Geschiedenis PO

Klonen van dieren

Van Ecem Yavuz, Evy Brdanovic en Nora Jager

CLD MHP
10-3-2022
Inhoud
Inleiding.................................................................................................................................................2
Hoofdstuk 1. Wat houdt het proces van klonen in?...............................................................................3
1.1 Klonen.........................................................................................................................................3
1.2 Verschil tussen klonen en genetische modificatie................................................................4
1.3 Geschiedenis van klonen en de toekomst........................................................................6
Hoofdstuk 2. Hoe staat de Nederlandse samenleving tegenover het klonen van dieren?.....................8
2.1 Klonen?......................................................................................................................................8
2.2 Intuïtie.........................................................................................................................................8
2.3 Ethisch dilemma........................................................................................................................8
2.4 Verschillende doeleinden.........................................................................................................9
2.5 Homo sapiens............................................................................................................................9
2.6 Bedreigde diersoorten............................................................................................................10
2.7 De toekomst van klonen.........................................................................................................11
2.8 De afweging.............................................................................................................................11
Hoofdstuk 3. Hoe staat Nederland en de Europese Unie tegenover het klonen van dieren?..............12
3.1 Dolly..........................................................................................................................................12
3.2 Publieksparticipatie in de EU.................................................................................................13
3.3 EU-regels.................................................................................................................................13
3.4 Voor- en tegenargumenten....................................................................................................13
3.5 De Jazz paarden.....................................................................................................................14
3.6....................................................................................................................................................15
3.7 Politiek Nederland over het klonen van dieren....................................................................15
3.8 Het klonen van dieren buiten de EU.....................................................................................16
Conclusie............................................................................................................................................17
Bronvermelding..................................................................................................................................18
Evaluatie.............................................................................................................................................21
Puntentelling....................................................................................................................................21

1
Inleiding
In onze praktische opdracht zullen wij het gaan hebben over het klonen van dieren.
Dit zullen wij gaan onderzoeken aan de hand van onze hoofdvraag: In hoeverre moet
Nederland een voortrekkersrol nemen in het klonen van dieren? Dit onderzoeken we
aan de hand van verschillende deelvragen. We gaan het proces van klonen
toelichten en we zullen bestuderen hoe de voor- en tegenstanders in de Nederlandse
samenleving tegenover het klonen van dieren staan. Ook zullen we het hebben over
de Nederlandse en Europese wetgeving. Door middel van verschillende
ondersteunde bronnen lichten wij ons onderzoek toe. We gaan in ons werkstuk de
bovenstaande onderwerpen verder uitwerken en uitleggen.

Wij zullen in ons werkstuk de bovenstaande onderwerpen verder uitwerken en

uitleggen vanuit verschillende perspectieven. We hebben daarvoor verschillende
deelvragen opgesteld, die je vindt in ons onderzoek hieronder. Ook gaan we onze
hoofdvraag beantwoorden en een conclusie trekken.

2
Hoofdstuk 1. Wat houdt het proces van klonen in?
Ik zal mijn deelvraag gaan beantwoorden in verschillende delen. Door dit onderwerp
in 3 verschillende onderwerpen op te delen zal ik jullie inlichten over het proces van
klonen.
1.1 Klonen
Om te beginnen zal ik jullie eerst uitleggen wat klonen is. Ik zal beginnen met de
letterlijke definitie. Klonen is een kunstmatige wijze van ongeslachtelijke voorplanting,
waarbij een identieke genetische kopie van een organisme wordt geproduceerd 1. Ik
begin met het toelichten van ongeslachtelijke voortplanting, dit houdt in dat er slechts
een ouder is betrokken bij de voortplanting. Hierdoor zijn de nakomelingen die
ontstaan dus genetisch identiek aan de ouder. Bij klonen wordt dus een identieke
kopie gemaakt van de erfelijke kenmerken van een organisme of een cel. Een grote
misopvatting van klonen is dat mensen geloven dat als er een dier wordt gekloond
dat het een exacte kopie is. Dit klopt niet, het is een genetische kopie van het
origineel. Maar als men bijvoorbeeld als cel donor een dier gebruikt van 10 jaar oud
zal de kloon bij de geboorte net zo ontwikkeld zijn als een ‘’normaal dier’’ dat net is
geboren. Dat houdt dus in dat de kloon niet gelijk ook 10 jaar oud is. Klonen is kan
op verschillende manieren:
Een van de eerste opties is natuurlijk klonen. Dit gebeurt al vele eeuwen bij planten.
Het gaat dan om planten of gewassen die vermeerderd worden door afleggen of
stekken. Maar dit is niet van toepassing bij het klonen van dieren. Een manier om het
klonen van dieren mogelijk te maken is reproductief klonen. Reproductief klonen
houdt in dat het de bedoeling is een identieke kloon te creëren, die kan uitgroeien tot
een volwaardig organisme. Er zijn verschillende manieren om reproductief te klonen.
Een van de klassieke methodes is embryosplitsing, ook wel de twinning-techniek
genoemd. Dit houdt in dat een embryo fysiek gesplitst wordt in tweeën dit geeft
hetzelfde resultaat als bij een identieke tweeling. De cellen worden gesplitst door
middel van een chemisch mengsel dat wordt toegevoegd aan de zygote (bevruchte
eicel: ontstaat door samensmelting van de kern van de zaadcel met die van een rijpe
eicel)2. Het beschermlaagje dat hierom heen zit lost hierdoor op. Daarna wordt er een
andere stof toegevoegd die een nieuw beschermlaagje maakt maar om twee cellen
apart -> hierdoor ontstaat er een eeneiige tweeling. Een moderne techniek die wordt
gebruikt om te klonen is kerntransplantatie. Dit wordt ook wel de Roslin-techniek
genoemd. De Roslin-techniek is vernoemd naar het instituut dat er in juli 1996 voor
het eerst in slaagde een volwassen zoogdier te klonen. Er wordt een lichaamscel uit
het te klonen dier gehaald. Daaruit wordt vervolgens een kern gehaald waarin het
DNA bevindt. Dan wordt er aan de donor cel een stof toegediend die de groei van de
cel bevordert. De donor cel wordt daarna op een kunstmatige wijze in de Go-fase
gebracht, de rustfase van een cel, waardoor de cel zich niet gaat delen. De eicel en
de donor cel smelten samen doordat er aan allebei de cellen verschillende stoffen
worden toegevoegd die zich aan de celmembranen hechten. De twee cellen worden
daarna samengebracht, waardoor die twee stoffen zich aan elkaar binden. Daarna

