Republic of the Philippines

Department of Education
Region I
SCHOOLS DIVISION OF ILOCOS NORTE

Filipino 10
Ikaapat na Markahan – Modyul 2:
Si Basilio: Buhay, Pangarap at
Mithiin, Paniniwala at Saloobin
MELC: Natutukoy ang papel na ginampanan ng mga tauhan sa akda sa
pamamagitan ng: pagtunton sa mga pangyayari; pagtukoy sa mga
tunggaliang naganap; pagtiyak sa tagpuan; at pagtukoy sa wakas
(F10PB-IVb-c-87)
 Nabibigyang-kahulugan ang matatalingha-gang pahayag na
ginamit sa binasang kabanata ng nobela sa pamamagitan ng
pagbibigay ng halimbawa (F10PT-IVb-c-83)
 Naiuugnay sa kasalukuyang mga pangyayaring napanood sa video
clip ang pangyayari sa panahon ng pagkakasulat ng akda (F10PD-
IVb-c-82)
 Naibabahagi ang ginawang pagsusuri sa napakinggang buod ng
binasang akda batay sa: pagkamakatotohanan ng mga pangyayari;
at tunggalian sa bawat katangian ng mga tauhan (F10PS-IVb-c-
86)
 Naisusulat ang buod ng binasang mga kabanata (F10PU-IVb-c-86)
 Nagagamit sa pagbubuod ang tamang mekaniks sa pagsulat
(baybay, bantas, at iba pa), gayundin ang wastong pag-uugnay ng
mga pangungusap/ talata (F10PU-IVb-c-86)

Inihanda ni:

MARCIANA B. VALENCIA
Guro III
Pagsanahan National High School
Filipino – Ikasampung Baitang
Share-A-Resource-Program
Ikaapat na Markahan – Modyul 2: Si Basilio: Buhay, Pangarap at Mithiin,
Paniniwala at Saloobin
Unang Edisyon, 2020

Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring

magkaroon ng karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas.
Gayonpaman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng
pamahalaan na naghanda ng akda kung ito ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga
maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang
bayad.

Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto
o brand name, tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit
sa modyul na ito ay nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang
matunton ang mga ito upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales.
Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon.
Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito ay kinakailangan ng pahintulot mula
sa mga orihinal na may-akda ng mga ito.

Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag

sa anomang paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Leonor Magtolis Briones
Pangalawang Kalihim: Diosdado M. San Antonio

Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul

Manunulat: Marciana B. Valencia
Editor: Florante H. Agoo, Jr.
Tagasuri: Jon Jon D. Garcia
Editha R. Mabanag
Tagalapat: Marvin M. Marugay
Tagapamahala: Joann A. Corpuz
Joye D. Madalipay
Santiago L. Baoec
Jenetrix T. Tumaneng
Editha R. Mabanag
Division Design & Layout Artist: Jannibal A. Lojero

Inilimbag sa Pilipinas ng ________________________

Schools Division of Ilocos Norte

Office Address: Brgy. 7B, Giron Street, Laoag City, Ilocos Norte
Telefax: (077) 771-0960
Telephone No.: (077) 770-5963, (077) 600-2605
E-mail Address: ilocos.norte@deped.gov.ph
 10

Filipino
Ikaapat na Markahan – Modyul 2:
Si Basilio: Buhay, Pangarap at
Mithiin, Paniniwala at Saloobin
Paunang Salita
Ang Contextualized Learning Module o CLM na ito ay maingat na
inihanda para sa ating mag-aaral sa kanilang pag-aaral sa tahanan. Binubuo
ito ng iba’t ibang bahagi na gagabay sa kanila upang maunawaan ang bawat
aralin at malinang ang mga kasanayang itinakda ng kurikulum.

Ang modyul na ito ay may inilaang Gabay sa Guro/Tagapagdaloy na

naglalaman ng mga paalala, pantulong o estratehiyang magagamit ng mga
magulang o kung sinumang gagabay at tutulong sa pag-aaral ng mga mag-
aaral sa kani-kanilang tahanan.

Ito ay may kalakip na paunang pagsusulit upang masukat ang

nalalaman ng mag-aaral na may kinalaman sa inihandang aralin. Ito ang
magsasabi kung kailangan niya ng ibayong tulong mula sa tagapagdaloy o sa
guro. Mayroon ding pagsusulit sa bawat pagtatapos ng aralin upang masukat
naman ang natutuhan. May susi ng pagwawasto upang makita kung tama o
mali ang mga sagot sa bawat gawain at pagsusulit. Inaasahan namin na
magiging matapat ang bawat isa sa paggamit nito.

Pinapaalalahanan din ang mga mag-aaral na ingatan ang CLM na ito

upang magamit pa ng ibang mangangailangan. Huwag susulatan o
mamarkahan ang anumang bahagi ng modyul. Gumamit lamang ng hiwalay
na papel sa pagsagot sa mga pagsasanay.

Hinihikayat ang mga mag-aaral na makipag-ugnayan agad sa kanilang

guro kung sila ay makararanas ng suliranin sa pag-unawa sa mga aralin at
paggamit ng CLM na ito.

Sa pamamagitan ng modyul na ito at sa tulong ng ating mga

tagapagdaloy, umaasa kami na matututo ang ating mag-aaral kahit wala sila
sa paaralan.
 Alamin

Magandang araw sa iyo minamahal kong mag-aaral! Nakahanda at sabik ka

na bang mag-aral at matuto muli? Batid kong oo, kung gayon ikaw ay maghanda na
sa mga susunod na araling ating pag-aaralan.
Ang modyul na ito ay naglalaman ng mga salitang hudyat ng simula, gitna at
wakas ng akda
Sa pag-aaral ng modyul na ito, inaasahang matatamo mo ang mga
sumusunod:

Mga Pinakamahahalagang Kasanayang Pampagkatuto (MELC)

1. Natutukoy ang papel na ginampanan ng mga tauhan sa akda sa pamamagitan
ng: pagtunton sa mga pangyayari; pagtukoy sa mga tunggaliang naganap;
pagtiyak sa tagpuan; at pagtukoy sa wakas (F10PB-IVb-c-87)
2. Nabibigyang-kahulugan ang matatalingha-gang pahayag na ginamit sa
binasang kabanata ng nobela sa pamamagitan ng pagbibigay ng halimbawa
(F10PT-IVb-c-83)
3. Naiuugnay sa kasalukuyang mga pangyayaring napanood sa video clip ang
pangyayari sa panahon ng pagkakasulat ng akda (F10PD-IVb-c-82)
4. Naibabahagi ang ginawang pagsusuri sa napakinggang buod ng binasang
akda batay sa: pagkamakatotohanan ng mga pangyayari; at tunggalian sa
bawat katagian ng mga tauhan (F10PS-IVb-c-86)
5. Naisusulat ang buod ng binasang mga kabanata (F10PU-IVb-c-86)
6. Nagagamit sa pagbubuod ang tamang mekaniks sa pagsulat (baybay, bantas,
at iba pa), gayundin ang wastong pag-uugnay ng mga pangungusap/ talata
(F10PU-IVb-c-86)

1
 Subukin

Sa ngayon, subukin muna natin ang iyong kakayahan sa pamamagitan ng

pagsagot sa mga sumusunod na katanungan.

