आधुनिक भारताचा इतिहास Marathi

31
le=leer³e Je<e& keÀuee

Fefleneme DeY³eemeHeef$ekeÀe ¬eÀ. 5
DeeOegevf ekeÀ Yeejle
(1857 -1984)
© UNIVERSITY OF MUMBAI
[e@. megneme Hes[CeskeÀj

kegÀueiegª,
cegbyeF& efJeÐeeHeerþ, cegbyeF&
[e@. keÀefJelee ueIeeìs Deefveue Deej. yevekeÀj,
ÒeeO³eeHekeÀ efve-meb®eeuekeÀ men³eesieer ÒeeO³eeHekeÀ Fefleneme DeeefCe mene³³ekeÀ meb®eeuekeÀ Je
otj Je cegkeÌle DeO³e³eve mebmLee, ÒeYeejer DeO³e³eve meeefnl³e efJeYeeie,
cegbyeF& efJeÐeeHeerþ, cegbyeF& otj Je cegkeÌle DeO³e³eve mebmLee, cegbyeF& efJeÐeeHeerþ, cegbyeF&
keÀe³e&¬eÀce mecevJe³ekeÀ : Deefveue Deej. yevekeÀj

men³eesieer ÒeeO³eeHekeÀ Fefleneme DeeefCe mene³³ekeÀ meb®eeuekeÀ,
otj Je cegkeÌle DeO³e³eve mebmLee, cebgyeF& efJeÐeeHeerþ, cebgyeF&
mebHeeokeÀ : Òee. efMeJeoeme ®eebieosJe Iee[ies
mene³³ekeÀ ÒeeO³eeHekeÀ, Fefleneme efJeYeeie,
otj Je cegkeÌle DeO³e³eve mebmLee, cebgyeF& efJeÐeeHeerþ, cebgyeF&
uesKekeÀ : Òee. meeUtbkesÀ peer.[er.

ceepeer Fefleneme efJeYeeie ÒecegKe
keÀuee Je JeeefCep³e ceneefJeÐeeue³e,Jee[e.efpe. þeCes.
: Òee. ³egJejepe veueeJe[s
npeejerceue meesceeveer YeJevme keÀe@uespe, ®eewHeeìer,
cegbyeF&. 400 007
: Òee. [e@. ÒeefoHe JeeIeceejs
jeceveeje³eCe ©F&³ee ceneefJeÐeeue³e,
ceeìgbiee, cegbyeF& -400019.
ef[meWyej, 2019, le=leer³e Je<e& keÀuee, Fefleneme DeY³eemeHeef$ekeÀe ¬eÀ.5

DeeOegefvekeÀ Yeejle (1857 -1984)
He´keÀeµekeÀ ë HeÝeejer meb®eeuekeÀ, otj Je cegkeÌle DeO³e³eve mebmLee,cegbyeF& efJeÐeeHeerþ,
efJeÐeeveiejer, cegbyeF&-400 098.
De#ej pegUCeer ë Deeféeveer Deeì&med,

ieg©ke=ÀHee ®eeU, Sced. meer. íieuee ceeie&, yeeceCeJee[e,
efJeuesHeeuex (HetJe&), cegbyeF& - 400 099.
cegêCe ë
Deveg¬eÀceefCekeÀe
³etevf eì ¬eÀ. ÒekeÀjCe He=ÿ ¬eÀ.
1. 1857 ®³ee GþeJee®eer Heeée&Yetceer 1.
2. Yeejleer³e je<ì^Jeeoe®ee Go³e - 1 28
meeceeefpekeÀ Je Oeeefce&keÀ megOeejCee ®eUJeU Je DeeefCe DeeefLe&keÀ jeä^Jeeoe
3. Yeejleer³e jeä^Jeeoe®ee Go³e -2 48
jepekeÀer³e mebIeìveeb®ee efJekeÀeme DeeefCe jeäêr³e keÀeBûesme®eer mLeeHevee.1
4. Yeejleer³e mJeeleb$³e ®eUJeU - 1 : Yeejleer³e jeäêr³e keÀeBûesme®ee efJekeÀeme 60 4
5. Yeejleer³e mJeeleb$³e ®eUJeU - 2 : ieebOeer³egie 88
6. Yeejleer³e mJeeleb$³e ®eUJeU - 3 : ke´ÀebeflekeÀejer je<ì^Jeeoer ®eUJeU 103
7. Yeejleer³e mJeeleb$³e ®eUJeU - 4 : mJeeleb$³e DeeefCe HeÀeUCeer 119
8. vesn© keÀe}Keb[ (1947 - 1964) - 1 131
Yeejleer³e jep³eIeìsves®eer Jewefµe<ìîes, mebmLeevee®es
efJeefueveerkeÀjCe Je Yee<eeJeej Òeeblej®evee
9. vesn© ³egie -2 : meeceeefpekeÀ Je DeeefLe&keÀ megOeejCee 159
10. vesn© ³egieeveblej®ee Yeejle - 1 169
osMeebleie&le efJekeÀeme,yeBkeÀe®es jeäêr³eerkeÀjCe Je nefjle¬ebÀeleer
11. vesn© ³egieeveblej®ee Yeejle - 2 : DeeefCeyeeCeer DeeefCe Yeejle 193
12. DeeCeeryeeCeerveblej®ee jepeefkeÀ³e efJekeÀeme 210
13. mJeleb$e Yeejlee®es Hejje<ìêr³e OeesjCe 1947-1984 226
14. cegK³e He´Jeen - 1 253
De)peceeleJeeoe®ee efJekeÀeme DeeefCe HegÀìerjleeJeeoer ®eUJeUer
ye) ceefnueeb®es meyeueerkeÀjCe
15. cegK³e He´Jeen - 2 279
keÀ) Deej#eCee®es OeesjCe
[) efJe%eeve DeeefCe leb$e%eevee®ee efJekeÀeme

I
megOeejerle DeY³eeme¬eÀce
le=leer³e Je<e& keÀuee - Fefleneme - HesHej 5
DeeOegefvekeÀ Yeejle (1857 - 1984)
Òe.
1) 1857 ®ee GþeJe - Heeée&Yetceer, keÀejCes, mJe©He DeeefCe HeefjCeece
2) Yeejleer³e jeä^Jeeoe®ee Go³e

* meeceeefpekeÀ Je Oeeefce&keÀ megOeejCee ®eUJeUer
* DeeefLe&keÀ jeä^Jeeo
* jepekeÀer³e mebIeìvee®ee efJekeÀeme DeeefCe jeäêr³e keÀe@ûeWme®eer mLeeHevee
3) Yeejleer³e mJeeleb$³e ®eUJeU.

* Yeejleer³e jeäêr³e keÀe@ûeWme®ee efJekeÀeme 1885 - 1920
* ieebOeer³egie
* ¬eÀebleerkeÀejer jeä^Jeeo
* mJeeleb$³e DeeefCe efJeYeepeve
4) vesn©³egie (1947 - 64)

* Yeejleer³e jep³eIeìves®eer JewefMeìîes
* SkeÀerkeÀjCe DeeefCe Yeejleer³e jep³eeb®eer Hegvej&®evee
* meeceeefpekeÀ - DeeefLe&keÀ megOeejCee
5) vesn©³egieeveblej®ee Yeejle
* osMeebleleie&le efJekeÀeme - mebmLeeefvekeÀeb®es efJeMes<e nkeÌkeÀ, HeoJ³ee jodo yeBskeÀeb®es DeeefCe Go³eesie
J³eJemee³ee®es jeäêr³eerkeÀjCe, nefjle¬eÀebleer
* DeeefCeyeeCeer
6) DeeefCeyeeCeerveblej®ee jepekeÀer³e efJekeÀeme
7) mJeleb$³e Yeejlee®es Hejjeä^ OeesjCe (1947 - 1984)

* Hejjeä^ OeesjCee®eer cetuelelJes (GefÎä³es)
* Mespeejerue jeäêbMeer mebyebOe
* DecesefjkeÀe DeeefCe jefMe³eeMeer mebyebOe
8) cegK³e ÒeJeen
* peeefle³eJeeoe®ee efJekeÀeme DeeefCe HegÀ[erjleeJeeoer ®eUJeUer
* ceefnueeb®es meyeueerkeÀjCe
* Deej#eCee®es OeesjCe
* efJe%eeve DeeefCe leb$e%eevee®ee efJekeÀeme

II
meboYe&met®eer
1) [@e.efyeHeve®ebê -Fbef[³ee mìîeue HeÀe@j Fbef[Hesv[bme - Yeejlee®emJeeleb$³eue{e(1857les 1947)
2) [e@. efyeHeve ®eê - Fbef[³ee DeeHeÀìj Fbef[Hesv[bme - mJeeleb$³eevelej®ee Yeejle (1947 les
2000)
3) Òee. ûeesJej Je yesunskeÀj - DeeOegefvekeÀ Yeejlee®ee Fefleneme
4) [@e. efve. Dee. JekeÀeCeer - DeeOegefvekeÀ Yeejlee®ee Fefleneme
5) efyeHeve ®ebê ef$eHeeþer Je ye©ve [s - efÖeÀ[ce mìîeue - Yeejlee®ee mJeeleb$³eue{e
6) [e@. megceve JewÐe Je [e@. Meeblee keÀesþskeÀj - DeeOegefvekeÀ Yeejlee®ee Fefleneme (1857-1920)
7) [e@.pe³eefmebiejeJe HeJeej - DeeOegefvekeÀ efnbogmLeeve®ee Fefleneme
8) Òee. Oevepeb³e Dee®ee³e& -DeeOegefvekeÀ Yeejlee®ee Fefleneme
9) [e@. Meebleejece Yeesieues - Yeejlee®es Hejjeäêr³e OeesjCe
10) [e@.efyeHeve ®ebê - DeeOegefvekeÀ Yeejle
11) [e@. Me. ieess. keÀesueejkeÀj - DeeOegefvekeÀ Yeejle (1760-1950)
12) [e@. Me. iees. keÀesueejkeÀj - mJeleb$e Yeejlee®ee Fefleneme(1947-1980)
13) [e@.Yee. ue. YeesUs - jepekeÀer³e Yeejle (1967-1977)
14) [e@. Yee. ue. YeesUs - DeeOegefvekeÀ Yeejleeefleue jepeefkeÀ³e efJe®eej
15) Òee. iepeeveve efYe[s - DeeOegefvekeÀ Yeejlee®ee Fefleneme

1
1
1857 ®ee GþeJe
GþeJee®eer Heeée&Yetceer
ÒekeÀjCe jÀHejs<ee ë-
1.0 GefÎ<ìs
1.1 He´mleeJevee
1.2 GþeJee®eer Heeée&Yetceer
1.3 GþeJee®eer keÀejCes
1.4 GþeJee®es #es$e
1.5 GþeJee®³ee DeHe³eMee®eer keÀejCes
1.6 GþeJee®es mJe©He
1.7 GþeJee®es HeefjCeece
1.8 meejebMe
1.9 ÒeMve
1.0 GefÎ<ìs
1) 1857 ®³ee GþeJee®³ee Heeée&Yetceer®ee DeY³eeme keÀejCes.

2) 1857 ®³ee GþeJee®eer efJeefJeOe keÀejCes mecepetve IesCes.
3) GþeJee®es #es$e mecepetve IesCes.
4) GþeJee®es vescekesÀ mJe©He DeY³eemeCes
5) GþeJee®³ee DeHe³eMee®eer keÀejCes mecepetve IesCes.
6) GþeJee®³ee HeefjCeeceeb®ee DeY³eeme keÀejCes.
1.1 He´mleeJevee
peiee®³ee Feflenemeele 18 Jes µelekeÀ ns Del³eble ke´ÀebeflekeÀejkeÀ mecepe}s peeles. ³ee keÀe}eJeOeerle
³egjesHe®³ee Feflenemeele DeYetleHetJe& Ieìvee Ie[u³ee l³eecegUs ³egjesHee®³ee®e keÀe³e mebHetCe& peiee®³ee
Feflenemeeme SkeÀ veJeerve keÀ}eìCeer efceUe}er. ¿ee DeYetleHetJe& Ieìvee cnCepes ³egjesHeele Ie[tve Dee}su³ee
DeewÐeesefiekeÀ ke´Àebleer DeeefCe HeW´À®e jep³eke´Àebleer ³ee oesve ke´ÀebleerkeÀejer IeìveebcegUs pegves peie {JeUtve efveIee}s.
2
DeewÐeesefiekeÀ ke´ÀebleercegUs lej ³egjesHe®ee ®esnjeceesnje yeo}tve ies}e. ³egjesHe®³ee jepekeÀer³e Feflenemeele He´WÀ®e
jep³eke´Àebleer}e lej DeYetleHetJe& cenllJe Deens. peceerveoejer, mejbpeeceµeener Je ntketÀceµeener Fl³eeoer yeeyeer
ve<ì keÀjÀve ³ee jep³eke´Àebleerves DeeOegefvekeÀ peieele }eskeÀµeener®ee Hee³ee Ieele}e Demes®e cnCeeJes }eies}.
mJeeleb$³e, mecelee DeeefCe yebOeglee ³eeb®es SkeÀ veJeerve ³egie DeefmlelJeele Dee}s.
Yeejlee®³ee ¢<ìervesner 18 Jes µelekeÀ cenÊJee®es þj}s. J³eeHeeje®³ee efveefceÊeeves Yeejleele

Dee}su³ee efJeefJeOe ³egjesHeer³e je<ìêbveer Kejs jÀHe oeKeefJeC³eeme HeéjbYe kesÀ}e. l³eeletve®e Yeejleele Fbie´peer
meÊes®ee Hee³ee jesJe}e ies}e. Yeejlee®³ee Feflenemeeme SkeÀ JesieUs JeUCe efceUe}s. ³ee¢<ìerves DeþjeJ³ee
µelekeÀe®³ee ceO³ekeÀeUele Pee}s}er H}emeer®eer }{eF& (1757) cnCepes Fbie´peer meÊes®eer megjÀJeele
ceeve}er peeles.
1.2 GþeJee®eer Heeée&Yetceer
31 ef[meWyej 1600 jespeer Fbi}b[®eer jeCeer Sef}PeeyesLe efnves efye´ìerµe F&mì Fbef[³ee kebÀHeveer}e
HetJexkeÀ[er} je<ìêle J³eeHeej keÀjC³ee®eer meveo efo}er. jeCeer Sef}PeeyesLe®ee F&mì Fbef[³ee kebÀHeveer}e
kesÀJeU Heeefþbyee®e neslee Demes veJns lej leer kebÀHeveer®eer Yeeieeroejner nesleer. neleele lejepet IesTve
Yeejlee®³ee YetceerJej HeeT} þsJe}su³ee ³ee kebÀHeveerves mJeleë®³ee efnlemebyebOee®³ee j#eCeekeÀefjlee }JekeÀj®e
ogmeN³ee neleele le}Jeej Iesle}er Je ¿ee yeUeJej 19 J³ee µelekeÀe®³ee HeéjbYeeHe³e¥le Yeejle DeeHeu³ee
efve³eb$eCeeKee}er DeeCe}e. efye´ìerµe Yeejlee®es mJeeceer yeve}s. J³eeHeeje®eer efceUe}s}er meveo efKeµeele
Iee}tve Yeejleele Dee}su³ee F&mì Fbef[³ee kebÀHeveerves Heefµ®ece efkeÀveeN³eeJej DeeHe}s Heefn}s J³eeHeejer keWÀê
1608 ceO³es megjle ³esLes He´mLeeefHele kesÀ}s. veblej®³ee keÀeUele Yeejlee®es meÊeeefOeµe yeve}su³ee
efye´ìerµeebvee Yeejleele J³eeHeej keÀjC³ee®es nkeÌkeÀ efceUefJeC³eemeeþer ceesie} yeeoµene Je l³eeb®es HeébeflekeÀ
megYesoejeb®³ee veekeÀogN³ee keÀe{eJ³ee }eieu³ee. npeejes cew}eJejÀve J³eeHeejekeÀefjlee Dee}s}s Fbie´pe
YeefJe<³eele Yeejleer³e mJeeleb$³eeJej Iee}e Iee}leer} ns ceesie} meÊeeOeerµeebvee l³eeJesUer keÀmes keÀUCeej ?
kebÀHeveerves ®ee}efJe}su³ee J³eeHeejecegUs Yeejleer³e keÀejeieerj, J³eeHeejer ³eeb®ee HeÀe³eoe neslees efµeJee³e keWÀêer³e
eflepeesjerle Yej He[les, SJe{s®e l³eeJesUer l³eebvee keÀUle nesles. meeiejeJej HeýeU Deme}su³ee efye´ìerµeebcegUs
Yeejlee®ee FjeCe, HetJe& Je Heefµ®ece Deeefµe³ee, GÊej Je HetJe& DeeefHe´ÀkeÀe ³esLeer} J³eeHeej Je cekeÌkesÀkeÀ[er}
meeiejerceeie& OeeskeÌ³eele ³esT µekeÀlees ³ee®eer µekeÌ³elees peeCeerJe ve Peeu³eeves ceesie}ebveer l³eebvee Yeejleele
J³eeHeeje®eer HejJeeveieer efo}er.
17 J³ee Je 18 J³ee µelekeÀele kebÀHeveer}e HeécegK³eeves oesve iees<ìer nJ³ee nesl³ee, SkeÀ cnCepes
Yeejle Je HetJexkeÀ[er} Dev³e je<ìêbµeer SkeÀleb$eer J³eeHeej Je ogmejer cnCepes Yeejleeletve cee} Kejsoer
keÀjC³ee®³ee Je lees efJekeÀC³ee®³ee yeeyeleerle l³eebvee ³egjesHeer³e keÀe³e HeCe Yeejleer³e J³eeHeeN³eebµeerner mHeOee&
vekeÀes nesleer l³eebvee J³eeHeeje®eer cekeÌlesoejer nJeer nesleer. kebÀHeveer J³eeHeejekeÀefjlee Yeejleele ³esC³eeHetJeea®e
Heesleg&ieerpe Je [®e J³eeHeej kebÀHev³ee Yeejleele keÀe³e&jle nesl³ee. 16 J³ee µelekeÀe®³ee HeéjbYeer®e
Heesleg&ieerpeebveer oerJe, oceCe, ieesJee F. efþkeÀeCeer DeeHeu³ee JeKeejer mLeeHeve kesÀ}su³ee nesl³ee. [®eeb®es }#e
HeécegK³eeves Deeives³e Deeefµe³eeleer} cemeeu³eeb®³ee yesìebJej Deme}s lejer Yeejleelener megjle, Ye[es®e,
3
Denceoeyeeo, keÀes®eerve, HeeìCee, Deeieé Fl³eeoer efþkeÀeCeer l³eeb®eer J³eeHeejer keWÀês YejYejeìerme Dee}er
nesleer. HeCe DeþjeJ³ee µelekeÀe®³ee HeéjbYeeHe³e¥le ¿ee mHeOe&keÀ kebÀHev³ee®eer Yeejleeletve nkeÀe}Heìdìer
keÀjC³eele F&mì Fbef[³ee kebÀHeveer}e ³eµe efceUe}s. SJe{s®e veJns lej Yeejlee®ee J³eeHeej, mebHeÊeer Je Heósµe
³ee meJe&®e yeeyeleerle kebÀHeveer®ee SkeÀ ye}µee}er mHeOe&keÀ yeve}su³ee He´WÀ®eeveener l³eebveer 1744 les 1763
³ee keÀeUele HejeYetle kesÀ}s F.me. 1757 les F.me. 1856 He³e¥le efye´ìerµeebveer DeveskeÀ ceeiee&®ee DeJe}bye
keÀjÀve He´®eb[ meeceépeefJemleej kesÀ}e.
1.3 1857 ®³ee GþeJee®eer efJeefJeOe keÀejCes ë
F.me. 1857 ceO³es pees ceneve mebIe<e& Pee}e lees keÀener De®eevekeÀ efvecee&Ce Pee}e veJnlee.
pesJneHeemetve Yeejleele Fbie´peer meeceép³ee®ee Hee³ee Ieele}e ies}e lesJneHeemetve keÀejCeebvee megjÀJeele Pee}er
nesleer. nUtnUt efye´ìerµe jepeJeìerefJejÀOo Demeblees<e efvecee&Ce nesTve lelkeÀe}erve keÀejCeebcegUs SkeÀoce
mHeÀesì Pee}e neslee. Lees[keÌ³eele efye´ìerµeeb®³ee Dev³ee³eer OeesjCeecegUs pees Demeblees<e efvecee&Ce Pee}s}e neslee
l³ee®ee GêskeÀ cnCepes 1857 ®ee mebIe<e& nes³e. 1857 ®³ee GþeJee®eer efJeefJeOe keÀejCes Kee}er}HećeeCes ë
1.3.1)jepekeÀer³e keÀejCes ë
De) Fbie´peeb®es meecee´p³eJeeoer OeesjCe ë je@yeì& keÌ}eF&Jn, Jee@jve nsefmìbiepe, }e@[& Jes}m}er, }e@[&
nsefmìbipe ³eebveer Heg{s jsì}sues Deeke´ÀcekeÀ meeceép³eJeeoer OeesjCe Heentve Yeejleer³eebvee Fbie´peeyeodo}
eflejmkeÀej Jeeìt }eie}e. l³eeb®³ee jepeveereflekeÀ Je ketÀìveereflekeÀ keÀejJee³eecegUs Fbie´peeyeodo} ®eer[
efvecee&Ce nesT }eie}er.Heg{s meeceép³eeJeeoer OeesjCee®ee DeJeuebye keÀ©ve Fbie´peebveer Yeejlee®ee meJe& Yeeie
DeeHeu³ee leey³eele DeeCeuee l³eecegUs l³eeb®³eeefJejesOeele Demeblees<e efveceeCe& Peeuee Je ³ee®es ©Heeblej 1857
®³ee GþeJeele Peeues.
ye) lewveeleer HeÀewpes®³ee HeOoleer®es og<HeefjCeece ë

Fbie´peebveer DeeHe}s meeceép³e GYes keÀjleevee DeveweflekeÀ yeeyeeR®³ee leÊJee®ee vesnceer®e DeJe}bye kesÀ}e.
keÌ}eF&Jn, Jee@jve nsefmìbiemeejK³ee DeefOekeÀeN³eebveer efveleer-Deefveleer®ee HeÀejmee efJeefOeefve<esOe HeeU}e veener.
l³eele®e Fbie´peeb®eer Yesoveerleer, l³eeb®ee J³eeHeejer meeceép³eJeeo, l³eeb®eer µeðeeðes Je mebmke=Àleer®es meeceL³e&
³eeb®es jnm³e DeveskeÀ efnboer jepesjpeJee[îeebvee mecepetve Dee}s veener. DeeHeeHemeeleer} nsJesoeJes Je
megKeemeerve Je=Êeer ³eecegUs l³eeb®ee Nneme DeefOekeÀ PeHeeìîeeves Pee}e. }e@[& Jes}m}erves 1799-1805 ³ee
keÀeUele lewveeleer HeÀewpes®ee JeeHej keÀjÀve DeveskeÀeb®es Heósµe DeeHeu³ee leey³eele DeeCe}s, yengleskeÀ meJe& efnboer
meÊeeOeerµeebJej DeveskeÀ He´keÀej®es keÀjej }eoC³eele Dee}s. l³eeb®eer Hejje<ìêr³e OeesjCes Fbie´pe þjJet }eie}s.
³egOo Je len keÀjC³ee®ee jep³ekeÀl³ee¥®ee HećegKe DeefOekeÀej l³eeb®³eekeÀ[tve keÀe{tve Iesle}e. l³eeceO³es
efJeµes<eleë nwêeyeeo®ee efvepeece, efµebos, Yeesme}s, nesUkeÀj, cejeþs mejoej, HesµeJes, De³eesO³es®ee veyeeJe
Fl³eeoer meÊeeOeerµe HećegKe nesles. lewveeleer HeÀewpes®³ee HeOoleerceO³es Fbie´peer HeÀewpes®ee Ke®e& efnboer jepeebveer
keÀjeJe³ee®ee Je ¿ee HeÀewpesJej DeefOekeÀej cee$e Fbie´peeb®ee. efnboer jepes lewveeleer HeÀewpes®³ee HeÝeeJeeKee}er
iesu³eecegUs les ogyeUs yeve}s. l³eeb®³ee efþkeÀeCe®eer Hejeke´Àcee®eer HejbHeje }gHle Pee}er Fbie´peeveer®e l³eeb®³ee
4
mebj#eCee®eer peyeeyeoejer efmJekeÀeju³eeves les DeeHeu³ee jep³ee®³ee keÀejYeejekeÀ[s og}&#e keÀjÀ }eie}s.
HeefjCeeceer jep³ekeÀejYeejeletve ieeWOeU, Deµeeblelee Je DeJ³eJemLee efvecee&Ce nesT }eie}er.
keÀ) }e@[& [}newmeer®es efJe}erveerkeÀjCee®es OeesjCe ë

[}newmeerves Yeejleele meeceép³eefJemleej keÀjC³eemeeþer Yeejleer³e Heósµee®es efJe}erveerkeÀjCe
keÀjC³ee®ee meHeeìe }eJe}e neslee. ³egOoe®³ee ceeiee&ves, oÊekeÀ efJeOeeveeme HejJeeveieer ve osTve,
kegÀµeemevee®ee DeejesHe keÀjÀve, keÀpe&Jemeg}ermeeþer Heósµe IesTve, Hesvµeve Je HeoJ³ee jodo keÀjÀve
[}newmeerves Yeejleer³e Heósµeeb®es efJe}erveerkeÀjCe kesÀ}s. F.me. 1854 mee}er µeerKeeb®ee HejeYeJe kesÀ}e Je
l³eeb®es jep³e efpebkeÀ}s lej 1852 mee}er yećnosµeeµeer ³egOo keÀjÀve oef#eCe yećnosµe meeceépeele efJe}erve
kesÀ}e. efveHegef$ekeÀ jepesjpeJee[îeebveer DeeHeu³ee Jeejmeeme kebÀHeveer mejkeÀej®eer HetJe& mebceleer IesCes DeeJeµ³ekeÀ
Demeu³ee®es Ieesef<ele kesÀ}s.kebÀHeveer mejkeÀej®³ee [e³ejskeÌìjebveer®e ns leÊJe Iees<eerle kesÀ}s nesles. meeceép³ee®ee
efJemleej keÀjC³eemeeþer ³ee leÊJeeves ceesþer mebOeer HeéHle Pee}er. ce=l³etHetJeea l³eebveer Iesle}s}e oÊekeÀ
[}newmeerves veecebpetj keÀjÀve meeleeN³ee®es jep³e Kee}mee kesÀ}s. 1853 mee}er veeieHetj®ee jepee
efveHegef$ekeÀ cejCe HeeJe}e. l³ee®³ee jeCeerves Iesle}s}e oÊekeÀ Jeejmener [}newmeerves veecebpetj keÀjÀve
HeefjCeeceer veeieHetj®es jep³e Kee}mee keÀjÀve meeceépeele efJe}erve kesÀ}s. Peeµeer®eer jeCeer 1853 ceO³es
efJeOeJee Pee}er. Heleer®³ee ce=l³etHetJeea efleves oÊekeÀ Heg$e Iesle}e neslee. ns oÊekeÀ efJeOeeve veecebpetj keÀ©ve
[uenewmeerves efle®es jep³e Kee}mee kesÀ}s. Deµee®e He´keÀejs ³ee leÊJee®ee JeeHej keÀ©ve l³eeves mebyeUHetj,
pewleHetj,Yeiele Je Go³eHetj ner jep³es Kee}mee kesÀ}er. ³eeefµeJee³e lewveepeer HeÀewpes®eer LekeÀyeekeÀer Jemet}
keÀjC³ee®es efveefceÊe keÀ©ve [}newmeerves nwêeyeeo®³ee efvepeeceekeÀ[tve l³ee®ee JeNne[ Heéble 1853 mee}er
Iesle}e. lemes®e iewjkeÀejYeej Je DejepekeÀlee ³ee keÀejCeeKee}er DeJeOe®³ee veJeeyee®es jep³e 1853 ceO³es
Kee}mee keÀjC³eele Dee}s. l³eeb®es ns JeeieCes Dev³ee³eHetCe& nesles. Yeejleer³e µeemekeÀ Je He´pee Fbie´peeb®eer µe$et
yeve}er.
[) Yeejleer³e jepesjpeJee[³eeb®ee DeHeceeve ë

[}newmeerves DeveskeÀ jepesjpeJee[³eeb®³ee HeoJ³ee, efkeÀleeye Je leveKes yebo keÀ©ve ìekeÀ}s. HeoJ³ee
DeLeJee leveKes ³ee iees<ìer JebµeHejbHejsves ®ee}le vemeleele, Demes l³ee®es cele nesles. l³eeves 1852 mee}er
ogmeN³ee yeepeerjeJe HesMeJ³eeb®³ee ce=l³etveblej l³ee®ee oÊekeÀHeg$e veeveemeensye ³ee®ee JeejmeenkeÌkeÀ veecebpetj
kesÀ}e Je l³eeme efceUle Demeuesuee Deeþ }eKee®ee leveKeener yebo kesÀ}e. HesµeJee ner HeoJeer Deelee
veececee$e nesleer, HeCe leerner l³ee}e osC³eele Dee}er veener. 1855 ceO³es lebpeeJej®ee jepee ce=l³et HeeJe}e.
l³ee®³ee Jeejmeoeje®eer peneieerj Je leveKee ³ee yeeyeer [uenewmeerves peHle kesÀu³ee. lebpeeJej®³ee jepee®es
í$eHeleer Heoner keÀe{tve IesC³eele Dee}s. ceesie} yeeoµene efvecee&u³eJele Pee}e neslee. DeefOekeÀej Je mebHeÊeer
³ee iees<ìer kesÀJne®e }³ee}e iesu³ee nesl³ee. leesner Fbie´peeb®³ee le[eK³eeletve megì}e veener. ceesie}
yeeoµene®³ee ce=l³etveblej ieeoerJej ³esCeeN³ee yeeoµene}e ceesie} meceéìe®³ee jepeJee[³eele jenlee ³esCeej
veener Je l³ee®ee yeeoµene efkeÀleeye keÀe{tve Iesle}e peeFúe Demes [uenewmeerves yepeeJe}s nesles.
[uenewmeer®³ee ³ee Deeke´ÀcekeÀ Je Dev³ee³eer OeesjCeecegUs efnboer jepesjpeJee[s nJee}efo} yeve}s. ³ee veerleercegUs
mebmLeeefvekeÀebvee mebYeeJ³e OeeskeÌ³ee®eer peeCeerJe Pee}er. ³eeefµeJee³e meeleeje, veeieHetj, Peeµeer, Go³eHetj ner
jep³es Kee}mee kesÀu³eeves efnbot He´pes®³ee YeeJevee ogKeeJeu³ee lej DeewOe®³ee veJeeyee®es jep³e ve<ì Peeu³eeves
5
Je ceesie} yeeoµene}e efvecee&u³eJele yeveefJeu³eeves cegme}ceeve ogKeeJe}s ies}s. veerleer-Deveerleer®eer ®ee[ ve

yeeUielee Fbie´peebvee efnbogmLeeveeleer} meJe& jep³es Kee}mee keÀjeJe³ee®eer Deensle Demes meeceev³e }eskeÀebvee
Jeeìt }eie}s.
F) vesefHe³ej®eer ieJeexkeÌleer
mej ®ee}&me vesefHe³ej ³ee®eer ieJeexkeÌleer mJeeleb$³e ³egOo}e keÀejCeerYetle þj}er. lees ieJee&ves cnCee}e
neslee keÀer, pej ceer 12 Je<ex Yeejlee®ee meceéì Demelees lej SkeÀner Yeejleer³e jepee efµeu}keÀ jener}e
vemelee. efvepeecee®³ee yeeyeleerle keÀebner®e SskeÀ}s vemeles Je vesHeeU osKeerue Deece®ee Pee}e Demelee. ³eecegUs
Yeejleer³eebvee Demes Jeeìt }eie}s keÀer Fbie´pe ns Yeejleer³e jepeebvee vesmleeveeyetle keÀjC³eeceeies }eie}s
Deensle. l³eecetUs Yeejleeleerue mebmLeeefvekeÀeb®³ee ceveele Fbûepeeyeodoue Deveeoj efvecee&Ce Peeuee Je Heg{s
l³eebveer 1857 ®³ee GþeJeele Yeeie Iesleuee.
1.3.2 DeeefLe&keÀ keÀejCes ë

De) nmleJ³eJemee³e Je keÀejeefiejer yeg[e}er ë Fbie´peeb®ee meeceép³eJeeo ne DeeefLe&keÀ meeceép³eJeeo
neslee. efnbogmLeeveeletve keÀje®³ee ©Heeves DeLeJee J³eeHeeje®³ee ©Heeves peemleerle peemle mebHeÊeer cee³eosµeer
vesCes, ns®e l³eeb®es cegK³e GefÎ<ì nesles. ns GefÎ<ì meeO³e keÀjC³eele les HetCe& ³eµemJeer Pee}s. efnbotmLeeve®³ee
HeósµeebJej l³eeb®eer cee}keÀer He´mLeeefHele neslee®e, les ceveceeveer J³eeHeej keÀ© }eie}s. efnboer cee} l³eeb®³ee
³eb$eeJej le³eej nesCeeN³ee cee}eµeer mHeOee& keÀ© µekeÀ}e veener. HeefjCeeceer efnbogmLeeveeleer} HejbHejeiele
nmleJ³eJemee³e Je keÀueekegÀmejer®es Oebos yeg[eues, keÀejeieerj yeskeÀej Peeues. l³eecegUs yengleebMe ueeskeÀ
MesleerkeÀ[s JeUues. Hejbleg mejkeÀejves Meslemeeje peemle Jee{efJeu³eeves ueeskeÀeb®³ee Demeblees<eele DeefOekeÀ®e Yej
He[ueer. HeéjbYeeHeemetve®e Yeejleer³e mebHeÊeer®ee DeesIe HeefM®eceskeÀ[s JeUefJeC³eele Deeuee neslee. J³eeHeej
Fbie´peeb®³eeleey³eele Demeu³eecegUs Fbie´peer ceeueeuee JeejbJeej DeveskeÀ meJeueleer osC³eele Deeu³ee. ngkeÀceer
yeepeejHesþ Je keÀ®®ee ceeuee®ee HegjJeþe keÀjCeejer Jemeenle ³eeo=<ìerves Fbie´pe YeejleekeÀ[s Henele nesles.
Yeejlee®es DeeefLe&keÀ Mees<eCe HeÀej ceesþîee HećeeCeeJej ®eeuet nesles. l³eecegUs Yeejleeleerue meJe&meeOeejCe
ceeCetme oefjêer jeefnuee. [e@. F&MJejer He´meeo ³eeb®³ee celes, ’Yeejleceeles®³ee ogOeeJej Fbie´pe Heg<ì yeveues
Hejbleg efle®³ee ueskeÀjebJej cee$e GHeemeceejer®eer HeeUer Deeueer“.
ye) keÀjcegkeÌle YetceerJej keÀj ë

Fbie´peeb®³ee HetJeea®³ee MeemekeÀebkeÀ[tve DeveskeÀ Oeeefce&keÀ mebmLeevee Je J³ekeÌleervee DeveskeÀ Je<ee&Heemetve
Devegoeve cnCetve keÀjcegkeÌle peefceveer efceUeu³ee nesl³ee. mej efJeu³ece yesefìbie®³ee keÀejkeÀeroeale l³eebvee
DevegoeveemebyebOeer®es keÀeieoHe$e oeKeefJeC³eeme meebieC³eele Deeues. MeskeÀ[es Je<ee¥®³ee HetJeea®es keÀeieoHe$e
oeKeefJeC³eeme meebieC³eele Deeues. MeskeÀ[es Je<ee&®³ee HetJeea®es keÀeieoHe$e ve<ì Peeues Demeu³eecegUs les oeKeJet
MekeÀues veenerle cnCetve Fbie´peebveer l³eeb®³eeJej keÀj ueeJeuee. pes keÀj Ye© MekeÀues veenerle l³eeb®³ee peefceveer
Fbie´peebveer peHle kesÀu³ee. p³eeb®³ee peceerveer iesu³ee DeMeeb®eer mebK³ee Jeerme npeej nesleer. les meJe& Fbie´peeb®³ee
efJejesOeele iesues.
6
keÀ) Fbie´peer Yeeb[JeueoejebkeÀ[tve nesCeejer efHeUJeCetkeÀ ë
Fbiueb[ceOeerue DeewÐeesefiekeÀ ke´Àebleerves Yeejleelener jsuJes, jmles, leeje³eb$es ³eemeejK³ee megOeejCee
Peeu³ee ns Kejs, HeCe l³eecegUs ³ee osMee®³ee DeeefLe&keÀ efHeUJeCegkeÀerme DeefOekeÀ ieleer HeéHle Peeueer.
Fbiue[ceOeerue le³eej Peeuesuee ceeue keÀceer JesUele efnbogmLeeve®³ee keÀeveekeÀesHeN³eele Heesn®et ueeieuee Je
lesLetve keÀ®®ee ceeue peueo ieleerves Fbiueb[keÀ[s efve³ee&le nesT ueeieuee. Fbie´peeb®ee J³eeHeej Jee{uee,
keÀejKeeveoejer Jee{ueer. HeefjCeeceer Yeeb[Jeue Jee{ues. ns Yeeb[Jeue efnbogmLeeveceOeerue DeveskeÀ GÐeesieOebÐeele
Fbie´pe J³eeHeeN³eebveer iegbleJeues. ³ee Yeeb[JeueeJej nesCeeje HeÀe³eoe les cee³eosMeer vesle Demeu³eecegUs efnbogmLeeve
oefjêer®e jeefnuee.
[) MeslekeÀjer Je peceerveoej ³eeb®ee Demeblees<e Je yeskeÀejer ë

yebieeueceOeerue keÀe³eceOeeje HeOoleerves cenmetue J³eJemLesuee efmLejHeCee Deeuee HeCe mejkeÀej®ee
þjeefJekeÀ meeje ve oslee Deeu³eeves DeveskeÀ peceerveoejeb®³ee peefceveer mejkeÀejves leey³eele Iesleu³ee. DeMee
peefceveoejeb®eer Heéfle<þe OegUeruee efceUeueer. ceêeme, cegbyeF&meejK³ee Heébleeletve j³eleJeejer HeOoleer meg©
keÀjC³eele Deeueer. HeCe lesLes peceerve cenmeguee®ee oj keÀebner JesUe GlHevvee®³ee 50% FlekeÀe Dev³ee³eer
Demes DeMee He´mebieer MeslekeÀN³eeb®³ee nueeKeerme HeejeJeej jenle vemes. DeewOe®es jep³e Keeuemee kesÀu³eeJej
lesLes les peceerveoej otj meejues iesu³eecegUs veejepe Peeues. l³eeb®es DeeefÞele yeskeÀej yeveues. peceerveoejeb®³ee
peceerveeryejesyej®e peneefieN³eener peHle kesÀu³ee.
F) Yeejleer³eeb®³ee veeskeÀN³ee iesu³ee ë

Fbie´peebveer Yeejleer³e mebmLeeefvekeÀeb®eer jep³es Fbie´peer meeceép³eele efJeueerve kesÀu³eecegUs lesLeerue SketÀCe
meeþ npeej mewefvekeÀ Je DemewefvekeÀ keÀce&®eeN³eebvee veeskeÀjerJe©ve keÀe{tve ìekeÀues. veeskeÀN³ee iesu³eecegUs
DeveskeÀeb®eer GHeemeceej nesT ueeieueer. p³eeb®es p³eeb®es DeeefLe&keÀ vegkeÀmeeve Peeues, l³eebveer Fbie´peeb®³ee
Dev³ee³³e J³eJeneje®ee He´®eej keÀ©ve Fbie´peeb®³ee efJejesOeele JeeleeJejCe leeHeefJeues. mJeeleb$³e ³egOoeuee
l³eecegUs yeUkeÀìer Deeueer.
1.3.3 meeceeefpekeÀ keÀejCes ë
keÀ) efnboer ueeskeÀebvee jeveìer mecepeues peeF& ë

Fbie´pe efnbogmLeeve®es jepekeÀlex yeveu³eeveblej l³eeb®ee efþkeÀeCeer DemeCeeje mebmke=ÀefleÞes<þlJee®ee ieb[
efnboer ueeskeÀeb®³ee ue#eele ³esT ueeieuee. Fbie´pe kesÀJeU DeeHeueer mebmke=Àleer®e Þes<þ ceeveerle Demes veJns lej
efnboer mebmke=Àleeruee jeveìer mebmke=Àleer Je efnboer ueeskeÀebvee jeveìer ceeCemes Demes mebyeesOeerle. efnbogmLeeveeleerue
ueeskeÀeb®ee GOoej keÀjC³eekeÀefjlee Deecner Deeuesuees Deenesle Demee l³eeb®ee YeeJe neslee. Fbie´peeb®³ee
JebµeÞes<þlJee®ee DenbkeÀej, l³eeb®eer DejsjeJeer Je Yeejleer³eebvee nerve }sKeC³ee®eer l³eeb®eer He´Je=Êeer ³eeb®es ®eìkesÀ
meceepeele ceev³elee Je Heéfle<þe HeeJe}s}s cebgyeF& v³ee³ee}³ee®es mejkeÀejer JekeÀer} ceb[ef}keÀ efkebÀJee yebiee}®es
G®®ekegÀ}erve meJe&ceev³e meceepemegOeejkeÀ jepee jececeesnve je@³e ³eebveener meesmeeJes }eie}s. ceie meeceev³e
Yeejleer³eeb®eer keÀe³e iele Demes} ³ee®eer keÀuHevee keÀjCes keÀþerCe Deens. jml³eeJe©ve Deieoer meJee&le keÀefve<þ
opee&®ee pejer SKeeoe Fbie´peer ceeCetme peele Demes} lej lesLetve peeCeeN³ee Yeejleer³eebveer Iees[eiee[erlegve
7
peele Demeu³eeme Kee}er Gle©ve l³ee}e vece´HeCes me}ece þeskeÀ}e Heeefn}s Demee ob[keÀ Demes. jsuJes®³ee
[y³eele Fbie´pe ceeCetme ®e{}e lej lesLes Deeieesoj®e yeme}su³ee efnboer ceeCemee}e nekeÀ}tve }eJeCes,
Fbie´peeb®³ee ceveesjbpeve keWÀêele efkebÀJee GHenejie=nele kegÀ$eer Je Yeejleer³e ³eebvee ceppeeJe Deens DeMee Del³eble
Demebmke=Àle Je ceeveneveerkeÀejkeÀ Heeì³ee }eJeCes, #egu}keÀ efveefceÊe keÀ©ve ceejneCe keÀjCes Demes He´keÀej
nesle Demele. F.me. 1784 mee}er Jee@jve nsefmìbipeves megOoe Fbie´peeb®³ee leg®í YeeJevesefJe<e³eer mHe<ì
keÀyeg}er efo}er Deens. efnboer ceeCemes jeveìer Demetve ³egjesHeeleer} meJee&le ceeieeme}su³ee osµeeleer} meJee&le
ceeieeme}su³ee ceeCemeeb®eer megOoe leer yejesyejer keÀ© µekeÀCeej veenerle Deµeer oHeexkeÌleer Fbie´pe DeefOekeÀejer
keÀjle. mJeeYeeefJekeÀ®e jep³ekeÀlex Je He´pee ³eeb®³eeceO³es ojer efvecee&Ce Pee}er nesleer. jep³ekeÀlex He´pesHeemetve
HeÀìketÀve Jeeiele Demeu³eeves ner ojer nesT keÀceer µekeÀ}er veener.
Ke) efnbot mebmke=ÀleerJej mebkeÀì Deeu³ee®eer YeeJevee ë

}e@[& yesefìbkeÀ, }e@[& [}newmeer ³eebmeejK³ee keÀener megOeejCeeJeeoer Fbie´pe jep³ekeÀl³eeb&veer
meceeefpekeÀ keÀe³eos keÀ©ve efnboer meceepeele meeceeefpekeÀ megOeejCee Ie[Jetve DeeCeC³ee®ee He´³elve kesÀ}e.
Goe. meleeryeboer keÀe³eoe, yee}efJeJeen HeéfleyebOe keÀe³eoe, efJeOeJee Hegve&efJeJeen mebceleer keÀe³eoe Fl³eeoer. ³ee
keÀe³eÐeebceeie®eer YetefcekeÀe ³eesi³e nesleer, HeCe meeceev³e }eskeÀebvee l³eecegUs DeeHeu³ee meceepee®eer ®eewkeÀì®e
ve<ì nesle Deens, Demes Jeeìt }eie}s.
efye´ìerµeebveer Fbie´peer efµe#eCee}e HeéOeev³e osTve Fbie´peer µeeUe meg© kesÀu³ee. efnbogmLeeveeleer}
HeejbHeeefjkeÀ Oece&µeeðeeb®ee DeY³eeme, mebmke=Àle, Dejyeer, HeÀejmeer Yee<eeb®es DeO³e³eve Fl³eeoer yeeyeer Fbie´peer
efµe#eCee®³ee He´meejecegUs keÀceer cenÊJee®³ee yevetve ceeies He[t }eieu³ee. jep³ekeÀl³eeb&veerner Deµee HejbHejeiele
efJeÐeeY³eemee}e GÊespeve osCes yebo kesÀ}s. HetJeea jep³ekeÀejYeeje®eer Yee<ee HeÀejmeer nesleer. efle®eer peeiee
Fbie´peerves Iesle}er. Fbie´peer efµe#eCe IesCeeN³eebvee meeceeefpekeÀ Heéfle<þe efceUt }eie}er. l³eecegUs efnboer
meceepeele DeeleeHe³e¥le Heéfle<þe Je Jepeve DemeCeeje efnbot Heb[erleeb®ee Je cegme}ceeve cegu}e-ceew}JeeR®ee Jeie&
Demebleg<ì yeve}e. ³ee osµeele peeefleJ³eJemLee HeÀej He´Kej nesleer l³eecegUs µeeUsle p³eeJesUer efvejefvejeÈ³ee
peeleeR®eer ceg}s SkeÀceskeÀebµespeejer yemet }eie}er l³eeJesUer megOoe DeeHe}er peele mejkeÀej}e ve<ì
keÀjeJe³ee®eer Deens Demee }eskeÀebvee mebµe³e ³esT }eie}e. mejkeÀej DeeHeu³eeKeepeieer DeeefCe meeceeefpekeÀ
peerJeveele nmle#esHe keÀjerle Deens Demes }eskeÀebvee Jeeìt }eie}s.
1.3.4 Oeeefce&keÀ keÀejCes ë
De) efyeéfìµeeb®es Oeeefce&keÀ OeesjCe ë

Fbie´peeb®³ee Deeke´ÀceCeeves He´Lece efnboer }eskeÀeb®eer jep³es ies}er. veblej J³eeHeej GÎerce yeg[e}e DeeefCe
Deelee Oece& ve<ì nesle Deens, Deµeer Demeblees<ee®eer YeeJevee efnboer meceepeele GlHevve Pee}er.
Heesleg&ieerpeeHećeeCes mejkeÀejer HeÀleJes keÀe{tve Je peg}gce peyejomleer keÀ©ve Fbie´peebveer Oece& He´meej kesÀ}e
veener. HeCe l³eeb®es DeefOekeÀejer efKe´µ®eve Oece&He´meeje}e DeveskeÀ JesUe GIe[ GIe[ Heéslmeenve Je Heeefþbyee
osle. SKeeÐee efnbotves Oeceeb&lej kesÀ}s keÀer l³eeme mejkeÀejer veeskeÀjer efo}er peeF& DeLeJee veeskeÀjerle ye{leer
efo}er peeF&. 1856 mee}er keÀe³eoe keÀ©ve Oecee¥lejerle J³ekeÌleer®ee yeeHepeeÐee®³ee cee}ceÊesJejer} nkeÌkeÀ
8
DeeyeeefOele jener}e, Demee pees Fbie´peebveer keÀe³eoe kesÀ}e lees Oece&He´meeje}e Heéslmeenve osCeeje neslee Demes
efnbot Je cegme}ceeveebvee Jeeìle nesles.
F.me. 1813 ®³ee keÀe³eÐeeves efKe´µ®eve Oece&ieg©vee Oece&He´meejebmeeþer efnbogmLeeveele peeC³ee®es

mJeeleb$³e efo}s ies}s. DeveskeÀ He´keÀej®eer Deeefce<es oeKeJetve He´mebieer OeekeÀ oeKeJetve ns efceµevejer Oecee¥leje®es
keÀe³e& keÀjle Demele. og<keÀeUemeejK³ee Ieìvee cnCepes l³eebvee HeJe&Ceer®e }eYes. ³ee og<keÀeUele DeveskeÀ
DeeF&yeeHe ce=l³et HeeJele Je l³eeb®eer efvejeefÞele ceg}s ns efceµevejer leey³eele Iesle, He´mebieer Hewmes osTve efJekeÀle
Iesle Je l³eebvee DeeHeu³ee Oecee&®eer oer#ee osle. Oecee¥lejemeeþer efKe´µ®eve efceµeveN³eebveer µew#eefCekeÀ mebmLee,
oJeeKeeves, DeeefLe&keÀ ceole, DeveeLee}³es Fl³eeoer ceeiee&®ee DeJe}bye kesÀ}e. He´mebieer DeveweflekeÀ ceeiee&b®ee
DeJe}bye keÀjÀve Oece&He´meeje}e GÊespeve efo}s. mJeeYeeefJekeÀ ns efceµevejer Je l³eebvee Heéslmeenve osCeejs
jep³ekeÀlex ns DeeHeu³ee Oecee&®es µe$et Deensle, Deµeer YeeJevee efnboer meceepeele efvecee&Ce Pee}er. efye´ìerµeebveer
kesÀuesu³ee meeceeefpekeÀ keÀe³eÐeeb®ee Je megOeejCeeb®ee JesieUe DeLe& }eJetve Fbie´pe DeeHe}er mebmke=Àleer Je Oece&
ve<ì keÀjC³ee®ee HeOoleµeerj He´³elve keÀjerle Demeu³ee®es Yeejleer³eebvee Jeeìt }eie}s.
Dee) jep³ekeÀlex Je F&mìFbef[³ee kebÀHeveer®ee Oece&He´meeje}e Heeefþbyee ë

Fbie´peebveer DeeHe}e Oece& Je mebmke=Àleer Yeejleer³eebJej }eotve jepekeÀer³e meeceeefpekeÀ, meebmke=ÀeflekeÀ Je
Oeeefce&keÀ Je®e&mJe efvecee&Ce keÀjC³ee®ee He´³elve kesÀ}e. Fbie´peebveer kesÀ}su³ee megOeejCeebcegUs DeeHe}er pegveer
mebmke=Àleer keÀoeef®ele ve<ì nesF&} Demes meveelev³eebvee meeOeej Jeeìt }eie}s nesles. ceg}keÀer Je mewv³eeleer}
}eskeÀebvee DeeHeu³ee}e peyejomleerves Fbie´pe, efKe´µ®eve Oecee&®eer oer#ee osCeej Deensle Deµeer Yeerleer
Yes[meeJele nesleer. Heg<keÀUµee efKe´mleer efceµeve-³eeb®³ee Oece&He´®eeje®³ee meYee efpeune keÀ}skeÌìj®³ee
DeO³e#eslesKee}er®e nesle. kebÀHeveer®³ee meb®ee}keÀ ceb[Ue®ee DeO³e#e [er ceskeÀ}me ³eeves lej efKe´mleer
Oecee&®ee He´meej JneJee cnCetve®e efye´ìerµe meeceép³e efnbotmLeeveele mLeeHeve Pee}s}s Deens Demes
Hee}&cesìceO³es GIe[ yees}tve oeKeefJe}s nesles. efceµevejer }eskeÀeb®³ee keÀejJee³eebcegUs efnbot®³ee Oece& YeeJevee
ogKeeJeu³ee iesu³ee. efnbot osJe-osJeleeb®³ee lemes®e cegme}ceeveeb®³ee Heerj-Hewiebyeje®ee mejU mejU efvejeoj
keÀjCes megjÀ kesÀ}s.
1.3.5 }<keÀjer keÀejCes ë
De) efnboer efµeHee³eebvee efceUCeejer JeeieCetkeÀ ë

