ğunu görürsünüz. Bu durum net- algılayabilecek olan merkez
vizörden baktığımızda gördü- lik noktalarını seçerken dikkatli netlik noktasını kullanmak uygun
ğümüz “netleme noktaları”dır. olmamızı gerektirir. Örnek ver- olacaktır. Bazı fotoğraf makina-
Fotoğraf makinamızın vizörün- mek gerekirse, eğer yukarıdaki larında, bu netlik noktalarının
den baktığımızda bir ya da daha şekilde netleme noktalarından hepsi aynı hassasiyette değildir.
fazla netleme noktası görürüz. Bu en soldakini seçer ve o nokta ile Yani merkez netlik noktası ile loş
netleme noktalarının her birinde Şekil 1 deki sahneyi netlemeye ortamlarda netlemeyi başarırken
ortam ışığını alan minik sensörler çalışırsanız makina bu sahneyi yanlardaki netleme noktalarıyla
bulunur. Bu sensörler objektifin netleyemeyecektir. Çünkü o sah- aynı koşullarda netleme yapama-
içindeki mercekler netleme için nede kontrast farkı yatay doğrul- yabilirsiniz.
hareket ettikçe değişen kontrastı tudadır. Halbuki netleme noktası Yanlardaki netlik noktalarının
algılar ve bir önceki durumları üzerindeki sensör diktir ve yatay önemi, eğer netlemek istediği-
karşılaştırması için işlemciye kontrastı algılayamaz. Bu neden- miz obje merkezde değilse ya
gönderir. Netlemeyle ilgili işlemci le ışık iyi de olsa, kontrast farkı da hareketlerini önceden tahmin
de bu sonuçlara bakarak objek-
tifin netleme motoruna gereken
komutları vererek merceklerini
olması gereken duruma getirme-
ye çalışır. Makinalarda genellikle
deklanşöre yarım basıldığında
makina netleme yapar ve netliği
sağladıktan sonra objektifteki
mercekleri o pozisyonda tutar.
Eğer makina “sürekli netleme”
yöntemini kullanmıyorsa (yazının
ilerleyen paragraflarına bakınız) o
zaman bir kere netlik sağlandıktan
sonra elinizi deklanşörden çekme-
den merceklerin pozisyonu değiş-
meyeceği için makinanızı nereye
çevirirseniz çevirin ilk netlediğiniz
mesafe ne kadarsa hep o mesafe-
deki cisimler net olacaktır. Merkez dışındaki netleme noktalarının kullanımının uygun olduğu durumlardan biri

30
 nız netlik bizim hayal ettiğimiz
gibi hala netlemek istediğimiz
noktada kalmayacak onun yerine
o noktanın bir adım gerisine
kayacaktır. İşte bu yüzden

•  Netlediğiniz nesne size çok

yakınsa
• Çok yüksek odak uzaklıkların-
da (>200mm) çekim yapıyor-
sanız
• Çok açık diyafram kullanıyor-
sanız (f2.8, f2., f1.8 vs)

net alan derinliğinin çok dar

olma ihtimali olduğu için bu
Çoklu netleme noktalarının kullanımının uygun olduğu durumlardan biri
yöntem netliğin sizin netlemek
istediğiniz noktadan farklı bir
noktaya kaymasına neden olabi-
edemediğimiz bir cismi takip mizde “bizim istediğimiz nesne lir. Ya da örneğin sahne perfor-
ediyorsak ortaya çıkar. üzerinde” kilitli kalması anlamı- manslarında olduğu gibi, hareket
na gelmediğidir. Eğer kadrajı eden konuların çekiminde “netli-
“Netliği kilitle, kadrajı ayarlarken makinanın pozisyonu ği kilitle, kadrajı değiştir” işlemi
değiştir, fotoğrafı çek” değişirse netlik hep aynı mesa- sırasında konu hafifçe yer değiş-
Geçmişten gelen bir alışkanlıkla fede kalacağı için artık başka bir tirebilir ve netlik istenen yerde
genellikle pek çoğumuz merkez noktada olabilir. Daha abartılı olmayabilir.  Bu gibi durumlarda
netleme noktası dışında baş- bir örnek vermek gerekirse siz farklı netleme noktalarını kul-
ka noktaları kullanmayız. Eğer 3 m uzaktaki bir cisme netliği lanmak yapılacak en akıllıca
çekmek istediğimiz konu fotoğ- kilitleyip bir adım geriye atarsa- iştir. Bu yüzden netleme noktası
rafın merkezinde değil de farklı
bir yerdeyse o zaman eski bir
tekniğe başvururuz: Makina tekli
netleme modundayken (bkz.
aşağıdaki “Netleme Yöntemleri”)
netlemek istediğimiz nesneyi
merkeze alıp deklanşöre yarım
basar ve netliği sağlarız ve par-
mağımız hala deklanşöre yarım
basılıyken kadrajımızı yapar
fotoğrafı çekeriz. Tekli netleme
yönteminde deklanşöre yarım
basılıyken netleme kilitleneceği
için siz kadrajı ayarladığınızda
netlik hala sizin yaptığınız mesa-
fede kalır. Ancak burada dikkat
edilmesi gereken nokta, “netliğin
kilitlenmesi” durumu, biz maki-
nanın pozisyonunu değiştirdiği- Kadrajın ortasında olmayan hareketli nesneler için sürekli netleme + çoklu netleme noktası kullanımı

31
değiştirme düğmeleri makinala-
rımızda kolaylıkla ulaşılabilecek
yerlerde olurlar.
Çoklu netleme noktası kul-
lanımı fotoğraf makinalarında
tecrübe gerektiren bir durumdur.
Genellikle makinalar ilk elinize
aldığınızda “netleme noktasını
otomatik seç” modunda bulu-
nurlar. Bu durum başlangıçta
güzel bir seçenek gibi gelse bile
makinanın netleme noktalarını
neye göre seçtiğini tam olarak
bilemediğimiz için her zaman
istediğimiz sonuçları vermeyebi-
lirler. Bu nedenle eğer hareketli
bir cismi takip etmiyorsanız “oto-
matik netleme noktası seçme”
yöntemini kullanmanız tavsiye
edilmez. Ancak eğer yönünü
tahmin edemediğiniz bir şekilde
hereket eden bir cismin (mesela
bir kuş) fotoğrafını çekiyorsanız
“sürekli netleme” modunda bü-
tün netleme noktalarını aktif hale
getirmek iyi bir fikir olabilir. Bu
şekilde takip ettiğiniz cisim bir
netleme  noktasından kaçsa bile
öteki noktalardan bir ya da bir
kaçına yakalandığında netlik
yine sağlanacaktır.
NETLEME MODLARI
Fotoğraf makinalarının büyük
çoğunluğu netlik ayarı yaparken
iki yöntem kullanır.
“tekli netleme modu” - “one
shot”, “single focus”, “Af-S”
vb
Bu yöntemde siz deklanşöre
yarım bastığınızda makina net-
lemeyi yapar ve siz elinizi çek-
medikçe de netlediği mesafeyi
bozmaz. Yani makinanın yönünü
değiştirdiğinizde ya da netleme
yaptığınız cisim hareket edip
sizden uzaklaştığı ya da yaklaştı-
32
ğı zaman tekrar netlemez. Genel
çekim alışkanlıkları için uygun
bir yöntemdir. Dikkat edilecek
nokta, fotoğrafı çekilen nesne-
nin (ya da makinanın) pozisyon
değiştirmesi ile netlik istenen
yerden kayıp farklı bir noktaya
gelebilir.
“sürekli netleme modu”
- “continuous focus”, “Servo
Focus”, “AI Servo Focus”,
“Af-C”, “Predictive
continuous focus” vb
Bu yöntem herhangi bir yöne
doğru hareket eden cisimlerin
netlenmesinde etkilidir. Cisim
sürekli hareket halinde olduğun-
dan tekli netleme modu kulla-
nılamaz, deklanşöre basılan an
ile fotoğrafın çekildiği an arasın-
da geçen milisaniyelerde bile
cismin yer değiştirme olasılığı
vardır. Bunun için bir çok firma  me yapamazsa fotoğraf çekmez.
fotoğrafın tam çekildiği anda
cismin nerede olduğunu tahmin
edecek algoritmalar oluşturmuş-
lardır. Bu algoritmalar sayesinde
deklanşöre bastıktan sonra fo-
toğraf pozlanmadan cismin olası
yeri hesaplanır ve netlik oraya
yapılarak cismin net çıkması
sağlanır. Özellikle yarış otosu
gibi çok hızlı hareket eden cisim-
lerde bu yöntem çok etkindir.
Bazı fotoğrafçılar netlemeyi
deklanşöre basarak değil, farklı
bir düğme ile yaparlar. Çünkü
örneğin uçan bir kuşu takip
ederken makinanın bazı anlarda
kuşun kanat ucunu, bazı anlarda
kafasını netlemesi olasıdır. Kafa-
sının netlendiği anda fotoğrafçı
netleme yaptığı farklı düğmeden
elini çeker ve deklanşöre basar.
Bu şekilde istediği noktanın
net olmasını sağlar. Makinanın
otomatik netleme noktası seçme
konusundaki belirsizliğini istedi-
ği zaman netlemeyi durdurarak
telafi eder. Aynı durum bir yarış
arabasının fotoğrafını çekerken
de olasıdır, çoklu netlik noktası
seçiliyken makina pilotun kaskı
yerine arabanın parlayan kanat-
çıklarını netlemeye çalışabilir.
Pilotun kaskı net olduğu anda
fotoğrafçı otomatik netlemeyi ke-
sip deklanşöre basar. Bazı fotoğ-
rafçılar da netlemeyi deklanşöre
yarım basılıyken yapacak şekilde
bırakırlar ancak makinalarındaki
bir düğmeyi “netlik yapmayı dur-
dur” (AF Stop) olarak ayarlarlar.
Bu ayarlar çoğunlukla  gelişmiş
makinalarda yer alır.
Netlik Öncelikli Çekim
Eğer makinanızın fabrika ayarla-
rını değiştirmezseniz, makinanız
tekli netleme ayarındayken netle-
Siz deklanşöre tam bassanız bile
eğer makinanız netleme yapma-
dıysa fotoğrafı çekmez. Ancak
bir çok makina için sürekli
netlemede durum böyle değildir.
Netlemeyi yapsın yapmasın siz
deklanşöre bastığınız anda ma-
kina fotoğrafı çeker. Bu nedenle
sürekli netleme yöntemi dikkatli
kullanılması gereken bir yöntem-
dir. Vizörden bakıldığında maki-
na size netliğin sağlanıp sağ-
lanmadığı konusunda bir işaret
verecektir ancak hem cismi takip
edip hem de o işaretleri takip
etmek başlangıçta oldukça zor
gelebilir ancak pratik yaparak bu
alışkanlık rahatça kazanılabilir.
Net Alan Derinliği
Mükemmel olması için bu kadar
uğraştığımız netlik fotoğrafın
tümüne yayılmaz. Fotoğrafın bazı
yerleri net, bazı yerleri değildir.
Optik kuralları gereği, fotoğrafın
en net kısmı sizin netlemeyi yap-
tığınız düzlemdir, bu düzlemden
size doğru yaklaştıkça ve sizden
uzaklaştıkça netlik de azalır.
Fotoğrafta “net” olarak algılanan
bölüme net alan derinliği denir.
Netlik pek çoğumuzun ilk
anda düşündüğü gibi düz bir
düzlemde değil, küresel bir düz-
lemde oluşur. Aşağıda sol tarafta
yer alan şekil bir cismin fotoğ-
rafını çekerken oluşan netlik
durumunu gösterir:
Şekilde fotoğraf makinasi
merkezdedir. Cisme netlediği
anda küresel bir düzlem için-
de her yer net olur. Net kabul
edilen bölüm netliğin en yüksek
olduğu düzlemden biraz maki-
naya doğru, biraz da netlenen
düzlemden uzağa doğrudur. Bu
alanın içinde kalan herşey fotoğ-
rafta “net” olarak algılanır. İçteki
küre düzlemiyle en dıştaki küre
düzlemi arasındaki bölüme “net
alan derinliği” denir. Bu bölümün
dışındaki cisimler net olarak
algılanmaz. Soldaki (içinde bir
mandalina dilimi olan) şekli
düşünelim ve cisimden bir tane
değil de yanyana birden fazla ol-
duğunu farzedelim. Aşağıda sağ
tarafta yer alan şekil bu durumu
göstermektedir.
Şekle baktığımızda bu cisim-
lerin hepsini çekmek isteyen
birisi için bu alan derinliğinin
yeterli olmadığını görürüz. Sol-
dan 4 dilim net alan derinliğinin
dışında kaldığı için fotoğrafta
“net” görünmeyeceklerdir.
Net alan derinliği birden fazla
faktöre bağlıdır. Bunlar (çekilen
fotoğraf hep aynı kadrajda oldu-
ğu farz edildiğinde)
• Objektifin diyafram açıklığı (ne
kadar açık o kadar az net alan
derinliği)
• Netlenen cismin uzaklığı (ne
kadar yakın o kadar az net alan
derinliği)
• Kullanılan objektifin odak uzak-
lığı (ne kadar yüksek o kadar
az net alan derinliği)
• Kullanılan makinanin sensör
boyutu (ne kadar büyük o ka-
dar az net alan derinliği)
Bu dört etkenden herhan-
gi birinin değişmesi net olan
bölgenin derinliğini de değişti-
rir. Bu parametrelerin çokluğu
başlangıçta istenen net bölgenin
derinliğini tahmin ederken çok
karışık gelse de fotoğraf çektik-
çe tecrübeyle tahmin edilebilir
hale gelir.
Net alan derinliği karşılaş-
tırması yapmak için önce bir
“referans” belirlemek gereklidir.
Örneğin “netlenen mesafe” aynı
tutulduğunda makinanın sen-
sör boyutu küçüldükçe net alan
derinliği de azalır. Ancak “fotoğ-
rafın kadrajı” aynı tutulduğunda
işler değişir. Çünkü fotoğraf
çekerken kadrajımızı makinamı-
zın sensör boyutları belirlemez.
Eğer bir portre çekiyorsak, ister
33
“full frame” bir makinayla çeke- siniz. Bu arada öndeki figürün perspektifteki değişim de dik-
lim, ister sensör boyutu 35 mm pozisyonunu kadrajda aynı tut- kat çekici (Nikon’un uzaklığının
filmden 4 kat daha küçük bir ma- mak için Nikon P3’ün figüre olan Canon’dan yaklaşık 4 kat fazla
kinayla çekelim portre kadrajını uzaklığını arttırmak gerektiği için olması gerekiyordu)
daima aynı tutarız. Yani 50 mm
objektif takılı “full frame” yani
sensör boyutu 35 mm film ile
aynı olan bir makinayla 2 m’den
çektiğimiz bir fotoğrafı yine 50
mm objektif takılı sensör boyutu
4 kat küçük bir makinayla (crop
factor=4) 8 m’den çekmemiz
gerekir ki, kadraj ilk çektiğimiz
fotoğraftakiyle aynı olsun Bu
nedenle özellikle “gömlek cebi-
ne sığan” kompakt makinalarda
sensörler çok küçük olduğu için
net alan derinliği çok fazladır ve
kontrolü de zordur. Bunun yanın-
da sensörü 35 mm film boyutun-
da olan Canon 5D ile sensörü
ondan 1.6 kat küçük olan 30D’nin
net alan derinliği arasında da
ciddi farklar vardır. Aynı kadraj-
daki bir fotoğraf için konuştuğu-
muzda 5D nin net alan derinliği Canon EOS 1D Mark II N. Gerçek odak uzaklığı 24mm ve diyafram f/5
30D’dekinden daha azdır.
Aşağıda sensörü 35 mm film-
den 1.3 kat küçük olan Canon 1D
MarkII N ve sensörü 5 kat küçük
olan Nikon Coolpix P3 fotoğraf
makinalarıyla çekilmiş iki fotoğ-
raf göreceksiniz. İki fotoğraf da
24 mm odak uzaklığında çekildi.
Eğer 35 mm film kullanan bir
makina eşdeğerleri için konu-
şursak Canon 1D için görüş
alanı  24x1.3=31.2 mm ve Nikon
P3 için görüş alanı 24x5=120
mm objektifinkine denkti. Önde
görülen figürün pozisyonu müm-
kün olduğu kadar aynı tutulmaya
çalışıldı ve diyafram iki objektif
için de f5ti. İki fotoğraf da ta-
mamen aynı düzen kuruluyken
çekildi ve hiç bir eşyanın yeri
değiştirilmedi. Alan derinlikleri
arasındaki farkı siz de görebilir- Nikon Coolpix P3. Gercek odak uzaklığı 24mm ve diyafram f/5

34
35
 Grönland
Aslına bakarsanız o gün de diğer günler gibi normal bir gündü... Chicago uçuşu için
son hazırlıklar yapılmakta, uçuş ekibi de yavaş yavaş havalimanına gelmekteydi.
Uçuş planlarını aldığımızda normalden daha kuzey hattan uçacağımızı görmüş olsak
bile 38 bin feetten yakaladığım bu karelerle karşılaşacağımızı tahmin edememiştik…

Yazı ve fotoğraflar:
Uğur Demiröz
ugurdemiroz.blogspot.com

36
37
B
ir süredir her yaz,
belgesel kanalların-
da bize ezberletilen
bir konu var: ‘Küre-
sel Isınma’... Hani
derler ya ‘gözden ırak olan gönül-
den de ırak olur’ diye, bu fotoları
çekene kadar o haberlerin ya da
belgesellerin tam olarak hangi
konudan bahsettiklerini anlaya-
mamıştım. Neydi bu küresel ısın-
ma? İşte bence tam da buydu…
Grönland (Greenland) ‘ın üzerin-
den yaptığım bir uçuşta yakaladı-
ğım görüntülerdi bunlar. 70 Kuzey
enleminin üzerinden gerçekleştir-
diğimiz uçuş boyunca geçtiğimiz
bölgedeki buzulların erime ve
38
kopmalarını anlamak için sade-
ce camdan bakmak yeterliydi.
Zaman zaman bulutlar dünyanın
hızla erimesini gizlemeye çalışsa
da gerçek apaçık ortadaydı. 
Aslına bakarsanız o gün de
diğer günler gibi normal bir
gündü... Chicago uçuşu için son
hazırlıklar yapılmakta, uçuş ekibi
de yavaş yavaş havalimanına
gelmekteydi. Uçuş planlarını al-
dığımızda normalden daha kuzey
hattan uçacağımızı görmüş olsak
bile 38 bin feetten yakaladığım
bu karelerle karşılaşacağımızı
tahmin edememiştik... Avrupa
kıtasını arkamızda bırakıp okyanu-
sa çıktıktan biraz sonra Grönland
39
bizleri bembeyaz ama parçalan- yaratmakta, bu değişimlerin so- ‘Küresel ısınma sonucu kutuplar
mış buzullarıyla karşıladı.  nucunda daha kuzey bölgelerin ve yakın bölgelerinde buzlar
Yazıyı okurken eminim ‘70 de erimesi tetiklenmektedir. Bu eridikçe yerlerini kara veya sular
kuzey kutup bölgesi’ değil ki konuda Ice - Albedo feedback’i almaktadır. Kara ve suların kar
gibi yorumlar yapacaksınızdır. de aslında anlatmak istediğimi ve buza oranla daha az yansıtıcı
Bugün eriyen bu bölgeler dünya daha bilimsel olarak ortaya koy- olması güneş ışınımı emilimini
iklimlerinde büyük değişimler makta... İce - Albedo Feedback’i artırmakta ve dolayısıyla ısın-

40
manın daha fazla artmasına yol fark 6 dereceye çıktığında ise Tabii küresel ısınmanın sade-
açmaktadır.’ der.  yüz milyonların yaşanabilir yerler ce negatif yönleri olmadığı da
Küresel ısınma sonucunda, bulabilmek için göç yollarına tartışılmakta. Küresel Isınmanın
küresel sıcaklıklardaki sadece düşeceği öngörülüyor. Yapılan en önemli 3 avantajı ise :
2 derecelik artışın bile insan ölçümlere göre ise 20. yüzyılda 1) Öncelikle Kanada ve
yaşamını çok ciddi şekilde küresel sıcaklık 0.6 (± 0.2) C Rusya, bir ölçüde de ABD ve
etkileyeceği öngörülmekte. Bu artmıştır.  Danimarka şimdiye kadar -50°’ye

41
varan aşırı soğuklar nedeniyle
kullanamadıkları birkaç milyon
kilometre karelik alanı kullanıma
açıyorlar. Altın, gümüş, petrol,
doğal gaz, kurşun, elmas, çinko
kaynayan bu bölgenin yeraltı
zenginlikleri Kuzey Kutbu’na kıyı-
sı olan ülkeler için son derecede
önemli bir gelir kaynağı olacak. 
2) Panama Kanalı ABD deniz
kuvvetlerinin ve Amerikan ticaret
filosunun yumuşak karnı. Bu Panama Kanalının genişliği (ya
kanalın işlemesine mani olabile- da darlığı) Nimitz sınıfı uçak
cek bir deniz kazası veya terörist gemilerinin bu su yolunu kullan-
saldırı hem deniz kuvvetlerinin masına engel. Gene aynı sebep-
ikiye bölünmesine hem de iki le panamax denen boyutlardaki
okyanus arasındaki ticaretin ticaret gemileri ile taşımacılık
kilitlenmesine yol açabilir. Ayrıca yapmak zorunda ABD ile ticaret

42
yapan ülkeler. Panamax gemiler
sadece 4500 konteynır taşırken
post-panamax denen gemiler 12
bin konteynır taşıyarak maliyeti
düşürebiliyorlar.
3) Eriyen buzlar sayesinde
Batı Avrupa, Doğu Asya ve Kuzey

43
Amerika limanları yaklaşık 5 bin
ile 15 bin km kadar birbirlerine
yaklaşacaktır. 3 bin -4 bin kontey-
nır taşıyabilen bir yük gemisinin
günlük maliyetinin 10 bin dolar
olduğu dikkate alınırsa bu çok
önemli bir kazançtır.
44
Küresel ısınma karşıtlığı,
toplumda yer etmiş olan küresel
ısınma olgusunun antitezi olarak
kabul edilir. Bazı bilim adamla-
rı küresel ısınmanın bir mitten
ibaret olduğunu ve yerküredeki
sıcaklık artışının sanıldığının
45
 aksine tek sorumlusunun insan
olamayabileceğini belirtirler.
Küresel ısınma karşıtları, küresel
ısınmanın büyük devletler için
yeni bir gelir kaynağı olabilecek
“iklim vergisi” gibi kazançlar için
toplumda küresel ısınma endi-
şesi olduşturduğunu düşünür-
ken[9], bazı karşıtlar da ABD ve
İngiliz toplumunda artan küresel
ısınma endişesinin bilinçli olarak
halka aşılandığını, asıl amacın
46
bundan 50 yıl sonra ülkele-
rinde çöl fırtınaları esmemesi
durumunda siyasileri dünyayı
kurtaran kişiler gibi göstermek
olduğunu belirtirler.
Umarım yıllar sonra bir gün,
bir yerde bu dergiyle karşılaştı-
ğınızda bu yazı için sadece ‘deli
saçması’ diyebilecek kadar gü-
zel bir dünyada yaşıyor oluruz...
Kaynak: Wikipedia
47
Fotoğraf = Telif
Amerika’yı yeniden keşfetmemize gerek yok. Sadece fotoğraf
hakları konusunda duyarlı olmak ve fotoğraf ihlalleri halinde
hakkımızı korumakla toplumdaki bilinci yaratabiliriz.

Yazı ve fotoğraflar:
Av. Özlem Bora
oznehukukofisi@gmail.com

Y
ıllardır adliye koridorlarında
olan bir avukat olarak insan-
ların dertlerinin beni çok
yorduğunu fark ettiğimde ne
şanslıyım ki, fotoğraf çekmeye
merak saldım. Özellikle arazide gün doğumu
ile çekilen kuş fotoğrafları beni adeta yenili-
yordu.Kuş ve doğa fotoğrafçılığı;hem sabırlı
olmanın önemini öğretti (itiraf etmeliyim ki,
sabır konusunda halen yolun çok başında-
yım), hem de doğa denen o mucizeyi...
Fotoğraf çekmekle uğraşırken, fotoğraf ih-
lallerine de tanık olmaya başladım. İnternette
isimsiz fotoğrafların elden ele dolaştığını,
başkalarına ait fotoğrafların izinsiz kullanıldı-
ğını ve bunun
çok yaygın
GÜNÜMÜZDE olduğunu gör-
YAZIDAN ÇOK düm. Bu sefer
GÖRSEL MALZEME konu üzerinde
çalışmaya
TÜKETİLMEKTE, BİR
karar verdim.
GAZETE ORTALAMA
Ve o kadar
90 ADET FOTOĞRAF şanssızım
İÇERMEKTEDİR. ki, hukukun
stresinden
kaçmak için
başladığım fotoğraf, bana yeni bir stres
kaynağı olarak geri döndü; fotoğraf ve telif
hakları.