1
Wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Klonen_(biologie)#Natuurlijk_klonen
2
Ensie: https://www.ensie.nl/betekenis/zygote

3
wordt het naar een elektrisch veld gebracht en herstelt de celmembraan zich
waardoor één cel ontstaat. Het embryo wordt dan na zes dagen delen in een regeer
bus in de eileider van een schaap ingebracht. En kan het schaap gewoon normaal
bevallen.

Plaatje 1. Reproductief klonen

1.2 Verschil tussen klonen en genetische modificatie

Klonen wordt vaak verward met genetische modificatie. Beide technieken

worden gebruikt in de biotechnologie om nuttige organismen te produceren. Bij
genetische manipulatie is er sprake van verandering van het genetisch
materiaal, het DNA. Dat gebeurt door heel gericht de gewenste genen uit het
DNA van het ene organisme te halen en toe te voegen aan de ander. Het
toevoegen van goede eigenschappen aan levende wezens, kan ook door het
kruisen van soorten. Maar een nadeel is dat dan niet alleen de positieve
effecten maar dan ook de negatieve effecten meekomen. Om die ongewilde
eigenschappen weer kwijt te raken is er veel tijd nodig. Bij genetische
modificatie kan in korte tijd een nieuwe variant met de juiste eigenschappen
worden ontwikkeld, omdat alleen het gewenste gen wordt overgebracht. 3

Bij klonen wordt uitsluitend een genetische kopie gemaakt van het dier dat het
DNA heeft geleverd. Er vindt geen verandering van het DNA plaats. Dus het
grootste verschil tussen klonen en genetische modificatie is dat bij het klonen
is het nieuwe organisme genetisch vergelijkbaar met het oorspronkelijke
organisme, terwijl bij genetische modificatie het nieuwe organisme niet
genetisch identiek is aan het ouderorganisme. 4 Dit betekent niet dat er geen
overeenkomsten zijn, zowel klonen als genetische modificatie zijn twee
technieken die worden gebruikt in de biotechnologie en zijn van belang bij de
productie van hormonen en andere farmaceutische producten. Genetische
3
Wageningen Universiteit: https://www.wur.nl/nl/Dossiers/dossier/Genetische-modificatie-1.htm
4
https://nl.sawakinome.com/articles/science/difference-between-cloning-and-genetic-engineering.html

4
modificatie wordt vaker in onze maatschappij gebruikt dan je misschien in
eerste instantie zal denken. Het wordt gebruikt op ons voedsel, in medicijnen
en de landbouw. Een voorbeeld daarvan is bijvoorbeeld suikerziekte. Als je
suikerziekte hebt dan ontbreken er genen die insuline aanmaken in
alvleesklier. Je kan hierdoor erg ziek worden, dit kan je verhelpen door
insuline in te spuiten. Dit werd oorspronkelijk uit de galblaas van een varken
gedaan, maar deze techniek leverde te weinig insuline op en kostte te veel tijd.
Tegenwoordig is er door middel van genetische manipulatie een menselijk
stuk DNA in een bacterie ingeplant die insuline aanmaakt. Deze maar genoeg
insuline en het kost niet zoveel tijd en geld als je het haalt bij varkens.

Plaatje 2. Insuline door middel van genetische modificatie

Genetische manipulatie is al eeuwen oud. Alleen de koeien met het meeste

melk mochten zich bijvoorbeeld laten voortplanten. Door de ontdekking van de
microscoop door Antonie van Leeuwenhoek, werd er ontdekt dat mannen
spermacellen heeft en vrouwen eicellen. In 1860 deed Gregor Mendel een
ontdekking. Hij kwam erachter dat de eigenschappen van mensen afkomstig
zijn van de ouders, deze ontdekking werd helaas niet gewaardeerd. Tussen
1860 en 1890 ontdekken Miescher en Van Beneden de chromosomen en het
nucleïnezuren. Later in 1920 werd er ontdekt dat nucleïnezuren niet in
dezelfde verhoudingen voorkwamen. De grote ontdekking vond plaats in 1953,
Crick en Watson ontdekken de structuur van het DNA molecuul. 5 Dit was het
5
Wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Desoxyribonucle%C3%AFnezuur#:~:text=De%20correcte
%20chemische%20structuur%20van,met%20behulp%20van%20de%20r%C3%B6ntgendiffractietechniek.