1857 ®ee GþeJe He´Lece ue<keÀjeleer} efnboer efµeHee³eebveer kesÀ}e, ³ee®es keÀejCe l³eeb®³eeceO³es
kebÀHeveer mejkeÀejefJejÀOo Demeblees<e KeoKeole neslee. efnboer efµeHee³eebvee Del³eble DeHeceeveemHeo Je
Dev³ee³eer JeeieCetkeÀ efo}er peele nesleer. ³eeG}ì ieesN³ee efµeHee³eeb®eer Heéfle<þe Je efcepeeme jeKe}er peeF&.
l³eekeÀeUele Yeejleer³e mewefvekeÀe}e HeÀkeÌle 9 jÀ. ceeefmekeÀ Heieej efceUle neslee. ³ee SwJepeer Fbie´pe
mewefvekeÀe}e cee$e mewefvekeÀ DeefOekeÀeN³eeFlekeÀe He´®eb[ Heieej efceUle Demes. SKeeÐee efnboer efµeHee³eeves
Oecee¥lej keÀjÀve efKe´mleer Oece& efmJekeÀej}e keÀer l³ee}e ye{leer efceUle Demes. ³eeefµeJee³e }<keÀjeleer}
Jej®³ee ngÐee®eer peeiee efnboer mewefvekeÀ efkeÀleerner Heje¬eÀceer Deme}e lejer l³ee}e efo}er peele vemes.
9
}<keÀjer ceesnerceeble Fbie´pe DeefOekeÀejer He´Lece efnboer efµeHee³eeb®eer HeÀewpe DeeIee[erJej HeeþJele }{eF&
nesTve Heefnu³ee nuu³eele DeveskeÀ efnboer efµeHeeF& ceej}s ies}s keÀer, ceie ieesjer HeÀewpe Heg{s mejkeÀle Demes.
efnboer efµeHee³ee®eer peerefJeleneveer ceesþer nesF& Je µesJeìer efJepe³eÞeer®eer ceeU ieesN³eeb®³ee ieU³eele He[s. ne meJe&
He´keÀej efnboer efµeHee³eebvee mebleeHepevekeÀ Jeeìle neslee.
ye) efnboer efµeHee³eebJejer} pee®ekeÀ efveye¥Oe ë

Fbie´peebveer F.me. 1806 mee}er ceêeme }<keÀjeleer} efnbot efµeHee³eebJej iebOe ve }eJeC³ee®eer Je
oe{er ve jeKeC³ee®eer mekeÌleer keÀjC³eele Deeueer nesleer. F.me. 1824 mee}er yećner ³egOoele yebiee}
}<keÀjeleer} efnbot efµeHee³eebJej mecegê He³e&ìvee®eer mekeÌleer keÀjC³eele Dee}er nesleer. mecegêe®ee He´Jeeme
kesÀu³eeme peele yeg[les Deµeer meJe&meeOeejCe keÀuHevee Demeu³eeves efµeHee³eebveer He´l³eskeÀ JesUer osµeeyeensj
peeC³eeme efJejesOe kesÀ}e. F.me. 1844, 1849, 1850, 1852 ³ee Je<eea ³eekeÀefjlee®e mewv³eele yeb[s
Pee}er. Hejbleg }e@[& ke@Àefvebieves 1856 mee}er keÀe³eoe keÀjÀve Yeejleer³e mewefvekeÀe}e }{C³eekeÀefjlee
keÀesþsner peeJes }eies} Demes peenerj kesÀ}s. l³eecegUs efnbotvee yeeìefJeC³ee keÀefjlee ne keÀe³eoe Dece}ele
DeeCe}e Demee mecepe meJe&$e Hemej}e. yebiee}®³ee }<keÀjele yeécnCe DeeefCe jepeHetle }eskeÀeb®ee YejCee
neslee. les mewv³e JebµeHejbHejeiele ®ee}le Demeu³eeves l³eele SkeÀceskeÀebyeeyele mvesn Je ceele=YeeJe efvecee&Ce
Pee}e neslee. Hejbleg keÀe}eblejeves Metê DeeefCe Dev³e peeleer yebiee}®³ee mewv³eele Yejleer nesT }eieu³eeves ³ee
G®®eHeomLe peeleeRceO³es Demeblees<e efvecee&Ce Pee}e. cenÊJee®eer iees<ì cnCepes one npeej cew}ebJej
jenCeeN³ee `Fbie´pe yeeoµeneµeer ceer SkeÀefve<þ jenerve ' Deµeer Yeejleer³e efµeHee³ee}e µeHeLe I³eeJeer }eiele
Demes.
keÀ) ieesjer HeÀewpe mebK³esves keÀceer Je cenÊJee®eer þeCeer Yeejleer³e mewefvekeÀeb®³ee efve³eb$eCeele ë
yebiee} mewv³eeleer} efkebÀJee Flej }<keÀjeleer} yesefµemleerves keÀoeef®ele iebYeerj mJe©He OeejCe kesÀ}s
vemeles, Hejbleg ³eeJesUer mewv³eele ³egjesefHe³eve DeefOekeÀeN³eeb®eer mebK³ee kesÀJeU 19 ìkeÌkesÀ nesleer. Yeejleer³e
mewv³e Je Fbie´pe mewv³e ³eeb®³eele yejer®e leHeÀeJele nesleer. Fbie´peer }<keÀejele 2 }eKe 33 npeej efnboer
HeÀewpe nesleer, lej ieesjer HeÀewpe HeÀkeÌle 45 npeej nesleer. DeeHeCe yeb[ HegkeÀej}s lej mebK³es®³ee peesjeJej
efJepe³eer nesT Demee DeelceefJeµJeeme efµeHee³eebvee Jeeìle DemeeJee. Fbie´pe jep³ee®³ee megjef#elelesmeeþer
ieesN³eeb®eer HeÀewpe Jee{efJe}er Heeefnpes, Demee Fµeeje [}newmeerves efye´ìerMe mejkeÀej}e efo}e neslee. HeCe
mejkeÀejves ³ee FµeeN³eekeÀ[s og}&#e kesÀ}s nesles.
F.me. 1849 mee}er efye´ìerMeebveer Hebpeeye efpebkeÀ}e neslee. lesLes yeb[eUer nesGÀ ve³es cnCetve 45
npeej ieesN³eeHewkeÀer 40 npeej HeÀewpe lesLes®e þsJeC³eele Dee}er nesleer. keÀ}keÀÊee Je He´³eeie ³ee ceOeer}
efoveepeHetj ³ee SkeÀe efþkeÀeCeer Fbie´pe mewv³ee®es efve³eb$eCe nesles. ceerjle, efou}er, keÀeveHetj ³ee cenÊJee®³ee
þeC³eeJebj cee$e Yeejleer³e mewefvekeÀe®es efve³eb$eCe nesles. l³eecegUs Yeejleer³e mewefvekeÀebvee GþeJe keÀjCes meesF&®es
þj}s.
10
[) Fbie´peer jep³e mebHeCeej ner DeHeÀJee ë
meeceev³e pevelesle Je Yeejleer³e mewefvekeÀeble Fbie´peeb®es jep³e µebYejeJ³ee Je<eea mebHeCeej Deµeer DeHeÀJee
Hemej}er. Fbie´peeb®es jep³e 1757 ceO³es mLeeHeve Pee}s. 1857 ceO³es l³eeme µebYej Je<e& HetCe& nesleele
cnCetve Fbie´peeb®es jep³e 1857 ceO³es mebHeCeej Je Yeejle Hegvne mJeleb$e nesCeej ³ee DeelceefJeµJeemeeves
Yeejleer³e mewefvekeÀ ceveesJew%eeefvekeÀ keÀejCeecegUs Fbie´peeb®³ee efJejesOeele mebieefþle nesT }eie}s. Heg{s l³eebveer
1857 ®³ee GþeJeele Yeeie Iesleuee.
1.3.6 leelkeÀeef}keÀ keÀejCe ë (®ejyeer³egkeÌle keÀe[letme)

Yeejleer³e mewefvekeÀebvee SveHeÀeru[ veeJee®³ee veJeerve yebogkeÀe Je keÀe[legmes HejefJeC³eele Deeu³ee
nesl³ee. je³eHeÀ}erle þsJeC³eeDeieesoj ³ee keÀe[legmeebvee oeleebveer lees[eJes }eiele nesles. ³ee keÀe[legmeebvee
ieeF&®eer Je [gkeÀje®eer ®eyeea }eJeC³eele Dee}er Deens, Demes pesJne mewefvekeÀebvee mecepe}s lesJne l³eebvee Jeeì}s
keÀer, Fbie´pe mejkeÀej DeeHe}e Oece& Ye´<ì keÀ© Heenle Deens. Fbie´peebveer ³ee DeejesHee®es Keb[ve kesÀ}s HeCe
keÀener GHe³eesie Pee}e veener.
SefvHeÀu[ yebogkeÀebmeeþer JeeHejeJe³ee®³ee keÀe[legmeebvee Deµee He´keÀejs 34 J³ee He}ìCeerves vekeÀej

efo}e. ner yeeleceer 19 J³ee He}ìCeerle Heesn®elee®e ³eeleer} Yeejleer³e efµeHee³eebveer efve<esOe J³ekeÌle kesÀ}e.
lesJne leer He}ìCe®e yejKeemle keÀjC³eele Dee}er. 34 J³ee He}ìCeerJejner keÀejJeeF& keÀjC³eele Dee}er.
l³ee mewefvekeÀebJej }<keÀjer Keì}s YejC³eele Dee}s. ¿ee meJee¥vee 10 Je<ee&®eer efµe#ee þesþeJeC³eele Dee}er.
HeefjCeeceer l³ee®e He}ìCeerleer} cebie} Heeb[s ³eebveer keÀJee³ele meg© Demeleebvee ieesÈ³ee Iee}tve ³egjesHeer³eve
DeefOekeÀeN³eebvee 29 cee®e& 1857 jespeer þej ceej}s. cebie} Heeb[s}e leeye[leesye HekeÀ[C³eele ³esTve
}<keÀjer Keì}e ®ee}JeC³eele Dee}e Je 8 SefHe´} jespeer HeÀeµeer osC³eele Dee}er. yejekeÀHetj®³ee
íeJeCeerleer} GþeJee®eer yeeleceer mecepelee®e ceerjle ³esLeer} mewefvekeÀebveerner yeb[ kesÀ}s Je GþeJeeme meg©Jeele
Pee}er.
Jejerue efJeJes®eveeJe©ve Demes efometve ³esles keÀer 1857 ®ee GþeJe ne keÀesCel³eener SkeÀe keÀejCeecegUs
Ie[uesuee vemetve l³eeHeeþerceeies jepekeÀer³e,meeceeefpekeÀ,DeeefLe&keÀ,Oeeefce&keÀ Je ue<keÀjer mJe©Hee®eer keÀejCes
peyeeyeoej nesleer.1757 ®³ee Hueemeer®³ee ue{eF&Heemetve les 1857 ®³ee GþeJeeHe³e¥®³ee Fûebpee®³ee
efJeefJeOe OeesjCeecegUs jeäêr³e GþeJe Ie[tve Deeuee Demes DeeHeu³ee efveoMe&veeme ³esles. l³eecegUs ³ee Ieìvesuee
DeeOegefvekeÀ Yeejlee®³ee FeflenemeeceO³es cenÊJee®es mLeeve Deens.
1.3.7 DeeHeueer Òeieleer leHeemee :

1857 ®³ee GþeJee®eer keÀejCes meebiee.
11
1.4 1857 ®³ee GþeJee®eer J³eeHleer ë
1.4.1 efou}er nmleiele

ceerjleHeemetve efou}er 20 cew} DeblejeJej Deens. ns Deblej Heej keÀ©ve efnboer efµeHeeF& ogmeN³ee
efoJeµeer efou}erme Dee}s. yeneotµeneme efmebnemeveeJej yemeJetve l³ee®eer jepeJeì meg© Peeu³ee®eer Iees<eCee
keÀjeJe³ee®eer nesleer. yeeoµene veeceOeejer yevetve lees Fbûepee®³ee neleeleerue yeeng}s yeve}e neslee. Deµee
HeefjefmLeleerle yeb[Jeeu³eebvee meeLe osCes l³ee}e OeeskeÌ³ee®es Jeeìle nesles. yeb[Jeeu³eebveer efou}erleer}
Fbie´pee®³ee keÀÊe}er keÀ©ve ceesþer OeeceOetce ceepe}er nesleer. yeb[Jeeu³eeb®es Heej[s pe[ nesles. µesJeìer
l³eeb®³ee oyeeJeeKee}er l³eeves efmebnemeveeJej yemeC³ee®es Je efnbotmLeeve®ee yeeoµene nesC³ee®es keÀyet} kesÀ}s.
³eeveblej efou}erleer} oe©ieesÈ³ee®³ee keÀesþeje®ee leeyee IesC³ee®ee He´³elve keÀjC³eele Dee}e. HeCe
keÀesþejeJej DemeCeeN³ee Fbie´peebveer keÀesþejeme Deeie }eJetve He´®eb[ mHeÀesì Ie[Jetve DeeCe}e, µeskeÀ[es }eskeÀ
þej Pee}s. ns Ie[le Demeleevee He´mebieeJeOeeve jeKetve keÀener Fbie´peebveer ner yeeleceer leej³eb$ee®³ee
mene³³eeves GÊej efnbogmLeeveeleer} HećegKe Fbie´pe DeefOekeÀeN³eebvee keÀUJetve ìekeÀ}er nesleer. 24 leemeeble
efou}er yeb[Jeeu³ee®³ee neleele Dee}er. keÀe}He³e¥le ieg}ece Deme}s}e yeneotjµene efnbotmLeeve®ee meceéì
yeve}e. Hejbleg yeb[ keÀjCes meesHes Demeles HeCe les ³eµemJeer keÀjCes DeJeIe[ Demeles ³ee®eer Heéf®eleer }JekeÀj®e
yeb[Jeeu³eevee Dee}er.
}e@[& ke@Àefvebieves Hebpeeye Jeiewjs Heósµeeletve efou}erkeÀ[s HeÀewpee ieesUe kesÀu³ee. iegjKee, µeerKe ³ee
}{eT peeleer®eer veJ³eeves Yejleer keÀjC³eele Dee}er. petveceO³es Fbie´peeb®eer SketÀCe 65 npeej HeÀewpe
efou}erYeesJeleer GYeer jeefn}er. DeeHeCe efou}er keÀeyeerpe kesÀ}er keÀer, yeb[Jeeu³eeb®ee GþeJee®ee keÀCee cees[s}
Demee Fbie´peeb®ee Deboepe neslee. yeb[Jeeu³eeb®eer HeÀewpe Jee{le nesleer. yeb[Jeeu³eeHewkeÀer keÀebnerveer KegÎ
efou}erle peeUHeesU Je }gìe}gì keÀjC³eeme HeéjbYe kesÀ}e neslee efµeJee³e efou}er Je DeemeHeeme®³ee
efpebkeÀ}su³ee Heósµeele µeeblelee Je megJ³eJemLee efvecee&Ce keÀjlee Dee}er veener. l³eecegUs yeb[Jeeu³eebvee
mLeeefvekeÀ He´pes®eer menevegYetleer efceUe}er veener. 15 meHìWyej 1857 jespeer Fbie´pe Je yeb[Jee}s
³eeb®³ee}{eF&me leeW[ HegÀì}s. 10 efoJemee®³ee keÀ[J³ee Pegbpeerveblej yeb[Jeeu³eeb®ee HejeYeJe nesTve
efou}er Fbie´peeb®³ee leey³eele Dee}er. Fbie´peeveer efouueer efpebkeÀu³eeveblej yeneotjMeneuee jbietve ³esLes HeeþJeues
Je Heg{s ³ee®e efþkeÀeCeer kewÀosle l³eeb®ee ce=l³et Peeuee.
1.4.2 keÀeveHetj
ceerjle ³esLeer} efµeHee³eeb®es yeb[, l³eeb®eer efou}erJejer} ®ee}, efou}erleer} HeéjbYeer®ee efJepe³e
DeMee yeelec³ee efµeHee³eeb®³ee keÀeveeJej Deeu³ee. keÀeveHetj ³esLes Fbie´pe HeÀewpes®³ee íeJeC³ee Demele
veeveemeensye ³eeves keÀeveHetj®³ee peJeUHeeme®es Heósµe leey³eele Iesle}s. Fbie´pe mesveeHeleer mej n³etce
Jner}j}e HeUtve peeJes }eie}s. l³eeves keÀeveHetj®³ee efkeÀuu³eele DeeÞe³e Iesle}e. veeveemeensyeeves
keÀeveHetj®³ee efkeÀu}e efpebketÀve Iesle}e Je l³eeme DeelcemeceHe&Ce keÀjC³eeme Yeeie Hee[}s. He´³eeie ³esLes
pevej} veer} ³eeves ke´ÀebleerkeÀejkeÀebJej Del³ee®eej kesÀ}s cnCetve mewefvekeÀeb®eer yeo}e IesC³ee®eer YeeJevee
12
Jee{}er. ³ee®ee HeefjCeece Demee Pee}e keÀer, Fbie´pe efðe³ee Je ceg}s ³eeb®eer 125 ®eer mebK³ee ner keÀener meewoe
keÀesþer ³esLes megjef#eleHeCes Heesn®et µekeÀ}er veener. ³eeHewkeÀer 5 peCe HeUtve iesu³eeves Jee®e}s. 28 petve jespeer
SkeÀ ojyeej YejJetve meceéì yeneotjµene ³eeme 101 leesHeÀeb®eer me}eceer osC³eele Dee}er Je veeveemeensye
³eeme HesµeJesHeo yene} keÀjC³eele Dee}s. Hejbleg keÀeveHetj neleeletve iesu³ee®es keÀUlee®e Fbie´peebveer eflekeÀ[s
HeÀewpee keÀeveHetjeJej ³esC³eeHetJeea®e veeveemeensyeeb®³ee HeÀewpes®ee OegJJee G[e}e Je leer HejeYetle Pee}er. 17
peg}w jespeer Fbie´peebveer ®ee} keÀjÀve keÀeveHetj mej kesÀ}s. HejeYetle Pee}s}s veeveemeensye DeeQOe®³ee Heósµeele
efvemeì}e Je HeéflekeÀeje®eer le³eejer keÀjÀ }eie}s.
mewv³ee®eer peceJee peceJe keÀjÀve veeveemeensye Je l³eeb®ee mesveeHeleer leel³ee ìesHes ³eebveer keÀeveHetjJej
®ee} kesÀ}er Je les Hegvne efpebkeÀ}s HeCe lees efJepe³e DeuHekeÀeU efìkeÀ}e. pevejue ke@ÀcHeyesueves keÀeveHetjJej
®ee} keÀjÀve veeveemeensyeeb®ee Hegvne SkeÀoe HejeYeJe kesÀ}e. veeveemeensye Je leel³ee ìesHes 6 ef[meWyej
1857 jespeer HeUtve ies}s.
1.4.3 }Keveew
}Keveew ner DeJeOe®eer jepeOeeveer nesleer. DeJeOe®³ee veyeeyee®es jep³e lej kebÀHeveer mejkeÀejves
Kee}mee kesÀ}s nesles®e. efµeJee³e veJ³ee mejkeÀejer OeesjCeecegUs npeejes peceerveoej yeskeÀej Je Heéfle<þenerve
yeve}s nesles. veyeeyee®es jep³e Ke}mee kesÀu³eeves npeejes efµeHeeF& yeskeÀej Pee}s nesles. ceerjle, efou}er,
keÀeveHetj F. efþkeÀeCe®³ee yeb[e®³ee yeelec³eebveer ner efþCeieer DeJeOe®³ee Heósµeele ìekeÀ}er ies}er. 30 ces
1857 jespeer DeJeOe®³ee Heósµeele yeb[e®ee PeW[e GYeej}e ies}e GþeJe SJe{e peyejomle neslee keÀer,
DeJeOeceOeer} Fbie´peer jep³e DeJeI³ee 10-12 efoJemeele meceeHle Pee}s.
}KeveewceOeer} Fbie´pe }eskeÀ Je ieesjs mewv³e ³eebveer He´mebieeJeOeeve jeKetve Fbie´pe jsefme[svmeerle
DeeÞe³e Iesle}e. jsefme[svmeerceO³es oesve npeej Fbie´pe nesles Je l³eeb®³eeYeesJeleer 1 }eKe yeb[Jeeu³eebveer
ieje[e Ieele}e neslee. Fbie´peebveer ceveesOew³e& Ke®et ve oslee melele 6 ceefnves yeb[Jeeu³eebµeer HeéflekeÀej kesÀ}e
ner yeeye keÀewlegkeÀemHeo ceeve}er Heeefnpes. DeJeOeceOeer} yeb[Jeeu³eebveer Fbie´pe ðeerHegjÀ<eebJej Del³ee®eej kesÀ}s
veenerle ner iees<ì veeWo IesC³eemeeKeer Deens. yeb[e®es vesle=lJe veyeeyee®eer Helveer yesiece npejle cen}ves
efmJekeÀej}s}s nesles. efleves DeuHeJe³eerve Heg$ee}e DeJeOe®³ee ieeoerJej yemetve Fbie´pe jepeJeì meceeHle
Peeu³ee®es Ieesef<ele kesÀ}s. yeneotjµene®ee DebefkeÀle cnCetve DeJeOe®ee veJeeye jep³e keÀjCeej neslee HeCe
Fbie´peeb®³ee meeceL³ee&Heg{s ner jepeJeì HeÀej keÀeU efìketÀ µekeÀ}er veener. meHìWyej 1857 ceO³es Fbie´pe
mesveeHeleer Deewì^@ce ³eebveer }KeveewJej ®ee} kesÀ}er. 17 veesJnWyej}e Fbie´pe jsefme[svmeerYeesJeleer®ee
yeb[Jeeu³eeb®ee Jes{e GþefJe}e. pe.ke@Àcyes}®eer 20 npeeje®eer HeÀewpe }Keveew}e ³esTve Heesn®e}er.
Fbie´peeb®³ee meb³egkeÌle HeÀewpeebveer 22 cee®e& 1858 jespeer nu}e keÀjÀve }Keveew mej kesÀ}s.
1.4.4 efyenej
efyenejceOeer} oeveHetj ³esLes Fbie´peeb®eer efnboer HeÀewpe neleer. ner HeÀewpe yeb[ keÀjs}, ner efYeleer
}#eele IesGÀve }e@F&[ ³ee Fbie´pe DeefOekeÀeN³eeves efnboer efµeHee³eebvee efveëµem$e keÀjC³ee®ee efveCe&³e Iesle}e.
13
l³ee®³ee ngkegÀceeHećeeCes efnboer efµeHeeF& DeeHe}er µem$es Kee}er þsJele Demeleevee®e ieesN³eeb®eer HeÀewpe lesLes
³esTve Heesn®e}er. efnboer efµeHee³eeb®ee Demee mecepe Pee}e keÀer DeeHeCeebme efveëµeðe keÀ©ve DeeHe}er keÀÊe}
keÀjC³ee®ee }e@F&[®ee [eJe Deens. l³eebveer }ies®e µeðes neleer IesTve ieesN³ee HeÀewpesJej ieesUeryeej meg©
kesÀ}e DeµeeHe´keÀejs oeveeHetjceO³es yeb[e®eer meg©Jeele Pee}er.
efyenejceOeer} peieoerµeHetj®ee Je=odOe peceerveoej kegÀJejefmebn ³eeJej Fbie´peebveer yejer®e peg}tce

peyejomleer kesÀ}er nesleer. l³eeves yeb[Jeeu³eeefµeHee³eeb®es vesle=lJe efmJekeÀej}s. DeveskeÀ }{e³ee Ie[tve Deeu³ee.
kegÀJejefmebnves Demeeceev³e µeew³e& ieepeefJe}s. leLeeefHe Fbie´pe HeÀewpesHeg{s l³ee®ee efveYeeJe }eie}e veener Je lees
1858 mee}er cejCe HeeJe}e. l³ee®³ee veblej®³ee Decejefmebie veeJee®³ee yebOetves Oew³ee&ves mebIe<e& ®ee}t þsJe}e,
Hebjleg l³eebvee ³eµe efceUe}s veener.
1.4.5 Peeµeer
oÊekeÀ Jeejmee veecebpetj ³ee lelJeevegmeej Peeµeer®³ee jeCeer®³ee oÊekeÀ Heg$eeme [}newmeerves
jep³eeefOekeÀej veekeÀe©ve Peeµeer®es jep³e Kee}mee kesÀ}s nesles. jeCeer}e Heejleb$³ee®eer peeCeerJe meejKeer
meleeJele nesleer. KegÎ efle®³eeKeefpev³eeJej efle®ee leeyee veJnlee. 1857 ®³ee GþeJeeves ³ee #ee$elespee}e
mebOeer efceUe}er.yeb[e®³ee yeelec³ee PeeµeerJej Le[keÀu³ee lesJne lesLeer} efnboer efµeHee³eeveerner yeb[ HegkeÀe©ve
6 petve 1857 jespeer Fbie´pe DeefOekeÀeN³eeb®eer keÀlle} kesÀ}er. l³eeletve ye®eeJe}su³ee Fbie´peebveer Peeµeer®³ee
efkeÀuu³eele DeeÞe³e Iesle}e. yeb[Jeeu³eebveer l³eeb®³eeµeer JeeìeIeeìer keÀ©ve l³eebvee peerJeveoevee®es
DeeµJeemeve efo}s. HeCe Fbie´pe pesJne yeensj Dee}s lesJne l³eebvee efJeµJeemeIeeleeves þej kesÀ}s. Fbie´peeb®eer ner
keÀÊe} jeCeerves Ie[Jetve DeeCe}er veJnleer. leLeeefHe ³eeveblej yeb[Jeeu³eebveer jeCeerkeÀ[s peeTveyejs®e
êJ³emeen³e Iesle}s Je l³eebveer efou}erkeÀ[s ketÀ®e kesÀ}er. ³eeJesUer veeveemeensye HesµeJ³eeHećeeCes efleves
yeb[Jeeu³ee®es vesle=lJe efmJekeÀej}s veener. SJe{s®e veJns lej jeCeer DeeHeu³eeµeer SkeÀefve<þ jeefnu³ee®es Heentve
Fbie´peeveer Peeµeer®ee keÀejYeej DeeHeu³eeJeleerves efle®³eekeÀ[s megHetle& kesÀ}e. leLeeefHe ne Fbie´peeb®ee [eJeHes®e
neslee. yeb[e®³ee mebkeÀìeletve meeJejle Demeleevee®e les Peeµeerme Pee}su³ee Fbie´peeb®³ee keÀÊe}er®ee
jeCeerefJe©Oo HegjeJee pecee keÀ© }eie}s. Peeµeer®³ee keÀÊe}erle efµeHeeF& keÀmes jeveìerHeCeeves Jeeie}s DeeefCe
DeeHe}s l³eeb®³eeHeg{s keÀebner ®ee}}s veener ³eeyeÎ} jeCeerves Fbie´peebvee JeejbJeej ef}ntve DeeHe}er yeepet mJe®í
Demeu³ee®es efveoµe&vee}e DeeCetve efo}s nesles. HeCe Deele Fbie´peebvee jeCeerYeesJeleer HeÀeme DeeJeUe³ee®ee neslee.
HeefjCeeceer jeCeer®es Fbie´peebµeer Deme}s}s mebyebOe PeHeeì³eeves efyeIe[t }eie}s. Peeµeer®³ee keÀÊe}er®ee DeejesHe
DeeHeCeeJej þsJetve Fbie´pe DeeHeCeeme HeÀeµeer osCeej ³eeyeÎ} efle®eer Kee$eer Pee}er. lesJneb veeceg<keÀer®es cejCe
HelkeÀjC³eeHes#ee Fbie´peebµeer }{tve cejCe HelkeÀjC³ee®es efleves þjefJe}s.
Peeµeer }{efJeC³eemeeþer jeCeerves HetCe& }<keÀjer le³eejer kesÀ}er mej n³et jespe ³ee mesveeveer®³ee
DeefOeHel³eeKee}er Fbie´pe HeÀewpee PeeµeerJej ®ee} keÀ©ve Deeu³ee DeeefCe l³eebveer Peeµeer®³ee efkeÀuu³eeme Jes{e
efo}e. jeCeer ceesþîee lJes<eeves efkeÀu}e }{Jet }eie}er. mesveeHeleer leel³ee ìesHes Peeµeer®³ee ceoleerme OeeJe}e
HeCe Fbie´peeveer l³eebvee HejeYetle kesÀ}s. Fbie´peebveer peesceeves nu}e keÀ©ve l³eebveer Peeµeer®³ee leìyeboerme
efKeb[ej Hee[}s. Fbie´pe HeÀewpe Deele efµe©ve }gìe}gì Je keÀÊe} keÀ© }eie}er. Peeµeer Fbie´peeb®³ee neleer
14
He[le Demeleevee Iees[îeeJej mJeej nesTve leer ceesþîee ³egkeÌleerves efkeÀuu³eeyeensj He[}er nesleer. jeCeer He´Lece
keÀeuHeer}e Heesn®e}er. keÀeuHeerle veeveemeensye, leel³ee ìesHes, yeebÐee®ee veyeeye, yeeCeHetj Je µeneie[ ³esLeer}
jepes ³eeb®esµeer meu}eceme}le kesÀ}er. HeCe mej n³et jespeves oesve ceesþîee }{e³eeble yeb[Jeeu³eeb®ee HejeYeJe
keÀ©ve keÀeuHeer efpebkeÀ}er. jeCeer Je leel³ee ìesHes iJeeunsj}e efveIetve ies}s. iJeeunsj®ee jepee efµebos Je ceb$eer
efovekeÀjjeJe HeUtve ies}s. F.me. 1858 jespeer iJeeunsj®ee efkeÀu}e jeCeer®³eeleey³eele Dee}e. n³et
jespe®³ee meceJesle Fbie´peebvee efHeìeUtve }eJe}s. ogmeN³ee efoJeµeer 18 petve}e pevej} efmceLe Je n³et
jespeves iJeeunsjJej mJeejer kesÀ}er. jeCeerves oÊekeÀ Heg$ee}e Heeþerµeer yeebOetve Iees[³eemekeÀì iJeeunsj®³ee
efkeÀuu³eeJe©ve G[er Iesle}er Je Fbie´peeb®es mewv³e GOJeJemle keÀjerle peeT }eie}er. Fbûepeeveer efle®ee
Heeþ}eie meg© kesÀ}e. MesJeìer ³ee }{eF&ceO³es jeCeeRvee Jeerj cejCe Dee}s.
Jejer} HećegKe efþkeÀeCe®³ee GþeJeeefµeJee³e GÊej Heósµeele yeveejme, De}eneyeeo, }enesj ceO³e
Heósµeele yeeCeHetj Je µeneie[, jeceie{, Fbotj, cent, jepeHegleev³eele Depecesj, veeefmejeyeeo, jesefn}Keb[
F. efþkeÀeCe®eer meJe& yeb[ cees[tve keÀe{C³eele Fbie´pe ³eµemJeer Pee}s. iJeeunsj®³ee }{eF&ves®e yeb[e®ee Keje
µesJeì Pee}e neslee. Peeµeer®eer jeCeer jCeebieCeeJej þej Pee}er. veeveemeensye HesµeJee, yesiece npejle cen}
F. vesl³eebveer osµel³eeie kesÀ}e. leel³ee ìesHesves Fbie´peebefJejÀOo ne}®ee}er keÀebner efoJeme ®ee}t þsJeu³ee.
DeKesj ceeveefmebn veeJee®³ee efJeµJeemeIeelekeÀer osµeêesner mejoejeves De}Jeej®³ee pebie}ele PeesHe}s
Demeleevee leel³ee ìesHesuee 9 SefHe´} 1859 ®³ee je$eer HekeÀ[tve efo}s. Deµee He´keÀejs Fbie´pe
meeceép³eeefJejÀOo Yeejleeleer} }eskeÀebveer Ie[Jetve DeeCe}s}e ne meµeðe GþeJe DeHe³eµeer Pee}e.

1857 ®³ee GþeJee®es J³eeHleer meebiee.
1.5 1857 ®ee GþeJe De³eµemJeer keÀe Pee}e ?
1.5.1 yeb[e®ee HewÀ}eJe meJe& efnbotmLeeveeJej Pee}e veener ë ne GþeJe SkeÀe®e JesUer meJe&
efnbotmLeeveYej nesT µekeÀ}e veener ns l³eeb®³ee DeHe³eµee®es Heefn}s keÀejCe Deens. oef#eCe efnbogmLeeveeleer}
ceneje<ì^, cnwmetj, ceêeme, kesÀjU Fl³eeoer Heósµeele µeeblelee jeefn}er. GÊejskeÀ[sner jepeHegleevee,
Hebpeeye, vesHeeU Je yebiee}®ee yeje®emee Yeeie ³esLes yeb[e®ee GodYeJe Pee}e veener. DeHeÀieefCemLeevevesner
15
³eeJesUer FbûepeebMeer efce$elJee®es mebyebOe þsJe}s. HebpeeyeceOeer} µeeblelee Deeµ®e³e&pevekeÀ nesleer. Hebpeeye®es µeerKe
Fbie´peebµeer SkeÀefve<þ jeefn}s.
1.5.2 efnboer jepesjpeJee[îeeb®³ee Heeefþby³eeb®ee DeYeeJe ë JeemleefJekeÀ Fbie´peeb®³ee Deeke´ÀcekeÀ Je

mJeeLeea OeesjCeeKee}er efnbotmLeeveeleer} DeveskeÀ mebmLeeefvekeÀ Yej[}s ies}s nesles. keÀesCee®es jep³e ies}s
keÀesCee®eer HeoJeer ies}er, lej keÀesCee®ee leveKee ies}e. lejerner l³eeb®³eeHewkeÀer jeCeer }#ceeryeeF&, veeveemeensye
HesµeJee, yeeoµene yeneotjµene, kegÀJejefmebn, yesiece npejle cen} Demes keÀenerpeCe mees[u³eeme yeekeÀer®es
mebmLeeefvekeÀ nele yeebOetve mJemLe yeme}s. efµebos-nesUkeÀj ns cejeþîeeb®es SkesÀkeÀeU®es mejoej Fbie´peebµeer
SkeÀefve<þ jeefn}s. nwêeyeeo®³ee efvepeecee®ee efoJeeCe mee}ejpebie ne megodOee Fbie´peebµeer SkeÀefve<þ jeefn}e.
1.5.3 yeb[Jeeu³eebvee meJe&ceev³e veslee efceUt µekeÀ}e veener ë ³ee GþeJeele efnboer }eskeÀebvee
efJeµes<eleë yeb[Jeeu³eebvee meJe&ceev³e veslee efceUt µekeÀ}e veener. jeCeer }#ceeryeeF&, leel³ee ìesHes, kegÀJej efmebn
³eebveer efµeHee³eeb®es vesle=lJe efmJekeÀejÀve DeveskeÀ }{e³eele µeew³e& oeKeefJe} ns Kejs leLeeefHe l³eeb®³eeHewkeÀer
keÀesCeer SkeÀpeCe meJe&ceev³e veslee yevet µekeÀ}e veener. yeneotjµene, veeveemeensye, jeCeer }#ceeryeeF&, yesiece
npejle cen} ³eebveer DeeHeeHeu³ee yeb[Jeeu³eeb®es vesle=lJe kesÀ}s Je HejmHej menkeÀe³e&ner kesÀ}s. Hejbleg
HejmHejebµeer menkeÀe³e& JesieUs Je meJe&ceev³e vesle=lJe JesieUs. Demes vesle=lJe efvecee&Ce nesC³eemeejKeer l³eeJesU®eer
efnbogmLeeve®eer HeefjefmLeleerner veJnleer DeeefCe yeb[Jeeu³eebvee lesJe{e DeJeOeerner efceUe}s}e veJnlee. G}ì
Fbie´peeb®ee keÀejYeej SkeÀ neslee. meeO³ee efµeHee³eeHeemetve les ieJn&vej pevej}He³e¥le keÀejYeej ³eb$eCee
yeebOe}er ies}er nesleer. ³ee cegUs yeb[Jeeu³eeb®ee GþeJe DeHe³eMeer þjuee.
1.5.4 meJe&ceev³e O³es³ee®ee Je keÀe³e&ke´Àcee®ee DeYeeJe ë 1857 ®³ee GþeJeeleer} yeb[Jeeu³eeb®³ee

meceesj keÀesCeleer O³es³es nesleer? yeb[Jee}s Je l³eeb®es vesles ³eebvee Fbie´peeb®ee HejeYeJe keÀjÀve l³eeb®eer jepeJeì
ve<ì keÀjeJe³ee®eer nesleer, Demes meJe&meeOeejCeHeCes meebielee ³esF} & . HeCe Fbie´peeb®ee HejeYeJe keÀµeemeeþer
keÀjeJe³ee®ee neslee DeLeJee lees Peeu³eeJej yeb[Jeeu³eebvee keÀe³e nJes nesles? ³ee®es Gllej Deieoer DemHe<ì
Deens. yeeoµene}e efmebnemeve HeéHle keÀjÀve peceu³eeme DeeHeu³ee meÊes®es Lees[syengle HegvejÀppeerJeve
keÀje³e®es nesles. veevesmeensyeebme HesµeJeeF& efceUJetve cejeþer jep³ee®es HegjÀppeerJeve keÀjeJe³ee®es nesles. jeCeer
}#ceeryeeF&, yesiece npejle cen} ³eebvee DeeHe}er jep³es nJeer nesleer. DeeefCe efµeHee³eebvee ieesN³ee
DeefOekeÀeN³eeb®³ee Dev³ee³eer Je Godoece Je=Êeer®ee met[ GieJeeJe³ee®ee neslee. O³es³eeceOeer} megmet$elee efnboer
vesl³eeble efometve ³esle veener.
lemes®e meJe& yeb[Jeeu³eeb®ee efceUtve SkeÀ megmet$e keÀe³e&ke´Àce, megmet$e ³eespevee Demes keÀener®e
GþeJeele efomele veener DeLeJee l³eeceeies SKeeoe efnkeÀceleer vesleener veJnlee. keÀener FeflenemekeÀejeb®³ee celes
yeb[e®eer leejerKe 31 ces þj}er nesleer. Hejbleg yeb[e®ee mHeÀesì l³eeDeeieesoj cnCepes 29 cee®e&
yejekeÀHetj®³ee íeJeCeerle Ie[tve Dee}e DeeefCe yeb[e®ee keÀe³e&ke´Àce meJe&$e Heesn®eC³eeHetJeea®e yeb[ megjÀ
Pee}s.l³eecegUs yeb[e®es HetJe&efve³eespeve nesT µekeÀ}s veener. ³eeveblej DeveskeÀ }<keÀjer íeJeC³eele efµeHee³eebveer
yeb[s HegkeÀej}er HeCe l³eeb®³ee yeb[e®³ee ne}®ee}erle keÀesCeleer®e megmet$elee jeefn}er veener.
16
1.5.5 efnboer vesles }<keÀjer [eJeHes®eele keÀceer He[}s ë }{e³ee efpebkeÀC³eemeeþer pemes
µeew³e&Hejeke´Àceeoer iegCe }eieleele, lemes [eJeHes®ee®esner iegCeDeeJeµ³ekeÀ Demeleele. yeb[Jeeu³eebveer efou}er
keÀeyeerpe kesÀu³eeJej nj He´³elve keÀ©ve leey³eele þsJeCes pe©j nesles. keÀejCe efou}er ner efnbogmLeeve®eer
HetJee&Heej jepeOeeveer ³ee veel³eeves efle®ee meJe& efnbogmLeeveJej ceevemeµeem$eer³e HeÝeeJe neslee. ne HeÝeeJe
Fbie´peebveer DeesUKe}e neslee, cnCetve l³eebveer nj He´³elve keÀ©ve efou}er®ee Jes{e efvekeÀjeves ®ee}efJe}e Je
leer keÀeyeerpe kesÀ}er. efou}er®ee Jes{e ®ee}t Demeleevee Jes{e osTve yeme}su³ee Fbie´pe HeÀewpes}e HebpeeyeceOetve
kegÀcekeÀ Heesn®ele Demes. ner kegÀcekeÀ yeb[Jeeu³eebvee menpe yebo Hee[lee Dee}er Demeleer HeCe l³eebvee les meg®e}s
veener lemes®e veeveemeensyeeves keÀeveHetj keÀ[tve ®ee} keÀ©ve efou}er®³ee ceoleerme peeJe³eeme nJes nesles, lesner
l³eebves kesÀ}s veener Je lees keÀeveHetjkeÀ[s®e JeeJejle jeefn}e. efnboer vesles [eJeHes®eele keÀceer He[u³ee®eer
GþeJeeleer} DeveskeÀ GoenjCes Deensle.
6) meeOevemeeceieér, DevegYeJe Je ceveesOew³e& ³eele Fbie´pe Jej®e{ ë Fbie´peebpeJeU leeje³eb$es,

jsuJes, [ekeÀmesJee ³ee oUCeJeUCee®³ee mees³eer nesl³ee. mJeeYeeefJekeÀ®e Fbie´peer }<keÀje®³ee ne}®ee}er
De®etkeÀ Je JesUsJej nesC³eemeeþer l³ee meeOeveeb®ee ceesþe GHe³eesie Pee}e. Fbie´peebvee pe}o ieleerves ne}®ee}er
keÀjlee Deeu³ee. yebogkeÀe, leesHeÀe Fl³eeoer }<keÀjer nl³eejeb®³ee yeeyeleerlener Fbie´pe Jej®e{ nesles. yengleskeÀ
yeb[Jee}s HeejbHeeefjkeÀ nl³eejebveer }{le nesles. Fbie´peeb®eer nl³eejs DeeOegefvekeÀ Je HeÝeeJeer nesleer. Fbie´pe
mesveeveer®³ee efþkeÀeCeer Demeeceev³e ceveesOew³e&, efµemle, DeeHeu³ee keÀe³ee&Jejer} DeefJe®e} efve<þe Je osµeYekeÌleer
nesleer. Fbie´peekeÀ[s ke@ÀcHeyes}, n³et jespe, veer}, }e@jsvme Fl³eeoer Demes DeveskeÀ iegCeer DeefOekeÀejer Je iegCeer
mesveeHeleer nesles.
1.5.6 GþeJeeme peveles®ee Heeefnpes lemee Heeefþbyee efceUe}e veener ë ³ee GþeJeele keÀebner
efþkeÀeCeer efnboer pevelesvesner Yeeie Iesleu³ee®eer keÀebner GoenjCes Deensle. leLeeefHe p³ee HećeeCeele meeceev³e
efnboer ceeCemeebveer Fbie´peeefJe©Oo lJes<eeves GþeJe keÀjeJe³eeme nJee neslee l³ee HećeeCeele lees Pee}e veener
oef#eCesleer} jepesjpeJee[s, peneefiejoej Je meeceev³e pevelee µeeble jeefn}er®e, HeCe GÊejskeÀ[er}
meeceev³e pevelee leìmLe jeefn}er. keÀener efþkeÀeCeer HeéjbYeer®es ³eµe efceUeu³eeJej yeb[Jeeu³eebveer DeeHeu³ee
leey³eele Dee}su³ee Heósµeele mJeleë®e }gìe}gì meg© kesÀ}er. l³eecegUs Deµee efþkeÀeCeer GþeJee}e DemeCeejer
menevegYetleer yeb[Jee}s efceUJet µekeÀ}s veenerle G}ì efnboer }eskeÀebveer Fbie´pe HeÀewpeeleer} mewefvekeÀebvee ceeiee&le
meen³e kesÀu³ee®es Fbie´pe DeefOekeÀejer ceev³e keÀjleele. p³ee Heósµeele yeb[Jeeu³eebveer Del³ee®eej kesÀ}s nesles
lesLes Fbie´peeb®eer mejµeer nesle Demeu³ee®es Heentve mLeeefvekeÀ pevelesves yeb[Jeeu³eebvee HekeÀ[tve Fbie´peeb®³ee
mJeeOeerve kesÀ}s DeLeJee HejmHej þej ceej}s.
1.5.6 yeb[Jeeu³eeb®³ee vesl³eeble ogner nesleer ë jeCeer }#ceeryeeF& Je leel³ee ìesHes ³ee vesl³eebceOeer}
SwkeÌ³eemeejKes keÀebner DeHeJeeo JeieUu³eeme yeb[Jeeu³eeb®³ee vesl³eeble HeÀejmes SwkeÌ³e veJnles. pesJne efou}er
Fbie´pe HeÀewpeebveer Jes{}er ies}er l³eeJesUer keÀeveHetj®es efµeHeeF& efou}er®³ee ye®eeJeeme peeC³eeme GlmegkeÀ nesles.
HeCe Demes cnCeleele keÀer, veeveemeensyeebveer l³eebvee efou}erkeÀ[s peeT efo}s veener, keÀejCe veeveemeensye
17
yeneotjµene®es vesle=lJe DeLeJee mJeeefcelJe ceeveeJe³eeme le³eej veJnlee efou}er ye®eeJe}er Demeleer lej
yeneotjµene®ee meJe&ceev³e veslee cnCetve Go³e Pee}e Demelee Je veeveemeensyeeme les vekeÀes nesles.
1.5.7 Deeblejje<ìêr³e HeefjefmLeleer Fbie´peebvee DevegketÀ} ë ³ee GþeJee®³ee HetJeea vegkeÀles®e

jefµe³eeµeer ®ee}t Deme}s}s efke´Àefce³eve ³egOo mebHetve Fbi}b[ efJepe³eer Pee}s nesles. efke´Àefce³eve ³egOoeleer}
efJepe³eecegUs Fbie´peeb®eer Deelebjje<ìêr³e He´leer<þe Je meeceL³e& Jee{}s nesles. FjeCeµeer ®ee}}s}s ³egOo osKeer}
mebHeg<ìele Dee}s}s nesles. Depeerceguuee Je jbiees yeeHetpeer ³eebveer jefµe³ee, FefpeHle Je legke&ÀmLeeveµeer mebHeke&À
meeOe}e neslee, HeCe l³eele l³eebvee ³eµe efceUt µekeÀ}s veener.
1.5.8 Yeejleer³eeb®eer efJeµJeemeIeelekeÀer Je=Êeer ë leel³ee ìesHes ³eeme HekeÀ[tve osC³eemeeþer pemee
ceeveefmebneves efJeµJeemeIeele kesÀ}e lemee ceesie} yeeoµene yeneotjµene®ee veelesJeeF&keÀ F}ener yeKµe ³eevesner
efou}erle efJeµJeemeIeele kesÀ}e. l³ee®eHećeeCes yeKleKeevee®³ee efJeµJeemeIeelecegUs ngcee³egve®³ee keÀyejerpeJeU
yeneogjµene Je yesiece peervele cen} ³ee oesIeebvee Fbie´pe HekeÀ[t µekeÀ}s.
1.5.9 meeiejeJej Fbie´peeb®es efve³eb$eCe ë Fbie´peeb®es mecegêceeiee&Jej HetCe& efve³eb$eCe nesles. l³eecegUs
mecegêceeiexs ³egOomeeefnl³e Jeejmeo HeeþJet µekeÀle nesles He´mebieer }<keÀjer ne}®ee}ermeeþer ³ee ceeiee&®ee
Fbie´peebvee GHe³eesie Pee}e.