48
49
 ÜLKEMİZDE 5846
SAYILI FİKİR VE
SANAT ESERLERİ
KANUNU İLE
FOTOĞRAF
‘SANAT ESERİ’
OLARAK KABUL
EDİLMİŞ OLUP,
FOTOĞRAF
İHLALLERİNDE
KORUYUCU BİR
MEVZUATIMIZ
VARDIR.

Günümüzde yazıdan çok etmiştir. Ülkemizde 5846 sayılı Kısaca; Amerika’yı yeniden
görsel malzeme tüketilmekte, bir Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile keşfetmemize gerek yok. Sade-
gazete ortalama 90 adet fotoğraf fotoğraf ‘sanat eseri’ olarak ka- ce fotoğraf hakları konusunda
içermektedir. Sosyal paylaşım bul edilmiş olup, fotoğraf ihlalle- duyarlı olmak ve fotoğraf ihlalleri
ağlarında her salisede çok rinde koruyucu bir mevzuatımız halinde hakkımızı korumakla
sayıda görsel malzeme el değiş- vardır. toplumdaki bilinci yaratabiliriz.
tirmekte. O fotoğrafın
kim tarafından üretildi-
ği konusu üzerinde ise
hiç durulmamaktadır.
Ne yazık ki, ülkemizde
fotoğraf ihlalleri çoktur
ve fotoğrafların izinsiz
ve isimsiz kullanılması
konusuna yeteri kadar
önem verilmemektedir.
Fotoğrafçılığın telif
hakkı gerektiren yara-
tıcı bir eylem olarak
kabul edilmesi için ilk
yasal savaşı başlatan
portre fotoğrafçısı
Napoleon Sarony uzun
yıllar süren mücadelesi
sonucunda 1884 yılında
12 bin ABD Doları taz-
minat ile emsal teşkil

50
Fotoğraf = Anı
Eskici pazarlarında dolaşırken
gördüğüm siyah beyaz fotoğraf-
lar hep hüzünlendirmiştir beni.
O fotoğrafın nasıl oraya düştüğü
ayrı bir hikaye, o fotoğrafın nasıl
çekildiği ayrı bir hikaye ve o
fotoğrafın zaman içindeki yol-
culuğu ayrı bir hikayedir. Bazen
arkasına düşülen not size bazı
ipuçları verir; tarihi, mekanı ve
hatta kişileri öğrenirsiniz. Hayal
gücünüz çalışır sonra, her fotoğ-
rafa ayrı bir senaryo yüklersiniz.
Ancak hepsinin sonu hüzünlüdür.
Zira, o fotoğraf yine eskici pazarı-
na düşmüştür. Ya sahibi ölmüştür,
çocukları satıyordur ya da sahibi
hayattadadır, evdeki halısından
sonra sıra fotoğraflarına gelmiştir.
Üç-beş kuruşa satılır o fotoğraflar,
yaşarken gözümüz gibi baktı-
ğımız, bize anılarımızı yaşatan,
aslında o paha biçilmez fotoğraf-
lar...
Fotoğraf = Sevgi
Öğrencilik yıllarımda ve sonra-
sındaki çalışma hayatımda sağlık,
başarı ve mutluluğun hayatın ana
kavramları olduğunu düşünür-
düm. Tüm dualarımın olmazsa
olmaz üçlüsü idi bu kavramlar.
Oysa ki yaş kemale erince sev-
ginin de gücünü fark ettim. Bir so-
kak köpeğine sevgi ile dokunan
elleri, sararmış yapraklara dahi
kıyamayan gönülleri, yavrusunu
yüreğine alan anneleri gördüm.
Fotoğraf tutkum etrafdaki sevgi-
leri fark etmemi de kolaylaştır-
dı. Çevredeki sevgisizlikleri ve
sonuçlarını gördükçe sevginin
önemini daha iyi kavradım. Yüre-
ğinde sevgi olmayan bir bedenin
sağlıklı olmayacağını gördüm.
Lezzetli bir yemeğin sevgi katıl-
madan yapılamayacağını, fotoğraf
eserinin sevgi olmadan üretile-
meyeceğini anladım. Artık fotoğ-
raf çekmeye giderken yanımda
tripod var mı? Hangi objektifleri
aldım? sorularından önce, doğayı
seviyor musun? İnsanları seviyor
musun?... diye sorguluyorum ken-
dimi. Samimi bir ‘evet’ çıkıyorsa
ağzımızdan ne mutlu bizlere...
51
Sualtı
Fotoğrafçılığı
Elbette insanoğlu gördüğü
güzellikleri diğer insanlara
anlatmak, onlarla paylaşmak
ister. İşte bu noktada sualtı
fotoğrafçılığı devreye
giriyor ve biz dalgıçların
sualtında yaşadığımız o
inanılmaz deneyimi sizlerle
paylaşma noktasında bize
yardımcı oluyor...

Yazı ve fotoğraflar:
Ahmet Yay
www.ahmetyay.com.tr

52
53
54
D
alış yapmak bir
tutkudur. Sonsuz
maviliğin gizemi,
insanoğlunu her
zaman çağırmış-
tır. Bu çağrı biraz bilinmeyene
karşı duyulan korkuyu, biraz
da keşfetmeye duyulan arzu-
yu barındırır. Özellikle insanın
yaşamasına elverişli olmayan bir
ortamda nasıl yaşayabileceğini
görmesi, orada yaşayan her türlü
canlıyı izleyebilmesi için bizzat o
ortamın içinde bulunması gere-
kir. Bunun için önce korkulan,
çeşitli efsaneler ile tasvir edilme-
ye çalışılan hatta mitolojik kahra-
manların yaşamı ile bütünleştiri-
len sualtı yaşamı, insanoğlunun
inanılmaz hızda gelişimi ile
birlikte artık süratle keşfedilmiş
ve sıradan insanların bile erişe-
bileceği güzelliklerin görülmesi
noktasına gelmiştir. Elbette
insanoğlu gördüğü güzellikleri
diğer insanlara anlatmak, onlarla
paylaşmak ister. İşte bu noktada
sualtı fotoğrafçılığı devreye giri-
yor ve biz dalgıçların sualtında
yaşadığımız o inanılmaz deneyi-
mi sizlerle paylaşma noktasında
bize yardımcı oluyor. Dalmak na-
sıl bir tutku ise, sualtında fotoğ-
raf çekmek de bir o kadar cazip
ve keyifli bir duygudur. Zira dalış
yaparak gördüğünüz güzellikleri
fotoğraflamak, onları sadece
kendi belleğinize hapsetmek de-
ğil, diğer insanların dünyalarına
da taşımak demektir.
55
 İyi bir sualtı fotoğrafçısı olmak
için elbette iyi bir dalgıç olmak
gerekir. Acemi-Tecrübeli-Usta
dalgıç aşamalarından en azın-
dan tecrübeli dalgıç seviyesine
gelmeden fotoğraf çekmeye
çalışmak pekçok açıdan doğru
değildir. Zira; sualtı, inanılmaz
güzellikler barındıran bir dünya-
dır. Bu dünyanın oluşumu, en az
su üstündeki yaşamda yüzyıllar
boyu süregelen oluşumlar gibi
seneler boyunca süren gizemli
bir yaşamın sonucudur. Eşsiz
güzellikler sergileyen, genel
olarak sert ve yumuşak olarak
ikiye ayrılan ve beyin, fil kulağı,
kamçı, masa, geyik boynuzu gibi
56
isimlerle adlandırılan mercanlar,
polip denilen canlıların bir araya
gelmesi ile oluşurlar ve yılda 2
cm kadar uzarlar. Bir mercan
resifinin oluşması için yüzlerce
hatta binlerce yıl geçmesi gere-
kir. Fotoğraf çekmek amacıyla
dalış yapan ve yüzerliliğini bile
ayarlayamayan dalgıçların, bu
oluşumlara zarar verdiğini çeşitli
yerlerde görüyoruz. Bu elbette
doğaya insan eli ile yapılabile-
cek en büyük kötülüklerden biri-
sidir. Global ısı artışı ile sularda
meydana gelen ısı değişikliğinin
mercanları öldürdüğü ve hızla
yok olma tehlikesi ile karşı kar-
şıya bulundukları gerçeği bütün
insanlığı ilgilendiren bir husus-
tur. Bununla birlikte, biz dalgıç-
ların ve sualtı fotoğrafçılarının
bireysel olarak doğaya saygılı
olmamız ve onlara zarar verme-
memiz gerektiği de çok açıktır.
Türkiye sularında ne yazık ki
deniz canlıları çok fazla değildir.
Onların her bir özelliğini ortaya
çıkaracak macro çekimler yap-
mak yerine, geniş plan çekim-
lerle sualtı güzelliklerini ortaya
koymak, daha tercih edilebilir bir
durumdur. Ancak, hemen yanıba-
şımızdaki Kızıldeniz’de sualtında
inanılmaz bir güzellik vardır.
Türkiye’nin suüstü ve kıyıları ne
kadar zengin ve doğal güzellikle-
57
re sahip ise, Mısır, Sudan, İsrail
ve Suudi Arabistan’ın Kızıldeniz
kıyılarında sualtı bir cennet, su
üstü ise çöldür. Elbette sualtında
fotoğraf çekmek için gidilebile-
cek en yakın coğrafya Kızılde-
niz. Ben de ilk olarak sualtında
fotoğraf çekmeye Kızıldeniz’de
başladım. O zamanlar dijital ma-
kineler bu kadar yaygın değildi.
Dia çektim. Sonra sualtı güzel-
liklerinin çok daha muhteşem
olduğu uzakdoğu coğrafyasını
keşfettim. Önce Filipinler, son-
ra Malezya, sonra Endonezya
derken bu macera beni 30 bin
nüfuslu bir ülke olan ve belki de
30 binden fazla adadan oluşan
Palau’ya kadar sürükledi. Elbette
büyük okyanusun öte tarafını da
unutmamak gerekir. O coğraf-
yada da Meksika ve Küba’da

58
59
60
sualtının güzellikleri ile tanış-
tım. Hint okyanusunda bulunan
Maldivler pek çok kişinin haya-
linde taht kurmaktadır. Biz de
gittik elbette Maldivler’e. Ancak,
suüstünden ziyade suyun altı
yine muhteşemdi. Mantalarla ilk
orada karşılaştım. Sonra Bali’de
sonra Komodo’da ve Papua Yeni
Gine adasındaki Raja Ampat’ta.
Son olarak da Meksika’nın ana
karadan bir günlük uzaklıkta 3
tane adadan oluşan ıssız dalış
cennetinde. Aslında Socorro
adalarına daha büyük deniz can-
lıları görme hayali ile gitmiştik.
Hepsini görememekle birlikte,
yunuslarla yüzme ve Hammer
Head Shark (Çekiç başlı köpek-
balğı) görmek ve fotoğraflamak
şansına sahip olduk.
61
 Sualtında fotoğraf çekmek olmanız. Örneğin, hazırlığınızı
için nelerin gerekli olduğuna kı- yapıp, makineye macro lens ta-
saca bir göz atacak olursak; eğer kıp kabin ve portlarını, hatta flaş
“Ben dalışın da keyfini çıkartmak kollarınızı ona göre ayarladıktan
istiyorum, yanımda gezilere fazla sonra dalışta karşınıza çıkan bir
malzeme götürmek istemiyorum. geniş açı konuyu sadece seyret-
Üstelik o kadar detayla uğra- mekle yetinmek zorundasınız.
şamam.” diyorsanız, kompak Veya tam tersi, geniş açı takıp,
bir makine ve onun housing’ini sualtında çeşitli manzara ve
(kabinini-su geçirmez kılıfını) al- büyük canlılar çekerken birden
manız yeterli. Ben de 2008 yılına gözünüze takılan küçücük bir
kadar bu makinelerle fotoğraf canlıyı çekme şansınız elbette
çektim. Yalnız, dahili flaş pek çok yok. Bu nedenle, dalış noktasın-
durumda yeterli gelmediği için, da ağırlıklı olarak hangi konu
harici flaş kullanmak neredeyse
bir zorunluluk. Gelelim “İddialı
fotoğrafçı”lara… Sualtında güzel
fotoğraf, elbette her alanda oldu-
ğu gibi iyi bir ekipman ve yeterli
bilgi birikimi ile olabilir. Günü-
müzde hemen her DSRL makine
ve belirli lenslere uygun kabinler
ve portlar bulunmakta. Elbet-
te DSRL ile sualtında fotoğraf
çekmenin en büyük dezavantajı
hangi donanımla başladı iseniz
o donanımla bitirmek zorunda

62
63
var öğrenip, ona göre bir ekip-
manla dalmakta fayda var. DSRL
ile sualtında fotoğraf çekimine
devam edecek olursak, elbette
sabit odaklı macro lensler ile
objeye mümkün olduğu kadar
yanaşıp, 1’e 1 macrolar oluştur-
mak en büyük hedef. Ancak, son
zamanlarda sualtına yaşayan o
kadar küçük yaratıkların varlığı
biz dalgıçlar tarafından da bilinir

64
oldu ki, bunları sadece mevcut
macro lensler ile fotoğraflamak
neredeyse mümkün olmuyor. Bu-
nun için sualtında kullanılabilen
close-up lensler üretildi. Sualtı
canlılarının her türlü detayını
tam kadraj çekebiliyoruz artık.
Üstelik bu canlılar 1-2 mm bo-
yutlarında olsalar bile… Sosyal
medya denilen olgunun hızla
yaygınlaşması da dünya üzerin-
deki etkileşimi arttırdı. Bugün
artık dünya üzerinde bir noktada
çekilen fotoğrafın, dünyanın her
tarafından anında görülmesi an
meselesi. Böyle olunca, insanlar
her türlü bilgi paylaşımını da
sağlayarak, dünyanın en ücra
köşesindeki, en minik yaratığa
kadar ulaşabiliyorlar.
Tabi, bunlara ulaşmak her
zaman için yeterli değil. Bunları
fotoğraflayabilmek için yeterli
bilgi birikimine de sahip olmak
ve bilgileri sürekli güncellemek
de gerekiyor. Macro çekimlerin
olmazsa olmazı flaşlardır. Flaşlar
hakkında yeterli bilgiye sahip
olunmadan sualtında başarılı
macro fotoğrafları çekmek ancak
tesadüfi olabilir. Tekrarlanabilirli-
ği için mutlaka bilgilerin güncel-
lenmesi gerekir.
65
66
 Geniş açı çekimler
ise elbette denizaltın-
daki eşsiz güzellikleri
suüstüne taşımak için
çok güzel bir araç. Yine
bunda da fotoğrafçılığın
temel ilkelerini özellikle
kompozisyonu çok iyi
bilmek, sualtına özgü
obje ve canlıları kom-
pozisyon içinde güzel
kullanabilmek ve bütün
bunları gerçekleştirmek
için de hem makine-
ye hem flaşlara hakim
olmak gerekir. Yukarıda
anlattıklarımı dünyanın
çeşitli yerlerinde çek-
tiğim fotoğraflar ile bir
nebze olsun pekiştir-
meye çalıştım. Dilerim
sualtına daha fazla
sayıda insan heves eder
ve oradaki güzellikleri
kendi gözleri ile görür...

67
Yayınlarda Kuş
Fotoğrafçılığı - II
Doç. Dr. Halit Uzun
halituzun@yahoo.com
İ
lk sayıdaki yazımda
ilk kuş fotoğrafının ne
zaman, nerede ve kimin
tarafından çekildiği ve
hangi türün fotoğrafı
olduğu konusuna kısaca
değinmiştim. 1887-1894 arasını
kapsayan kuş fotoğrafçılığının bu
başlangıç dönemini sahiplenmek
için Avustralyalılar ile İngilizler
arasında yoğun bir çekişme
sürerken ABD’ de Frank Michler
Chapman çok uzun yıllar devam
edecek kuş fotoğrafçılığı kariye-
rine başlamıştı bile…(1).
Frank Michler Chapman’ın ya-
şam öyküsü çok ilginçtir. 1864‘de
West Englewood, New Jersey’de
doğan Chapman ilk iş deneyi-
mini 1880-1886 arasında New
York’da bir bankada çalışarak
edinmiştir. İlk gençlik dönemle-
rinden itibaren kuşların doğal
yaşamına yoğun bir ilgi duymuş-
tur. Bu nedenle çalıştığı banka-
dan 1886’ da ayrılarak zamanının
büyük bir bölümünü Florida’da
sürekli kuş gözlemleri ile ge-
çirmiştir. Bu ilgisi sayesinde
1888’de New York’taki Amerika
Doğal Tarih Müzesi’nde (ADTM)
Joel Asaph Allen’ın asistanı
olarak çalışmaya başlamış ve
68
 Fotoğraf 1
takiben 1891’ de ise ornitoloji ve
mamaloji bölümünde yardımcı
küratör olmuştur. Bu şekilde baş-
layan uzun çalışma hayatı süre-
since, lise (High School) sonrası
eğitim almamış olmasına rağ-
men, döneminin en üretken kuş
gözlemcisi ve fotoğraf-
çısı olabilmeyi başar-
mıştır. Avustralyalılar
ile İngilizlerin girişte
değindiğim çekişmeleri
sürerken, Chapman
1895’ de ilk kitabı olan
‘Handbook of Birds of
Eastern North America’
(Kuzeydoğu Amerika
Kuşlarının Elkitabı) yı
yayınlamıştı bile (Fotoğ-
raf 1).
Doğaya ve özellikle
kuşlara olan yoğun ilgi
ve tutkusu sayesinde
Chapman 1987’ de
henüz 33 yaşında iken
New York Linnaean
Cemiyeti’nin (1878 de
kurulan ve günümüzde
halen etkinlikleri ve ça-
lışmaları devam eden,
kuşlar ve kuşçuluk öze-
linde doğal yaşam ile il-
gili bir dernek) başkan-
lığına getirilmiştir.1899’ da ise
hem kurucusu hem de editörü
olduğu Bird-Lore isimli dergiyi
çıkarmaya başlayan Chapman
yaşamı boyunca sadece çok
sayıda kitap, dergi makalesi ve
rehbere imza atmakla kalmamış;

 Fotoğraf 2
aynı zamanda çalışmalarını ABD
dışında da sürdürmüştür. Güney
Amerika’da ve özellikle Panama,
Kolombiya ve Ekvator’da da kuş
araştırmalarında bulunmuştur.
Chapman’ın ornitoloji dünyasına
bir diğer katkısı da 1899 da baş-
lattığı ve 24 Aralık 2013 de 114
üncüsü yapılacak olan gelenek-
sel Noel Kuş Sayımıdır (Christ-
mas Bird Count). 1908 de ADTM
ornitoloji küratörlüğüne atanan
Chapman müzede kuşları doğal
ortamları içerisinde sergileyerek
dönemi için çok ilginç bir yenili-
ği başlatmıştır (Fotoğraf 2).
1911’de Amerika Ornitologlar
Birliği Başkanlığı, 1913’de Brown
Üniversitesi Bilim Doktoru,
1920’de ADTM Kuş Departmanı
Başkanlığı, 1921’de Ulusal Bilim-
ler Akademi üyeliği ve benzeri
çok sayıda onurlandırmalarla
geçen aktif çalışma hayatını
1942’ de sonlandıran Chapman
dikten sonra arama
alanına ‘Frank Michler
Chapman’ yazılıp text
seçeneği ile arama ya-
pıldığında kitaplarının
PDF dahil birçok forma-
tına ulaşabilirsiniz.
Chapman 242
sayfadan oluşan ve
110 fotoğraf içeren
‘Bird Studies with a
Camera’nın ilk 39 say-
fasını kuş fotoğrafçılığı
nedir, kuş fotoğrafçılı-
ğının bilimsel değeri
nedir, kuş fotoğrafçılığı
için gerekli ekipman
ve kuş fotoğrafı çekim
teknikleri gibi konulara
ayırmıştır. Bu bölüm-
lerden ayrıntılı olarak
bahsetmek dergimizin
bu bölümünün amacı
1945’de 81 yaşında yaşama veda dışındadır ancak özellikle giriş
etmiştir. Mezarı doğum yeri olan bölümündeki son derece doğru
Englewood, New Jersey
Brookside mezarlığında-
dır. ADTM günümüzde bu
değerli elemanı onurlan-
dırmakta ve çeşitli burslar
vererek adını yaşatmaktadır
(3,4,5).
Daha önce de belirttiğim
gibi Chapman’ın çok sayıda
basılı eseri arasında kuş
fotoğrafçılığını doğrudan
konu alan 1900 basımı ‘Bird
Studies with a Camera’
(Kamera ile Kuş Çalışmaları
) isimli kitabı bizim için
özellikle dikkati çekmekte-
dir (Fotoğraf 3).
Chapman’ın sadece bu
kitabına değil, telif haklarını
doldurmuş olan diğer kitap-
larına da internet üzerinden
ulaşmak mümkündür. www.
archive.org adresine giril-  Fotoğraf 3
69