5
begin van de moderne genetische manipulatie. Tussen 1960-1970 werden de
eerste bacteriën ontwikkeld die insuline aanmaakten. Tussen 1970-1980
werden er op grote schaal insuline geproduceerd door bacteriën en gebruikt
als medicijnen. In 1987 voegden wetenschappers genen van bacteriën toe aan
tomatenplanten, zodat die resistent werden voor rupsen.
De voor en nadelen van genetische manipulatie zijn tegen elkaar af te wegen.
Het kan helpen met het ontwikkelen van nieuwe medicijnen en de economie.
Maar het is ook slecht voor het milieu doordat door genetisch verbeteren van
een soort dier kan de andere uitsterven. Genetische manipulatie en klonen zijn
beide een ethisch dilemma.
1.3 Geschiedenis van klonen en de toekomst

Zoals ik al eerder vertelde zijn planten de enige wezens die helemaal uit
zichzelf kunnen klonen. Dit zijn dan ook de eerste levende ‘’wezens’’ waar de
mens mee aan de slag ging. In de landbouw werd gekloond om gewassen te
verbeteren en de oogsten te optimaliseren. Voorbeelden die werden gebruikt
zijn stekken en enten, hierbij gebruiken boeren altijd de beste ouder-plant.
Maar de eerste stappen voor het hedendaagse klonen begon in 1928 bij de
Duitse embryoloog Hans Spemann. Hij deed experimenten op zygotes
(bevruchte eicel: ontstaat door samensmelting van de kern van de zaadcel met die
van een rijpe eicel). Hij kwam erachter dat embryonale cellen zich zelfstandig konden
delen en uitgroeien tot een embryo. In 1935 kreeg hij een nobel prijs voor fysiologie
voor de ontdekking van de embryonische inductie. Hij heeft ontdekt welke invloed de
verschillende delen van een embryo uitoefenen op de ontwikkeling van groepen
cellen in bepaalde organen. Hij stelde ook voor in zijn boek om een kern uit een cel
van een volwassen salamander te halen en die te plaatsen in een lege eicel.
Spemann wordt dan ook beschouwd als de grondlegger van het klonen. 6 In de jaren
1960 is er voor het eerst sprake van de term klonen in de lezing van de Engelse
bioloog Haldane. In de late jaren 60 kondigen de biologen James Shaphiro en
Jonathan Beckwith aan dat ze voor het eerst een bacterieel gen hebben kunnen
isoleren dat wordt gebruikt om lactose te verteren. In 1971 worden er door de
biologen Patrick Steptoe en Robert Edwards een ontwikkeling in de techniek van
klonen ontwikkeld. Een voorplantingstechniek waarbij eicellen buiten het lichaam
bevrucht worden en dan ontwikkelen tot embryo’s en dan terug in de baarmoeder
werden geplaatst. Vanaf 1981 worden de eerste successen behaald met het klonen
van zoogdieren. James McGarth en Davor Saltor doen experimenten op hele jonge
embryo’s van muizen. De resultaten vielen in het begin nog wel tegen. Maar
uiteindelijk is het gelukt en werd er in Genève drie muizenklonen gemaakt. En toen
op 5 juli 1996 wordt de eerste genetische kopie van een schaap geboren, Dolly.
Hierna werden nog een hoop andere dieren gekloond en ook is het al mogelijk om
stamcellen uit gekloonde embryo’s te halen en menselijke embryo’s te klonen.

6
Wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Hans_Spemann

6
Een echte uitdaging voor de wetenschappers is natuurlijk uiteindelijk het klonen van
de mens. Dit is tot nu toe nog niet gelukt en het ziet er op dit moment ook niet naar
uit dat dit op korte termijn gaat gebeuren. Wel kan met behulp van embryosplitsing e
kerntransplantatie zoogdieren gekloond worden. Maar dit geldt nog lang niet voor alle
zoogdieren. Van de vele pogingen die worden gedaan mislukken er nog heel wat.
Klonen biedt kansen bijvoorbeeld op medisch gebied, maar er blijven
discussiepunten. Vooral de ethische kant blijft lastig.

7
Hoofdstuk 2. Hoe staat de Nederlandse samenleving tegenover het
klonen van dieren?

2.1 Klonen?
Hoogstwaarschijnlijk hebben veel Nederlanders weinig kennis over klonen en weten
niet precies wat het inhoudt. Wat klonen is en hoe het werkt heeft Nora in de eerste
deelvraag behandeld. Maar hoe staan de mensen tegenover deze ontwikkeling?
Weten ze er überhaupt iets over? Welke ethische dillema’s zijn hierdoor ontstaan?
Wat zijn de voordelen, nadelen, de verschillende perspectieven en meningen over
klonen op ethisch gebied? In dit hoofdstuk heb ik deze vragen uitgewerkt door
gebruik te maken van de verschillende invalshoeken, voor- en nadelen en
standpunten.

2.2 Intuïtie
“Alleen het ethische argument zou al voldoende moeten zijn om te zeggen: dit willen
de niet”, zei een woordvoerder van de Dierenbescherming. Dit ethische argument
gaat vooral over dat de mens zich niet te veel moet bemoeien met de natuur en
dieren met rust zou moeten laten. Het is dus vanzelfsprekend dat de
Dierenbescherming en links politieke partijen zoals GroenLinks en de Partij voor de
Dieren flink tegen het klonen zijn. Het klonen van dieren gaat vaak mis. Bovendien
verspilt het proces van klonen dierenlevens en veroorzaakt het veel dierenleed. Deze
keerzijden gelden niet alleen voor de draagmoeder maar ook voor de klonen zelf.
Hoe zou jij je voelen bij het eten van gekloond vlees? Vlees en andere dierlijke
producten van klonen blijken even veilig te zijn als van normale dieren. Grote kans
dat je geen verschil in de smaak zal proeven, door de huidige (technische)
ontwikkelingen. Toch denk ik dat veel mensen er wel over zullen twijfelen. Het dier
heeft eigenlijk extra pijn geleden, zodat jij vanavond naast je aardappeltjes en
groenten een stuk biefstuk kan eten. Als je er zo naar kijkt, is het dan niet
egocentrisch om het belang van de mens boven het leed van het dier te zetten?