1857 ®³ee GþeJe De³eMemJeer keÀe Peeuee?
1.6 1858 ®³ee GþeJee®es mJe©He :
1857 ®³ee GþeJee®³ee mJejÀHeeefJe<e³eer Feflenemeele JesieJesieUs efJe®eej He´Jeen Deensle.

keÀeneR®³ee celes, ns Fbie´peeb®³ee efJejesOeele kesÀ}s}s }<keÀje®es yeb[ Deens. ne efJe®eej Fbie´peer Je Fbie´pe
Oeeefpe&C³ee FeflenemekeÀejebveer cee[}e Deens. keÀener peCeebvee ne GþeJe ceneve je<ìêr³e GþeJe
Jeeìlees.keÀeneRvee lees efnboer mJeeleb$³e³egOo Jeeìlees. lej keÀeneRvee efnbot-cegme}ceeveeb®ee keÀì Jeeìlees.
GþeJee mebyebOeeleer} celeefYevvelee efJe®eejele IesTve GþeJee®es JeemleJe mJejÀHe keÀe³e nesles? ns µeesOetve
keÀe{Ces efpekeÀerjer®es keÀece Deens.1857 ®ee GþeJe cnCepes mJeeleb$³e³egOo nesles Demes efJe®eej J³ekeÌle
keÀjCeeN³ee efJe®eejJeblee ceO³es DeeefCe FeflekeÀemekeÀejele HeécegK³eeves Kee}er} J³ekeÌleeR®ee meceeJesµe neslees.
18
De ] ’ 1857 ®ee GþeJe ns Yeejleer³e mJeeleb$³e ³egodOe nesles.“
1) meblees<ekegÀceej js ë 1857 ®ee GþeJe cnCepes u<keÀjer, mejbpeeceer DeLeJee Oeeefce&keÀ GêskeÀ
³eentve efveefµ®eleHeCes DeefOekeÀ keÀenerlejer neslees. efnbot DeeefCe cegme}ceeve ³eeb®eer Ie[Jetve DeeCe}s}er ke´Àebleer
nesleer. ³ee ke´Àebleer®ee He´meej PeHeeìîeeves Pee}e DeeefCe efleves peveles®³ee yeb[e®es DeeefCe mJeeleb$³e³egOoe®es
mJejÀHe OeejCe kesÀ}s. Kee$eerves®e ne GþeJe cnCepes kesÀJeU efµeHee³eeb®es yeb[ veJnlee lej lees He´pes®ee GþeJe
neslee. pej lees efµeHee³eeb®es yeb[ Demelee DeLeJee cetþYej }eskeÀeb®ee GþeJe Demelee lej l³eeme ³egjesHeeleer}
Fìeef}³eve DeeefCe HeWÀ®e }eskeÀeb®eer menevegYetleer Je meefo®íe efceUe}er vemeleer. He´ÀebvmeceO³es efnboer GþeJee®es
“God’s Judgement Upon English Rule in India” Demes JeCe&ve kesÀ}s ies}s.
2) keÀve&} cee@vemeve ë 1857 ®³ee yeb[eefJejÀOo®³ee }<keÀjer ceesefncesle Yeeie IesCeeje Fbie´pe
DeefOekeÀejer cnCelees. ’l³ee JesU®³ee HeefjefmLeleerves ce}e ns oeKeJetve efo}s Deens keÀer, efnboer meceepeele
og<ì Je Üs<epevekeÀ YeeJevee efvecee&Ce keÀjCeejer DeveskeÀefJeOe keÀejCes nesleer. ner YeeJevee Jew³eefkeÌlekeÀ vemetve
je<ìêr³e mJejÀHee®eer nesleer.“
3) mJeeleb$³eJeerj efJe.oe. meeJejkeÀj

DeeHeu³ee `Deþjeµes meÊeeJeve®es mJeeleb$³emecej' ³ee megHeéfmeOo ieb́Leele mJeeleb$³eJeerj
meeJejkeÀj cnCeleele, ’1857 ®³ee ke´Àebleer®eer HećegKe keÀejCes Deme}s}er efoJ³e leÊJes cnCepes mJeOece& Je
mJejep³e ner nesle. DeeHeu³ee HeéCeefHe´³e Oecee&Jej nu}e Pee}s}e Deens, Demes ³eLeeLe& jerleerves efomet
}eielee®e mJeOece&j#eCeeLe& peer oerve oerve ner iepe&vee megjÀ Pee}er, l³ee iepe&vesle Je DeeHeues efvemeie&oÊe
mJeeleb$³e keÀHeìerHeCeeves efnjeJetve IesTve DeeHeu³ee Hee³eele iegg}eceefiejer®³ee µe=bKe}e Ieeleu³ee iesu³ee ns
Henelee®e mJejep³emebHeeoves®³ee HeefJe$e F®ísves l³ee oem³eµe=bKe}sJej kesÀ}su³ee He´®eb[ DeeIeeleele l³ee
ke´Àebleer®es cetU Deens.“ ne GþeJe cnCepes efnboer }eskeÀebveer DeeHeu³ee Oeeefce&keÀ Je jepekeÀer³e mJeeleb$³eemeeþer
kesÀ}s}s ke´Àebleer³egOo Demes cele meeJejkeÀjebveer ceeb[}s Deens.
4) DeµeeskeÀ cesnlee ë
`The Great Rebellion' ³ee HegmlekeÀele DeµeeskeÀ cesnlee cnCeleele, ’1857 ®es
yeb[ ns efµeHee³eeb®³ee yeb[entve DeefOekeÀ nesles. DeveskeÀ Nnemeeme peeCeeN³ee MekeÌleeRvee Jeeì ceeskeÀUer keÀjÀve
osCeeN³ee meeceeefpekeÀ pJee}ecegKeer®ee lees mHeÀesì neslee.“ cesnleeb®³ee celes, ’efµeHee³eebvee cee³egYetceer®³ee
Heejleb$³ee®eer melele peeCeerJe nesleer. efµeHee³eebefµeJee³e }#eeJeOeer }eskeÀebveer ³ee yeb[ele Yeeie Iesle}e.
efµeHee³eebFlekeÀer®e He´peepeveeb®eer ³ee yeb[ele nl³ee Pee}er, keÀener efþkeÀeCeer ³ee yeb[eme peveles®ee Heeefþbyee
efceUe}e. pes Fbie´peeb®³ee yeepetves ies}s l³eeb®³eeJej efnboer pevelesves meeceeefpekeÀ yeefn<keÀej ìekeÀ}e, Fl³eeoer
DeveskeÀ Ieìvee ns yeb[ ce³ee&efole HećeeCeeJej keÀe nesF&vee HeCe je<ìêr³e GþeJee®³ee mJejÀHee®es nesles, ns
efmeOo keÀjleele.“
19
5) [e@.Smed.Sved.mesve,
Oece&³egOo cnCetve megjÀJeele Pee}su³ee Ieìvesves µesJeìer mJeeleb$³e³egOoe®es mJejÀHe OeejCe kesÀ}s.
yeb[Jeeu³ebvee HejkeÀer³e meÊee G}Letve ìekeÀeJe³ee®eer nesleer Je ceesie} yeeoµeene®³ee vesle=lJeeKee}er pegvee
peceevee Hejle DeeCeeJee³ee®ee neslee, ³ee efJe<e³eer µebkeÀe DemeC³ee®es keÀejCe veener. DeepekeÀe}®³ee efnboer
DeY³eemekeÀebvee ns yeb[ cnCepes HejkeÀer³e Je®e&mJeeefJe©Oo kesÀ}s}e GþeJe Jeeìlees. pejer ³ee GþeJeeme
meJe&®e Heeefþbyee efceUt µekeÀ}e veener, lejer osµee®³ee keÀener Yeeieeleer} meeceev³e peveles®eer menevegYetleer ³ee
GþeJeeme nesleer. DeJeOe®³ee veyeeyeer jep³eele pevelesves pees GþeJe kesÀ}e lees HeÀejmee je<ìêr³e mJe©Hee®ee
neslee Demes cnCele Demeleevee®e [e@. mesve cnCeleele keÀer, je<ìêr³e ne µeyo HeÀej ce³ee&efole DeLee&ves
JeeHej}e Heeefnpes. keÀejCe efnboer je<ì^Jeeoe®eer keÀuHevee DeÐeeHe ieYee&JemLesle nesleer.
6) FeflenemekeÀej DeeTì^ce
FeflenemekeÀej DeeTì^ce ne ³ee ke´Àebleer}e HeÀkeÌle efµeHee³eeb®es yeb[ cnCele veener. keÀe[letmeeb®³ee
Ieìvesveblej ³ee GþeJee}e HetCe&HeCes mebieefþle mJe©Hee®eer ke´Àebleer nes³e Demes DeeTì^ce ³eeme cnCeeJe³ee®es
Deens.
1857 ®³ee GþeJeele mewefvekeÀebJ³eefleefjkeÌle }eKees Yeejleer³eebveer Yeeie Iesle}e neslee. ³ee
mJeeleb$³e ³egOoele efpelekesÀ mewefvekeÀ cejCe HeeJe}s eflelekeÌ³ee veeieefjkeÀebveer osKeer} Deelceyeef}oeve kesÀ}s}s
Deens. ns ke´ÀebleerkeÀejkeÀ osµeYekeÌle ³ee }{³eele DeeHeu³ee osµee}e mJeeleb$³e keÀjC³eemeeþer menYeeieer Pee}s
nesle, keÀ<ì otj keÀjC³eemeeþer veJns. ³eeJe©ve ne GþeJe cnCepes efµeHee³eeb®es yeb[ veJns lej mJeeleb$³e³egOo
nes³e ns mHe<ì efomele Deens. p³ee ieleerves ns mJeeleb$³e³egOo Hemej}s ³eeJe©ve ns mHe<ì nesles keÀer, ³eeme
peveles®es HeýeU meceLe&ve nesles. DeveskeÀ efþkeÀeCeer veeieefjkeÀebveer mewefvekeÀebvee HetCe& mene³³e efo}s}s Dee{Utve
³esles. p³ee }eskeÀebveer Fbie´peeb®eer yeepet Iesle}er l³eeb®³eeJej meeceeefpekeÀ yeefn<keÀej ìekeÀC³eele Dee}e neslee.
pevej} n@Je}e@keÀ ³eeme DeeHeu³ee mewefvekeÀebvee veoer Heej keÀjC³eemeeþer veewkeÀe ner GHe}yOe Peeu³ee veenerle
Je veeefJekeÀner efceUe}s veenerle ns SsefleneefmekeÀ mel³e ¢<ìerDee[ keÀ©ve ®ee}Ceej veener. keÀeveHetj ³esLes
Fbie´peebveer cepetjebkeÀ[tve keÀece keÀ©ve IesC³eemeeþer oyeeJe ìekeÀ}e cnCetve cepetj je$eer®e HeUtve ies}s.
DeveskeÀ efþkeÀeCeer meJe& ÞesCeer®³ee Yeejleer³eebveer Fbie´peebHeemetve otj jenC³ee®ee He´³elve kesÀ}e. ne GþeJe
je<ìêr³e mJe©Hee®ee neslee ns mHe<ì keÀjC³eemeeþer cenÊJee®es HećeeCe Demes meebielee ³esF&} keÀer ³eele efnbot-
cegme}ceeve oesIeebveer meebHeóeef³ekeÀ SkeÀles®³ee YeeJevesves KeebÐee}e Keeboe }eJetve menkeÀe³e& kesÀ}s}s
Dee{Ules.
ceesie} yeeoµeneves efnbotvee Kegµe keÀjC³eemeeþer mebHetCe& osµeele ieesnl³ee yeboer kesÀ}er. l³eeves
jepeHegleev³eeleer} jepeebvee HeeþefJe}s}e He$eele ef}ner}s Deens keÀer, keÀesCel³eener cegu³eeJej Yeejleeletve
Fbie´peebvee efveIeleebvee HeenCes ner ceePeer neefo&keÀ F®íe Deens. mebHetCe& YeejleJe<e& mJeeleb$e JneJee ner osKeer}
ceePeer HeýeU DeekeÀeb#ee Deens. Fbie´peebvee Yeejleeletve nekeÀ}tve }eJe}s keÀer, ceie ce}e jep³e keÀjC³ee®eer
keÀesCeleer®e DeefYe}e<ee veener. pej DeeHeCe meejs µe$et}e osµeeyeensj Iee}efJeC³eeme DeeHeu³ee le}Jeejer
c³eeveeyeensj keÀe{C³eeme le³eej Demee} lej ceer osKeer} DeeHeu³ee jep³eµekeÌleer}e Je DeefOekeÀejebvee
20
efveJe[keÀ Yeejleer³e jepeebvee meesHeefJeC³eeme le³eej Deens. Jejer} ceesie} meceéìeves ef}ner}su³ee He$eeJe©ve
ns mHe<ì nesles keÀer, 1857 ®ee GþeJe cnCepes Yeejleer³eeb®es mJeeleb$³e³egOo nesles. efnbot jepeebveer osKeer}
yeeoµeen®³ee ³ee efJevebleer®ee efmJekeÀej kesÀ}e Je Fbie´peeb®³ee efJejesOeele µeðe GHeme}s.
ye) 1857 ®ee GþeJe efµeHee³eeb®es yeb[ nesles ?

1857 ®ee GþeJe ne efµeHee³eeb®es yeb[ nesles Demes cnCeCeeN³ee FeflenemekeÀejeb®ee Je
DeY³eemekeÀeb®ee ieì ceesþe Deens. ³ee ieìele HeécegK³eeves Kee}er} FeflenemekeÀejeb®ee Je efJe®eejJebleeb®ee
meceeJesµe neslees.
1) mej pee@ve }e@jsvme ë yeb[ meg© Pee}s l³eeJesUer Hebpeeye Heéblee®ee keÀejYeej HeneCeeje mej pee@ve
}e@jsvme cnCelees, yeb[e®es Kejs cetU }<keÀjele®e nesles. l³ee®es cetU keÀejCe keÀe[letme He´keÀjCe nes³e.
2) mej pee@ve efme}er ë ns yeb[ cnCepes mebHetCe&le osµeeefYeceevejefnle mJeeLeea efµeHee³eeb®es yeb[ nesles.
l³eeme Sledosµeer³e vesle=lJe DeLeJee peveles®ee Heeefþbyee veJnlee.
3) pevej} ke@ÀcHeyes} : He´l³e#e p³eeves yeb[ cees[C³eele cenÊJee®eer keÀeceefiejer yepeeJe}er lees
pevej} ke@ÀcHeyes} cnCelees, ns efveYexU efµeHee³eeb®es yeb[ nesles. les megOoe yebiee} }<keÀjeleer} efµeHee³eeb®es
yeb[ nesles. keÀeceieejeveer mebHe keÀjeJee l³eeleuee®e ne }<keÀjer He´keÀej mecepeeJee }eielees. efµeHee³eeb®es
JesUesJesUer }e[ HegjefJe}s iesu³eecegUs les µesHeÀej}s ies}s nesles. l³eele ®ejyeeroej keÀe[legmeeb®eer Yej He[}er.
yeb[e®eer le³eejer iegHleHeCes Pee}er ner mecepetle ®ekeÀer®eer Deens. efµeHee³eebvee KejesKej®e yeb[ keÀjeJe³ee®es
veJnles, lej DeeHe}s ceveesiele HetCe& keÀ©ve I³eeJe³ee®es nesles.
4) efkeÀµeesj®ebê efce$ee ë l³ee keÀeUeleer} yebiee}er efJe®eejJeble nesles. l³eebveer 1858 mee}er
keÀe{}s}s Godieej, ’ns yeb[ ceg}leë }<keÀjer yeb[e®³ee mJe©Hee®es Deens. SkeÀ }eKe efµeHee³eeb®es ns yeb[
Deens. peveles®³ee menYeeiee®ee l³ee®³eeµeer mebyebOe veener.“
5) megYee<e®ebê cegKeesHeeO³ee³e, nefj®ebê cegKepeea Je mej me³³eo Denceo ë ³ee efJe®eejJebleeveer

Deµeer®e celes ceeb[}er Deens. les cnCeleele, ’19 J³ee µelekeÀe®³ee µesJeì He³e¥le Fbie´peer efµe#eCe Iesle}su³ee
efnboer vesl³eeble Je efJe®eejJebleele 1857 ®³ee GþeJeeyeÎ} Deµeer®e YeeJevee neleer.“
6) HeéfmeOo FeflenemekeÀej Lee@cemeve Je ie@jsì - ³ee FeflenemekeÀejeb®³ee celes, ’³ee yeb[eme

ue<keÀjer yeb[ DeLeJee mLeeveYe´<ì Peeuesu³ee mebmLeeefvekeÀebveer Je peefceveoejebveer DeeHeueer iesuesueer ceeueceÊee
Je nkeÌkeÀ Hegvne mebHeeove keÀjC³eemeeþer kesÀuesuee He´³elve, ceesieue yeeoMeener®eer HegvemLee&Hevee keÀjC³ee®ee
He´³elve DeLeJee j³eleeb®es ³egOo DeMee DeveskeÀ veeJeeveer mebyeesefOelee ³esFu& e. HeCe l³eekeÀ[s keÀMeener ¢<ìerves
Heeefnues lejer les mLeeefvekeÀ, ce³ee&efole Je DemebIeefìle nesles. ceO³e³egieeleerue SKeeÐee ³eeoJeer ³egOoeHećeeCes
DeLeJee yebieeue Heébleeleerue Deieoer HeéjbYee®³ee ceesnercesÒeceeCes Jeeìles. HeCe 1857 ®³ee GvneU³eeleerue
21
®eej ceefnv³eeble cee$e DeMeer Yeerleer Jeeìle nesleer ns yeb[ KejesKej®e mJeeleb$³e³egOo yeveles keÀer keÀe³e lemes
Peeues Demeles, lej Fbie´peebvee efnbogmLeeve Hegvne efpebkeÀCes DeMekeÌ³e nesTve yemeues Demeles.
7) Heer. F&. je@yeì&me - ³ee Fbie´pe FeflenemekeÀje®³ee celes, meJe&meeOeejCeHeCes mej pee@ve
uee@jsvme®³ee ¢<ìerkeÀesve mel³ee®³ee peJeU peeCeeje Deens. DeeHeCe ns ie=nerle OejeJe³eele njkeÀle veener keÀer
ne GþeJe cegueleë ue<keÀjer mJejÀHee®ee neslee, HeCe pesJne efnbogmLeeveele yeje®e jepekeÀer³e Je meeceeefpekeÀ
Demeblees<e neslee, lesJne lees Ie[tve Deeuee. ³ee yeb[e®³ee ³eesieeves mJeeLeea Gefo<ìeb®eer HeefjHetleea keÀjÀ
Fef®íCeejs DeveskeÀ efnlemebyebOeer ueeskeÀ ³ee yeb[ele meeceerue Peeues nesles.
8) HeéfmeOo efnboer FeflenemekeÀej [e@. Deej.meer.cegpegceoej ë ³eeb®³ee celes 1857 ®es yeb[ ner
je<ìêr³e ®eUJeU cegUer®e veJnleer. yeb[e®es vesles je<ìêr³e YeeJevesves He´sefjle Peeuesues veJnles, yeneotjMeneves
efMeHee³eebvee ceveë HetJe&keÀ menkeÀe³e& kesÀues veener. PeeMeer®eer jeCeer yeb[e®³ee HeéjbYeer l³eele menYeeieer Peeueer
veener. HeCe Fbie´peebveer efle®³eeJej DeejesHe þsJeu³eeJej leer l³eele meeceerue Peeueer.
9) HeéfmeOo efnboer FeflenemekeÀej [e@. F&éejerHe´meeo ³eeb®³eeceles, ³ee GþeJeele ieéceerCe Je

Menjer pevelesle meejK³ee®e HećeeCeele osMeYekeÌleer®ee GêskeÀ Peeuesuee efomelees. DeveskeÀ efþkeÀeCeer Yeejleer³e
efðe³eebveer HegjÀ<eJes<e OeejCe keÀjÀve DeeHeu³ee O³es³eemeeþer ue{e efouee. lelkeÀeueerve HegjeJee Demes meebielees
keÀer, meve 1857-58 ®³ee Ieìvee cnCepes efMeHee³eeb®³ee yeb[entve DeefOekeÀ nesl³ee HeCe les mJeeleb$³e³egOo
nesles keÀe?
mJeeleb$³e mebHeeove keÀjCes, ns lej ³ee yeb[e®es Gefodo<ì nesles HeCe efnbogmLeeve®ee yeje®e ceesþe HeósMe
leìmLeHeCes Meeble jeneruee Deiej Fbie´peebvee mene³³ekeÀ Peeuee, ne mebIe<e& cnCepes efnbogmLeeve®³ee
mJeeleb$³ee®es ³egOo ³ee efJeOeeveeme ceejkeÀ þjles, lesJne ³ee yeb[e®es JeCe&ve kebÀHeveer®eer jepeJeì ve<ì
keÀjC³ee®es Je HejkeÀer³e peesKe[eHeemetve mJeeleb$³e efceUC³ee®es Gefodo<ì Demeuesues GÊejskeÀ[erue yeb[
Demes®e keÀjCes ³eesi³e nesF&ue.
1857 ®ee GþeJe ns efMeHee³eeb®es yeb[ nesles ³ee meceLe&veemeeþer ³ee ieìeves DeveskeÀ cegodos
GHeefmLele kesÀuesues Deensle. HesMeJee veeveemeensyeeb®ee JekeÀerue DePeerceguueeKeeve DeeefCe í$eHeleeR®es JekeÀerue
jbiees yeeHetpeer ³eebveer keÀìe®eer efmeOolee kesÀueer Demee HegjeJee efceUle veener. Flej osMeekeÀ[tvener
yeb[Jeeu³eebvee ceole efceUeu³ee®es efomele veener Gueì keÀener efnboer ueeskeÀebveer Fbie´pe ue<keÀjeuee ceole
keÀjÀve yeb[Jeeu³eebvee Fbie´peeb®³ee mJeeOeerve kesÀues DeLeJee þej ceejues. efMeJee³e keÀesCel³eener je<ìêr³e
³egOoele je<ìêr³e Heg{eN³eeb®eer DeeJeM³ekeÀlee Demeles Demee SkeÀner Heg{ejer DeefmleJeele veJnlee. efve³eespevee®ee
DeYeeJe neslee. yeneotjMene®es jep³e iesues. veeveemeensye HesMeJes ³eeb®es Je<ee&meve yebo Peeu³eeveblej l³eebvee
ieleJewYeJe HeéHle keÀjC³ee®eer F®íe efvecee&Ce Peeueer. DeveskeÀeb®³ee HeoJ³ee Je efkeÀleeye keÀe{tve Iesleues.
PeeMeer®es mebmLeeve Keeuemee Peeu³eecegUs jeCeer Fbie´peeefJejÀOo Demebleg<ì Peeuesueer nesleer. Lees[keÌ³eele
je<ìêkeÀefjlee O³es³eJeeoeves Heśefjle nesTve Fbie´peeefJejÀOo yeb[eUerle meeceerue Peeuesueer Heg{ejer ceb[Uer
efomele veenerle. l³eecegUs pevelee ³ee ³egOoeletve leìmLe jeefnueer. 1857 ®³ee mebIe<ee&le `je<ìêr³e'³ee
22
keÀuHeves®ee DeYeeJe neslee. je<ìêr³e ³egOoeuee p³ee p³ee iees<ìer DeeJeM³ekeÀ Demeleele l³eeceO³es DeveskeÀ
iees<ìer DeHetCe& Demeu³ee®es DeeHeu³eeuee Dee{Utve ³esles. Yeejle ner kesÀJeU YeewieesefuekeÀ meb%ee nesleer. Yeejle
®³ee je<ìê®eer peeCeerJe l³ee keÀeUele efvecee&Ce Peeuesueer veJnleer. ³ee meJe& keÀejCeebcegUs l³eeuee je<ìêr³e ³egOo
cnCelee ³esle veener.Hebjleg 1857 ®³ee GþeJeecegUs Yeejleer³eeb®³ee jeä^Jeeoele Jee{ Peeueer Je Heg{s ³ee®es
©Heeblej Yeejleer³e jeäêr³e mJeeble$³e ®eUJeUerle Peeues.
keÀ) GþeJee®es JeemleJe mJejÀHe ë

DeMee He´keÀejs DeveskeÀ osMeer Je efJeosMeer FeflenemekeÀejebveer, vesl³eebveer Je efJe®eejJebleeveer 1857
®³ee GþeJee®ee MeesOe IesC³ee®ee DeeHeeHeu³ee Hejerves He´³elve kesÀuee Deens. Fbie´pe FeflenemekeÀej Je jep³ekeÀlex
³eeb®³eeceles ns kesÀJeU efMeHee³eeb®es Je ogKeeJeuesu³ee mebjpeeceer ceb[UeR®es yeb[ nesles, DeeefCe efJeMes<e cnCepes
Demes®e cele19 J³ee MelekeÀeleerue efnboer efJe®eejJebleebveer ceeb[u³ee®es DeeHeCe Heeefnues. HeCe veblej®³ee
keÀeUele ³ee Ieìvesuee efnbogmLeeve®es mJeeleb$³e ³egOo Demes ceeveues peeT ueeieues ³ee®es keÀejCe 20 J³ee
µelekeÀele HeéjbYeeHeemetve DeeHeu³ee osµeeleer} meµeðe ke´ÀebleerkeÀejkeÀ ³ee }{³ee®³ee lespemJeer yeepetkeÀ[s
Deeke=À<ì Pee}s. ne GþeJe Fbie´pe meÊesefJe©Oo Demeu³eeves l³eebveer l³eele DeeHeu³ee }{³ee®³ee HeśjCee
µeesOeC³ee®ee He´³elve kesÀ}e. GþeJeeleer} vesl³eebvee les efnbogmLeeve®es mJeeleb$³eJeerj ceevet }eie}s. l³eeceO³es
SsefleneefmekeÀ mebµeesOeveeHes#ee osµeYekeÌleer®ee®e Yeeie DeefOekeÀ neslee. 1857 ®³ee GþeJeele OeejeleerLeea
He[}su³ee DeeHeu³ee }e[keÌ³ee vesl³eebyeÎ} efnboer meceepee}e DeefYeceeve JeeìeJee Je l³eebvee Fbie´peeefJe©Oo
mebIe<e& keÀjC³ee®eer HeśjCee efceUeJeer ne l³eeb®ee nsleg neslee. HeCe Deelee Fbie´peer meeceép³ener Feflenemepecee
Pee}s Deens DeeefCe Deelee Fbie´peeb®es DeeHeu³eeµeer µe$eglJee®es mebyebOe jeefn}s veenerle. Deµee efmLeleerle
efnbogmLeevee®³ee Heejleb$³eeceOeer} ³ee cenÊJee®³ee Ieìves®es cetu³eceeHeve DeeHeCe efveëHe#eHeeleerHeves keÀjCes
DeeJeµ³ekeÀ Deens.
HeéjbYeer SkeÀ iees<ì }#eele Iesle}er Heeefn}s keÀer, yeb[ ³ee µeyoe®ee JeeF&ì DeLe& ³ee Ieìvesme
}eiet keÀjlee ³esCeej veener. yeb[ cnCepes He´mLeeefHele peg}ceer jepeJeìerefJe©Oo kesÀ}s}e GþeJe ³ee DeLee&ves
yeb[ ne µeyo 1857 ®ee GþeJe ne kesÀJeU efµeHee³eeb®es yeb[ nesles Demes cnCeC³eele jep³ekeÀl³ee¥®es Je
FeflenemekeÀeje®esefnle nesles. l³ee GþeJee®ee mJeeleb$³egOo cnCetve les keÀe ieewjJe keÀjleer} ? lemes l³eeveer
kesÀ}s Demeles lej efnboer meceepee®³ee mJeeleb$³ee®³ee nkeÌkeÀe®eer DeHe´l³e#e keÀyeg}er efou³eeHećeeCes Pee}s
Demeles. lemes®e 20J³ee µelekeÀe®³ee HeéjbYeeHeemetve Deece®es ke´ÀebleerkeÀejkeÀ ³ee Ieìvesme mJeeleb$³e³egodOe keÀe
cnCet }eie}s ³ee®es keÀejCe ceeies meebefiele}s®e Deens. l³eebvee 1857 ceO³es DeeHeu³ee HeśjCee nJ³ee nesl³ee.
Fbie´peebvee efJejesOe kesÀ}s}er He´l³eskeÀ J³ekeÌleer l³eebvee efHe´³e Je je<ìêr³e Jeeìle nesleer Je leer osµee®³ee
mJeeleb$³eemeeþer Peie[}er Demes les ceevele nesles.
1857 ®³ee ceneve GþeJee®es leUeµeer DemeCeejs mel³e ³ee oesve Deel³ebeflekeÀ ìeskeÀeb®³ee
celeeb®³ee ceO³eYeeieer Deens. ne GþeJe cnCepes efveJJeU efµeHee³eeb®es yeb[ Demes cnCeCes MebYej ìkeÌkesÀ Kejs
veener Je ne GþeJe cnCepes efnbogmLeeve®³ee mJeeleb$³ee®ee je<ìêr³e }{e neslee ns cnCeCesner MebYej ìkeÌkesÀ
yejesyej veener.
23
efµeHee³eebefµeJee³e efnboer meceepeeleer} mebmLeeefvekeÀebveer, peceerveoejebveer, l³eeb®³ee DeeÞe³eeKee}er

DemeCeeN³ee }#eeJeOeer pevelesves ³ee GþeJeele menYeeie Iesle}e neslee. keÀe[legmes leesb[eves lees[C³ee®eer
mekeÌleer ieJnve&j pevej}ves jÎ kesÀ}er lejer efµeHeeF& µeeble jeefn}s veenerle DeJeOejep³eeleer} meeceev³e
He´pesJej keÀener keÀe[legmes leebs[eves lees[C³ee®eer mekeÌleer mejkeÀeves kesÀ}er veJnleer ceie leer yeb[ele meeceer} keÀe
Pee}s ? efnbot Je cegme}ceeve ³eeb®³eele nsJesoeJes Deme}s lejer les GþeJeele KeebÐee}e Keeboe }eJetve
}{leevee efomeleele. lemes®e ne GþeJe cnCepes kesÀJeU efµeHee³eeb®es yeb[ Demelee lejer Heg{s GþeJe
cees[u³eeveblej jeCeer®³ee peenerjveec³eele efnbogmLeeveeleer} meJe& peveles}e µeeble keÀjC³ee®eer Je efle}e
DeveskeÀ He´keÀej®eer DeeµJeemeves osC³ee®eer Fbie´peebvee iejpe veJnleer. meejebµeb ns efveJJeU efµeHee³eeb®es yeb[
veJnles HeCe l³eele meceepeeleer} DeveskeÀebveer menYeeie Iesle}e ns keÀyet} keÀjeJes }eies}.
HeCe pesJne DeeHeCe ³ee GþeJeeme mJeeleb$³e³egOo, je<ìêr³e ³egOo Deµeer efJeµes<eCes pees[lees
l³eeJesUer ns µeyo peHetve JeeHej}s Heeefnpesle. ³ee GþeJeeleer} yeb[Jeeu³eebvee Fbie´peer Debce} ve<ì
keÀjeJe³ee®ee neslee Je DeeHe}er jep³es Hegvne mJeleb$e keÀjeJe³ee®eer nesleer ns efveefJe&Jeeo mel³e Deens. SJe{îee®e
DeLee&ves ³ee GþeJeeme mJeeleb$³e³egOo cnCelee ³esF} & . HeCe p³ee DeLee&ves 20 J³ee µelekeÀele efnboer mJeeleb$³e
cnCepes DeefKe} efnboer meceepee®es mJeeleb$³e ner keÀuHevee efJekeÀefmele Pee}er l³ee DeLee&ves mJeeleb$³e 1857
®³ee GþeJeele efomele veener. yeb[Jee}s efJepe³eer Pee}s Demeles lej yeneotjµene, veeveemeensye, Peeµeer®eer
jeCeer, yesiece npejle cen} ³eeb®eer jep³es Hegvne mLeeHeve Pee}er Demeleer, keÀoeef®ele Fbie´peebµeer SkeÀefve<þ
jeefn}su³ee jepeebµeer l³eebveer ³egOo meg© kesÀues Demeles, efnboer jepes SkeÀceskeÀeble ³eeoJeer }{e³ee KesUle
yeme}s Demeles, Demes nesCes mJeeYeeefJekeÀ nesles. p³ee DeLee&ves DecesefjkeÀve JemeenleJeeu³eebveer DeeHeu³ee
mJeeleb$³ee®³ee peenerjveec³eele Je Hesb́À®eeveer DeeHeu³ee ceeveJeer nkeÌkeÀe®³ee peenerjveec³eele mJeeleb$³e ne µeyo
³eespe}e neslee l³ee µeyoe®³ee DeLee&®eer J³eeHekeÀlee yeb[Jee}eb®³ee vesl³eebvee }#eele ³esCes keÀþerCe nesles.
cesF&peer ke´Àebleerveblej p³eeHećeeCes peHeeveer mejoejebveer DeeHe}s meJe& mejbpeeceer nkeÌkeÀ je<ìê®³ee ®ejCeer DeHe&Ce
keÀ©ve mJeleë meeceev³e veeieefjkeÀeb®es mLeeve efmJekeÀej}s Je mJe³ebYet ke´Àebleer keÀ©ve je<ì^ DeeOegefvekeÀ yeveJe}s
lemes efnboer vesles oeKeefJeCeej nesles keÀe? leµeer keÀebner ³eespevee, lemee keÀebner efJe®eej ³ee keÀeUele ceeb[}e
ies}e neslee keÀe? ne mejbpeeceer vesl³eebveer mejbpeeceer efnboer meceepee®es vesle=lJe efmJekeÀe©ve kesÀ}s}e
mejbpeeceer GþeJe neslee Demes cnìu³eeme JeeJeies nesCeej veener.je<ìêr³e ³ee µeyoeleer} DeLe&yeo}ner Demes®e
cnCelee ³esF&}. efnbotmLeeve®es je<ìêr³eÊJe ³eeJesUer meceepee®³ee ieYee&le nesles. l³ee®ee pevce Jne³e®ee neslee.
³ee meboYee&le Hebef[le peJeenj}e} vesnjÀ cnCeleele, efnbogmLeeve®³eee peveles}e SkeÀlJeeves yeebOeCeeN³ee
je<ìêr³e YeeJeves®ee l³eekeÀeUer DeYeeJe neslee, DeJee&ef®eve HeOoleer®es je<ìêr³elJe Depetve pevcee}e ³ee³e®es
nesles. je<ìêr³elJee®³ee YeeJeves®ee Go³e Je efJekeÀeme ner veblej®³ee keÀeUeleer} Ieìvee Deens. ³ee
je<ì^Jeeoe®³ee efJekeÀemee}e DeveskeÀ DeeOegefvekeÀ efnboer vesl³eeb®ee Je efJe®eejJeble ³eeb®ee neleYeej }eie}s}e
Deens, lesJne GþeJe Demes keÀmes cnCelee ³esF} & . meejebµe je<ì^Jeeo, mJeeleb$³e ³ee DeeOegefvekeÀ keÀuHeveeb®ee
µeesOe 1857 ®³ee GþeJeele IesCes Feflenemee}e OejÀve nesCeej veener. lemes kesÀ}s lej DeeHeCe DeeHeCee}e
DeeJe[CeeN³ee keÀuHevee Feflenemee®³ee ceeL³eeJej ceejlees Demee l³ee®ee DeLe& nesF&}.
24
1857 ®³ee GþeJeeyeodoue®es cele ÒeJeen efuene.
1.7 1857 ®³ee GþeJee®es HeefjCeece ë
1) kebÀHeveer µeemevee®ee µesJeì Je efye´ìerµe mejkeÀej®ee HeéjbYe - 1773 ceO³es jsi³eg}sefìbie

De@keÌì ne keÀe³eoe efye´ìerµe Hee}&ceWìves Heeefjle kesÀu³eeHeemetve efJe}e³ele mejkeÀej®es kebÀHeveer®³ee
keÀejYeejeJejer} efve³eb$eCe Jee{le®e ies}s nesles. efye´ìerµe mejkeÀejves 1858 ®ee keÀe³eoe Heeme keÀjÀve
Yeejleele Deme}su³ee kebÀHeveer®³ee µeemevee®ee µesJeì kesÀ}e Je efye´ìerµe mejkeÀej®³ee neleer Yeejleer³e µeemeve
J³eJemLes®eer met$es Iesle}er.
2) jeCeer®ee peenerjveecee ë 1857 ®³ee GþeJeeletve Fbie´pe jep³ekeÀl³ee¥veer DeveskeÀ Oe[s Iesle}s.
l³eecegUs l³eebveer efnbogmLeeveefJe<e³ekeÀ DeeHe}s OeesjCe yeo}}s 1 veesJnWyej 1858 jespeer ieJnve&j
pevejue.}e@[& ke@Àefvebieves De}eneyeeo ³esLes ojyeej YejJetve Je lesLes jeCeer®ee peenerjveecee Ieesef<ele keÀjÀve
Deeéeemeveeb®eer Kewjele keÀjC³eele Dee}er.Deecner Deelee meeceép³eefJemleej keÀjCeej veener, osµeer
mebmLeefvekeÀe®es nkeÌkeÀ, ceevecejeleye DeeefCe Heéfle<þe ³eeb®ee ceeve jeKet, l³eebveer Je Deece®³ee He´pesves megKee
meceeOeeveeves jneJes Deµeer Deece®eer F®íe Deens. Debleie&le µeeblelee Je ®eebie}s mejkeÀej ³eecegUs®e
efnbogmLeeve®eer meeceeefpekeÀ Heíeleer Ie[tve ³esF&}. osµeer mebmLeeefvekeÀeb®es kebÀHeveerµeer pes keÀjejceoej Pee}s
Demeleer} les ³esLetve Heg{s Deecner HeeUt. mebmLeeefvekeÀebvee F®ísvegmeej oÊekeÀ Ieslee ³esF} & . l³eeb®eer jep³es
Kee}mee kesÀ}er peeCeej veenerle. Oeeefce&keÀ Dev³ee³e kesÀ}e peeCeej veener. mejkeÀej Oeeefce&keÀ yeeyeleerle
nmle#esHe keÀjCeej veener. mejkeÀejer veeskeÀN³ee }e³ekeÀer Heentve efou³ee peeleer}. Oece&, Jeie& efkebÀJee peele
l³ee®³ee ceeiee&le ³esCeej veener. jeCeer®³ee peenerjveec³eeletve GoeÊe YeeJevee Heíeì Pee}s}er Deens.
3) He´µeemevee®es keWÀêer³ekeÀjCe ë 1857 ®³ee GþeJeeveblej efye´ìerµe mejkeÀejves He´µeemevee®es

keWÀêer³ekeÀjCe keÀjÀve meÊee DeeHeu³ee neleer Iesle}er. 1858 HetJeea Deme}s}er Yeeieeroej ceb[U Je
meb®ee}keÀ ceb[U yejKeemle keÀjÀve Yeejle ceb$eer Je Fbef[³ee kewÀefvme} efvecee&Ce keÀjC³eele Dee}s. Yeejle
ceb$³ee®es JneF&meje@³eJej DeefOekeÀ efve³eb$eCe efvecee&Ce Pee}s.
25
4) efnboer }<keÀje®eer Hegvej&®evee keÀjC³eele Dee}er ë 1857 ®ee GþeJe He´Lece efnboer
}<keÀjele®e Pee}e. l³eecegUs }<keÀje®eer leele[erves Hegvej&®evee keÀjC³ee®es keÀece neleer Iesle}s. }<keÀjebleer}
Fbie´pe mewefvekeÀeb®es efnboer }<keÀjebµeer Deme}s}s HećeeCe 1ë2 FlekesÀ Jee{efJeC³eele Dee}s. }<keÀjer Ke®e&
Jee{}e. efnbogmLeeveeleer} cenÊJee®eer efþkeÀeCes Fbie´pe HeÀewpes®³ee neleer þsJeC³eele Dee}er. µeðeeieej Je
leesHeÀKeevee Fbie´pe DeefOekeÀeN³eeb®³ee neleer þsJeC³eele Dee}e. HetJeea }<keÀjer legkeÀ[îeele mebefceÞe peeleer®es
mewefvekeÀ Demele. Deelee }<keÀjer legkeÀ[îeeb®eer GYeejCeer peeleJeej keÀjC³eele Dee}er. }<keÀjeceO³es
osµeeleer} efJeefJeOe ieìeb®eer Deµeer J³eJemLee keÀjC³eele Dee}er keÀer, p³eecegUs je<ìêr³e SkeÀelceles®eer YeeJevee
le³eej®e nesT ve³es. DeeHeu³ee peeleerpeceeleer®³ee efve<þe Jee{erme }eJeu³ee. pevelesHeemetve }<keÀj otj
þsJeC³ee®ee nj He´³elve kesÀ}e ies}e. SJe{s®e veJns lej mewefvekeÀeb®³ee neleer Jele&ceeveHe$ener He[Ceej veener
³ee®eer o#elee IesC³eele Dee}er. }<keÀjer yeb[ GodYeJe}s lej les menpeemenpeer ef®ej[tve ìekeÀC³eeFlekeÀer
le³eejer Fbie´peebveer efnboer }<keÀje®eer Hegvej&®evee keÀjÀve kesÀ}er.
5) Fbie´peer jepeJeìeryeodo} onµele Je eflejmkeÀej - yeb[e®ee cees[ keÀjerle Demeleevee

kebÀHeveer®³ee }<keÀjer DeefOekeÀeN³eebveer efµeHee³eebvee lej þej kesÀ}s®e, efµeJee³e npeejes efvejHejeOeer ðeer -
HegjÀ<eeb®eerner l³eebveer keÀÊe} kesÀ}er, l³eeletve Je=Oo Je yee}kesÀner megì}er veenerle. peJeUpeJeU SkeÀ }eKe
ceeCemeebvee HeÀeµeer osC³eele Dee}er l³eeb®eer He´sles efkeÀl³eskeÀ efoJeme Pee[eJej ìebietve þsJeC³eele Deeueer. p³ee}e
HeÀeµeer ÐeeJe³ee®eer l³ee}e Fbie´pe He´Lece ®eesHetve keÀe{le, veblej l³eeb®³ee µejerjeJejer} kesÀme GHeìle,
peJeU®e keÀÊe} kesÀ}su³ee }eskeÀeb®es jkeÌle meeb[}s}s Demes, les jkeÌle l³eeme efpeYesves ®eeìeJe³eeme Yeeie
Hee[le Je FlekeÀer efJeìbyevee kesÀu³eeJej ceie l³eeme HeÀemeeJej }ìkeÀefJe}s peeF&. l³eeb®es JeeieCes HeµetHećeeCes
Pee}s nesles. ³ee®ee HeefjCeece efnboer }eskeÀeb®³ee ceveeJej Pee}e. l³eebveer Fbie´peebyeÎ} onµele Iesle}er. efnboer
}eskeÀebveer YeefJe<³eele Demes yeb[ keÀ© ve³es, ns Fbie´peeb®es GefÎ<ì l³eeb®³ee ¬egÀj ke=Àl³eeves keÀoeef®ele meeO³e
Pee}s Demes}, HeCe l³eeb®³ee efnbotmLeeveeleer} jepeJeìer}e keÀ}bkeÀ }eie}e. efnboer }eskeÀeb®³ee ceveele
eflejmkeÀej efvecee&Ce Pee}e, 1857 ®³ee keÀew³ee&®es JeĆe les efJemej}s veenerle. l³eeb®³eeletve®e Heg{s Fbie´peer
jepeJeì G}Letve Hee[t Fef®íCeeN³ee meµeðe ke´ÀebleerkeÀejkeÀeb®³ee mebIeìveeb®ee pevce Pee}e. ³ee
ke´ÀebleerkeÀejkeÀebveer Fbie´peeyeÎ} Üs<e, µe$eglJe Je mJeosµeeyeÎ} Heśce efvecee&Ce keÀjC³ee®ee ceesþe He´³elve kesÀ}e.
6) GþeJeeHeemetve efnboer }eskeÀebveer Iesle}s}e Oe[e ë ³ee GþeJeeHeemetve Fbie´peebveer pemes keÀener
Oe[s Iesle}s lemes les efnboer }eskeÀebveerner Iesle}s. mejbpeeceer HeOoleer®ee GþeJe keÀ©ve Je HeejbHeeefjkeÀ
nl³eejebveer }{tve Deelee Fbie´peer jep³e ve<ì keÀjlee ³esCeej veener ³ee®eer l³eebvee peeCeerJe Pee}er.
veeveemeensye DeLeJee Peeµeer®eer jeCeer DeeHe}s vesle=lJe keÀ© µekeÀCeej veener. lees peceevee Deelee
Feflenemepecee Pee}e. veJee peceevee meg© Pee}e Demetve veJ³ee peceev³eele Fbie´pe meece´p³eJeeÐeebµeer
}{C³ee®eer veJeer nl³eejs, veJeer meeOeves DeeHeCe µeesOetve keÀe{}er Heeefnpesle, ³ee®eer peeCeerJe efnboer
efJe®eejJebleevee Pee}er. µem$ee®³ee yeUeves Fbie´peeb®es jep³e ve<ì keÀjC³ee®³ee Yejer}e ve He[lee, l³eeb®eer
efJeÐee mebHeeove keÀ©ve DeeHeCe l³eeb®³eemeejKes nesTve®e DeeHe}er Heíeleer meeOelee ³esF&} ne Oe[e efnboer
}eskeÀebveer ³ee GþeJeeletve Iesle}e. DeeHeCe jepesµeener DeLeJee mebjpeeceµeener ³eeb®³ee Hegve©ppeerJeveemeeþer
26
ve Oe[He[lee mJeeleb$³e, }eskeÀµeener Je J³ekeÌleermJeeleb$³e ³ee veJ³ee ³egiee®³ee nkeÌkeÀebmeeþer mebIe<e& kesÀ}e
Heeefnpes. ³ee veJ³ee peeefCeJesletve Heg{s je<ìêr³e mJeeleb$³ee®eer ®eUJeU GYeer jeefn}er.
7) efnbot-cegme}ceeveebleer} ojer Jee{le ies}er ë Feflenemeele keÀOeerner Demes ve efome}s}s SwkeÌ³e

efnbot Je cegme}ceeve ³ee oesve Oecee&le 1857 ®³ee GþeJeeves Ie[Jetve DeeCe}s. ³ee oesvnerner peeleer
KeebÐee}e Keeboe }eJetve }{u³ee. HeCe ns SwkeÌ³e Heg{s efìkeÀ}s veener. Heg{s Demes SskeÌ³e nesT ve³es cnCetve
Fbie´peebveer He´³elve kesÀ}s}s efometve ³esleele. yeb[eceO³es efnbotHes#ee cegme}ceeve DeefOekeÀ lJes<eeves }{}s nesles.
mJeeYeeefJekeÀ®e Fbie´peeb®ee jeie l³eeb®³eeJej DeefOekeÀ neslee. yeb[e®ee cees[ keÀjleevee Fbie´peebveer l³eeb®³eeJej
DeefOekeÀ onµele yemeefJe}er. Fbie´peebveer jep³ekeÀejYeejle cegme}ceeveebHes#ee efnbotvee DeefOekeÀ peJeU
keÀjC³eeme megjJeele kesÀ}er. HeefjCeeceer efnbot Je cegme}ceeve ³eeb®³eeleer} celeYesoe®eer ojer ©boeJele ies}er.
8) efnbogmLeeve®es Hejje<ìêr³e OeesjCe Fbie´pe þjJet }eie}s ë veJ³ee jepeJeìerves SkeÀ Del³eble
cenÊJee®ee yeo} Ie[Jetve DeeCe}e. lees cnCepes efnbogmLeeve®es Hejje<ìêr³e OeesjCe, l³eeb®es YeefJeleJ³e,
Fbi}b[®³ee Hejje<ìêr³e OeesjCeeµeer peKe[C³eele Dee}s. Fbi}b[®ee µe$et lees efnbotmLeeve®eener µe$et Deens
Demes jep³ekeÀles& efnboer }eskeÀebvee meebiet }eie}s. Heg{s Heefnu³ee Je ogmeN³ee cene³egOoele efnbotmLeeve
Fbi}[®³ee yeepetves ³egOoele Dees{}e ies}e.
9) Fbie´peeb®eer efnbogmLeeveJejer} HekeÀ[ IeÆ Pee}er ë GþeJeeleer} efnboer }eskeÀeb®³ee Hee[eJeecegUs

Fbi}b[®eer efnbogmLeeveJejer} HekeÀ[ IeÆ Pee}er. Deelee efnbogmLeeveele meµeðe GþeJe Pee}e lejer lees
cees[tve ìekeÀC³ee®eer meJe& J³eJemLee Fbie´peebveer kesÀ}er. efµeJee³e osµeer mebmLeeefvekeÀebµeer Goej OeesjCe þsJetve
l³eebvee l³eebveer DeeHeu³ee HetCe& efve³eb$eCeeKee}er DeeCe}s. Fbie´peebvee meµeðe efJejesOe keÀjC³ee®es meeceL³e&
keÀesCeener efnboer jepeepeJeU Deelee jeefn}s veJnles Je efJejesOe keÀjeJe³ee®es keÀejCener Gj}s veJnles. efnboer
meceepee®es vesle=lJe megefµeef#eleebkeÀ[s peeGÀ Henele nesles Je ns megefµeef#ele lej Fbie´pe meeceép³eeµeer SkeÀefve<þ
jeng Fef®íCeejs Je l³eeb®³ee v³ee³eyegOoerJej efJeµJeeme þsJeCeejs nesles. Fbie´pe meeceép³ee}e Deelee
efnbogmLeeveele keÀesCeleener ceesþe OeeskeÀe Gj}e veJnlee.

1857 ®³ee GþeJee®eer HeefjCeece meebiee.
27
1.8 meebjeMe
1857 ®ee je<ìêr³e GþeJe ne Yeejleer³e jepekeÀejCeeleer} SkeÀ Del³eble cenÊJee®ee ìHHee
ceeve}e peelees. ³ee GþeJee®es HeefjCeece ns kesÀJeU Yeejleer³eebJej®e veener lej efye´ìerµeebJej megOoe Pee}s.
l³eecegUs l³eebveerner DeeHeu³ee OeesjCeebceO³es yeo} kesÀu³ee®es efometve ³esles. ³ee GþeJeeceO³es pejer Yeejleer³eebvee
GHe³eµe Dee}s Demes} lejer ³ee GþeJeeHeemetve He´sjCee IesTve Yeejleer³eebceO³es je<ì^Jeeoe®eer YeeJevee
peesHeeme}er ies}er DeeefCe l³ee®ee HeefjCeece Yeejleer³e je<ìêr³e ®eUJeUer®³ee GYeejCeeerle Pee}e Je
Yeejleer³eebveerner }{eF&®³ee peesjeJej efye´ìerµeeb®es meeceép³e ve<ì keÀjlee ³esCeej veener cnCetve je<ìêr³eSskeÌ³e
®eUJeUer}e meg©Jeele kesÀ}er l³ee®ee®e SkeÀ Yeeie cnCetve meeceeefpekeÀ HeýeesOevee}e meg©Jeele Pee}er. cnCetve
1857 ®³ee GþeJee®es cenlJe Yeejleer³e FeflenemeeceO³es Devev³emeeOeejeCe Deens.
1.9 ÒeMve
1) 1857 ®³ee GþeJee®eer efJeefJeOe keÀejCeefceceebmee keÀje.

2) 1857 ®³ee GþeJee®es vescekesÀ mJe©He keÀe³e nesles les mHeä keÀje.
3) 1857 ®³ee GþeJee®³ee HeefjCeecee®eer ®e®ee& keÀje.
4) ìerHee Ðee.
De) uee@[& [uenewmeer®es Keeuemee OeesjCe.
ye) veeveemeensye HesMeJee.
keÀ) jeCeer ue#ceeryeeF&.
[) keÀe[legme ÒekeÀjCe.
F) jeCeer®ee peenerjveecee.

28
2
Yeejleer³e je<ì^Jeeoe®ee Go³e - 1
meeceeefpekeÀ Je Oeeefce&keÀ megOeejCee ®eUJeU Je DeeefLe&keÀ jeä^Jeeo
He´keÀjCe ©Hejs<ee
2.0 GefÎ<ì³es
2.1 He´mleeJevee
2.2 meeceeefpekeÀ Je Oeeefce&keÀ megOeejCee ®eUJeUer : HeeMJe&Yetceer
2.3 yeécnes meceepe Je jepee jececeesnve je@³e
2.4 ÒeeLe&vee meceepe Je v³ee.jeve[s
2.5 Dee³e& meceepe Je mJeeceer o³eebveo mejmJeleer
2.6 jeceke=À<Ce efceMeve Je mJeeceer efJeJeskeÀevebo
2.7 efLeDee@mee@HeÀerkeÀue meesmee³eìer Je [e@. De@veer yesPebì
2.8 Flej meeceeefpekeÀ Je Oeeefce&keÀ megOeejCee ®eUJeUer
2.9 meeceeefpekeÀ Je Oeeefce&keÀ megOeejCee ®eUJeUer®es HeefjCeece
2.10 DeeefLe&keÀ jeä^Jeeo
2.11 meejebMe
2.12 ÒeMve
2.0 GÎer<ìîes ë
1) Yeejleer³e je<ì^Jeeoe®eer peeCeerJe efvecee&Ce keÀ©ve osCes.