Gawain 1: Kilalanin Mo Ako…

Panuto: Hanapin sa kahon kung ano ang tinutukoy ng bawat pahayag. Isulat sa
sagutang papel ang napiling sagot ng bawat bilang.

kaisipan banghay simula tauhan

tagpuan saglit na kasiglahan tunggalian
kasukdulan kakalasan wakas kaisipan

1. Bahagi ng kuwento kung saan makakamtan ng pangunahing tauhan ang

katuparan o kasawian ng kaniyang kalaban.
2. Dito nakasaad ang lugar na pinangyarihan ng mga aksiyon o mga insidente.
3. Ang tulay sa wakas ng kuwento.
4. Ito ang bahagi ng kuwento kung saan malalaman ng kahihinatnan ng
kuwento.
5. Dito nakasalalay ang maayos na daloy ng mga pangyayari upang makabuo ng
kakintalan sa puso at isip ng mga mambabasa.
6. Ito ang pinakasentro ng kuwento na pinagkalooban ng mga katangiang
kumilos at magpahayag ng saloobin.
7. Bahagi ng kuwento kung saan paaasahin ang mga mambabasa sa isang
kawili-wili at kapanapanabik na akda.
8. Ito ang nagbibigay daan sa mga madudulang tagpo upang lalong maging
kawili-wili ang mga pangyayari kaya’t sinasabing ito ang saligan ng akda.
9. Itinuturing na pinakapuso ng bawat istorya dahil ito ang tumutulong sa mga
mambabasa na maunawaan ang buhay sa ibang pananaw.
10. Naglalahad ito ng panandaliang pagtatagpo ng mga tauhang masasangkot sa
suliranin

2
 Aralin Si Basilio: Buhay, Pangarap
2 at Mithiin, Paniniwala at
Saloobin
Sa araling ito makikilala natin si Basilio bilang isa sa mga tauhan ng El
Filibusterismo at iba pang tauhang may kaugnay sa kaniya. Dito natin malalaman
ang mga mapapait niyang dinaranas bago nagtagumpay. At kung ano ano ang mga
pinahahalagahan niya sa buhay.

Balikan

Kumusta kaibigan? Nasisiyahan ako sa ginawa mong pagsagot sa mga gawain

at katanungan sa nakaraang aralin. Magaling! Binabati kita. Ngayon naman, isagawa
mo pa ang mga kasunod na mga gawain upang higit mong nakilala si Basilio. Kaya
halika na kaibigan, magpatuloy ka na.

Kabanata 6: Si Basilio
Nang tumutunog ang mga batingaw ng Noche Buena si Basilio ay palihim na
nagtungo sa gubat. Paliit ang buwan. Kaya’t paaninaw na tinungo ni Basilio ang
libing ng kanyang ina. Ipinagdasal ang kaluluwa ng ina at gunita ng nakaraang may
13 taon…
Namatay ang kanyang ina sa gitna ng malabis na pagdadalamhati at
karalitaan. Sugatan at pipilay-pilay siyang nakarating doon sa pagsunod sa
kanyang nabaliw na ina. Isang di-kilalang lalaki ang nakatagpo sa kanya at nag-utos
na gumawa siya ng siga. Natagpuan niya ang isang lalaki sa tabi ng bangkay ng
nauna. Ang di-kilalang tao ay tumulong sa kanyang sumunog ng bangkay ng lalaki
at maglibing sa kanyang ina. Pagkatapos ay binigyan siya ng pera at siya’y pinaalis.
Umalis siya sa gubat. Lumuwas ng Maynila. Maysakit at gulanit ang damit.
Ninais nang pasagasa sa mga karuwahe dahil sa hirap at gutom. Natagpuan niya
sina Kapitan Tiyago na katatapos dalhin sa beateryo si Maria Clara. Kinuha siyang
katulong o utusan kapalit ng kanyang pag-aaral sa San Juan de Letran.
Unang taon: wala siyang nabibigkas kundi ang pangalan niya at ang salitang
adsum o narito po. Minaliit siya dahil sa luma at gulanit na suot.
Gayunman, ay lagi siyang nagsasaulo ng leksiyon. At nang matuos niyang sa
tatlo o apat na paraan sa kanyang klase ay may 40 lamang ang nagtatanong di na
sumama ang loob niya. Nang magsulit, natugon niya ang tanong sa kanya at ang
marka niya para sa unang taon ay aprovado. Ang siyam niyang kasamahan sa
pagsusulit ay nangag-ulit na lahat.

3
 Ikatlong taon. Naisipan ng profesor na Dominiko ang pagtanong kay Basilio
na akala niya’y tanga upang magpatawa sa klase. Natugon ni Basilio ang tanong.
Parang loro siya sa pagsagot. Noo’y di na tinanong si Basilio. Bakit pa tatanungin
ito’y di naman nakapagpapatawa sa klase? Nawalan ng sigla sa pag-aaral si Basilio.
Nguni’t isang professor niya ang nasiyahang tumanggap ng hamon ng mga kadete
sa isang pasyalan at nagyakag ng mga estudyante niya na inilaban niya sa mga
kadete sable laban sa baston. Namayani si Basilio sa labanan. Nakilala ng
professor. Nang magtapos: sobresaliente at may mga medalya pa.
Muhi si Kapitan Tiyago sa mga prayle mula nang magmongha si Maria Clara.
Pinalipat si Basilio sa Ateneo Municipal. Sa paaralan ng mga Heswita ay natagpuan
niya ang sistema ng pagtuturo na hindi niya akalaing kanyang matatagpuan. Isang
bagong daigdig ang sumilang sa kanyang paningin. Maliban sa ilang bagay na hindi
makabuluhan, hinangaan ni Basilio ang pagtuturo roon at ang pagiging masigasig
ng mga propesor ay labis niyang pinasalamatan. Nangilid ang luha sa kanyang mga
mata nang maalala ang apat na taong sinayang niya dahil walang maitustos sa sarili.
Kinailangang pag-ibayuhin niya ang pagsisikap upang makaabot siya sa mga mag-
aaral na may magandang simula at sa isang taong iyon ay nasabi niya sa sarili na
natutuhan niya ang buong limang taong kurso sa kursong Bachiller en Artes.
Dahil sa kanyang hilig ay pinili niya ang medisina samantalang ang nais ni
Kapitan Tiagong kunin niya ay abogasya. Sa huli ay napahinuhod din si Kapitan
Tiago. Matagumpay na nag-aral ng medisina si Basilio. Nang nasa ikatlong taon siya
ay nagsimula nang makapanggamot, bagay na maituturing na paghahanda para sa
isang magandang kinabukasan at isang paraan para kumita siya ng pera at makabili
ng mainam na kasuotan at makapagtabi nang kaunti.
Ito ang huli niyang taon sa kanyang kurso at sa loob ng dalawang buwan ay
ganap na doktor na siya. Magbabalik siya sa sariling bayan upang magpakasal kay
Juli at mamuhay nang maligaya.