 Fotoğraf 4
ve günümüzde bile hala geçer-
li olan bazı saptamalarından
bahsetmeden Frank Michler
Chapman konusunu bitirmek is-
temiyorum. Chapman, ülkesin-
de doğada kuş fotoğrafçılığının
henüz çok başlangıç aşamasın-
da bulunduğunu ve bu nedenle
deneyimlerin az olduğunu ifade
ederek giriş bölümüne başla-
maktadır. Uygulanacak çekim
yöntemlerinin çok sayıda ve ta-
ranacak alanın çok geniş olması
70
nedeniyle ideal ve olgunlaşmış
kuş fotoğrafçılığı tekniklerinin
oluşması için çok uzun bir süre
gerekeceğine değinen Chapman
bu süreyi kısaltmak için sade-
ce başarılı değil aynı zamanda
başarısız deneyimlerin de basılı
kitaplar ve makaleler yolu ile
paylaşılmasının çok önemli
olduğunu ifade etmektedir. Kuş
fotoğrafçılığının sadece basitçe
kuşların fotoğraflarının çekilmesi
olmadığını ve fotoğraf makinası-
nın kuşların doğal yaşamlarının
saptanmasında bir yardımcı araç
olarak kabul edilmesinin önemi-
ni vurgulayan Chapman’ın bir
konuya severek ilgi duymanın ve
o konuyu meslek olarak seçme-
nin insanın yaşamını ne derece
dolu, üretken ve başarılı geçire-
bileceğine bir örnek olarak beni
son derece etkilediğini ifade
etmeliyim.
İkinci örneğim ise günümüz-
den. ABD Florida’dan Arthur
Morris (Fotoğraf 4) ismini kuş
fotoğrafçılığı ile ilgilenen sizle-
rin aranızda duyanlar mutlaka
vardır.
20. yüzyıl başlarında Frank
Michler Chapman nasıl ki yaşa-
mını kuşlara adamışsa, 21. yüzyıl
başlarında da benzer özellik-
lerle Arthur Morris karşımıza
çıkmaktadır. Günümüzün son
derece gelişmiş dijital fotoğraf
makinaları ve objektifleriyle
yüzyıl öncesi ile kıyaslanmaya-
cak kalitede sonuçlar alınması
doğaldır. Buna karşın başarılı
sonuçlar alabilmek için doğa
ve hayvan sevgisi, sabır ve çok
çalışmak hiç değişmeyen ve
mutlaka gerekli olan özellik-
lerdir. Bu özelliklere fazlasıyla
sahip olan Arthur Morris kuşları
izlemeye 1977’de, kuş fotoğrafı
çekmeye ise 1983’de başladığını
çeşitli söyleşilerde anlatmaktadır
( http://www.kruger-2-kalahari.
com/arthur-morris.html http://
www.outdoorphotographer.com/
how-to/shooting/long-lens-tips-
and-techniques.html ). Canon
A2E gövde ve Canon FD 400
mm f/4.5 objektifle başladığı
kuş fotoğrafçılığına günümüzde
yoğun bir şekilde devam etmek-
tedir. Doğal olarak günümüzdeki
en kolay bilgi duyurma yönte-
mi olarak internet yayıncılığını
kullanan Morris www.birdsasart.
com isimle internet sitesinde
son derece doyurucu bültenler
ve bloglar yayınlamaktadır. Art-
hur Morris’in kurucusu olduğu
diğer bir internet sitesi ise www.
birdphotographers.net dir.
Burada üyeler çeşitli forumlarda
bilgi alışverişinde bulunmakta ve
gönderdikleri fotoğraflar, birçok
fotoğraf paylaşım sitesinden
çok farklı olarak, sadece kuş
fotoğrafçılığında tanınmış kişiler
tarafından yapıcı bir şekilde yo-
rumlanmaktadır. Arthur Morris’in
diğer önemli bir özelliği ise
teorik ve pratik uygulamalı kuş
fotoğrafı çekim safarileri düzen-
lemesidir. Sadece ABD ile sınırlı
olmayan bu fotosafariler Galapa-
gos Adaları, Falkland Adaları ve
St.George Adası gibi bölgelere
de olmaktadır. Canon’un ‘Explo-
 Fotoğraf 5
rers of Light’ programı-
nın üyesi olan Morris’in
verdiği konferanslardan
örneklere dijital çağımı-
zın bir nimeti olarak ulaş-
mak son derece kolaydır
(http://www.youtube.
com/watch?v=pas-GiB
9jzo&list=FLQq29pRZ
5NlAfZAbtV0zeCw&ind
ex=3). Frank Chapman’ın
çok sayıdaki basılı eseri
olmasına karşın Arthur
Morris’in sadece bir
kitabı ve bir de kitapçığı
bulunmaktadır. ‘Bird Pho-
tography Pure and Simp-
le’ kitapçığı 1997’de,
‘Birds as Art’ isimli kitabı
ise 2003’de yayınlanmıştır
 Fotoğraf 6
(Fotoğraf 5 ve 6).
Bu kitabın ikinci
kısmını ise kompakt disk olarak birdsasart.com sitesinden temin
çıkarmıştır. Bu yayınların basım edilebilir. Kanımca Arthur Morris
tarihlerinden de anlaşıla- günümüzdeki en iyi kuş fotoğ-
cağı üzere her ikisi de film rafçısı olmasa bile en üretken
fotoğrafçılığı dönemine ait kuş fotoğrafçısı sıralamasında
deneyimlerini içermektedir. mutlaka önde gelmektedir.
Günümüzdeki dijital fotoğ- Bir sonraki sayıda buluşmak
rafçılığın bizlere sağladığı üzere bol kuşlu ve bol ışıklı
avantajların (ucuzluk, günler...
sonuçların hemen alınma-
sı) olmadığı bir döneme Referanslar :
ait deneyimlerin ayrıntılı • http://rwyoung.id.au/images/pdf-
anlatılması ve elde edilen files/April%202012/History%20of%20
sonuçların mükemmelliği Bird%20Photography%20in%20Austra-
insanı şaşırtmakta ve saygı lia.pdf
uyandırmaktadır. 54 sayfa- • http://www.britannica.com/EBchec-
lık kitapçıkta kuş fotoğrafçı- ked/media/96892/Frank-M-Chapman
lığı temel bilgileri kısa özet • http://people.wku.edu/charles.smith/
bölümler halinde verilmiş- chronob/CHAP1864.htm
tir. 156 sayfalık kitapta ise • http://en.wikipedia.org/wiki/Frank_
hem teknikler daha ayrıntılı Chapman_%28ornithologist%29
olarak anlatılmış hem de • http://www.amnh.org/our-research/
çok sayıda fotoğraf gö- vertebrate-zoology/ornithology/grants
rüntüsüne yer verilmiştir. • http://stuartphotography77.blogspot.
Her iki yayın da en kolay com/2011/02/chris-weston-wildlife-
ve en ucuz olarak www. and-bird.html
71
 Suya Adanmış
Bir Hayat
“O günlerde ‘kuşlar gelsin, su içsin, kuşluklar meydana gelsin ama aynı
zamanda sıtma da olsun ve insanlar ölürse ölsün’ demek mümkün değildi.
Evvela insanları kurtarmalıydık”

Röportaj
Mehmet Gürbüz
1
950’de Elektrik İşle-
ri Etüd İdaresi’nde
çalışmaya başladı.
Sulama ve elektrik
konularında araştırma
yapmak için Amerika Birleşik
Devletleri’ne (ABD) gönderildi.
Türkiye’ye dönüşünde, 1953 yı-
lında Seyhan Barajı inşaatı baş-
ladığında proje mühendisi iken
Başvekil Adnan Menderes’in
dikkatini çekerek 1954 yılında
Devlet Su İşleri (DSİ) Genel
Müdürlüğü’nde Barajlar Dairesi
Başkanlığı’na atandı. 1955 yılın-
da da DSİ Genel Müdürlüğü’ne
tayin edildi. Bu arada Eisenho-

“ANADOLU KÖYLÜSÜ
İÇİN SU DEMEK, TOKLUK
VEYAHUT YOKLUK
DEMEKTİ.“

wer Vakfı’nın onu bursiyer ola-

rak seçmesiyle yeniden ABD’ye
gitti. Askerliğini yapmak üzere
1960 yılında genel müdürlük
görevinden ayrıldı. 1962-1964
yılları arasında serbest mü-
şavir-mühendis olarak çalıştı.
Aynı yıllarda Orta Doğu Teknik
Üniversitesi’nde inşaat mühen-
disliği alanında dersler verdi.
Boğaziçi Köprüsü’nün ilk proje-
sini (1954) hazırlayan, ABD’nin
uluslararası mühendislik ve
müteahhitlik firması Morrison tahrip oldu. Peki, ülkenin en man Demirel ile çocukluğundan
Knudsen Inc.’in Türkiye temsil- tepesindeki isimler bunun far- DSİ yıllarına, Başbakanlığı’ndan
ciliğini üstlendi. kında değil miydi? Demirel, “O Cumhurbaşkanlığı’na kadar ge-
Türkiye, bataklıkları kurut- günlerde ‘kuşlar gelsin, su içsin, çen sürede Anadolu’nun suyla
mayı bir ülke politikası olarak kuşluklar meydana gelsin ama imtihanını konuştuk.
belirledi. Cumhuriyetin ilk aynı zamanda sıtma da olsun
yıllarında özellikle Türkiye’nin ve insanlar ölürse ölsün’ demek Çocukluğunuzun susuzluk
yüzölçümünün %1’i kadar ba- mümkün değildi. Evvela insan- içinde geçtiği biliniyor.
taklık kurutuldu. Kurutma daha ları kurtarmalıydık” diyor. 9. Sizi bu kadar derinden
sonra da devam etti. Eko-sistem Cumhurbaşkanımız Sayın Süley- etkileyecek ne yaşadınız?

73
1930-40 ve hatta daha sonra- Bizim devraldığımız zaman su ile kucaklaştırmalı, barıştır-
ki yıllarda Anadolu’da doğan Türkiye’nin köylerinde içecek malıydık.
insanların müşterek bir kaderleri su yoktu. İnsanlar muayyen Bu, bir kavgadır. Kavganın
vardı. Bunlar aynı şeylere se- yerlerden tenekelerle, tulumlar- içerisinde yeşil ile bozkırın kav-
vinirler, aynı şeylere üzülürler, la su getirirlerdi. Biz, orta halli gası vardır. Suya muhtaç insan
ağır bir hayat bir Anadolu ile suyu arayan insanın kavgası
yaşarlar ve köylüsüyüz. vardır. Bu ülkenin insanının,
çok kere hayat Doğup büyü- taşının, kuşunun, ağacının hep
“SU YOKSA HAYAT YOK.”
şartları çekil- düğümüz köy, mücadelesi vardır. Biz de onlar-
mez derecede büyük bir köy dan biriydik. Bizi etkileyen faktör
herkesi etkilerdi. Bizim doğup ama burada da aynı şartlar vardı. budur.
büyüdüğümüz yıllarda ve muhit- Köyün ortasında çeşme vardı ve
lerde Anadolu’nun yüzde yetmişi herkes gider oradan evine su 31 yaşında DSİ Genel
çiftçilik yapardı. Çiftçiliğin ön alırdı. Suyu da genellikle kadın- Müdürü olduğunuzda,
şartı ise mutlaka sudur. Eğer lar alırdı. Rahmetli anamın da “Orada gördük Harran
zamanında su yoksa, yağmur ‘evin suyunu çekeceğim’ diye iki Ovası’ndaki kuşun susuz
zamanında yağmazsa üretim kolunun uzadığını bilirim. İçimde olduğunu; kuş susuz orada
bekleyemezsiniz. Üretim yoksa her zaman ukde olmuştur. Bizi gördük” derken de bunu mu
önce hayvanlarınız, sonra insan- etkileyen, suya bağlayan, onun kastediyordunuz?
larınız aç kalır. Anadolu köylüsü yokluğudur. Suyun peşinden git-
için su demek, tokluk veyahut tik, çünkü ona muhtaçtık. Velha- Kilometrelerce gidiyorsunuz, bir
yokluk demekti. sıl Anadolu’yu ve onun insanını ağaç, yeşil bir yaprak yok. Bir

74
tane kuş yok. Kuş, su içecek bir
pınar arıyor. Kilometrelerce gidi-
yor, bir yudum su yok. Su yoksa
hayat yok. Toprak var, güneş
var, insan var. Hepsi güzel fakat
hayat yok! Biz, hayat arıyoruz. Su
olmayınca çöl oluyor.

“Türkiye çölleşiyor
lafı çok düşünülerek
söylenmeli”
1940 yılında DSİ için
“Çatlamış toprakla mavi
gök arasında sıkışan
insanı suya kavuşturdu”
diyorsunuz. Ancak şu an
Türkiye çölleşiyor ve bunun
sebeplerinden biri olarak
da DSİ’nin yanlış sulama
politikaları gösteriliyor?

Bazı laflar ezbere söyleniyor.

‘Türkiye çölleşiyor’ lafı çok
düşünülerek söylenmeli. 1950
Türkiyesi’nde üç tane baraj var-
dı. Bugün aşağı yukarı 295 tane.
Türkiye’de 186 milyar metre küp
su var kullanılabilen. Bununla 85
milyon dönüm arazi sulanabilir.
Cumhuriyet’in başında 5 mil-
yon dönüm arazi sulanabilirken
bugün 50 milyon dönüm arazi su-
lanmaktadır. Bir 50 milyon arazi
için de tesisler yapılmaktadır.
Aksine çöl olacak toprakları
yeşertmeye çalışıyorsunuz. 50
milyon araziyi yeşertmişsiniz,
50 milyonu da yeşertmek için
çalışmalar var. Tabii yeşerttiğiniz
yerlerde dünyanın her yerinde
görülen arızalar görülebilir. Me-
sela dikkatli sulama yapılmazsa,
tuz seviyesini aşar ve tuz toprağı
kurutur. İşte onun drenajını iyi
yapmak, suyu, muayyen miktar-
da vermek lazım. Bunlar teknik
meseleler ve teknisyenler bunu
köylüye anlatacak. Siyaseten top-
rağın yeşermesini istiyorsanız,
suyu, toprağın başına götürecek-
siniz. Toprağın başına götürmek
için de nehirler bulup, kanallar
yapacaksınız. Bu da işin siyasi
kısmı. Bu, çok güzel yapılmıştır.
DSİ Genel Müdürlüğü
yaptığınız dönemde, suyu
arayan insanları eğittiğinizi
biliyoruz. Halkın suyu nasıl
kullanacağı konusunda bir
çalışmanız oldu mu?
Türkiye’de halkın yüzde 78 tarım-
la uğraşıyor. Hiçbir şey bilmiyor
değil. Ancak sulamasını iptidai
şekilde yapıyordu. Modern su-
lamaya geçildiğinde nasıl sula-
nacağını öğretiyorsunuz elbette.
Öğrenme ve öğretme işi ayrı bir
iştir. Bunun için okullar açılmış,
sulama kooperatifleri kurulmuş,
çeşitli tedbirler alınmıştır. Yani
suyun doğru olarak kullanılması-

75
nı sağlayacak her çeşit tedbirler fında yaşamak mümkün değildi. ları bataklıktı. Bunları kurutmadı-
alınmıştır. Bunların bir kısmı Birinci düşman sinek ve getir- ğınız takdirde etrafında yaşamak
başarılıdır. Bir kısmı istediğimiz diği Malarya’ydı. Cumhuriyet’in mümkün değildi.
kadar başarılı olmayabilir ama devlet politikası, Malarya’yı Bu bataklıkları biz kuruttuk.
genelde başarılıdır. sonlandırmaktı. Eko sistem
İlk göze çarpan mühendisliğinin
Bataklık ve taşkını önleme bataklık İzmir birtakım ince
“SITMADAN
tesisleri Cumhuriyet’in ilk civarındaki Cel- metotları burada
yıllarında devletin en önemli lat Bataklığı’dır.
KURTULMAK çok uygulanmış
meselelerinden olmuştur. Oradaki bataklı- DÜNYA POLİTİKASI, değildir. Birinci
Bataklık kurutulurken ğın İzmir’e kadar AYNI ZAMANDA derecede önceli-
bölgelerdeki eko sistemle bir sıtma etkisi TÜRKİYE’NİN DEVLET ğimiz sudan, ça-
ilgili çalışmalar yapıldı mı? vardı. Ayrıca POLİTİKASIYDI.” murdan, sinekten
Adana-Gaziantep ve Malarya’dan
Bataklık kurutulması hadisesi her ve Adana-Kahra- kurtulmak ol-
şeyi kapsayan ve çok şuurlu bir manmaraş arasında bataklıklar muştur. Buralarda pamuk tarla-
projenin eseri değildir. Çünkü vardı. En büyük bataklıklardan ları meydana gelmiştir. Pamuk
bataklık kurutma hadisesinde ilk biri Amik Gölü’ydü. Antakya üretimleri sonucunda da birçok
elde edilmesi gereken bataklığı Ovası’nda 100 bin dönüm arazi fabrika kurulmuştur. Birçok şeyi
oradan kaldırmaktı. Çünkü ba- ekilemiyor, biçilemiyordu. Yine daha döküp sayabilirim. Ama
taklık orda durduğu sürece etra- Antalya ve Adana’nın aşağı ova- Cumhuriyet’in başında ve daha

76
sonraki yıllarda bataklıkları
kurutmak öncelikle bir sağlık
meselesiydi. Sonraki zaman
içerisinde çevre meselesi hali-
ne geldi. Hatta çevre meselesi
ihmal edilmiş ve eleştirilmiştir.
Doğru da olabilir ama dediğim
gibi birinci derecede kurtulma-
mız gereken mesele sıtmaydı.
Sıtmadan kurtulmak dünya poli-
tikası, aynı zamanda Türkiye’nin
devlet politikasıydı.
“Kuşlar gelsin su
içsin, insanlar
ölürse ölsün demek
mümkün değildi”
Amik gölü, dediniz. Yılan
Boyun denilen bir kuş türü,
Afrika’dan bahar aylarında
göç ederek Amik ovasında
üremeye geliyordu. Amik
gölü kurutulduktan sonra bu
kuş Türkiye’ye gelmedi. Son
kayıt yapıldığı yıl 1950...
Anladığım kadarıyla insan
sağlığı önemsenirken eko
sistem hep ikinci planda
kaldı?
Doğrudur. Bataklıkların etra-
fındaki köyler, kasabalar hep
sıtma idi. Önceliğimiz insan
sağlığıydı. Mesela Eğridir
Gölü’nün güneyinde bir ovamız
var. Burası tamamen bataklıktı.
Burayı kuruttuk. Önce buranın
suyunu aldık, Akdeniz’e attık.
Sonra o suyu kullandık. Çok
güzel bir proje çıktı meydana.
Şimdi burası elma bahçesi.
Ortalık bağlar, bahçeler oldu.
Aşağı yukarı bir milyon ton elma
çıkıyor.
Para yok. Az para ile çok iş
yapmak lazım. Hâlbuki çevre
projeleri daha çok para ister.
Ucuza çıksın diye proje kolay-
lıkları yapılmıştır. Ama o günler
geride kaldı. Bugün ise bunları
düşüneceksiniz. O günlerde
‘kuşlar gelsin, su içsin, kuşluk-
lar meydana gelsin ama aynı
zamanda sıtma da olsun ve
insanlar ölürse ölsün’ demek
mümkün değildi. Evvela insan-
ları kurtarmalıydık.
77
“Barajlar kralı” sıfatını
hak edecek kadar baraja
kavuşturdunuz ülkeyi. En
büyük hayallerinizden
biri olan ve “gaptırmam”
dediğiniz GAP, amacına ne
kadar ulaştı?
Bana göre yüzde 90 ulaştı.
Aslında fiziki olarak yüzde 100
yapılması şart değil. Hedefi, şu
kadar dönüm arazi sulanacak!
‘Bu kadar sulanmamış, az sulan-
mış.’ Zaman içinde o da sulanır.
Bu açıdan baktığınız zaman GAP
kendisi için hedeflenen rakam-
ları tutturmuştur ama biraz daha
çoğalması lazım.
78
“Açlığın karşısında
durulmaz”
Türkiye coğrafi konumu
açısından geçmiş kültürlerin
beşiği. Su hayat ama
barajlar yapılırken geçmiş
kültürlerimiz de sular altında
kalıyor?
Bu tartışma, çok güzel bir tar-
tışmadır. Çok sayıda baraj ya-
pılmıştır. Bunların bir kısmı 15
metreden yukarı, bir kısmı ise 15
metreden aşağıdır. ‘Daha yüksek
baraj yapılmasın, ovalar eski
şehirler, eski eserler, topraklar su
altında kalmasın.’ Bunlar bugü-
nün tartışılan konuları. Eski şehir-
leri, eserleri de korumak lazım
fakat açlığı da karşılamak lazım.
Kırmızı çizgimiz nedir?
Nasıl dengeleyeceğiz?
Kurtarabildiğiniz kadar kurtara-
caksınız. Zenginliğiniz nispetinde
kurtaracaksınız. Eğer zenginliği-
nizi aşıyor ve sizi aç bırakıyorsa o
zaman tabii ki açlığın karşısında
durulmaz. Kırmızı çizgi açlıktır.
Bugünün cevabı bu. Yarın da şu
denilebilir. Yani ‘sulama yapma-
yacaksınız’ diyecek gün, bugün
değildir.

Karadeniz doğal yaşam
açısından dünyanın en
zengin bölgelerinden.
Ancak ona hayat veren
su kaynakları üzerine
HES’ler yapılıyor. HES’ler
hakkında düşünceniz
nedir? Karadeniz’deki su
kaynaklarının debi miktarı
açısından uygun mu? Doğal
yaşamı etkilemesi ne kadar
doğru?
Küçük hidroelektrik santralle-
rinden aşağı yukarı 2500 tane
var. Kimi yerde değirmen gibi,
kimsenin gördüğü ettiği yok. Bir
derenin bir köşesinde ama bir
kasabanın elektriğini çıkarıyor.
Kimi var, Fırtına Deresi gibi!
Fırtına Deresi çok haşarı bir
dere. Bir tabiat harikası! Halk, bir
türlü buna razı olmuyor. Doğayı
bozmayacak şekilde olanları
kullanmak ama doğayı boza-
caklara da karşı çıkmak lazım.
Mümkün olduğu kadar doğayı
bozmamak lazım ama Türkiye
zenginleşmek de zorunda. Yanlış
fikirlerle memleketin zenginleş-
mesini önleyici birtakım yollara
da gitmemek lazım.
“Geçmişi bugüne
çok fazla taşımamak
lazım”
Su yönetimin en üst düzeyde
yürütülmesi için Türkiye’de
neden bir Su Bakanlığı
kurulmadı?
Bir iş akla gelince bakanlık akla
gelir. Su Bakanlığı kurulsa ne
olacak? Devlet Su İşleri Genel
Müdürlüğü, hangi bakanlıktan
daha az iş yapmış-
tır? Yani DSİ, birçok
bakanlıktan daha iyi.
Mesele kurduğunuz
teşkilatı iyi kuracak-
sınız.
Hayatınızı suya
adamış mühendis
ve bir devlet
adamısınız.
Arkanıza dönüp
baktığınızda
bu konuda
keşkeleriniz var
mı?
Vardır. Yalnız ‘şunu
yapsaydım veya-
hut yapmasaydım’
diyeceğiniz şeyler
de sizin çok elinizde
değil. Binaenaleyh
geçmişi, bugüne çok
fazla taşımamak lazım. Çok bariz
yanlışlar olmadıkça her şeyi
olduğu yerinde bırakmak lazım.
Çok bariz hatalar varsa da onu
teknik bakımdan, inandırıcı bir
şekilde eleştirmek, ders almak
ve demagojiye gitmemek lazım.
Biz Türkiye’de kademeli bir
siyaset takip ettik. Su ve toprak
kaynaklarını ölçtük. Bu kaynak-
lardan en iyi şekilde faydalan-
mayı sağlayacak havza planları
yaptık. Su ve toprak kaynakla-
rının geliştirilmesinde önemli
hatalar yaptığımızı sanmıyorum.
Yine de teknik bakımdan hatalı
işler yapılmışsa, bunlar tecrübe
hanesinde görünecektir. “Asgari
hata, azami fayda”. Hedef buydu.
Anadolu’yu su ile barıştırdık!..
Not: Kullanılan siyah beyaz
fotoğraflar Süleyman Demirel
arşivinden alınmıştır.
79
Sulak
Alanlar
Ali Mutlu
Ziraat Mühendisi
DKMP IX Bölge Müdürlüğü
Doğa Koruma ve Sulak Alanlar Şube Müdür V.

80
81
ÜLKEMİZDEKİ SULAK
ALANLARIN ULUSLARARASI
DÜZEYDE ÖNEM
TAŞIMASININ ASIL
NEDENİ; BATI PALEARKTİK
BÖLGEDEKİ KUŞ GÖÇ
YOLLARINDAN EN
ÖNEMLİ İKİSİNİN TÜRKİYE
ÜZERİNDEN GEÇMESİDİR.

82
Ü
lkemiz sulak alanların korunması
ve akılcı kullanımını sağlamak
üzere geliştirilen ve 1971 yılında
İran’ın Ramsar kentinde imzaya
açılan Ramsar sözleşmesine,
30.12. 1993 tarihinde taraf olmuş, sözleşme
17.05.1994 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Özellikle “Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak
Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkın-
da Sözleşmesi’’ne (Ramsar Sözleşmesi) göre;
doğal veya yapay, devamlı veya geçici, suları
durgun veya akıntılı, tatlı, acı veya tuzlu, denizle-
rin gelgit hareketlerinin çekilme devresinde altı
metreyi geçmeyen derinlikleri kapsayan, başta
su kuşları olmak üzere canlıların yaşama ortamı
olarak önem taşıyan bütün sular, bataklık, sazlık
ve turbiyeler ile bu alanların kıyı kenar çizgisin-
den itibaren kara tarafına doğru ekolojik açıdan
sulak alan yerleri olarak tanımlanmaktadır.
Ülkemiz , sulak alanlar açısından hem Avru-
pa hem de Ortadoğu’nun en önemli ülkelerin-
den biri olarak tanımlanır. Bunun temel neden-
lerinden birincisi ülkemizin farklı ekolojik ve
karakter fonksiyonlarına sahip çok çeşitli sulak
alanlara sahip olması, ikincisi bu sulak alanlar
coğrafik olarak batı paleartik kuşların göç yolları
üzerinde yer almasıdır..