Plaatje 5. Partij van de dieren logo

2.3 Ethisch dilemma

Vanwege de vele welzijns- en gezondheidsproblemen die het maken van gekloonde
dieren nu nog met zich meebrengt, vormt zich een ethisch dilemma. Staat het belang
van de mens boven het leed dat het dier ondergaat? Mag een dier in dienst staan

8
van de mens? Zo ja, voor welke toepassingen mag dat wel en voor welke juist niet?
Mensen willen doen wat “goed” is. Dit varieert per persoon. Omdat mensen
verschillende opvattingen en meningen hebben over wat ‘goed’ en ‘slecht’ is. Voor
het antwoord op deze kwestie draait het dus vooral om jou persoonlijke morele
waarden en grenzen. Deze kan je weer vinden door een afweging te maken. Hierbij
gebruik je de voor- en nadelen. Zo kom je tot je eigen mening of standpunt. Het dier
heeft als levend wezen een bepaalde waarde, los van de mens. Dit heet de
intrinsieke waarde. De gekloonde dieren dienen als een soort instrument voor de
mens. Ze worden gebruikt voor menselijk doel, bijvoorbeeld voedsel of vermaak.
Verder wordt ook de heelheid/natuurlijkheid van het dier aangetast. Hier is niet alleen
de fysieke gezondheid maar ook de mentale gezondheid van belang. Het
kloonproces heeft diverse gezondheids- en welzijnsproblemen, omdat het een
onnatuurlijke manier van voortplanting is. Veel nakomelingen sterven vroegtijdig. Om
die reden is er een groot aantal dieren nodig om een levensvatbare nakomeling te
krijgen. Er worden meer dieren opgeofferd en daarmee ook meer voedsel. Zo blijven
de problemen alsmaar groter worden.

2.4 Verschillende doeleinden

Voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) zijn producten van gekloonde dieren niet
Volgens de Amerikaanse Voedselautoriteit (FDA) en de Europese anders dan die
van niet-gekloonde dieren. Bovendien zijn melk en vlees van gekloonde dieren geen
bedreiging voor de volksgezondheid. Dit geldt ook voor de nakomelingen van klonen.
Voedselvoorziening is niet het enige waarvoor de klonen gebruikt worden. Men kan
ook klonen voor bijvoorbeeld: economische doeleinden, biomedische doeleinden of
sport en vermaak. Klonen is een vreselijk duur proces, maar daar tegenover staan
ook een aantal voordelen. Voor de economie bijvoorbeeld. Landen worden
gedwongen samen te werken door het gebrek aan kennis en onderzoek. Uiteindelijk
zorgt dit voor meer welvaart en een betere economische groei. Verder zorgt het
klonen ervoor dat het fokken van dieren sneller gaat en dat deze dieren een betere
weerstand tegen ziekten hebben ontwikkeld. Ook technische ontwikkelingen hebben
profijt aan het klonen, vooral medicatie en wetenschap. Het klonen van organen is
hard nodig, naar aanleiding van het donoren tekort, wat weer leidt tot een
orgaantekort. Vooralsnog zijn er alternatieve oplossingen voor het orgaantekort.
Zoals kunstorganen of het verplicht maken van donoren. Hierbij is er geen sprake
van een toevoeging aan dierenleed.

2.5 Homo sapiens

Zou de mens zich eigenlijk wel mogen bemoeien met de natuur? Dit is een belangrijk
vraagstuk bij dit dilemma. Waarom zouden we de natuur niet gewoon met rust
kunnen laten en waar ligt de grens? Als je kijkt naar de oorzaak voor alle problemen
die mogelijk door het klonen opgelost zouden kunnen worden, zie ik al snel een
patroon. Ten eerste veroorzaken mensen een probleem. Neem als voorbeeld het
(toekomstige) tekort aan dierlijke producten. Deze is veroorzaakt door de homo
sapiens. Wij als mensen consumeren veel te veel vlees en andere producten.
Hierdoor ontstaat er een tekort. Dit samen met nog veel grotere problemen zoals de
enorme CO2 uitstoot. “Wereldwijd is voedsel verantwoordelijk voor ruim 25 procent
van de uitstoot van broeikasgassen. Meer dan de helft van die vervuiling wordt

9
veroorzaakt door dierlijke producten”. 7 (NOS, 2018). De productie en consumptie is
allemaal van ons. Ten tweede gaan we op zoek naar een oplossing. Stel dat klonen
zou worden gekozen. Het klonen van dieren is duur en inefficiënt. Er moeten zoals ik
eerder al heb uitgelegd veel dieren worden opgeofferd voor één geslaagde kloon. Dit
proces draagt dus alleen maar bij aan het probleem. Het maakt ze zelfs erger. Er
komen onnodig dieren om, de milieuvervuiling stijgt ect. Mensen denken dus een
oplossing te hebben gevonden, terwijl in werkelijkheid dit juist een averechts effect
heeft. De overbodige vleesconsumptie kan ook gestopt worden door bijvoorbeeld de
prijzen te verhogen, of wetten in te stellen. Dit zou een betere oplossing zijn en zo
zou de mens en de wetenschap de natuurlijke grens niet te veel overschrijden.