Gawain 2: Alin ang nauna?

Panuto: Lagyan ng bilang 1 hanggang 5 upang maipakita ang pagkasunod-sunod
ng mga pangyayari sa buhay ni Basilio.

_____ Inaglahi si Basilio ang mga taong kanyang nakasalamula sa paaralan dahil sa
aba niyang kalagayan at kakaiba niyang bihis at anyo.
_____ Naging aliping walang bayad ni Kapitan Tiago si Basilio kapalit ng libreng
pagpapaaral nito sa kanya

_____ Inilipat siya ni Kapitan Tiago sa Ateneo kung saan siya naging matagumpay
sa kanyang pag-aaral

_____ Lumuwas ng Maynila si Basilio at halos magpatiwakal sa hirap na naranasan

_____ Binigyan ng salapi si Basilio ng di kilalang lalaki pagkatapos nilang

magkatulungan sa may kagubatan

4
 Gawain 3: Talaan ng Buhay ni Basilio
Panuto: Gamit ang ladder organizer, punan ang hinihingi nito upang matukoy ang
papel na ginampanan ni Basilio sa binasang kabanata at mahulaan mo sa huli ang
magiging kahinatnan ng kanyang buhay.

Ano ano ang mga kaganapan sa paglipat ni Basilio sa Ateneo?

1. _________________________________________________________________
2. _________________________________________________________________
wakas

3. _________________________________________________________________
4. _________________________________________________________________
5. _________________________________________________________________

Paano nakipagsapalaran si Basilio sa Maynila upang mabuhay at para

matuto sa San Juan de Letran?
1. _______________________________________________________________________
tunggalian

2. _______________________________________________________________________
3. _______________________________________________________________________

4. _______________________________________________________________________

5. _______________________________________________________________________

Ano ano ang mga naging karanasan ni Basilio nang musmos pa?
1. _____________________________________________________________________________
simula

2. _____________________________________________________________________________
a

3. _____________________________________________________________________________
4. _____________________________________________________________________________

5. _____________________________________________________________________________

5
 Tuklasin

Magaling! Matagumpay mong naisagawa ang mga naunang gawain. Halika’t

kilalanin naman natin si Simoun bilang isa sa mga mahahalagang tauhan sa El
Filibusterismo at kung ano ang ugnayan niya kay Basilio.

Kabanata 7: Si Simoun

Pauwi na sana si Basilio nang may marinig siyang mga yabag at liwanag na
palapit. Nangubli siya sa puno ng Baliti. Sa kabila ng puno tumigil ang dumating.
Nakilala ito ni Basilio - ang mag-aalahas nang mag-alis ito ng salamin. Nagsimulang
maghukay si Simoun sa tulong ng isang asarol. Naalaala ni Basilio. Ito ang taong
tumulong sa paglilibing sa kanyang ina at sa pagsunog sa isa pang lalaking doon
namatay. Nag-isip si Basilio. Sino sa dalawang lalaking ito ang namatay o ang buhay
na nagbubuhay Simoun - ang si Ibarra?
Nagpakita na kay Simoun si Basilio at naghandog ng pagtulong bilang ganti
sa tulong na ipanagkaloob nito may 13 taon na ang nakalilipas. Tinutukan ni
Simoun ng baril si Basilio. “Sino ako sa palagay mo?” tanong ng mag-aalahas.
Tugon ni Basilio: “Kayo po’y isang taong mahal sa akin, kayo’y ipinalalagay ng lahat,
matangi sa akin, na patay na at ang tinamong kasawian sa buhay ay labis kong
ipinagdaramdam”. Lumapit si Simoun sa binata. Aniya: “Basilio, nabatid mo ang
isang lihim na maaring maging dahilan ng aking kasawian, at ngayo’y natuklasan
mo pa ang isa na kung mabubunyag ay ikasisira ng aking mga balak”. At sinabi ni
Simoun na dapat ay patayin na niya si Basilio upang iligtas ang kanyang layunin.
“Gayunman, hindi ko marahil pagsisihan na ika’y di ko patayin. Gaya ko rin ay
mayroon kang pautang na dapat singilin sa lipunan. Ikaw at ako ay uhaw sa
katarungan. Dapat tayong magtulungan.”
Sinuwatan niya sina Basilio at mga kasamahan na nagbabalak magtayo ng
paaralan ng Wikang Kastila at humihinging gawing lalawigan ng Espanya ang
Pilipinas at bigyan ng pantay na karapatan ang mga Kastila at Pilipino. “Ay! Ang mga
kabataan ay salat sa karanasan at mapangarapin; laging sumusunod sa lipad ng
paruparo at halimuyak ng bulakalak. Nagbubuklod kayo sa pag-aakalang mapag-
iisa ninyo ang Pilipinas at Espanya sa kuwintas ng rosas, ngunit ang katotohanan
ay kinakadenahan kayo ng matigas pa sa bakal.” bulalas niya. Ang Kastila
kailanman ay di magiging wikang pangkalahatan sa bayang ito; sapagka’t sa mga
kulubot ng kanyang isip at sa pintig ng kanyang puso ay wala ang mga akmang
pananalita sa wikang iyan.” Iilan lamang daw ang nakapagsasalita ng Kastila. At
ang iilang ito ay mawawalan ng sariling kakayahan, magpapailalim sa ibang utak,
paaalipin.
Inihimutok rin ni Simoun na ang kilusan ng kabataan sa pagpapaturo ng
Kastila ay ipinagdurusa ng kanyang loob. Naniniwala siyang matapat sa kabataang
ito ang paniniwala na sa kapakanan ng bayan ang kanilang ginagawa. Ninais niyang