83
 Ülkemizde toplam büyüklüğü
2.000.000 hektarı aşkın (2.155.045
ha) 135 adet Uluslararası Öneme
Sahip Sulak Alan bulunmaktadır.
Bunun dışında Uluslararası kriter-
leri sağlamayan 500’ü aşkın sulak
alan olduğu tahmin edilmektedir.
Sözleşme listesine uluslararası
öneme sahip 135 sulak alanımızdan
41 tanesinin sulak alan koruma
bölgeleri tespit edilmiş;
Manyas Gölü (Balıkesir 2003),
Uluabat Gölü (Bursa, 2003), Met-
ruk Tuzlası (Muğla 2004), Gediz
Deltası (İzmir 2005), Çavuşcu Gölü
(Konya 2006), Hürmetçi Sazlıkları
(Kayseri 2006), Erzurum Bataklık-
ları (Erzurum 2006), Burdur Gölü
(Burdur 2006), Kocaçay Deltası
(Bursa 2007), Gönen Çayı Deltası
(Balıkesir 2007), Yumurtalık Lagün-
leri (Adana 2007), Beyşehir Gölü
(Konya-Isparta 2007), Palas Gölü
(Kayseri 2007), Akşehir- Eber Göl-
leri (Afyonkarahisar-Konya 2007),
Ekşisu Sazlıkları (Erzincan 2007),
Gölbaşı Gölleri (Adıyaman 2007),
Göksu Deltası (Mersin 2008), Göl
Marmara (Manisa 2008), Salda
Gölü (Burdur 2008), Eğirdir Gölü
(Isparta 2008), Karkamış-Birecik
(Şanlıurfa 2008), Ereğli Sazlıkları
(Konya 2008), Meriç Deltası (Edirne
2008), Yüksekova Sazlıkları (Hakka-
ri 2008), Yeşilırmak Deltası (Sam-
sun 2008), İzmit Körfez Sulak Alanı
(Kocaeli 2008), Kuyucuk Gölü (Kars
2009), Acarlar Longoz Ormanı (Sa-
karya 2009), Putka Gölü (Ardahan
2009), Yeniçağ Gölü (Bolu 2009),
Küçük Menderes Deltası (İzmir
2009), Seyfe Gölü (Kırşehir 2010),
Hazar Gölü (Elazığ 2010), Karakuyu
Sazlıkları (Afyonkarahisar 2010),
Gökgöl-Işıklı Gölleri (Denizli 2010),
Efteni Gölü (Düzce 2012), Tödürge
Gölü (Sivas 2012), Ulaş Gölü (Si-
vas 2012), Kozanlı-Gökgöl (Konya

84
Fotoğraf: Burak Doğansoysal

85
2012), Balıkdamı Gölü (Eskişehir
2012), Akyatan Tuzla Lagünleri
(Adana 2012)
14 tanesi ise;
Göksu Deltası (Mersin), Man-
yas Gölü(Balıkesir), Burdur Gölü
(Burdur), Seyfe Gölü (Kırşehir),
Fotoğraf: Burak Doğansoysal
86
Sultan Sazlığı (Kayseri), Ulua-
bat Gölü (Bursa), Gediz Deltası
(İzmir), Kızılırmak Deltası (Sam-
sun), Akyatan Lagünü (Adana),
Yumurtalık Lagünü (Adana),
Meke Maarı (Konya), Kızören
Obruğu (Konya), Kuyucuk Gölü
(Kars ), Nemrut Kalderası (Bitlis)
Uluslararası ramsar sözleşmesi
kriterleri çeçevesinde ‘Ramsar
Sulak Alanı’ Statüsüne alınmıştır.
Ülkemizde yaklaşık 457
kuş türü olduğu bilinmektedir.
Leylek, flamingo, kaşıkçı, uzun
bacak, kılıç gaga, turna ile balık-
çıllar ve ördekler ülkemizin sulak
alanlarında yaygın olarak görül-
mekte olan su kuşu türleridir.
Ülkemizdeki sulak alanlar
özellikle göçmen türler için
yaşamsal öneme sahiptir. Kuş
göç yolları üzerinde bulunması
sebebiyle, Türkiye pek çok kuş
türü için anahtar ülke konumun-
dadır. Ülkemizdeki sulak alanla-
rın uluslararası düzeyde önem
taşımasının asıl nedeni; Batı
Palearktik Bölgedeki kuş göç
yollarından en önemli ikisinin
Türkiye üzerinden geçmesidir.
Doğu Karadeniz Bölgesi’nden
Türkiye’ye giren 200 binden
fazla yırtıcı kuş Çoruh Vadisi göç
rotası ile Çoruh nehri üzerinden
Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki
87
KÖYCEĞİZ-DALYAN
BÖLGESİNDEKİ SULARIN
TUZLULUK ORANLARI
SIFIRDAN AŞIRI TUZLUYA
KADAR DEĞİŞKENLİK
GÖSTERDİĞİNDEN HABİTAT
VE TÜR ÇEŞİTLİLİĞİ
ARASINDAKİ İLİŞKİ
AÇISINDAN İYİ BİR ÖRNEK
TEŞKİL EDER.
sulak alanlara ulaşırlar. Türkiye
üzerindeki bu göç, Batı Paleark-
tik Bölgedeki en büyük yırtıcı
kuş göçüdür.
Karadeniz’in batısında Trak-
ya üzerinden ülkemize girerek
İstanbul Boğazı üzerinden
Anadolu’ya geçen Boğaziçi göç
rotası, 200-700’lük gruplar halin-
de 250 binin üzerinde leyleğin
gösterişli geçişlerine sahne
olmaktadır.
Türkiye’nin coğrafi yapısı-
nın çok kompleks olması ve
nehirlerin dağlık bölgelerle
birbirinden ayrılmış olmasının
türlerin yayılmasını büyük ölçüde
engellemesinden dolayı, yüksek
88
endemizm ve genetik çeşitliliğe
neden olmuştur. Akarsu ekosis-
temlerinde yaşayan omurgasızla-
rın büyük çoğunluğu bu nedenle
endemiktir. Köyceğiz-Dalyan
bölgesindeki suların tuzluluk
oranları sıfırdan aşırı tuzluya ka-
dar değişkenlik gösterdiğinden
habitat ve tür çeşitliliği arasın-
daki ilişki açısından iyi bir örnek
teşkil eder. Yine Burdur Gölü’nde
yaşayan Aphanius Burduricus da
göl şartlarına uyum sağlamış en-
demik bir balık türüdür. Benzer
şekilde, Van Gölü’nde yaşayan
endemik bir balık türü olan İnci
kefalı (Chalcalburnus tarichi)
de bu gölün yüksek derecede
Fotoğraf: Burak Doğansoysal

89
sodalı koşullarına adaptasyon
sağlamıştır. Abant alabalığı ya
da Abant alası (Salmo trutta
abanticus), Abant Gölü’ne uyum
sağlamış türdür.
Hassas ekosistemler çevresel
değişikliklerin etkisiyle kolayca
tahrip olabilirler.
Türkiye sulak alanlarında saz
(Typha sp.), kamış (Phragmites
sp.), hasırotu (Schoenoplectus
sp.), kofa (Juncus sp.) gibi bitki-
ler geniş topluluklar oluştururlar.
Ayrıca su yüzeyini kaplayan nilü-
fer (Nymphae sp.) gibi bitkilerin
yanısıra derin olmayan göllerde
Fotoğraf: Burak Doğansoysal
90
yetişen ördek otu (Phodophyllum
sp.), ördek mercimeği (Wolffia
sp.), su mercimeği (Lemna sp.)
ve Ceratophyllum sp., Myriophy-
llum sp., Potamogeton sp. gibi
su altı bitkilerine rastlanır.
Ülkemizde balık türü sayısı
472’dir ve bunların 50’si tüken-
me tehlikesiyle karşı karşıyadır.
Bugüne kadar yapılan çalışmalar
sonucunda, tatlı su balıklarından
26 familyaya bağlı 192 tür belir-
lenmiştir. Sulak alanlarımızda en
yaygın bulunan türler; alabalık,
turna, sazan, karabalık, kefal, kı-
zılkanat, sudak, tatlı su levreğidir.
Sulak alanlar ekosistem ve
biyolojik çeşitliliğin önemli
parçalarıdır. Tropik ormanlardan
sonra biyolojik çeşitliliğin en yük-
sek olduğu ekosistemlerdir. Pek
çok tür ve çeşitteki canlılar için
uygun beslenme, üreme ve ba-
rınma ortamı olan sulak alanlar,
yalnız bulundukları ülkelere ait
değil, tüm dünya çocuklarından
ödünç alınmış birer hazinedir.
Kaynaklar:
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel
Müdürlüğü yayınları
91
 Flaşlar
Melih Özbek
www.melihozbek.com

A
matör fotoğ-
rafçıların çok
fazla kullanmayı
sevmedikleri
bir aksesuar
da elektronik flaşlardır. Bunun
en büyük nedeni flaşla çekilen
fotoğrafların tatmin edici sonuç-
lar vermemesi olabilir, ancak
bu durum büyük ihtimalle flaşın
kullanılmaması gerektiğinden
değil, fotograf çeken kişinin flaşı
nasıl kullanacağını bilmemesin-
den kaynaklanır. 

Flaşlar aslında kullanan fo-

toğrafçıya büyük esneklik sağlar,
çünkü fotoğraf bir ölçüde ışığı
kendi isteğimiz doğrultusunda
yakalamaktır ve flaş kullanan bir
fotoğrafçı doğal ışık koşullarının
dışında ışığın nasıl ve ne şiddet-
te geleceğine müdahale ede-
biliyor demektir. Eğer
bu müdahaleyi doğru
yaparsa, en kötü ışık
koşullarında bile iste-
diği fotoğrafları elde
edebilir.