2.6 Bedreigde diersoorten

De vervelende soort genaamd Homo sapiens veroorzaakt niet alleen problemen met
betrekking tot voedselconsumptie. Nog veel belangrijker is de reductie van het
leefgebied van de dieren. Deze wordt dus steeds kleiner gemaakt. En wij zijn daar de
oorzaak van. De mens heeft niet alleen negatieve effecten op het leefgebied maar
ook speelt het een grote rol in het uitsterven van bedreigde diersoorten. Die zoals je
al kunt raden, bedreigd worden door de mens. Mensen jagen bijvoorbeeld op
olifanten voor hun slagtanden, deze zijn veel geld waard. 8 Het genetische materiaal
van deze diersoorten kan doormiddel van klonen worden gered. Weer een probleem
dat de mens heeft veroorzaakt dus. Een diersoort is intrinsiek waardevol. Door het
klonen kan de biodiversiteit en het ecosysteem worden beschermd. Het grootste
voordeel is natuurlijk het beschermen van deze bedreigde soorten. Het klonen kan
ook worden gebruikt bij last van muizen. Stel een roofdier dat de muizen eet, sterft
uit. Door een kloon en natuurlijke selectie ben je zo van de muizen af. Tegenstanders
zien de natuurlijke selectie als iets waar je niet aan moet komen. Omdat wij als soort
het best zijn aangepast op onze omgeving, blijft ons leefgebied groeien. Terwijl die
van de dieren juist krimpt. Dit is ook een vorm van natuurlijke selectie. Het grootste
nadeel is dat uitgestorven diersoorten niet zomaar terugkomen. En hierdoor kan de
voedselketen worden verstoord. Als deze uitgestorven diersoort niet vervangen kan
worden ontstaat er een soort domino-effect waarbij steeds meer soorten verdwijnen.
Klonen zou ook hier ten goede gebruikt kunnen worden. De vraag is laten we de
natuur haar gang gaan of bemoeien we ons er mee?

Plaatje 6. Bedreigde diersoorten

7
Wikipedia: https://nos.nl/artikel/2220696-hoe-slecht-is-vlees-echt-voor-het-milieu
8
WWF: https://www.wwf.nl/dieren/olifant/bedreigingen

10
2.7 De toekomst van klonen
Veel mensen zijn bang dat na de dieren wij als mensen aan de beurt zijn om
gekloond te worden. Bijvoorbeeld nog een meneer Broekhuizen, met precies
dezelfde genetische kenmerken, maar eigenlijk een totaal ander persoon. Misschien
betere humor? Nee hoor, grapje meneer. Het klonen van mensen staat voor nu niet
op de planning. Daarentegen is over het klonen van huisdieren al wel wat over te
vinden. Mensen die een hele hechte band hebben met hun huisdieren staan ervoor
open om ze te laten klonen. Dit zal hoogstwaarschijnlijk niet prioriteit zijn voor de
wetenschappers die bezig zijn met klonen. Het klonen zou wel kunnen worden
gebruikt voor bepaalde maatschappelijke doeleinden zoals de biomedische of voor
de bedreigde olifanten. Ik denk niet dat mensen hier bijvoorbeeld extra belasting ect.
voor zouden betalen. Een reden kan zijn dat ze het bijvoorbeeld niet genoeg
vertrouwen, er niet in geloven of vinden dat de mens de dieren en de natuur met rust
moet laten. Dit komt vooral doordat de samenleving te weinig over het klonen van
dieren weet. Toch denk ik dat deze wetenschappelijke ontwikkelingen zullen blijven
groeien en dat er een toekomst is voor klonen, wel voor bepaalde doeleinden met
bepaalde grenzen en voorwaarden.

2.8 De afweging
De vraag of het klonen ethisch verantwoord en moreel aanvaardbaar is, is dus
afhankelijk van hoeveel de waarden wegen. Aan de ene kant staan mensen die veel
geven om de natuur, het milieu en de dieren. Deze zullen tegenstander zijn en willen
dat de problemen over dierlijke producten, bedreigde diersoorten en orgaantekort op
andere manieren opgelost worden. Hecht je aan de andere kant veel waarde aan
technische ontwikkelingen op gebied van medicatie en wetenschap, zul je
hoogstwaarschijnlijk voor het klonen zijn. Wel heeft het dier een bepaalde intrinsieke
waarde. Hoeveel deze waarde voor jou betekend is iets wat verschilt op basis van
jouw moraal, dus hoe je denkt over goed en slecht. Men kan vinden dat een goed
mens dieren zou moeten respecteren. Ook kan men vinden dat het dierenleed niet
afweegt tegenover de menselijke doelen en opbrengsten. Hiermee kun je jouw
mening over het klonen vormen. Klonen heeft zowel grote voordelen als nadelen. Het
gaat om jou persoonlijke visie, vooral vanuit ethisch oogpunt. Zou jij het stukje
gekloonde biefstuk wel of niet opeten? En hoe zou je je daarbij voelen?

11
Hoofdstuk 3. Hoe staat Nederland en de Europese Unie tegenover het
klonen van dieren?
3.1 Dolly

Veel mensen in Nederland kennen Dolly het schaap. Dolly was het eerste gekloonde
schaap en ’s werelds eerste kloon van een volwassen zoogdier. 9 Dolly werd
gekloond in 1996. In die tijd was er nog minder informatie over het klonen van dieren
dan nu. De wetenschappers haalden een cel uit het uierweefsel van een volwassen
vrouwelijk schaap. Vervolgens verwijderden ze de kern uit deze cel en plaatsten
deze in een eicel. De eicel ontwikkelde zich tot een embryo die vervolgens in een
draagmoeder werd geplaatst. De ‘dolly-techniek’ was groot nieuws, bij deze techniek
werd de cel van een volwassen dier als oorsprong gebruikt en niet een niet-
gespecialiseerde stamcel. Na dolly zijn er steeds meer dieren gekloond zoals
lammeren en muizen. Er was commotie in Nederland nadat Dolly in 2003 werd
ingeslapen. Ze had een longontsteking die samenging met voortijdige artritis. Het kan
zo zijn dat Dolly deze ziekte heeft gekregen, omdat de cel die bij het klonen werd
gebruikt al voor de geboorte beschadigd was. Het klonen van dieren ging vanaf het
begin al niet vlekkeloos. Ondanks het bezwaar dat velen mensen hebben tegen het
klonen van dieren is er nooit een punt achter gezet in Nederland.