6
kausapin sina Isagani at Macaraig. Nguni’t baka di siya pakinggan ng mga ito.
Naisip rin niyang pagpapatayin ang mga ito.
Nagpatuloy si Simoun ukol sa kilusang ibinunsod ng kabataan. “Bukod sa
isang pag-aaksaya ng panahon ay nilinlang ninyo ang bayan sa pag-asa sa wala at
tinutulungan ninyong magyuko ng ulo sa mga mapangamkam. Ayaw ituro sa inyo
ang kanilang wika, paunlarin ang isang katutubong wikain nang mawala ang
pagtatangi-tangi at magkaroon ng mga layuning pambansa. Huwag hayaang
magpalagay ang Kastila na sila ang panginoon dito at sila’y bahagi ng bayang ito
kundi manlulupig at dayuhan. Sa gayo’y matatamo ninyo ang paglaya. Iyan ang
dahilan at binayaan ko kayong mabuhay!”
Ani Basilio, pinili niya ang siyensiya para makapaglingkod sa bayan. Nauwi
sa kadakilaan ng karunungan ang pag-uusap. Ang karunungan ay
panghabangpanahon, makatao at pandaigdig. Napailing si Simoun. Upang
makaabot daw sa kalagayang sinabi ni Basilio ang daigdig kailangan munang
lumaya ang mga tao at ito ay nangangailangan namang pagpapadanak ng dugo
upang ang mga sinisikil ay makalaya sa mapaniil. Ang kadakilaan ng tao ay di
magagawa sa pagpapauna sa kanyang panahon kundi nasa pagtugon sa kanyang
pangangailangan at hangarin sa pag-unlad.
Sinabi ni Simoun na walang ginagawa si Basilio kundi tangisan ang bangkay
ng ina na parang babae. Paano ako makapaghihiganti? tanong ni Basilio. Ako’y
dudurugin lamang nila. Sinabi ni Simoun na tutulungan siya. Hindi na raw
bubuhayin ng paghihiganti ang ina o kapatid niya, tugon ni Basilio.
“Makatulong ka sa iba nang di magdanas ng gayon ding kasawian”., tugon ni
Basilio. Ang pagpapaumanhin ay di laging kabaitan, ito’y kasalanan kung
nagbibigay-daan sa pang-aapi. Walang mang-aalipin kung walang paaalipin. At
ipinaalaala ni Simoun na sa pag-aaral ni Basilio ay maaaring danasin nito ang
dinanas ni Ibarra. Nagtaka si Basilio. Siya na raw ang inapi ay siya pa ang
kamumuhian. Likas sa tao ang mamuhi sa kanyang inaapi, ani Simoun. Nguni’t di
ko sila pinakikialaman; pabayaan nila akong makagawa at mabuhay. Tugon ni
Basilio na sinundan ni Simoun ng:
“Namamana ng mga anak ang paraan ng pag-iisip, mabuti man o masama.
Magkatotoo sana ang iyong kaisipan ukol sa masayang buhay, mabuhay nawa ang
panaginip ng alipin na humingi lamang ng basahan para maipambalot sa kadena
niya para hindi makalikha ng ingay o masaktan ang balat. Kayo ay walang hangad
kundi isang munting tahanan, kaunting kaginhawahan, isang asawa; isang dakot
na bigas; at iyan ang mithiin ng marami sa Pilipinas, at kung iyan ay ibigay sa inyo,
ituturing ninyong kayo’y mapalad na.”
Magmamadaling araw na. Matapos sabihing di niya pinagbabawalan si
Basilio sa pagbubunyag ng kanyang lihim ay sinabing kung may kailangan si Basilio
ay magsadya lamang ito sa kanyang tanggapan sa Escolta. Nagpasalamat si Basilio.
Naiwan si Simoun na nag-iisip: Di kaya niya napaniwala si Basilio sa paghihiganti o
may balak itong maghiganti nguni’t naglilihim lamang at nais sarilinin iyon o
sadyang wala nang hangad maghiganti. Lalong nagtumining sa loob ni Simoun ang
matinding nasa na makapaghiganti.

7
Gawain 4: Magkasingkahulugan o Magkasalungat
Panuto: Tukuyin kung ang dalawang salitang ay magkasingkahulugan (MS) o
magkasalungat (MK).

_____ 1. kubling hangarin - hayag na pangarap

_____ 2. kabuktutan ng sistema - kasamaan ng namumuno

_____ 3. lumantad na layunin - naitagong hangad

_____ 4. labis na hilahil - sobrang kaligayahan

_____ 5. nananaghoy sa kabiguan - lumuluha sa karamdaman

Gawain 5: Suriin at Pakahulugan Mo!

Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang mga siping pahayag nina Basilio at
Simoun. Pakahulugan mo ito gamit ang ilang halimbawang pangyayaring
makapagpapatunay na maging sa kasalukuyan ay patuloy na nagaganap sa ating
lipunan ang ganitong kalakaran.

1. “Ang pagpapaumanhin ay di laging kabaitan, ito’y kasalanan kung

nagbibigay-daan sa pang-aapi.”

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

2. “Namamana ng mga anak ang paraan ng pag-iisip mabuti man o

masama. Magkatotoo sana ang iyong kaisipan ukol sa masayang buhay,
mabuhay nawa ang panaginip ng alipin na humihingi lamang ng basahan
para maipambalot sa kadena niya para hindi makalikha ng ingay o
masaktan ang balat.”

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

3. “Ang mga kabataan ay salat sa karanasan at mapangarapin; laging

sumusunod sa lipad ng paruparo at halimuyak ng bulakalak

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

8
 4. “Gaya ko rin ay mayroon kang pautang na dapat singilin sa lipunan”

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

5. “Walang mang-aalipin kung walang paaalipin.”

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

Suriin

Lahat tayo ay may hinahangad at pinapangarap sa buhay. Ngayon tunghayan

mo kung ano ang gagawin ni Simoun kung matuklasan niyang wala na ang
naghuhugutan niya ng pag-asa at dahilan na kaniyang pagsusumikap.

Kabanata 23: Isang Bangkay

Nang gabing iyon, ikapito, ay makalawang umalis at dumating si Simoun sa
bahay na may iba’t ibang taong kasama. Nakita siya ni Makaraig nang mag-iikawalo
sa may daang Ospital, malapit sa kumbento ng Sta. Clara. Nakita siya ni
Camarroncocido sa may dulaan nang mag-iikasiyam na may kausap na tila
estudyante.
Si Basilio ay di na nanood. Nagrerepaso siya sa bahay. Hindi na nagsasama
sa mga kamag-aaral mula nang tubusin si Huli sa pagkakaalila. Pinag-aralang
mabuti ang pagpapagaling kay Kapitan Tiyago na noon ay lalong naging mahirap
pakibagayan. Kung minsan ay mahal na mahal nito si Basilio at kung minsa’y
nilalait. Pabigat nang pabigat ang karamdaman nito.
Ang pagbabawas sa paghitit ni Kapitan Tiyago ay isinasagawa ni Basilio
ngunit kung nasa lalawigan o nasa paaralan siya’y may nagbibigay ng labis na apyan
sa matanda. Si Simoun at si Padre Irene lang naman ay walang itinatagubilin kay
Basilio kundi ang pagalingin ang maysakit, pagtiisan ito sa pag-aalaga.
Sa pagrerepaso ni Basilio ay dumating si Simoun. Mula nang magkita sila sa
San Diego ay noon lamang sila nagkaharap. Kinumusta ni Simoun ang maysakit.