92
 Flaş pozlanmasında perde
hızı hiçbir önem taşımaz (flaş
uyum hızı üzerindeki durumlar
için buraya tıklayın). Çünkü flaş
o kadar kısa bir sürede patlar ki,
perdenin hızının flaşın ışığına hiç
bir etkisi olmaz. Flaşla çekilen
fotoğraflarda pozlamayı etkile-
yen bir kaç etken vardır:
• Diyafram
• Flaş şiddeti (ne kadar süreyle
-milisaniye bazında- patlaya-
cağı)
• Çekilen konunun flaşa uzaklı-
ğı (fotoğraf makinasına değil
flaşa olan uzaklığı. Eğer flaş
makinadan ayrı bir yerde duru-
yorsa hesaplamaları buna göre
yapmak gerekir)
• Flaşın önüne koyacağınız filtre-
ler, dağıtıcılar, yansıtıcılar vs.
IŞIK ÖLÇÜMÜ TEKNİKLERİNE
GÖRE FLAŞ ÇEŞİTLERİ:
Günümüzde kullanılan flaş-
lar ışık ölçümü tekniklerindeki
farklılıklara göre temel olarak
üçe ayrılır:
1. Manuel Flaşlar
Bu flaşlar hiç bir otomatik ayarın
olmadığı, ayarların fotoğrafçı
tarafından yapıldığı flaşlardır.
Flaşın ayarını yapmak için fotoğ-
rafçının o flaşın “Guide Number”
ya da “rehber numarası” denen
ve flaşın gücünü ifade eden
parametreyi bilmesi gerekir.
Burada bir parantez açıp “rehber
numarası” ile ilgili bilgi vermek-
te fayda olabilir:
Flaşlarda Rehber Numarası
(“Guide Number”)
Bütün flaşlar aynı değildir. Kimisi
daha uzaktaki nesnelerin bile
fotoğrafını çekerken gerekli
ışığı sağlayabilir, kimi de ancak
yakındaki nesneler için kullandı-
ğınızda işe yarar. İşte bu “flaşın
ışık yoğunluğu”nu ölçülebilir ve
flaşlar arasında karşılaştırılabilir
bir standarta oturtmak için “reh-
ber numarası” denen bu numara
kullanılır.
Rehber numarası her flaş mo-
deli için deneysel olarak sapta-
nır. Üretildikten sonra flaşla belli
uzaklıktaki bir nesnenin fotoğrafı
çekilir. Fotoğraf makinasının
diyafram değeri kısılarak nesne-
nin fotoğrafı çekilmeye devam
edilir, ta ki “doğru ışık ölçümü”
sağlanana kadar. Doğru pozla-
ma değerini sağlayan diyafram
değerinin nesnenin flaşa olan
uzaklığı ile çarpımı o flaşın “reh-
ber numarası”dır. Genellikle GN
harfleri ile gösterilir. Flaş GN
numarası ne kadar büyük olursa
flaş o kadar uzak mesafeler için
kullanılabilir, daha kısa sürede
yeniden dolar ve farklı flaş efekt-
lerini daha verimli kullanmayı
mümkün kılar.
GN = f numarası x nesnenin
flaşa olan uzaklığı
Fotoğrafçı, flaşı manuel ayar-
da kullanırken yapacağı iş, flaşın
rehber numarasını fotoğrafını
çekeceği nesnenin uzaklığına
bölmektir. Çıkan sonuç kullanıla-
cak diyafram değerini verir. Aynı
şekilde flaşın kullanmak istediği-
niz diyafram değerinde aydınla-
tabileceği en uzak mesafeyi he-
saplamak için de GN yi diyafram
değerine bölmek yeterlidir.
GN numaralari belli bir ASA
için verilir. Fotoğraf makinasın-
daki ASA ayarı değiştikçe ya da
makinaya farklı ASA değerinde
bir film takıldığında ışık hassasi-
yeti değişeceğinden GN numa-
rası da değişecektir. Manuel
flaş kullanırken fotoğrafçının
buna dikkat etmesi gerekir. ASA
değeri bir stop yükseldiği zaman
GN numarasını da 1.4 ile çarp-
manız gerekir. ASA değeri bir
stop azaldığı zaman da (örneğin
200ASA’dan 100ASA’ya) GNyi 0.7
ye bölüp ondan sonra hesapla-
malarda kullanmanız gerekir.
Manuel flaşlar direk olarak
kullanıldıklarında gerekli mesafe
ya da diyafram yukarıdaki gibi
hesaplanır, kolay hesap yapılma-
sı için genellikle flaşların üzerin-
de bir hesaplama tablosu bulu-
nur. Ancak makro fotoğrafçılıkta
ya da flaş direk olarak kullanıl-
mayacaksa (tavandan yansıtıla-
rak vs) manuel flaşlarda doğru
mesafe ve diyaframı hesaplamak
oldukça güçtür.
Otomatik Flaşlar
Bu flaşlar diyafram değerini
ya makinadan otomatik olarak
okur, ya da siz kendiniz diyafram
değerini (ve tabii ASA değerini)
flaşa girersiniz. Bundan sonra
siz deklanşöre bastığınızda flaş
patlarken bir yandan da flaş
üzerinde bulunan bir algılayıcı
yardımıyla fotoğrafını çekece-
ğiniz sahneden geri dönen ışığı
ölçer ve ayarladığınız diyafram
değeri için ışık yeterli hale gelin-
ce enejiyi keser (bütün bu ‘yan-
sıyan ışığı ölç, yeterliyse enerjiyi
kes, değilse devam et’  durumu
saniyenin 1/50000 i gibi kısa bir
sürede gerçekleşir. Bunu aynı
tuvaletlerdeki “sifon”ların dolma
mekanizmasına benzetebilirsi-
niz. Mekanizma hazne tamamen
dolduğu zaman akan suyu keser.
Otomatik flaşların kullanımı son
derece basittir, sadece kullandı-
ğınız diyafram değerini vermeniz
yeterlidir ve çok tutarlı sonuçlar
verirler. 
93
 Otomatik flaşlar her diyafram
değeri için ortamdan yansıması
gereken ışık miktarını önceden
bildikleri için sizin flaş üzerinde
ayarladığınız diyafram değerleri-
ni o an makinanızda kullandığı-
nız değerlerden farklı verirseniz
flaşın ışık şiddetini de kontrol
etmiş olursunuz. Örneğin fotoğ-
rafını çekeceğiniz sahne size
f2.8 e 1/125 ölçümünü veriyorsa
ve siz makinanızda f2.8 ayarlayıp
flaşa f2 değerini girerseniz flaşın
f2.8 için gerekenden eksi bir du-
rak düşük şiddette patlamasını
sağlarsınız. Benzer biçimde ma-
kinanızdaki f değeri 2.8 ken flaşa
f4 değerini girerseniz de flaşın
doğru pozlama için gerekenden
artı bir durak fazla patlamasını
sağlarsınız. Bu durum genellikle
“dolgu flaş” kullanırken uygula-
nır. Arka planı aydınlık konularda
ya da direk güneş ışığı nede-
niyle oluşan keskin gölgelerin
önüne geçmek için kullanılacak
farklı flaş şiddetleri çekilen fo-
toğrafın farklı detayları ortaya çı-
karmasını sağlayacaktır. Önemli
olan fotoğrafçının bu seçenekle-
rin farkında olup tercihini doğru
kullanmasıdır.
3. TTL (through the lens)
Flaşlar
Otomatik flaşların çalışma pren-
sibine çok benzer bir şekilde
çalışırlar, yine flaş patladıktan
sonra ortamdan geri dönen ışığı
ölçerler ve ışık yeterli olduğu
anda enerjiyi keserler. Ama
yansıyan ışığı ölçme işini flaş
üzerindeki algılayıcı yapmaz,
onun yerine objektifin içinden
geçerek geri dönen ışık fotoğraf
makinası tarafından ölçülür. Bu
nedenle sadece flaşın değil,
fotoğraf makinasının da TTL flaş
94
ölçüm yöntemini desteklemesi
gerekir.
Sonraları fotoğraf makinası
firmaları bu yöntemden daha
olumlu sonuclar alabilmek için
bir takım tasarım değişiklikleri
yapmışlar ve E-TTL, i-TTL gibi
isimler vermişlerdir. Örneğin
Canon EOS serisi makinalarda
kullanılan E-TTL yönteminde,
deklanşöre basıldığı anda flaş
ünitesi daha önceden şiddeti
bilinen düşük seviyede bir “ön
flaş” patlatır. Bunun sonucunda
yansıyan ışık objektiften geçip
fotoğraf makinasının ışık ölçeri-
ne gelir.  Işık ölçümü sonucu o
sahneyi doğru pozlayacak flaşın
şiddeti belirlenir. Daha sonra
ayna kalkar, perde iner, flaş
önceden makinanın ayarladığı
şiddette patlar. Yani deklanşöre
basıldığında flaş aslında iki kere
patlar, birincisi ortam ışığını ve
ne kadar şiddette flaş gerektiğini
bulmak için, diğeri de filmi ya da
sensorü pozlamak için. Ancak
bu iki flaş arasındaki zaman
o kadar kısadır ki, genellikle
kimse tarafından algılanmaz. Fo-
toğrafçı, eğer herhangi bir anda
flaş ölçümü yapmak ve bunu bir
sonraki çekim için kilitlemek
isterse “FEL” (Flash Exposure
Lock - Flaş pozlama kilidi) adı
verilen bir düğmeye basar. Bu
düğmeye basıldığında “ön flaş”
patlar ve gereken flaş değeri
makinada saklanır. Bu ölçümden
hemen sonraki ilk fotoğraf çeki-
minde “ön flaş” patlamaz çünkü
zaten flaşın şiddeti önceden
ayarlanmıştır.
Birden fazla netleme noktası
olan makinalar için Canon, “ön
flaş” sonucunda geri dönen
ortam ışığını ölçerken fotoğraf-
çının o anda kullandığı netleme
noktasına ağırlık verir. Nikon 3D
ölçüm adını verdiği bir yöntem
kullanır ve objektiften gelen “ko-
nuya olan uzaklık” bilgisini de
flaş ölçüm hesaplamalarının içi-
ne katar (daha sonra Canon da
E-TTL II adını verdiği yöntemde
uzaklığı hesaba katmaya başla-
mıştır.)  Her firma TTL yöntemini
kendi önceliklerine göre düzen-
lemiştir. Bu yüzden bütün ma-
kinalar için flaş üreten firmalar
(Sigma ya da Sunpak gibi) her
fotoğraf makinasının destekledi-
ği flaş teknolojisine göre flaşla-
rını ayrı üretmek durumundadır.
Flaşın modeli aynı bile olsa
mutlaka kullanılacak makinayla
uyumlu olması gerekir. Örneğin
Sigma 500 DG Super Canon
EOS için olan bir flaş Nikon için
kullanılamaz, onun için Sigma
500 DG Super Nikon uyumlu flaş
almak gerekir.
TTL flaşlar otomatik flaşlara
göre kullanımı daha dikkat ve
bilgi isteyen flaşlardır. Bazı du-
rumlarda beklenmedik sonuçlar
verebilirler. Firmalar genellikle
fotoğrafçının nereyi netlediğini
anlamaya çalışıp (netlik nokta-
sına ağırlık vererek ya da objek-
tiften netlenen mesafe bilgisini
alarak) flaşın o bölgeye ağırlık
vermesinı sağladıkları için eğer
dikkat edilmezse flaş hatalı pat-
layarak fotoğrafın yanlış pozlan-
masına yol açabilir. Örneğin bir
gelin damat fotoğrafında eğer
gelinlikten ışık ölçümü alınırsa
flaş ortamın aydınlık olduğunu
sanarak gerekenden az patlaya-
cak, tam tersi durumunda koyu
renkli damat elbisesinden ölçüm
alınırsa bu sefer de ortamın ol-
duğundan daha karanlık olduğu
sonucunu çıkarıp fazla patla-
yarak açık renk yerlerin fazla
pozlanmasına neden olacaktır.
Doğru pozlama için yapılacak
şey, %18 gri karttan ölçüm alarak
flaş pozlamasını kilitleyip (FEL)
daha sonra kadrajı yeniden ya-
pıp fotoğrafı çekmektir. O yüz-
den TTL flaş ölçümünü “netle-
nen alana bağlı merkez ağırlıklı”
ölçüm gibi düşünüp o şekilde
pozlama yapmak gerekir.
KULLANIM YERLERİNE GÖRE
FLAŞ ÇEŞİTLERİ:
Fotoğraf makinası üzerindeki
flaşlar
Bunlar en sık rastladığımız flaş
türüdür. Fotoğraf makinasının bir
parçasıdır ve gerektiği zaman
açılıp kullanılır. Güçleri düşük-
tür, kısa mesafeden kullanılır.
Objektife yakın oldukları için
genellikle kırmızı göz
problemi yaşarlar
Harici Flaş
Üniteleri
Bu flaşlar fotoğraf
makinasının “flaş
ayağı” na takılarak
kullanılır. Piyasada
pek çok farklı özel-
likte ve fiyatta flaş bulunabilir.
Güçleri yüksektir ve bazılarının
kafaları hareketli olduğu için
direk değil yansıtılarak da kul-
lanılabilir. Flaş uzatma kabloları
ve kolları kullanılarak makinadan
uzakta da kullanılabilirler. Ayrıca
makinanın üzerine direk takılma-
yıp bir “grip” üzerinde bulunan
flaşlar da mevcuttur. Bunlar
objektifle olan mesafeleri fazla
olduğu için kırmızı göz proble-
mine yol açma riskleri az oldu-
ğundan özellikle insan fotoğrafı
çeken fotoğrafçılar tarafından
tercih edilirler.
Makro Flaşlar
Makro flaşlar da aslında harici
flaş sınıfındadır. Ancak makro
çekimlerde kullanılmak üzere
tasarlanmışlardır.
Ring flaşlar
Bunlar objektifin üzerine filtre
gibi takılırlar dairesel flaşlardır,
objektifin etrafını sararlar ve
fotoğrafı çekilecek konuyu direk
aydınlatırlar. Büyük objektifler
yüzünden oluşacak gölgeler
böylece engellenmiş olur. Dişçi-
likte ağız içi fotoğrafları gibi dar
alanda çekilen fotoğraflar için
birebirdir. Genellikle iki par-
ça halinde olur ve bu parçalar
birbirinden bağımsız ayarlanabi-
lir olduğundan her türlü makro
çekiminde başarılı sonuçlar
verirler.
İkiz flaşlar
Bu flaş tipi yine objektife takılır,
ancak harici flaşlar gibi üniteleri
vardır, konuyu iki yanından sara-
rak aydınlatır.
“Optik Slave” Flaşlar
Bu flaşların makinaya bağlana-
cak bir aparatları yoktur. Başka
bir flaşa yardımcı olarak kulla-
nılırlar. Fotoğraf çekilirken ana
flaş patladıktan sonra onun
patlamasını algılayıp patlarlar.
Bu “diğer flaşın patlamasını
algılayarak patlama” çok
kısa sürede olduğu için
her iki flaş da fotoğrafı
pozlar. Yukarıda anla-
tılan harici flaşlardan
bazılarının”optik slave”
özellikleri vardır. Bu
flaşların patlaması kablo-
suz olarak uzaktan sağla-
nabilir. Bu şekilde fotoğraf
çekilirken birden fazla flaş
kullanılması fazladan kablo
kullanmadan mümkün olur.
Ancak burada dikkat
edilecek nokta, fotoğraf ma-
kinasına bağlı ana flaş eğer
TTL modunda “ön flaş” patlatı-
yorsa o zaman slave flaşlar bunu
algılayıp erken patlar ve fotografı
pozlayamaz. O yüzden bu flaş-
larla çekim yaparken makinala-
rın “FEL” özelliği kullanılarak flaş
ölçümü önceden yapılmalıdır.
Flaş Uyum Hızı
Her fotoğraf makinasının flaşı
95
kullanabileceği bir “en yüksek”
perde hızı vardır. Bu daha eski
makinalarda 1/60 ya da 1/125
gibi hızlarken bugün 1/250 hatta
1/500 lere kadar çıkmıştır. Fotoğ-
raf makinanızın flaş uyum hızının
üzerindeki hızlarda flaş kulla-
nırsanız fotoğraf alttan kesilmiş
olarak çıkacaktır.
Bu durum tamamen mekanik
nedenlerden kaynaklanır. Nor-
mal olarak sensörün önünde iki
tane perde bulunur, siz dek-
lanşöre basınca birinci perde
yukarıdan aşağıya “düşerek”
sensörün önünü açar, pozlama
süresi bitince ikinci perde yuka-
rıdan aşağıya düşerek sensörün
önünü kapatır. Ancak birinci
perde aşağı düşerken bir yol ka-
tetmek zorundadır ve bunu belli
bir sürede yapabilir (örneğin
36x24mm boyutlarında bir film
söz konusu ise bu mesafe 24 mm
dir). Yüksek hızlarda artık birin-
ci perdenin aşağıya düşerken
geçirdiği süre, sensörün ışığa
maruz kalması gereken süreden
fazla olmaya başlar. Örnek ver-
mek gerekirse, 1/1000 gibi bir
perde hızında birinci perde daha
sensörün yarısına bile gelmeden
ışık gören kısımlar 1/1000 süresi-
ne ulaşırlar. Buna çözüm olarak
ikinci perde sensörü kapatmak
için birinci perdenin sensörü
tamamen açmasını beklemez.
Onun yerine sensörün üst bölü-
mü gerekli pozlanma zamanını
doldurduğu anda ikinci perde
düşerek sensörü kapatmaya
başlar. Yani yüksek perde hız-
larında sensörün tamamı aynı
anda pozlanmaz. Birinci perde
bir yandan sensörü açarak ışığa
maruz bırakırken öbür yandan
ikinci perde yukarıdan sensörü
kapatmaya başlar. Sensör ince
96
bir şerit olarak pozlanır. Hem
DSLR makinalarda, hem de ana-
log SLR makinalarda aynı durum
söz konusudur. Bu durumu bir
fotokopi makinasinin kağıdı tara-
masına benzetebilirsiniz. Fotoko-
pi makinası açıkken gördüğünüz
ince şerit sensörün ışık gören
bölgesine benzer.
İşte birinci perdenin ikinci
perde kapatmaya başlamadan
önce sensörü tam olarak aça-
bildiği en yüksek hız “flaş uyum
hızı”dır. Bu hızın üzerinde çekile-
cek flaşlı fotoğraflarda flaş ışığı
bütün kareyi pozlayamaz, çok
kısa bir sürede patladığı için sa-
dece fotoğrafın en üstünden bir
şerit pozlanır. Flaş uyum hızının
çok az üzerinde hızlarda bu ken-
dini alt tarafta hafif bir kararma
olarak gösterirken çok yüksek
hızlarda fotoğrafın neredeyse
tamamı ışık görmemiş sadece
üstten ince bir şerit pozlanmış
olur.
Yüksek flaş uyum hızının
avantajı, hareketi dondurmak
için flaş kullanılabilmesine im-
kan sağlamasıdır. Diğer avantajı
da flaşın gün ışığında “dolgu
flaş” olarak kullanılması istendi-
ğinde daha yüksek perde hızla-
rına izin vereceğinden fotoğraf-
çının diyaframla oynayarak  net
alan derinliği kontrolünde daha
özgür olmasını sağlar.
Yüksek Hız Senkronizasyonu
(High Speed Sync, FP)
Flaş uyum hızının üzerindeki
hızlarda flaş kullanabilmek için
“yüksek hız senkronizasyonu”
(High speed sync) denen bir
özellik kullanılır. Bu özelliğin
kullanılan flaş ünitesi tarafından
desteklenmesi gereklidir. Yüksek
hız senkronizasyonu seçildiğinde
flaş bir kere değil birden fazla
kere patlayarak sensorün o anda
ışık gören her yerinin pozlanma-
sını sağlar. Sensör yüksek hızlar-
da bütün olarak değil de bir şerit
halinde ışığa maruz kalmasına
rağmen flaş bunu hesaplayarak
çok kısa aralıklarla birden fazla
patlayarak sensörü tam olarak
pozlar.  Bu durum çok kısa bir
süre içinde olduğu için insan
gözü algılayamaz, flaş yine bir
kere patlamış gibi görünür.
Yüksek hız senkronizasyonu
özelliği yüksek perde hızlarında
dolgu flaş kullanımına olanak
sağlar. Ancak hareketi dondur-
mak için kullanılamazlar, çünkü
perde açılırken flaş birden fazla
patlar ve harekette kesikliğe
neden olur. Bu nedenle hızlı
hareket eden cisimlerde hafif bir
“eğiklik” meydana gelir.
Bazı flaşlarda yüksek hız
senkronizasyonu FP (Focal Pla-
ne) olarak da gösterilir.
Birinci Perde Senkronizasyo-
nu /  İkinci Perde Senkronizasyo-
nu (First curtain/second curtain
sync)
Flaş uyum hızından düşük
hızlarda birinci perdenin sen-
sörü açmasıyla ikinci perdenin
kapatması arasında gecen bir
zaman vardır.  Eğer makina-
nız ya da flaşınız birinci perde
senkronizasyonu  ayarındaysa,
o zaman birinci perde sensörü
açar açmaz flaş patlar. Daha
sonra perde hızına bağlı olarak
sensör ortamdaki mevcut ışığa
maruz kalır, pozlama bitince
ikinci perde sensörü kapatır.
Hareketli nesneler çekerken,
flaşın pozlamanın başında patla-
ması ve sensörün ortam ışığına
daha sonra maruz kalması sanki
hareket tersineymiş gibi doğal
olmayan bir durum ortaya çıkar.
Buna çare olarak makina ya da
flaşınızın ayarını “ikinci perde
senkronizasyonu”na getirmeniz
gerekir. İkinci perde senkro-
nizasyonunda siz deklanşöre
bastıktan sonra birinci perde
sensörü açar, ortam ışığı perde
hızına bağlı olarak sensörü poz-
lar, ikinci perde sensörü kapat-
madan hemen önce flaş patlar.
Stroboskopik Flaş
Günümüzdeki gelişmiş flaş
ünitelerinin bir çoğunda stro-
boskopik flaş denen bir özellik
de vardır. Bu özellik flaşın sizin
belirlediğiniz frekansta ve sayıda
arka arkaya patlamasını sağlar.
Örneğin karanlık bir salonda bir
balerinin fotoğrafını çekerken,
perde hızını 1 saniyeye ayarlayıp
flaşı da “10 Hz frekansta 10 kere
patla”ması için ayarlarsanız, siz
deklanşöre basıp perde açıldık-
tan sonra flaş 1/10 saniye arayla
10 kere patlayacak ve balerinın
hareketleri 1/10 ar saniye arayla
tek bir karenin üzerine pozlana-
caktır. Bu tip pozlamalarda arka
planın siyah olması önerilir çün-
kü arka plan herhangi başka bir
renk olursa önde hareket eden
objeler şeffaf görünecektir.
Model Flaş
Bazı flaş ünitelerinin özellikle-
ri arasında “model flaş” diye bir
terime rastlanır. Bu özellik, siz
flaşla fotoğraf çekerken kadrajı
ayarladıktan sonra fotoğrafı çek-
meden önce fotoğrafta ne gibi
gölgelerin oluşacağını önceden
görmenizi sağlar. Bu boyutuyla
fotoğraf makinasındaki “alan
derinliği ön izleme” özelliği ile
aynı işleve sahiptir. Zaten bazı
flaş ünitelerinde siz fotoğraf
makinasındaki “alan derinliği ön
izleme düğmesi”ne bastığınız-
da bu özellik çalışmaya başlar.
“Model flaş” basit anlamda flaşın
bir spot gibi sürekli yanarak sizin
oluşacak gölgeleri görmenizi
sağlamasıdır. Ancak flaşlar tasa-
rımları gereği sürekli ışık vere-
meyecekleri için bu işi çok kısa
aralıklarla patlayarak yaparlar.
Dolgu Flaşı
Dolgu flaşı amatör fotoğraf-
çıların nedense kullanmaktan
kaçındıkları ancak profesyonel-
lerin sıkça kullandığı bir yöntem-
dir. Dolgu flaşın “doldurduğu”
şey “gölgeler”dir. Fotoğraftaki
ana ışık kaynağının aydınlata-
madığı ve gölgeler oluşturduğu
alanları dolgu flaşı aydınlatır.
Pozlama sanki flaş yokmuş gibi
ortam ışığına göre yapılır. Flaş
“doldurulacak gölgenin” özelli-
ğine göre ayarlanarak pozlama
yapılır. Genellikle flaşın gücünün
doğru ayarlanmaması nedeniy-
le  dolgu flaşla çekilen bir çok
fotoğrafta flaş kullanıldığı bariz
belli olur ve ortam ışığından çok
farklı görünür. Dolgu flaş yönte-
mi fotoğrafı çekilecek konuya ve
ortam ışığına göre çok çeşitlilik
gösterdiği için doğru kullanımını
deneyerek ve tecrübe kazanarak
sağlayabilirsiniz. Özellikle portre
çekerken oluşan istenmeyen göl-
gelerin engellenmesinde doğru
kullanılan dolgu flaş yöntemi ışık
ve gölge üzerindeki kontrolünü-
zü çok daha artıracaktır.
Flaş Aksesuarları
Bir çok fotoğrafçının flaş
kullanmama nedenlerinin başın-
da “ışığının fazla direk olması
(bunun sonucu olarak “kırmızı
göz problemi”) ve oluşturduğu
yüksek kontrast” gelir. Çünkü
flaş direk olarak aydınlattığı
alanları beyaz bir ışıkla boyar,
direk olarak aydınlatamadığı
alanlar ise kenarları keskin koyu
gölgeler halinde çıkar. Diğer bir
olası neden “Flaşın uzak mesafe-
lerde etkili olmaması”dır. İşte bu
durumları engellemek ve fotoğ-
raflarda daha doğal bir görünüm
sağlamak için flaşlarla birlikte
97
bazı aksesuarların kullanılması
yaygın hale gelmiştir.
Yansıtıcılar (Bouncers)
Bu aksesuarlar flaşlarla bir-
likte çokca kullanılır. Flaş ışığı
konuya direk olarak düşmez, bu
yansıtıcılara çarpıp yansıdıktan
sonra düşer. Böylece sertliği
azalır, Piyasalarda satılan yan-
sıtıcılar olduğu gibi, beyaz bir
parça kağıt, küçük bir ayna gibi
iskambil kağıdı büyüklüğünde
bir yüzeyi flaşın önüne yukarı
bakacak şekilde (flaşın o yüzeye
çarpıp yukarı yansımasını sağ-
layacak şekilde) tutarak bile flaş
kullanarak çektiğiniz fotoğraf-
larda büyük fark yaratabilirsiniz.
Harici flaşların bir çoğu yukarı
aşağı dönebilen flaş kafa-
larına sahip-
tir. Eğer
bu tip
98
bir flaşa sahipseniz flaş kafasını
yansıtıcı bir yüzeye döndürerek
(duvar, tavan vs) ışığın keskinli-
ğini azaltabilirsiniz. Yansıtıcıların
dezavantajı flaşın ışığı konuya
yansıyarak geldiğinden arada-
ki kayıplar yüzünden bir güç
azalmasına neden olmalarıdır.
Flaşı daha yakın mesafalerde
kullanmak gerekir. Ayrıca ma-
nuel flaşlarda bu tip yansımalar
sonucu oluşacak ışık kaybını tah-
min etmek çok zor olduğundan
pozlama hataları çıkabilir. Bunun
dışında yansıtan tavan ya da
duvar (Ya da flaş nereden yansı-
yorsa) beyaz değil de başka bir
renkse o zaman konuyu aydınla-
tan ışık da aynı rengi alarak konu
üzerine yansıyacak ve fotoğrafta
renk kaymaları oluşa-
caktır. Diğer bir
dezavantajı,
yüksek
tavan-
lı ya da
açık havada
kullanımları
mümkün değildir, flaş
ışığı yakınında yansıyacak bir
yüzey bulamayacağından konuyu
aydınlatamaz. Bu nedenle kafası
dönen flaşlar için her ortamda
kullanılabilecek yansıtıcılar mev-
cuttur. Aşağıda bunlardan bir
kaçına ait web sitesi yer almak-
tadır.
http://www.lumiquest.com/
lq941.htm
http://secure.mycart.net/cata-
logs/catalog.asp?prodid=33542
18&showprevnext=1
http://www.stofen.com/Store/
TwoWay.htm
Dağıtıcılar (Diffusers)
Bu aksesuarlar flaşın direk ve
kuvvetli ışığını yayarak daha yu-
muşak bir hale getirirler. Aslında
yukarıda anlatılan bazı yansıtıcı-
lar aynı zamanda dağıtıcı görevi
de görür (örneğin ikinci linkte-
ki  “lightsphere”). Dağıtıcıları
kullanması hem kolaydır, hem de
flaşın önüne yarı şeffaf bir kağıt
tutarak yapabileceğiniz kadar
kolay uygulanırlar. Ayrıca farklı
renklerde kullanılırlarsa değişik
etkiler de yaratabilirler. Örneğin
“altın rengi” dağıtıcıları piyasada
bulmak mümkündür. Bu akse-
suarlar da flaşın ulaşabileceği
mesafenin azalmasına yol açar-
lar. Manuel flaşlarda pozlama
ayarının yapılmasını zorlaştırırlar.
Ancak fotoğraflara verdikleri
yumuşak etki nedeniyle aranan
aksesuarlardır.
Bazı dağıtıcılarla ilgili bilgi-
leri aşağıdaki linklere tıklayarak
bulabilirsiniz.
http://www.stofen.com/Store/
Products.htm
http://www.lumiquest.com/
lq951.htm
Uzatıcılar (Extenders)
Objektifler için teleconver-
terlar, çeviriciler olur da flaş
üniteleri için olmaz mı? Özellikle
doğa fotoğrafı çekenlerin kar-
şılaştığı sorunlardan birisi de,
özellikle ağaçlardaki hayvanla-
rın fotoğraflarını çekiyorlarsa,
sürekli olarak parlak bir fon
(gökyüzü) ve gölgede kalmış  bir
ön planla (dalların arasındaki bir
kuş örneğin) çalışmak zorunda
kalmalarıdır. İki alan arasındaki
kontrast yüksek olduğu için eğer
ön plana göre ölçüm yaparlarsa
arka plan fazla pozlanıp patlaya-
cak, arka planın patlaması en-
gellenmek istendiğinde ise esas
çekilmek istenen konu düşük
pozlanıp karanlıkta kalacaktır. Bu
nedenle “dolgu flaş” kullanımı
doğa fotoğrafçılarının işini çok
kolaylaştırır. Ancak makinanıza
300 mm bir objektif takılıyken
kullanacağınız flaş pek işini-
ze yaramaz, çünkü flaşın ışığı
uzak mesafelere gidene kadar
geniş bir alana yayılır ve gücü-
nü kaybeder. Buna çare olarak
flaş uzatıcıları çıkmıştır. Bunlar
“fresnel mercek” denen deniz
fenerlerinde kullanılan (bizde
arabaların arka camlarına da ta-
karlar park ederken görmek için,
onlara çok benzer ama bunlar
küçültmek yerine büyütür) düz
bir mercek içeren basıt mekanız-
malardır. Flaşın önüne takılır ve
flaş ışığını toplayarak küçük bir
alanda yoğunlaştırır, bu nedenle
flaş ışığı daha uzak mesafelerde
etkili olur. Bu aksesuarla 20 m
uzaktaki cisimleri rahatlıkla flaş
yardımıyla fotoğraflayabilirsiniz.
Ancak 300mm den daha geniş
açılı objektiflerde fotoğrafın
kenarlarında aydınlanmamış böl-
geler kalacağı için daha düşük
odak uzaklıklarındaki objektifler-
le kullanılması sorunlar yarata-
bilir.
Aşağıda uzatıcılar içinde en
yaygın kullanılan “better beamer”
ya da “flash xtender” denen uzatı-
cı hakkında bilgi bulabilirsiniz.
http://www.naturephotograp-
hers.net/gs/gsbb.html
Uzatma kabloları
Uzatma kabloları sadece
stüdyo fotoğrafları için değil flaş
kullanan bütün fotoğrafçılar için
kullanılabilir bir aksesuardır.
Uzatma kabloları yardımıyla fla-
şın makinaya olan bağımlılığını
kaldırıp istediğiniz yere koyabi-
lirsiniz. Genellikle makinanın sa-
ğına ya da soluna konulan flaşlar
fotoğrafta sanal gölgeler yaratıp
boyut kavramını güçlendirmek
için kullanılırlar. Ya da fotoğraf-
taki gölgeli alanlar neredeyse
oralara yakın konulan flaş o
bölgeleri doldurup fotoğrafçının
ışığı daha fazla kontrol edebil-
mesine imkan sağlar. Uzatma
kabloları makrolar için 25-30 cm
uzunlukta olabileceği gibi, 3 m
ve daha uzun kablolar da mev-
cuttur. Kablolarla birlikte flaşın
takılabileceği ve kablonun da
fotoğraf makinasına takılmasına
imkan sağlayan aparatların da
alınması gerekir. Fiyatları pahalı
olduğu için uzatma kabloları ge-
nellikle profesyonel fotoğrafçılar
tarafından kullanılır.
Aşağıda Canon makinalar için
kullanılan bir uzatma kablosu
görülebilir:
http://www.adorama.com/CA-
OCSC.html
Uzatma Kolları (flash
bracket)
Uzatma kolları flaşın ünitesi-
nin makina üzerindeki pozisyo-
nunu ayarlamak için kullanılır.
Flaş ünitesi makinanın flaş aya-
ğına direk takılı olmayacağı için
uzatma kablosu ile kullanılmak
durumundadırlar. Genellikle ma-
kinanın tripod deliğine vidalanan
ve metalden yapılmış, bazıları
menteşeli ve eklemli kollardır.
Uçlarına flaş takılır ve farklı
amaçlar için kullanılabilirler. En
yaygın olanı portre fotoğrafı çe-
kenler tarafından flaşın objektif-
ten mümkün olduğu kadar uzak
durması (ve bu şekilde kırmızı
göz ihtimalini mümkün olduğu
kadar azaltması) için çoklukla
kullanılan kollardır. Makro fotoğ-
rafları çekenler flaşı çektikleri
konuya mümkün olduğu kadar
yaklaştırmak için kullanırlar.
Çapı çok geniş objektiflerde
makina üzerindeki flaş fotoğrafı
çekilen bütün sahneyi aydınlata-
maz, objektifin gölgesi yakındaki
nesnelerin üzerine düşebilir. Bu
durumlarda özel olarak tasarlan-
mış uzatma kolları flaşı objektifin
üzerine getirerek fotoğrafta ob-
jektifin büyüklüğünden kaynak-
lanan gölgelerin çıkmamasını
sağlar.
Ev yapımı basit ama işlevsel
uzatma kolları mevcut olduğu
gibi piyasada farklı amaçlar için
satılan flaş uzatma kolları bulu-
nur. Aşağıda modüler ve bir çok
amaçla kullanılabilen bir flaş
uzatma kollarından biri ile ilgili
bilgi bulabilirsiniz.
http://www.tripodhead.com/
products/flash-bracket-main.cfm  
Harici Güç Üniteleri
Flaşlar yüksek güçte ışık
yaydıkları için büyük miktar-
larda enerjiye ihtiyaç duyarlar.
Harici güç üniteleri  aslında
güçlü pillerdir ve bir kablo ile
flaşa bağlanıp onunla birlikte
taşınabilirler. Hem flaşın pillerle
kullanıldığından çok daha uzun
süre kullanılabilmesini sağlarlar,
hem de patladıktan sonra tekrar
patlamaya hazır hale gelmesi
99
için geçen süreyi çok kısaltır-
lar. Her harici flaş dışarıdan bir
güç ünitesi bağlanmasına izin
vermeyebilir. Bu nedenle böyle
bir hedef varsa almadan önce
kontrol edilmelidir.
 
“Kırmızı Göz”
Flaşla portre fotoğrafı çekme-
nin en can sıkıcı yanlarından bi-
risi de fotoğraftaki insanların göz
bebeklerinin kırmızı çıkmasıdır.
Bunun sebebi gözün karanlıkta-
ki davranış biçimidir. İnsan (ve
memeli hayvan) gözü
karanlıkta daha çok ışık
toplayabilmek için irisi
mümkün olduğu kadar
açar (mesela f1.8 :)).
Normal şartlarda yük-
sek ışıkta hemen kısıla-
rak gözün zarar görmesi
ve “kamaşma” olması
engellenir, ancak flaş o
kadar hızlı çakar ki, iris
küçülmeye fırsat bula-
maz. Flaşın ışığı iristen
geçerek içeri girer ve
gözün arka duvarına
(retina) çarpar. Retina
bol kılcal damarlarla
kaplı bir yüzeydir ve yansımaya
yol açar. Bu nedenle gözün içi
kırmızı çıkar.
Bu durumun nedeni, flaşın
objektife yakın olmasıdır. yani
teorik olarak eğer flaş objektifin
içinden patlayan bir ışık kaynağı
olsaydı bütün fotoğraflar kırmızı
gözlü çıkardı. Flaş objektiften
ne kadar uzaklaşırsa kırmızı göz
ihtimali o kadar azalır. Başka bir
deyişle, fotoğrafı çekilen kişi flaş
ve objektifi birbirinden ne kadar
uzak görürse kırmızı gözlü çıkma
ihtimali o kadar azalır. Bu yüzden
yüksek odak uzaklıklı objektifler
(örneğin 125mm ya da 200mm)
100
kullanılarak çekilen flaşlı fotoğ-
raflarda kırmızı göz çıkma olası-
lığı yükselir. Genellikle yemek,
düğün, toplantı gibi yerlerde
insan fotoğrafı çekenlerin bir
uzatma koluyla flaşı makinadan
uzaklaştırmalarının en büyük ne-
denlerinden biri olası kırmızı göz
problemini aşmaktır. Üzerinde
kendinden flaş olan makinalarda
kırmızı gözden kaçınmak çok
zordur çünkü genellikle flaşlar
objektifin çok yakınında (hemen
üzerinde) bulunur.
Eğer bir uzatma kolu kullan-
ma ihtimali yoksa o zaman bir
dağıtıcı ya da yansıtıcı kullan-
mak, flaşın kafası dönebiliyorsa
bir yüzeyden yansıtarak kullan-
mak kırmızı göz sorununa çözüm
getirir. Makinalarda “kırmızı göz
azaltma” (red eye reduction)
diye bir ayar bulunur, bu ayar-
da flaş fotoğrafı pozlamadan
önce bir kaç kez patlayarak ya
da makina üzerindeki başka bir
lambayı yakarak fotoğrafı çekilen
kişilerin irislerinin küçülmesini
sağlar, fotoğraf daha sonra çeki-
lir. Bu yüzden kırmızı göz oluşma
ihtimali azalır. Ancak bu yöntem
fotoğrafı çekilecek kişiler için
rahatsız edici bir durumdur.
FLAŞ ALIRKEN
Flaş üniteleri fotoğrafçılığı-
nıza yeni bir boyut katacaktır,
ancak fiyatları çok da ucuz olma-
yan ünitelerdir. 
Flash alırken dikkat edeceği-
niz özelliklerden bazıları aşağı-
dadır:
1. GN numarası - ne kadar büyük
o kadar güçlü 
2. Pozlama zamanının (yani flaşın
şiddetinin) ayarlanmasına izin
vermeli, TTL flaşlarda makinanın
ölçtüğü pozlama değerini düzelt-
me özelliği olmalı (FEC - Flash
Exposure Compensation)
3. İkinci perde senkronizasyonu-
na izin vermeli 
4. Yüksek hız senkronizasyonuna
izin vermeli 
5. Düşük ışıkta netleme yapar-
ken yardımcı ışık gönderebilmeli
(Focus assist lamp)
6. Kullanılabileceği en geniş açı
ne kadar?
7. Flaş yeniden dolma zamanı ne
kadar?
8. Zoom yapabiliyor mu? 
9. Kafası ‘tilt’ (yani aşağı yukarı
oynama) ve “swivel” (yani sağa
sola dönme) yapabiliyor mu, kaç
derece? 
10. Dışardan harici güç takılması-
na (adaptör, pil vs) izin veriyor mu? 
11. İstendiğinde hem TTL, hem
manuel, hem de otomatik moda
alınabiliyor mu? 
Tabii ki bunların tamamını sağla-
yan flaş çok pahalı bir flaş olaca-
ğı için siz kendi ihtiyaçlarınızı ve
fotoğraf çekme alışkanlıklarınızı
gözden geçirerek en doğru flaşı
seçmelisiniz.
101
Jaguarın
peşinde...
Pantanal... Görmesi çok zor olsa da jaguarları,
timsahları, yılanları ve tarantulalarıyla dünya üzerinde
Afrika ile boy ölçüşebilecek nadir yerlerden biri...