2) efJeefJeOe meeceeefpekeÀ Je Oeeefce&keÀ megOeejCee ®eUJeUer®eer ceeefnleer mecepetve IesCes.
3) meeceeefpekeÀ Je Oeeefce&keÀ megOeejCee ®eUJeUer®es HeefjCeece mecepetve IesCes.
4) DeeefLe&keÀ jeä^Jeeoe®es mJe©He mecepetve IesCes.
5) oeoeYeeF& veewjespeer Je v³ee.jeve[s ³eeb®es ³eesieoeve DeY³eemesCes.
2.1 He´mleeJevee
SkeÀesCeermeeJ³ee µelekeÀe®ee HetJee&Oe& ne DeeOegefvekeÀ Yeejlee®³ee Feflenemeeleer} Oeeefce&keÀ,

meeceeefpekeÀ Je jepekeÀer³e Hegve©ppeerJevee®ee G<eëkeÀe} ceeve}e peelees. p³ee efJe®eejHe´Jeenebveer meesUeJ³ee
µelekeÀele ³egjesHeer³e je<ìêbvee HeýeesOevee®eer He´sjCee efo}er, les DeeOegefvekeÀ efJe®eej He´Jeen Yeejleele
29
SkeÀesefCemeeJ³ee µelekeÀe®³ee HeéjbYeeHeemetve Jeent }eie}s F.me. 1857 mee}er efnboer }eskeÀebveer GþeJe
keÀ©ve Fbie´peeb®eer Dev³ee³eer Je Del³ee®eejer jepeJeì G}Letve ìekeÀC³ee®ee He´³elve kesÀ}e ne He´³elve GÊej
efnbogmLeeveeleer} keÀebner HeósµeebHegjlee Je keÀebner jepesjpeJee[s, peerceveoej Je efµeHeeF& ³eeb®³eeHegjlee ce³ee&efole
Deme}e DeeefCe lees pejer GHe³eµeer þj}e, lejer lees efnbogmLeeve®³ee Feflenemeeleer} cenÊJee®ee ìHHee
þj}e. DeeHeu³ee mJeeleb$³eemeeþer pegves vesle=lJe Je pegv³ee HeśjCee GHe³eesieer He[Ceej veenerle ³ee®eer Kee$eer
efnboer }eskeÀebvee Pee}er. Heeµ®eel³e efµe#eCeeves megpeeCe Pee}s}e SkeÀ megefµeef#ele Jeie& meceepeele Go³eeme
Dee}s}e neslee. ³esLetve Heg{s ³ee®e Jeiee&ves DeeHeu³ee meceepee®es vesle=lJe kesÀ}s Je keÀe}eblejeves mJeeleb$³ee®eer
®eUJeU GYeej}er. efnbogmLeeveeleer} meJe& peeleer-Oecee&®es }eskeÀ ³ee osµee®es veeieefjkeÀ Deensle ner
je<ì^Jeeoe®eer YetefcekeÀe nUtnUt le³eej Pee}er.
efye´ìerµeeb®es Yeejleele Deeieceve Pee}s. l³eebveer Yeejleele J³eeHeejeyejesyej®e jepekeÀejCe Je

Oece&keÀejCe keÀ©ve les efnbogmLeeve®es meÊeeOeerµe yeve}s. ³ee yeÎ}®eer Yeejleer³e meceepeeves oKe} Iesle}er
veener. Yeejleer³e meceepe efveêermle neslee. yegefOomJeeleb$³e HetCe&HeCes }³ee}e peeTve l³ee®eer peeiee
HejbHejeJeeoeves Iesle}er nesleer. Yeejleer³e meceepe De%eeve, DebOeÞeOoe, jÀ{er Je HejbHejeb®³ee peeU³eele
De[keÀ}s}e neslee. µeeðeer³e ¢<ìerkeÀesvee®ee DeYeeJe neslee. leke&Àefve<þe veenerµeer nesTve HejbHejs}e
ef®ekeÀìtve yemeC³ee®eer Je=Êeer yeUeJe}er nesleer. meceepee®es meelel³e Je DeefmlelJe efìkeÀefJeCeejer Oece&lelJes Je
veweflekeÀ cetu³es ³eeb®ee Nneme nesTve meceepe DeOeesieleer®³ee efoµesves Jeeì®ee} keÀjerle neslee. DeJe[byej
Jee{}s nesles, keÀce&keÀeb[ ne®e Keje Oece& Deµeer YeécekeÀ mecepetle keÀjÀve Iesleu³eeves efJekeÀemee®ee ceeie&
Kegbì}e neslee. cetleeaHegpee, DemHe=µ³elee, yee} efJeJeen, pejþ-kegÀceejer efJeJeen, meleerHe´Lee, Ye=Cenl³ee,
Fl³eeoer meceepe efJeIeelekeÀ ®ee}erjerleer DeefmleJeele nesl³ee. l³eecegUs meceepe DeYebie ve jenlee ogYebie}s}e
neslee. pees meceepe µeskeÀ[es Je<ex efye´ìerµe jepeJeìer®³eekeÀeUele ieg}eceieerjer®es efpeCes peiele neslee lees
meceepe SkeÀmebIe nesCeej keÀmee? efJeJeskeÀ, ef®eefkeÀlmekeÀ Je=Êeer, ceeveJelee ceeies He[tve mJeeLeea ketÀHeceb[tkeÀ
Je=Êeer Jee{erme }eie}er nesleer. %eevemebHeeovee®eer }e}mee }gHle Pee}er nesleer. ³eecegUs meceepeeleer}
ieefleµeer}lee, efJekeÀmeveµeer}lee, me=peveµeer}lee veenerµeer nesTve meceepe peerJeveeJej De%eevee®eer,
ieeflenerveles®eer, nleye}HeCee®eer íe³ee Hemej}er nesleer.
2.2 meeceeefpekeÀ Je Oeeefce&keÀ megOeejCee ®eUJeUer : HeeMJe&Yetceer
HeýeesOeve ner SkeÀ melele ®ee}Ceejer Heéfke´À³ee Demeu³eecegUs Deµeer ®eUJeU HeÀkeÌle Yeejleele®e
Ie[tve Dee}er Demes veener lej HebOejeJ³ee Je meesUeJ³ee µelekeÀele HeýeesOevee®eer ®eUJeU ³egjesHeKeb[ele megjÀ
Pee}er DeeefCe mebHetCe& ³egjesHe®ee keÀe³eeHe}ì Ie[tve Dee}e. ³egjesHeHećeeCes®e 19 J³ee µelekeÀele keÀebner
HećeeCeele Yeejleer³e meceepee®es Pee}s. megjÀJeeleer}e ner SkeÀ yeewefodOekeÀ ®eUJeU nesleer l³eeletve®e Heg{s
DeveskeÀ meeceeefpekeÀ Je Oeeefce&keÀ megOeejCee Ie[tve Deeu³ee. SJe{s®e veJns lej ³ee ®eUJeUerves jepekeÀer³e
®eUJeUer}e mHe=Àleea osC³ee®es keÀe³e& kesÀ}s.
30
³eesiee³eesie Demee keÀer, DebOeëkeÀejele ®ee®eHe[CeeN³ee, keÀe}yee¿e peerJeve efve<ìebvee keÀJeìeUtve

yeme}su³ee Yeejleer³e meceepee}e Hegjesieeceer efJe®eej Je Deeke´ÀcekeÀ Heef½eceel³e mebmke=Àleer®es HeéfleefveOeerlJe
keÀjCeeN³ee efye´ìerµe meÊesµeer meecevee keÀjeJee }eie}e. ³eeb®es mebefceÞe HeefjCeece osµeeJej Pee}s. DeeOegefvekeÀ
meeceL³e&µee}er µekeÌleerHeg{s Yeejle nleye} þj}e DeeefCe ieg}eceefiejerle De[ketÀve He[}e lej l³ee®e
DeeOegefvekeÀ µekeÌleer®³ee mebHekeÀe&ves DeeOegefvekeÀles®es Jeejs osµeele Jeent }eie}s. peiee®³ee Feflenemeeleer}
HeÝeeJeer je<ìêr³e ®eUJeUer®ee DeY³eeme kesÀu³eeme Deµee ®eUJeUer SkeÀeSkeÀer megjÀ Peeu³ee veenerle lej
Deµee ®eUJeUeR®eer yeerpes l³ee l³ee je<ìê®³ee peerJeveele Kees}Jej jÀpe}s}er Dee{Uleele. Fbie´peeb®es
Deeieceve, l³eeb®ee meeceép³eefJemleej, l³eebveer kesÀ}su³ee megOeejCee l³eebveer kesÀ}s}s keÀe³eos, l³eeb®es J³eeHeejer
OeesjCe, SkeÀmebIe µeemeve, v³ee³eJ³eJemLee, efµe#eCe J³eJemLee, Fbie´peer Yee<ee, µeeblelee Je megJ³eJemLee F.
DeveskeÀ IeìkeÀeb®ee HeÝeeJe ®eUJeUerJej He[}s}e efometve ³eslees.
³ee®e keÀeUele efJeu³ece peesvme, keÀes}yeǵkeÀ, ce@keÌmecegu}j ³eemeejK³ee Heeµ®eel³e

mebµeesOekeÀebveer Yeejleer³e mebmke=Àleer®ee DeY³eeme keÀjÀve leer peieeleer} Þes<þ Je Heé®eerve mebmke=Àleer Demeu³ee®es
oeKeJetve efo}s. l³eecegUs Yeejleer³eeb®³ee ceveele mebmke=Àleeryeodo} Deeoj Jee{}e. Heeµ®eel³e efJeÐee,
Jee[dëce³e, keÀ}e, efJe%eeve, Yee<ee ³eeb®ee HeéogYee&Je efnboer meceepeele nesT }eieu³eeves nUtnUt De%eeveer Je
DebOeÞeOoeUt meceepe PeesHesletve peeiee nesT }eie}e Je l³eeletve®e meeceeefpekeÀ Je Oeeefce&keÀ megOeejCee
®eUJeU DeekeÀej IesT }eie}er. Heeµ®eel³e efµe#eCeeves HeÝeeJeerle Pee}su³ee Yeejleer³e lejÀCeebveer®e KeN³ee
DeLee&ves megOeejCee ®eUJeUer}e megjÀJeele kesÀ}er.
2.3 jepee jececeesnve je@³e ë (1774-1833)
jepee jececeesnve je@³e ³eeb®ee pevce F.me. 1774 ceO³es yebiee}ceO³es Pee}e. yee}HeCeeHeemetve
jepee jececeesnve je@³e ³eeb®eer celes ke´ÀebleerkeÀejkeÀ nesleer. Je³ee®³ee 15 J³ee Je<eea cegefle&Hetpes}e Oecee&le mLeeve
veener Demee SkeÀe He$eeÜejs l³eebveer He´®eej kesÀ}e. l³eecegUs l³eebvee Iejeletve nekeÀ}tve osC³eele Dee}s.
efþkeÀefþkeÀeCeer He´Jeeme keÀjÀve DevegYeJe DeeefCe efJeodJelee mebHeeove kesÀ}er. l³eebvee Fbie´peer, HeẂÀ®e, }@efìve,
mebmke=Àle, DejsefyekeÀ, Heefµe&³eve Fl³eeoer Yee<ee DeJeiele nesl³ee. Flej Oecee&®ee leew}efvekeÀ DeY³eeme keÀjÀve
l³eebveer efJeµJeOecee&®eer keÀuHevee ceeb[}er. F.me. 1805 ceO³es jepee jececeesnve je@³e ³eebveer F&mì Fbef[³ee
kebÀHeveerle veeskeÀjer HelkeÀj}er. F.me. 1814 ceO³es les veeskeÀjerletve efveJe=Êe Pee}s DeeefCe veblej®ee keÀeU
}eskeÀmesJesle J³eleerle kesÀ}e. jepee jececeesnve je@³eves Oece&megOeejCeskeÀ[s HeécegK³eeves }#e efo}s. meeceeefpekeÀ
#es$eele l³eebveer efnbot Oecee&leer} meleerHe´Lee,yengHelveerlJe, peeleerHe´Lee Fl³eeefovee efJejesOe kesÀ}e. efJeOeJeeHegve
efJe&Jeene®es meceLe&ve kesÀ}s. Deµee He´keÀejs HetJe& DeeefCe Heefµ®ece ¿eeb®³ee efJe®eejele mecevJe³e meeOeC³ee®ee
He´³elve kesÀ}e. l³eebvee DeeOegefvekeÀ Yeejlee®es (pevekeÀ) DeeefCe ceeie&oµe&keÀ ceeveues peeles.
yeéïeesmeceepe ë
Oeeefce&keÀ ÒeyeesOevee®³ee nsletves He´mLeeefHele Pee}s}er Yeejleer³e DeeÐe mebmLee cnCepes yebiee}
yeéïeesmeceepe ner nes³e ef®eefkeÀlmekeÀ µeem$eer³e ¢<ìerves efnbot Oece&ieb́Leeb®ee DeY³eeme keÀ©ve DeOebÞeOos®³ee
31
Deenejer ies}su³ee Yeejleer³eebvee KeN³ee Oece&lelJeeb®eer DeesUKe HeìJetve ÐeeJeer efKe´mleer OeceexHeosµekeÀebveer
efnbotOecee&efJe©Oo ®ee}efJe}su³ee Kees[meeU He´®eeje}e yeUer He[t ve³es cnCetve Kejer Oece&lelJes }eskeÀebHe³e¥le
Heesn®eeJeer ³ee ¢<ìerves 20 Dee@iemì 1828 mee}er jepee jececeesnve je@³e ³eebveer yeéïeesmeceepee®eer
mLeeHevee kesÀ}er. JesoHeéfCele Oece& ne®e Keje Oece& Deens ner ³ee mebmLes®eer cetU efMekeÀJeCe efvejblej
SkesÀµJejJeeoe®ee He´®eej, efJeµJeOecee&®eer Dees{ DeeefCe cetefle&Hetpes}e efJejesOe ner l³eeb®eer Jewefµe<ìs nesleer.
yeéïeesmeceepee®³ee meboYee&le Jesoeleer} cenÊJee®³ee GleeN³eeb®es Jee®eve je@³e mJeleë keÀjerle. meceepee®³ee
Fceejleerle Heéflecee, HegleUe, efµeuHe, ef®e$e Fl³eeoerbvee mLeeve veJnles. lemes®e yeéïeesmeceepeele Oece&ieg©,
³e%e F. He´keÀejebveener mLeeve veJnles. ®eeefj$³e, meoiegCe, veweflekeÀlee, mecevJe³eeJej Yej efo}e peele neslee.
jepee jececeesnve je@³e®ee veJeerve Oece& mLeeHeve keÀjC³ee®ee GÎsµe veJnlee. l³eebvee efnbot Oecee&leer} oes<e otj
keÀjeJe³ee®es nesles. yeéïeesmeceepee®³ee lelJeebveer µenjele jenCeeN³ee yegefOoceeve Je megefµeef#eleebvee cee³ee&efole
mJe©Heele HeÝeeefJele kesÀ}s. yeéïeesmeceepee}e efJejesOe keÀjC³eemeeþer keÀce&þ efnbotveer jeOeekeÀeble osJe ³eeb®³ee
vesle=lJeeKee}er SkeÀ Oece&meYee yees}eefJe}er. F.me. 1831 ceO³es jepee jececeesnve je@³e ns ceesie}
yeeoµeneleHexÀ Keeme JeefkeÀ}er keÀjC³eekeÀefjlee Fbi}[}e ies}s. 27 meHìWyej 1833 ceO³es efye´mì} ³ee
efþkeÀeCeer l³eeb®ee ce=l³et Pee}e.
yeéïees meceepee®es keÀe³e& ë

DeeHeu³ee celee®ee He´®eej keÀjC³eekeÀefjlee jepee jececeesnve je@³e ³eebveer Deelceer³e meYee mLeeHevee
kesÀ}er Je veblej efle®es®e yeéïees meceepeele ©Heeblej kesÀ}s. efnbot Oecee&leer} Je meceepeeleer} Deefve<þ ©{er
HejbHejebvee efJejesOe keÀ©ve efðe³eeb®ee efveke=À<þ opee&, peeleHeele DeeefCe Oece&Yeso ³eeb®³eeefJe©Oo jepee
jececeesnve je@³e ³eebveer yeb[e®ee PeW[e GYeej}e. efJeOeJeeHegveefJe&Jeene®ee HegjmkeÀej kesÀ}e. jepekeÀer³e #es$eele
jepee jece ceesnve je@³e ³eebveer Yeejleer³e }eskeÀ mJeMeemeveemeeþer meJe&mJeer }e³ekeÀ Deensle cnCetve l³eebvee
mebmeoer³e jep³eHeOoleer HeéHle Pee}er Heeefnpes Demes meebefiele}s. les Heg{er} keÀeUe®es YeefJe<³eJesÊes þj}s.
keÀejCe l³eebveer kesÀ}su³ee keÀe³ee&cegUs®e Heg{s Yeejleele Yeejleer³e je<ìêr³e meYes®eer mLeeHevee Pee}er. efµe#eCe
#es$eelener jepee jececeesnve je@³e ³eebveer Yeejleer³eebvee Heeµ®eel³e efµe#eCe HeéHle Pee}s Heeefnpes Demee Deeień
Oej}e. Heeµ®eel³e efJe%eeve, Jee[ëce³e DeeefCe Fbie´peer Yee<ee ³eeb®³ee mene³³eeves®e Yeejlee®ee GOoej nesT
µekesÀ} Deµeer l³eeb®eer ÞeOoe nesleer. F.me. 1817 ceO³es keÀ}keÀÊ³ee}e l³eebveer efnbot keÀe@}spe Je Fbie´peer
efµe#eCe osCeejs efJeÐee}³e megjÀ kesÀ}s. 1826 ceO³es keÀ}keÀÊee ³esLes Jesoeble keÀe@}spe megjÀ kesÀ}s. jepee
jececeesnve je@³e ³eebveer Je=ÊeHe$emJeeleb$³ee®ee ceesþe HegjmkeÀej kesÀ}e. yebiee}er Yee<esle les mJeleë
`mebJeeokeÀewcegoer' veeJee®es Jele&ceeveHe$e ®ee}efJele nesles. 1823 ®³ee Je=ÊeHe$e keÀe³eÐeeefJejÀOo l³eebveer
jepeekeÀ[s DeeefCe megHeérce keÀesìe&keÀ[s OeeJe Iesle}er. l³eeb®³ee He´³elveecegUs F.me. 1835 ceO³es Je=ÊeHe$eebvee
mJeeleb$³e HeéHle Pee}s. meleer®³ee ®ee}erefJejÀOo l³eebveer HeÀej ceesþer ®eUJeU kesÀ}er. ³eecegUs®e 1829
ceO³es ieJnve&j pevej} }e@[& yesbefìkeÀ®³ee mene³³eeves meleeryeboer®ee keÀe³eoe Heeme kesÀ}e. Fbi}b[}e
iesu³eeveblej efnbogmLeeveeleer} efye´ìerµe jep³e³eb$eCee megOeejC³ee®eer l³eebveer ®eUJeU DeejbefYe}er. Yeejleer³e
}<keÀjele peemle Yeejleer³eeb®eer Yejleer keÀjCes, p³egjer HeOoleer, ceg}keÀer Je HeÀewpesoejer keÀe³eoe le³eej
keÀjCes. v³ee³eeOeerµe DeeefCe ce@efpemì^sì ner oesve Heos JesieUer keÀjCes, v³ee³ee}³eele Heefµe&³eve Yee<esSsJepeer
Fbie´peer Yee<es®eer Heéfle<þeHevee keÀjCes, veJeerve keÀe³eos keÀjC³eeHetJeea Yeejleer³e Heg{eN³eebµeer meu}eceme}le
32
keÀjCes Fl³eeoer megOeejCeebyeeyele DeeHeu³ee}e jepee jececeesnve je@³e ³eebvee®e Þes³e ÐeeJes }eies}.
µeslekeÀN³eeb®ee l³eebvee Deefleµe³e keÀUJeUe neslee. keÀe³eceOeeje HeOoleercegUs peceerveoej Þeerceble Pee}s
cnCetve µeslemeeje keÀceer kesÀ}e Heeefnpes Deµeer ®eUJeU l³eebveer megjÀ kesÀ}er. efye´ìerµe mejkeÀejves p³eeb®ee
jep³ekeÀejYeejele meu}e Iesle}e Demes jepee jececeesnve je@³e ns Heefn}s Yeejleer³e nesles.
1833 ceO³es jepee jececeesnve je@³e®³ee ce=l³etveblej yeéndcees meceepee®es keÀe³e& ÜejkeÀeveeLe
ìeieesj ³eebveer DeeefLe&keÀ ceole osTve megjÀ kesÀ}s. F.me. 1832 osJeWêveeLe ìeieesj ³eebveer He´Jesµe keÀjÀve
`lelJeyeesefOeveer Heef$ekeÀe' veeJee®es ceeefmekeÀ megjÀ kesÀ}s. `lelJeyeesefOeveer meYee' mLeeHevekeÀjÀve He´®eejkeÀ
osµeYej HeeþefJe}s. HeCe osJeWêveeLe HegjeCeceleJeeoer meeceeefpekeÀ megOeejCeebvee efJejesOe keÀjCeejs Demeu³eeves
mebmLesleer} lejÀCeebµeer celeYeso Pee}s Je kesÀµeJe®ebê mesve ³eeb®ee Go³e Pee}e. 1857 ceO³es kesÀµeJe®ebê
mesve ³eebveer yeéndcees meceepee®eer Oegje meceLe&HeCes meebYeeU}er. Deeke´ÀcekeÀ meeceeefpekeÀ megOeejCee keÀjC³eeme
megjJeele kesÀ}er. meeceeefpekeÀ megOeejCeeb®³ee 144 µeeKee GIe[u³ee. efJeOeJee HegveefJe&Jeene®ee Je
Deeblejpeeleer³e efJeJeene®ee HegjmkeÀej keÀjÀve lemes efJeJeen Ie[Jetve DeeCe}s. 1856 ceO³es efJeOeJee
HegveefJe&Jeen keÀe³eoe cebpetj Pee}e. mesve ³eeb®³ee ³ee megOeejCee HegjeCeceleJeeoer osJeWêveeLe ìeieesjebvee
DeeJe[u³ee veenerle cnCetve oesIebele celeYeso nesTve kesÀµeJe®ebê mesve ³eebveer 1866 ceO³es Yeejleer³e yeéndcees
meceepee®eer mLeeHevee kesÀ}er lej ìeieesjeb®³ee mebmLes}e Deeoer yeéndcees meceepe Demes veeJe He[}s. kesÀµeJe®ebê
mesve ³eeb®³ee He´³elveeves 1872 ceO³es efmeefJn} ce@jspe De@keÌì Heeme nesTve JeOet-Jeje®es efJeJeene®es Je³e
Deveg¬eÀces 14 Je 18 Je<ex þjefJeC³eele Dee}s. HeCe Heg{er} keÀeUele mesve DeeHeu³ee megOeejCeebyeeyele
ceJeeUJeeoer yeveu³eeves Deveg³ee³eebµeer celeYeso Pee}s. l³eele®e 1878 ceO³es DeeHeu³ee 13 Je<ex Je³ee®³ee
ceg}er®ee efJeJeen 16 Je<ee&®³ee kegÀ®eefyenej®³ee cenejepeebµeer }eJeu³eecegUs kesÀµeJe®ebêeyeeyele }eskeÀcele
efyeIe[tve iesues. Demebleg<ìeb®es Heg{ejer Þeer efµeJeveeLeµeeðeer Je Deeveboceesnveyeesme ³eebveer yeéndceesmeceepeeletve
yeensj He[tve meeOeejCe yeéïeesmeceepee®eer mLeeHevee kesÀ}er Je meeceeefpekeÀ keÀe³e& ®eeuet þsJeues cnCetve®e
meeceeefpekeÀ Je Oeeefce&keÀ megOeejCeebceO³es yeéïeesmeceepee®eer keÀeceefiejer cenÊJee®eer ceeve}er peeles.
1. meeceeefpekeÀ Je Oeeefce&keÀ ®eUJeUerleerue jepee jececeesnve je@³e®³ee YetefcekesÀ®es Lees[keÌ³eele JeCe&ve keÀje.
33
2.4 HeéLe&vee meceepe
19 J³ee µelekeÀe®³ee GÊejeOee&le ceneje<ìêle meeceeefpekeÀ HeýeesOevee®es keÀe³e& keÀjCeejer

cenÊJee®eer mebmLee cnCepes HeéLe&vee meceepe nes³e. F.me. 1867 mee}er cegbyeF&le ³ee mebmLes®eer mLeeHevee
Pee}er. [e@. Yeeb[ejkeÀj, v³ee jeve[s, [e@. Deelceejece Heeb[gjbie ner ceb[Uer efle®³ee mebmLeeHeveele
DeeIee[er}e nesleer. SkeÀe F&µJeje®eer [esUme YekeÌleer Je meeceeefpekeÀ megOeejCee ner oesve O³es³es HeéLe&vee
meceepeeves DeeHeu³eemeceesj þsJe}s}er nesleer. HeéLe&vee meceepeeves efJeµJeemeeHes#ee He´l³e#e ke=ÀleerJej peemle Yej
efo}e. ceeveJemesJee ner®e Kejer F&µJeje®eer mesJee Demes HeéLe&vee meceepee®es cele nesles. keÀce&þ efnbotµeer mebIe<e&
ve keÀjlee l³eebvee efµe#eCeeÜejs mecepetle Iee}C³ee®ee ceeie& efmJekeÀej}e µeyoHeéceeC³e Je YeìefYe#egkeÀeb®es
mleesce l³eebvee ceev³e veJnles.
ceneje<ìêle HeéLe&vee meceepee®³ee }eskeÀebveer DeeHeCe keÀebner veJeerve Oecee&®eer mLeeHevee keÀjerle
Deenesle, Demee keÀesCeleener DebnkeÀej yeeUie}e veener. G}ì %eevesµJej, veeceosJe, legkeÀejece DeeefCe
jeceoeme ³eeb®eer efµekeÀJeCe Deecner ceneje<ìêle osle Deenesle Deµeer ³ee J³ekeÌleeR®eer ÞeOoe nesleer. efm$e³eeb®³ee
efµe#eCemebmLee, keÀeceieejekeÀefjlee je$eer®³ee µeeUe, Heb{jHetj}e DeveeLee}³e, nefjpeveekeÀefjlee ceole
osCeejer mebmLee F mebmLee mLeeHeve kesÀu³ee. efµe#eCee}e GÊespeve osC³eemeeþer [skeÌkeÀve Sp³etkesÀµeve
meesmee³eìer®eer mLeeHevee keÀjC³eele v³ee jeve[s ³eebveer Heg{ekeÀej Iesle}e. kesÀµeJe®ebê mesve HećeeCes®e ³ee
ceb[Uerveebrner kesÀJeU Oece&megOeejCesJej Yej ve oslee meeceeefpekeÀ megOeejCeeb®es keÀe³e& neleer Iesle}s. efJeOeJee
efJeJeen, Deeblejpeeleer³e efJeJeenebvee Heéslmeenve osC³ee®es, mebkeÀìie´mle efJeOeJeebvee ceole keÀjC³ee®es keÀe³e&ner
HeéLe&vee meceepeeves kesÀ}s. meceepemegOeejCes®³ee yeeyeleerle HeéLe&vee meceepeeves DeeHeu³ee meceesj ®eej GefÎ<ìs
þsJe}s}er nesleer. peeleer³eHeOoleer®ee efJejesOe, efJeOeJee efJeJeen, ðeerefµe#eCe, m$eer Je Heg©<eeb®es efJeJeene®es Je³e
Jee{efJeCes. ner meJe& GefÎ<ìîes HeéLe&vee meceepeeves efpeÎerves HetCe& keÀjC³ee®ee He´³elve kesÀ}e. HeéLe&vee
meceepee}e v³ee³ecetleea ce.iees. jeve[s (1842-1901), Sved.peer. ®eboeJejkeÀj (1855-1923),
Deej.peer. Yeeb[ejkeÀj, (1837-1925) ³ee meejK³ee Leesj Heg{eN³eeb®es ceeie&oµe&ve }eYe}s. HeéLe&vee
meceepee®³ee vesle=lJeeKee}er HeÀej ceesþîee meceepe megOeejCee Ie[tve Deeu³ee.
2.5 Dee³e& meceepe
yebiee}ceO³es Je ceneje<ìêle ®ee}t Deme}su³ee Oeeefce&keÀ Je meeceeefpekeÀ peeiejCe keÀe³ee&®³ee

OeleeaJej GÊej Yeejleele ³ee keÀe³ee&®eer cegntle&ces{ jesJeC³ee®es Þes³e mJeeceer o³eevebo mejmJeleer ³eebvee efo}s
peeles. l³eebveer mLeeHeve kesÀ}su³ee Dee³e& meceepee®eer HeesUscegUs Hebpeeye, jepeHegleevee, iegpejele, meb³egkeÌle
Heéble ³esLes Kees}Jej ©pe}er.
Dee³e& meceepee®es mebmLeeHekeÀ cetUµebkeÀj ³eeb®ee pevce 1824 ceO³es iegpejeleceOeer} ceesjJeer
mebmLeeveele Pee}e. efHel³eeves l³eebvee JesoJee[dëce³e, v³ee³e, oµe&ve Fl³eeoer®es efµe#eCe efo}s. }ewefkeÀkeÀ
34
peerJeveele jceceeCe ve neslee Je³ee®³ee HebOejeJ³ee Je<eea®e Jesoeb®ee DeLe& mecepetve Iesle}e DeeefCe mejmJeleer
mebHeóe³eekeÀ[tve mebv³eemee®eer oer#ee Iesle}er. KeN³ee iegjÀ®³ee µeesOeele YeìketÀ }eie}s. l³eebveer Jesoeb®es Je
Flej efnbot Oece&ie´bLee®es DeO³e³eve kesÀ}s.kesÀJeU Deelceesvveleermeeþer SkeÀekeÀer ve jenlee KeN³ee Oece&
He´meejemeeþer Je meceepeesvveleermeeþer l³eebveer HeéjbYe kesÀ}e. cetU µebkeÀj Deelee mJeeceer o³eevebo mejmJeleer
³ee veeJeeves DeesUKe}s peeT }eie}s. megjÀJeeleer}e yeéndceesmeceepee®³ee menkeÀe³ee&ves l³eebveer Oece&megOeejCes®es
keÀe³e& kesÀ}s Je l³eeveblej F.me. 1875 mee}er cegbyeF& ³esLes Dee³e&meceepee®eer mLeeHevee kesÀ}er. `JesoebkeÀ[s
Hejle ®e}e' ner o³eeveboe®eer Iees<eCee nesleer. efnbot Oecee&le efµej}su³ee og<ì, He´Lee, Keesìîee DebOeÞeOoe otj
keÀjCes ns l³eeb®es GefÎ<ì nesles. 1877 ceO³es }enesj ³esLes Dee³e& meceepee®eer ogmejer µeeKee GIe[}er.
Oeeefce&keÀ, meeceeefpekeÀ Je je<ìêr³e SskeÌ³e Deme}s}e Yeejle l³eeb®³ee [esU³eemeceesj neslee.
Oeeefce&keÀ yeeyeleerle DeJe[byej ceepeefJeCeeN³ee cetleeaHetpee, yengosJeJeeo, HeµetyeUer, ÞeeOokeÀce&

DeJeleejkeÀuHevee, ³eb$e leb$e ceb$e F. iees<ìer l³eebvee ceev³e veJnl³ee Jeso DeeefCe GHeefve<eoebJej l³eeb®eer ÞeOoe
nesleer. Jeso ns F&éejer %eeve Demeu³ee®es l³eebveer HeéfleHeeove kesÀ}s. Flej meeefnl³ee}e efJeµes<eleë HegjeCeebvee
mJeeceer o³eevebo keÀeuHeefvekeÀ keÀLee ceeveerle. les mebmke=Àle®es He´keÀeb[ Heb[erle nesles. peeieespeeieer peeTve
keÀce&þebµeer JeeoefJeJeeo keÀjÀve Deefve<þ He´Leebvee JesoeceO³es keÀesCeleener DeeOeej veener ns efmeOo kesÀ}s. peie
cnCepes cee³ee nes³e. Deelcee F&éeje®ee Debµe Deens. peerJevecegkeÌleer ns®e peerJevee®es Gefodo<þ ³ee
lelJe%eevee}e o³eeveboeveer efJejesOe kesÀ}e. l³eeb®³ee celes, He´ke=Àleer, Deelcee DeeefCe F&éej Deveeefo Je Deveble
Deensle. He´l³eskeÀeves ceeveJe Oecee&®es Dee®ejCe keÀjÀve cees#e efceUJeeJee DeµeeHe´keÀejs o³eeveboeveer efve³eleer
SwJepeer keÀcee&Jej Yej efo}e. efve³eleer®³ee nele®es yeeng}s ve yevelee keÀcee&odJeejs ceeveJe mJeleë®es Yeei³e Ie[Jet
µekeÀlees Demes l³eeb®es meebieCes nesles. efnbotbceO³es yeéndceCe Hegjesefnleebvee meJe&Þes<þ mLeeve osC³ee®³ee keÀuHeves}e
o³eeveboeveer DeeJneve efo}s. F&éej DeeefCe Flej ceeveJe ³eeb®³ee ceOeer} ogJee ³ee keÀuHeves}ener nem³eemHeo
þjefJe}s. He´l³eskeÀ J³ekeÌleer}e Jeso DeO³e³evee®ee Je DeeHeu³ee ÞeOosvegmeej peieC³ee®ee DeefOekeÀej Deens Demes
les meebiele. meceepeeleer} peeleerHeOoleer, DemHe=µ³elee, yee}efJeJeen Deµee JeeF&ì ®ee}erjerleeRJej peesjoej
Òenej kesÀ}s. yee}efJeJeen, He[oe HeOoleer, yengHelveerlJe, keÀe³ece JewOeJ³e, efJeOeJeebvee nerve ceeveCes, osJeoemeer
He´Lee Deµee meeceeefpekeÀ og<ìHe´Je=ÊeerJej keÀþesj Heńej kesÀ}s. JeCe&J³eJemLes®ee DeeOeej pevce vemetve keÀce&
Deens l³eecegUs meJe& JeCe& meceeve Deensle Demes l³eeb®es cele nesles. o³eeveboe®³ee GHeosµee®es Jewefµe<ìîe cnCepes
l³eebveer Heeµ®eel³e leÊJe%eeve, efµe#eCe Je meceepeekeÀ[tve keÀebner®e G®e}}s veener. l³eeb®es HeéfleHeeove
SJe{s®e keÀer, Jeso DeeefCe GHeefve<eoebHes#ee Þes<þ keÀebner®e veener DeeefCe p³ee He´Lee keÀce&keÀeb[, meeceeefpekeÀ
og<ÒeJe=Êeer Jesoebvee ceev³e veenerle l³ee meJe& ®etkeÀer®³ee Deensle.
o³eeveboebveer Flej Oece&He´®eejkeÀeb®³ee Oecee&leer} oes<e oeKeJetve efo}s Je peeieespeeieer

JeeoefJeJeeo,®e®ee& keÀ©ve Flej Oecee&®³ee He´®eejkeÀebvee Je keÀce&þebvee HejeYetle kesÀ}s. l³eeb®ee HeefjCeece efnbot
Oecee&®³ee Deveg³ee³eebceO³es DeelceefJeµJeemee®eer, DeelceHejer#eCee®eer Je DeelceµegOoer®eer YeeJevee peeie=le Pee}er.
Dee³e& meceepee®³ee keÀe³ee&®ee meJee&le peemle HeÝeeJe efµe#eCe, meeceeefpekeÀ megOeejCee #es$eele He[}s}e
Dee{Ulees. Dee³e& meceepee®³ee meeceeefpekeÀ efJe®eejeceO³es Flej iees<ìeryejesyej®e F&µJeje®es J³eeHekeÀlJe,
yebOetYeeJe, ðeerHeg©<e meceevelee,v³ee³e, He´sce, Je oevee®eer YeeJevee ³eeJejner Yej efo}s}e neslee. je<ìêr³e
35
efµe#eCee®es cenÊJe DeesUKetve ³ee meceepeeves DeveskeÀ µeeUe Je ceneefJeÐee}³es meg© kesÀ}er. o³eevebo De@i}es
JewefokeÀ mebmLes®eer mLeeHevee keÀ©ve efµe#eCee®ee He´meej kesÀ}e. }e}e nbmejepe ³eebveer o³eevebo De@i}es
JewefokeÀ keÀe@}spe mLeeHeve kesÀ}s. o³eeveboe®es efµe<³e ©{erJeeoer efkebÀJee Heéfleieeceer veJnles. l³eebveer Fbie´peer
Yee<ee Je %eeve Deelcemeele kesÀ}s. Heeµ®eel³e Je HeewJee&l³e %eevee®ee mecevJe³e Dee³e& meeceepee®³ee
Deveg³eeb³eeceO³es Pee}s}e neslee. 1892 ®³ee megceejeme Dee³e& meceepee®es efJeYeepeve Pee}s. efnbot Oecee&letve
Flej Oecee&le ies}su³eebvee Hegveë efnbotOecee&le DeeCeC³eekeÀefjlee Dee³e& meceepeeves µegOoer Deeboes}ve meg© kesÀ}s
Je DeeHeu³ee cetU efnbotOecee&le HejleC³ee®eer mebOeer efo}er. mJeeceer o³eeveboeb®³ee DeeefLe&keÀ efJe®eejebceO³es
mJeosµeer}e Del³eble cenÊJe nesles. l³eecegUs®e Dee³e& meceepe je<ì^Jeeoer Deeboes}veele Deie´smej nesles. Dee³e&
meceepee®³ee cegK³e keÀe³e&keÀl³ee&bceO³es }e}e nbmejepe, Heb.ieg©oÊe, }e}e }peHeleje³e, mJeeceer ÞeOoevebo
³eeb®³ee meejKes ceev³eJej nesles. Dee³e& meceepee®ee He´®eej HeécegK³eeves Hebpeeye, GÊejHeósµe, ceneje<ì^,
jepemLeeve Je efyenej ³esLes Pee}e. Yeejlee®³ee Feflenemeele efnbotOece& Je meceepeele FlekesÀ ceg}Yetle ef®ebleve
Je keÀe³e& keÀjCeeje, otj¢<ìer þsJeCeeje, J³eeHekeÀ YetefcekeÀe yeeUieCeeje DeeefCe HeÝeeJeµee}er megOeejkeÀ
DeepeHe³e¥le Pee}s}e veener. Yeefieveer efveJesefoleebveer Dee³e& meceepee®es JeCe&ve `}{eT efnbot Oece&' ³ee µeyoele
kesÀ}s Deens. F.me. 1883 jespeer l³ee®es efveOeve Pee}s.

1. Dee³e&meceepeeJej Lees[keÌ³eele efìHe efuene.
2.6 jeceke=À<Ce efceµeve
yeeïees meceepee®³ee leÊJeebveer yebiee}ceOeer} yegefOoJebleebvee HeÝeeefJele kesÀ}s HeCe meJe& meeceev³eebvee
F&µJeje®eer YekeÌleer keÀjC³eele ceeveefmekeÀ meceeOeeve efceUle nesles. Jee{l³ee Heefµ®eceel³eerkeÀjCeele Je
DeeOegefvekeÀerkeÀjCee®³ee JeeleeJejCeele jeceke=À<Ce efceµeveves efo}s}er efµekeÀJeCe Heé®eerve Je HejbHejeiele
keÀuHeveebJej DeeOeeefjle nesleer. jeceke=À<Ce efceµeve®eer mLeeHevee mJeeceer efJeJeskeÀeveboeveer 1897 ceO³es kesÀ}er.
De) jeceke=À<Ce Hejcenbme (1834-1886)

yebiee}ceO³es nesTve ies}su³ee melHeg©<eebHewkeÀer jeceke=À<Ce Hejcenbme ns SkeÀ nesles. l³eeb®es cetU veeJe
ieoeOej ®eìesHeeO³ee³e nesles. efµe#eCe yeslee®es®e HeCe yee}HeCeeHeemetve F&µJejYekeÌleer®es Jes[ nesles. F.me.
36
1855 ceO³es keÀ}keÀl³eepeJeU oef#eCesµJej keÀe}er cebefoje®es Hegpeejer yeve}s. F.me. 1864 ceO³es
leesleeHegjer ³ee mebv³eeMeekeÀ[tve mebv³eeme efo#ee Je Jesoeblee®eer meeOevee Iesle}er. l³eeb®es cele nesles keÀer ke=À<Ce,
njer, jece, jefnce, efKe´mle, Deu}e ner SkeÀe®e osJee®eer efYevve veeJes Deensle. kesÀJeU efnbot Oece&ie´bLee®ee®e
veener lej Flej Oecee¥®eener l³eeb®ee DeY³eeme neslee. l³eeb®eer iee{ DeO³eelceefve<þe DeeefCe ieg{Jeeo ³eebcegUs
DeveskeÀ efpe%eemet yebiee}er }eskeÀeb®eer®e veJns lej ce@keÌme ceg}j meejK³ee Heeµ®eel³e Hebef[leeb®eer cevesner l³eebveer
HeÝeeefJele kesÀ}er nesleer. DeeeflcekeÀ Gvveleermeeþer l³ee meJe&µekeÌleerceeve F&µJeje®eer cetleea©Heele Hetpee
keÀjC³ee®es les meceLe&ve keÀjerle.cee$e keÀce&keÀeb[eSwJepeer Hetpes ceeieer} ÞeOos}e cenÊJe osle. efveëmJeeLe&
YeeJevesves F&µJeje®eer Hetpee keÀjeJeer Demes jeceke=À<Ceeb®es cnCeCes nesle. SskeÀCeeN³eeb®³ee ceveeJej l³eeb®³ee
efJe®eejeb®eer íeHe He[le Demes DeeefCe les }eskeÀ jeceke=À<Cee®es efµe<³e yevele nesles. jeceke=À<Ceebveer keÀesCeleener
mebHeóe³e efkeÀJee ceþ mLeeHeve kesÀ}s veenerle. %eeveeHes#ee ®eeefj$³e efveefce&leerJej l³eeb®ee DeefOekeÀ efJeµJeeme
neslee. efveJe[keÀ efµe<³eebvee®e mebv³eeme Oecee&®es %eeve efo}s l³eeHewkeÀer mJeeceer efJeJeskeÀevebo SkeÀ nesles.
ye) mJeeceer efJeJeskeÀevebo (1863-1902)

ieg© jeceke=À<Ce Hejcenbmee®³ee veJ³ee efnbot Oecee&®es He´®eejkeÀe³e& vejWê oÊe GHe&À mJeeceer
efJeJeskeÀevebo ³eebveer DeeHeu³ee efµejeJej Iesle}s. vejWêe®ee pevce F.me. 1863 ceO³es keÀ}keÀl³eeleer} SkeÀe
Þeerceble kegÀìgbyeele Pee}e 1884 mee}er les HeoJeerOej Pee}s. F.me. 1881 ceO³es jeceke=À<Ce Hejcenbme
³eeb®³eeµeer mebyebOe Dee}e. yegefOoHećeeC³e Je DevegYeJeHeéceeC³e ceeveCeeN³ee vejsbêe®es Heeµ®eel³e lelJe%eevee®³ee
DeO³e³eveeves DeeeflcekeÀ meceeOeeve nesle veJnles. ³ee µeesOeele les jeceke=À<CeebkeÀ[s JeU}s. l³eeb®³ee
menJeemeele Oece& ceeveJeer peerJevee®es yeen³eebie vemetve, GHe®eej vemetve, leer Dece=lee mee#eelkeÀeje®eer yeeye
Deens DeeefCe Demee mee#eelkeÀej efYevve meeOevee ceeiee&veer nesT µekeÀlees. lemes®epeieele He´®eef}le Deme}s}s
efYevveOece& ns SkeÀe®e cetU Oecee&®eer JesieJesieUer ©Hes Deensle, DeOÜwwle lelJe%eeve ns®e cetU Jeke´À Deens ner
l³eeb®eer efve<þe yeve}er. l³eebveer efµe#eCe Je Ì}ewefkeÀkeÀ peerJevee®ee l³eeie keÀ©ve mebv³eeme Je meeOeves®ee ceeie&
HelkeÀej}e. jeceke=À<Ceeb®ee DeO³eeeflcekeÀ mebosµe He´mletle keÀjC³ee®³ee GÎsµeeves F.me. 1887 jespeer
keÀ}keÀl³ee®³ee Jejenveiej Yeeieeleer} SkeÀe He[keÌ³ee Iejele efJeJeskeÀebveoeveer jeceke=À<Ce ceþe®eer meeHevee
kesÀ}er.
mJeeceer efJeJeskeÀeveboebveer peeleerHe´Lee DeeefCe DemHe=µ³elesJej peesjoej Heńej kesÀ}s. efnbot Oecee&leer}
YeesieJeeoer Je ®ebieUJeeoer He´Je=ÊeeryeÎ} veejepeer J³ekeÌle kesÀ}er. ÞeercebleekeÀ[tve ieefjyeeb®³ee nesle Deme}su³ee
efHeUJeCetkeÀeryeeyele efnbot Oecee&ves ceewve jeKeCes ³eeyeeyelener Keso J³ekeÌle kesÀ}e. GHeeµeerceeCemee}e Oecee&®es
%eeve efµekeÀefJeCes ne osJee®ee Je ceeveJeles®ee DeHeceeve Deens Demes l³eeb®es HeéfleHeeove nesles. SkeÀoe efJeJeskeÀevebo
cnCee}s, ceer l³ee}e cenelcee mecepesve p³eeb®es Ëo³e ieefjyeebmeeþer Deensle. peesHe³e¥le }#eeJeOeer }eskeÀ
De%eeve Je GHeeµeer DeJemLesle peerJeve peiele Deensle leesHe³e¥le l³eeb®³ee peerJeeJej efJeÐee Je %eeve HeéHle
kesÀ}su³ee DeeefCe l³eeb®³eekeÀ[s Deefpeyeele }#e ve osCeeN³ee He´l³eskeÀ J³ekeÌleer}e ceer osµeêesner mecepesve.
ceeveJemesJee ner®eKejer F&µJejmesJee mecepetve efJeJeskeÀeveboeveer efnbotOecee&}e SkeÀ veJee meeceeefpekeÀ Deeµe³e
HeéHle keÀ©ve efo}e. jepekeÀer³e ¢<ìerves efJeJeskeÀebveoeveer keÀesCeleener mebosµe efo}e veener. cee$e DeeHeu³ee
}sKeeb ceOetve Je Yee<eCeebÜeje l³eebveer veJ³ee efHe{erle DeeHeu³ee YetlekeÀeUeyeeyele Deelcemevceevee®eer YeeJevee
efvecee&Ce kesÀ}er. Yeejleer³e mebmke=Àleer®³ee Þes<þlJeeyele SkeÀ veJeerve efJeµJeeme efvecee&Ce kesÀ}e. YeeJeer Yeejle
37
yeeyele SkeÀ veJee DeelceefJeµJeeme GlHevve kesÀ}e. 1893 ceO³es efµekeÀeiees ³esLeer} meJe&Oece& Heefj<eosle Yeeie
IesTve efnbotOece& Je mebmke=Àleer®es cenÊJe peiee}e HeìJetve efo}s. ³egjesHeele DeveskeÀ efµe<³e efceUe}s.
DecesefjkesÀle Jesoeble meesmee³eìer mLeeHeve kesÀ}er.
mJeeceer efJeJeskeÀeveboeveer mLeeHeve kesÀ}su³ee jeceke=À<Ce efceµeveves meceepemegOeejCee Je

meceepemesJes®esner Je´le Iesle}s. DeveskeÀ mesJeeYeeJeer mebmLee mLeeHeve kesÀu³ee. DeveskeÀ yeeef}keÀeÞece, Oecee&Le&
Deew<eOee}³e, oJeeKeeves, efJeÐee}³es ³ee #es$eele keÀece keÀjleevee®e je<ìêr³e DeeHeÊeer®³ee keÀeUele Goe.
og<keÀeU, YetkebÀHe, Hetj, jesiejeF&, efceµeve®³ee keÀe³e&keÀl³eebveer yentcees} keÀe³e& kesÀ}s. mJeeefYeceeve, je<ìêr³e
YeeJevee Je mesJeeYeeJeer Je=Êeer ner lelJes ³ee mebmLesle peesHeeme}er peeleele. Yeejleele peJeU peJeU 90 Je
Heeµ®eel³e osµeele 30 Hes#ee DeefOekeÀ µeeKee keÀe³e&jle Deensle. jeceke=À<Ce efceµeve®eer 13 megmeppe
©iCee}³es, 100 ntve DeefOekeÀ íesìer ©iCee}³es, 100 Jemeefleie=neletve 10 npeej ceg}s Je 1 npeejeJej
ceg}eR®eer mees³e Deens. 1954 mee}er efm$e³eebmeeþer mJeleb$e mebv³eeefmeveer®ee µeejoe ceþ mLeeHeve kesÀ}e.
efJeJeskeÀeveboeveer 1902 ceO³es meceeOeer Iesle}er. l³eeveblej mebIee®es keÀe³e& ye´ïeevebo, efµeJeevebo, DeKeb[vebo
³eebveer kesÀ}s Je Deepeleeiee³ele ns DeKeb[HeCes ®ee}t Deens.

1. jeceke=À<Ce eqceMeve Je mJeeceer efJeefJekeÀeveboves kesÀuesu³ee keÀe³ee&®ee Lees[keÌ³eele Dee{eJee I³ee.
2.7 efLeDee@mee@efHeÀkeÀ} meesmee³eìer Je [e@. De@veer yesPebì
Yeejleer³e mebmke=Àleer DeeefCe efJe®eejmejCeer ³eeb®ee HeÝeeJe He[}su³ee Heeµ®eel³e efJeoJeeveebveer

efLeDee@mee@efHeÀkeÀ} meesmee³eìer meg© kesÀ}er. F.me. 1875 ceO³es S®e.Heer.y}eJneìmkeÀer ³ee pece&ve-
jefµe³eve Jebµee®³ee ceefn}sves DecesefjkesÀle mLeeHevee kesÀ}er. l³eeveblej keÀve&} Sced.Smed. Dee@}keÀe@ì l³eele
menYeeieer Pee}s. l³eebveer 1882 ceO³es efLeDee@meefHeÀkeÀ} meesmee³eìer®eer µeeKee Yeejleele ceêemepeJeUer}
De[³eej ³esLes GIe[}er. DeeO³eeeflcekeÀ Gvveleer Je Deble%ee&veeÜejs F&µJejer %eeve HeéHle keÀjCes
meesmee³eìer®³ee Deveg³ee³eeb®es GefÎ<ì nesles. keÀce&Jeeo DeeefCe Hegve&pevce ³eeJej l³eeb®ee efJeµJeeme neslee.
GHeefve<eo Je oµe&veeletve les He´sjCee Iesle. DeeO³eeeflcekeÀ yebOegYeeJe efvecee&Ce keÀjCes ns O³es³e nesles.Yeejleele
meesmee³eìer}e pes ³eµe HeéHle Pee}s les efcemesme De@veer yesPebìcegUs Pee}s. F.me. 1889 ceO³es l³eebveer
meesmee³eìer®es meom³elJe efmkeÀej}s. F.me. 1893 ceO³es l³ee efnbogmLeeveele Deeu³ee meesmee³eìer®es keÀe³e&
efnbotb®³ee Hegve©lLeevee®ee SkeÀ Yeeie yeve}s. F.me. 1907 ceO³es keÀve&} Dee@}keÀe@ì®³ee efveOeveeveblej
38
meesmee³eìer®es DeO³e#eHeo De@veer yesPebì (1847-1933) ³eeb®eskeÀ[s Dee}s HeéjbYeeHeemetve®e De@veer

yesPebì®ee ef¸eµ®eve Oecee&Jej efJeµJeeme veJnlee. DeKesj efKe´µ®eve Oece&He´®eejkeÀ Deme}su³ee Heleerµeer
IeìmHeÀesì IesTve meesmee³eìer®³ee keÀe³ee&}e Jeentve Iesle}s. l³eeb®ee Yeejleer³e efJe®eej DeeefCe mebmke=Àleerµeer
efvekeÀì mebyebOe neslee. efnbogmLeeveeleer} Heé®eerve Oecee&®ee GOoej keÀjCes DeeefCe Yeejleer³e peerJeveele
DeelceefJeµJeeme efvecee&Ce keÀjCes ns O³es³e yesPebìveer DeeHeu³eemeceesj þsJe}s}s nesles. YeieJeleieerles®³ee l³eebveer
kesÀ}su³ee DevegJeeoeJe©ve l³eeb®ee JesoebleeJej efJeµJeeme neslee ns efometve ³esles. ce@[ce y}eJneìmkeÀer
DeeO³eelcekeÀlesHes#ee De}ewefkeÀkeÀJeeoeJej peemle Yej osle. De@veer yesPebì}e He´ke=Àleer DeeefCe ceve pees[Ceeje
ogJee efceUe}e. l³ee efJe®eej, HeesµeeKe, Yeespeve, ®eeef}jerleer ³ee¢<ìerves efnbot yeveu³ee. l³eeb®³ee
ceeie&oµe&veeKee}er efLeDee@mee@efHeÀkeÀ} meesmee³eìer Yeejleele efnbot®³ee Hegvepee&iejCee®eer SkeÀ ®eUJeU yeve}er.
Yeejleer³eeb®³ee ceveele DeelceefJeµJeeme Je je<ì^Jeeoe®eer YeeJevee efvecee&Ce kesÀ}er. 1898 ceO³es l³eebveer
yeveejme ³esLes meWì^} efnbot keÀe@}spe meg© kesÀ}s. lesLes efnbot Oece& Je Heeµ®eel³e efJe%eeve efµekeÀefJe}s peeF&. Heg{s
1916 ceO³es l³ee®es®e ©Heeblej yeveejme efnbot efJeµJeeefJeÐee}³eele Pee}s. Dee³e}¥[ceOeer} nesce©ue ef}ie
HećeeCes l³eebveer Yeejleele nesce©} }erie ®eUJeU meg© kesÀ}er. }eskeÀceev³e efìUkeÀebveer nesce©} }erie
Deeboes}veele meefke´À³e Yeeie Iesle}e. efµeJee³e ³ee meesmee³eìerves Heé®eerve Je ogefce&U ie´bLe Je nmleef}efKeles
³eeb®³ee mebieńe®³ee He´keÀeµevee®es HeÀej cees}e®es keÀece kesÀ}s. yesPebì je<ìêr³e ®eUJeUerkeÀ[s JeUu³eecegUs ³ee
meesmee³eìer®es keÀe³e& Leb[eJe}s HeCe l³eebveer kesÀ}s}s jepekeÀer³e, meeceeefpekeÀ DeeefCe Oeeefce&keÀ keÀe³e&
KejesKej®e keÀewlegkeÀemHeo nesles.
mel³eMeesOekeÀ meceepe
mel³eµeesOekeÀ meceepee®es mebmLeeHekeÀ cenelcee p³eesleerjeJe HegÀ}s ³eeb®ee pevce HegCes ³esLes F.me.
1827 ceO³es Pee}e. Je³ee®³ee meeleJ³ee Je<ee&Heemetve efµe#eCee}e HeéjbYe Pee}e HeCe Heg{s keÀebner keÀejCeeves
Keb[ He[}e. 13 J³ee Je<eea meeefJe$eeryeeF&µeer efJeJeen Peeu³eeJej Hegvne mkeÀe@efìµe efceµevejer µeeUsle
efµe#eCee}e meg©Jeele kesÀ}er. efKe´µ®eve efceµeveN³eeb®³ee ceeveJeleeJeeoer ¢ef<ìkeÀesvee®ee Je Lee@ceme Hesve®³ee
jeF&ìdme Dee@HeÀ cesve ³ee ûebLee®ee l³eeb®³eeJej HeÝeeJe He[}e. ceneje<ìêleer} yeéïeCesÊej meceepee®³ee
Gvveleer®es keÀe³e& mebIeefìlejerl³ee keÀjC³ee®³ee nsletves 1873 mee}er p³eesleeryeebveer HegC³eele mel³eµeesOekeÀ
meceepee®eer Hee³eeYejCeer kesÀ}er. Yeejleer³e meceepeeleer} oef}le Je og}&ef#ele ieìe®³ee Gvveleer®es keÀe³e&
1851 Heemetve®e meg© kesÀ}s nesles. efnbot meceepeele DemHe=µ³e, µegê ceeve}s ies}s}s, yeéïeCesÊej Jeie&,
efðe³ee, µeslekeÀjer ns p³eesefleyeeb®³ee ¢<ìerves oef}le Jeie& nesles keÀejCe efnbot meceepeeves µelekeÀevegµelekesÀ ³ee
Jeiee&®eer GHes#ee kesÀ}er nesleer. l³eeb®³ee celes efnbot meceepe efYevve ieìele efJeYeeie}e peeC³eeme DeeefCe
meceepeele DeeefLe&keÀ Je meeceeefpekeÀ efJe<ecelee efvecee&Ce nesC³eeme yeéïeCeer Oece& keÀejCeerYetle neslee. ³ee
yeéïeCeer Oecee&®es cetU l³eeb®³ee celes Þegleer, mce=efle, HegjeCes ³ee efnbot®³ee Oece&ie´bLeele nesles DeeefCe cnCetve
Oecee&®³ee veeJeeJej keÀce&keÀeb[e®es mleesce ceepeJetve meceepee®eer efoµeeYet} DeeefCe efHeUJeCetkeÀ keÀjCeeN³ee
keÀce&þ Oece&ceele¥[ebJej, YeìefYe#egkeÀebJej, HegjesefnleebJej l³eebveer keÀ[e[tve nu}e ®e{efJe}e. Yeejleer³e
meceepee®eer Kejer Gvveleer JneJe³ee®eer Demes} lej ³ee yengmebK³e Jeiee&®eer Je efðe³eeb®eer ceeveefmekeÀ Je
meeceeefpekeÀ ieg}eceefiejer ve<ì keÀ©ve l³eeb®³ee efJekeÀemee®ee ceeie& Keg}e keÀ©ve efo}e Heeefnpes Deµeer l³eeb®eer
OeejCee nesleer. ns®e keÀe³e& keÀjC³ee®³ee nsletves mel³eµeesOekeÀ meceepee®eer l³eebveer mLeeHevee kesÀ}er.³ee®e
39
meceepee®³ee ceeO³eeceeletve l³eebveer pegv³ee ®eeueerjerleerJej nuuee kesÀuee. eqm$e³eebmeeþer Je cegueeRmeeþer MeeUe
keÀe{u³ee.
cenelcee HegÀu³eebveer cegueerbmeeþer 1848 ceO³es Heefnueer MeeUe keÀe{ueer Je MelekeÀevegMelekesÀ peer
efMe#eCee®eer oejs l³eeb®³eemeeþer yebo nesleer leer l³eebveer Kegueer kesÀueer. l³eeb®³ee ³ee keÀe³ee&le l³eebvee
meeefJe$eeryeeF& HegÀues ³eebveer ceole kesÀueer Je MeeUsleerue cegbueebrvee efMekeÀJeC³ee®eer peyeeyeoejer eqmJekeÀejueer. Heg{s
cenelcee HegÀu³eebveer DemHe=M³eemeeþer MeeUe keÀe{ueer.
p³eesefleyeebveer meeceeefpekeÀ efJe<ecelesJej peyejomle DeeIeele kesÀ}s. Jeso ns DeHeew©<es³e veenerle.