Plaatje 3. Geboorte van Dolly

9
Wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Dolly_(schaap)

12
3.2 Publieksparticipatie in de EU

Het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I) is gestart met
een traject van publieksparticipatie over dit onderwerp. Het klonen van dieren is een
belangrijk politiek thema. Het is een belangrijke ontwikkeling op het gebied van
biotechnologie. Het Europees Parlement wil een verbod op de import van klonen,
hun nakomelingen en producten daarvan. Er zijn veel verschillende redenen om
dieren te klonen. Er is geen regelgeving voor het klonen van dieren voor andere
doelen zoals de medicijnproductie, voorkomen van met uitsterven bedreigde
diersoorten, sport en vermaak. Deze regelgeving wordt gemaakt door het Europees
Parlement, de Europese Commissie en de Europese Raad. Deze organisaties
nemen de mening mee van hun volk in hun vergaderingen en beslissingen.
Europeanen vormen een mening over het klonen van dieren aan de hand van een
paar vragen: Mogen dieren wel gekloond worden? Welke ethische aspecten spelen
een rol in de afweging? Binnen welke randvoorwaarden moet EL&I handelen bij haar
beleidskeuzes met betrekking tot het klonen van dieren?
3.3 EU-regels

Er bestaat al een Europees verbod op het maken van kloondieren voor

voedselproducten.10 De Eu was bezorgd over de risico’s van klonen voor de kloon en
draagmoeder. Er zijn veel verschillende producten waar dieren voor kunnen zorgen.
Zo ook het vlees, melk een kaas van een gekloond dier. De Amerikaanse (FDA) en
de Europese voedselauthoriteit (EFSA) zeggen dat voedselproducten van een
gekloond dier niet schadelijk zijn voor de menselijke gezondheid. Ondanks die
onderzoeken wil Brussel onder leiding van Tonio Borg (Minister van
Volksgezondheid) een verbod op de invoer en productie van gekloond vlees. Om zo
te vermijden dat gekloond vlees in de voedselketen terecht komt. Het gaat volgens
hem om een ethische kwestie en over het welzijn van dieren. Volgens Borg wordt er
op dit moment in de EU niet gekloond voor voedselvoorzieningen. De commissie wil
geen verbod op klonen voor onderzoek, instandhouding van zeldzame rassen en
bedreigde soorten of voor de productie van geneesmiddelen en medische
hulpmiddelen. Voor dit soort doeleinden moet het plan eerst worden gecontroleerd
door de benodigde organisaties.
3.4 Voor- en tegenargumenten

De meningen over het onderwerp zijn niet alleen verschillend onder de ‘gewone’
mens, maar ook tussen de leden van de organisaties. Een meerderheid is tegen het
klonen van dieren, daar zijn verschillende redenen voor:

- Er zouden te weinig wetenschappelijke feiten zijn over het klonen van dieren,
waardoor een mening vormen erover lastig is.

- Religie speelt een grote rol voor de tegenstanders van het klonen van dieren want
we ‘mogen niet voor god spelen’.

- Mensen willen uit respect voor dier en natuur dat er niet gekloond wordt.

Er zijn ook voorstanders. Daar zijn verschillende redenen voor:

10
Europees Parlement: https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-8-2015-0285_NL.pdf

13
- De voorstanders zien de kansen op wetenschappelijk gebied en de toepassing op
medisch gebied.

- Ze vinden dat er zo respectvol mogelijk met de dieren om moet worden gegaan. De

Overheid zou dat volgens hen streng moeten controleren, waarbij er wel ruimte blijft
voor de onderzoekers om goed te kunnen onderzoeken.

Dit thema zorgt voor lastige discussies. De meningen vormen zich vooral op gevoel
en intuïtie. De meningen van mensen kunnen veranderen over het klonen van
dieren, maar alleen als er steeds meer over bekend wordt en het klonen zich op een
positieve manier gaat ontwikkelen voor de maatschappij.
3.5 De Jazz paarden

De mening van de Nederlandse burger is verschillend over het klonen van dieren. Er
moet een helder beeld ontstaan, zodat er ook een helder beleid over gevormd kan
worden. In Nederland is het klonen van dieren verboden, maar de wetgeving is niet
tegen de import ervan. Als het klonen van dieren voor een maatschappelijk doeleind
bestemd is kun je voor deze biotechnologische technieken een vergunning krijgen
van het kabinet. Tegenwoordig wordt klonen wereldwijd ingezet voornamelijk voor de
productie van runderen en paarden. Zo ook in Nederland. Deze paarden en runderen
worden niet in Nederland gekloond, maar wel geïmporteerd. Er zijn verschillende
redenen om een paard te klonen. Met een gecastreerde hengst kun je niet fokken.
Met een ongecastreerde kloon wel. Door klonen kunnen de unieke genen van een
gecastreerd topsportpaard toch worden doorgegeven. In een sport zoals polo is er
een schaarste aan goede paarden. Daarom worden er paarden gekloond. Je kunt de
gekloonde paarden naar Nederland importeren, maar niet opeten. Want het
consumeren van gekloonde dieren is verboden, onafhankelijk van herkomst. De
beroemde jazz paarden zijn de eerste gekloonde paarden in Nederland. Zij zijn
ontstaan door de moderne embryotechnieken. Het klonen van dieren wordt met
kleine stapjes meer genormaliseerd. Zo besloot de FEI, the Fédération Equestre
Internationale in 2012 gekloonde paarden mee laten doen aan de internationale
competitie. Dat werd besloten na het horen van de geboorte van de Jazz paarden. In

Plaatje 4. De Jazz paarden

14
2007 vond de FEI nog dat gekloonde paarden niet mee mochten doen aan de
internationale competitie.