Yazı ve fotoğraflar:
Burak Doğansoysal
www.dogansoysal.com

102
103
Y
aklaşık 1 ay süren
planlama aşama-
sından sonra seya-
hatin bütün detay-
ları ortaya çıkmıştı.
Dünyanın en büyük sulak alanı
olan Pantanal’da yaşayan, dün-
yanın en büyük üçüncü kedisi
olan jaguarları (Panthera onca)
bulmaya çalışacaktım. Hayvanı
bulmanın zorluğu ve yaşadığı
habitatın fotoğraf için çok uygun
olmayışı daha gitmeden beni dü-
şündürüyordu. Yine de Pantanal
gibi muhteşem bir doğa parçası-
na gidip o havayı koklayacağım
için çok mutlu ve heyecanlıydım.
İlk uçuşum sabah çok erken
saatte İspanya’nın başkenti
Madrid’e idi. Madrid Barajas
Havaalanı’nda üç saatlik bir bek-
leyişin ardından aktarma yapıp
Brezilya’ya hareket ettim ve 12
saatlik uçuşun ardından Güney
Amerika kıtasının en kalabalık

104
105
şehri Sao Paulo’ya indim. Güm-
rük işlemlerinin ardından Pan-
tanal öncesi son durağım olan
ve Sao Paulo’ya üç saatlik uçuş
mesafesindeki Cuiaba şehrine
uçtum ve yerel rehberim tarafın-
dan karşılandıktan sonra otele
yerleştim. Toplam 20 saate yakın
uçuş ve havaalanlarında 10 saate
yakın beklemenin ardından çok
yorgundum ama batıya uçtuğum
için gün kaybım olmamıştı; yola
çıktığım günün akşamı varış
noktasında olmuştum.
Ertesi sabah erken bir kahval-
tının ardından otelden alındım,
beni Pantanal’ın kalbine götüre-
cek arazi aracına yerleştim ve
yola çıktık. Cuiaba’dan yaklaşık
bir saat sonra ulaştığımız Poconé
şehri vahşi doğa öncesi gördü-
106
ğüm son yerleşim yeri oldu ve
Pocone’den 15-20 km. sonra
dünyanın en büyük sulak alanı
Pantanal’ın resmi giriş kapısın-
daydım. Hem yabani hayvanların
YÜZLERCE NEHİR VE
BUNLARIN KOLLARIYLA
SARILI OLAN PANTANAL
YILIN YARISINI TAMAMEN
SU ALTINDA GEÇİRİYOR
VE YAĞMURLAR
BİTİP KURAK MEVSİM
BAŞLADIĞI ZAMAN
KURUMAYAN BÜYÜK
NEHİRLER VE
BUNLARIN ARASINDA
OLUŞAN KANALLARLA
BESLENİYOR.
güvenliği, hem de kendi güven-
liğim için bölgeye giriş kaydımı
yaptırdıktan sonra aracımızı
Pantanal’dan ayıran tahta ba-
riyerin de açılmasıyla kendimi
inanılmaz bir doğa harikasının
içinde buldum.
Yaklaşık 200 bin km²’lik bir
sulak alan olan Pantanal, üç ülke
arasında paylaşılmış durumda:
Bolivya, Paraguay ve Brezilya.
Türkiye’nin neredeyse üçte biri
büyüklüğündeki bu bataklığın
en büyük parçası Brezilya’da ve
jaguar görme ihtimali en yüksek
olan bölgeleri de yine gezece-
ğim kısımlarda yer alıyor. Yüz-
lerce nehir ve bunların kollarıyla
sarılı olan Pantanal yılın yarısını
tamamen su altında geçiriyor ve
yağmurlar bitip kurak mevsim
başladığı zaman kurumayan bü-
yük nehirler ve bunların arasında
oluşan kanallarla besleniyor.
Brezilya’da yaklaşık 1800 tür
kuş var, Pantanal’da ise sadece
(!) 600 kadar tür mevcut. Aynı
zamanda sürüngen, memeli ve
bitki türleri açısından da çok
zengin ve özel bir alan. Ama
bölgenin tanınmasını sağlayan
en önemli unsur jaguar ve ana-
konda popülasyonunun dünyanın
başka hiçbir yerinde olmadığı
kadar yoğun oluşu. Son 20 sene-
de bölgeye insan müdahalesini
engelleyecek önlemlerin alınma-
sı ve uluslararası araştırma ku-
ruluşlarının başta jaguar olmak
üzere bölgenin hassas türlerini
koruma altına alması ile Pantanal
çok canlı ve vahşi bir yer haline
gelmiş.
Bölgeye has Caimen timsahı
yaklaşık 35 milyonluk nüfusuyla
her köşe başında görülebilecek
bir sürüngen ve benim de karşı-
ma çıkan ilk yabani hayvan olu-
yor. Pantanal’daki tek yol 250 km.
dümdüz ilerleyen ve göletlerin,
107
 kanalların üstünden
pek de sağlam olma-
yan tahta köprülerle
geçen Transpantaneiro
Highway. Adının otoyol
olduğuna aldanmamak
lazım; burası bir buçuk
şeritli toprak bir patika
aslında. Bu yolu sade-
ce kurak mevsimde
kullanmak mümkün
çünkü yağışlarla bera-
ber yolun bir kısmı su
altında kalıyor ve kalan
kısmı da yoğun çamur
yüzünden kullanılamaz
hale geliyor. Kurak
mevsimde de bu 250
km.lik yolun sonuna
kadar gidilip yolun geri
kalanı kano veya ufak

108

motorbotlarla nehir ve kanallar-
dan kat ediliyor.
Biz de rehberimle birlikte her
gün bu güzergahı takip ederek
yaklaşık 12 saatimizi nehir ve
kanallarda geçirdik. Her sabah
03:30’da kalkarak kahvaltı yaptık,
eşyalarımızı aracımıza yerleştir-
dik ve zifiri karanlıkta motorbotu-
muza bineceğimiz Porto Joffre’ye
yol aldık. Sabahın çok erken
saatlerinde dahi 33-34 derecele-
re varan sıcaklık ve nem oranının
yüzde yüze yakın olması sebe-
biyle hava nefes alınamayacak
kadar boğucuydu. Buna rağmen
Pantanal’daki mevsim itibariyla
sinek ve böceğin yoğun oluşu
yüzünden uzun kollu ve paçalı
kıyafetler giymek gerekiyordu.
Öğlen saatlerinde ise sıcak ve
nem dayanılmaz bir hal aldığın-
dan, jaguar ve yılan riskini göze
alarak karaya çıkıp ağaçların
gölgesinde hamak kurup biraz
dinlemek zorunda kalıyorduk.
Konakladığımız bölge ve Por-
to Joffre arası yaklaşık bir saatlik
bir mesafeydi ama bölgedeki
hayvan yoğunluğu yüzünden
bu yolu hiç bu sürede kat ede-
medik. Karşıma devamlı gececi
(nocturnal) bir hayvan çıktığı
için, durup fenerlerle etrafa bak-
mak, bazen de fotoğraf çekmek
zorunda kalıyordum. İlk gördü-
ğüm jaguar da yine bu yolda
karşımıza çıktı ve fenerlerimizin
ışığında parlayan iri gözleriyle
aklımı başımdan aldı. O an emin
oldum: jaguar için çok doğru
yerdeydim.
Jaguar, kaplan ve aslandan
sonra dünyanın en büyük üçüncü
kedisi. Erişkin bir erkek jaguar
yaklaşık 150 kg.lık ağırlığıyla dişi
bir aslan kadar. Jaguar, büyük
boyutlarının ve güçlü çenesinin
de yardımıyla diğer kedilerden
farklı avlanıyor. Avını boğmak ye-
JAGUAR, KAPLAN VE
ASLANDAN SONRA
DÜNYANIN EN BÜYÜK
ÜÇÜNCÜ KEDİSİ.
rine kafasını kırarak etkisiz hale
getiriyor. En sevdiği avlardan biri
olan timsahların yanı sıra batak-
lık geyiği, capybara ve nehirde
yaşayan balıkları yiyor. Bataklıkta
yaşadığı ve avının tamamını su-
lak alanlarda avladığı için jaguar
suyu çok seven bir hayvan ve
oldukça iyi bir yüzücü. Hatta
gerektiği zaman dalarak suyun
109
ÖZELLİKLE SON
YILLARDA İNSANLARDAN
ZARAR GÖRMÜYOR
OLMALARI VE
PANTANAL’DA
YİYECEĞİN HER ZAMAN
BOL OLMASI SEBEBİYLE
İNSANLARI AV OLARAK
GÖRMÜYORLAR.

110
altındaki timsah ve balıkları da başarıyla
avlıyor. Bu nedenle aslında botumuzda
dahi jaguara karşı güvende değiliz. İs-
tese nehir kenarından botumuza atlar ve
bizi rahatlıkla kıyıya sürükleyebilir. Ancak
özellikle son yıllarda insanlardan zarar
görmüyor olmaları ve Pantanal’da yiye-
ceğin her zaman bol olması sebebiyle
insanları av olarak görmüyorlar. Yine de
yavrusu olan bir annenin veya bölgesini
savunan bir erkeğin ne yapacağı hiç belli
olmayacağı için Eduardo tedbiri asla
elden bırakmıyordu.
Rehberim Eduardo jaguar bulma
konusunda bölgedeki en tecrübeli yerli-
lerden biri. Pantanal’da yaşayan ailesinin
dördüncü kuşağı ve eskiden jaguarların
avlandığı dönemden beri doğayla çok içli
dışlı. Dolayısıyla bölgeyi ve hayvan dav-
ranışlarını çok iyi biliyor. Şanslı olduğum
bir başka nokta ise Eduardo’nun bölge-
deki en bilgili kuş rehberi oluşu; orada
olduğum 20 gün boyunca unutamaya-
cağım güzellikte pek çok kuş görmemi
sağladı.
Hava koşulları, arazinin zorlukları ve
yoğun tempom yüzünden seyahatim bo-
yunca oldukça yoruldum. Saatler süren
aramalar sonucunda hiçbir canlı göreme-
diğim anlarda umutlarım azalıp yorgunlu-
ğum arttı. Ancak Pantanal o kadar güzel
bir doğa parçası ki, bence kuş çeşitliliği,
görmesi çok zor olsa da jaguarları, tim-
sahları, yılanları ve tarantulalarıyla dünya
üzerinde Afrika ile boy ölçüşebilecek
nadir yerlerden biri...

111
 Kuşçular İçin
Bir Başkadır
Sumrular
1
997 yılında Norveç’te
bulunan ve kuşlar açı-
sından önemli bir ada
olan Utsira’da gönüllü
olarak çalışma fırsatım
olmuştu. Bu ada için okyanusun
üzerinde yükselen bir kuş cen-
neti demek yanlış olmaz. Hele
de o zamanlar Kuzey Avrupa
bölgesinin deniz kuşları hakkın-
da pek de fikri olmayan benim
için. Geceleri fırtınakırlangıçları
üzerinde çalışma yaparken (o
tarihlerde pek de gece olduğu
söylenemez Norveç’te) gün-
düzleri kendi başıma keşifler
112
Yazı
Bahtiyar Kurt
bahtiyarkurt.wordpress.com
Fotoğraflar:
Tamer Zeybek
www.tamerzeybek.com
yapıyordum adanın dört bir
yanında. Adanın çayırlarında
üreyen korsan martılar, ortalıkta
gezinen devasa büyük kara-
sırtlı martılar, her an kafanızın
üstünden hızlıca geçebilen
puflalar, denizin üzerinde fır
dönen sümsükler, balık avlayan
alkler ve denizpapağanları,
deniz kenarında güneşlenen
kocaman foklar ve daha neler
neler. Kısacası ada bir yaban
hayatı rezervi...
Tüm bu güzellikler bir yana
adada benim için en özel yer,
dünyanın en uzun mesafe gö-
çünü gerçekleştiren hayvanları
olan kuzey sumrularının kolo-
nisi olmuştu. Keşfedilecek o
kadar çok mekan ve tür varken
ayaklarım sürekli o koloninin
yakınlarına gidiyor saatlerce
onları izliyordum. Sumrular işte
o zaman beni büyülemişlerdi.
Koloninin içerisinde düzenli bir
karmaşa hakimken, yavrusuna
besin getiren sumrular, yav-
rularını temizleyen yetişkinler,
çığlık çığlığa ortalıkta dolanan
bireyler ortamı renklendiriyor-
lardı. Tam anlamıyla bir yaşam
mücadelesi, bir doğa mucizesi.
KOLONİNİN İÇERİSİNDE
DÜZENLİ BİR KARMAŞA
HAKİMKEN, YAVRUSUNA
BESİN GETİREN
SUMRULAR, YAVRULARINI
TEMİZLEYEN YETİŞKİNLER,
ÇIĞLIK ÇIĞLIĞA
ORTALIKTA DOLANAN
BİREYLER ORTAMI
RENKLENDİRİYORLARDI.

113
114
 O günlerden birinde tam da
sumruları izlemeye dalmışken
kolonide gerçekleşen ani bir
hareketlilikle bir anda yerimden
sıçradım. Sumru kolonisindeki
ses bir anda oldukça artmıştı.
Sumruların hemen hepsi o an
havalandı. Kısa sürede bu pani-
ğin nedenini anladım. Koloniye
yaklaşmakta olan iki kuzgun bu
telaşın sebebiydi. Havalanan
sumrular bir anda kuzgunlara
saldırmaya başladı. Tüm kolo-
nin üstüne çullandığı kuzgunlar
önce tek tek sumrularla baş
etmeye çalışsa da sonrasında bu
işi kotaramayacaklarını anladılar
ve gerisin geri dönerek oradan
uzaklaştılar. Ancak sumrular
arasından bir kaç görevli bu kara
kuşların bölgeden tamamen git-
tiğine emin olana kadar uzun bir
mesafeye kadar onları kovaladı.
Bir kaç dakika sonra kuzgunları
kaçıran sumrular büyük bir se-
vinç ve haklı bir gururla avazları
çıktığı kadar bağırarak koloniye
geri döndü. Koloni de benzer
çığlıklarla onları karşıladı. O se-
vinç anında kolonideki atmosfer
görülmeye değerdi.

115
 Bu olay yaşadığım en etkile-
yici doğa olaylarından bir oldu
benim için. Bir sorun karşısında
beraber hareket eden sumrular
başarılarını da kutlamayı unut-
mamıştı. Kendi adıma o dakikan
sonra sumruların koşulsuz şart-
sız bir hayranı olmuştum.
Sumrular birçok kuş gözlem-
cisi için en heyecan verici kuş-
lardan biridir. Hatta ülkemizdeki
kuş gözlemcilerinin sayısının
artmasıyla birlikte sumru ismi de
çocuklar arasında yaygınlaşma-
ya başladı. Peki neden sumru?
Zarif vücut yapıları, bembe-
yaz vücutlarının üzerinde yayılan
ince siyah çizgiler ve kimi zaman
kırmızı, kimi zaman siyah ga-
gaları sumruların görünüşünü
oldukça etkili kılmaktadır.

116
117
118
 Sumruların uçuşları da bir
başka güzeldir. Uçarken sadece
kanatları aşağı yukarı hareket
etmez, vücutları da bu harekete
uyum sağlar ve ortaya kelebek
gibi uçan bir kuş çıkar. Besin
arayan bir sumru kafasını aşa-
ğı doğru eğer ve uçarken bir
yandan da kafasını sağa sola
çevirerek suyun altında avla-
mak için balıkları arar. Ve sonra,
sumru aniden durur, hafifçe
yükselir, inanılmaz bir hızda
aşağı doğru inişe geçer, suya
dalar. Kısa bir an sonra ağzında
bir balıkla sudan çıkar. Bir kaç
kanat darbesi sonra üzerindeki
sudan kurtulmak için hafifçe
titrer. Sumruların bu davranışları
bir bütün olarak kuşlar aleminde
gerçekleşen en estetik olaylar-
dan biridir. Kuş gözlemciler bu
şöleni izlediklerinde artık sumru-
ların hayranı olmuşlardır.
Sumruları özel kılan özellik-
lerden birisi de sesleridir. Her
sumru türünün sesi birbirinden
farklı olsa da sumrular genelde
tiz ve çığlığı andırır bir sese
sahiptir. Denizin üzerinde gezi-
nen bir sumrunun tipik sesi uzak
mesafelerden dahi duyulabilir.
Sumrular arasında belki de sesi
en iyi bilinen tür gülen sumrudur.
Adını çıkardığı sesten alan gülen
sumrunun sesi gerçekten de ma-
nidar bir şekilde kahkaha atan
bir insana benzer: “he-he-he-he”.
119
120
 Türkiye’de sekiz tür sumru bulunur.
Bu türlerden üç tanesi bataklık sum-
ruları olarak da bilinen ve sulakalan-
larda yaşayan bıyıklı sumru, ak kanatlı
sumru ve kara sumrudur. Bu türler
üreme döneminde koyu renk vücutlara
sahiptir bu koyuluk açık kanat renkle-
riyle kontrast oluşturur. Kara sumru ve
ak kanatlı sumru ilkbaharda ülkemize
gelir ve ak kanatlı sumru bazı sulaka-
lanlarda ürer. Bıyıklı sumru hem üreme
döneminde hem de kış mevsiminde
ülkemizde görülebilir. Diğer beş sum-
ru deniz sumruları grubunda yer alır:
Sumru, küçük sumru, kara gagalı sum-
ru, Hazar sumrusu ve gülen sumru. Bu
türler arasında en büyük olanı Hazar
sumrusudur. Ülkemizde az sayılarda
da olsa üreyen Hazar sumrusu koca-
man kırmızı gagasıyla kendini belli
eder. Sumru ve kuzey sumrusu birbir-
lerine oldukça benzer. Kuzey sumrusu
ülkemizde çok nadir görülürken sumru
birçok sulakalanımızda ürer. Kış mev-
siminde ülkemizin hemen hemen tüm
kıyılarında görülen kara gagalı sumru-

121
ÜLKEMİZDE ÖZELLİKLE İÇ
ANADOLU BÖLGESİ’NDE
KURUYAN YA DA TAHRİP
OLAN GÖLLER NEDENİYLE
SUMRULARIN ÜREME
POPÜLASYONLARININ CİDDİ
ORANLARDA AZALDIĞI
DÜŞÜNÜLMEKTEDİR.

122
lar aynı zamanda bazı sulakalan-
larda koloniler oluşturur. Sumru-
ların en küçük adından da belli
olacağı üzere küçük sumrudur.
Kış mevsiminde sadece deniz
kenarlarında görülebilen küçük
sumrular ülkemizde üreyen sum-
ru türlerinden biridir.
Ülkemizde özellikle İç Ana-
dolu Bölgesi’nde kuruyan ya da
tahrip olan göller nedeniyle sum-
ruların üreme popülasyonlarının
ciddi oranlarda azaldığı düşünül-
mektedir. Sağlıklı sumru koloni-
leri daha çok Ege Bölgesi’nde
bulunan sulakalanlarda varlıkla-
rını devam ettirmektedir.
Bu güzel kuşları etrafımızda
görmeye devam etmek istiyor-
sak yapmamız gereken çok iş
var. Türkiye’deki su yönetimi
yaklaşımlarının sulakalanların su
akış ihtiyaçlarını da kapsayacak
şekilde revize edilmesi, var olan
korunan alanların koruma du-
rumlarının ve yönetişim şekilleri-
nin etkinleştirilmesi ve bu narin
türler hakkında daha çok araş-
tırma yapılması ilk akla gelen
koruma faaliyetleridir. Bakalım
sumrular ülkemizden tamamen
göç etmeden bu hedefleri başa-
rabilecek miyiz?
123
Kelebekler
ile bir kuştan farksız görünür.
Uzun, siyah kanatlarının üst
yüzündeki kuş tüyleri benzeri

ve Su
lekeleri ile adının hakkını veren,
kırmızı başı ile muhteşem bir ke-
lebektir. James Brooke’un valisi
olduğu Borneo /Sarawak yakın-
larında, 1855 yılında bulan Alfred

D
R. Wallace tarafından tanımlan-
Yazı ve Fotoğraflar: ünyanın en gör- mıştır.
kemli kelebekle- Kelebek gözlemcileri çoğu
Vildan Bozacı
vildan.bozaci@gmail.com rinden biri olan zaman kelebekleri su birikintileri-
Rajah Brooke’s nin kenarlarında toplanmış olarak
Birdwing/Rajah görürler. Rahatsız edildiklerinde
Brooke’un Kuşkanadı/Trogonop- hepsinin havalanarak uçuşan bir
tera brookiana. renk cümbüşü oluşturduğu bu
Tropikal yağmur ormanların- durumlar, aslında onların rahat-
daki nehir kenarlarında görülebi- sız edilmedikleri sürece gözlem
len bu tür; büyüklüğü (15-17cm), yapmaya, fotoğraf çekmeye izin
güçlü, hızlı ve süzülerek uçuşu verdikleri en iyi zamanlardır. Bu

124
duruma tanıklık eden-
ler onları bazen tek bir
aile veya tek bir türün
bireyleri olarak, bazen
de farklı-Papilionidae,
Pieridae, Nymphalidae,
Hesperiidae ve Lycaeni-
dae-ailelerin bireylerinden
oluşan topluluklar olarak
görürler.
Kelebeklerin nemli
topraklarda, su birikinti-
lerinin veya akarsuların
kenarlarında toplanmaları
bir çeşit sosyal etkinlik
değildir, onların yaşamla-
rını sürdürebilmeleri için
gerekli olan bir durumdur.
Çoğunlukla erkek
kelebeklerin kendileri

125
126
için gerekli olan besince zengin
sıvıları su, çamur, gübre veya
leşlerden hortumları ile emdik-
leri görülür. Özellikle toprak
veya kayalardan sızmış mineral
tuzları ile sodyum ve azotça zen-
gin çözeltili sudan beslenirler,
çünkü asıl besinleri olan bitki öz
suyu ve meyvelerde sodyum/tuz
bulunmaz. Sodyum, kelebekle-
rin sindirim, boşaltım, üreme ve
uçma gibi yaşamsal faaliyetleri
için çok önemlidir.
Gerekli kimyasallar emilen
besin zengini sıvılardan süzülür
ve fazla olan sıvı abdomenin
ucundan ani, düzenli veya fışkır-
malar halinde atılır.
Erkek kelebekler aldıkları su
ve besinden ayırdıkları sodyu-
mu çiftleşme sırasında dişilere
aktararak üreme başarısını ve
yumurtaların hayatta kalma şan-
sını artırır.
Sodyum ihtiyacını bu şekilde
karşılayan dişi kelebekler de
enerjilerini nektar besinlerini
aramaya, daha iyi yumurtla-
ma yapacağı bitkileri bulmaya
harcar.
127
Akdeniz’in hakiki elçisi
Akdeniz foku
20. yüzyılın başlarında tüm Akdeniz kıyıları ile Portekiz’den Batı Afrika
sahillerindeki Senegal’e kadar uzanan doğu Atlantik kıyılarında binlerce üyeden
oluşan koloniler halinde yaşayan Akdeniz fokları, 20. yüzyılın ilk yarısında aşırı
avlanma, ikinci yarısında ise yaşam alanları olan bakir kıyıların kaybı ve deniz
ekosisteminin bozulması nedeniyle yok olmanın eşiğinde.