Oecee&®³ee DeeOeejs keÀjC³eele Dee}s}er ner peeleerJ³eJemLes®eer ®eewkeÀì yeéïeCeeb®es Je®e&mJe meceepeele keÀe³ece
þsJeC³ee®³ee ¢<ìerves efvecee&Ce kesÀ}s}er Deens. cevegmce=leerves µetêebvee ieg}ece yeveefJe}s Deens. ner ieg}eceefiejer®eer
yebOeves lees[vt e ìekeÀC³eemeeþer l³ee Jeiee&}e peeie=le keÀjCes, Kes[esHee[er peeGÀve He´®eej keÀjCes, l³eebvee
efµeef#ele keÀjCes, l³eeb®³ee nkeÌkeÀeb®eer peeCeerJe keÀ©ve osCes ³eemeeþer DeeJeµ³ekeÀ Deme}s}s J³eemeHeerþ
p³eesefleyebeveer mel³eµeesOekeÀ meceepee®³ee mLeeHevesves efvecee&Ce kesÀ}s. oef}leeb®³ee ceg}ebmeeþer Je efm$e³eebmeeþer
efµe#eCemebmLee keÀe{u³ee. efJeOeJee efJeJeene}e HeéOeev³e efo}s, yee}nl³ee HeéfleyebOekeÀ ie=n keÀe{}s.
meeJe&peefvekeÀ peeiee cenejceebieevee Kegu³ee JneJ³eele, µeemeveele keÀefve<þ Jeiee&}e peeiee efceUeJ³eele Deµeer
ceeieCeer kesÀ}er. oef}le Jeiee&Jej Hemej}s}s owJeJeeoe®es, efvejeµes®es OegkesÀ otj keÀ©ve l³ee}e DeelceesOoeje®ee
ceeie& oeKeefJeCeeje, l³ee®e Jeiee&letve Heg{s Dee}s}e meceepemegOeejkeÀ cnCetve p³eesefleyeeb®es mLeeve
Devev³emeeOeejCe Deens. yengpeve meceepeele peeie=leer Ie[Jetve DeeCeC³ee®es Þes³e mel³eµeesOekeÀ meceepee}e
o³eeJes }eies}. l³eeb®ee }{e yeéïeCeebefJe©Oo vemetve yeécnCeJeeo lemes®e lees Oeeefce&keÀ, DeeefLe&keÀ Je
meeceeefpekeÀ ieg}eceefiejer efJe©Ooner neslee. p³eesefleyee HegÀ}s ns SkesÀµJejJeeoer nesles. cetleeaHetpee Je
DeJeleejkeÀuHevee l³eebvee ceev³e veJnl³ee. mecelesJej DeeOeej}su³ee ceeveJeOecee&®ee mel³eµeesOekeÀ meceepeeves
HegjmkeÀej kesÀ}e. p³eesefleyebe®es keÀe³e& mel³eµeesOekeÀ meceepeeves Heg{s ®ee}efJe}s Kejs, Hejbleg keÀe}eblejeves l³ee
meceepee®³ee He´®eej keÀe³ee&le SkeÀebieerHeCee ³esle ies}e Je l³eecegUs ceneje<ìêleer} mel³eµeesOekeÀ ®eUJeUerle
HegÀì He[t }eie}er DeeefCe l³ee®es Yeeb[Je} keÀ©ve Yesoefveleer kegÀµe} Fbie´peebveer efnbot meceepe efJeIeefìle
keÀjC³ee®ee He´³elve kesÀ}e. p³eesefleyeebveer kesÀ}su³ee keÀe³ee&®es cenÊJe }#eele IesTve cenelcee ieebOeerveer l³eebvee
`cenelc³eeb®ee cenelcee' ner HeoJeer efoueer. F.me. 1890 ceO³es ³ee Leesj meceepeke´ÀeleerkeÀejkeÀeb®es efveOeve
Pee}s.

1. meeceeefpekeÀ Je Oeeefce&keÀ megOeejCee ®eUJeUerleerue mel³eeMeesOekeÀ meceepee®³ee keÀe³ee&®es JeCe&ve keÀje.
40
2.8 meeceeefpekeÀ Je Oeeefce&keÀ megOeejCee ®eUJeUer
1. cegme}ceeveeceOeer} megOeejCee ®eUJeUer
De) Jeneyeer Deeboes}ve

Heeµ®eel³e HeÝeeJeeefJe©Oo cegme}ceeveeb®eer Pee}s}er meJe&He´Lece Heéfleefke´À³ee Jeneyeer Deeoes}ve
efkebÀJee Je}erGunen Deeboes}ve ³ee veeJeeves DeesUKe}er peeles. Kejs lej ns Hegvepee&iejCee®es Deeboes}ve nesles.
µeen Je}erGunen (1702-1762) ns 18 J³ee µelekeÀeleer} cegme}ceeveeb®es vesles nesles. p³eebveer
Yeejleer³e cegme}ceeveeb®³ee Jele&veeyeÎ} ef®eblee J³ekeÌle kesÀ}er. cegme}ceeveebceO³es Deme}su³ee o=<þ He´LeekeÀ[s,
®ee}erefjleerkeÀ[s l³eebveer }#e JesOe}s. cegme}ceeve meceepeele megOeejCee Ie[Jetve DeeCeC³eemeeþer l³eebveer
YejerJe keÀe³e& kesÀ}s les oesve He´keÀej®es nesles. (1) p³eecegUs Yeejleer³e cegme}ceeve DeeHemeele efJeYeeefpele
Pee}s l³ee Fm}ece Oecee&leer} 4 keÀe³eoeHeĆee}erle HejmHej meecebpem³e efvecee&Ce keÀjC³eeJej l³eebveer Yej
efo}e. (2) Oeeefce&keÀ yeeyeleerle Jew³eefkeÌlekeÀ DebleëHeśjCesJej Yej ÐeeJee Demes meebefiele}s. pesLes kegÀjeCe Je
noerme®³ee µeyoeb®eer HejmHejefJejesOeer J³eeK³ee kesÀ}er peeles lesJne J³ekeÌleeRves DeeHeu³ee efJeJeskeÀevegmeej Je
DebleëHeśjCesvegmeej efveCe&³e I³eeJee Demes l³eeb®es HeéfleHeeove nesles.
µeen JeueerGu}eneb®es ns efJe®eej HeéLeefcekeÀ DeJemLesle megOeejCeeJeeoer nesles. JeueerGu}en®³ee

efJe®eejebvee ceew}Jeer Deyot} Depeerpe Je yejs}er®e mej me³³eo Denceo Keeve (1786-1831) ³eebveer
Heeefþbyee efo}e. ceew}Jeer Deyot} Depeerpeves HeÀleJee peejer keÀjÀve YeejleemeejK³ee keÀeefHeÀjeb®³ee osµee}e
Fm}ece osµe yeveefJeC³ee®eer DeeJeµ³ekeÀlee Demeu³ee®es peenerj kesÀ}s. meg©Jeeleer}e ns Deeboes}ve
HebpeeyeceO³es MeerKe µeemeve efJejÀOo nesles HeCe 1849 ceO³es Hebpeeye Fbie´pe meeceép³eele efJe}erve Peeu³eeJej
Deeboes}veeves Fbie´peebefJejesOeer JeUCe Iesle}s. ns Deeboes}ve 1870 He³e¥le ®ee}t nesles Je DeKesj }<keÀjer
yeUeJej l³ee®es oceve kesÀ}s iesues.
ye) mej me³³eo Denceo Keeve Je Deefueie{ cegeqmuece ®eUJeU :-

1857 ®³ee GþeJeeveblej cegm}erce meceepeele Oeeefce&keÀ Je meeceeefpekeÀ megOeejCeeb®es efJe®eej
jÀpeJeC³eeme megjÀJeele Pee}er. SkeÀesefCemeeJ³ee µelekeÀeleer} ceg}ceeve megOeejkeÀebceO³es mej me³³eo Denceo
Keeve ³eeb®es veeJe cenÊJee®es Deens. efou}erleer} SkeÀe cegefm}ce kegÀìgbyeele F.me. 1827 ceO³es l³eeb®ee pevce
Pee}e. Je³ee®³ee 20 ®³ee Je<eea les Fbie´peeb®³ee veeskeÀjerle oeKe} Pee}s. 1857 ®³ee GþeJee®³ee JesUer
Fbie´peebvee ceole kesÀu³eecegUs l³eebveer Fbie´peeb®eer cepeer& mebHeeove kesÀ}er. l³eebveer cegme}ceeveebvee DeeOegefvekeÀ
¢ef<ìkeÀesve osC³ee®es He´³elve kesÀ}s. Fbie´peer jep³e ner JemlegefmLeleer Deens DeeefCe leer ceev³e keÀjÀve
cegme}ceeveebveer l³eeb®eer veeskeÀjer keÀjeJeer Demes l³eeb®es cele nesles. kegÀjeCeeJej ÞeOoe Demeu³eeves l³eebveer
yegefOoJeeo Je efJe%eevee®³ee DeeOeejs kegÀjeCee®eer J³eeK³ee kesÀ}er. Oeeefce&keÀ peerJeveeleer} HejbHeje,
DebOeevegkeÀjCe, mee®esyebo ®eeef}efjleer, Fm}ececeOeer} og<He´Je=Êeer ve<þ keÀjÀve Fm}eceOeceea³e lejÀCeebvee
meefn<Ceglee efmJekeÀejC³ee®esner DeeJeenve kesÀ}s.
41
mej me³³eo Denceo Keeve ns efnbot-cegm}erce SkeÀles®es Je meefn<Cegles®es HegjmkeÀlex nesles. cegm}erce
meceepeeleer} He[oeHeOoleer, yengefJeJeenHeOoleer, Je le}ekeÀHeOole ³eebJej ìerkeÀe kesÀ}er. DeeOegefvekeÀ
efµe#eCee}e HeéOeev³e osTve efþkeÀefþkeÀeCeer l³eebveer Fm}eceer meceepee®³ee efµe#eCeebmeeþer µeeUe megjÀ
kesÀu³ee. efðe³eebvee efµe#eCe ÐeeJes Demes Hegjesieeceer efJe®eej ceeb[}s. 1864 jespeer ieePeerHetj ³esLes
cegm}erceebmeeþer Fbie´peer µeeUe GIe[}er. 1865 ceO³es Fbie´peer HegmlekeÀe®ee DevegJeeo Gog&ceO³es
keÀjC³eemeeþer mee³ebefìHeÀerkeÀ meesmee³eìer®eer mLeeHevee kesÀ}er. 1875 ceO³es De}erie{ ³esLes cegefm}ce
De@bi}es-Deesefj³ebì} µeeUe megjÀ kesÀ}er. Heeµ®eel³e efµe#eCeebyejesyej cegm}erce Oecee&®esner efµe#eCe efo}s peele
nesles. }JekeÀj®e De}erie{ cegm}erceeb®³ee Oeeefce&keÀ Je meebmke=ÀeflekeÀ HegvejÀlLeevee®es keWÀê yeve}s. l³ee®e
µeeUs®es jÀHeeblej 1920 ceO³es De}erie{ cegefm}ce efJeÐeeHeerþeceO³es Pee}s. cegm}erce meceepeele jepekeÀer³e
peeie=leer Ie[Jetve DeeCeC³eemeeþer mej me³³eo Denceo Keeve ³eebveer cegm}erce µew#eefCekeÀ Heefj<eos®eer mLeeHevee
kesÀ}er. mej me³³eo DenceoKeeve ³eebveer ieg}eceeb®eer He´Lee Fm}ece efJejesOeer Demeu³ee®es meebietve DeeHeu³ee
efJe®eejeb®ee He´meej l³eebveer `lenpeerye-G}-DeKeueekeÀ' ³ee Heef$ekesÀletve kesÀ}e. De}erie{ ®eUJeUerves
efµe#eCe, meeceeefpekeÀ megOeejCee, DeeefLe&keÀ Heíeleer Je DeeOegefvekeÀerkeÀjCee®³ee ¢<ìerves HeÀej ceesþer keÀeceefiejer
kesÀ}er. l³eecetUs®e mej me³³eo Denceo Keeve ³eeb®es keÀe³e& KetHe cenÊJee®es Deens.
keÀ) osJeyebo ®eUJeU

HejbHejeiele cegefm}ce efµe#eCee®es HegjmkeÀlex Deme}su³ee G}sceebveer osJeyebo ®eUJeU ®ee}efJe}er.
³ee ®eUJeUer®es oesve cegK³e GÎsµe nesles (1) cegmeueceeveeceO³es kegÀjeCe DeeefCe noerme ³eeb®es µegOo
efµe#eCee®ee He´meej keÀjCes. (2) HejkeÀer³e µeemekeÀebefJe©Oo efpeneo ®eer YeeJevee keÀe³ece þsJeCes. Fbie´peer
efµe#eCe Je mebmke=Àleer}e efJejesOe keÀ©ve Fm}ece®³ee DeeosµeeHećeeCes efµe#eCe osC³eekeÀefjlee, cenbceo keÀeefmece
veveewlJeer (1832-80) DeeefCe jefµeo Denceo iebieesner (1928-1905) ³eeb®³ee vesle=lJeeKee}er GÊej
Heósµeeleer} menejveHetj efpeun³eeleer} osJeyebo ³esLes SkeÀ efJeÐee}³e meg© kesÀ}s. Heeµ®eel³e efµe#eCe Je
Fbie´pe mejkeÀej®³ee mene³³eeves cegme}ceeveeb®es keÀu³eeCe keÀ© HeneCeeN³ee De}erie{ ®eUJeUer®³ee HetCe&
efJejesOeele osJeyebo ®eUJeU nesleer. meebmeeefjkeÀ megKeemeeþer efkebÀJee ®eUJeUer®³ee HetCe& efJejesOeele osJeyebo
®eUJeU nesleer. meebmeeefjkeÀ megKeemeeþer efkeÀbJee mejkeÀejer veeskeÀjermeeþer ve efµekeÀlee Fm}ece Oecee&®³ee
Òemeejemeeþer efµe#eCe osle nesleer.
jepekeÀer³e¢<ì³ee osJeyebo ®eUJeUerves 1885 jespeer mLeeHeve Pee}su³ee je<ìêr³e keÀeBie´sme®es

mJeeiele kesÀ}s. 1888 ceO³es osJeyebo®³ee G}sceebveer HeÀleJee keÀe{tve mej me³³eo DenceoKeevee}e efJejesOe
kesÀ}e. osJeyebo ®eUJeUer®ee veJee veslee cenceto G}enmeve (1851-1920) ³eebveer ³ee ®eUJeUer}e
jepekeÀer³e Je yeewefOokeÀ ©He osC³ee®ee He´³elve kesÀ}e. l³eebveer je<ìêr³e DeekeÀeb#ee Je cegefm}ce efve<þe ³eeb®³eele
mecevJe³e He´mLeeefHele kesÀ}e. nmeve®³ee ³ee efJe®eeje®es DevegkeÀjCe keÀ©ve pecee}-G}-G}sceeves Yeejlee®es
SwkeÌ³e Je je<ìêr³e GÎsµe meceesj þsTve Oece&j#eCe DeeefCe cegme}ceeveeb®es jepekeÀer³e DeefOekeÀej ³eemeeþer
keÀe³e& kesÀ}s.
42
cegme}ceeve meceepeele megOeejCee Ie[Jetve DeeCeC³eemeeþer Flejner meceepe megOeejkeÀeb®es keÀe³e&

cenÊJee®es þjles. ³eeHewkeÀer ceew}Jeer ef®ejeieDe}er (1844-95), HetJe&yebiee}ceO³es Heeefµ®eceel³e efJe®eej Je
efµe#eCee}e Heéslmeenve osC³eekeÀefjlee µesKe keÀmele De}er ³eebveer yejs®e keÀe³e& kesÀ}s. 1914 ceO³es DeefKe}
Yeejleer³e cegefm}ce ceefn}e Heefj<eosves nHeefleJee}e Je yegjKeeHeOoleer}e peesjoej efJejesOe kesÀ}e. veblej®³ee
keÀeUele cenceo FkeÌyee}, me³³eo DekeÀyej ngmesve F. meceepe megOeejkeÀebveer meeceeefpekeÀ DeeefCe µew#eefCekeÀ
#es$eele yejs®e YejerJe keÀe³e& kesÀ}s. Hejblet SketÀCe®e cegme}ceeve meceepee®eer Heíeleer nesT µekeÀ}er veener ³ee®es
keÀejCe cegm}erce meceepeeves l³eeb®³ee vesl³eebvee yeUer He[tve Heefµ®eceel³e efJe®eej efmJekeÀej}s veenerle DeeefCe
³esLeerue yengmebK³e meceepeeyejesyej lees mecejme Pee}e veener.
2. Heejµeer Oece&megOeejCee ®eUJeU

veJeerve megOeejCeeb®³ee }eìsHeemetve Heejµeer meceepe mJeleë}e Deef}Hle þsJet µekeÀ}e veener.
1851 ceO³es Fbie´peer efµe#eCe Iesle}su³ee keÀebner Heejµeebveer jnvegcee³eer Yeepeo³eemeve meYee mLeeHeve kesÀ}er.
HeécegK³eeves Heejµeer meceepee®³ee meeceeefpekeÀ efmLeleer®ee Hegve©Ooej keÀjCes lemes®e Peesjesef<ì^³eve Oecee&®eer
µegOo mJe©Heele ceeb[Ceer keÀjCes ne ³ee ®eUJeUer®ee GÎsµe neslee. ³ee ®eUJeUer®es vesle=lJe veewjespeer
HeÀjoesvepeer, oeoeYeeF& veewjespeer, kesÀ.Deej, keÀecee ³eeb®eskeÀ[s nesles. ke´ÀebleerkeÀejkeÀ efJe®eej meceepeeHe³e¥le
Heesn®eefJeC³eemeeþer `jemle ieesHeÀleej 'veeJee®es Je=ÊeHe$e keÀe{C³eele Dee}s. Heejµeer efðe³eeb®³ee efmLeleerle
megOeejCee keÀjC³eele Dee}er lemes®e Oecee&®es efve³ece mHe<ì keÀjC³eele Dee}s. efJeJeene®es Je³e Jee{efJeC³eele
megOeejCee keÀjC³eele Dee}er. He[oe HeOole ve<ì keÀjC³eele Dee}er. efJeJeene®es Je³e Jee{efJeC³eele Dee}s.
ðeer-efµe#eCeeJej Yej osC³eele Dee}s. je<ìêr³e mJeeleb$³e Deeboes}veele megOoe Heejµeer vesl³eebveer cenÊJee®es
³eesieoeve efou³ee®es Dee{Utve ³esles. ³eeefµeJee³e Smed.Smed. yebiee}er, Þeer.yeer.Sced. ce}yeejer, efHeÀjespeµene
cesnlee, efoveµee Jee®íe ³eeb®eer keÀeceefiejer keÀesCe efJeme© µekesÀ} ? peceµesìpeer ìeìe ³eebveer ìeìeveiej}e
Hees}eo keÀejKeevee keÀe{tve osµee®es veeJe peiee®³ee vekeÀeµeeJej DeeCe}s. osµee®³ee jepekeÀer³e, meeceeefpekeÀ
DeeefCe DeeefLe&keÀ efJekeÀemeele Heejµeer meceepee®es ³eesieoeve cenÊJee®es þjles.
3 efµeKe megOeejCee ®eUJeU

Heeµ®eel³eeb®³ee leke&ÀµegOo Je Hegjesieeceer efJe®eejebveer MeerKe mebHeóe³ee}ener He´sefjle kesÀ}s. µeerKe
meceepee®es ¢{erkeÀjCe Je megOeejCee keÀjC³ee®³ee nsletves ®eerHeÀ Kee}mee efoJeeCe ³ee keWÀêer³e mebmLes®eer
mLeeHevee kesÀ}er lej mLeeefvekeÀ HeeleUerJej efmebie meYee efvecee&Ce keÀjC³eele Dee}er. ®eerHeÀ Kee}mee efoJeeCe
mebmLesves HebpeeyeceO³es DeveskeÀ ieg©odJeejs mLeeHeve kesÀ}s lemes®e µeeUe Je ceneefJeÐee}³es meg© kesÀ}er, efmebie
mesYesves DekeÀe}er ®eUJeU meg© kesÀ}er. ner ®eUJeU ieg©Üejebvee DeeHe}er Keepeieer cee}ceÊee ceeveCeeN³ee
Ye´<ì cenbleebefJe©Oo nesleer ³ee cenbleevee µeemevee®es meceLe&ve nesles. 1921 ceO³es DekeÀe}eRveer
ieg©oJeejeb®³ee GOoejebmeeþer cenbleeefJe©Oo DeefnbmeelcekeÀ DemenkeÀej mel³eeień ®eUJeU o[Hetve
ìekeÀC³ee®ee He´³elve kesÀ}e. HeCe DeKesj pevecelee®³ee jsì³eeHeg{s PegketÀve 1922 ceO³es efµeKe ieg©Üeje
keÀe³eoe mebcele kesÀ}e. µeerKe meceepeele efµe#eCee®ee He´meej JneJee cnCetve 1890 ceO³es Dece=lemej ³esLes
Kee}mee keÀe@}spe mLeeHeve kesÀ}s Je Flej DeveskeÀ efþkeÀeCeer µeeUe ceneefJeÐee}³es mLeeHeve keÀjC³eele
Dee}er.
43
2.8.1
DeeHeueer Òeieleer leHeemee :
1. cegeqmueceebceOeerue megOeejCee ®eUJeUer®ee Dee{eJee I³ee.
2.9 meeceeefpekeÀ Je Oeeefce&keÀ megOeejCee ®eUJeUer®es HeefjCeece
19 J³ee µelekeÀe®³ee DeKesjHe³e¥le meeceeefpekeÀ DeeefCe Oeeefce&keÀ ®eUJeU Yeejlee®³ee

keÀeveekeÀesHeN³eele peeTve Heesn®e}er. Yeejleeleer} efJeefJeOe Oecee&le ®eUJeUer nesTve meceepemegOeejkeÀeb®eer
ceebefo³eeUer efvecee&Ce Pee}er. megefµeef#ele Yeejleer³eebceO³es megOeejCee ®eUJeUeRveer DeelceefJeµJeeme efvecee&Ce
keÀjC³ee®es Del³eble cenÊJee®es keÀe³e& kesÀ}s. megOeejCee ®eUJeUeRcegUs Heé®eerve Oece& Je meebmke=ÀeflekeÀ þsJ³ee®eer
cenevelee Yeejleer³eeb®³ee vepejsme Dee}er. Yeejleer³eebvee DeeHeu³ee pegv³ee, ìekeÀeT, Keesìîee He´Lee-
HejbHeje®ee l³eeie keÀjC³ee®eer mebOeer efceUe}er. veJ³ee efJe%eeveeefOeef<þle DeeefCe leke&Àmebiele efJe®eejeb®³ee
JeeleeJejCeeble DeeHeu³ee Oeeefce&keÀ ÞeOoe, efJe®eej ³eebvee pegUJetve IesC³eeme ceole Pee}er. je<ì^Jeeoer
efJe®eejebvee Je Oece&-efvejHes#e ¢<ìerkeÀesveeme ®ee}vee efceUe}er. DeeOegefvekeÀ efJe®eejebvee HeéOeev³e efceUe}s.
Oeeefce&keÀ ÒeyeesOevee}e ieleer efceUe}er.
³ee ®eUJeUeRveer meceepeeleer} meleerHe´Lee, efJeOeJeeefJeJeen, yengHelveerlJe, He[oeHeOole,

DemHe=µ³elee, nbg[eHe´Lee, peeleerHe´Lee, yee}nl³ee, Ye=Cenl³ee, osJeoemeer, He´Lee, DebOeÞeOoe F.Deefve<ì
He´Lee-HejbHejebvee }{e efo}e. He´l³eskeÀ meceepemegOeejkeÀebves DeveskeÀ ie´bLe Je Jele&ceeveHe$es megjÀ kesÀu³eeves
meeefnl³e efveefce&leer}e Je Yee<ee efJekeÀemee}e ieleer efceUe}er. megOeejCee ®eUJeUer®³ee keÀeUele Heeµ®eel³e
meeefnl³ee®es Jee®eve Je Yee<eeblejs ceesþîee HećeeCeele nesTve }eskeÀpeeie=leer Ie[tve Dee}er. Yeejleele jepee
jececeesnve je@³eveer cenlJe efou³eeves HećegKe µenjele Fbie´peer efµe#eCee®eer keWÀês GIe[}er. Fbie´peer efµe#eCee®ee
He´meej nesTve DemHe=µ³eebmeeþer Je efðe³eebmeeþer DeveskeÀ µeeUe GIe[u³ee. efµe#eCee}e HeéOeev³e efou³eeves
Yeejleele DeveskeÀ µeeUe, ceneefJeÐee}³es, efJeÐeeHeerþs megjÀ Pee}er. Fbie´peer efµe#eCeebcegUs®e }eskeÀµeener,
mJeeleb$³e, mecelee, yebOeglee, je<ì^Jeeo, GoejceleJeeo ³ee keÀuHeveeb®eer peeCeerJe Peeu³eeves je<ìêr³elJee®eer
YeeJevee Jee{erme }eietve DeeOegefvekeÀ ¢<ìerkeÀesveele Jee{ Pee}er efµe#eCeebcegUs efnboer megefµeef#ele Jeiee&le Jee{
Pee}er.
meeceeefpekeÀ DeeefCe Oeeefce&keÀ megOeejCee ®eUJeUeRcegUs Yeejleeleer} meeceeefpekeÀ Je Oeeefce&keÀ

SwkeÌ³ee}e ®ee}vee efceUtve je<ì^Jeeoe®ee Go³e Pee}e. 19 J³ee µelekeÀeleer} ®eUJeUeRveer DeeOegefvekeÀ
44
o=<ìerkeÀesveele Jee{ Pee}er }eskeÀµeener, mJeeleb$³e, mecelee ³ee lelJeeb®eer DeesUKe Peeu³eeves ieg}eceefiejer®eer
peeCeerJe Pee}er. DeveskeÀ meceepe megOeejkeÀebveer meceepe Je Oece&megOeejCesyejesyej®e je<ìêr³e keÀe³e& osKeer}
kesÀ}s. mJeeceer o³eevebo mejmJeleer, mJeeceer efJeJeskeÀevebo, v³ee jeve[s, DeeiejkeÀj, }es. efìUkeÀ, }e}e
}peHeleje³e, ce. ieebOeer, [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀj Fl³eeoer megOeejkeÀebveer mJeleë}e je<ìêr³e
®eUJeUerle PeesketÀve efo}s. je<ì^Jeeoe®ee µesJeì mJeeleb$³e HeéHleerves neslees ³ee peeCeerJescegUs®e Heg{er}
keÀeUele Yeejleer³e mJeeleb$³e ®eUJeUer®eer megjÀJeele Pee}er.
2.10 DeeefLe&keÀ je<ì^Jeeo
Heeµ®eel³e efµe#eCeecegUs DeeOegefvekeÀ µeeðeer³e ¢<ìerkeÀesvee®eer Jee{ Peeu³eeves keÀebner megefµeef#ele

Yeejleer³e pemes DeelceHejer#eCeekeÀ[s JeU}s lemes keÀener megefµeef#ele efye´ìerµe µeemevee®³ee HeefjCeeceeb®es
efJeµ}s<eCe keÀ© }eie}s. efye´ìerµeeb®³ee DeeceieveeHetJeea Deefleµe³e mebHevve meeceép³e Hemej}s nesles.
efye´ìerµeeb®³ee DeeefLe&keÀ veerleer®es og<HeefjCeece l³eeb®³ee }#eele ³esT }eie}s. ieéceerCe Yeeieeleer} Jee{l³ee
DeeefLe&keÀ n}eKeer®es, keÀpe&yeepeejerHeCee®es cetU efyeéfìµeebveer }eo}su³ee DeJeemleJe µeslemeeN³eele, l³eebveer
meg© kesÀ}su³ee keÀe³eceOeeje, j³eleJeejer Je cen}Jeejer HeOoleerle Deens ns peeCeJet }eie}s. 17 J³ee
µelekeÀeHe³e¥le keÀ}ekegÀmejer®³ee keÀejeefiejermeeþer Je nmleJ³eJemee³eebmeeþer peieele HeéfmeOo Deme}s}e Je
µelekeÀevegµelekesÀ YejYejeì}s}e J³eeHeej Goerce ®ee}JeCeeje osµe SkeÀe µelekeÀele oeefjê³ee®³ee ielexle
}esì}e peeC³eeme efyeéfìµeeb®es DeeefLe&keÀ µees<eCee®es J³eeHeejer OeesjCe keÀejCeerYetle Demeu³ee®eer Kee$eer Pee}er.
osµeeleer} DeceeHe mebHeÊeer veeveeefJeOe ceeiee&veer }gìtve Fbi}b[}e peele Deens. Yeejleer³e nmleesÐeesie, J³eeHeej
GÎerce nslegHegjmmej o[He}s peele Demetve Yeejleer³e keÀ®®ee cee}e®ee DeesIe Fbi}b[keÀ[s JeUJetve lesLeer}
HekeÌkeÀe cee} YeejleeJej }eo}e peele Deens, Yeejlee}e ngkeÀceer Je nkeÌkeÀe®eer yeepeejHesþ yeveJetve,
mJe³ebHetCe& DeLe&j®evee ve<ì keÀ©ve efye´ìerµeebveer Yeejlee}e DeeefLe&keÀ JemeenleJeeoe®es }#³e yeveefJeu³ee®eer
peeCeerJe megefµeef#ele Yeejleer³eebvee nesT }eie}er. Yeejlee®es DeewÐeesefiekeÀjCe ceboieleerves Pee}s. melele
He[CeeN³ee og<keÀeUecegUs HeefjefmLeleer DeefOekeÀ®e iebYeerj Pee}er.
keÀe}& ceekeÌme&ves 1853 mee}er YeejleemebyebOeer ef}efn}su³ee }sKeele efye´ìerµe JemeenleJeeoecegUs

YeejleeJej Pee}su³ee Deefve<ì HeefjCeeceeb®es ef®eefkeÀlmekeÀ Je efJeµ}s<eCe kesÀ}s nesles DeeefCe ³ee DeewÐeeefiekeÀ
meeceép³eeJeeoer µees<eCeele®e efle®³ee efJeveeµee®eer yeerpes Hesj}er peele Deensle Demes YeefJe<³ener Jele&efJe}s nesles.
cegbyeF&®³ee jeceke=À<Ce efJeµJeeveeLeebveer 1843 mee}er®e SkeÀe efveyebOeele cegm}erce jep³ekeÀl³ee¥Hes#ee Fbie´peeb®eer
DeeefLe&keÀ efHeUJeCetkeÀ IeelekeÀ Demeu³ee®es meesoenjCe oeKeJetve efo}s. [e@. Deelceejece Heeb[gjbie ³eebveer
³eeJej DeeefLe&keÀ mJeeJe}byevee®ee lees[iee meg®eefJe}e neslee. efvejefvejeÈ³ee ceeiee¥veer Yeejleer³e He´pes®eer uetì
keÀ©ve efye´ìerµeebveer Yeejlee®es µees<eCe ®ee}Je}s Deens. l³eecegUs mJejep³e mLeeHeve Peeu³eeefµeJee³e ns µees<eCe
LeebyeCeej veener ner peeCeerJe Jee{t }eie}er DeeefCe ³ee peeefCeJes}e®e DeeefLe&keÀ je<ì^Jeeo Demes cnì}s peeles
Yeejleele je<ì^Jeeoe®ee He´meej keÀjC³ee®es keÀe³e& oeoeYeeF& veewjespeer, }eskeÀefnleJeeoer, v³ee jeve[s, ieesHeeU
ieCesµe DeeiejkeÀj Fl³eeoer megOeejkeÀebveer kesÀ}s.
45
2.10.1 DeeefLe&keÀ efveëmeejCee®ee efmeOoeble ë
oeoeYeeF& veewjespeerb®ee pevce cegbyeF&leer} SkeÀe Heejµeer kegÀìgbyeele 1825 ceO³es Pee}e.
efJeÐeeLeeaoµesle yegefOoceeve efJeÐeeLeer& cnCetve l³eebveer }ewkeÀerkeÀ mebHeeove kesÀ}e. F.me. 1850 mee}er
cegbyeF&®³ee SuHeÀervmìve keÀe@}speceO³es ieefCelee®es HeéO³eeHekeÀ cnCetve veeskeÀjer efmJekeÀej}er. 1851 ceO³es
`jemleieesHleej' ns iegpejeleer meeHleeefnkeÀ meg© keÀ©ve meceepepeeie=leer Ie[Jetve DeeCe}er. cegbyeF&le DeveskeÀ
meeceeefpekeÀ Je jepekeÀer³e mJe©Hee®³ee ®eUJeUer meg© kesÀu³ee. DeeHeu³ee keÀejefkeÀoeale l³eebveer DeveskeÀ G®®e
Heos Yeg<eefJe}er. F.me. 1885 ceO³es je<ìêr³e keÀeBie´sme®³ee mLeeHevesle De@}ve nt³eceHećeeCes oeoeYeeF&b®ee
efmebne®ee Jeeìele neslee. je<ì^meYes®es leerve JesUe DeO³e#e nesC³ee®ee yengceeve l³eebvee efceUe}e. 1906
®³ee keÀeBieśme DeefOeJesµeveele l³eebveer mJejep³e ns O³es³e Iees<eerle kesÀ}s. l³eeb®ee l³eeb®³ee keÀe³ee&yeÎ}
`DeeOegefvekeÀ Yeejlee®es efHeleecen'cnCetve ieewjJe kesÀ}e peelees. 30 petve 1917 jespeer ³ee ceneve J³ekeÌleer®es
osneJemeeve Pee}s.
oeoeYeeF&bvee efye´ìerµe Yeejlee®es DeeefLe&keÀ µees<eCe keÀesCel³ee ceeiee&ves keÀjerle Deensle ³ee®eer
peeCeerJe Pee}er Je ns DeeefLe&keÀ µees<eCe Leebyeu³eeefµeJee³e Yeejlee®eer Heíeleer nesCeej veener ³ee®eer KegCeieebþ
HekeÌkeÀer Pee}er.l³eebmeeþer l³eebveer `Yeejleer³e oeefjê³e DeeefCe Yeejleeleer} Deefye´ìerµe jep³e'veeJee®ee ie´bLe
ef}ntve (1901) l³eele DeeHe}s efJe®eej meefJemlej ceeb[}s. 1905 ceO³es oeoeYeeF&veer pes.ìer.
meb[j}@[}e ef}efn}su³ee He$eele cnì}s,’Yeejlee®eer efmLeleer Deefleµe³e µees®eefve³e yeve}er Deens. l³ee®eer
melele }tì nesle Deens. Heé®eerve keÀeUelener }gìsjs ³esle Je }gìceej keÀjÀve efveIetve peele. Yeejle
DeuHeeJeeOeerle DeeHe}s Pee}s}s vegkeÀmeeve YejÀve keÀe{le Demes. HeCe Deelee lees meelel³eeves DeefOekeÀeefOekeÀ
iejerye yevele ®ee}}e Deens. }gìerHeemetve µJeeme IesC³eemener Yeejlee}e mebOeer efceUle veener. efyeéfìµeeb®es
He´µeemeve, mewv³e, v³ee³eJ³eJemLee, J³eeHeej, DeefOekeÀeN³eeb®es Heieej, keÀj, meeceép³eefJemleejemeeþer kesÀ}s}er
³egOos, Fbi}b[ceOeer} DeefOekeÀejer Jeiee&®ee Ke®e& Yeejleer³e eflepeesjerletve®e kesÀ}e peelees. Yeejleeletve ves}s}e
Hewmee Yeeb[Je} jÀHeeves Yeejleele DeeCetve l³eeJejer} J³eepe Je veHeÀe efye´ìerµe cee³eosµeer vesleele Je meJe&
yeepetveer Yeejleer³eeb®eer DeeefLe&keÀ }gì kesÀ}er peeles “Demes oeoeYeeF¥veer mHe<ì kesÀ}s. DeeefLe&keÀ µees<eCe
LeebyeefJeC³eemeeþer Yeejleer³eebveer DeeHe}s Yeeb[Je} iegbleJetve GÐeesieOebos GYeejeJesle Demee meu}e l³eebveer
Yeejleer³eebvee efo}e. Yeejleer³eebveer ceeb[}su³ee ³ee DeLe&µees<eCee®³ee efmeOoeblee}e keÀener efye´ìerµe
ceglmeÐeeb®³ee JekeÌleJ³eeves Heg<ìer efceUe}er. nsvjer keÀe@ìve, efJe}er³ece nbìj, }e@[& me@}meyejer, i}@[mìesve
Fl³eeoeRveer efyeéfìµeeb®³ee HeÀkeÌle µebYej Je<ee&®³ee jepeJeìerle Yeejle êeefjê³ee®³ee ielexle HesÀkeÀu³ee®eer
keÀyeg}er efo}er.
2.10.2 v³ee. ceneosJe ieesefJebo jeve[s Je DeeefLe&keÀ je<ì^Jeeo (1842-1901)

ceneje<ìê®³ee HeýeesOeve keÀeUeleer} keÀUkeÀUer®es meceepemegOeejkeÀ, meJee¥ieerCe megOeejCes®es
HeĆesles, meveoµeerj jepekeÀejCee®es He´Jele&keÀ cnCetve jeve[s ³eeb®es mLeeve Devev³e meeOeejCe Deens.
DeLe&keÀejCe, jepekeÀejCe, lelJe%eeve ³eeyejesyej®e jeve[s ³eeb®ee Feflenemee®eener J³eemebie neslee.
efJeÐeeLeeaoµesHeemetve®e les megOeejCee ®eUJeUerkeÀ[s DeekeÀef<e&le Pee}s nesles. 1865 mee}er HegC³eele
efJeOeJeeefJeJeenesÊespekeÀ ceb[U Je 1870 ceO³es meeJe&peefvekeÀ meYee mLeeHeve keÀjC³eele jeve[s cegK³e
46
DeeOeejmlebYe nesles. F.me. 1893 ceO³es cebgyeF& ne³ekeÀesìe&le v³ee³eeOeerµe cnCetve vesceCetkeÀ Pee}er.
mejkeÀejer veeskeÀjer®³ee yebOeveecegUs l³eebvee jepekeÀejCeeble meefke´À³e menYeeieer neslee ³esle veJnles cnCetve®e ³ee
#es$eele ceeie&oµe&keÀ Je meu}eieeje®eer YetefcekeÀe l³eebveer yepeeJe}er. De@}ve n³egce, vee.ieesKe}s l³eebvee
iegjÀmLeeveer ceevele ³eeJejÀve l³eeb®es mLeeve efkeÀleer G®®e opee&®es nesles ns efometve ³esles.
v³ee. jeve[s ³eeb®ee efHeb[ megOeejkeÀe®ee neslee. l³eebveer DeeHeu³ee meeJe&peefvekeÀ keÀe³ee&}e HeéjbYe
Oeeefce&keÀ Je meeceeefpekeÀ megOeejCee keÀe³ee&ves kesÀ}e. v³ee. jeve[s ³eeb®eer cetU He´Je=Êeer mecevJe³eJeeoer Je
j®eveelcekeÀ nesleer. jepekeÀer³e yeeyeleerle v³ee. jeve[s ³eeb®eer celes ceJeeU Demeueer lejer, Fbie´peebyeodo}
l³eebvee efve<þe DeeefCe Deeoj Jeeìle Deme}e, efye´ìerµe µeemeveJ³eJemLes®eer cet}Yetle lelJes Deeoµe&mJejÀHee®eer
Jeeìle Deme}er lejer ³ee®ee DeLe& efyeéfìµe meÊes®es µees<ekeÀ mJejÀHe les DeesUKele veJnles Demes veJnles.
efyeéfìµe jepeJeìerle GÐeesieOebÐee®³ee Pee}su³ee NnemeeJej He´keÀeµePeesle ìekeÀCeejer Je l³eeJej
GHee³e³eespevee meg®eefJeCeejer DeY³eemeHetCe& Yee<eCes l³eebveer meeJe&peefvekeÀ meYes®³ee J³eemeHeerþeJejÀve efo}er.
Yeejlee®eer DeeefLe&keÀ efmLeleer megOeejC³eemeeþer l³eebveer mJeosµeer®ee ceb$e efo}e. meeceeF&keÀ Yeeb[Je}e®³ee
DeeOeejs ceb[Us mLeeHetve keÀejKeeves meg© keÀjC³ee®ee meu}e l³eebveer Yeejleer³eebvee efo}e. lemes®e Yeejleer³e
GÐeesieebvee mebj#eCe efceUeJes cnCetve mejkeÀejkeÀ[s mebj#ekeÀ pekeÀeleer®eer ceeieCeer kesÀ}er. efyeéfìµeebveer
efmJekeÀej}su³ee cegkeÌle J³eeHeeje®³ee OeesjCeecegUs Yeejleer³eeb®³ee DeLe&J³eJemLesle nesCeeN³ee efJeIeelekeÀ
HeefjCeeceeb®eer l³eevee peeCeerJe nesleer DeeefCe cnCetve jepekeÀer³e yeeyeleerle GoejceleJeeoer HejkeÀer³eeb®es
DeewÐeesefiekeÀ HeÝeglJe He´mLeeefHele nesGÀve osµe efJekeÀ}e peele Deens, Demes l³eeb®es cele nesles. efye´ìerµe
DeefOekeÀeN³eeb®³ee Jeslevee®³ee Je efveJe=efÊeJeslevee®³ee ©Heeves Yeejlee®es êJ³eeHenjCe nesles Demes les cnCele.
lemes®e efye´ìerµe Yeeb[Je} osµeele iegbleefJeu³eeves meJe& veHeÀe osµeeyeensj peelees cnCetve HejkeÀer³e Yeeb[Je}e®eer
osµeeleer} iegbleJeCetkeÀ oeoeYeeF¥vee DeveLe&keÀejer Jeeìs lej v³ee. jeve[s ner Yeeb[Je}e®eer iegbleJeCetkeÀ ³eesi³e
veener ns Heìle Deme}s lejer Yeejleer³eeble Yeeb[Je} iegbleefJeC³ee®eer #ecelee vemeu³eeme, Yeejlee®ee
DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀeme nesCes DeeJeµ³ekeÀ Demeu³eeves HejkeÀer³e Yeeb[Je}e®eer iebgleJeCetkeÀ les HeÀejµeer Dee#esHeen&
ceeveerle vemele. lemes®e osµee®es Jee{les oeefjo´³e ne kesÀJeU efyeéfìµe meÊesves ®ee}efJe}su³ee êJ³eeHenjCee®ee
HeefjCeece veener lej l³ee}e keÀebner Deµeer Yeejleer³e peyeeyeoej Deensle Demes l³eeb®es cele nesles.
v³ee. jeve[sb®³ee DeeefLe&keÀ efJe®eeje®ee HeÝeeJe Yeejleer³e meceepeeJej He[}e. l³eeb®³ee efJe®eejebveer
JeemegosJe yeUJeble HeÀ[kesÀ meejK³ee ke´ÀebleerkeÀejkeÀeJej HeÝeeJe He[}s}e neslee. megjWêveeLe ye@vepeea,
efHeÀjespeµene cesnlee, }es. efìUkeÀ F. vesl³eebveer JesUesJesUer Fbie´pee®³ee DeeefLe&keÀ efHeUJeCetkeÀeryeeyele
pevepeeie=leer kesÀ}er. ³ee DeeefLe&keÀ je<ì^Jeeoe®ee HeÝeeJe mJeeleb$³e Deeboes}veeJej He[}e. DeeefLe&keÀ
je<ì^Jeeoeletve®e mJeosµeer Je yeefn<keÀej ner oesve Dem$es je<ìêr³e keÀeBie´sme}e efceUeu³eeves efyeéfìµe µeemevee}e
OekeÌkesÀ yemet }eie}s. ³eeb®ee GHe³eesie Heg{s je<ìêr³e mJeeleb$³e ®eUJeUer}e Pee}e.³ee®e keÀeUele
[e@.yeeyeemeensye Deebyes[keÀjebveer DeeHeu³ee `Òee@yuesce Dee@HeÀ ©Heer' Je `FJeesu³etMeve Dee@HeÀ ÒeesefJevmeer³eue
HeÀe³eveevme Fve efyeéfìMe Fbef[³ee' ³ee ûebLeele efyeefìMe mejkeÀej Yeejleer³e ueeskeÀeb®es keÀMeeÒekeÀejs DeeefLe&keÀ
Mees<eCe keÀjles³e les meesoenjCe l³eebvee oeKeJetve efoues. l³eecetUs efyeéfìMe meeceép³ee®ee Hee³ee lees DeeefLe&keÀ
OeesjCeeJej efìketÀve neslee lees nUtnUt {emeUt ueeieuee. ³eecetUs®e Yeejleer³e DeeefLe&keÀ je<ì^Jeeoe®ee Òemeej
mJeeleb$³e ®eUJeUer®³ee keÀeUele ceesþîee ÒeceeCeele Peeuee.
47
1. Yeejleer³e DeeefLe&keÀ jeä^Jeeoe®es mJe©He meebiee.
2.11 meejebMe
19 J³ee MelekeÀeleerue meeceeefpekeÀ Je Oeeefce&keÀ megOeejCee ®eUJeUercegUs YeejleeR³eeceO³es

veJe®ewlev³e efvecee&Ce Peeues.Yeejleer³eebceO³es efpe%eemegJe=leer, Jew%eeefvekeÀ ¢<ìerkeÀesve Je peieekeÀ[s HeenC³ee®ee
SkeÀ JesieUe ¢äerkeÀesve ³ee ®eUJeUercegUs efJekeÀefmele Peeuee. ³eeletve KeN³ee DeLee&ves Yeejleer³eebceO³es
jeä^Jeeoe®ee Go³e Peeuee. ³ee®ee HeÀe³eoe Heg{s jeäêr³e ®eUJeUerme Peeuee. ³ee keÀeUeleerue
meceepemegOeejkeÀebveer meeceeefpekeÀ Je Oeeefce&keÀ ®eUJeUerle DeeHeues ceesuee®es ³eesieoeve lej efoues®e
l³ee®eÒeceeCes l³eebveer efyeéfìMeebkeÀ[tve Yeejleer³eeb®es nesCeejs DeeefLe&keÀ Mees<eCe meÒeceeCe efmeOod kesÀues.
l³eeceO³es cegK³elJes : oeoeYeeF& veewjespeer,v³ee. jeve[s, [e@.Deebyes[keÀj ³eeb®ee meceeJesMe neslees. l³eeb®ee
DeeefLe&keÀ efve:meejCee®³ee efmeOoeblee®ee HeÀe³eoe mJeeleb$³e ®eUJeUerme Peeuee Je efyeéfìMeefJejesOeer JeeleeJejCe
YeejleeceO³es efvecee&Ce Peeues.
2.12 efJeÐeeHeerþer³e mJe©Hee®es ÒeMve
1) meeceeefpekeÀ Je Oeeefce&keÀ megOeejCee ®eUJeUerleerue jepeejececeesnve je@³e ³eeb®³ee YetefcekesÀ®es

cetu³eeceeHeve keÀje.
2) cenelcee HegÀues Je l³eeb®³ee mel³eeMeesOekeÀ meceepee®³ee keÀe³ee&Jej meefJemlej efìHe efuene.
3) 19 J³ee MelekeÀeleerue meeceeefpekeÀ Je Oeeefce&keÀ megOeejCee ®eUJeUer®es cenÊJe mHeä keÀje.
4) Yeejleer³e DeeefLe&keÀ jeä^Jeeoe®es mJe©He mHe<ì keÀje.
5) ìerHee efuene :-
1) yeécnes meceepe
2) Dee³e& meceepe
3) jeceke=À<Ce efceMeve
4) mel³eMeesOekeÀ meceepe
5) mej me³³eo Denceo Keeve
6) oeoeYeeF& veewjespeer
7) DeeefLe&keÀ Mees<eCee®ee efmeOoeble

48
3
Yeejleer³e jeä^Jeeoe®ee Go³e -2
jepekeÀer³e mebIeìveeb®ee efJekeÀeme DeeefCe
jeäêr³e keÀeBûesme®eer mLeeHevee.
ÒekeÀjCe ©Hejs<ee
3.0 GefÎ<ì³es
3.1 Yeejleer³e jeä^Jeeoe®ee Go³e
3.2 Yeejleer³e jeä^Jeeoe®³ee Go³ee®eer keÀejCes /keÀeBûesme®³ee mLeeHeves®eer Heeée&Yetceer
3.3 jepekeÀer³e mebIeìvee®ee Go³e
3.4 je<ìêr³e keÀeBûesme®eer mLeeHevee
3.5 je<ìêr³e keÀeBûesme®eer O³es³eOeesjCes
3.6 meejebMe
3.7 ÒeMve
3.0 GefÎ<ìs
1) jeä^Jeeoe®³ee Go³ee®eer keÀejCes/Heeée&Yetceer mecepetve IesCes.