9
Malubha, ani Basilio. Malala na raw ang kalat ng lason sa katawan. Tulad daw ng
Pilipinas, ani Simoun.
Hinimok ni Simoun si Basilio na makiisa sa himagsikan laban sa
pamahalaang Kastila dahil ang hindi kakampi sa kanila ay ituturing na kaaway na
dapat patayin. Inatasan ni Simoun si Basilio na itakas si Maria Clara mula sa
kumbento ni Sta. Clara habang nagkakagulo ang buong lungsod.
Sinabi ni Basilio na huli na, dahil sa nagpakamatay na si Maria Clara. Naroon
siya sa kumbento upang makibalita kaya niya nabatid. Nang bumalik siya ay nakita
niya ang liham na padala ni Padre Salvi kay Padre Irene na siyang nagpabasa niyon
kay Kapitan Tiyago na nagpanangis nang mabatid na patay na si Maria Clara.
Litong-lito na patakbong nanaog ng bahay si Simoun. Nawala sa pag-aaral
ang isip ni Basilio. Ang naglaro sa isip ay ang kahabag-habag na buhay nina Ibarra
at Maria Clara.

Gawain 6: Para-paraan lang…

Panuto: Mag-isip ng iyong paraan upang maipakita mo ang pagtanaw ng iyong utang
na loob sa taong pinagkautangan mo nito. Itala ang iyong sagot sa grapghic organizer
na nasa ibaba.

Pagtanaw ng Utang na Loob

10
Gawain 7: Ilahad ang iyong Nalalaman!
Panuto: Sumulat ng talata tungkol sa masamang dulot ng droga at ang tungkulin
ng kabataang tulad mo sa pagsugpo sa paglaganap nito.

(Pamagat)

______________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
______________________________________________________________.

Pagyamanin

Mahusay kaibigan! Muli ay binabati kita! Upang lubos mo pang makilala si

Basilio basahing mabuti ang nasa ibabang kabanata at sikaping isagawa ang iba
pang gawaing inihanda para sa iyo. Alam kong kayang-kaya mo ito.
Kabanata 26: Mga Paskil
Maagang nagbangon si Basilio upang magtungo sa ospital. Nais niyang
pakialaman ang kanyang linsensiyatura sa Unibersidad pagkatapos madalaw ang
may sakit. Uutang siya kay Makaraig ng perang gugugulin. Ang naimpok niya ay
naipanubos kay Huli.
Sa tapat ng San Juan de Letran ay may nagtanong sa kanya ukol sa
pagbabangon. Iniugnay niya sa isip ang pagkakatungo sa kanya ni Simoun. Marami
raw nadadamay na mga estudyante ayon sa nagbabalita. Nagpatuloy sa paglalakad
si Basilio.
Nakasalubong niya ang isang katedratiko na malapit ang loob sa kanya.
Itinanong kung nasa piging ng mga estudyante si Basilio. Mabuti raw at wala. Nang
malamang kasapi si Basilio sa kapisanan ay pinayuhan nito ang binata na umuwi
na’t sirain niya ang lahat ng kasulatang magdadawit sa kanya. Nabanggit ni Basilio

11
si Simoun. Wala raw kinalaman dahil nahihiga ang mag-aalahas dahil sa sinugatan
ng kung sino. Dito’y may ibang mga kamay na nakapangingilabot, anang
katedratiko.
Itinanong ni Basilio kung may kasangkot na tulisan. Wala raw. Panay raw
mga estudyante. Nagkatagpo raw sa unibersidad ng mga paskil o mga paskin
(posters) na mapanghimagsik.
May nasalubong silang isa pang katedratiko na kakilala ni Basilio. Ang una:
Nangangamoy na si Kapitan Tiyago. Nilalapitan na siya ng mga uwak at buwitre.
Nagpatuloy si Basilio sa paglalakad. Mga karagdagang balita. Marami raw
estudyante ang papupugutan ng ulo, ipabibilanggo, ibabagsak sa pag-aaral.
Nagunita ni Basilio ang sinabi ni Simoun. Sa oras na kayo’y itiwalag nila di
kayo makatatapos sa inyong karera. Pinaghinalaan ni Basilio na may kinalaman si
Simoun sa mga paskil.
Nakita niya si Sandoval. Tinawag ito. Naging bingi ito sa tawag niya.
Tuwang-tuwa si Tadeo. Wala na raw klase. Ibibilanggo raw lahat ang kasama
sa kapisanan ng mga estudyante. Tuwang-tuwa pa rin ito dahil walang klase.
Si Pelaez naman ay parang baliw na paulit-ulit ang pagsasabi: Wala-wala
akong kinalaman, wala akong kinalaman; ikaw ang saksi ko Basilio, na sinabi kong
isang quijoterias ang lahat.

Gawain 8: Isyu Noon, Isyu pa Ngayon?!

Panuto: Iugnay ang mga pangyayari sa akda na pumukaw sa iyong kaisipan sa

palabas sa video o sa youtube na kahawig o kaugnay sa nangyayari sa kasalukuyan.
Isulat ang sariling kaisipan mula sa mensahe ng nabasa at napanood.

Pangyayari sa Akda Katulad sa Napanood ko sa Youtube

Labis na paniniil ng mga Video: ________________________________________

namumuno sa mga estudyante Link: _________________________________________
Kaisipan: _____________________________________
Mahigpit na pagbabawal sa Video: ________________________________________
anumang paskil na nagpapahayag Link: _________________________________________
ng himagsikan Kaisipan:_____________________________________
Pagbabawal na paglantad sa mga Video: ________________________________________
maling gawain ng mga Link: _________________________________________
namumuno Kaisipan: _____________________________________
Kawalan ng kalayaan ang tao sa Video: ________________________________________
kanyang pag-iisip at pananalita Link: _________________________________________
Kaisipan: _____________________________________
Pananahimik at pagbulag- Video: ________________________________________
bulagan upang hindi mapahamak Link: _________________________________________
Kaisipan: _____________________________________

12
 Isaisip

Sa bahaging ito ay iyong pagninilayan ang mga nilalaman ng modyul na ito at

ang iyong mga pananaw hinggil sa iba’t ibang bagay na nailahad dito. Muli, ikaw ay
aking binabati at ako’y lubos na humahanga sa iyong ipinakikitang determinasyon at
angking talino.