Yazı ve fotoğraflar:
Cem Orkun Kıraç
SAD-AFAG / www.sadafag.org

128
 Yavru Akdeniz foku Derya 1995 yılında Foça’da dünyaya geldi.
Türkiye’de ilk defa SAD-AFAG tarafından doğada görüntülenen yavru Akdeniz foku.
(Fotoğraf: Cem Orkun Kiraç/SAD-AFAG)

129
A
kdeniz foku
(Monachus
monachus),
yüzgeçayaklılar
(Pinnipedia) alt
takımının gerçek foklar familyası-
nın keşiş fokları yani Monachus
cinsinden bir deniz memelisi.
Yüzgeçayaklılar alt takımında yer
alan 34 türden biri olan Karaib
foklarının (Monachus tropicalis)
nesli 1952’de tükendi. Yeryü-
zünde kalan 33 türden biri olan
 Yavru Akdeniz foku Derya 1995 yılında Foça’da dünyaya geldi. Türkiye’de ilk defa SAD-AFAG tarafından doğada
görüntülenen yavru Akdeniz foku. (Fotoğraf: Cem Orkun Kiraç/SAD-AFAG)
Akdeniz foklarının yaşamlarını
sürdürebilmeleri ise bu misyonu
üstlenen doğa koruma örgütleri-
nin çabalarına verilecek toplum-
130
sal desteğe bağlı. STK’lar hak
ettikleri desteği toplumlardan
alamazlarsa, sadece bir avuç
derneğin bu işin altından kalk-
masını beklemek safiyane bir
hayalden öteye geçmez.
Akdeniz fokunun özellikleri
Türü tehlikede olan en önemli
deniz memelilerden biri olan
Akdeniz fokları 80-90 cm. bo-
yunda ve yaklaşık 20 kg. olarak
doğuyor. Tüm vücudu havlu gibi
parlak uzun siyah tüylerle kaplı
olan yavru Akdeniz foklarının
karınlarında ise beyaz bir leke
yer alıyor. İki aylıkken tüylerini
değiştirmeye başlayan yavru,
iki aylık sürede bebeklik tüyle-
rinden kurtularak daha kısa ve
parlak gri tüylere kavuşuyor. Su-
yun üzerine uzattıkları kocaman
kafaları, uzun bıyıkları ve kömür
karası gözleri olan Akdeniz
fokları, yetişkin olduklarında 2,2
ile 3 m. boya ve yaklaşık 300 kg.
hatta daha fazla ağırlığa ulaşıyor-
lar. Erkek Akdeniz fokları siya-
ha yakın kahverengi tüyleri ve
karınlarındaki beyaz lekeleriyle,
dişileriyse sırtlarında açık kahve
veya gri, karın bölgesi olduğu
gibi beyaza yakın tüyleri ile ayırt
edilebiliyorlar.
 Vücudunun iki yanında ön
yüzgeçleri, arkada ise iki parça
halinde arka yüzgeçleri bulunan
Akdeniz fokları, diğer yüzgeça-
yaklılara göre bir sığ su dalıcısı
olarak tanınıyor. Bilinen en derin
dalışları 180 metre kadar olan
Akdeniz fokları, genelde 5-10
dakikalık dalışlar yapıyor ve
nefes almak üzere tekrar yüzeye
çıkıyor. Tüm yüzgeçayaklılar gibi
etobur olan Akdeniz foku, dala-
rak sualtında yakaladığı balık,
 Dişi Akdeniz foku “Serpil” ülkemizde Akdeniz’in henüz bozulmamış kıyılarında özgürce geziniyor. Akdeniz fokları iyi bir
gösterge tür; sağlıklı Akdeniz’in temsilcisi. Yeşilovacık, Mersin (Fotoğraf: © Cem Orkun Kıraç/SAD-AFAG)
ahtapot ve ıstakoz gibi canlılarla
besleniyor. Özellikle karada
yatarken iri ve tombul görünümlü
vücuduyla göze çarpan Akdeniz
foku, ağzındaki avını parçalaya-
bilmek için başını hızla sağa sola
sallıyor. Kopardığı parçayı yedik-
ten sonra savrulan diğer parçayı
yakalamak için tekrar dalıyor ve DİĞER YÜZGEÇAYAKLI
avını bitirene kadar aynı hareketi TÜRLERİNE GÖRE DAHA
tekrar ediyor.
ASOSYAL BİR YAŞANTISI
Diğer yüzgeçayaklı türlerine
OLAN AKDENİZ FOKLARI,
göre daha asosyal bir yaşantısı
olan Akdeniz fokları, genellikle GENELLİKLE YALNIZ
yalnız dolaşıyorlar ve nadiren DOLAŞIYORLAR VE
birlikte görülüyorlar. Sayıları çok NADİREN BİRLİKTE
azaldığı için gözlemlenmeleri de GÖRÜLÜYORLAR.
güçleşen ve davranışları hakkın- gözlemlendiği olmuş; bu duru-
da çok net bilgiler bulunmayan ma çok seyrek rastlanması, Ak-
Akdeniz foklarının zaman zaman deniz foklarının bazı dönemlerde
dört foka varan gruplar halinde bir araya geldiği sonra tekrar
131
dağıldıkları yönündeki varsayım- de üreme mağaralarının yakın
ları güçlendiriyor. Yetişkin erkek çevresinden ayrılmıyorlar.
Akdeniz fokları belirledikleri bir Akdeniz fokları, yaşamları-
bölgede genellikle tüm yaşam- nın büyük bölümünü denizde
larını geçiriyorlar. Erkeklere geçirmelerine, denizde avlan-
göre daha gezgin olan yetişkin malarına ve denizde çiftleşme-
dişilerse yavrulama dönemlerin- lerine rağmen, karaya bağlı bir
yaşam sürdüren ilginç bir canlı.
Birincil yaşam alanlarını ıssız
DÜNYADAKİ TOPLAM ve yapılaşmamış kayalık kıyılar
NÜFUSLARININ 700 oluşturuyor. Akdeniz fokları, iri
KADAR OLDUĞU vücutlarıyla orantılı olarak geniş
DÜŞÜNÜLEN AKDENİZ yaşam alanlarına ihtiyaç duyu-
FOKLARI, BUGÜN yorlar. Akdeniz fokları, özellikle
de yavrularını doğurmak ve
YERYÜZÜNDE SADECE 4
büyütmek için sessiz ve tenha
BÖLGEDE; YUNANİSTAN, kayalık sahillere ve bunların
TÜRKİYE, MORİTANYA VE devamındaki kıyı mağaralarına
MADEİRA ADALARI’NDA ihtiyaç duyuyorlar.
YAŞIYOR. Çiftleşme dönemlerinde uzun
 Yavru fok Badem salındığında artık genç bir Akdeniz foku idi. 28 Nisan 2007’de Akdeniz’in serin sularına bırakıldığında
ilkin şaşkındı sonra kısa sürede alıştı ve deryaya karıştı. (Fotoğraf: © Cem Orkun Kıraç/SAD-AFAG)
132
mesafeler kat ederek erkek fok-
ların yanına geldiği tahmin edi-
len dişi Akdeniz fokları, ilk yavru-
larını 4-5 yaşında doğuruyorlar.
Genellikle de iki yılda bir, 10-11
aylık bir hamilelik döneminden
sonra bir yavru sahibi olan Ak-
deniz foku, üreme hızı düşük bir
memeli. Doğum yapabilmek için,
dalgaların erişemeyeceği geniş-
likte çakıllı bir plaj veya kayalık
bir platformla denize ulaşabile-
ceği insanlardan uzak ve ıssız
bir kıyı mağarasına ihtiyaç duyan
dişi Akdeniz foku, doğum yap-
maya uygun bir yer bulduğunda
tüm yavrularını doğurmak için
bu yere geliyor. Dünyaya geldik-
ten sonra, 4 ay boyunca doğdu-
ğu mağarada annesi tarafından
 

 Bakir kıyılar Akdeniz fokunun en önemli yaşam alanları.
Bozulmaları türe yönelik en büyük tehdit. Mersin Aydıncık
(Fotoğraf: Cem Orkun Kiraç/SAD-AFAG)
sütle beslenen yavru Akdeniz
foku, ilk beslenme deneyimlerini
ıssız kayalık sahillerin dışına çı-
karak, kumluk, çakıllık kıyılarda
ve nehir ağızlarına ediniyor. Bu
yüzden de kıyı şeritlerindeki ya-
pılaşma türün devamını tehlikeye
sokan en önemli neden.
Dünyadaki toplam nüfusla-
rının 700 kadar olduğu düşü-
nülen Akdeniz fokları, bugün
yeryüzünde sadece 4 bölgede;
Yunanistan, Türkiye, Moritanya
ve Madeira Adaları’nda yaşıyor.
Türkiye sahilleri 100’e yakın
Akdeniz foku nüfusuyla türün
korunmasında en önemli coğraf-
yalardan biri.
1950’lerde İstanbul
Boğazı’nda bile görülen Akdeniz
foklarından birini bugün görmek
için aylarca beklemek gerekebi-
liyor. Sadece bir insan ömrü sü-
resinde yok olma sınırına gelen
ve doğal düşmanı olmayan bu
nadir tür, zararlı insan faaliyetleri
yüzünden gittikçe azalıyor.
Akdeniz foku neden yok
oluyor?
Cevap, sanıldığı gibi “balıkçıla-
rın öldürmesi” değil. Bu nadir tü-
rün yok olmasında birinci neden
kıyılardaki betonlaşma ve yeni
yolların açılması sonucu habitat
tahribatı geliyor.
Kısaca değinmek gerekirse;
birinci faktör yaşam alanlarının
tahrip olması ve canlıların üre-
yecek alan bulamaması, ikinci
faktör ise yavru Akdeniz fokla-
rının bırakma ağlarına takılarak
boğulmaları. Daha sonra fok
mağaralarına yapılan turistik
dalışlar ve fokların ağlarına
zarar verdiği gerekçesiyle kasıtlı
olarak öldürülmeleri geliyor.
Aşırı ve yasadışı balık avcılığı ile
deniz kirliliği de karşımıza çıkan
sorunlar arasında.
Bu nedenlerle dünyadaki
dağılım alanları ve nüfusları hızla
azalan Akdeniz fokları, gerçek
bir fok kolonisi özelliği göstere-
rek birlikte yaşamak yerine insan
baskısı nedeniyle çoğu zaman
tek tek dolaşmak ve yaşamak
zorunda kalıyor. Dünyada birbi-
rinden kopuk iki bölgede, doğu
Atlantik kıyıları ve Akdeniz’de
yaşama savaşı veren Akdeniz
foklarının büyük bölümü Ege
Denizi’nde bulunuyor. Bu da tü-
rün korunmasında en büyük rolü
Ege Denizi üzerinden komşu
olan iki ülkenin, Yunanistan ve
Türkiye’nin üstlenmesini gerekli
kılıyor.
Kıyılarımızdaki Akdeniz foku
sayısının 100’e yaklaşması, bu
türün korunmasında Türkiye’ye
çok önemli görevler yüklüyor.
Akdeniz fokları, Türkiye kıyıla-
rında belli bölgelerde yoğunla-
şıyorlar; Marmara’da; Marmara
Adaları ve Mola Adaları ile
Biga Yarımadası kuzey sahilleri,
Ege’de; Gelibolu Yarımadası’nın
Ege kıyıları ile Behramkale arası,
Yeni Foça’dan Datça’ya kadar
olan sahil şeridi, Akdeniz’de
ise Datça ile Kemer, Alanya ile
Taşucu ve Hatay Samandağ
ile Suriye sınırı arasında kalan
sahiller Akdeniz foklarının var
olma mücadelesini sürdürdüğü
bölgeler. Sahillerimizde Akdeniz
foku ölümleri olduğu gibi yavru-
lamalar da gözleniyor.
1987 yılında ODTÜ Sualtı
Topluluğu çatısı altında çalış-
malarına başlayan Akdeniz Foku
Araştırma Grubu AFAG, türün
korunmasında yoğun ve etkin
çalışmalarını 26 yıldır aralıksız
sürdürüyor. 1993 yılında WWF
(World Wild Fund – Dünya Doğa-
yı Koruma Vakfı) tarafından sağ-
lanan maddi destekle Foça’da
başlatılan ve bugüne kadar de-
vam eden proje yanında pek çok
kısa ve orta vadeli projeye de
imza atan AFAG, 1994’de kurulan
133
 1987 YILINDA ODTÜ
SUALTI TOPLULUĞU
ÇATISI ALTINDA
ÇALIŞMALARINA
BAŞLAYAN AKDENİZ
FOKU ARAŞTIRMA
GRUBU AFAG, TÜRÜN
KORUNMASINDA
YOĞUN VE ETKİN
ÇALIŞMALARINI 26
YILDIR ARALIKSIZ
SÜRDÜRÜYOR.
 SAD-AFAG dalgıcı saha araştırmasında. Fok habitatlarını özellikle kıyı
magaralarini incelemek ayrı bir uzmanlık gerektiriyor.
(Fotoğraf: Cem Orkun Kıraç/SAD-AFAG)

Sualtı Araştırmaları Derneği SAD
bünyesinde Avrupa’nın en nadir
memeli türü olan Akdeniz foku-
nun Türkiye kıyılarında yaşamını
sürdürmesi ve türün yaşam orta-
mı olan kıyıların korunması için
çaba göstermeye devam ediyor.
Akdeniz fokunun yaşam alanla-
rını ve besin kaynaklarını koru-
mayı, balıkçılarla foklar arasında
“kaynak paylaşımı”ndan çıkan
sorunları en aza indirgeyerek
kasti ölümleri önlemeyi misyon
edinen AFAG, bu çalışmalarını
ulusal ve uluslararası kurumların
desteğini de alarak yürütüyor.

Akdeniz fokunu korumak,

Akdeniz’i korumaktır
Bu sloganla yola çıkan SAD-
AFAG; bilimsel araştırmaların
yanı sıra, koruma stratejilerinin
oluşturulması, gerekli yasal
düzenlemelerin yapılması için
resmi girişimlerin tamamlan-
ması, koruma alanlarının akılcı
ve sürdürülebilir yönetimi için
planlar yapılması, kamuoyunun
bilinçlendirilmesi için eğitimler
verilmesi gibi çalışmalar yapı-
yor. SAD-AFAG’ın girişimleriyle
Foça Adaları çevresi ve Bodrum
Yarımadası’nın kuzey batı kıyıları
 Kıyı mağaraları Akdeniz foklarının üreme alanı ve tür için bir nevi yatak balıkçılık düzenleme bölgesi ilan
odası. Mevzuattaki dalış yasağına rağmen dalış firmaları veya meraklı edilirken, İzmir Mordoğan’daki
dalıcılar, belgeselciler -bilerek veya bilmeyerek- yaygın şekilde Akdeniz foku
mağaralarına giriyor ve rahatsızlık veriyorlar. Böylelikle türün üreme başarısı Ayıbalığı dar mevki balıkçılığa
düşüyor. (Fotoğraf: © Cem Orkun Kiraç/SAD-AFAG) tamamen kapalı deniz koruma

134
alanı ilan edilmiş. Akdeniz fokları
için önemli yaşam alanları olan
Foça Orak Adası Siren Kayalıkla-
rı ise küçük balıkçılar tarafından
yapılan avlanma dışındaki her
tür insan faaliyetine kapatılmış.
Foklar tarafından kullanılan ma-
ğaralara girilmesinin yasaklan-
ması; Ayvalık, Foça ve Bodrum
Adaları çevresinde, büyük ge-
milerle, tehlikeli madde taşıyan
her tür deniz taşıtının girmesinin
yasaklandığı bir güvenlik alanı
oluşturulması, bazı önemli fok
yaşam alanlarının sportif dalışa
kapatılması, Ege ve Akdeniz
kıyılarımızın önemli bir kesimin-
de kıyı sürütme takımları ile su
ürünleri avcılığının yasaklanması
ve Türkiye’nin ilk yerel sivil de-
niz denetim sisteminin Foça’da
kurulması da grubun başardık-
ları arasında. Yürüttüğü proje-  Yavru Akdeniz foku Badem Aralık 2006’da öksüz olarak bulunduğunda
lerle çeşitli uluslararası ödüller Türkiye ilk defa bir rehabilitasyon merkezinde Akdeniz fokuna bakma
kazanan SAD-AFAG, tüm Türkiye deneyimi yaşayacaktı. SAD-AFAG bir ana sponsor ve ilgili kurumların desteği
ile bunu başardı. (Fotoğraf: Cem Orkun Kıraç/SAD-AFAG)
ve dünyada çevreye duyarlı
gruplar dışında da tanınmasını
dünyanın en meşhur Akdeniz zinde balık vardır, geleneksel ba- süt emmediği tahmin edilen
foku Badem’e borçlu. lıkçılar geçimlerini sağlıyordur, Badem’in vücudu büyük oranda
Antik Roma ve Yunan yazıt- aşırı betonlaşma yoktur, büyük su kaybetmişti. Bir yavru için çok
larından, kürkü, eti ve yağı için turizm baskısı yoktur ve kıyılar uzun süre aç kalan yarı bay-
avlandığını anladığımız Akdeniz dejenere olmamıştır. O bakım- gın haldeki yavru fokun, orada
fokları, o dönemde de günümüz- dan Akdeniz fokunun korunma- bakılarak doğada bırakılması
deki gibi denizlerin ganimetini sı aslında Akdeniz’in sağlıklı halinde yaşam mücadelesini
paylaşmak istemeyen balıkçıla- ekosisteme sahip olarak varlığını kazanmasına olanak olmadığına
rın hedefi durumundaydı. Bugün sürdürmesine yardımcı olmamız karar veren SAD-AFAG ekibi,
yok olma nedenlerinin başında anlamına gelir. acil müdahalenin ve takiben
ise, bakir kıyılarda açılan yollar, uzun süreli bakımın yapılabilme-
yılın büyük bölümünde bom- Türkiye Akdeniz fokunu si için Badem’i Foça’ya getirdi.
boş kalan yazlık siteler ve ıssız Badem’le tanıdı Foça Belediyesi, bu beklenme-
koyların bir bir turizme açılması Yavru Akdeniz foku Badem, 2006 dik misafirin –ve aynı durumda
geliyor. yılının Aralık ayında, Didim’de, bulunabilecek diğer Akdeniz
Akdeniz foku temiz Akdeniz bilinen tüm mağaralardan ve foklarının- hayatta kalabilmesi
ekosisteminin en önemli göster- Akdeniz foklarının doğal yaşam için gereksinim duyduğu re-
gelerinden bir tanesi. Bir bölge- alanlarından onlarca kilometre habilitasyon merkezinin kurul-
de, belli kıyılarda Akdeniz foku uzakta açık bir kumsalda bu- ması için harekete geçti. Foça
yaşıyorsa, bilelim ki orası hala lundu. Annesinden zamanından Belediyesi, Hollanda merkezli
tertemiz bir doğaya sahip, deni- önce koptuğu, 5 ila 7 gündür Lenie’t Hart Zeehondencreche

135
Hollanda Fok Hasta-
nesi ve SAD-AFAG
işbirliği ile veteriner-
ler, bir başhemşire ve
deniz biyoloğu dahil
yaklaşık bir düzine
insandan oluşan ekibin
5 ay boyunca bakımı-
nı üstlendiği Badem,
28 Nisan 2007 günü
kalabalık bir grup tara-
fından Foça’dan buruk
bir sevinçle uğurlan-
dı. Sahil Güvenlik
Komutanlığı’nın çok
önemli desteği ile Gö-
kova körfezinde, doğal
ortamına geri salınan
Badem, Türkiye’de
uzun süre rehabilite  Akdeniz foku habitatı el değmemiş, bakir kıyılardan oluşur. Mağaraların olması ve
denizde bozulmamış balık stoklarının bulunması, insan rahatsızlığı olmaması en önemli
edildikten sonra doğa-
koşullardır. Foça Hayırsız Ada.
ya salınan ilk Akdeniz (Fotoğraf: © Cem Orkun Kıraç/SAD-AFAG)
foku oldu.
Moritanya ve
Yunanistan’dan sonra koruyan bir canlı olarak, kendi- edilmesi olduğunu öğrendi. Bir-
hasta, yaralı ve öksüz bir foku sine merakla yaklaşan 25 kadar çok STK’nın ve bilim adamının
kurtararak, bakımını yapan ve kişiyi, savunma içgüdüsüyle yapamadığını yaptı. Önce insan-
doğal ortamlarına geri bırakan veya refleks olarak ısırdı. Isırılan- lara alışmış olmasına üzüldük
üçüncü ülke olan Türkiye’de lardan ikisinin hastaneye git- ama sonra bunda da bir hayır
gündeme yerleşen Badem, ilk mek zorunda kalması Badem’in olduğunu gördük.
örnek olmanın basında daha
yarattığı top- da sık yer al- Son söz
lumsal merakla HABİTATI KORUMAYI masına neden Akdeniz fokunu korumanın ön
da başa çık- oldu. Ancak bu şartı ve ilk adımı yaşam alanları-
BAŞARAMAYAN
mak zorunda arada insan- nı korumaktır. Habitatı korumayı
kaldı. Daha
ÜLKELER, DENİZLERİN lar ülkemiz başaramayan ülkeler, denizlerin
önceki kurtar- PIRLANTASI OLAN sahillerinde pırlantası olan Akdeniz fokunu
ma örneklerin- AKDENİZ FOKUNU nadir canlıla- kaybettiler!..
de bakıldıktan KAYBETTİLER!.. rımızdan biri Eğer Türkiye bu nadir meme-
sonra doğal or- olan Akdeniz lisini korumak istiyorsa, sadece
tamına salınan fokunun yaşa- tür korumak anlayışı yerine deniz
yavru fokların insanlara yakınlık dığını öğrendi. 3 boyutlu ve canlı ve kıyı ekosistemlerini bir bütün
göstermeye ve bir süre insan tanıtım aracı gibi işlev gören olarak korumak, en önemlisi kıyı
yerleşimlerine yakın yaşamaya Badem Türk halkına ve kamuo- habitat tahribatının önüne geçme
devam ettiği, ancak bir ya da yuna hem bu nadir türün varlığını anlayışını benimsemek gereki-
iki yıl sonunda doğal ortamına gösterdi hem de bu canlının yor.
geri döndüğü gözlemlenmişti. esas yok olma nedeninin yaşam Akdeniz fokunu korumak
Badem de yabani özelliklerini alanları olan bakir kıyıların yok Akdeniz’i korumaktır...

136
137
Su Gibi...
Yer küremizin yüzeyinin %71’ini denizler,
%29’unu karalar oluşturur. İnsan bedeni, %25
katı maddeden, %75 sudan oluşmaktadır.
Beyin dokusunun ise %85’i sudur. Kısacası
hayati öneme sahip, tatsız, kokusuz, renksiz
ve insan yaşamı için oksijenden sonra gelen
en önemli besin öğesi su.. Diğer bir deyişle
içeceklerin efendisi!

Uzm. Dyt. Banu Toplalakçı

Beslenme ve Diyet Uzmanı
www.banutopalakci.com

138
S
u, hepimizin çok iyi
bildiği gibi, hidrojen
ve oksijen element-
lerinden oluşuyor.
Bu elementlerin her
ikisi de normal koşullar altın-
da gaz. Ama suyu oluşturacak
şekilde bir araya geldiklerinde,
sıvı bir bileşik oluyorlar. Bunun
dışında su vücumuz için gerekli
pek çok minerali de bünyesinde
bulundurmaktadır. Normal içme
suyu alımı bir insanın lityum, çin-
ko, kalsiyum, bakır, magnezyum,
demir ve flor gereksiniminin %
10’unu karşılar. Bu miktar, besin-
lerin mineralden zengin olduğu
yerlerde önemli olmayabilir.

VÜCUDUMUZDAKİ SU
MİKTARININ BEŞTE
BİRİNİ KAYBETMEK
HAYATİ RİSK ALTINDA
OLDUĞUMUZ ANLAMINA
GELMEKTEDİR.