2) efJeefJeOe jepekeÀer³e mebIeìvee®³ee keÀe³ee&®ee DeY³eeme keÀjCes.
3) jeäêr³e keÀeBûesme®³ee mLeeHeves®eer Heeée&Yetceer Je efle®³ee O³es³e OeesjCeeb®ee DeY³eeme keÀjCes.
3.1 Yeejleer³e jeä^Jeeoe®ee Go³e
F.me. 1857 meeueer eEnoer ueeskeÀebveer GþeJe keÀªve Fbûepeeb®eer Dev³ee³eer Je Del³ee®eejer jepeJeì
GueLetve Hee[C³ee®ee Òe³elve kesÀuee. ne GþeJe pejer GÊej eEnotmLeeveeleerue keÀebner ÒeosMeebHegjlee Je keÀebner
jepesjpeJee[s, peceerveoej Je efMeHeeF& ³eeb®³eeHegjlee ce³ee&oerle Demeuee DeeefCe lees pejer DeHe³eMeer þjuee,
lejer eEnogmLeeve®³ee Feflenemeeleerue lees SkeÀ cenÊJee®ee ìHHee ceeveuee peelees. DeeHeu³ee mJeeleb$³eemeeþer
pegves vesle=ÊJe Je pegv³ee ÒesjCee GHe³eesieer He[Ceej veenerle ³ee®eer Kee$eer ueeskeÀebvee Peeueer. HeeM®eel³e
efMe#eCeeves megpeeCe Peeuesuee SkeÀ megefMeef#ele Jeie& meceepeele Go³eeme Deeuesuee neslee. ³ee®e Jeiee&ves Heg{s
DeeHeu³ee meceepee®es vesle=ÊJe kesÀues Je keÀeueeblejeves mJeeleb$³ee®eer ®eUJeU GYeejueer. mJeeleb$³ee®³ee
®eUJeUer®ee Go³e nesC³eeHetJeea ÒeLece jeä^Jeeoe®ee Go³e Peeuee. iegpejeleer, Hebpeeyeer, cejeþs, peeì,
49
yebieeueer, ceêemeer Je Flej DeveskeÀ Òeebleeleerue ueeskeÀ DeLeJee eEnot, cegmeueceeve, yeew×, pewve, Heejmeer F.
efJeefJeOe Oecee&®es ueeskeÀ ns meJe&®e peCe ¿ee eEnotmLeeve osMee®es veeieefjkeÀ Deenesle, ner jeä^Jeeoe®eer YetefcekeÀe
nUtnUt le³eej Peeueer. ³ee jeä^Jeeoe®³ee Heeée&YetceerJej®e Heg{s 1885 meeueer osMeeleerue ÒecegKe
efJe®eejJebleeveer ’je<ìêr³e keÀeBûesme “ ³ee jepekeÀer³e mebIeìves®eer mLeeHevee kesÀueer. Yeejleer³eeb®es ÒeefleefveOeerlJe
keÀjCeeN³ee ³ee jeäêr³e mebIeìvesves pevelesle jeäêr³eÊJee®eer peeCeerJe efvecee&Ce keÀªve jepekeÀer³e peeie=leer
Ie[Jetve DeeCeC³ee®es, megmebIeìerle jeäêr³e Jee®ee HeÀes[tve l³eeb®³eeJej nesCeeN³ee Dev³ee³ee®es efvejekeÀjCe
keÀjC³ee®es DeeefCe mJeeleb$³e ÒeeHleer®es GÎerä meHeÀue nesF&He³e¥le jepekeÀer³e DeefOekeÀejebmeeþer meelel³eeves Je
ÒeYeeJeerHeCes ue{e osC³ee®es ceewefuekeÀ keÀe³e& kesÀues. lesJne DeeHeCe ³ee jeä^Jeeoe®³ee Go³ee®eer Je l³eeletve
Go³eeme Deeuesu³ee jeäêr³e keÀeBûesme®³ee mLeeHeves®eer keÀejCes leHeemetve Heent³ee.
3.2 jeä^Jeeoe®³ee Go³ee®eer keÀejCes/keÀeBûesme®³ee mLeeHeves®eer Heeée&Yetceer
1. HeeefM®eceel³e efMe#eCe : Fbûepeer efMe#eCe ner Fbûepe jepeJeìer®eer Yeejleeuee efceUeuesueer HeÀej
ceesþer osCeieer nesleer. 1835 ceskeÀe@ues®³ee Keefuel³eevegmeej yeWefìkeÀ®³ee keÀejefkeÀoeale Fbûepeer efMe#eCe
osC³ee®es OeesjCe peenerj Peeu³eeveblej DeveskeÀ efMe#eCe mebmLee mejkeÀejves Je meceepemegOeejkeÀebveer megª
kesÀu³ee. ³ee mebmLeebceOetve HeeM®eel³eeb®eer mebmke=Àleer, efJeÐee, Jee*ce³e, keÀuee, meeceeefpekeÀ Je YeeweflekeÀMeeðe,
l³eeb®ee Fefleneme Fl³eeoeR®es %eeve eEnoer ueeskeÀebvee nesT ueeieues. yee³ejves®es mJeeleb$³eeefJe<e³eer®es efJe®eej,
Je[&meJeLe&®es ceeveJepeeleer®³ee Deeqmceles®es efJe®eej, Oece&ceele¥[eefJeª×®es yeb[Keesj efJe®eej, jeä^Jeeo,
ueeskeÀMeener, mJeeleb$³e, mecelee, yebOetlee, mJejep³e ³ee mebyebOeer®es ceskeÀe@ues, ye´gkeÀ, uee@keÀ, efceue, mHesvmej
³ee Fbûepe efJe®eejJebleeb®es efJe®eej eEnoer ueeskeÀebvee mecepet ueeieuee. DecesefjkeÀve jep³e¬eÀebleer, ÖeWÀ®e
jep³e¬eÀebleer, Fìeefue³eveeb®ee Dee@eqmì^³eve meeceép³eJeeÐeebefJeª×®ee ue{e ³ee®eer peeiee keÀejCeefceceebmee Je
v³ee³e ³eebveer Iesleueer. ®ecelkeÀejeSsJepeer ueeskeÀ efJe%eeveekeÀ[s JeUues. Oece& Je efveleercegu³es ³eeb®³eeyeeyele ueeskeÀ
veJeerve ¢äerkeÀesveeletve efJe®eej keÀª ueeieues. Lees[keÌ³eele efMe#eCe cnCepes ’JeeIeerCeer®es ogOe“ þjues.
2. Oece&megOeejCee ®eUJeUer Je meceepemegOeejkeÀeb®es Òe³elve : 19J³ee MelekeÀele Yeejleele jepee

jececeesnve je@³e, mJeeceer o³eevebo mejmJeleer, jeceke=À<Ce Hejcenbme, mJeeceer efJeJeskeÀevebo Fl³eeoer
ceneHegª<eebveer kesÀJeU Oece&peeie=leer®e veJns lej meceepe-peeie=leerner Ie[Jetve DeeCeueer. eEnot meceepe osJee-
Oecee&®³ee, peele-Heeleer®³ee, ª{er-HejbHejeb®³ee peeÈ³eele De[ketÀve He[uee neslee. HeeM®eel³e efMe#eCe Je
meleeryeboer ³ee efJe<e³eer jepee jececeesnve je@³e ³eebveer kesÀuesueer ®eUJeU, DebOeÞe×e efveJeejCe, DemHe=M³elee
efveJeejCe, peeleerYeso efveJeejCe ³ee meeþer mJeeceer o³eevebo-efJeJeskeÀeveboe®es Òe³elve cenÊJee®es Deensle.
yebieeueceO³es F&éej®ebê efJeÐeemeeiej, MeefMeHeeo ye@vepeea, cenejeäêle cenelcee HegÀues, jeve[s, DeeiejkeÀj,
ueeskeÀefnleJeeoer, oef#eCesle jIegveeLejeJe, JeerjMeefuebiece Hebleguet, HebpeeyeceO³es mJeeceer Þe×evebo Fl³eeoer
meceepemegOeejkeÀ meceepeeleerue DemHe=M³elee, cetleeaHegpee, efJeOeJeeb®ee íU, yeeueefJeJeen, peeleer³elee,
peeleerYeso, Ye=Cenl³ee, pejþkegÀceejer efJeJeen, DebOeÞe×e, keÀce&keÀeb[s ³ee meceepeeleerue ª{erHejbHejeJej
Jew®eeefjkeÀ DeeIeele keÀjerle nesles.yeéndcees meceepe, Dee³e& meceepe, jeceke=À<Ce efceMeve, ÒeeLe&vee meceepe,
efLeDee@mee@HeÀerkeÀue meesmee³eìer Fl³eeoer Oece&mebIe, Oece&megOeejCee Je meceepemegOeejCeebmeeþer Òe³elveMeerue
50
nesl³ee. peieeleerue Òee®eerve %eeve eEnotmLeevepeJeU Deens Je les meJe& peieeuee osTve ceeie&oMe&ve keÀjC³ee®eer
kegÀJele eEnogmLeeveepeJeU Demeu³ee®eer keÀyegueer Leesj De@veer yesPebì ³eebveer efoueer. eEnoer ueeskeÀeb®ee
DeelceefJeéeeme Jee{uee Je mJeeefYeceeve peeie=le Peeuee.
3. Je=ÊeHe$eeb®eer keÀeceefiejer : ÒeyeesOevee®³ee keÀeUele Jele&ceeveHe$eebveer pees Òe®eej kesÀuee DeeefCe peeie
Ie[Jetve DeeCeueer l³eeuee Feflenemeele lees[ veener. mejkeÀej®³ee o[HeMeener®eer HeJee& ve keÀjlee ÒeKej
osMeYekeÌleer Je ÒeKej jeäêr³elJee®ee HegjmkeÀej keÀªve efye´ìerMeeb®³ee {eWieerHeCee®es JeeYee[s keÀe{ues. efye´ìerMe
meeceép³eMeener®es Kejs mJe©He pevelesmeceesj ceeb[ues. ÒeejbYeer®eer Je=ÊeHe$es Fbûepeebveer meg© kesÀuesueer nesleer
l³eecegUs leer Je=ÊeHe$es mejkeÀejer OeesjCee®eer lejHeÀoejer keÀjle nesleer. Heg{s eEnoer efJe®eejJebleebveer ³ee #es$eele
ÒeJesMe kesÀuee DeeefCe Fbûepeer Je osMeer Yee<eeleerue DeveskeÀ Je=ÊeHe$es Go³eeme Deeueer. mejkeÀej®³ee O³es³e
OeesjCeeJej leeMesjs Dees{C³ee®es Je eEnoer yeebOeJeebvee peeies keÀjC³ee®es keÀece eEnoer Je=ÊeHe$eebvee®e keÀjeJes
ueeieues.
ÒeejbefYe®³ee keÀeueKeb[ele ’o Fb[er³eve efcejj“ (keÀuekeÀÊee) ’yee@cyes mecee®eej“ Je

’FbogÒekeÀeMe“ (cegbyeF&), ’efo eEnot “ (ceêeme), ’ìêry³etve“ (ueenesj) F. Je=ÊeHe$es keÀe³e&jle nesleer.
jeäêr³e peeie=leer pemepeMeer Jee{t ueeieueer lemeleMeer eEnoer vesl³eeb®³ee Je efJe®eejJebleeb®³ee Je=ÊeHe$eeb®eer
mebK³ee Jee{t ueeieueer. Je=ÊeHe$es ns pevepeeie=leer®es Je jepekeÀer³e Demeblees<ee®³ee efveefce&leer®es HeÀej ceesþs meeOeve
Deens. ns eEnoer ueeskeÀeb®³ee ue#eele Deeu³eecegUs Òel³eskeÀ eEnoer vesl³eeves mJeleë®es Je=ÊeHe$e keÀe{ues nesles.
Goe. jepee jececeesnve je@³e ³eeb®es ’mebJeeo keÀewcegoer“, osJeWêveeLee®es ’leÊJeyeesefOeveer Heef$ekeÀe“, Þeer
DejeEJeo yeeyetb®es ’Jebos ceelejced“, megjWê veeLeeb®es ’yebieeueer“, ueeuee uepeHeleje³eeb®es ’efo efHeHeue“,
ueeskeÀceev³eeb®es ’cejeþe Je kesÀmejer“ F. ³eeefMeJee³e osMee®³ee efJeefJeOe Yeeieele efJeefJeOe Yee<eebceO³es ner
Je=ÊeHe$es yeeCesoejHeCes efye´ìerMeeb®³ee Dev³ee³eeefJe©× Deeie DeeskeÀerle nesleer. eEnot, HesefìDej, Dece=leyePeej
Heef$ekeÀe, %eeveÒekeÀeMe, keÀeU, KeeveosMe JewYeJe, cenejeä^ efce$e, efMeJeepeer, mJeleb$elee ³ee Je=ÊeHe$eebveer
jepekeÀer³e keÀe³ee&uee meceLe&HeCes neleYeej ueeJeuee.
4. Yeejleer³e meeefnl³ee®eer keÀeceefiejer : 19 J³ee MelekeÀe®³ee GÊejeOee&le kesÀJeU jepekeÀejCe Je

Oece&keÀejCe ³ee #es$eeceO³es®e ÒeyeesOevee®eer ®eUJeU megª Peeueer Demes veenerlej osMeer Yee<eeb®³ee #es$eelener
meg© Peeueer. ³ee®e keÀeueKeb[ele osMeer Yee<eeb®ee PeHeeìîeeves efJekeÀeme Peeu³eeves meeefnl³ee®³ee #es$eele
veeceJeble uesKekeÀ Je keÀJeer Go³eeme Deeues.
yebieeueerceO³es yebefkeÀce®ebê ®e@ìpeea, ceOegmegove oÊe, oerveyebOet efce$e, veefJeve®ebê mesve, jJeeRêveeLe
ìeieesj, De#e³ekegÀceej oÊe, F&éej®ebê efJeÐeemeeiej Fl³eeoer uesKekeÀebveer Je keÀJeeRveer DeeHeu³ee ceele=Yee<esuee
DeeOegefvekeÀ Je ÒeeieeflekeÀ yeveJeueer. yebefkeÀce®ebêe®³ee `Deeveboceþ' Je ògiexMe vebefoveer' ³ee keÀueeke=Àleer efJeMes<e
ieepeu³ee. Deeveboceþ ³ee keÀeoyebjerleerue Jebos ceelejced ns ieerle lej mJeeleb$³e ue{îee®³ee keÀeUeleerue
Iees<eieerle yeveues. ³ee ieerleeves Òel³eskeÀ eEnoer ceeCemee®es Ëo³e l³eeJesUer Je Deepener keÀeyeerpe kesÀues Deens.
eEnoerceO³es YeejleWog nefjMe®ebê, leeceerUceO³es megyećeC³eced Yeejleer, cejeþerle ueeskeÀefnleJeeoer, efJe<CegMeeðeer
51
ef®eHeUtCekeÀj, cenelcee HegÀues, efJeÇue jecepeer eEMeos, efMe.ce. HejebpeHes, jepeJee[s, Kejs, Heejmeveerme
Fl³eeoer meeefneql³ekeÀ Je FeflenemekeÀejebveer DeeHeu³ee ÒeYeeJeer efJe®eejebveer jeä^Jeeoe®³ee Òemeeje®es YeeweflekeÀ
keÀe³e& meeefnl³ee®³ee ceeO³eceeÜejs meceLe&HeCes kesÀues.
5. eEnogmLeeve®³ee Òee®eerve mebmke=Àleer®es HeeM®eel³e mebMeesOekeÀ Je l³eeb®es keÀe³e& : Fbûepeeb®es

meeceép³e eEnogmLeeveele mLeeHeve Peeu³eeveblej DeveskeÀ HeeM®eel³e mebMeesOekeÀebveer eEnogmLeeve®³ee Òee®eerve
meeefnl³ee®ee Je Feflenemee®ee DeY³eeme Je mebMeesOeve megª kesÀues. efJeMes<eleë efJeu³ece peesvme ³eeves 1784
jespeer yebieeueceO³es DeeefMe³eeìerkeÀ meesmee³eìer mLeeHeve keÀªve mebMeesOeveeuee megªJeele kesÀueer. l³eeb®³ee
Òe³elveeceeies %eeveeyeÎue®eer leUceU nesleer. l³eebveer DeveskeÀ De[®eCeerJej ceele keÀªve ef®ekeÀeìerves
eEnogmLeeve®³ee Òee®eerve Fefleneme, l³ee®eer keÀeceefiejer peiee®³ee meceesj ceeb[ueer. DeMee HeeM®eel³e
mebMeesOekeÀeceO³es keÀesueye´gkeÀ, efJeumeve, ce@keÌme ceguej, ceesefveDej efJeu³ecemed Fl³eeoer mebMeesOekeÀ ÒecegKe
nesles. eEnogmLeeveelener jepee jececeesnve je@³e, jepee vejWê ueeue, [e@. Heb[t mesve, [e@. Yeeb[ejkeÀj ³eeb®es
³ee #es$eeleerue ÒecegKe eEnoer mebmke=Àleer®eer ceeefnleer Jee{efJeC³eeme keÀejCeerYetle Peeues. pesJne HeeM®eel³e
mebMeesOekeÀ Òee®eerve efnbot ueeskeÀeb®³ee mebmke=Àleer®eer mlegleer keÀª ueeieues lesJne eEnoer pevelesuee DeeHeu³ee
Òee®eerve þsJ³ee®ee DeefYeceeve Jeeìt ueeieuee. meJe& osMee®ee ne Òee®eerve meebmke=ÀeflekeÀ Jeejmee Deens DeMeer
Deeqmcelee l³ee®³ee þe³eer GlHeVe Peeueer.
6. eEnoer SkeÀelcelesme Fbûepeer Yee<es®es mene³³e ë Fbûepeer Yee<es®³ee DeY³eemeecegUs HeeM®eel³e

%eevee®ee eEnoer ueeskeÀebvee Heefj®e³e Peeuee ner HeÀej ceesþer HeÀe³eÐee®eer ieesä Peeueer HeCe ³ee Yee<esves DeeCeKeer
SkeÀ ceesþer keÀeceefiejer kesÀueer Deens leer cnCepes efleves eEnogmLeeve®³ee efJeefJeOe Òeebleele jenCeeN³ee Je jeäê®³ee
keÀu³eeCee®ee efJe®eej keÀjCeeN³ee efJe®eejJebleevee SkeÀ$e DeeCeC³eeme ceole kesÀueer Deens. ceêemeer, keÀeve[er,
yebieeueer, cejeþer, keÀeeqMcejer, Hebpeeyeer, iegpejeleer DeMeer efJeefJeOe Yeeef<ekeÀ ceb[Uer ÒeLece pesJneb SkeÀ$e Deeueer
lesJne l³eebveer Fbûepeerletve®e efJe®eejefJeefvece³e kesÀuee. ceêeMeeuee Fbûepeer ³esle vemeles lej yebieeu³eebMeer
yeesueleevee l³eeme ÒeLece yebieeueer efMekeÀeJes ueeieues Demeles. eEnoer vesl³eeb®es efJe®eejefJeefvece³ee®es ceeO³ece
Fbûepeer Demeu³eeves je<ì^Jeeoe®eer PeHeeìîeeves Jee{ nesT MekeÀueer Je jeäêr³e SkeÀelceles®³ee ®eUJeUerme
ieleer Deeueer. jeä^meYes®³ee mLeeHeves®³ee JesUer efJe®eejeb®eer osJeeCeIesJeeCe keÀjC³eemeeþer Fbûepeer®ee®e JeeHej
keÀjC³eele Deeuee.
7. ÒeMeemeve J³eJemLes®ee efJekeÀeme ë Fbûepeebveer keÀeMceerjHeemetve keÀv³eekegÀceejerHe³e¥le Je eEmeOeHeemetve

DeemeeceHe³e¥le®ee ÒeosMe DeeHeu³ee Je®e&mJeeKeeueer DeeCeuee. 1857 ®³ee GþeJeeveblej l³eebveer
eEnogmLeeveeleerue mebmLeebvee peerJeoeve efoues. lejer l³eeb®³eeJej Fbûepeer meeceép³e meÊes®es HetCe& ÒeYeglJe
ÒemLeeefHele Peeues nesles. mebmLeeveer eEnotmLeeveele l³ee l³ee mebmLeeefvekeÀeb®³ee jep³ekeÀejYeejHe×leer efYeVe
efYeVe Demeu³ee lejer Gjuesu³ee ceesþîee ÒeosMeebJej Fbûepeeb®eer SkeÀ$e®e jepeJeì efvecee&Ce Peeueer nesleer. ³ee
jepeJeìerle keWÀê yeueJeeve nesles. Òeeblee®³ee keÀejYeej mebyebOeer keÀesCeleener keÀe³eoe keWÀê mejkeÀej keÀ©
MekeÀle nesles. SkeÀe DeLee&ves Òeebleer³e mejkeÀejs keWÀê mejkeÀej®eer nmlekesÀ cnCetve®e keÀece Henele nesleer. keWÀê
mejkeÀej DeefKeue eEnogmLeeve vepejs meceesj þsTve OeesjCe þjefJele Demes. keWÀê mejkeÀej®es Dee³e.meer.Smed
52
DeefOekeÀejer osMeele keÀesþsner yeoueer keÀ©ve HeeþefJeues peele. Fbûepeer jepeJeìerle meceeve keÀe³eosmebefnlee
meceepeeuee efceUeueer. keÀe³eÐee Heg{s meJe& meceeve ns lelJe Ieesef<ele keÀjC³eele Deens SkeÀe®e ÒekeÀej®eer
v³ee³emebmLee mLeeHeve Peeueer. mejkeÀej SkeÀ, l³ee®es ue<keÀj SkeÀ, l³eeb®eer jep³ekeÀejYeej He×leer meJe&$e
meejKee ³ee meejK³ee ieesäeRveer Yeejle PeHeeìîeeves SkeÀ nesT ueeieuee. jeäêr³e SkeÀelcelee
Jee{efJeC³ee®³ee keÀeceer ³ee IeìkeÀeb®ee DeÒel³e#e GHe³eesie Peeuee.
8. oUCeJeUCe Je meb®eej meeOeveeb®ee peueo efJekeÀeme ë 19 J³ee MelekeÀe®³ee GÊejeOee&le

Fbûepeebveer eEnogmLeeveele jsuJes, ceesþs jmles, leeje³eb$es, Heesä Fl³eeoer YeeweflekeÀ megOeejCee kesÀu³ee. peueo
ieleer®³ee oUCeJeUCee®³ee meeOeveeb®eer efveefce&leer keÀjC³eeceeies ÒeMeemekeÀer³e mees³e, ue<keÀjer mebj#eCe Je
Jenve, DeeefLe&keÀ Je J³eeHeejer Mees<eCe F. GÎerä³es nesleer. HekeÌkesÀ jmles yeebOeC³eele ³esTve SkeÀ Òeeble ogmeN³ee
Òeebleeuee Je ûeeceerCe Yeeie ceesþceesþîee Menjebvee pees[C³eele Deeues. F.me. 1853 veblej osMeele
jsuJesceeiee&®es peeUs efJeCeC³eele Deeues DeeefCe 1880 He³e¥le peJeUpeJeU 2500 cewue ueebye DeeefCe
1900 He³e¥le 25,000 cewue ueebye ©U ìekeÀC³eele Deeues. jsuJescegUs efceUeuesu³ee DeveskeÀ
HeÀe³eÐeebyejesyej cenÊJee®ee HeÀe³eoe cnCepes jeäêr³e SwkeÌ³ee®eer YeeJevee Jee{erme ueeieueer.
F.me. 1850 veblej megª Peeuesu³ee [ekeÀ J³eJemLee Je leeje³eb$eeves mebHetCe& osMe peJeU Deeuee.
osMeebleie&le He$e HeeþefJeC³eemeeþer meJe&$e 2 HewMee®es SkeÀ®e eflekeÀerì DeeefCe Je=ÊeHe$es Je Heeme&ue
HeeþefJeC³eemeeþer ³eeHes#eener keÀceer oj ³eecegUs osMee®³ee jepekeÀer³e, meeceeefpekeÀ, Mew#eefCekeÀ Je yeewef×keÀ
peerJeveele yeoue Ie[tve Deeues. HeesäecegUs jeäêr³e meeefnl³e osMee®³ee keÀeveekeÀesHeN³eele keÀesþsner HeeþefJelee
³esle nesles. leeje³eb$eebveer MeerIe´ mebosMe HeeþefJeC³ee®³ee keÀe³ee&le ¬eÀebleer Ie[Jetve DeeCeueer. DeeOegefvekeÀ mebHeke&À
meeOeveebveer Yeejlee®³ee efJeefYeVe Yeeieele jenCeeN³ee peveles®ee HejmHej mebyebOe þsJeC³eele ceole Peeueer.
HeefjCeeceer jeä^Jeeoeuee ®eeuevee efceUeueer. jsuJes, ceesìj, [ekeÀ Je leeje³eb$eemeejK³ee MeerIe´ mebHeke&À
meeOeveebveer GHeueyOe meesF&meJeueleer efou³ee vemel³ee lej keÀeBûesme, DeefKeue Yeejleer³e ì^s[ ³egefve³eve
keÀeBûesme, DeefKeue Yeejleer³e efkeÀmeeve meYee, cegeqmuece ueerie ³eeb®eer mLeeHevee Peeueer vemeleer.
9. DeeefLe&keÀ Mees<eCe ë Fbûepeeb®es meeceép³e ns J³eeHeejer meeceép³e nesles. DeeefLe&keÀ efHeUJeCetkeÀ ne l³ee
meeceép³ee®ee Hee³ee neslee. l³eemeeþer®e l³eebveer jsuJes, yebojs, jmles F. JeenletkeÀ Je oUCeJeUCe J³eJemLee
efvecee&Ce kesÀueer. mejkeÀej l³eeb®es Demeu³eeves cegkeÌle J³eeHeej He×leer eqmJekeÀejueer. mebj#ekeÀ pekeÀeleer®es
OeesjCe eqmJekeÀejues. Fbiue[ceOetve Dee³eele nesCeeN³ee ceeueeJejerue pekeÀele GþJeueer. Fbiue[ceO³es ³eb$eeJej
le³eej nesCeeje ceeue ³esLes mJemle YeeJeeves efJeketÀ ueeieuee. osMeeleerue GÐeesieOebos yeg[eues. keÀeceieej yeskeÀej
Peeuee Je lees Kes[is eeJeeleerue MesleerkeÀ[s JeUuee. HetJeea Kes[îeele Mesleer Je nmleJ³eJemee³e ³eeb®eer meebie[
nesleer. veJ³ee jepeJeìerle nmle J³eJemee³e veä Peeues. meJe&peCe Mesleer®³ee ceeies ueeieues HetJeea Kes[s
mJeb³eHetCe& nesles Deelee les lemes jeefnues veener. eEnogmLeeve ner Fbûepeeb®ee HekeÌkeÀe ceeue efJekeÀle IesCeejer SkeÀ
ceesþer yeepeejHesþ yeveueer Je meJe& Fbûepeer J³eJemLee Go³eeme Deeueer. yebieeue, efyenej, Deemeece ³ee Òeebleele
®ene Je veerU ³eeb®es ceUs efye´ìerMe ceeuekeÀeb®³ee neleer nesles. ceÈ³eeJej keÀece keÀjCeeN³ee cepegjebvee
53
iegueeceeÒeceeCes JeeieefJeues peele Demes. MekeÌ³e nesF&ue lesJe{îee meJe& yeepetbveer eEnoer ueeskeÀeb®es DeeefLe&keÀ Mees<eCe
®eeueues nesles.
10. Fbûepeeb®ee JebMeÞesÿlJee®ee DenbkeÀej Je Gce&þHeCee ë keÀener DeHeJeeo JeieUlee Fbûepe

DeefOekeÀejer eEnoer pevelesMeer menevegYetefleMetv³e jerleerves Jeeiele Demele. SJe{s®e veJns lej eEnoer ueeskeÀ
oie[e®eer Je peveeJejeb®eer Hetpee keÀjCeejs jeveìer ueeskeÀ Demeu³ee®eer nsìeUCeer keÀjerle. Deieoer G®®e
Jeiee&leerue Fbûepeeb®eer ner®e YeeJevee nesleer. eEnoer ueeskeÀebvee MueekeÀerpe, [ekeÀeape DeMee MesuekeÌ³ee efMeJ³ee
Fbûepe ceUsJeeues DeefOekeÀejer osle. l³eebveer eEnotJej kesÀuesu³ee Dev³ee³ee®eer oeo Iesleueer peele vemes. eEnoer
ceeCemee®³ee peerefJelee®eer eEkeÀcele keÀceer uesKeueer peeF&. Kegveer ³egjesHeer³eve iegvnsieej efveoex<e megìle DeLeJee
Lees[erHeÀej efMe#ee þesþeJeueer peeF&. Fbûepeer Je=ÊeHe$es ieesN³eeb®³ee yeepetves GYeer jenle. ieesN³eeb®ee Keìuee
ieesjs v³ee³eeOeerMe ®eeueJele. jsuJes®³ee Jej®³ee [y³eeletve ÒeJeeme keÀjCes ner ieesN³eeb®eer cekeÌlesoejer nesleer.
DeveskeÀ ³egjesefHe³eve keÌueyeeb®³ee ÒeJesMeÜejeJej ’Yeejleer³e DeeefCe kegÀ$³eebvee ÒeJesMe efveef<e×“ DeMee Heeìîee
ueeJeuesu³ee Demele. ³ee Jesoveeb®ee Je DeHeceevee®ee yeouee IesC³eemeeþer eEnoer efJe®eejJebleeveer SkeÀ$e ³esCes Je
l³eeb®eer mebIeìvee mLeeHeve nesCes DeeJeM³ekeÀ nesles.
11. uee@[& efueìve®eer o[HeMeener : (1876-1880): uee@[& efueìve ne keÀìdìj meeceép³eJeeoer

neslee. l³eeves DeveskeÀ o[HeMeener mJe©Hee®es keÀe³eos kesÀues. 1877 ceO³es og<keÀeU He[uesuee Demeleevee
efouueer ³esLes ojyeej YejJetve ueeKees ©He³ee®eer GOeUHeÆer kesÀueer. 1878 meeueer osMeer Je=ÊeHe$eebJej
keÀ[keÀ efveye¥Oe ìekeÀCeeje keÀe³eoe keÀ©ve Je=ÊeHe$eeb®eer ieU®esHeer kesÀueer ³ee®e megceejeme nl³eejebmebyebOeer®ee
keÀe³eoe Heeme keÀ©ve eEnoer ueeskeÀeb®³ee nl³eejs yeeUieC³eeJej keÀ[keÀ efveye¥Oe ueeoues. ns efveye¥Oe
cees[CeeN³eebvee mekeÌlecepegjer®³ee efMe#ee keÀe³eÐeeves osC³eele Deeu³ee. ns keÀe³eos GIe[GIe[ He#eHeeleer nesles.
DeHeÀieeefCemleeveyejesyej efve<keÀejCe ³eg× GkeÀ©ve keÀe{ues. ³ee ³eg×ele npeejes eEnoer mewefvekeÀ ceejues iesues.
eEnogmLeeve®es ue#eeJeOeer ªHe³es Ke®e& Peeues. Dee³eele keÀj jÎ kesÀu³eeves eEnoer GÐeesieOebÐeebvee peyejomle
le[eKee yemeuee. eEnoer ueeskeÀeb®eer cegmkeÀìoeyeer keÀjC³ee®ee Òe³elve kesÀuee l³eecegUs Demeblees<e Jee{le iesuee.
HeefjCeeceer jeä^meYes®³ee efveefce&leer®eer HeeMJe&Yetceer le³eej Peeueer.
12. Fueyeì& yeerue ë v³ee³eeue³eerve #es$eeleerue keÀeUe-ieesje Yeso veä keÀjC³eemeeþer uee@[& efjHeveves
DeeHeu³ee ceb[Uele DeeCeuesues ’Fueyeì& yeerue“ eEnoer jeä^Jeeoe®³ee Feflenemeele cenlJee®es ceeveues peeles.
³ee efyeueeuee eEnogmLeeveeleerue Fbûepe meceepeeves ceesþe efJejesOe kesÀuee. Kego JneF&meje@³e efJe©× Deeboesueve
GYee©ve l³eeme le[pees[ keÀjC³eeme Yeeie Hee[ues. eEnogmLeeveele Fbûepe meceepe DeeHeCeebme keÀOeer®e
v³ee³ee®eer JeeieCetkeÀ osCeej veenerle lejer DeeHeues DeeHeCe mebIeefìle nesTve Deeboesueve keÀ©ve mejkeÀej
Heemetve DeefOekeÀej efnmekeÀeJetve Iesleues Heeefnpesle. ne Oe[e eEnoer efJe®eejJebleeveer ³ee ÒekeÀjCeebletve Iesleuee.
mebIeefìle Peeuesu³ee Fbûepee®es meeceL³e& l³eeb®³ee ue#eele Deeu³eeJej DeeHeCener DeeHeu³eeJejerue Dev³ee³eeme
Jee®ee HeÀes[C³eemeeþer mebIeìvee GYeejueer Heeefnpes Demes l³eebvee Jeeìt ueeieues.
54
1. Yeejleele je<ì^Jeeoe®³ee Go³eeme peyeeyeoejæ þjuesueer keÀejCes meebiee.
3.3 jepeefkeÀ³e meIebìveeb®ee Go³e :-
Yeejleeleerue HeeM®eel³e ÒeYeglJeeves DeMee keÀebner lelJeebvee pevce efouee p³eebveer DeKesj l³ee®e
HeeM®eel³e meeceép³eeJeeoeuee DeeJneve efoues. efJeefJeOe IeìkeÀeb®³ee ÒeYeeJeecegUs jeä^Jeeoe®ee Go³e Peeuee.
³egjesHeele Ie[uesu³ee jeä^Jeeoer Je ueeskeÀMeener ®eUJeUer®ee Fefleneme Yeejleeleerue megefMeef#ele ueeskeÀeb®³ee
ceveele Iej keÀ©ve yemeuee. ³ee ®eUJeUerceOeerue mebIeìveeMekeÌleer®es cenÊJe Yeejleer³eebveer DeesUKeues.
Yeejleer³e pevelesceOeerue SwkeÌ³ee®³ee DeYeeJeecegUs 1857 ®³ee GþeJeele Yeejleer³eebvee HejeYeJe efmJekeÀejeJee
ueeieuee ³ee®eer peeCeerJe Yeejleer³eebvee Peeueer. eEnogmLeeve®³ee efJeefJeOe YeeieebceO³es jenCeeN³ee megefMeef#eleebveer
Heg{ekeÀej IesTve mebIeìve keÀjC³ee®eer keÀeceefiejer yepeeJeueer. l³eemeeþer peeCeerJeHetJe&keÀ Òe³elveeb®eer iejpe
Demeles. ÒeLece ueneve ueneve mebIeìvee DeefmlelJeele ³esleele Je veblej l³eeb®³ee SkeÀ$eerkeÀjCeebletve efJeMeeue
DeMeer mebIeìvee pevceeme ³esles. Yeejlener ³eeuee DeHeJeeo veener. F.me. 1885 ceO³es jeäêr³e keÀeBûesme®eer
mLeeHevee Peeueer HeCe efle®³ee Deeieesoj DeveskeÀ ueneve ceesþîee mebIeìvee efvecee&Ce Peeu³ee nesl³ee. ³ee
mebIeìveebveer Yeejlee®³ee efJeefJeOe Òeebleele ceesþîee ÒeceeCeele jepekeÀer³e peeie=leer Ie[Jetve DeeCeueer.
Yeejleer³e jeäêr³e keÀeBûesme®eer mLeeHevee nesC³eeHetJeea eEnogmLeeveele SKeeoer jepekeÀer³e mebIeìvee

DemeeJeer DeMee ¢äerves yejs®e Òe³elve ®eeuet nesles. efJeMes<eleë yebieeue, cegbyeF&, ceêeme, HegCes F. Òeebleele
jepekeÀer³e mebIeìvee keÀe³e&jle nesl³ee. F.me. 1837 ceO³es yebieeue Òeebleele ’peceerveoejeb®eer SkeÀ mebIeìvee
“ mLeeHeve Peeueer. mejkeÀejves peceerveoejeb®³ee DeefOekeÀejebJej Dee¬eÀceCe keÀ© ve³es cnCetve ner mebmLee
mLeeHeve kesÀuesueer nesleer. Yeejleer³eeb®ee ne Heefnuee®e Òe³elve Demeu³eecegUs yebieeue®³ee peceerveoejeb®³ee
mebmLesuee SkeÀ JesieUs cenlJe ÒeeHle Peeues. 26 Dee@iemì 1852 jespeer cegbyeF&leerue ÒecegKe eEnot,
cegmeueceeve, Heesle&gieerpe, HeejMeer DeeefCe p³et ³eeb®es Heg{ejer SkeÀ$e ³esTve DeeefCe ueeskeÀeb®³ee ceeieC³ee
mejkeÀejmeceesj ceeb[C³eekeÀefjlee DeeefCe l³ee ceeieC³ee Fbiue[ceOeerue mejkeÀejHe³e¥le Heesn®eefJeC³eekeÀefjlee
’yee@cyes DemeesefmeSMeve“ veeJee®eer mebmLee mLeeHeve kesÀueer. ³ee mebmLesceO³es oeoeYeeF& veewjewpeer, Jner.Sve.
ceb[efuekeÀ DeeefCe veJejespeer HeÀog&vepeer ³eemeejKes Heg{ejer meeceerue Peeues. ³ee mebmLesuee HeÀej ceesþs ³eMe
ÒeeHle Peeues. ³ee mebmLesves efye´ìerMe Heeue&ceWì keÀ[erue Depee&le pevelesuee keÀceer $eemeoe³ekeÀ nesF&ue DeMee
ÒekeÀej®eer mejkeÀejer ³eb$eCee efvecee&Ce Peeueer Heeefnpes Demee Deeûen Oejuee. Depee&ceO³es cnìues nesles keÀer
pejer efye´ìerMe jep³e ns Yeejleer³e pevelesuee meO³ee HeÀe³eosMeerj Demeues lejer les HeÀe³eos efye´ìerMeeb®³ee SketÀCe
55
G®®e yeg×erceÊescegUs nesle Deensle. Hejbleg l³eeceeies mejkeÀej®eer keÀener efJeMes<e ³eespevee Demeuesueer
DeeHeu³eeuee Dee{Utve ³esle veener. ³egjesefHe³eve DeefOekeÀeN³eebvee pees ueÇ Heieej efouee peele neslee l³ee®eener
efve<esOe ³ee DemeesefmeSMeveves kesÀuee. Yeejleer³e ueeskeÀebvee ÒeMeemeveeceO³es eEkeÀJee efvejefvejeÈ³ee mejkeÀejer
mebmLeebceO³es Jej®³ee peeiee efceUle veJnl³ee ³eeefJeª× DeeJeepe GþefJeuee. efye´ìerMe jepekeÀejCeeble yee@cyes
DemeesefmeSMeveves ceesþer KeUyeU efvecee&Ce kesÀueer ns ieesä veceto kesÀueer Heeefnpes.
F.me. 1866 ceO³es oeoeYeeF& veewjespeer ³eebveer ueb[veuee ’F&mì Fbef[³ee DemeesefmeSMeve“ ner
mebmLee mLeeHeve kesÀueer. Fbiueb[ceO³es jentve Yeejleer³e ÒeMveeb®eer ®e®ee& keÀjeJe³ee®eer DeeefCe efyeéfìMe
Heeue&ceWì®es ue#e Yeejleer³e ÒeMveebkeÀ[s JeUJee³ee®es ns mebmLes®es O³es³e efveef½ele kesÀues. oeoeYeeF&veer
Fbiue[ceO³es jentve DeveskeÀ yewþkeÀe, ®e®ee&, meYee IesTve megefMeef#ele FbûepeebJej ÒeYeeJe Hee[uee. 1869
ceO³es oeoeYeeF& Yeejleele Hejle Deeues DeeefCe l³eebveer meJe& Yeejleer³eebveer DeeHeu³ee [esÈ³eemeceesj
Yeejleeves®e Heeue&ceWì mLeeHeve keÀjC³ee®es O³es³e þsJeeJes Demes meebefieleues.
F.me. 1867 ceO³es HegC³eeuee ’Hegvee DemeesefmeSMeve“ veeJee®eer mebmLee mLeeHeve Peeueer. Heg{s
1870 ceO³es jeve[s, ie.Jee. peesMeer DeeefCe efJe<CegMeeðeer ef®eHeUtCekeÀj ³eebveer menYeeie IesTve Hegvee
DemeesefmeSMeve®es®e veecekeÀjCe ’Hegvee meeJe&peefvekeÀ meYee“ Demes keÀjC³eele Deeues. ie.Jee. peesMeer GHe&À
meeJe&peefvekeÀ keÀekeÀe ns ³ee mebmLes®eer ÒesjCeeMekeÌleer nesles. l³eeb®es keÀe³e& peJeU peJeU 30 Je<ee&He³e¥le
®eeueues nesles. ³ee mebmLes®³ee meom³eebvee jepekeÀer³e ®e®exle efJeue#eCe DeemLee DeeefCe jme Jeeìle neslee.
Heg{erue keÀeUele v³ee. jeve[s ³eeb®³ee ÒesjCesves meeJe&peefvekeÀ meYesceeHe&Àle meeceeefpekeÀ Je jepekeÀer³e peeie=leer®es
keÀe³e& meg© Peeues. Heef½ece cenejeäêle meveoMeerj jepekeÀer³e ®eUJeUer®ee Hee³ee Ieeuetve DeeefLe&keÀ
GVeleermeeþer DeewÐeesieerkeÀjCee®ee Je mJeosMeer®ee ceb$e ³ee mebmLesves efouee. meeJe&peefvekeÀ keÀekeÀebveer
efþkeÀefþkeÀeCeer mJeosMeer ceeuee®eer ogkeÀeves GIe[ueer. mJeosMeeruee GÊespeve osTve jepekeÀer³e peeie=leer
keÀjC³eeme GÊespeve efoues. 1877 meeueer cenejeäêleerue og<keÀeUûemleebvee mejkeÀejJej oyeeJe DeeCetve
ceole efceUJetve efoueer. DeefJejle Je efvemJeeLeea keÀe³ee&cegUs meeJe&peefvekeÀ meYes®³ee MeeKee JeeF&, meeleeje,
veeefMekeÀ, meesueeHetj ³esLesner mLeeHeve Peeu³ee. 1896 jespeer ³ee meYes®eer meg$es efìUkeÀeb®³ee peneue
ieìekeÀ[s iesueer. ³ee mebmLes®ee jepekeÀer³e peeie=leermeeþer GHe³eesie keÀ©ve Iesleuee.
Dece=leyePeej Heef$ekesÀ®es mebHeeokeÀ efMeefMejkegÀceej yeesme ³eeb®³ee ÒesjCesves F.me. 1857 ceO³es
’Fbef[³ee ueerie®eer“ mLeeHevee Peeueer. yebieeueceO³es jepekeÀer³e peeie=leer Ie[Jetve DeeCeCes ne Fbef[³ee ueerie®ee
nsleg neslee. keÀeueeblejeves megjWêveeLe ye@vepeea DeeefCe Deevebo ceesnve yeesme ³eebveer 26 peguew 1876 jespeer
’Fbef[³eve DemeesefmeSMeve“ ³ee mebmLes®eer mLeeHevee kesÀueer ³ee mebmLes®ee nslet Heg{erueÒeceeCes neslee osMeeceO³es
ueeskeÀcele peeie=le DeeefCe mebIeefìle keÀjCes, Yeejleeleerue efJeefJeOe peeleer, Oecee&®³ee Je JebMee®³ee ueeskeÀeb®eer
SkeÀpetì Ie[Jetve DeeCeCes. eEnot DeeefCe cegmeueceeve ³eeb®³eele efce$elJee®eer YeeJevee efvecee&Ce keÀjCes DeeefCe
osMeeleerue jepekeÀer³e ®eUJeUerle yengmebK³e pevelesuee meeceerue keÀ©ve IesCes. F.me. 1877 ceO³es
efmeeqJnue meefJn&me Hejer#es®es Je³e 21 Je©ve 19 Je<ex kesÀues cnCetve ³ee DemeesefmeSMeveves l³ee®ee efve<esOe
kesÀuee. ye@vepeeaveer meJe& osMee®ee oewje keÀ©ve, mejkeÀej®³ee OeesjCeeJej keÀ[e[tve ìerkeÀe keÀ©ve ueeskeÀcele
56
peeie=le kesÀues. jepekeÀer³e peeie=leermeeþer ceeO³ece cnCetve 1879 jespeer ’yebieeueer“ ns Je=ÊeHe$e ³ee mebmLesves
meg© kesÀues. DeHeÀieeCe ³eg×eJej Yeejleer³e HewMee®eer GOeUHeÆer, og<keÀeUeyeeyele mejkeÀej®eer Goeefmevelee ³ee
efJe<e³eebJej ueeskeÀcele peeie=le kesÀues. uee@[& efjHeve®³ee Hegjesieeceer OeesjCeebvee ³ee mebmLesves HeeeEþyee efouee. ³ee
mebmLesceeHe&Àle jeäêr³e mlejeJej Yeejleele Je Yeejleeyeensj meveoMeerj ®eUJeU Feflenemeele Fbef[³eve
DemeesefmeSMeveuee cenlJeHetCe& mLeeve Deens. jeäêr³e keÀeBûesme®³ee mLeeHeves®eer ner Heefnueer Hee³ejer nesleer.
F.me. 1884 meeueer meer. megyećeC³e De³³ej, Deevebo ®eeue&t Je Flej keÀebner vesl³eebveer ’ceêeme
cenepeve meYes®eer“ mLeeHevee kesÀueer. cegbyeF&uee peevesJeejer 1885 ceO³es efHeÀjespeMeen cesnlee, kesÀ.ìer.
lesuebie, yeo©efÎve le³³eyepeer Je Flej Heg{eN³eebveer, ’yee@cyes Òesefme[vmeer DemeesefmeSMeve“ mebmLes®eer mLeeHeve
kesÀueer. meeJe&peefvekeÀ meYeebletve Yeejleer³eeb®³ee ÒeMveeb®eer ®e®ee& keÀ©ve jepekeÀer³e ¢ä³ee ueeskeÀcele peeie=le
keÀjCes, peveles®³ee ceeieC³eeb®es efveJesove mejkeÀejuee meeoj keÀjCes ner keÀeces ³ee mebmLesves kesÀueer. ³ee®e
mebmLes®es ©Heeblej, ’Yeejleer³e je<ìêr³e meYesceO³es“ Ie[tve Deeues. DeMee HeefjefmLeleerle ’Yeejleer³e jeäêr³e
keÀeBûesme“ ®eer mLeeHevee nesC³eeHetJeea eEnogmLeeveele efJeefJeOe YeeieebceO³es, peeie=leer®es, mebIeìves®es Òe³elve ®eeuet
nesles Hejblet ³ee Òe³elveebvee DeeefKeue Yeejleer³e mJe©He DeÐeeHe Deeuesues veJnles.
3.4 Yeejleer³e jeäêr³e keÀeBûesme®eer mLeeHevee ë
Fbûepe jep³ekeÀl³ee&bkeÀ[tve nesCeeN³ee Dev³ee³ee®eer oeo ceeieCes, Jew®eeefjkeÀ peeie=leer Je YeeJeveelcekeÀ

SwkeÌ³e Ie[Jetve DeeCeCes, jeä^Jeeoe®ee efJekeÀeme Ie[Jetve DeeCeCes ner Je GÎerä³es jeä^meYes®³ee HetJeea®³ee
mebIeìveeb®eer nesleer. efJeefJeOe Òeebleele megefMeef#eleebveer DeveskeÀ mebIeìvee mLeeHeve kesÀu³ee nesl³ee. DeefKeue
Yeejleer³e HeeleUerJejerue jepekeÀer³e mebIeìves®ee DeYeeJe neslee. leer mLeeHeve keÀjC³ee®³ee keÀuHeves®ee ceeve
mesJeeefveJe=Êe Fbûepe Dee³ed.meer.Sme. DeefOekeÀejer De@ueve Dee@keÌìeseqJn³eve ¿etce ³eebvee efouee peelees. ¿etce
mejebvee, efJeu³ece Jes[jyeve& Je mej nsvjer keÀe@ìve ³ee ogmeN³ee oesve mesJeeefveJe=Êe Fbûepe DeefOekeÀeN³eeb®esner
menkeÀe³e& efceUeues, ns Fbûepe DeefOekeÀejer Fbûepe meeceép³eeMeer SkeÀefveä nesles. leLeeefHe, eEnoer ueeskeÀeb®eer
ogëKes, l³eeb®eer efHeUJeCetkeÀ Je l³eeletve efvecee&Ce nesCeejer neueeKeer, l³eeb®ee Demeblees<e ³eeb®es yeejkeÀeF&ves
efvejer#eCe kesÀues nesles. eEnoer ueeskeÀeb®ee OegcemeCeeje Demeblees<e Fbûepe jep³ekeÀl³ee&efJe<e³eer efometve ³esCeeje
Jee{lee eflejmkeÀej Je l³eeletve GodYeJeCeejer jeä^Jeeoer YeeJevee ³eeb®eer l³eebvee peeCeerJe Peeueer nesleer. ³ee
Demeblees<eeuee o[Hetve ve ìekeÀlee l³eeme efJeOee³ekeÀ JeUCe osC³ee®eer Je l³eemeeþer ’DeefKeue Yeejleer³e
J³eemeHeerþ“ mLeeHeve keÀjC³ee®eer DeeJeM³ekeÀlee l³eebvee Jeeìle nesleer.
De@ueve ¿etce ns mesJeeefveJe=Êe meveoer veeskeÀj Demeu³eeves 1857 ceO³es FìeJee efpeu¿eele
ce@efpemì^sì cnCetve keÀe³e&jle nesles. 1857 ®es eEnoer ueeskeÀeb®es yeb[ peJeUtve Heeefnues nesles. Jes[jyeve& ³eeves
lej JeemegosJe yeUJeblee®es yeb[ Òel³e#e yeefIeleues nesles. eEnogmLeeveeleerue Demeblees<e Demee®e Jee{le jeefnuee
lej l³eeletve DeveskeÀ JeemegosJe yeUJeble Go³eeme ³esleerue Demes l³eeb®es cele yeveues nesles. Lees[keÌ³eele ue<keÀjer
yeUeJej GYes Demeuesues Fbûepeer meeceép³e eEnogmLeeveeleerue Demeblees<e o[Hetve ìeketÀ MekeÀle veener,
57
l³eemeeþer efJeOee³ekeÀ ®eUJeUer®eer DeeJeM³ekeÀlee Deens Demes ³ee Fbûepe DeefOekeÀeN³eebvee Jeeìle nesles. ¿etceveer
³ee keÀeceer Heg{ekeÀej IesTve keÀuekeÀÊee efJeÐeeefHeþe®³ee HeoJeerOejebvee SkeÀ HeefjHe$ekeÀ HeeþefJeues. ³ee
He$ekeÀele l³eeves ’eEnogmLeeveer ueeskeÀeb®eer ceeveefmekeÀ, veweflekeÀ, meeceeefpekeÀ Je jepekeÀer³e Òeieleer
meeOeC³eemeeþer SkeÀ osMeJ³eeHeer mebIeìvee mLeeHeve keÀjC³ee®es“ DeeJeenve kesÀues nesles. DeeJneveeuee ³eesi³e
Òeeflemeeo efceUeu³eeves ¿etceves ÒeLece ef[meWyej 1884 ceO³es Fbef[³eve ve@Meveue ³egefve³eve®eer mLeeHevee
kesÀueer. SkeÀe Je<ee&le yeveejme, Deueeneyeeo, keÀje®eer, megjle, Denceoeyeeo, cegbyeF& F. efþkeÀeCeer efle®³ee
MeeKee mLeeHeve Peeu³ee. ojc³eeve ¿egceves Fbiueb[uee peeTve vee@Le&yeǵkeÀ, efjHeve, pee@ve yeéF&ì ³ee
efJe®eejJebleeb®eer DeMee mebIeìvesuee menevegYetleer efceUJeueer nesleer. mJeleë mesJeeefveJe=Êe DeefOekeÀejer Demeu³eeves
mejkeÀej-ojyeej®eer l³eeme Dee[keÀeþer Deeueer veener. Yeejleele Hejleu³eeJej l³eeJesU®ee Jne@F&meje@³e
uee@[& [HeÀjerve ³eeb®³ee keÀeveeJej ner ieesä Ieeleueer. uee@[& [HeÀjerveves Demee meuuee efouee keÀer,
Fbiue[®³ee Heeue&ceWìceO³es pemee efJejesOeer He#ekeÀe³e& keÀjlees leMee He×leer®es keÀe³e& ³ee YeeJeer mebIeìvesves
keÀjeJes, ³ee mebIeìvesves mejkeÀej®³ee keÀejYeejeleerue oes<e GIe[keÀerme DeeCeeJesle, mebIeìvesves les og©mle
keÀjC³eemeeþer met®evee keÀjeJ³eele, lemes®e ueeskeÀeb®eer jepekeÀer³e YeeJevee mejkeÀej®³ee keÀeveeJej IeeueeJeer.
¿etceuee Je l³eeveblej Flej eEnoer vesl³eebvee ne efJe®eej Heìuee.
[HeÀjerveves efnjJee kebÀoerue oeKeefJeu³eeveblej ¿etceves Yeejleer³e Heg{eN³eebMeer JeeìeIeeìer keÀ©ve