Kabanata 31: Ang Mataas na Kawani

Ang pahayagan sa Maynila ay abala sa paglalathala ng isang kahindik-hindik
na patayan sa Europa, sa pagpuri at pagbibigay karangalan sa mga predikador sa
lungsod, at sa lalo pang pag-ani ng tagumpay ng operetang Pranses. Dahil dito, halos
di makuhang maglathala ng tungkol sa pangungulimbat at panggugulo sa lalawigan
ng isang pangkat ng mga tulisang pinamumunuan ng isang kakila-kilabot at
mabangis na pinunong kilala sa taguring Matanglawin. Hindi rin nailathala sa mga
pahayagan ang nangyari sa Tiani. Hindi rin nagkaroon ng usap-usapan tungkol dito.
At ang mga nagkaroon ng malaking pagkawili sa pangyayaring ito ay madaling
nakalimot sa pag-aakalang nagkaroon ng pakikipag-ayos sa kamag-anakan ng
nasawi. Ang tanging tiyak lamang ay ang paglisan ni Padre Camorra sa Tiani upang
malipat ng ibang bayan o mamalagi munang pansamantala sa kumbento ng
kanilang orden sa Maynila.
Totoong nakalaya na ang mga mag-aaral. Ang unang nakalabas ay si Macaraig
at ang huli’y si Isagani, sapagkat kinailangan ni Padre Florentino ang isang linggo
bago makarating sa Maynila. Dahil sa di mabilang na pinatawad, napabantog ang
Heneral sa pagiging matulungin at mahabagin.
Ang tanging hindi nakalaya ay ang kaawa-awang si Basilio. Pinaratangan pa
siyang nag-iingat ng mga ipinagbabawal na mga aklat. Hindi matiyak kung ang
tinutukoy ay ang Medicina Legal y Toxicologia ni Dr. Mata o ang ilang polyetong
natagpuan sa kanyang silid na may kinalaman sa Pilipinas o liham na nagbibili ng
mga aklat na bawal.
Sinasabing may nakapagpayo sa Heneral na: “Kinakailangan pang may
maiwang isang bilangguan upang mapanatili ang karangalan ng mga namumuno.
At kung hindi, maaaring masabi na gumawa tayo ng katakot-takot na ingay gayong
wala namang nangyari. Kapangyarihan muna bago ang lahat. Kailangang may
maiwan.”
“Ipagpatawad po ng kanyang kamahalan,” ang puna ng mataas na kawaning
nagkataon ay naroon. “May nakapagsabi sa akin na ang binatang ito ay isang mag-
aaral ng medisina at pinupuring mabuti ng kanyang guro. Kung mananatili siya sa
bilangguan, masasayang naman ang isang taon. Ngayon pa naman ang huling taon
niya.”
Ang pakikialam ng mataas na kawani para kay Basilio ay nakasama sa halip
na nakabuti. Matagal nang may iringan ang mataas na kawani at ang kanyang

13
Kamahalan-di mabuting pagsasamahan at pagkakaunawaan na pinalala ng mga di
kanais-nais na bulong-bulungan.
Napaghulo ng mataas na kawani ang kanyang pagkakamali. Lalo pa siyang
naging masigasig sa pagmamalasakit kay Basilio.
“Ngunit sa aking palagay ang binatang iyon ay walang kasalanan sa lahat.”
ang maingat na pagtutol ng kawani.
“Lalong mabuti!” ang masiglang bulalas ng kanyang Kamahalan. “Sa ganyang
paraan, ang kaparusahan ay magiging makabuluhan. At pagbabala upang
katakutan ng iba. Ganyan ang paraan ng pamamahala, mahal kong kaibigan.
Madalas ipinagpapakasakit ang kabutihan ng isa para sa kabutihan ng nakararami.
Ngunit, higit pa riyan ang aking ginagawa. Sa kagalingan ng isa ay natatamo ko aang
kagalingan ng lahat.”
Namayani ang sandaling katahimikan. Ang mataas na kawani ay tumayong
nakayuko. At nang tila nakapagpasiya na ay nagtaas ng ulo, tumitig sa Heneral at
namumutla na wari’y nangangatal, at pigil na pigil na nagwika:
“Ang inyong Kamahalan ay hindi hinirang ng sambayang Pilipino kundi ng
Espanya. Ito’y isa pang dahilan kung bakit dapat ninyong tingnang mabuti ang mga
Pilipino upang huwag maparatangan ang Espanya. Opo, Heneral, lalong dapat
pagpakitaan nang mabuti! Ang inyong Kamahalan ay nangako sa inyong pagdating
na mamamahala nang may katarungan, magsisikap para sa ikabubuti…”
“Ginoo, nasusuklam tayo kapag ang kapangyarihan ay nangingibabaw sa
katwiran, ngunit sa katotohanan, pinupuri natin ang paggamit ng kapangyarihang
nagbabalatkayong baluktutin ang katuwiran upang magtagumpay. Mahal ko ang
Espanya, kaya ako’y nagsasalita ngayon. Hindi ako nababahala kung magalit kayo.
Hindi ko nais na sa hinaharap ay maparatangan siyang ina-inahin ng mga bansa,
maninipsip ng dugo ng mga tao, mananakop ng maliliit na pulo! Iyan ay kakila-
kilabot na pagyurak sa mararangal na adhikain ng ating mga unang hari. Paano tayo
makatutupad sa kanilang banal na habilin? Pinangakuan nila ang mga pulong ito
ng pagkalinga at katarungan, ngunit pinaglauan natin ang kanilang buhay at
kalayaan. Pinangakuan sila ng kabihasnan ngunit pinagkaitan natin sa takot na
baka maghangad ang mga katutubo ng lalong marangal na kalagayan sa buhay.
Pinangakuan sila ng liwanag, ngunit nilagyan natin ng piring ang kanilang mga
mata, upang huwag makita ang ating mga kalaswaan. Pinangakuan silang tuturuan
ng kabaitan, ngunit pinalago natin ang kanilang masasamang hilig. Sa halip na
kapayapaan, kaunlaran, at karunungan, namayani ang kaligaligan at pag-
aalinlangan. Kapag ipinagkait sa isang bayan ang liwanag, ang mga tahanan, ang
pag-aaral, kalayaan, katarungan, mga biyayang kung wala ay hindi maaaring
mabuhay, na siyang pamana sa sangkatauhan, ang bayan ay may karapatang
ituring ang sinumang mapagsamantala sa kanila na magnanakaw na humarang sa
daan. Hindi ako isang militar. Namamatay na ang kaunting apoy na nag-aalab sa
aking dugo. Ngunit mamatamisin kong magkagutay-gutay ang aking katawan,
maipagtanggol ko lamang ang karangalan ng Espanya laban sa mga dayuhang
mananakop o laban sa walang katarungang paggalaw ng kanyang mga lalawigan.
Tinitiyak ko sa inyo na papanigan ko ang mga Pilipino kapag sila’y naaapi, sapagkat

14
pipiliin ko pa ang mamatay para sa niyuyurakang karapatan ng sangkatauhan,
kaysa magtagumpay kapanig ng isang bansa, na ang hangarin ay ikagagaling
lamang ng kanyang sarili, kahit na ang bansang iyon, ay ang bansang Espanya.”
“Alam ba ninyo kung kailan aalis ang susunod na barkong pang-koreo?” ang
malamig na tanong ng kanyang Kamahalaan pagkatapos makapagsalita ang mataas
na kawani.
Tinitigan lamang siya ng mataas na kawani, iniyuko ang ulo, at tahimik na
lumisan ng palasyo.
Naghihintay na sa kanya ang karwahe sa halamanan.
“Kung balang araw ay nakapagsarili na kayo,” ang sabi niya sa Indiong lacay
na nagbukas ng pintuan ng karwahe, “alalahanin ninyo na sa Espanya ay may mga
pusong tumibok nang dahil sa inyo at nagtanggol sa inyong karapatan!”

Gawain 9: Sinong nagsabi?

Panuto: Suriin kung sino ang nagsabi ng pahayag sa pangungusap. Isulat ang KH
kung Kapitan Heneral, at MK kung Mataas na Kawani.