Suyun magnezyum ve kalsiyum

oranı ise su sertliğini oluşturur.
Suyun sertliğinin sağlık üzerine
herhangi bir etkisi yoktur ancak;
içimi hoş olan sular, daha çok
orta sertlikte sulardır. Sert sular,
fazla sabun sarfına neden olma-
ları ve endüstriyel kullanıma uy-
gun olmamaları nedeniyle tercih
edilmezler.
Besinlerin yakılması ve sindi-
rilmesi, vücudun ısı dengesinin
sağlanması, sindirim ve solunum
sonucu ortaya çıkan atıkların liği gibi belirtiler ortaya çıkar. Suyun eksikliğinde
vücuttan uzaklaştırılması ve hatta Daha ileri su kayıplarında ise oluşabilecek sağlık
vücudun en küçük yapı taşı olan şuur kaybına kadar varılabilir. problemleri:
hücrelerin yaşamsal fonksiyonla- Hatta vücudumuzdaki su miktarı- • Aşırı yorgunluk,
rını yerine getirebilmesi için su nın beşte birini kaybetmek hayati • Hafıza zayıflığı problemi ve
gereklidir. Yetersiz su içildiğinde risk altında olduğumuz anlamına konsantrasyon bozukluğu,
halsizlik, sinirlilik, dikkat eksik- gelmektedir. • Halsizlik şikayetleri, baş

139

dönmesi ve başağrısı, soluma
güçlüğü,
• Matematik zekasındaki gerilik,
• Dolaşım – böbrek yetmezliği,
kas spazmları, kabızlık..
Su İçmek İçin 20 Önemli
Neden
İran asıllı Dr. Fereydoon Bat-
manghelidj “Su” isimli kitabın-
da “Hasta değil, susuzsunuz!”
derken çok da güzel özetliyor
aslında suyun önemini...
1- Hücrelere oksijen ve besin
öğelerinin taşınmasını, ayrıca
atık (toksik) ürünlerin taşınarak
böbreklerden atılmasını sağlar.
2- Vücuttaki kan, gastrik sıvı,
tükürük, amniyotik sıvı (gebelik-
te) ve idrar gibi vücut sıvılarının
büyük bir kısmı sudur.
3- Bağışıklık sisteminin (bütün
mekanizmalarının) merkezi olan
kemik iliğini kanser de dahil
olmak üzere, çeşitli hastalıklara
karşı güçlendirir.
4- Cilt sağlığında başroldedir.
140
5- Vücut ısısının denetiminde
rolü vardır.
6- Tükürük ve mide salgısında
besinlerin sindirilmesinde görev
alır.
7- Vücudun ihtiyaç duyduğu
önemli minerallerin pek çoğunu
sağlar.
8- Soğuk algınlığı, idrar yolu
enfeksiyonları, böbrek taşları ve
mesane kanseri riskini düşürür.
9- Kalp krizi ve felce karşı
koruyucudur.
10- Kalp ve beyin damarların-
da pıhtılaşmayı önler.
11- Yorgunluğu giderir,
12- Başağrısını önler,
13- Düşünme başta olmak
üzere, bütün beyin fonksiyonları
için bize güç ve elektriksel enerji
verir. Konsantrasyonu arttırır,
hafızayı destekler, Alzheimer,
Parkinson ve MS oluşum riskini
azaltır.
14- Kafein, alkol ve bazı ilaç-
lara duyulan bağımlılığın gideril-
mesine yardımcı olur.
15- Su eksikliği
sırasında vücut, iç
dokularından (özel-
likle de kalın bağır-
saktan) su çekerek
dışkının sertleşme-
sine, dolayısıyla
kabızlığa yol açar.
Yeterli su tüketildiği
takdirde bağırsakla-
rın çalışması normal
seyrinde olur ve
kabızlık önlenir.
16- Zayıflama
diyetlerinde metabo-
lizmayı çalıştırmanın
yanında, midede
hacim oluşturarak
tokluk hissi verme-
de işe yarar.
17- Vücutta
özellikle el, ayak ve bacaklarda
oluşan ödemi engeller.
18- Tansiyonu dengeler ve
tansiyon yükselmesini engeller.
19- Stres, gerginlik ve dep-
resyonun hafiflemesine yardımcı
olur.
20- Su dünyadaki diğer bütün
içeceklerden daha kolay buluna-
bilir ve hiçbir yan etkisi yoktur.
Peki Bir günlük Su
İhtiyacımız Ne kadar?
Kişinin su ihtiyacı kendine özgü-
dür ve kilosuyla doğru orantılı-
dır. Sağlıklı ve ideal kilosunda
bir kadının günde 10 bardak,
erkeğin ise 14 bardak su içmesi
önerilmektedir. Kilo fazlası olan
kişilerin bu miktardan daha
fazlasını tüketmeleri gerekmek-
tedir. Ortalama bir hesapla vücut
ağırlığının %55-60’ının sulardan
gelmesi gerekmektedir.
Meyve suları, meşrubatlar,
çay ve kahve su yerine geçemez.
Suyu su olarak yeteri miktarda
almak sağlık açısından son de-
rece önemlidir. Her gün içtiğimiz
suyun yeterli olup olmadığını
idrarımızın renginden anlayabili-
riz. İdrarımızın rengi açık renkte
ve kokusuz ise o gün için yeterli
su tüketmişizdir.
SAĞLIKLI VE İDEAL
KİLOSUNDA BİR
KADININ GÜNDE 10
BARDAK, ERKEĞİN İSE
14 BARDAK SU İÇMESİ
ÖNERİLMEKTEDİR.
Bir diğer nokta ise su içmek
için susamayı beklememeliyiz.
İşyerinde, okulda, evde yakını-
mızda sürekli temiz su bulundu-
rarak düzenli su içimini alışkan-
lık haline getirmeliyiz. Özellikle
çalışan bireyler, mesai saatleri
içinde, masalarında bir şişe ya
da sürahi suyu (ortalama 2 litre)
bulundurmalı ve işten ayrılana
kadar bu suyu bitirmeyi hedefle-
meliler.
Biliyor muydunuz ?
• Yılda 1,2 milyar kişi temiz su-
dan yoksun yaşıyor.
• Yılda 5-10 milyon kişi içme
suyu ile bağlantılı hastalıklar-
dan ölüyor.
• Dünya nüfusunun yüzde 40’ı
su sıkıntısı çekmekte.
• Bu sıkıntı 2050 yılında dünya
nüfusunun 2/3 nü etkileyecek.
• Avrupa’da kişi başına günde
160 litre su tüketilirken, bu
oran Somali’de 5-10 litre ve bu
suya ulaşmak için kilometreler-
ce yol katedilmek zorunda.
• 1 litre atık su, 8 litre temiz su
kirletmekte.
• 10 dakikalık bir duş ile 132 litre
su harcanmakta,
• Suyu kapamadan diş fırçala-
mak 15 litre su harcatmakta,
• Dünya içme sularının % 60 ı
U.S.A, Çin, Endonezya gibi 10
ülke tarafından kullanılıyor.
• Düşünme başta olmak üzere,
bütün beyin fonksiyonları için
bize güç ve elektriksel enerji
verir.
Hangi Suyu İçelim ?
İçme suları renksiz, berrak ve
lezzetli olmalıdır. Sudaki bu-
lanıklık suyun kirli olduğunun
göstergesidir ve içilmemelidir.
İçme suyunun genel özelliklerini
aşağıdaki gibi sıralayabiliriz;
• Hastalık yapıcı mikroorganiz-
malar içermemelidir.
• Kokusuz, renksiz, berrak ve
içimi hoş olmalıdır.
• Sularda fenoller, yağlar gibi
suya kötü koku ve tat veren
maddeler bulunmamalıdır.
• Yeterli derecede yumuşak
olmalıdır.
• Ne aşındırıcı olmalı, ne de taş
yapmalıdır.
• Hidrojen sülfür, demir ve
mangan gibi elementleri ihtiva
etmemelidir.
• Suda sağlığa zararlı kimyasal
maddeler bulunmamalıdır. Bazı
kimyasal maddeler zehirli etki
yapabilir; arsenik, kadmiyum,
krom, kurşun, cıva gibi. Bunun
yanında baryum, nitrat, florür,
radyoaktif maddeler, amon-
yum, klorür gibi maddeler sınır
değerlerinin üzerinde sağlığa
olumsuz etkileri olan madde-
lerdir. Bazı kimyasalların varlığı
aynı zamanda, suya kirli suların
karıştığının göstergesidir.
Şebeke suyu mu ?
Damacana su mu ?
Yakın bir geçmişe kadar çeş-
me (şebeke) suyu kullanılırken
günümüzde damacana ve şişe
su kullanımı ön plana çıkmıştır.
Damacana ve pet şişelerin ham-
maddesinde bulunan forgen adlı
kimyasalın suya karıştığı taktirde
zararlı olabileceğini biliyoruz.
Dolayısıyla damacana su kulla-
nanlar, evlerine aldıkları dama-
cananın yıpranmamış olmasına
dikkat etmelidirler. Pet şişeler
ise yine aynı şekilde açıldıktan
sonra hemen tüketilmelidir.
Besinleri saklamada en uygun
yöntemin cam kaplar olduğunu
düşünürsek suyu da cam şişe ve
kaplarda saklamak en sağlıklı
yöntem olacaktır.
BESİNLERİ SAKLAMADA
EN UYGUN
YÖNTEMİN CAM
KAPLAR OLDUĞUNU
DÜŞÜNÜRSEK SUYU DA
CAM ŞİŞE VE KAPLARDA
SAKLAMAK EN SAĞLIKLI
YÖNTEM OLACAKTIR.
Şebeke suyu ise suyu zararlı
organizmalardan arındırmak için
klorlanmaktadır. Fakat klorun faz-
lası da vücudumuz için zararlıdır.
Bu nedenle şebeke suyu kulla-
nan bireylerin suyu yaklaşık 1
saat kadar dinlendirdikten sonra
tüketmeleri fazla klor alımlarını
engelleyecektir.
Suyun temizliğinden emin
olunamayan durumlarda ise
yaklaşık 5 dakika kaynatılıp
soğutulduktan sonra tüketimi son
derece önemlidir.
141
 Suda Boğulma
S
uda boğulma (drow-
ning), suya battıktan
sonra nefessiz kalma
sonucu ölümün 24
saat içinde gelişmesi
olarak tarif edilmektedir. Suda
kaldıktan sonra 24 saatten uzun
süre hayatta kalan olgular ise yarı
boğulma (hemen hemen boğul-
ma, near drowning) olarak adlan-
dırılmaktadır.
İlk yardım uygulanacak kişi
ister boğulma, ister yarı boğulma
durumunda olsun tekrar yaşama
döndürülebilir veya kaybedilebilir.
Suda boğulma olayları 5 yaş
altı çocuklarda, 15-29 yaş arası
genç erişkinlerde ve tüm yaş
gruplarında erkeklerde daha sık
görülmektedir.
Suda Boğulma Kazaları
Nedenleri:
• Yüzme bilmeyenlerin suya gir-
me veya düşmesi
• Su sporları sırasında oluşan
kazalar
• Su sporları sırasında yaşanan
• İnme (felç)
• Nöbet (Sara nöbeti)
• Kalp krizi
142
Dr. Kerem Pekbüyük
kpekbuyuk@gmail.com
• Hipoglisemi (şeker düşmesi)
• İntihar girişimi
• Suda yüzen araçlardan düşme
• Kara ve hava taşıtlarının suya
düşmesi
• Çocuk ve yaşlılarda banyo kü-
vetine düşme
Risk Faktörü Oluşturan
Etmenler:
• Epilepsi (sara) nöbetleri
• Tekne kazaları
• Su sporları
• Erişkin denetim yokluğu
• Bilinç düzeyini etkileyen ilaçlar
• Alkol
Risk etmenlerinden ilaç ve al-
kol kullanımı önlenebilir etmenler
arasındadır. Su sporları veya su
içinde yapılan sporlarda katılım-
cıların ilk yardım eğitimi alması
faydalı olacaktır.
Boğulma sonrasında nihai so-
nucu beyin ve akciğerin olaydan
etkilenme derecesi tespit eder.
Boğulma esnasında dalış refleksi
(diving reflex) denilen, kan akımı-
nı hayati organlara yönlendirmeye
çalışan, koruyucu mekanizma
insanlarda sanıldığı kadar etkili
değildir.
Suda Boğulmanın Türleri:
Kuru boğulma: Ani gırtlak
spazmı nedeniyle gırtlak
tamamen kapanır ve akciğere çok
az sıvı girer. Tüm boğulmaların
%20 kadarını oluşturur.
Su yutarak boğulma:
Akciğerlerin tamamını dolduracak
kadar su bulunabilir.
Tatlı suda boğulmalarda,
kalp yetmezliği ve kanın oksijen
taşıyan hücreleri olan alyuvarların
yırtılması sonucu dokulara oksijen
taşınması daha da bozulur. Tuzlu
suda boğulmalarda ise akciğer
içine kandan sıvı çekilir. Bu geçiş
kazazede kendine geldikten son-
rada sonra da devam edebileceği
için tuzlu suda boğulma tehlikesi
atlatanların en az 48 saat gözlem
altında tutulması gerekir.
Suda Boğulmakta Olanlara
İlk Yardım
Suda boğulmakta olan kişiye
yapılması gereken ilk şey, can ye-
leği, can simidi gibi suda batmaz
bir cisim veya yüzme aracı atılma-
sıdır. Bunlar yoksa, uzun bir sopa,
kayık küreği, ip gibi araçlarla da
yardım edilebilir. Yüzerek can
kurtarma yöntemlerini bilmeyen
kişilerin suya atlayarak kazaze-
deyi kurtarmaya çalışması çoğu
kez kurtarıcının da boğulmasına
neden olur.
Su yutmuş kişi çıkarılır çıkarıl-
maz şunlar yapılmalıdır:
• Kurtarıcı yalnız değilse etrafın-
dakilere acil medikal servisi
(112) aramalarını söylemelidir.
Yalnız ise 2 dakikalık kurtarıcı
müdahaleden sonra 112 aran-
malıdır.
• Ağzındaki takma diş ve yabancı
cisimler çıkarılmalıdır. Vücudu
sıkan giysiler gevşetilmelidir.
• Başı iyice geriye yatırıp, alt
çenesini iki elle kavrayıp aşağı
ve geriye doğru çekilmelidir.
(Ense altına katlanmış giysiler
konabilir.)
• Kulak kazazedenin ağız ve bu-
run kısmına yaklaştırılarak ya-
nağımıza hava gelip gelmediği-
ne ayrıca göğüs hareketlerinin
olup olmadığına bakılmalıdır.
• Eğer nefes almıyorsa 10 sani-
yeyi geçmemek şartıyla nabız
kontrolü yapılmalıdır.
• Nabız alınmıyorsa dakikada
100 hızında 30 göğüs basısı
yapılmalıdır. Kurtarıcı kazaze-
denin yanı başında diz çöke-
rek, bir el göğüs kemiğinin alt
bölümüne, öteki el ise bu elin
sırtına yerleştirilir. Göğüs kemi-
ği üzerine omuzun ve vücudun
ağırlığı gelecek ve 30-40 kg.lık
bir güç oluşturacak şekilde
bastırılıp, sonra hızla bırakılır.
• Kişinin solunumu kontrol edil-
meli, nefes almıyorsa göğüs
basısı tekrarlanmalıdır.
• Eğer yeniden canlandırma
konusunda eğitimli iseniz;
• Başı geriye iterek ve çeneyi
kaldırarak başa pozisyon
verin.
• Kazazedenin burnunu ka-
patın. Derin bir nefes al-
dıktan sonra, dudaklarınızı
kazazedenin dudaklarına
bitiştirerek güçlü bir nefes
verin (hayat öpücüğü). Soluk
verdikten sonra kazazedenin
soluk vermesini sağlamak
için ağzı açık tutun.
• 2 nefes ve takip eden 30 gö-
ğüs basısı şeklinde müdaha-
leye kişi soluyana veya acil
yardım gelene kadar devam
edin.
Suda boğulma olaylarında
çok önemli noktalar:
• Akciğerlere dolan suyun bo-
şaltılmasına çalışılarak zaman
kaybedilmemeli ve derhal
hayat kurtarıcı müdahaleye
başlanılmalıdır. Hastayı baş
aşağı getirerek çıkarılan suyun
çoğu akciğerlerden değil mide-
den gelir.
• Yapay solunum ve kalp masajı
mümkünse iki ayrı kişi tarafın-
dan yapılmalı ve en az bir saat
sürmelidir.
• Dolaşım düzelmeden kazaze-
deyi hastaneye taşımak yan-
lıştır. Taşıma sırasında yapay
solunum ve kalp masajı yapma
imkanı varsa, hasta hemen has-
taneye kaldırılması uygun olur.
• Suya yüksekten düşenlerde ka-
raciğer ve dalak yırtılmalarına
bağlı gizli karın içi kanamalar
olabileceği bilinmelidir.
• Kazazedeler çok iyi görünse-
ler bile 48 saat gözlem altında
bulundurulmalıdırlar. Bazıların-
da geç akciğer ödemi tablosu
ortaya çıkabilmektedir.
143
Tanı,
Sev,
Koru...!
Yazı
Mehmet HANAY
www.dogalhayat.org

144
145
B
ir ülke düşleyin
binlerce çeşit bitki-
ye, binlerce renkte
çiçeğe, o çiçeklerden
öz toplayan yüzlerce
çeşit arıya ve kelebeğe sahip. Bir
ülke düşleyin, aynı anda neredeyse
dört mevsimi yaşayabileceğiniz,
bulutların üzerine çıkan dağlarını,
mavi ve yeşilin her tonunu yansıtan
denizlerini göllerini düşleyin... Bir
146
ülke düşleyin, semasından kanat
seslerinin eksik olmadığı ve bir
ülke düşleyin topraklarına can ve-
ren bendini çiğneyip aşan çoşkun
ırmaklarıyla...
Uyanın bu düşten ve bu cennet
tasvirli ülkede yaşadığınızı farke-
din...
Tarihi neredeyse dünyanın
tarihine eşit olan bu topraklar,
tarih boyunca sürekli toplumların
147
sahip olmak istediği ve düşle-
diği cezbedici topraklar olmuş.
Pekiyi, sadece insanlara mı özel
bu cazibe? Tabii ki hayır... Tüm
canlılar için çok özel olan bu top-
raklar tarihin bu döneminde de
doğal hazinesinin farkedilmesini
bekliyor.
Hepimizin dilinde pelesenk
olan “cennet vatan” terimini
ispatlamak adına kurulmuş bir
platform “doğalhayat”. Neye
sahip olduğumuzu bilmezsek
neyi kaybettiğimizi nasıl anlarız?
sorusu amacımızla örtüşüyor. Bu
ülke topraklarının sahip olduğu
doğal güzellikleri yapısal bir
ortamda toplamak ve sınıflandı-
rarak bir veritabanına ulaşmak
için çabalıyoruz.
Doğalhayat’ın tarihi bir kaç
sene öncesine dayanır. Bu ortak
kaygıları taşıyan bir grup doğa
vekili bir araya gelir ve yapıyı
148
beraberce kurgularlar; tohumları
o günlerde ekilen “dogalhayat.
org” 13 Mart 2013 tarihinde filiz-
lenmeye başlar ve bu toprakların
üzerinde ilk kez görülebilir olur.
Yaklaşık 9 aylık süreçte ülkemiz
doğasının güzelliklerinden 1.825
türü belgelemeyi başarır Do-
ğalhayat ailesi üyeleri. Sayıları
500’ü bulan aile fertleri tamamen
beklentisiz olarak katkı sağlarlar
platformlarına; bilirler ki beraber
elde edilen başarının verdiği his
çok başkadır bireysel başarının
yanında...
Doğalhayat platformu toplu-
mun tüm sosyal çevrelerine hitap
etme ve de toplumun tümünün
katılımını sağlamayı amaçlar .
Kendine dönük sadece belli bir
zümreye hitap eden yaklaşım-
ların doğa için çözüm olmadığı
görülmüştür. Doğalhayat plat-
formu için fotograf amaç değil
araçtır. Amacımız olan tanıtmak,
sevdirmek ve korumak için fo-
toğraf ve diğer görsel materyal-
lerin yanında doğamız hakkında
bilgi sağlayabilecek olan uzman
ve akademisyenlerin katkıları
oldukça önem taşır. Doğal hayat
platformu yaklaşık 45 uzman
ve akademisyenden oluşan bir
kadro ile tür tanımlamalarının
yapılmasını sağlar. Gün geçtikçe
bu sayı artmaktadır.Tüm doğa-
mızı kapsamaya çalışmak için
sürekli akademisyenlerimiz ile
iletişim kurulmakta ve platfor-
mumuza desteklerini sağlamaya
çalışmaktayız. Bilgisini dolaylı
yoldan değil doğrudan toplu-
mun faydasına sunan bu değerli
akademisyen ve uzman arkadaş-
larımız sayesinde amacımızın
ilk aşaması olan “tanı” kısmında
oldukça ilerleme kaydettik.
Doğanın bir bütün olduğunu
149
ve “doğa kanunu” olarak adlan-
dırılan terimin aslında eşitsizlik-
ler üzerine kurulmadığını sitemiz
üyeleri gün geçtikçe görmekte-
dir. Doğayı anlamak sadece belli
türleri konu ederek sağlanamaz
ve de anlayamadığınız doğayı
korumanız mümkün olmaz. Aynı
alanda binlerce türün yaşamına
olanak sağlayan doğayı anlata-
bilmek için öncelikle doğanın
felsefesini anlamak gerekir.
Doğadaki türlerin birbirine olan
tahammülü ve gerekliliğini göz-
den kaçırmamak için de doğanın
tümünü gözler önüne sermek,
bu zincirin en altından en üstüne
kadar anlatamak gerekir. Ancak
o zaman “doğasever” kavramı
oluşacaktır, yoksa sadece belli
türlerin üzerine giden ancak
belli türleri seven, doğada sanki
sadece o türler varmışçasına
davranan ve gören bir kitle oluş-
150
turulur ki bu kitle içinde “doğa-
sever” denilemez.
Çakır kuşunu severken onun
beslenmesine olanak sağlayan
ve avı olan örneğin örümcek ku-
şunu nasıl sevmezsiniz? Örüm-
cek kuşunu severken bu kuşun
varolmasını sağlayan örümceği
nasıl yok sayarsınız? Örümceği
severken onun ağına takılan
kelebekler olmasa sevecek bir
örümceğiniz olur mu? Renklerine
hayran olduğunuz kelebekleri
severken onların beslendiği bit-
kileri gözden kaçırmak ya da yok
saymak ne kadar doğru? İşte bu
yüzden doğasever kavramı çok
önemli. Bütün bu zinciri tama-
mıyla görüp anlayan ve de saygı
duyan bir kitle oluşturmamızın
gerekliliği aşikar...
Yaklaşımını özetlemeye çalış-
tığımız platformumuzun biraz da
içeriğinden bahsedelim.
Şu an için 21.000 tür canlımı-
zın veritabanında kaydı bulunu-
yor bu sayının 1.825 adeti fotoğ-
raflarla ispatlanmış durumda.
Ülkemiz bazında biyoçeşitlilik
kaydı tutulurken aynı zamanda
illerimiz bazında da bu kayıt
tutabilmektedir.
Kullanıcılar aynı zamanda
ekipman bilgilerini de pro-
fillerine girmekte ve sitemiz
ekipmanlarla ilgili de veritaba-
nı oluşturmaktadır. Şu an için
veritabanımızda 2.492 ekipman
gövde ve lens olarak kayıtlıdır.
Kullanıcılarımız ayrıca profil
sayfalarında fotoğraf çektikleri
ve tespit yaptıkları alanları da
görebilirler...
Bireysel başarılardan daha
çok beraber ve ekip çalışmasına
önem veren platformumuzun
amaçlarından bir diğeri de aynı
bölgede yaşayan üyelerimizin
 de yok “ söyleminin
ispatını sağlamak
adına üyelerimize bu
değerlendirme krite-
ri de sunulmuştur...
Henüz eksik-
lerinin olduğuna
inandığımız platfor-
mumuz “beta” olarak
yayın yapmakta bu
süreçte veritabanı
verimliliği yazılım
testleri gerçekleş-
tirilmekte gerekler
ve kolaylıklar analiz
edilmektedir. Çok
uzak olmayan bir ge-
lecekte tam sürüme
geçmeyi planladığı-
mız platformumuz
tüm doğada bulun-
ekip olarak hareket etmesini mak hepimizin dost sohbetlerin- maktan mutluluk duyan ve bu
sağlamaktır. Kendi bölge ve ya- de kullandığı tümce olan” bizim mutluluğu paylaşmak isteyen
şadıkları ilin biyoçeşitliğini artır- memleketin tabiatı başka yer arkadaşlarımıza açıktır.

151
 Çocukların gözünden
yaban hayat...
Çocuklar, Burak Doğansoysal ile yaban hayatı öğreniyorlar.

B
odrum’da faaliyet sardı. Meraklı çocuklar yaban den ilginç kuş türlerini, aslan,
gösteren Patika hayat fotoğrafçısı Burak Doğan- leopar, fil ve birçok hayvan
Çocuk Yuvası’ndaki soysal ile günlük hayatta belki türünü dinlemeye, öğrenmeye ve
çocukları bugünler- de sadece kitaplarda gördükleri, resmetmeye başladı.
de yeni bir heyecan televizyonda izledikleri birbirin- Ornitofoto Kuş ve Yaban Hayat

152
Fotoğrafçıları Derneği Üyesi ve
yaban hayat fotoğrafçısı Burak
Doğansoysal’ın Patika Çocuk
Yuvası’na hediye ettiği bir kuş
fotoğrafını yuvadaki çocuklar-
dan Ali Çakır’ın çizmesi ile baş-
ladı herşey... Birgün Doğansoy-
sal, dünyanın farklı bölgelerinde
çektiği kuş fotoğraflarını bastı-
rıp, Patika’da çocuklara götür-
dü. Çocuklara önce bu kuşların
ne olduğunu, nerede yaşadığını
ve özelliklerini anlatan Doğan-
soysal daha sonra onlardan bu
kuşların resimlerini çizmelerini
153
istedi. Ortaya harika resimler çıktı. Bu resimle-
rin bir sergi ile herkesle paylaşılacağını ifade
eden Doğansoysal, “kuş fotografları ve yan-
larında çocukların çizdiği resimler Patika’da
kalıcı olarak sergilenecek. Çocuklardan gelen
yoğun istek üzerine ilerleyen günlerde baş-
ta çita, aslan, leopar ve fil olmak üzere farklı
hayvanlar ile de aynı projeyi gerçekleştiriceğiz.
Daha sonra da hem memeliler hem de kuşlar-
dan oluşan karma bir resim - fotoğraf sergisi
açacağız” dedi.

154
155
Sonraki sayıda
buluşmak üzere...
156