1885 ®³ee DeKesj HegC³eele jeäêr³e meYes®es DeefOeJesMeve IesC³ee®es efveef½ele kesÀues. meJe& Òeebleeleerue
mebIeìveebvee DeeHeues ÒeefleefveOeer HeeþefJeC³ee®es DeJeenve keÀjC³eele Deeues. DeefOeJesMevee®eer le³eejer meg©
Demeleevee lesLes keÀe@ueN³ee®eer meeLe Hemejueer l³eecegUs ns DeefOeJesMeve cegbyeF&uee IesC³ee®es þjues.
eEnogmLeeveeleerue ÒecegKe vesles cebgyeF&me peceues. meJe& eEnogmLeeveeletve 72 ÒeefleefveOeer jeä^meYes®³ee Heefnu³ee
DeefOeJesMeveeuee npej nesles. 28 ef[meWyej 1885 jespeer cegbyeF&®³ee ieeskegÀUoeme lespeHeeue mebmke=Àle
keÀe@uespe®³ee meYeeie=nele DeefOeJesMeve Yejues. DeO³e#emLeeveer keÀuekeÀÊ³ee®es Leesj keÀe³eosHebef[le Je
efJe®eejJeble J³eescesMe®ebê ye@vepeea ns nesles. ³ee®e DeefOeJesMeveele ’Yeejleer³e jeä^meYes®eer“ Iees<eCee keÀjC³eele
Deeueer. ³ee DeefOeJesMeveeuee oeoeYeeF& veewjespeer, v³ee. lesuebie, efHeÀjespeMeen cesnlee, efoveMee Jee®íe,
vejWêveeLe mesve, efieefjpeeYet<eCe cegKepeea, v³ee. jeve[s, [e@. Yeeb[ejkeÀj, DeeiejkeÀj, uees. efìUkeÀ,
jbie³³ee vee³e[t, peer. megyećeC³ece De³³ej, Jejer jeOeJee®ee³e&, Deeveboe ®eeuet&, iebiee Òemeeo Jecee& F.
Yeejleer³e lej mej efJeu³ece Jes[jyeve&, nsvjer keÀe@ìve, veeì&ve ns ³egjesefHe³eve GHeefmLele nesles.
3.5 jeäêr³e keÀeBûesme®eer O³es³eOeesjCes ë
jeä^meYes®³ee Heefnu³ee DeefOeJesMevee®es GcesMe®ebê ye@vepeea DeeHeu³ee DeO³e#eer³e Yee<eCeele

jeä^meYes®³ee O³es³eOeesjCee®eer ©Hejs<ee meebefieleueer Deens. leer KeeueerueÒeceeCesë
1) osMee®³ee efYeVe ÒeosMeele jenCeeN³ee Je osMemesJee keÀ© Feq®íCeeN³ee keÀe³e&keÀl³ee&ceO³es peJeUerkeÀ Je

cew$eer efvecee&Ce keÀjCes.
58
2) meJe& osMeÒesceer ueeskeÀebceOeerue Oece&Yeso, HebLeYeso, JebMeYeso Je mebkegÀef®ele YeeJevee veä keÀjC³ee®ee
Òe³elve keÀjCes.
3) jeäêceO³es SwkeÌ³e Je mebIeìves®eer YeeJevee Jee{erme ueeJeCes.
4) osMeeleerue megefMeef#ele Jeiee&®³ee celeeb®ee meeceeefpekeÀ ÒeMveebmeboYee&le ceeieesJee IesCes.
5) Heg{erue Je<ee&®³ee keÀeUele eEnoer vesl³eebveer neleer I³eeJe³ee®³ee keÀe³e&¬eÀcee®eer efoMee þjefJeCes.
Jejerue cegÐeeJe©ve ue#eele ³esles keÀer, jeä^meYes®eer Deieoer meg©Jeeleer®eer OeesjCes eEnoer pevelesle
osMeYekeÌleer®eer Je je<ì^SskeÌ³ee®eer Jee{ keÀ© Feq®íCeejer mebOeer nesleer. keÀeUe®³ee DeesIeele jeä^meYee
DeefOekeÀ ÒeYeeJeer yevet ueeieueer Je efle®³ee oj Je<eea®³ee DeefOeJesMeveele efJeefJeOe þjeJe cebpetj kesÀues. 1885 les
1905 ³ee keÀeUeleerue DeefOeJesMeveele pes efJeefJeOe þjeJe je<ì^meYesves cebpetj kesÀues l³eeJe©ve jeä^meYes®³ee
O³es³eOeesjCee®eer keÀuHevee ³esT MekeÀles. jeä^meYesves mejkeÀejkeÀ[s Heg{erue ceeieC³ee kesÀu³ee. 1)
JneF&meje@³e Je ieJnve&j ³eeb®³ee keÀe³e&keÀejer ceb[Ue®eer Jee{ keÀ©ve l³eeceO³es eEnoer meYeemeoeb®eer efve³egkeÌleer
efveJe[CetkeÀ lelJeevegmeej JneJeer. 2) Yeejleceb$eer Je l³ee®es ceb[U yejKeemle keÀjC³eele ³eeJes. 3)
mLeeefvekeÀ mJejep³e mebmLeebvee DeefOekeÀ DeefOekeÀej Je mJee³eleÊee efceUeJeer. 4) ue<keÀjer Ke®e& keÀceer
keÀjeJee Je ue<keÀjeble Fbûepe DeefOekeÀeN³eeb®³ee peeieer eEnoer DeefOekeÀeN³eeb®³ee vesceCegkeÀe keÀjeJ³eele. 5) eEnoer
keÀeHe[ GÐeesieeb®es Hegve©ppeerJeve keÀjeJes. veefJeve GÐeesieOebÐeevee ®eeuevee osTve mejkeÀejves yeskeÀejer -
efveJeejCe keÀjeJes. 6) Dee³e.meer.Sme. Hejer#ee eEnogmLeeveele I³eeJ³eele. 7) keÀceer ojeves MeslekeÀN³eebvee
keÀpe& HegjJeþe keÀjCeeN³ee ûeeceerCe yeBkeÀe mLeeHeve keÀjeJ³eele. 8) peceerve-cenmetue keÀceer keÀjeJee. 9)
Je=ÊeHe$eebvee DeefOekeÀ mJeeleb$³e efceUeJes. 10) ÒeMeemeveeble Jej®³ee peeieebJej eEnoer ueeskeÀebvee Iesleues peeJes.
11) v³ee³emebmLee mejkeÀejer oyeeJeeHeemetve otj JneJeer. 12) eEnoer ueeskeÀeb®³ee leebef$ekeÀ Je DeewÐeesefiekeÀ
efMe#eCee®eer mees³e keÀjeJeer. 13) eEnogmLeeveyeensj mLeeef³ekeÀ Peeuesu³ee eEnoer ueeskeÀeb®³ee efnlemebyebOee®es
j#eCe JneJes. 14) peceerveoejeb®³ee pegueceeHeemetve j³eles®es mebj#eCe JneJes Fl³eeoer.
Lees[keÌ³eele, ÒeejbYeer®³ee one Je<ee&®³ee keÀeUeleerue ceeieC³eeJe©ve ns mHeä nesles keÀer,

jeä^meYesuee eEnogmLeeveeleerue Fbûepeer meÊee GueLetve Hee[eJe³ee®eer veJnleer. jeä^meYes®es cnCeCes Demes
nesles keÀer, Fbûepeebveer eEnoer ueeskeÀeb®³ee keÀu³eeCeemeeþer keÀejYeej kesÀuee Heeefnpes. eEnoer ueeskeÀebJej Dev³ee³e
keÀ© ve³es. nUtnUt eEnoer ueeskeÀebvee jep³ekeÀejYeeje®es efMe#eCe ÐeeJes Je DeeHeu³ee osMee®ee keÀejYeej
keÀjC³eeme meceLe& keÀjeJes. keÀeBûesme®³ee DeefOeJesMeveele Jejerue þjeJe ceeb[ues iesues Demeues lejer les þjeJe
Fbûepeebveer Heeme keÀjeJes Demee Deeûen ceesþîee ÒeceeCeele Oejuee iesuee veener keÀejCe keÀeBûesme®eer mLeeHevee ner
efye´ìerMeeb®³ee menkeÀe³ee&ves Peeuesueer Demeu³eeves keÀesCeerner veslee meg©Jeeleeruee Dee¬eÀcekeÀ YetefcekeÀe IesC³eeme
le³eej veJnlee DeefOeJesMevee®³ee ®e®ee&me$eele Yee<eCe keÀjCeeN³ee Òel³eskeÀ vesl³eeves efye´ìerMe MeemeveeJejerue
efveÿe JeejbJeej J³ekeÌle kesÀu³ee, keÀeBûesme®es OeesjCe Fbûepeefveÿ DemeCes mJeeYeeefJekeÀ®e nesles. Yeejleer³eeb®³ee
ceeieC³eeb®ee mejkeÀej menevegYetleerves efJe®eej keÀjerue DeMeer DeHes#eener J³ekeÌle kesÀueer. HeCe Heg{erue keÀeUele
Fbûepe jepeJeìeruee OekeÌkesÀ osTve mJeeleb$³e Deeboesuevee®eer meg©Jeele kesÀueer.
59
1. je<ìêr³e meYes®³ee mLeeHeves Deieesoj®eer jepekeÀer³e HeeMJe&Yetceer mHe<ì keÀje.
3.6 meejebMe
1857 ®³ee GþeJeeveblej KeN³ee DeLee&ves Yeejleele je<ì^Jeeoe®eer Jee{ nesC³eeme meg©Jeele Peeueer
Je mebHetCe& Yeejleeleerue pevelee efJeefJeOe mebIeìvee®³ee ceeO³eceeletve SkeÀ$e ³esT ueeieues. ³ee mebIeìvee
megg©Jeeleeruee ÒeeosefMekeÀ mJe©Hee®³ee nesl³ee. veblej®³ee keÀeUele ³ee meJe& mebIeìveebveer SkeÀ$e ³esTve
Yeejleer³e je<ìêr³e meYes®³ee ceeO³eceeletve mJeeleb$³e ®eUJeU meg© kesÀueer. je<ìêr³e meYesves peveceevemeeble
ÒeyeesOeve keÀ©ve ueeskeÀpeeie=leer kesÀueer Je Heg{s ³ee®ee keÀe³eoe mJebele$³e ®eUJeUerle Peeuee.
3.7 ÒeMve
1) Yeejleeleerue jeä^Jeeoe®³ee Go³ee®eer keÀejCeefceceebmee keÀje.

2) Yeejleer³e jeäêr³e keÀeBûesme mLeeHeve nesC³eeHetJeea leMee ÒekeÀej®eer mebIeìvee mLeeHeve keÀjC³ee®³ee
Òe³elveeb®ee Dee{eJee I³ee.
3) Yeejleer³e jeä^meYes®³ee mLeeHevesme keÀejCeerYetle Peeuesu³ee HeefjefmLeleer®eer ceeefnleer Ðee.
4) Yeejleer³e jeä^meYes®³ee mLeeHevesme keÀesCeleer keÀejCes keÀejCeerYetle nesleer les efuene.










60
4
Yeejleer³e mJeeleb$³e ®eUJeU - 1
Yeejleer³e jeäêr³e keÀeBûesme®ee efJekeÀeme
ÒekeÀjCe ©Hejs<ee ë
4.0 GefÎäs
4.1 Yeejleer³e jeäêr³e keÀeBûesme Je efle®es keÀe³e&¬eÀce
4.2 ceJeeU ³egie
4.3 peneue ³egie
4.4 ceesuexeEceìes megOeejCee keÀe³eoe
4.5 nesce©ue ®eUJeU
4.6 cee@ìsi³et ®escmeHeÀ[& megOeejCee keÀe³eoe
4.7 meejebMe
4.8 ÒeMve
4.0 GefÎäs ë
1) jeäêr³e keÀeBûesme®³ee JesieJeieÈ³ee ìHH³eeb®ee DeY³eeme keÀjCes.

2) jeäêr³e ®eUJeUerleerue peneue, ceJeeU ³egieeleerue cenÊJee®³ee Ie[ecees[eR®ee DeY³eeme keÀjCes.
3) ceesuexeEceìes megOeejCee keÀe³eÐeeleerue lejlegoeR®ee DeY³eeme keÀjCes.
4) nesce©ue ®eUJeUer®es keÀe³e& Je ³eesieoeve mecepetve IesCes.
5) ceeìWsi³et ®escmeHeÀ[& megOeejCee keÀe³eo³eeleerue lejlegoer®ee DeY³eeme keÀjCes.
4.1 Yeejleer³e jeäêr³e keÀeBûesme Je efle®es keÀe³e&¬eÀce 1885 les 1920
28 ef[meWyej 1885 jespeer Yeejleer³e jeäêr³e keÀeBûesme®eer mLeeHevee nesTve Yeejleer³e mJeeleb$³e
mebûeecee®es vesle=lJe keÀjCeeN³ee jeäêr³e mebIeìves®ee pevce Peeuee. mebHetCe& eEnogmLeeve SkeÀ osMe Deens DeeefCe
Yeejleer³e ueeskeÀebvee mJeMeemevee®ee nkeÌkeÀ Deens ³ee oesve lelJeeJej eEnogmLeeveele peeie=leer Ie[tve Deeueer.
³egjesHeele J³eeqkeÌlemJeeleb$³e DeeefCe jeä^Jeeo ³eeb®eer 19 J³ee MelekeÀele peer ueeì efvecee&Ce Peeueer nesleer,
efle®es He[meeo eEnogmLeeveele Gceìt ueeieues nesles. efye´ìerMeebveer meg×e DeeHeu³ee Goej OeesjCeeuee
Devegme©ve 1893 ®³ee ®eeì&j De@keÌìceO³es ’efye´ìerMe Yeejleele jenCeeN³ee Yeejleer³eeb®es ueeskeÀ keÀu³eeCe
61
meeOeCes“ ns efye´ìerMe mejkeÀej®es O³es³e jenerue, Demes peenerj kesÀues nesles. 1858 ®³ee keÀe³eÐeele meg×e
efye´ìerMeebveer ns OeesjCe peenerj kesÀues nesles. efye´ìerMe jep³ekeÀlex DeeHeu³ee GoejceleJeeoer Iees<eCeebÒeceeCes
Jele&ve keÀjleerue Demes Yeejleer³eebvee Jeeìle nesles. DeefOeJesMeve mebHeJetve Hejle efveIeeuesues vesles SkeÀ veJeer
jepekeÀer³e peeCeerJe, SkeÀ veJeerve mHetÀleea yejesyej IesTve DeeHeeHeu³ee Òeebleele iesues.Yeejleer³e
Je=ÊeHe$eebkeÀ[tvener DeHes#esHes#ee DeefOekeÀ Òeeflemeeo efceUeuee. Yeejleer³eeb®³ee jepekeÀer³e efJe®eejeb®es Je
ceeieC³eeb®es jeäêr³e J³eemeHeerþ cnCetve keÀeBûesme®es Glmeeneves mJeeiele kesÀues. meg©Jeeleeruee keÀeBûesme
yeeu³eeJemLesle nesleer. ³ee keÀeUele efye´ìerMeeb®es yeesì Oe©ve l³eeb®³ee menkeÀe³ee&ves DeeefCe meewpev³eeves efle®eer
Jeeì®eeue meg© nesleer. ueJekeÀj®e Fbûepeeb®ee nele mees[tve mJeleë®³ee Hee³eeJej GYes jenC³ee®ee efleves
Òe³elve kesÀuee. l³eeletve®e leer ke=ÀleerMeerue yevele iesueer. jeäêr³e keÀeBûesme®ee Fefleneme ue#eele Iesle
Demeleevee ’Yeejleer³e jeäêr³e keÀeBûesme “ p³ee DeJemLeebceOetve iesueer l³ee DeJemLeeb®ee DeY³eeme keÀjeJee
ueeielees.
4.2 ceJeeUeb®ee keÀeueKeb[ 1885-1905 (ceJeeU keÀeBûesme)
³ee keÀeueKeb[eleerue keÀeBûesme®³ee jepekeÀejCeeJej oeoeYeeF& veewjespeer, efHeÀjespeMeen cesnlee,

efoveMee@ Jee®íe, J³eescesMe®ebê ye@vepeea, megjWêveeLe ye@vepeea ³eeb®³eemeejK³ee vesl³eeb®ee ÒeYeeJe neslee. ns vesles
GoejceleJeeoer Je meveoMeerj jepekeÀejCeeJej efJeMJeeme þsJeCeejs nesles. l³eeb®³ee efJe®eejmejCeerJe©ve DeeefCe
keÀe³e&He×leerJe©ve l³ee ieìeuee ceJeeUJeeoer eEkeÀJee vescemleJeeoer Demes cnìues peeles. les Fbûepe MeemeveeMeer
SkeÀefveÿ nesles. FbûepeebefMeJee³e eEnogmLeeve®ee efJekeÀeme DeMekeÌ³e Deens Je Fbûepe jepeJeì Jejoeve Deens,
DeMeer l³eeb®eer YeeJevee nesleer. efye´ìerMeeb®³ee GoejceleJeeoeJej, v³ee³eefÒe³elesJej l³eeb®ee efJeMJeeme neslee.
Fbiueb[ ner ueeskeÀMeener®eer ceele=Yetceer Deens Demes l³eeb®es cele nesles. efye´ìerMe Meemeve GueLetve Hee[C³ee®ee
efJe®eejner l³eeb®³ee ceveele [eskeÀeJele veJnlee.
efye´ìerMeeb®³ee meewpev³eeves Yeejleer³eebvee cetueYetle DeefOekeÀej, mJe³ebMeemevee®es DeefOekeÀej, eEnotvee

Meemeveele menYeeie, DeeefLe&keÀ Òeieleer, YeeweflekeÀ megOeejCee, DeeOegefvekeÀ efMe#eCee®ee Òemeej, oeefjê³ee®es
efvecet&ueve, ceeveJeeceOeerue meceevelee, keÀe³eÐeemeceesj meceevelee, ÒeeefleefveOeerkeÀ mebmLeeb®ee efJekeÀeme DeMee
ÒekeÀej®eer GÎerä³es keÀeBûesme®³ee ³ee GoejceleJeeoer Je ceJeeU vesl³eemeceesj nesleer. l³eeb®³ee
keÀe³e&He×leeryeeyele v³ee³ecetleea jeve[sveer efueefnues nesles, ’ceJeeU ³ee®ee DeLe& DeÒeeH³e ieesäer®eer Keesìer
DeeMee Oe© ve³es DeeefCe pes efceUC³eemeejKes Deens les efceUefJeC³eemeeþer ®eebieu³ee Je mecePeesl³ee®³ee ceeiee&ves
meceesj peeJes“. DeMeeÒekeÀejs ceJeeU vesles IeìveelcekeÀ ceeiee&Jej DeeefCe ìHH³eeìHH³eeves peeC³eeJej efJeMJeeme
þsJeerle nesles. jep³ekeÀl³ee&bkeÀ[tve jepekeÀer³e DeefOekeÀej efceUefJeC³eemeeþer MeebleleeHetCe& Je meveoMeerj ceeie&
l³eebvee ³eesi³e Jeeìle neslee. meMeðe ¬eÀebleer, ®eUJeU, GþeJe ³ee ceeiee&Jej l³eeb®ee efJeMJeeme veJnlee.
ceJeeUebveer DeeHeu³ee ceeieC³ee ceev³e keÀ©ve IesC³eemeeþer Depe&, efJevebl³ee, þjeJe, ®e®ee& ³ee
ceeiee&®ee DeJeuebye kesÀuee. Depee¥letve ceeieC³ee ceeb[u³ee peele Demele. efye´ìerMe GoejceleJeeoeJej l³eeb®eer
efveÿe Demeu³eecegUs, efye´ìerMe pevelesuee Yeejleer³eebJej nesCeeN³ee Dev³ee³ee®eer peeCeerJe keÀ©ve efou³eeme
efye´ìerMe ueeskeÀcelee®es o[HeCe jep³ekeÀl³ee&Jej ³esF&ue DeMeer l³eeb®eer OeejCee nesleer. cnCetve YeejleeÒeceeCes®e
62
Fbiueb[ceO³esner keÀeBûesme®³ee O³es³e OeesjCee®ee Òemeej ³ee ieìeves meg© kesÀuee. keÀeBûesme®eer SkeÀ MeeKee
ueb[veceO³es mLeeHeve keÀjC³eele Deeueer. ³ee keÀeUeleerue keÀeBûesme JekeÀerue, [e@keÌìj, FbefpeefveDej,
meeefneql³ekeÀ, He$ekeÀej DeMee mece=× ceO³eceJeieea³eeb®³ee leey³eele nesleer. ³ee ceO³eceJeieea³eeb®es efJe®eej DeeefCe
keÀe³e&ÒeCeeueer lelkeÀeueerve jeäêr³e mebIe<ee&®eer cegK³e keÀe³e&ÒeCeeueer nesleer. ³ee ceb[UeRvee ceesþceesþer Heos
DeeefCe HeoJ³eeb®es DeekeÀ<e&Ce nesles. keÀeBûesmeceO³es ³esCeejs ÒeefleefveOeer ceesþceesþîee Menjeletve ³esle Demeu³eeves
meJe&meeceev³e pevelesMeer l³eeb®ee keÀesCeleener mebHeke&À veJnlee lejer l³eeb®³ee mecem³eeb®eer peeCeerJe l³eebvee nesleer.
Jew®eeefjkeÀ¢<ì³ee les jep³ekeÀl³ee¥vee peJeU®es Demeues lejer l³eebveer mJeleë YeesJeleer SkeÀ meerceejs<ee DeeKetve
Iesleueer nesleer. peeleer-Oecee¥®eer yebOeves l³eebvee ceev³e veJnleer. efye´ìerMeebveer l³eeb®³ee ceeieC³ee Oeg[keÀeJetve
ueeJeu³ee lejer l³eebvee JeeF&ì Jeeìle veJnles. efyeéfìMeebyeÎue keÀOeerner ®eer[, mebleeHe l³eebveer J³ekeÌle kesÀuee
veener. JeeìeIeeìer Je meveoMeerj ceeiee&Jej l³eeb®eer Þe×e nesleer.
4.2.1 keÀeBûesme®eer DeefOeJesMeves (1885-1905)

1) 28 ef[meWyej 1885 jespeer cegbyeF&le keÀeBûesme®es Heefnues DeefOeJesMeve Peeues. J³eescesMe®ebê ye@vepeea
jeä^meYes®³ee Heefnu³ee DeefOeJesMevee®es DeO³e#e nesles. ³ee DeefOeJesMeveeHeemetve ceJeeU vesl³eeb®es keÀe³e& meg©
Peeues. ³ee DeefOeJesMeveeme mebHetCe& osMeeletve 72 ÒeefleefveOeer Deeues nesles.
2) F.me. 1886 ceO³es jeä^meYes®es ogmejs DeefOeJesMeve keÀuekeÀÊee ³esLes oeoeYeeF& veewjespeeR®³ee
DeO³e#elesKeeueer Yejues. Fbûepe meles®³ee HeÀe³eÐee®es efJemle=le JeCe&ve kesÀues DeeefCe GHeefmLeleebveer peesjpeesjeves
ìeÈ³ee JeepeJetve oeo efoueer. ¿etce®³ee cnCeC³eevegmeej DeefOeJesMeveele jeCeer eqJnkeÌìesefj³ee®ee leerve JesUe
pe³epe³ekeÀej keÀ©ve efle®³ee oerIee&³egmeeþer ÒeeLe&vee keÀjC³eele Deeueer. ³eeJesUer megjWêveeLe ye@vepeebaveer
efvemJeeLeea ¢äerkeÀesveeletve DeeHeueer ve@Meveue keÀe@vHeÀjvme ner mebIeìvee mLeeHeueer nesleer. DeefOeJesMeveele meJe&
osMeeletve peJeU peJeU 426 ÒeefleefveOeer GHeefmLele nesles. DeefOeJesMeveele meeceev³e peveles®³ee mecem³eebJej
celeÒeoMe&ve keÀjC³eele Deeues. mJeleë DeO³e#eebveer mecem³ee mees[efJeC³eeJej Je osMee®³ee DeeefLe&keÀ GVeleerJej
DeeHeu³ee Yee<eCeele Yej efouee. cenÊJee®es þjeJe Heeme keÀ©ve mejkeÀejkeÀ[s HeeþefJeC³eele Deeues. Heefnu³ee
DeefOeJesMeveeÒeceeCes ³eeJesUerner Fbûepe mejkeÀejJej efveÿe J³ekeÌle keÀjC³eele Deeueer. Heefnu³ee
DeefOeJesMeveeHes#ee DeeHeu³ee ceeieC³ee DeefOekeÀ Deeûener mJe©Heele ceeb[u³ee nesl³ee.
3) F.me. 1887 ceO³es ceêeme ³esLes eflemejs DeefOeJesMeve Yejues. ³ee DeefOeJesMevee®es DeO³e#e Òeefme×
keÀe³eosle%e yeêogÎerve lew³eyepeeR nesles. ceêeme®³ee ieJnve&jves meYes®³ee meom³eebvee ®ene-Heeve keÀ©ve
l³eeb®ee mevceeve kesÀuee. efoJemeWefoJeme meom³eeb®eer mebK³ee Jee{le nesleer. ³ee DeefOeJesMeveuee meneMesHes#ee
peeoe ÒeefleefveOeer npej nesles. yeêgodoerve lew³eyepeeRveer DeeHeu³ee DeO³e#eer³e Yee<eCeele cegmueerce pevelesuee
DeeJeenve keÀ©ve jeäêr³e mebIeìvesle meeceerue nesC³ee®es Je jeäêr³e ÒeJeenele SkeÀ©He nesTve keÀe³e&
keÀjC³ee®eer efJevebleer kesÀueer. ³ee DeefOeJesMeveeveblej keÀeBûesme®eer ueeskeÀefÒe³elee DeHeÀeì Jee{ueer. le©Ceeb®ee
menYeeie ceesþîee ÒeceeCeeJej Jee{uee. HejosMeeleerue eEnoer ueeskeÀebkeÀ[tve keÀeBûesmeuee osCei³ee Je HeeþeRyee
efceUt ueeieuee.
63
4) jeäêr³e keÀeBûesme®es ®eewLes DeefOeJesMeve F.me. 1888 jespeer Deueeneyeeouee Yejues. ³ee
DeefOeJesMeveele DeveskeÀ De[®eCeer efvecee&Ce Peeu³ee nesl³ee. Òel³eskeÀ DeefOeJesMeveeieefCekeÀ keÀeBûesmeceO³es
megefMeef#eleeb®ee Jee{lee menYeeie, Jee{leer ueeskeÀefÒe³elee Fbûepeeb®³ee [esÈ³eele KegHele nesleer. keÀener meom³e
MeemeveeJej efveefYe&[ ìerkeÀe keÀ© ueeieu³eeves efye´ìerMe mejkeÀej DemJemLe nesT ueeieues. jeä^meYes®ee
meg$eOeej ¿etce ³eeves jeä^meYes®³ee keÀe³e&¬eÀceeefJe<e³eer Iesleuesueer Dee¬eÀcekeÀlee efye´ìerMeebvee meuele nesleer.
DeeHeu³ee HeefjHe$ekeÀeletve Je Yee<eCeebletve l³eeves eEnoer ueeskeÀebvee ’DeBìer keÀe@ve& uee@ ueerie“ ®³ee OeleeaJej
®eUJeU GYeejC³ee®ee DeeosMe efouee. ¿etce cnCelees, ’jeä^meYes®³ee ÒeefleefveOeeRveer DeepeHe³e¥le
mejkeÀejuee peeies keÀjC³ee®ee Òe³elve kesÀuee Deens, HeCe mejkeÀejves peeies nesC³ee®es veekeÀejues Deens. meJe&
Deefve³ebef$ele mejkeÀejebÒeceeCes Deece®es mejkeÀejner yeesOe IesC³ee®es veekeÀejle Deens. Deelee DeeHeCe jeäêuee
peeies kesÀues Heeefnpes. DeeHeu³ee nkeÌkeÀemeeþer pees ue{e Deecner meg© kesÀuee Deens, l³eele ³ee Yeejleceeles®³ee
HeefJe$³e peHeCeeje Òel³eskeÀ eEnoer ceveg<³e Deece®ee menkeÀejer, Deece®ee yebOet Je iejpe He[u³eeme Deece®ee
mewefvekeÀ yeveuee Heeefnpes.“
¿egce®³ee OeesjCeeyeÎue efye´ìerMe veeskeÀjMeener KeJeUueer nesleer. veesJnWyej 1888 jespeer kesÀuesu³ee
Yee<eCeeble ieJeve&j.pevejue uee@[& [HeÀjerveves keÀeBûesmeJej jes<e J³ekeÌle keÀ©ve ¿etce Je Flej keÀeBûesme
vesl³eeb®³ee keÀe³ee&efJe<e³eer veeHemebleer J³ekeÌle kesÀueer. mejkeÀejer veeskeÀjebveer jeäêr³e keÀeBûesmeMeer mebyebOe þsJet
ve³esle Demee FMeeje efouee. ojc³eeve Dee@iemì 1888 ceO³es mej me³³eo DenceoKeeve Je JeejeCemeer®³ee
jepee efMeJeÒemeeo ³eebveer keÀeBûesmeuee efJejesOe keÀjCeejer Deefueie{ ³esLes SkeÀ mebIeìvee GYeejueer Je
cegeqmueceebveer keÀeBûesme DeefOeJesMeveele Yeeie IesT ve³es Demes He$ekeÀ keÀe{ues. DeKesj ³ee De[®eCeerJej ceele
keÀ©ve keÀeBûesme®es DeefOeJesMeve meg© Peeues. keÀuekeÀl³ee®es GoejceleJeeoer efye´ìerMe J³eeHeejer [sJner[ ³egue
³eebvee DeO³e#eHeo osC³eele Deeues. DeefOeJesMevee®³ee DeO³e#emLeeveeJe©ve l³eebveer eEnotmLeeveceO³es
ÒeefleefveefOekeÀ jep³eHe×leer®ee HegjmkeÀej keÀ©ve ’jeä^meYes®eer ®eUJeU Heeue&ceWì®³ee Je cenejeCeer®³ee
nsletbvee Oe©ve nesle Deens“ Demes cele J³ekeÌle kesÀues. meveoMeerj ceeiee&ves keÀe³e& keÀjCeeN³ee mebIeìvesle
menYeeieer nesCes ne jeä^êesn veener Demes meebefieleues. DeefOeJesMeveeleerue meom³emebK³ee lej Jee{ueer®e HeCe
Denceo Keevee®ee meuuee Oeg[keÀeJetve 221 cegmueerce meom³e DeefOeJesMeveeuee GHeefmLele nesles. 1889
ceO³es keÀeBûesme®eer keÀe³ece mJe©Heer MeeKee ueb[veceO³es mLeeHeve kesÀueer.
5) jeäêr³e keÀeBûesme®es Hee®eJes DeefOeJesMeve cegbyeF&uee Yejues. ³ee DeefOeJesMevee®eer meom³e mebK³ee
1889 nesleer. ³ee DeefOeJesMevee®es DeO³e#eHeo mesJeeefveJe=Êe efye´ìerMe DeefOekeÀejer mej efJeu³ece Jes[jyeve&
³eebvee efoues nesles. l³eebveer efye´ìerMe Heeue&ceWìceO³es eEnoer ÒeMveebvee Jee®ee HeÀes[vt e l³eemeeþer mebIe<e& kesÀuee.
l³eeb®³ee keÀe³ee&cegUs efye´ìerMe mebmeosleerue eEnogmLeeve®ee meYeemeo cnCetve l³eebvee DeesUKeues peeles. l³eeb®³ee
Òe³elveecegUs 1892 ®ee megOeejCee keÀe³eoe Heeme Peeuee.
6) efHeÀjespeMene cesnlee ³eeb®³ee DeO³e#elesKeeueer F.me. 1890 ceO³es keÀesuekeÀÊee ³esLes keÀeBûesme®e
meneJes DeefOeJesMeve Yejues. meeleJes 1891 ceO³es veeieHegjuee lej DeeþJes DeefOeJesMeve 1892 ceO³es
Deueeneyeeouee Yejues. DeMeeÒekeÀejs ojJe<eea keÀeBûesme®es DeefOeJesMeve yeesueeJetve l³eeceO³es iejpesÒeceeCes efJeefJeOe
þjeJe cebpetj kesÀues peele nesles.
64
4.2.2 ceJeeUeb®eer keÀeceefiejer (1885-1905)
1) mejkeÀejefJe©× Dee¬eÀcekeÀ HeefJe$ee ë FbûepeeMeer SkeÀefveÿ Demeuesueer keÀeBûesme Heefnu³ee oesve-
leerve DeefOeJesMeveeveblej DeeHeu³ee ceeieC³eebyeÎue Dee¬eÀcekeÀ yevet ueeieueer. ®eewL³ee DeefOeJesMevee®³ee JesUer
Fbûepeebveer DeveskeÀ De[®eCeer efvecee&Ce kesÀu³ee. eEnoer ueeskeÀeb®³ee ceeieC³eebkeÀ[s ogue&#e keÀ©ve o[HeMeener®³ee
ceeiee&®ee DeJeuebye kesÀuee. uee@[& keÀPe&ve®eer pegueceer jepeJeì, l³eeves kesÀuesueer yebieeue®eer HeÀeUCeer, pegueceer
keÀe³eos, eEnot®ee Üs<e, jeä^meYes®³ee keÀe³e&keÀl³ee¥keÀ[tve meodJele&veemebyebOeer peeceerve ceeieCes, jeä^Yee<es®³ee
DeefOeJesMeveebmeeþer mejkeÀejer veeskeÀjebvee yeboer F. pegueceer ke=Àl³eecegUs mejkeÀejefJe©× Dee¬eÀcekeÀ HeefJe$ee
OeejCe kesÀuee.
2) eEnoer ueeskeÀele Glmeen Je pevepeeie=leer ë jeä^meYesves meg© kesÀuesueer ®eUJeU o[Hetve

ìekeÀC³ee®ee mejkeÀej pemepemee Òe³elve keÀ© ueeieues. lemeleMeer efle®eer ueeskeÀefÒe³elee Jee{t ueeieueer.
¿etce®³ee HeefjHe$ekeÀeletve Je DeeJesMe³egkeÌle, YeeJeHetCe& Yee<eCeeletve eEnoer pevelesceO³es Glmeene®es JeeleeJejCe
efvecee&Ce Peeues. jepekeÀer³e ÒeMveebmeeþer peeleer-Oece&-Òeeble ³eemeejKes celeYeso efJeme©ve ueeskeÀebvee SkeÀer®es
cenÊJe HeìJetve efoues. meYee, þjeJe, uesKe, HeefjHe$ekesÀ ³eeÜejs pevepeeie=leer Ie[Jetve DeeCeueer. oeoeYeeF&
veewjespeeRveer cnìues nesles keÀer, ’ceer Depe& efJevebl³ee keÀ©ve LekeÀuees Deens, le©Ce Demelees lej
FbûepeebefJe©× yeb[ kesÀues Demeles“. ³ee pevepeeie=leercegUs keÀe³e&keÀl³ee¥®ee Glmeen Jee{uee. De@ueve ¿etce®³ee
celes, ’je<ì^meYes®eer keÀuHevee Deepe ueeskeÀeble FlekeÀer ©peueer Deens keÀer keÀesCeleerner SsefnkeÀ MekeÌleer efleuee
o[Hetve ìeketÀ MekeÀCeej veener. “
3) ³egjesefHe³eve vesl³eeb®es menkeÀe³e& ë efye´ìerMe Heeue&ceWìceO³es eEnoer peveles®³ee nkeÌkeÀebyeÎue

menevegYetleer yeeUieCeejs keÀebner GoejceleJeeoer meYeemeo nesles. l³eeceO³es ®eeue&me ye´@[uee ne mJeeleb$³eefÒe³e
meYeemeo ÒecegKe neslee. l³eeuee jeä^meYes®³ee vesl³eebveer DeeHeu³ee keÀe³ee&meeþer JeMe kesÀues DeeefCe
l³ee®³eekeÀjJeer efye´ìerMe Heeue&ceWìceO³es eEnoer keÀe³eosceb[Ue®³ee megOeejCeemebyebOeer®es yeerue ceeb[C³ee®eer
³eespevee kesÀueer. l³ee®³ee menkeÀe³ee&ves jeä^meYes®³ee vesl³eebMeer ®e®ee& keÀ©ve Heeue&ceWìceO³es ceeb[eJe³ee®es
yeerue le³eej kesÀues. F.me. 1894 ®³ee jeä^meYes®³ee DeefOeJesMevee®es DeO³e#eHeo DeuÖesÀ[ Jesye ³ee
Heeue&ceWì®³ee Dee³eefjMe meYeemeoeme efoues nesles. SJe{s®e veJns lej mej efJeu³ece Jes[jyeve&, kesÀve
³eemeejK³ee eEnoer ueeskeÀebefJe<e³eer menevegYetleer JeeìCeeN³ee meYeemeo efce$eeb®eer oeoeYeeF&veer ’Fbef[³eve
Heeue&ceWìjer keÀefceìer“ mLeeHeve kesÀueer. ³ee meefceleerle keÀebner cepetjHe#eer³e Je mJeleb$e meYeemeoeb®ee HeeeEþyee
efceUefJeuee Je efle®³eeceeHe&Àle eEnoer ueeskeÀeb®³ee ÒeMveebJej Heeue&ceWìceO³es ®e®ee& Ie[Jetve DeeCeueer.
jeä^meYes®³ee keÀe³ee&efJe<e³eer Fbûepe Heg{eN³eeble menevegYetleer efvecee&Ce keÀjC³ee®es keÀece ¿etce Je oeoeYeeF&bveer
ÒeYeeJeerHeCes kesÀues. Fbûepe efce$eeb®³ee menkeÀe³ee&ves oeoeYeeF&bveer Fbiueb[ceO³es 1887 jespeer ’Fbef[³eve
efjHeÀe@ce& DemeesefmeSMeve“ veeJee®eer mebmLee mLeeHeve kesÀueer. Heg{s l³eebveer 1892 ceOeerue Heeue&ceWì®eer
efveJe[CetkeÀ ue{Jetve eEnoer ueeskeÀeb®eer ieeNneCeer Heeue&ceWì®³ee J³eemeHeerþeJej ceeb[ueer. Fbûepe jepeJeìerkeÀ[tve
nesCeejer efHeUJeCetkeÀ Je eEnogmLeeve®eer mel³e HeefjefmLeleer ³egjesefHe³eve vesl³eeb®³ee Je efce$eeb®³ee menkeÀe³ee&ves
Heeue&ceWìuee osT MekeÀues Je eEnoer ÒeMveebmebyebOeer menevegYetleer efvecee&Ce keÀ© MekeÀues.
65
4) je<ì^meYes®³ee efye´ìerMe meefceleer®es keÀe³e& ë eEnogmLeeveeleerue veeskeÀjMenebMeer jeä^meYes®es
efyevemeu³eecegUs Je l³eeb®³eekeÀ[tve eEnoer ueeskeÀebJej nesCeeN³ee Dev³ee³ee®es Heefjceepe&ve nesC³ee®³ee DeeMee
ceeJeUu³eecegUs jeä^meYes®³ee ¿etce Jeiewjs vesl³eebveer Fbiueb[ceO³es eEnoer ueeskeÀeb®³ee nkeÌkeÀeb®³ee ÒeMveeyeÎue
menevegYetleer efvecee&Ce keÀjC³eemeeþer F.me. 1890 meeueer je<ì^meYes®eer SkeÀ efye´ìerMe meefceleer mLeeHeve
kesÀueer. ³ee meefceleerceO³es ¿etce, ³etue, De@[cme, ve]e@ì&ve Je ne@Je[& DeMee Hee®e Fbûepe efJeodJeeveeb®ee meceeJesMe
neslee. ³ee meefceleerves Fbiueb[ceO³es eEnoer ÒeMveemebyebOeer efþkeÀefþkeÀeCeer meYee IesTve, HeefjHe$ekesÀ Jeeìtve,
uesKe efuentve Fbûepe veeieefjkeÀebvee eEnoer ueeskeÀeb®³ee ceeieC³ee mecepeeJetve meebieC³ee®ee, menevegYetleer efvecee&Ce
keÀjC³ee®ee Òe³elve kesÀuee. ³ee meefceleerves ’Fbef[³ee“ veeJee®es SkeÀ ceeefmekeÀner ®eeuet kesÀues nesles. ³ee
ceeefmekeÀeletve eEnoer peveles®es ÒeMve, mel³e ef®e$eCe Fbûepe meceepeeHeg{s ceeb[ues peele nesles.
5) mejkeÀejefJe©×®ee efJepe³e ë ceêeme DeefOeJesMeveeveblej mejkeÀej Je jeä^meYee ³eeb®es mebyebOe

efyeIe[t ueeieues. jeä^meYesuee De[®eCeerle DeeCeC³ee®es Òe³elve mejkeÀej keÀ© ueeieues. F.me. 1888 ®³ee
Deueeneyeeo DeefOeJesMeveeuee efye´ìerMeebveer peeieener efceUt efoueer veener. F.me. 1890 meeueer mejkeÀejves
DeeosMe keÀe{tve keÀesCel³eener mejkeÀejer veeskeÀjeme jeä^meYes®³ee DeefOeJesMeveeuee npej jenlee ³esCeej veener
Demes peenerj kesÀues. v³ee. jeve[s ³eeb®³eemeejK³ee mejkeÀejer veeskeÀj DemeCeeN³ee vesl³eeb®eer kegbÀ®eyeCee nesT
ueeieueer. F.me. 1894 meeueer JekeÀerue ceb[UeR®³ee jepekeÀejCeele Yeeie IesC³ee®³ee mJeeleb$³eeJej ieoe
DeeCeC³ee®ee mejkeÀej efJe®eej keÀ© ueeieues lesJne jeä^meYesves mejkeÀej®³ee Dev³ee³eer OeesjCeeefJe©×
ueeskeÀcele peeie=le keÀ©ve 1890 ®ee DeeosMe jÎ keÀjeJe³eeme mejkeÀejuee Yeeie Hee[ues. peeie=le
ueeskeÀcelee®³ee oyeeJeeKeeueer mejkeÀej JekeÀerue ceb[UeR®³ee mJeeleb$³eeJejner yebOeves Ieeuet MekeÀues veener.
6) jeä^Jeeoer YeeJeves®eer Jee{ ë jeä^meYes®eer meJee&le ceesþer keÀeceefiejer cnCepes efleves Ie[Jetve
DeeCeuesuee jeä^Jeeoe®ee efJekeÀeme ner nes³e. jeä^meYes®³ee HetJeea®e jeä^Jeeoe®ee DebkegÀj HegÀìuee neslee. HeCe
jeä^meYes®³ee mLeeHevesves ³ee DebkegÀjeme peesce ÒeeHle Peeuee. ¿etce, oeoeYeeF&, efHeÀjespeMene cesnlee,
megjWêveeLe ye@vepeea, ieesKeues, jeve[s F. vesl³eebveer eEnoer peveles®³ee ogëKeebvee Jee®ee HeÀes[tve mejkeÀej®³ee
Dev³ee³eer OeesjCeeme efJejesOe keÀjC³eemeeþer ueeskeÀpeeie=leer®eer iejpe ÒeefleHeeove kesÀueer. jeä^meYes®es
ueeskeÀpeeie=leer®es keÀe³e&¬eÀce Je efle®es mejkeÀejJej ìerkeÀe keÀjC³ee®es OeesjCe ³eeHeg{s efle®es mejkeÀejMeer
Demeuesues mebyebOe efce$elJee®es jeefnues veenerle. DeeHeu³ee v³ee³e ceeieC³eeb®ee mejkeÀej menevegYetleerves efJe®eej
ve keÀjlee ogue&#e keÀjles, cnCetve DeefOekeÀ ÒeYeeJeer ³eb$eCee GYeer keÀ©ve Dee¬eÀcekeÀ OeesjCe eqmJekeÀejC³ee®es
jeä^meYesves þjefJeues. l³eevegmeej Fbiueb[ceO³es efMeäceb[U HeeþJetve, lesLes jeä^meYes®eer MeeKee keÀe{tve,
³egjesefHe³eve vesl³eeb®es menkeÀe³e& efceUJetve Fbûepe ueeskeÀeceO³es eEnoer ÒeMveebJej menevegYetleer efvecee&Ce keÀjC³ee®ee
Òe³elve kesÀuee. ³ee mebHetCe& keÀeUele (1885-1905) jeä^meYesves eEnmeelcekeÀ ceeie& eqmJekeÀejuee veener
Gueì meveoMeerj ceeiee&®ee®e DeJeuebye kesÀuee. jeä^meYes®³ee vesl³eeb®ee Fbûepe veeskeÀjMenebJejerue efJeMJeeme
veä Peeuee Demeuee lejer efJeuee³elesceOeerue Fbûepe jep³ekeÀl³ee¥®³ee Je Fbûepe Òepes®³ee GoejceleJeeoeJej,
mJeeleb$³eefÒe³elesJej Je v³ee³eerHeCeeJej l³eeb®ee iee{e efJeMJeeme neslee. jeä^meYes®eer j®evee Je keÀe³e& DeefKeue
Yeejleer³e Demeu³eeves efle®³ee DeefOeJesMeveeuee meJe& osMeeletve ÒeefleefveOeer pecet ueeieues, De[erDe[®eCeeR®ee
efJe®eej keÀ© ueeieues. l³eeb®³ee SkeÀ$e ³esC³eecegUs DeeHeCe meJe& SkeÀe®e osMee®es veeieefjkeÀ Deenesle Je
66
DeeHeu³ee meJee¥®³ee mJeeleb$³eemeeþer SskeÌ³e Je peeie=leer efvecee&Ce kesÀueer Heeefnpes ner jeä^Jeeoer YeeJevee Jee{erme
ueeieueer.
20J³ee MelekeÀe®³ee ÒeejbYeer peneueebveer ceJeeUeb®³ee OeesjCeeJej Je l³eeb®³ee keÀeceefiejerJej ìerkeÀe

kesÀueer. l³eebveer pegv³ee vesl³eeb®³ee OeesjCeeuee ’jepekeÀer³e efYe#eeJe=Êeer“ Demes veeJe efoues. ueeuee
uepeHeleje³e ³eebveer l³eeme ’mebOeermeeOet ®eUJeU“ Demes cnìues, DeeefCe Hegmleer pees[ueer keÀer, ’¿eecegUs
{eWieerHeCeeuee Je osMeêesneuee peemleerpeemle ®eeuevee efceUeueer. keÀebner ueeskeÀebvee lej osMeYekeÌleer®ee J³eeHeej
keÀjC³ee®eer mebOeer efceUeueer.“ ceJeeUebefJe©×®ee efye´ìerMe jepeHeoeMeer SkeÀefve<þ DemeCes ne meJee&le ceesþe
DeejesHe neslee. ceJeeUebveer kesÀuesu³ee keÀeceefiejer®ee SkeÀebieer efJe®eej ve keÀjlee ns ueeskeÀ mecekeÀeueerve
Yeejleer³e meceepeeleerue meJee&le ÒeieleMeerue DeeefCe Kejs osMeYekeÌle nesles ns ceev³e keÀjeJes ueeieles. l³eebveer
Yeejleer³e meceepeeuee megOeejC³eemeeþer KetHe Òe³elve kesÀues. ceJeeU vesl³eebveer 1886 ceO³es ’ueeskeÀmesJee
Dee³eesie“ efve³egkeÌle keÀjJetve Iesleuee. Dee³e.meer.Sme. Hejer#ee SkeÀe®eJesUer Fbiueb[ Je Yeejleele JneJeer DeMeer
ceeieCeer kesÀueer. Yeejleer³e peceeKe®ee&®eer leHeemeCeer keÀjC³eemeeþer ceJeeU vesl³eeb®³ee efJevebleervegmeej
mejkeÀejves Jesuyeer ceb[U efve³egkeÌle kesÀues. meeceeefpekeÀ, DeeefLe&keÀ, Mew#eefCekeÀ, DeewÐeesefiekeÀ #es$eele
Yeejlee®eer meJee¥ieerCe Òeieleer JneJeer, Yeejlee®es DeeOegefvekeÀerkeÀjCe JneJes DeMeer ceJeeU vesl³eeb®eer F®íe
Demeu³eeves l³eemeeþer l³eebveer keÀþesj HeefjÞece kesÀues. efye´ìerMeeb®³ee OeesjCeeleerue keÀþesjlee keÀceer
keÀjC³eemeeþer efJevebleer ceeiee&®ee kesÀuesuee DeJeuebye l³eeb®³ee jepekeÀer³e HeefjHekeÌJeles®es ÐeeslekeÀ nesles. ceJeeU
ieìe®es meJee&le ceesþs osMemesJes®es keÀe³e& cnCepes l³eebveer efye´ìerMe meeceép³ee®³ee Yeejleer³e DeLe&J³eJemLesJejerue
HeefjCeeceeb®es efJeMues<eCe keÀ©ve Yeejlee®³ee oeefjê³eekeÀ[s meJee¥®es ue#e DeekeÀef<e&le keÀ©ve Iesleues.
’efveëmeejCe efme×eble“ ceeb[vt e Fbûepeeb®³ee Yeejleeleerue DeeefLe&keÀ OeesjCeebJej ìerkeÀe kesÀueer. Heg{erue
keÀeUele peneueebveer ³ee efme×eblee®ee HegjsHegj JeeHej kesÀuee.