3.6 Wereldwijde (voedsel)productie van gekloonde dieren

Wereldwijd is er een grote productie van het klonen van dieren. Die productie vindt
niet plaats in Nederland maar in het buitenland. Doordat de landen uit het buitenland,
die experimenteren met het klonen van dieren weinig tot niets registeren, ontbreken
cijfers over de kloontechnieken. Zo worden mensen ook niet ingelicht over de
evolutie van het klonen voor bijvoorbeeld de voedselindustrie. Men wil weten wat
men eet. Dat zou kunnen gebeuren door middel van etikettering toe te passen om de
afkomst van de producten aan te duiden. Zo kan de consument zien of het product
afkomstig is van een gekloond dier of een nakomeling van een gekloond dier.
Onderzoek naar het klonen van dieren duidt aan, dat de etikettering in de
voedingssector bijna niet mogelijk is in de praktijk, omdat er met veel aspecten
rekening gehouden moet worden en dus ook niet aan alle regels volledig kan
voldoen.
3.7 Politiek Nederland over het klonen van dieren

In Nederland is er geen groot maatschappelijk draagvlak voor het klonen van dieren.
Een groot deel van het Nederlandse volk wil niet dat er belastinggeld uitgaat naar
onderzoek van het klonen van dieren. Als er dan geïnvesteerd gaat worden in
onderzoek naar verbetering van de kloontechniek, dan wordt er dus ook niet van het
belastinggeld gefinancierd, maar uit investeringen vanuit het bedrijfsleven. Het
Nederlandse volk kan meer betrokken raken naar onderzoek van kloontechnieken
door onderzoeksgegevens en feiten over de technieken gepubliceerd laten worden.
In 2010 is een trendanalyse gezonden naar de tweede kamer. Deze
biotechnologische trendanalyse is opgesteld door de Commissie Genetische
Modificatie (COGEM), de Gezondheidsraad en de Commissie Biotechnologie bij
Dieren (CBD). Hierin werden de belangrijkste trends en verwachtingen op
biotechnologisch gebied in opgesteld. Hieronder valt het klonen van dieren en de
import van gekloonde dieren en producten daarvan. In het beleidsdossier staat een
overzicht van Nederlandse en Europese regelgeving en beleid en de Nederlandse
politieke standpunten. In 2016 is gebleken dat de meerderheid van de Tweede
Kamer klonen afkeurt. De meerderheid van de Tweede Kamerfracties heeft namelijk
ethische bezwaren bij het klonen van dieren. Alleen de VVD keurt het niet af. De
PvdA en de VVD zijn blij met de discussies rondom het klonen. 11De PvdA vindt dat
dieren levende wezens zijn en geen producten. Zo is ook D66-Kamerlid Koser Kaya
tegen, zo zegt zij ‘’Er zijn een hoop huisdieren die zitten te smachten om een baasje.
Ethisch gezien keur ik het klonen af’’. Sommige Nederlanders zijn voor het
onderzoek en gebruik van kloontechnieken voor medische doeleinden, zo ook SP-
Kamerlid Van Gerven. VVD-Kamerlid Heerema wacht de maatschappelijke discussie
af. De meerderheid van de Nederlandse bevolking is tegen het klonen van dieren en
zo dus ook politiek Nederland, immers is Nederland een democratische rechtstaat en
blijft het afkeuren van het klonen van dieren de norm. Ondanks deze regel is het
importeren van gekloonde dieren nog legaal. PvdA-Kamerlid Ouwehand vindt dat

11
NOS: https://nos.nl/artikel/2139431-meerderheid-tweede-kamer-keurt-klonen-af

15
daar verandering in moet komen en zegt zo “Voor elke succesvolle kloon zijn talloze
mismaakte dieren ter wereld gebracht en afgemaakt’’.
3.8 Het klonen van dieren buiten de EU

Echter zijn er ook voorstanders van het klonen van dieren in Nederland. Zo keurt
Minister Kamp van Economische Zaken het klonen niet af. Tijdens een WNL-
uitzending liet hij weten dat hij het knap vindt dat dit kan. Zo wordt in Nederland
alleen gekloond vanuit wetenschappelijk belang, zolang het dier in kwestie met
respect wordt behandeld. In landen buiten de EU worden de kloontechnieken ook
gebruikt voor bijvoorbeeld fok- of productiedoeleinden. De EC geeft aan dat een ban
op de import van voedselproducten van nakomelingen van kloondieren niet te
handhaven is, zo is het niet mogelijk om traceerbaarheidseisen van nakomelingen te
stellen aan derde landen. Ook zal de ban zorgen voor een grote en disproportionele
invloed op de handel, omdat het zou leiden tot een ban op de import van voedsel van
dieren afkomstig van landen die het klonen van dieren toestaan.

16
Conclusie
Klonen is en blijf een moeilijk proces. Om van een embryo naar een volwaardig
organisme te komen, is er nog een hele weg te gaan.

17
Bibliografie
Deelvraag 1:

De kennis van nu . (2018, mei 6). Gekloonde paarden van Nederland . Opgehaald van
https://dekennisvannu.nl/site/special/Dit-moet-je-weten-over-klonen/74#!/media/
Gekloonde-paarden-in-Nederland/33

Ellen. (2019, oktober 11). KLONEN VAN JAZZ VERDIENEN EEN EIGEN NAAM. Opgehaald van
https://www.ellentergast.com/de-klonen-van-jazz-verdienen-een-eigen-naam/

Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. (2017, oktober 15). 3. WELKE

TOEPASSINGSMOGELIJKHEDEN ZIJN ER NU, OP AFZIENBARE TERMIJN EN OP LANGERE
TERMIJN? Opgehaald van https://www.knaw.nl/nl/thematisch/ethiek/wetenschappelijke-
integriteit/wetenschappelijk-debat-kloneren/3-welke-toepassingsmogelijkheden-zijn-er-nu-
op