1. May nakapagsabi sa akin na ang binatang ito ay isang mag-aaral ng

medisina at pinupuring mabuti ng kanyang guro. Kung mananatili siya sa
bilangguan, masasayang naman ang isang taon.
2. Ganyan ang paraan ng pamamahala, mahal kong kaibigan. Madalas
ipinagpapakasakit ang kabutihan ng isa para sa kabutihan ng
nakararami.
3. Nasusuklam tayo kapag ang kapangyarihan ay nangingibabaw sa
katwiran, ngunit sa katotohanan, pinupuri natin ang paggamit ng
kapangyarihang nagbabalatkayong baluktutin ang katuwiran upang
magtagumpay.
4. Namamatay na ang kaunting apoy na nag-aalab sa aking dugo. Ngunit
mamatamisin kong magkagutay-gutay ang aking katawan, maipagtanggol
ko lamang ang karangalan ng Espanya laban sa mga dayuhang
mananakop o laban sa walang katarungang paggalaw ng kanyang mga
lalawigan.
5. Kung balang araw ay nakapagsarili na kayo alalahanin ninyo na sa
Espanya ay may mga pusong tumibok nang dahil sa inyo at nagtanggol sa
inyong karapatan!

Gawain 10: Ibuod ang Kaisipan!

Panuto: Sumulat ng buod na lalagom sa mahahalagang kaisipang taglay ng
kabanatang binasa mo ng hindi bababa sa sampung pangungusap. Nararapat
gamitin mo sa pagbubuod ang tamang baybay, bantas, gayundin ang wastong
pagkakaugnay-ugnay ng mga pangungusap sa bawat talata.

15
 Tayahin

Mahusay! Binabati kita dahil nakaabot ka sa parteng ito. Tiyak nakilala mo nang
husto si Basilio. Ngayon, ating tayahin ang iyong kaalaman sa mga nakalipas na
kabanata.

Gawain 11: Pangwakas na Pagtataya

Panuto: Basahin ang bawat pahayag. Isulat ang tamang titik ng wastong sagot sa
bawat katanungan sa iyong sagutang papel.
1. Ilang taon na ang nakalipas mula nang maulilang lubos si Basilio?
A. 11 B. 12 C.13 D. 14
2. Bakit nagpunta si Basilio sa Maynila
A. Para magbagong buhay
B. Upang bigyang katarungan ang pagkamatay ng pamilya
C. Para manilbihan bilang utusan sa bahay sa isang mayaman at makapag-
aral
D. Upang mabuhay ng payapa at masagana
3. Sino ang tumanggap kay Basilio?
A. Kapitan Tiago C. Maria Clara
B. Kapitan Heneral D. Simoun
4. Balang araw, sino ay ihaharap ni Basilio sa dambana?
A. Maria Clara B. Juli C. Paulita D. Isabel
5. Saang paaralan nabuksan ang bagong daigdig para kay Basilio?
A. San Juan de Letran C. San Beda
B. Unibersidad ng Pilipinas D. Ateneo Municipal
6. Anong karera ang ibig ni Kapitan Tiago na pag-aralan ni Basilio?
A. guro B. doktor C. inhinyero D. abogasya
7. Sino ang nagbalik sa tinubuang lupa pagkaraan ng labintatlong taon upang
iligtas ang minamahal at maghiganti at maghasik ng rebolusyon sa mapaniil at
tiwaling pamahalaan?
A. Simoun B. Isagano C. Basilio D. Macaraig
8. Ano ang tunay na katauhan ni Simoun?
A. Crisostomo Ibarra C. Ellias
B. Juanito Pelaez D. Crisanto Ibarra
9. Ano ang balak ipatayo ng mga kabataang nag-aaral?
A. Paaralan ng mga sawimpalad C. Paaralan ng Wikang Ingles
B. Paaralan ng Wikang Kastila D. Paaralan ng mga may kapansanan
10. Sino ang nagpakamatay na sanhi ng pakatuliro sa isipan ni Simoun?
A. Kapitan Tiago B. Juli C. Maria Clara D. Tiya Isabel

16
 Karagdagang Gawain

Sa mga nagdaang kabanata ay nakilala mo si Basilio batay sa mga kanyang

ikinilos at mga pahayag bilang masipag, tahimik, di makasarili at ayaw ng gulo.
Basahin pa natin ang magkasunod na kabanata kung maituturing na siyang tauhang
lapad na hindi nagbabago ang kaniyang karakter

Gawain 12: Komiks Ko, Tunghayan Mo!

Panuto: Bumuo ng isang simpleng komik istrip gamit ng band paper (A4) batay sa
katangian ng mga tauhan, pagkamakatotohanan ng mga pangyayari at tunggaliang
naganap sa dalawang naibuod na kabanata.
Kabanata 33: Ang Huling Matuwid
Araw ng pag-alis ni Simoun. Sasama na siya sa Kapitan Heneral. Nakahanda
na ang kanyang dadalhing mga alahas at lahat na. Paniwala ng marami na hindi
makapangahas magpaiwan si Simoun. Maaaring paghigantihan siya ng mga galit
sa kanya o pag-uusigin siya ng kahaliling Heneral.
Nagkulong si Simoun sa kanyang silid. Wala raw dapat tanggapin kundi si
Basilio. Dumating ang binata. Pinatuloy siya sa utusan. Kay laki ng ipinagbago ni
Basilio. Payat na payat, gusot ang buhok at walang ayos ang pananamit. Wala ang
dating kaamuan sa kanyang mga mata. Matalim na ang mga iyon. Para siyang
bangkay na nabuhay. Maging si Simoun ay nagulumihan sa anyo ng kababayan.
Sinabi ni Basilio kay Simoun na siya ay naging masama na anak at kapatid na
nilimot niya ang pagkapatay ng kapatid kaya siya ay pinarusahan ng Diyos. Siya
ngayon ay nakahanda ng gumanti ng sama-sama. Sinabi niya na ang pag-iwas niya
sa gulo na tulad ng pakikiisa kay Simoun ay nagbunga lamang ng kanyang
pagkabilanggo. Sasanib na raw siya kay Simoun.
Noon lamang nagsalita si Simoun. Nasa sa panig daw pala niyang talaga ang
katwiran. Ang kanyang usapin ay siyang usapin ng mga sawimpalad na tulad ni
Basilio.
Tumindig si Basilio na maaliwalas na ang mukha. Sinabi niyang matutuloy
na ang himagsikan dahil hindi na siya nag-aatubili. Sinabi ni Simoun na ang mga
ating mapayapa at ayaw ng gulo ang siyang nagtulak sa kanya upang ipagtuloy ang
kanyang mga balak. Kung noon sana’y nagkatulungan na ang mga nasa mataas na
lipunan at ang mga nasa ibaba ang gawain sana ay mapagkawanggawa at hindi
madugo at buktot. Sa mga imbi niya natagpuan ang kanyang mga katulong. Kung
sila man ay hindi makagawa ng makinis na estatuwa sapat nang simulan nila ang
paglilok at bahala na ang mga susunod sa kanila.
Di maunawaan ni Basilio si Simoun. Nagtuloy sila sa laboratoryo. Sa mesa
roon ay may isang kakaibang ilawan. Ang pinakalalagyan ay anyong Granada, may
bitak at naiino pa ang mga tila buto nito. Tinanggal ni Simoun ang mitsa. Bakal na
may dalawang sentimetro ang kapal na sisidlan na may isang litrong gas.

17
Binuhusan ito ni Simoun ng likido. Nabasa ni Basilio ang nakatitik sa lalagyan ng
likido – nitroglisirina.
Tumango si Simoun. Ipinaliwanag niya na ang granada ay hindi isang payak
na dinamita. Iyon daw ang mga tinipon na luha ng mga api na siyang panglaban
nila sa lakas at dahas. Noon lamang nakakita ng dinamita si Basilio. Hindi
makakibo ang aestudyante. Tinurnilyuhan ni Simoun ang isang masalimuot na
kasangkapang inilagay sa ilawan. Sinabi ni Simoun na ang ilawan ay gagamitin sa
isang pista. Pagkaraan ng 20 minuto ang liwang nito’y mangungulimlim at kapag
ginalaw ang mitsa ay sasabog ang Granada kasunod ang mga supot ng pulbura sa
kainan at walang makaliligtas sa mga bisita ng kapistahan.
Nabigo ang pagkakagulong katulong sana ang mga artilyero dahil sa kawalan ng
pangangasiwa. Ngayon kailangan niya si Basilio upang mangunguna sa labanan.
Kukunin nila sa tindahan ni Quiroga ang mga baril at patayin ang lahat ng kalaban
at ayaw sumama at patayin. Hindi na sinuri ni Basilio ang narinig. Binulag na siya
ng tatlo’t kalahating buwang pagkabilanggo. Nais niyang maghiganti.

Kabanata 34: Ang Kasal ni Paulita

Nasa daan si Basilio. Ika-8 ng gabi. Makikituloy sana siya kina Isagani
nguni’t hindi umuwi ang kaibigan sa buong araw na iyon. Dalawang oras na lamang
at sasabog na ang ilawan ni Simoun. Maraming dadanak na dugo. Marami ang
mamamatay. Sinalat ni Basilio ang kanyang rebolber at mga bala. Naalala niya ang
babala ni Simoun na siya ay lumayo sa daang Anloague.
Naghinala si Basilio. Ang bahay ni Kapitan Tiyago ay nasa daang iyon. May
binanggit na kasayahan si Simoun. Sa bahay na iyon idaraos ang piging sa kasal
nina Paulita at Juanito. Nakita niyang dumating ang sasakyan ng bagong kasal.
Nahabag si Basilio kay Isagani. Naisip niyang yakaging sumama sa kanya si Isagani.
Siya rin ang tumugon. Hindi papayag si Isagani sa gayong madugong pagpatay sa
marami. Hindi pa nararanasan nito ang nangyari sa kanya.
Nagunita niya ang pagkabilanggo, ang kabiguan sa pag-aaral, ang nangyari
kay Huli. Muling hinaplos ang puluhan ng rebolber at ninasang dumating na sana
ang sandaling hinihintay. Nakita niyang dumating si Simoun. Si Sinong ang kutsero
ni Simoun. Sumunod ang sasakyan ni Simoun sa mga bagong kasal.
Nagtungo si Basilio sa Anloague. Doon ang tungo halos ng lahat – sa bahay
ni Kapitan Tiyago. Ang Kapitan Heneral ang ninong at dadalo sa hapunan, dala ang
isang tanging ilawang handog naman ni Simoun.
Ang mga dingding ng bahay ay dinikitan ng magagarang papel at magagarang
aranya at mga bulaklak ang palamuti. Mga angkat ang alpombra. Kurtinang pulang
pelus na nabuburdahan ng ginto at may unang titik ng pangalan ng mag-asawa.
May tinuhog na artipisyal na bulaklak ng suha. Magarang- magara ang bahay na
iyon. Parang hapag ng mga diyoses ang pagdarausan ng hapunan. Ang mesa para
sa mga dakilang panauhin at mga diyus-diyusan ay sa asotea nakalagay. Pipito ang
doon ay luluklok. Naroon ang pinakamasarap at pinakamamahaling alak. Ubos-

18
kaya si Don Timoteo. Kung sinabi lamang ng Heneral na ibig nitong makain ng tao,
gagawin iyon ni Don Timoteo.

Pamantayan para sa isasagawang komik istrip.

Mga Pamantayan 1 2 3 4 5
Naipakikita ang pagkamakabayan at makahulugang
mensahe ng komik-istrip

Naipakilala ang mga katangian ng mga tauhan,

tunggalian, at pagkamakatotohanan ng pangyayari sa
buod na ginawa.

20
Kabuuong Puntos

5 - Napakahusay 2 - Di-gaanong mahusay

4 - Mahusay 1 - Sadyang di mahusay
3 – Katamtaman

Napakahusay mo kaibigan! Natapos at napagtagumpayan mo ang aralin. Sana’y

naikintal sa iyong isipan ang lahat ng mga napag-aralan natin. Paalam! Hangagang
sa muli nating pagkikita kaibigan!

19
 20
Tayahin
Gawain 11: Pangwakas na Pagtataya
1. C 6. D
2. C 7. A
3. A 8. A
4. B 9. B
5. D 10. C
Isaisip Tuklasin
Gawain 9: Sinong Nagsabi? Gawain 4: Magkasingkahulugan o Magkasalungat?
1. MK 4. MK 1. MK 4. MK
2. KH 5. KH 2. MS 5. MS
3. MK 3. MK
Balikan Subukin
Gawain 2: Alin ang Nauna? Gawain 1: Kilalanin Mo Ako…
4 1. kasukdulan 6. tauhan
3 2. tagpuan 7. simula
5 3. kakalasan 8. tunggalian
2 4. wakas 9. kaisipan
1 5. banghay 10. saglit na kasiglahan
6.
Susi sa Pagwawasto
Sanggunian
Marasigan, Emily V. et al. 2016. Pinagyamang Pluma 10. Aklat 2. Phoenix
Publishing House, Inc. Quezon City

https://www.kapitbisig.com/philippines/el-filibusterismo-ni-dr-jose-rizal-book-
notes-summary-in-tagalog

21
 Para sa mga katanungan o puna, sumulat o tumawag sa:

Schools Division of Ilocos Norte – Curriculum Implementation Division

Learning Resource Management Section (SDOIN-CID LRMS)

Office Address : Brgy. 7B, Giron Street, Laoag City, Ilocos Norte
Telefax : (077) 771-0960
Telephone No. : (077) 770-5963, (077) 600-2605
E-mail Address : sdoin.lrmds@deped.gov.ph
Feedback link : https://bit.ly/sdoin-clm-feedbacksystem