Mahnazmezon. (2019, juli 28). Kloningstechnieken. Opgehaald van

https://nl.mahnazmezon.com/articles/science/cloning-techniques.html

Ministerie van Economie, Landbouw en Innovatie. (2011, oktober 8). Klonen van dieren. Opgehaald
van https://edepot.wur.nl/357119

NOS. (2016, oktober 24). Meerderheid Tweede Kamer keurt klonen af . Opgehaald van
https://nos.nl/artikel/2139431-meerderheid-tweede-kamer-keurt-klonen-af

Sawakinome. (2018, maart 19). Verschil tussen klonen en genetische modificatie. Opgehaald van
https://nl.sawakinome.com/articles/science/difference-between-cloning-and-genetic-
engineering.html

Scientias.nl. (2020, september 6). Klonen: waar gaat dat heen? Opgehaald van
https://scientias.nl/klonen-waar-gaat-dat-heen/

Voedingscentrum. (2019, april 5). Genetische modificatie. Opgehaald van

https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/genetische-modificatie.aspx

Volkskrant . (1998, februari 28). Klonen . Opgehaald van https://www.volkskrant.nl/nieuws-

achtergrond/klonen~b8b158f1/

Volkskrant . (2002, januari 12). Met klonen is nog heel wat mis . Opgehaald van
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/met-klonen-is-nog-heel-wat-
mis~bcabd6d2/?referrer=https%3A%2F%2Fnl.search.yahoo.com%2F

Wikipedia . (2021, december 15). Dolly het schaap . Opgehaald van

https://nl.wikipedia.org/wiki/Dolly_(schaap)

Wikipedia . (2021, mei 2). Zygote . Opgehaald van https://nl.wikipedia.org/wiki/Zygote

Wikipedia. (2021, september 27). Klonen (biologie). Opgehaald van

https://nl.wikipedia.org/wiki/Klonen_(biologie)#Natuurlijk_klonen

18
Logboek
Datum Wat gedaan? Wie/ Opmerking Oplossing Afspraken
wat? en
10/01/2 Onderwerp Bkh & - - Onderzoeksopz
2 introduceren groepje et inleveren
12/01/2 Brainstormen Groepje Nagedacht - Deadline 26
2 over ons januari
onderwerp onderzoeksopz
et
17/01/2 Onderwerp Groepje - Onderwerp
2 opties/ kiezen voor
hoofdvraag volgende les
19/01/2 Onderwerp Groepje Verschillend Lastige Onderzoekopz
2 besproken bkh & bkh e opties keuze -> et afmaken
overlegd en overlegd voor 26 januari
overwegen. met docent
24/01/2 Onderzoeksopz Groepje - - Deadline
2 et afgemaakt volgende les
26/01/2 Onderzoeksopz Groepje Overlegd Keuze Bronnen
2 et ingeleverd & bkh over gemaakt zoeken
hoofdvraag met docent volgende les
31/01/2 Deelvragen Groepje deelvragen - Bronnen
2 verdeeld en en inleiding verzamelen
bronnen PO gemaakt voor eigen
gezocht deelvraag
04/02/2 Begin Iederee Overleg - Doorwerken
2 deelvragen n voor gehad over aan deelvragen
beantwoorden zichzelf lay-out en
verdeling
van Po
opzet
07/02/2 Overleg over Groepje Elkaars Misopvatti Inleiding en
2 afronden begin deel ng van de deelvragen af
inleiding/ en van de verdeling -
logboek deelvragen > opgelost
bijhouden doorgelezen
en feedback
gegeven.
11/02/2 Werken aan Ieder - - Deelvragen
2 deelvragen voor afmaken
zich
14/02/2 Afmaken Ieder Lesuitval -
2 deelvragen voor
zich
18/02/2 Deelvragen Groepje Lesuitval Facetime Conclusie en
2 doorlezen en i.v.m. met overleg lay-out
conclusie storm afmaken na de
beginnen toetsweek
21/02 Toetsweek - - - -

19
t/m
25/02
28/02/2 Overleg over Groepje Afschrijven Afmaken voor
2 laatste dingen en plaatjes 3/03
(logboek, toevoegen
conclusie,
evaluatie)
03/03/2 Laatste dingen Groepje Facetime - Presentatie
2 afgemaakt en indivueel
begin deelvraag
presentatie voorbereiden
05/03/2 Presentatie Groepje Presentatie -
2 afgemaakt en s geoefend
voorbereid
07/03/2 Presentatie op Iederee - - -
2 school n
09/03/2 Controleren Samen - - Deadline Po do
2 laatste dingen 10/03
10/03/2 Po ingeleverd - -
2

20
Evaluatie
De samenwerking tussen onze drieën tijdens dit PO verliep vloeiend. We hebben
goede afspraken gemaakt over wie wat zou doen en die afspraken zijn ook
nagekomen. Het enige probleem tussen de samenwerking was dat het tijdens de
vakantie lastig was om afspraken te maken en momenten te vinden om te
communiceren. Uiteindelijk is dat zeker wel gelukt en goed gekomen. Onze planning
verliep over het grootste gedeelte soepel, achteraf gezien hebben we aan het begin
wel teveel tijd besteed aan het bedenken van het onderwerp en het
onderzoeksopzet. Als we daar iets sneller door heen waren gegaan had het voor
minder stress gezorgd aan het einde. Maar met goed overleg zijn we er toch samen
uitgekomen. Aan het begin hadden we wel moeite met het bedenken van het
onderwerp, maar dat is ook goed gekomen. Het PO bleek achteraf toch wel leuk te
zijn, omdat het onderwerp erg interessant was. Wel nam het veel tijd in beslag, meer
dan een toets maar wat variatie is ook zeker leuk.
Puntentelling

21