1. 1885 les 1905³ee keÀeueKeb[eleerue ceJeeU ieìe®eer keÀeceefiejer Lees[keÌ³eele mHeä keÀje . .
4.3 peneueeb®ee keÀeueKeb[ (1905-1920) ë
19 J³ee MelekeÀe®³ee MesJeìer DeeefCe 20 J³ee MelekeÀe®³ee ÒeejbYeer keÀeBûesmeceO³es SkeÀ le©Ce ieì
Go³eeme Deeuee. lees pegv³ee vesl³eeb®³ee DeeoMee&®ee Je ceeiee&®ee ìerkeÀekeÀej neslee. 1893 Heemetve®e
keÀeBûesmeceO³es peneue efJe®eejmejCeer®eer megjJeele Peeueer nesleer. keÀeBûesme®³ee mLeeHevesveblej Heefnu³ee 7-8
Je<ee&le ceJeeUeb®es keÀe³e& mebLeHeCes Je þjeefJekeÀ ®eekeÀesjerletve nesles. ¿etce®ee Dee¬eÀcekeÀ ®eUJeU meg©
67
keÀjC³ee®ee meuuee ceJeeUebvee Heìuee veener. DeÐeeHe l³eeb®eer Fbûepeefveÿe keÀceer Peeuesueer veJnleer.
mejkeÀejkeÀ[tve keÀeBûesme®³ee ceeieC³eebvee DeHesef#ele Òeeflemeeo efceUle vemeu³ee®eer peeCeerJe keÀeBûesme
meom³eebvee nesT ueeieueer. HeefjCeeceer le©Ceeb®³ee ceveele keÀeBûesme vesle=lJeeKeeueer DeefJeMJeemee®eer YeeJevee
Jee{erme ueeieueer. 1891®³ee veeieHetj DeefOeJesMeveele Hebpeeye®ee ÒeefleefveOeer cegjueerOejves FbûepeebJej Je
Fbûepeefveÿ Yeejleer³e vesl³eebJej ìerkeÀe kesÀueer. l³ee®³ee celes, ’Fbiueb[ceO³es GlHeeefole nesCeeN³ee ®ewveer®³ee
Jemleg efJekeÀle IesTve meOeve megefMeef#ele Yeejleer³e ueeskeÀ DeeHeu³ee ue#eeJeOeer osMeyeebOeJee®es jkeÌle Mees<eCe
keÀjerle Deenesle“ keÀeBûesme®es leerve efoJemeeb®es Jeeef<e&keÀ DeefOeJesMeve cnCepes kesÀJeU leceeMee Deens, ³eeletve
keÀebnerner meeO³e nesle veener Demes peneue Godieej DeefMJeveer kegÀceej oÊe ³eebveer keÀe{ues. eEn[ceve ³ee
Òeefme× meceepeJeeoer vesl³eevesner oeoeYeeF&vee efueefnuesu³ee He$eele GuuesKe kesÀuee keÀer, ’DeeHeu³ee
meceesjerue ÒeMveeb®ee iebYeerjHeCes efJe®eej keÀjC³eeSsJepeer eEnoer ueeskeÀ jeCeer®³ee DeefYevebovee®es cegKe&HeCee®es
þjeJe Heeme keÀjerle Demeu³ee®es Heeefnues keÀer ceuee l³eeb®³eeyeÎue eflejmkeÀej Jeeìlees.“ DeMeeÒekeÀejs
keÀeBûesmeves Deelee Dee¬eÀcekeÀ yeveeJes Demes DeveskeÀebvee Jeeìle nesles. keÀeBûesmeuee ÒeYeeJeer yeveJee³e®es Demesue lej
leer cegþYej G®®e ceO³eceJeieeA³eeHetjleer ce³ee&efole ve þsJelee meJe&meeceev³e pevelesuee ³eele menYeeieer keÀ©ve
Iesleues Heeefnpes Demes yengmebK³e le©Ceebvee Jeeìg ueeieues. keÀeBûesme DeefOeJesMeveeletve keÀeBûesme®³ee O³es³e
OeesjCeebJej ìerkeÀe nesT ueeieueer. Je=ÊeHe$eebletve lemes efJe®eej ceeb[ues peeT ueeieues. F.me. 1893 veblej
uees. yeeU iebieeOej efìUkeÀ, DejeEJeo Iees<e, efyeHeerve®ebêHeeue, ueeuee uepeHeleje³e ³eebveer peneue
efJe®eejeb®ee Òemeej keÀjC³eeme meg©Jeele kesÀueer. ³eeefMeJee³e Yeejleele peneueJeeoer efJe®eej HeÀesHeÀeJeC³eeme
Flejner keÀener keÀejCes keÀejCeerYetle Deensle.
4.3.1 peneue efke®eejmejCeer®³ee Go³ee®eer keÀejCes.

1. Deelebjjeäêr³e Ieìveeb®ee ÒeYeeJe ë
F.me. 1891meeueer De@yesefmeefve³eveebveer Fìeefue³eveeb®ee HejeYeke kesÀuee lej meve 1905 ceO³es
peHeeveves jefMe³ee®ee HejeYeJe kesÀuee. ³ee Ieìvee ³egjesefHe³eve mebmke=Àleeruee peyejomle OekeÌkeÀe osCeeN³ee
þju³ee. ³egjesefHe³eve jeä^s DeeEpekeÌ³e Deensle. l³eeb®ee HejeYeJe Dev³e Keb[eleerue ueeskeÀ keÀ© MekeÀCeej
veenerle ner YeeJevee DeeefMe³ee³eer ueeskeÀebceOetve veä Peeueer. peHeeveves HeeM®eel³eeb®es DevegkeÀjCe keÀ©ve peer
ves$eefoHekeÀ Òeieleer kesÀueer l³eecegUs peHeeve ns meJe& DeeefMe³eeleerue jeäêbvee DeeoMe& þjues. 1905 meeueer
peHeeveuee jefMe³eeJej efceUeuesu³ee efJepe³eeves eEnoer vesl³eele DeelceefJeMJeeme Jee{uee. eEnoer meceepener
³egjesefHe³eveebJej ceele keÀ© MekesÀue DeMeer YeeJevee Jee{erme ueeieueer. FefpeHle, FjeCe, legke&ÀmLeeve, pece&veer,
Fìueer F. osMeele ®eeueuesu³ee veJemeceepe efveefce&leer®³ee peve ®eUJeUeR®es Je=Êeeble eEnoer ueeskeÀeb®³ee
Jee®eC³eele ³esle. ce@efPeveer, ie@efjyeeu[er Je keÀeJntj ³eeb®³ee osMeYekeÌleerves eEnoer pevelesuee Jes[ ueeJeues.
ce@efPeveer®es ®eefj$e DeveskeÀ Yee<eele Òeefme× nesTve les meJe&$e DeY³eemeues iesues.
2. efyeéfìMeeb®eer DeeefLe&keÀ efHeUJeCetkeÀ ë

Fbûepeeb®es meeceép³e DeeefLe&keÀmeeceép³eeletve efvecee&Ce Peeuesues nesles. efyeéfìMe jep³ekeÀlex J³eeHeeje®³ee
Je keÀje®³ee ©Heeves keÀjes[es ©He³eeb®eer mebHeÊeer Fbiueb[uee vesle Demeu³ee®es oeoeYeeF& veewjespeer Je v³ee.
jeve[s ³ee vesl³eebveer DeekeÀ[sJeejer osTve efme× kesÀues. mebj#ekeÀ pekeÀele OeesjCeecegUs Yeejleer³e
GÐeesieOebÐeebvee mebj#eCe efceUeuesues veener. GÐeesieOebos veä Peeues. keÀejeieerj yeskeÀej Peeues. MeslekeÀN³eebJej
68
keÀje®ee yeesPee efoJemeWefoJeme Jee{le Demeu³eeves ûeeceerCe Yeeieeleerue ogjeJemLee Jee{tve MeslekeÀjer
keÀpe&yeepeejer yeveuee. mejkeÀej®³ee ³ee DeeefLe&keÀ efHeUJeCegkeÀer®³ee OeesjCeeuee Òel³egÊej cnCetve eEnoer
ueeskeÀebveer mJeosMeer ceeuee®ee HegjmkeÀej keÀjeJee Je HejosMeer ceeueeJej yeefn<keÀej ìekeÀeJee DeMeer peneue
efJe®eejmejCeer eEnotmLeeveele efvecee&Ce Peeueer.
3. mejkeÀej®eer Goemeervelee ë
F.me. 1885-1905 ³eekeÀeUele jeäêr³e meYesves meveoMeerj ceeiee&ves DeeHeu³ee ceeieC³ee
ceeb[u³ee, Depe&, efJevebl³ee kesÀu³ee HeCe mejkeÀejves peeCetveyegpetve ogue&#e kesÀues. l³eecegUs Fbûepeeb®³ee
GoejceleJeeoeJejerue eEnoer peveles®ee efJeMJeeme veenermee Peeuee. ie.pe. Suieerveves, ’eEnogmLeeve ne
MeðeyeUeves eEpekeÀuee Deens DeeefCe MeðeyeUeves®e leey³eele þsJeuee peeF&ue“ Demes cnìu³eeves DeveskeÀebvee
OekeÌkeÀe yemeuee. 1892 jespeer mejkeÀejves Fbef[³eve keÀeweqvmeue De@keÌì Heeme keÀ©ve Yeejleer³eeb®³ee keÀener
ceeieC³ee ceev³e kesÀu³ee Demeu³ee lejer l³ee HeÀejMee meceeOeevekeÀejkeÀ veJnl³ee. efyeéfìMe mejkeÀej®³ee
Goeefmeve OeesjCeeuee DeeHeues ceJeeU OeesjCe keÀejCeerYetle Demeu³ee®eer peeCeerJe Peeueer. mejkeÀej®³ee
¢äerves keÀeBûesme®eer eEkeÀcele Metv³e nesleer. ner YeeJevee yeUeJele iesueer.
4. jep³ekeÀl³ee¥®eer Dev³ee³eer ke=Àl³es ë

eEnogmLeeveeleerue peneueJeeoe®³ee Go³eeuee Fbûepe jepekeÀl³ee¥®³ee Dev³ee³eer Je o[HeMeener
ke=Àl³eebveer ceesþe neleYeej ueeJeuee. uee@[& ue@vme[eTve (1888-94), uee@[& Sequpeve (1894-98)
Je uee@[& keÀPe&ve (1899-1905) ³ee jepekeÀl³ee¥veer DeveskeÀ Dev³ee³eer Je o[HeMeener®es keÀe³eos kesÀues.
eEnogmLeeveeleerue Òepee og<keÀeUele le[HeÀ[le Demeleevee ojyeej YejJetve keÀesìîeeJeOeer ©He³es Ke®e& kesÀues.
1903 ®³ee ceêeme DeefOeJesMevee®³ee DeO³e#e HeoeJe©ve ueeue ceesnve Iees<e ³eebveer mejkeÀejuee OeejsJej
Oe©ve l³eeb®³ee ÒeJe=Êeer®es, DejsjeJeer®es oMe&ve Ie[efJeues.
jepekeÀl³ee¥®³ee o[HeMeener OeesjCee®ee Hejcees®®e eEyeot uee@[& keÀPe&ve®³ee keÀejkeÀeroeale ieeþuee

iesuee. uee@[& keÀPe&ve HekeÌkeÀe meeceép³eJeeoer neslee. l³ee®eer keÀejkeÀero& keÀÆj o[HeMeener®eer Je
meeceép³eJeeoer mecepeueer peeles. l³ee®ee eEnoer J³ekeÌleer®³ee keÀe³e&#ecelesJej efJeMJeeme veJnlee. Fbûepe JebMeeves
Þesÿ Demetve ogmeN³eeJej jep³e keÀjC³eemeeþer®e He=LJeerJej pevceeuee Deeues Deensle. ns eEnoer l³eeb®eer
yejesyejer keÀ© MekeÀCeej veenerle. eEnoer mebmke=Àleerle Jee{uesu³ee ceeCemeebvee ueeskeÀMeener®es nkeÌkeÀ osC³eele
DeLe& veener DeMeer l³ee®eer efJe®eejmejCeer nesleer. ³egjesefHe³eve mebmke=Àleer®ee l³eeuee ieJe& neslee. DeMee
IeceW[Keesj JekeÌleJ³eebveer le©Ce megefMeef#ele eEnot®eer ceeLeer Ye[keÀu³eeefMeJee³e jenCeej veJnleer. uee@[&
keÀPe&ve ³esLes®e Leebyeuee veener lej keÀe³ee&ue³eerve iegHlelee keÀe³eoe, keÀuekeÀÊee keÀeHeexjsMeve De@keÌì, Yeejleer³e
efJeÐeeHeerþ keÀe³eoe ³eemeejK³ee keÀe³eÐeebveer keÀejYeej megOeejCes®³ee veeJeeKeeueer l³eeves eEnoer meceepee®es
nkeÌkeÀ efnjeJetve Iesleues. eEnoer peveles®³ee Je vesl³eeb®³ee ceveeletve lees Glejuee.
5. vewmeefie&keÀ DeeHeÊeermebyebOeer jep³ekeÀl³ee¥®eer OeesjCes ë

19 J³ee MelekeÀe®³ee MesJeìer eEnoer pevelesuee Ye³ebkeÀj og<keÀeU Je Huesie®³ee meeLeer ³ee vewmeefie&keÀ
DeeHeÊeeRvee leeW[ ÐeeJes ueeieues. 1896-97 meeueer He[uesu³ee Yeer<eCe og<keÀeUele npeejes ueeskeÀeb®es
69
YetkeÀyeUer He[ues. ³ee og<keÀeUe®ee le[eKee oesve keÀesìer ueeskeÀebvee yemeuee. mejkeÀejuee pevelesyeÎue
menevegYetleer veJnleer. og<keÀeU efveJeejCe ³eb$eCee keÀe³e&#ecejerl³ee jeyeJeueer veener. mejkeÀejves nslegHegjmmej
ogue&#e kesÀu³eeves meeceev³e peveleslener mejkeÀejyeÎue Üs<ee®eer YeeJevee efvecee&Ce Peeueer.
³ee®eJesUer cenejeäêle efJeMes<eleëHegC³eele Huesieves OegceeketÀU Ieeleuee. meeLeer®es efveJeejCe

keÀjC³eemeeþer mejkeÀejves j@B[ ³ee efyeéfìMe DeefOekeÀeN³ee®eer keÀefceMevej cnCetve efve³egkeÌleer kesÀueer.
j@B[meensyeeves Huesie efveJeejC³ee®³ee veeJeeKeeueer cenejeäêr³eve pevelesJej Del³ee®eej kesÀues. mejkeÀejer ueeskeÀ
eEkeÀJee efMeHeeF& yesOe[keÀ Iejele efMejle Je Iejeleerue ceeueceÊee jml³eeJej DeeCetve HesìJetve osle. Huesie®eer
kesÀme Demeuesu³ee Iejebvee Deeie ueeJeerle, ceeueceÊee eEkeÀJee keÀHe[sueÊee peeUu³eeJej mejkeÀej l³ee
kegÀìgbyeeuee keÀmeues®e meene³³e keÀjerle veJnles. SJe{s®e veJns lej ieesjs eqðe³eeb®³ee Keesu³eele eEkeÀJee
osJeIejele ÒeJesMe keÀ©ve lesLeerue Jemletb®eer veemeOetme keÀjerle. uees. efìUkeÀebveer ³ee Del³ee®eejeefJe©odOe
uesKeCeer ®eeueJetve mejkeÀejJej keÀ[e[tve nuuee ®e{efJeuee. cenejeäêr³e le©Ceeb®eer [eskeÀer o[HeMeener®³ee
OeesjCeeves Ye[ketÀve iesueer. j@B@[®³ee Del³ee®eeje®ee met[ cnCetve l³ee®ee oesve le©Ceebveer Ketve kesÀuee.
mejkeÀejer Del³ee®eej Je o[HeMeener DeefOekeÀ®e Jee{ueer. uees. efìUkeÀebveer mejkeÀejJej kesÀuesu³ee penjer
efìkesÀcegUs l³eebvee 18 ceefnv³ee®eer meÞece keÀejeJeemee®eer efMe#ee þesþeJeC³eele Deeueer. ³ee efMe#es®³ee Jeelexves
meJe& osMe mebleHle Peeuee. mejkeÀejefJejesOeer Demeblees<ee®eer ueeì GmeUueer. megjWêveeLe ye@vepeea meejK³ee
pegv³ee efHe{er®³ee vesl³eebveer meg×e efìUkeÀebyeÎue menevegYetleerves Godieej keÀe{ues. jep³ekeÀl³ee¥®eer ner
Dev³ee³eer OeesjCes peneueJeeoe®³ee Go³eeme peyeeyeoej nesleer.
6. yebieeue®eer HeÀeUCeer ë(1905)

DeeOegefvekeÀ eEnogmLeeve®³ee Feflenemeele ’yebieeue®eer HeÀeUCeer“ ner peneueJeeoeme GOeeCe
DeeCeCeejer SkeÀ cenÊJeHetCe& Ieìvee nesleer. ³ee IeìvescegUs eEnoer jeä^Jeeo peneue Je Dee¬eÀcekeÀ yeveuee.
yebieeue Òeebleele efyenej, Deesefjmee Je íesìe veeieHetj ³ee ÒeosMee®ee meceeJesMe Demeu³eeves jep³ekeÀejYeeje®³ee
mees³eermeeþer HeÀeUCeer Peeueer Demeleer lej eEnoer peveles®ee efJejesOe Peeuee vemelee. leLeeefHe ner HeÀeUCeer
keÀjerle Demeleebvee cegeqmuece yengmebK³eekeÀ Demeuesuee HetJe& yebieeue®ee ÒeosMe yeepetuee keÀe{tve cegeqmueceebvee
HegÀìerjles®es keÀejCe Ðee³e®es ne keÀPe&ve®ee [eJe neslee. keÀPe&veves keÀe{uesu³ee oewN³eele l³eeves mHeä kesÀues
keÀer, cegeqmueceeb®es efnlemebyebOe megjef#ele jneJesle Je eEnotvee efMe#ee keÀjeJeer cnCetve mejkeÀejves ner HeÀeUCeer
kesÀueer Deens. keÀPe&ve®³ee ³ee ke=Àl³eeves eEnogmLeeveele mebleeHee®eer ueeì GmeUueer. eEnog-cegeqmuece ³ee oesve
meceepeele HegÀì Hee[C³eemeeþer mejkeÀejves peeCetveyegpetve ns HeeTue G®eueues Deens DeMeer peveles®eer Kee$eer
Peeueer. megjWêveeLe ye@vepeea Je ieesHeeU ke=À<Ce ieesKeues meejK³ee pegv³ee ceJeeU vesl³eebveer ³ee Ieìves®ee
efJejesOe keÀ©ve efve<esOe veeWoefJeuee. ’Jebos ceelejced“ ®ee Iees<e keÀjerle yebieeueceO³es Je Òeebleele mejkeÀej®ee
efve<esOe keÀjCeeN³ee meYee nesT ueeieu³ee. mejkeÀejves o[HeMeener meg© kesÀueer. pevelesvesner mJeosMeer®ee
HegjmkeÀej Je HejosMeer ceeuee®eer nesUer ner meeOeves neleer Iesleueer. keÀener eEnoer le©Ce onMeleJeeoe®³ee
meeOeveekeÀ[s JeUues. osMeYej OejHekeÀ[er®es Je onMeleer®es JeeleeJejCe efvecee&Ce Peeues. meejebMe, yebieeue®³ee
HeÀeUCeerves peneue jeä^Jeeoeuee ®eebieues®e KeleHeeCeer efceUeues.
70
7) eEnot Oece& Je mebmke=Àleer ³eeb®³ee Hegve©ppeerJevee®eer ®eUJeU ë
eEnogmLeeveele Fbûepeer efMe#eCee®³ee Òemeejeves DeebiueefJeÐeeefJeYet<eerle DeMeer veJeerve efHe{er efvecee&Ce
Peeueer nesleer. Heb. ceeueJeer³e, vee. ieesKeues, megjWêveeLe ye@vepeea Fl³eeoer J³ekeÌleer ³ee efHe{er®es eEnoer
jepekeÀejCeele vesle=ÊJe keÀjerle nesl³ee. ³ee ceb[UeR®ee Fbûepeeb®³ee v³ee³eyeg×erJej efJeMJeeme neslee. ³ee
vesl³eeb®³ee celes, Fbûepe jepeJeì ner Hejceséejer F®íe Demetve efleves eEnoer meceepeeme DeveskeÀ HeÀe³eos
efceUJetve efoues Deensle. ner ceb[Uer HeeM®eel³e mebmke=Àleer®eer GHeemekeÀ nesleer. leLeeefHe ³ee ceb[Uer®³ee
Go³eeyejesyej eEnogmLeeveele meebmke=ÀeflekeÀ Hegve©ppeerJevee®eerner ®eUJeU Go³eeme Deeuesueer nesleer ns
ue#eele Iesleues Heeefnpes. ³ee meebmke=ÀeflekeÀ ®eUJeUer®es vesle=lJe mJeeceer o³eevebo mejmJeleer, jeceke=À<Ce
Hejcenbme, mJeeceer efJeJeskeÀevebo, De@veer yesPebì, uees. efìUkeÀ Fl³eeoer J³ekeÌleeRveer kesÀues nesles. yeéndcees
meceepe, ÒeeLe&vee meceepe, Dee³e& meceepe, jeceke=À<Ce efceMeve, efLeDee@meefHeÀkeÀue meesmee³eìer, meJn&vìme
Dee@HeÀ Fbef[³ee meesmee³eìer Fl³eeoer mebmLeebveer meebmke=ÀeflekeÀ Hegve©ppeerJevee®³ee ®eUJeUerme ieleer DeeCeueer
nesleer. efJeÐee, Jee*ce³e, keÀuee DeeefCe efJe%eeve DeMee peerJevee®³ee DeveskeÀ #es$eele eEnoer ceeCemes ®eceketÀ
ueeieueer nesleer. Goe. meeefnl³ee®³ee #es$eele yebefkeÀce®ebê, jeEJeêveeLe ìeieesj meejKes meeefneql³ekeÀ efvecee&Ce
Peeues nesles. meebmke=ÀeflekeÀ Hegve©ppeerJevee®³ee ®eUJeUerves eEnoer pevelesuee DeeHeu³ee HetJeea®³ee mebmke=Àleer®³ee
YeJ³e keÀeceefiejer®es ³eLeeLe& oMe&ve nesTve l³eeb®eer Deeqmcelee peeie=le kesÀu³ee®es ÒeefleHeeove De@veer
yesPebìmeejK³ee ³egjesHeer³eve efJeog<eerves kesÀu³eeves eEnot ueeskeÀeb®eer Deeqmcelee Je mJeeefYeceeve peeie=le Peeuee.
Oecee&ves meceepee®eer Deeqmcelee peeie=le nesles. cejieU Je veeceo&HeCe veä keÀjC³eemeeþer eEnot
Oece&megOeejkeÀebveer eEnot Oecee&®es ÞesÿlJe DeeHeu³ee J³eeK³eeveeletve DeeefCe ûebLeeletve efJeMeo kesÀues. yebieeueceO³es
keÀeneR®³ee GHeemeves®es Hegve©ppeerJeve Peeues. cenejeä^, yebieeue DeeefCe HebpeeyeceO³es Meðee®eer GHeemevee
nesT ueeieueer. cenejeCee ÒeleeHe, efMeJeepeer cenejepe, cenejeCeer ue#ceeryeeF&, leel³ee ìesHes ner
mJeeleb$³eJeerjeb®eer owJeles yevet ueeieueer. eEnoer le©Ce eEnogmLeeve®³ee Feflenemeele ÒesjCee MeesOeg ueeieues.
eEnogmLeeve®³ee meebmke=ÀeflekeÀ Hegve©ppeerJevee®³ee ®eUJeUerle mJeeceer efJeJeskeÀeveboeveer F.me. 1893 meeueer
efMekeÀeiees ³esLes Yejuesu³ee efJeée Oece&Heefj<eosle eEnot Oecee&®es Þesÿ Decej lelJe%eeve peieeHeg{s DeeCeues.
efJeJeskeÀeveboemeejK³ee Oece&Heb[erleeueener eEnogmLeeveuee mJeeleb$³e efceUeu³eeefMeJee³e eEnoer peveles®eer
meJee¥ieerCe Òeieleer nesT MekeÀCeej veener Demes Jeeìle nesles. l³eeb®³ee efMekeÀJeCetkeÀerves Je keÀe³ee&ves
eEnogmLeeveeleerue jeä^Jeeoer ®eUJeUerme DeeMeerJee&o efceUeuee.
8) eEnoer megefMeef#eleeb®eer yeskeÀejer ë

F.me. 1858 jespeer Fbûepe jep³ekeÀl³ee¥veer jeCeer®³ee peenerjveec³eeÜejs eEnoer pevelesuee meceles®es
Deeéeemeve osTve ÒeMeemeveele peeiee Yejleevee JebMeYeso kesÀuee peeCeej veener, uee³ekeÀer DeeefCe
Hee$elesÒeceeCes ÒeMeemeveele meeceeJetve IesC³ee®es DeeMJeemeve efoues nesles. HeCe uee@[& keÀPe&veves Fbûepe ueeskeÀ ns
eEnoer ueeskeÀebHes#ee ngMeej, keÀe³e&#ece Je G®®e mebmke=Àleer®es Demeu³eeves DeefOekeÀeje®³ee peeiee l³eebvee®e
efou³ee Heeefnpesle DeMeer ³eespevee kesÀueer nesleer. HeefjCeeceer uee³ekeÀer DeeefCe Hee$elee Demetvener G®®e efMe#eCe
IesTve yeensj He[uesu³ee eEnoer le©Ceebvee DeefOekeÀeje®³ee peeiee efceUle veJnl³ee. DeMee le©Ceele
peneueJeeoe®ee Òemeej nesCes mJeeYeeefJekeÀ nesles.
71
9) ueeue-yeeue-Heeue ³ee $e³eeR®es vesle=lJe ë
Jejerue meJe& keÀejCeebcegUs eEnogmLeeveele Demeblees<e efvecee&Ce nesTve peneueJeeoer efJe®eejmejCeer Jee{erme
ueeieueer nesleer. efle®ee peesjoej HegjmkeÀej keÀ©ve peneueJeeoer ueeskeÀeb®es jepekeÀer³e #es$eele vesle=lJe
keÀjC³ee®eer peyeeyeoejer ueeuee uepeHeleje³e, yeeU iebieeOej efìUkeÀ Je efyeefHeve®ebê Heeue ³ee leerve vesl³eebveer
eqmJekeÀejueer. Depe&-efJevebl³ee keÀ©ve jepekeÀer³e nkeÌkeÀ efceUt MekeÀCeej veenerle, l³eemeeþer ceele=YetceerJejerue
Òesceeves efveYe&³eHeCes Je efveëmJeeLe&HeCes ¬eÀebleerkeÀejer ®eUJeUer neleer Iesleu³ee Heeefnpesle, l³eemeeþer Jeeìsue lees
l³eeie meesmeC³ee®eer Je keÀä GHemeC³ee®eer eEnoer pevelesves le³eejer kesÀueer Heeefnpes, ner efMekeÀJeCetkeÀ eEnoer
meceepeeuee efoueer. ³ee leerve vesl³eebveer jeäêr³e meYesuee yeb[Keesj yeveefJeues. meveoMeerj ®eUJeUer®³ee Je
Depe& efJevebl³ee®³ee ceeiee&Je©ve efleuee DeefOekeÀ ieefleceeve Je ¬eÀebleerkeÀejer ceeiee&Jej DeeCeues.
Jejerue meJe& keÀejCeebJe©ve eEnogmLeeveele HeÀej ceesþe Demeblees<e efvecee&Ce Peeuee. efyeéfìMe mejkeÀej
peneue GHee³e³eespevee kesÀu³eeefMeJee³e JeþCeerJej ³esCeej veener ³ee®eer Kee$eer le©Ce Jeiee&uee Heìueer DeeefCe
³eeletve®e peneue ieìe®ee Go³e Peeuee.

1. Yeejleeleerue peneueJeeoe®ee Go³e nesC³eeme keÀesCeles IeìkeÀ keÀejCeerYetle nesles.
4.3.3 peneueJeeÐeeb®es lelJe%eeve Je keÀe³e&¬eÀceë

1) peieeleerue keÀesCeleerner meeceép³eJeeoer meÊee keÀu³eeCekeÀejer Demet®e MekeÀle veener. Mees<eCe keÀjCes ns
l³eeb®es cegK³e met$e Demeles ns Mees<eCe mJejep³e efceUeu³eeves®e Leebyet MekesÀue.
2) jepekeÀer³e ®eUJeU HeefjCeecekeÀejkeÀ yeveefJeC³eemeeþer l³eele yengpeve meceepe meeceerue nesCes
DeeJeM³ekeÀ Deens. kesÀJeU cegþYej ueeskeÀeb®es veJns lej peveles®³ee ®eUJeUer®es mejkeÀejJej o[HeCe
³esT MekesÀue.
3) pevelesuee jepekeÀer³e ®eUJeUerle menYeeieer keÀ©ve IesC³eemeeþer l³eeb®³eele ÒeKej jeäêefYeceeve
efvecee&Ce keÀjCes cenÊJee®es Deens. l³eemeeþer Yeejleer³e Feflenemeeleerue ceneve J³ekeÌleervee peveles®eer
mHegÀleeamLeeves yeveJeueer Heeefnpesle. Yeejleer³eeb®eer Deeqmcelee peeie=le keÀ©ve l³eebvee Dev³ee³ee®³ee
ÒeeflekeÀejemeeþer meppe kesÀues Heeefnpes.
72
4) ueeskeÀmebIeìve Je peeie=leermeeþer ceele=Yee<es®ee JeeHej kesÀuee Heeefnpes. HeeM®eel³e efMe#eCe He×leerJej

Yej ve oslee jeäêr³elJee®eer YeeJevee ©peefJeCeeje DeY³eeme¬eÀce Mew#eefCekeÀ mebmLeeletve DeeKeuee
peeJee Demee DeY³eeme¬eÀce mejkeÀejer MeeUe meg© keÀ© MekeÀle vemeu³eeves Yeejleer³eebveer mJeleë®³ee
efMe#eCemebmLee meg© keÀjeJ³eele.
5) osMee®eer DeeefLe&keÀ efHeUJeCetkeÀ LeebyeefJeC³eemeeþer HejkeÀer³e ceeueeJej yeefn<keÀej Ieeuetve osMeer GÐeesie
Jee{efJeCes cnCepes®e DeeefLe&keÀ mJeeJeuebyevee®ee DeJeuebye keÀjCes cenlJee®es Deens.
6) osMe HejkeÀer³e meÊesKeeueer Yej[uee peele Demeleebvee meeceeefpekeÀ megOeejCeebJej peveles®es ue#e
keWÀêerle keÀjC³eeSsJepeer jepekeÀer³e ®eUJeUeruee cenlJe osCes Deiel³ee®es Deens. mJeeleb$³eeveblej
meceepemegOeejCesuee JesU ueeieCeej veener.
7) Dev³ee³ee®ee ÒeeflekeÀej keÀjC³eemeeþer me¬eÀer³e HeCe keÀe³eosMeerj Je meveoMeerj ceeiee&®ee DeJeuebye
keÀjeJee. jeä^keÀe³ee&meeþer keÀä keÀjC³ee®eer le³eejer Je F®íe DemeCes cenlJee®es Deens.
peneueJeeoer vesl³eebveer DeeHeues O³es³e meeO³e keÀjC³eekeÀefjlee p³ee meeOeveeb®ee DeJeuebye kesÀuee l³ee
meeOeveeb®eener GuuesKe kesÀuee Heeefnpes. efJeosMeer ceeueeJej yeefn<keÀej, mJeosMeer®ee HegjmkeÀej, jeäêr³e
efMe#eCe Je mJejep³e ³ee meeOeveebveer DeeHeCe DeeHeues O³es³e meeO³e keÀ© MeketÀ DeMeer peneueeb®eer Þe×e nesleer.
efJeosMeer ceeueeJej yeefn<keÀej DeeefCe mJeosMeer ceeuee®ee JeeHej ³eecegUs Yeejleer³e GÐeesieebvee
Òeeslmeenve, Yeejleer³eebvee keÀece keÀjC³ee®eer mebOeer nesleer. ueeuee uepeHeleje³e®³ee celes, mJeosMeer®³ee
JeeHejecegUs Fbûepeeb®es DeeefLe&keÀ vegkeÀmeeve nesF&ue DeeefCe l³eecegUs yebieeue®eer HeÀeUCeer jÎ keÀjC³eeefJe©×
oyeeJe ìekeÀlee ³esF&ue. mJeosMeer ns efJeosMeer Mees<eCeeefJe©× lemes®e jepekeÀer³e ®eUJeUermeeþer GÊece Meðe
Demeu³ee®eer peeCeerJe Peeueer. mJeosMeer®³ee JeeHejecegUs ®eebieuee HeÀe³eoe efceUCeejs Yeejleer³e GÐeesieHeleer
keÀeBûesmeuee Hewmee osleerue DeMeerner DeHes#ee nesleer. peneue He#ee®ee keÀe³e&¬eÀce vegmelee vekeÀejelcekeÀ veJnlee
lej efJeOee³ekeÀ mJe©Hee®eener neslee. l³eebveer efJeosMeer keÀHe[îeeJej, mejkeÀejer veeskeÀN³eebJej, mejkeÀejer
keÀe³e&¬eÀce, mejkeÀejer HeoJ³eebJej, MeeUe-keÀe@uespeeJej yeefn<keÀej Ieeleuee lemes®e jeäêr³e efMe#eCeeJejner
peesj efouesuee neslee. mejkeÀejer efMe#eCemebmLee SsJepeer SkeÀ jeäêr³e efMe#eCe ³eespevee yeveefJeC³eele Deeueer.
efJeÐeeL³ee¥vee osMemesJesle DeeCeCes peneueeb®ee GÎsMe neslee. jeäêr³e ®eUJeUerle, Yeeie IesCeeN³ee
efJeÐeeL³ee¥efJe©× efMemleYebiee®³ee keÀejJeeF&®eer OecekeÀer efoueer lesJne efJeÐeeL³ee¥vee DeMee efMe#eCemebmLee
mees[tve osC³ee®es DeeJeenve keÀjC³eele Deeues. iegªoeme ye@vepeeAveer yebieeue jeäêr³e efMe#eCe Heefj<eo mLeeHeve
kesÀueer. ceêemeceO³es He®ewHHee jeäêr³e ceneefJeÐeeue³e GIe[C³eele Deeues. HebpeeyeceO³es [er.S.Jner.
®eUJeUerves peesj Oejuee.
uees. efìUkeÀebveer DemenkeÀeje®ee ceeie& meg®eefJeuee. ÒeMeemeve ®eebieu³ee efjleerves ®eeueC³eeme DeeHeCe®e
ceole keÀjlees Demes l³eeb®es ÒeefleHeeove nesles. 1905 ceOeerue yebieeue®³ee HeÀeUCeerves DemJemLe Peeuesues
ceJeeU vesles ieesHeeU ke=À<Ce ieesKeu³eebveer uee@[& keÀPe&ve®eer leguevee Deewjbiepesyeeyejesyej kesÀueer. l³ee®eyejesyej
peneueeb®es Demle Demeuesu³ee mJeosMeer DeeefCe yeefn<keÀejeuee ceev³elee efoueer. 1906 ®³ee keÀuekeÀÊee
DeefOeJesMeveeb®es DeO³e#e oeoeYeeF& veewjespeer ³eebveer yebieeue®³ee HeÀeUCeer®ee efve<esOe kesÀuee. ³eeHeg{s peneue Je
73
ceJeeU DeMee oesve efYeVe efJe®eejmejCeer mHeäHeCes efometve ³esT ueeieu³ee. 1907 ®³ee megjle keÀeBûesme
DeefOeJesMeveele HejmHejebleerue celeYeso efceìefJeC³ee®es uees. efìUkeÀebveer Òe³elve keÀ©vener keÀeBûesme
peneueJeeÐeeb®³ee neleer peeT ÐeeJe³ee®eer veener Demes ceJeeUebveer HekeÌkesÀ þjefJeu³eeves megjle keÀeBûesmeveblej
keÀeBûesme®ee leeyee ceJeeUebkeÀ[s jeefnuee lejer l³eeveblej jeäêr³e ®eUJeUer®es vesle=lJe peneue ieìekeÀ[s
cnCepes ueeskeÀceev³e efìUkeÀebkeÀ[s nesles. jeäêr³e ®eUJeUer®es O³es³e keÀesCeles DemeeJes? ner ieesä ÒeLeceleë
peneueieìeves mHeä kesÀueer. efvejeMe le©Ce ceveebceO³es veJeerve DeeMee efvecee&Ce kesÀueer. meJe&meeceev³e
ueeskeÀebceO³es peneueebveer DeelceefJeMJeeme efvecee&Ce kesÀuee. DeeleeHe³e¥le jeäêr³e ®eUJeUer®ee Hee³ee HeÀkeÌle
megefMeef#eleebHegjlee®e ce³ee&efole neslee. Hejbleg peneueebveer ³ee ®eUJeUer®ee Hee³ee J³eeHekeÀ yeveefJeuee. ³ee
®eUJeUerle keÀefveÿ ceO³ece Jeie&, efJeÐeeLeea, le©Ce Jeie& DeeefCe eqðe³eener meeceerue Peeu³ee. cegK³e cnCepes
1911 jespeer yebieeue®eer HeÀeUCeer jÎ keÀjC³eeme Yeeie Hee[tve mejkeÀejuee DeeHeueer leekeÀo oMe&Jetve SkeÀ
neoje efouee. osMeeleerue Ye³e IeeueefJeC³ee®es DeeefCe le©CeebceO³es DeelceefJeMJeeme efvecee&Ce keÀjC³ee®es keÀe³e&
peneue He#eeves kesÀues. DeÐeeHe keÀeBûesme®eer ®eUJeU pevelesHe³e¥le peeTve Heesnes®eueer veJnleer. leer
ieebOeerpeeR®³ee keÀeUele pevelesHe³e¥le peeTve Heesn®eueer. Hejblet p³ee keÀeUele ’Jebos ceelejced“ cnCeCes ne
meeJe&peefvekeÀ iegvne neslee l³ee keÀeUele efveYe&³elee efvecee&Ce keÀjC³ee®es keÀe³e& peneueebveer kesÀues. peneueebveer
menkeÀejer mebmLeebvee ®eeuevee efoueer. ûeecemeYee, cesUeJes YejefJeCes ³eemeeþer mJe³ebmesJeer mebmLee mLeeHeve
keÀjC³eele Deeu³ee. efoJeeCeer Keìues Je Yeeb[Ces mees[efJeC³eemeeþer Heb®e ceb[Us yeveefJeC³eele Deeueer.
ueeskeÀpeeie=leer, ueeskeÀmebûen Je ueeskeÀmebIeìve ner peneueebveer DeeHeu³ee jepekeÀer³e keÀe³ee&®eer efoMee
þjefJeuesueer nesleer.
4.3.4 jeäêr³e ®eUJeUeruee ueeskeÀceev³e efìUkeÀeb®es ³eesieoeve ë

ueeskeÀceev³e efìUkeÀ ns Yeejleer³e jeäêr³e keÀeBûesmeceOeerue peneueJeeoer ieìe®es ÒecegKe vesles nesles.
DeeHeu³ee Yee<eCeebletve DeeefCe uesKeveeletve jeäêr³e ®eUJeUeruee veJe®ewlev³e osC³ee®es keÀece uees. efìUkeÀebveer
kesÀues. eEnoer jeä^Jeeoe®es keÀÆj HegjmkeÀlex DeeefCe ’Yeejleer³e Demeblees<ee®es pevekeÀ“ cnCetvener DeesUKeues
peeleele. uees. efìUkeÀebÒeceeCes®e yebieeueceO³es peneueJeeoe®ee Òemeej keÀjC³ee®es keÀece DejeEJeo Iees<e,
efyeefHeve®ebê Heeue lej HebpeeyeceO³es ueeuee uepeHele je³e ³eebveer kesÀues.
uees. efìUkeÀeb®ee pevce 23 peguew 1856 jespeer jlveeefiejer ³esLes Peeuee. l³eeb®es cetU veeJe
’kesÀMeJe“ Demes nesles HeCe ’yeeU“ ns ìesHeCeveeJe®e keÀe³ece Peeues. Je[erue ÒeeLeefcekeÀ efMe#ekeÀ nesles. Heg{s
les efMe#eCeefvejer#ekeÀ yeveues. efìUkeÀ one Je<ee&b®es Demeleevee Jeef[ueeb®eer HegCes ³esLes yeoueer Peeueer. HegC³ee®³ee
[skeÌkeÀve keÀe@uespeceOetve 1877 ceO³es yeer.S. Peeues. 1879 ceO³es keÀe³eÐee®es HeoJeerOej Peeues. 1880
ceO³es DeeiejkeÀj Je ef®eHeUtCekeÀj ³eeb®³ee ceoleerves ’v³et FbeqiueMe mketÀue“ ®eer mLeeHevee kesÀueer. ³ee
MeeUsleerue meom³eebMeer celeYeso Peeu³eeves 1890 ceO³es jepeerveecee osTve osMekeÀe³ee&me Jeentve Iesleues.
28 ef[meWyej 1885 jespeer cegbyeF& ³esLes Yejuesu³ee Heefnu³ee DeefOeJesMeveeme efìUkeÀ GHeefmLele
nesles. HeCe keÀener Je<ee&veblej ceJeeUeb®³ee O³es³eOeesjCeebJej Je DeHe³eMeeJej keÀ[keÀ efìkeÀe keÀ©ve
keÀeBûesmeceO³es®e ceJeeUebvee efJejesOe keÀjCeeje peneue ieì meef¬eÀ³e Peeuee. peneueebveer DeeHeueer GÎeräs
meeO³e keÀjC³eemeeþer efveëMeðe ¬eÀebleer®ee ceeie& eqmJekeÀe©ve yeefn<keÀej, mJeosMeer, jeäêr³e efMe#eCe DeeefCe
74
mJejep³e ne keÀe³e&¬eÀce pevelesHeg{s þsJeuee. uees. efìUkeÀebveer DeeHeues peneueJeeoer efJe®eej ÒekeÀì keÀjleebvee
les cnCele Demele keÀer, ceeP³ee Ieje®eer efkeÀuueer ceeP³ee leey³eele nJeer. mJejep³e ns Deece®es O³es³e Deens.
Fbûepe cegþYej Demetvener JebMe ÞesÿlJee®³ee DeeOeejs Deecner ÒeyeU Demeu³ee®es meebietve Yeejleer³eeb®eer
HeÀmeJeCetkeÀ kesÀueer. mJeleb$e nesC³ee®eer F®íe Demesue lej ceeie& efomesue Dev³eLee legce®ee DeOeëHeele nesF&ue
legce®³eekeÀ[s keÀesCeleerner Meðes vemeueer lejer yeefn<keÀeje®es Dem$e legce®³ee neleele Deens. mebIeefìleHeCes
Òe³elveebveer ³eMe mebHeeove keÀjlee ³esF&ue. ³ee GodieejeJe©ve l³eeb®³ee peneueJeeoe®eer keÀuHevee efkeÀleer
Oeejoej nesleer ³ee®eer keÀuHevee ³esles.
4.3.5 uees. efìUkeÀeb®es jepeefkeÀ³e keÀe³e& ë

cenejeäêleerue DeeÐe ¬eÀebleerkeÀejkeÀ JeemegosJe yeUJeble HeÀ[kesÀ ³eebveer mLeeHeve kesÀuesu³ee J³ee³eece
MeeUsle uees. efìUkeÀebveer DeeHeues Mejerj keÀceeJeues nesles. MejerjeÒeceeCes®e l³eeb®³ee ceveeJej JeemegosJe
yeUJeblee®³ee yeb[e®ee Je osMeYekeÌleer®ee ÒeYeeJe neslee. efìUkeÀebveer ceJeeU keÀeBûesmeuee yeb[Keesj DeeefCe
ke=ÀleerÒeJeCe yeveefJeC³ee®es yejs®e Òe³elve kesÀues. jepekeÀejCe ne HeÀeJeu³ee JesUsleerue keÀjceCegkeÀer®ee keÀe³e&¬eÀce
vemetve owvebefove keÀle&J³ee®ee Yeeie Demeu³ee®es l³eebveer DeeHeu³ee ke=Àleerletve oeKeJetve efoues.
F.me. 1895 ceO³es ceJeeUeb®³ee leey³eeleerue meeJe&peefvekeÀ meYee efìUkeÀeb®³ee neleer Deeueer
lesJneHeemetve ³ee mebmLes®ee GHe³eesie SkeÀ jepekeÀer³e J³eemeHeerþ cnCetve kesÀuee. ³ee mebmLesceeHe&Àle
og<keÀeUûemleebvee ceoleer®ee nele efouee. mejkeÀej®³ee Mesleer mebyebOeer®³ee OeesjCeeyeÎue MeslekeÀN³eebceO³es
peeie=leer Ie[Jetve DeeCeueer. ³ee keÀe³ee&cegUs meeJe&peefvekeÀ meYesJej Fbûepe veejepe nesles. v³ee.jeve[sveer
keÀeBûesmeceO³es meeceeefpekeÀ megOeejCee Heefj<eo mLeeHeve kesÀueer HeCe uees. efìUkeÀebveer efleuee keÀ[e[tve efJejesOe
kesÀuee.ceJeeU DeeefCe peneueebceO³es megOeejCee keÀer, mJejep³e ne®e Keje keÀUer®e cegodoe neslee. uees.
efìUkeÀeb®³ee celes, meeceeefpekeÀ megOeejCee keÀ©ve ueeskeÀbemeeþer uee®eej nesTve megOeejCeemeeþer keÀe³eos
keÀje Demes efyeéfìMeebkeÀ[s efJevebleer keÀjCes mJeeefYeceeveeuee efleueebpeueer osC³eemeejKes Deens. lesJne meeceeefpekeÀ
megOeejCeebHes#ee jepekeÀer³e megOeejCee l³eebvee nJ³ee nesl³ee cnCetve l³eebveer ’mJejep³e ne ceePee pevceefme×
nkeÌkeÀ Deens DeeefCe lees ceer efceUJeCeej®e“ DeMeer Iees<eCee kesÀueer. mJejep³e efceUeues keÀer, nJ³ee leMee
megOeejCee DeeHeCe keÀ© MeketÀ Demes l³eebvee Jeeìle nesles. mJeeleb$³e ®eUJeUerle efveYe&³eHeCes HeefjCeeceeb®eer HeJee&
ve keÀjlee uees. efìUkeÀebveer mJeleëuee PeesketÀve efoues. 1893 ceO³es cenejeäêle eEnot-cegeqmuece obies Peeues.
les efyeéfìMe DeefOekeÀeN³eeb®³ee ef®eLeeJeCeercegUs Peeues Demee GIe[ DeejesHe keÀjC³eeme les keÀ®ejues veenerle.
iewj ceeiee&veer mejkeÀej keÀjerle Demeuesu³ee DeeefLe&keÀ Mees<eCee®eer ceeefnleer l³eebveer pevelesuee efoueer. l³eeuee
DeeUe IeeueC³eemeeþer mJeosMeer Je yeefn<keÀeje®ee keÀeveceb$e efouee. 1893-97 ceO³es HegC³eele Huesie®eer
meeLe Deeueer. meeLeer®³ee veeJeeKeeueer Fbûepe DeefOekeÀeN³eebveer Je efMeHee³eebveer HegC³eeleerue pevelesJej
o[HeMeener keÀ©ve DeveeqvJele Del³ee®eej kesÀues. ns Del³ee®eej Heentve uees. efìUkeÀebveer DeeHeu³ee
’kesÀmejer“ Je ’cejeþe“ ³ee oesve Jele&ceeveHe$eeletve keÀ[keÀ Meyoele uesKe efuentve mejkeÀej®eer keÀeve
GIee[Ceer kesÀueer. ®eeHesÀkeÀj yebOegveer Del³ee®eej keÀjCeeN³ee jB[meensyee®eer 1897 jespeer nl³ee kesÀueer
lesJne efìUkeÀebveer nl³es®es meceLe&ve keÀjC³ee®es Oew³e& oeKeefJeues l³eecegUs mejkeÀejves l³eeb®³eeJej jepeêesne®ee
DeejesHe þsTve 18 ceefnv³eeb®eer keÀejeJeemee®eer efMe#ee þesþeJeueer. lejerner efìUkeÀebveer DeeHeues peneue
uesKeve ®eeuet þsJeues. Hegvne 1908 ceO³es 6 Je<ee&®eer nodoHeejer®eer efMe#ee nesTve l³eebvee yeńdceosMeeleerue
75
ceb[eues ³esLes leg©bieele þsJeues. HeCe cevee®eer Meebleer {Ut ve oslee lesLes l³eebveer ’ieerleejnm³e“ veeJee®ee
YeieJeodieerlesJejerue Glke=Àä ìerkeÀeûebLe efueneruee Je keÀce&³eesiee®ee SkeÀ veJee DeLe& meebefieleuee. 1914
ceO³es Heefnues cene³eg× megª Peeues. l³ee®eJesUer l³eeb®eer kewÀosletve megìkeÀe Peeueer. peneueJeeo Jee{erme
ueeieuee.
uees. efìUkeÀebveer jepekeÀer³e keÀe³ee&yejesyej®e meeceeefpekeÀ, meebmke=ÀeflekeÀ DeeefCe Mew#eefCekeÀ keÀe³e&

keÀ©ve le©Ce efHe{erceO³es mJeeefYeceeve, DeelceefJeMJeeme, pevepeeie=leer, SkeÀjeäêr³elJee®eer YeeJevee, keÀä
keÀjC³ee®eer le³eejer, Fl³eeoer meodiegbCee®eer peesHeemevee kesÀueer.
4.3.6 ueeskeÀceev³e. efìUkeÀeb®eer jeäêr³elJee®eer keÀuHevee :-

eEnogmLeeve meejK³ee efJeefJeOelesves veìuesu³ee osMeele SkeÀjeäêr³elJee®eer YeeJevee efvecee&Ce keÀjCes ner
KejesKej®e keÀþerCe yeeye nesleer. JeebefMekeÀ, Yeeef<ekeÀ, Oeeefce&keÀ SkeÀlee DeeefCe meceeve jepekeÀer³e DeekeÀeb#ee
³eeletve jeäêr³elJee®eer YeeJevee efvecee&Ce keÀjC³ee®ee Òe³elve kesÀuee. l³eemeeþer l³eebveer eEnog meceepeeleerue
meCe, GlmeJe Je ³ee$ee ³eeb®ee GHe³eesie keÀ©ve Iesleuee. F.me. 1893 meeueer ieCeHeleer GlmeJe Je 1895
meeueer efMeJepe³ebleer GlmeJe meepeje keÀjC³eeme meg©Jeele kesÀueer. ieCeHeleer GlmeJee®³ee ceeies Oeeefce&keÀ nsleg
vemetve jepekeÀer³e neslee. iepeemegje®ee JeOe keÀ©ve ogäeb®es efveoe&ueve keÀjCeeje veslee ³ee DeLee&ves
ieCeHeleer®eer DeejeOevee efMekeÀJeueer. lemes®e í. efMeJeepeer cenejepe eEnogOece&Òeefle HeeuekeÀ nesles cnCegve veJns
lej HejefkeÀ³e meÊesefJe©× ue{e osCeejs JeerjHegª<e nesles Demee DeeoMe& pevelesmeceesj þsJeC³eemeeþer
efMeJepe³ebleer meg© kesÀueer.
jeä^keÀe³ee&meeþer le©Ce efHe{er meMekeÌle Je yeueJeeve DemeeJeer ³eemeeþer J³ee³eece MeeUe meg©
kesÀu³ee, J³ee³eeceeyejesyej®e, ue{e³ee Je leueJeejer ®eeueefJeCes, HeesnCes, cegäer³eg× ³eeb®es efMe#eCe
osC³eeyejesyej®e l³eeb®³eele ÒeKej jeäêr³elJe ©peJeues. kesÀmejer Je cejeþe ³ee Je=ÊeHe$eeletve mejkeÀejefJe©×
pevecele le³eej kesÀues. jeäêr³elJee®³ee ®eUJeUerle efìUkeÀebveer pevelesuee yeefn<keÀej, mJeosMeer, jeäêr³e
efMe#eCe Je mJejep³e ner ®elegëmeg$eer efoueer. DeeHeu³ee ®eUJeUermeeþer meMeðe ¬eÀebleer®ee ceeie& ve eqmJekeÀejlee
Jejerue ®eej MeðeebefveMeer ue{e efouee. FbûepeebefJe©× mebHetCe& Yeejleele Demeblees<e efvecee&Ce keÀjC³eele les
³eMemJeer Peeues cnCetve l³eebvee Jn@uesìeF&ve ef®ejesue ³eebveer`Yeejleele Demeblees<e®es pevekeÀ' Demes cnìues
Deens.
4.3.7 metjle DeefOeJesMeve Je keÀeBûesmeceO³es HetÀì ë

F.me. 1906 ®³ee keÀuekeÀÊee DeefOeJesMeveele oeoeYeeF& veewjespeer®³ee DeO³e#elesKeeueer peneueeb®es
®elegëmeg$eermebyebOeer®es ®eej cenlJee®es þjeJe Heeme Peeu³eeves peneueJeeoer ieìe®ee ÒeYeeJe Jee{uesuee neslee.
Hejbleg ceJeeU ieìeleerue efHeÀjespeMene cesnleemeejK³ee vesl³eebvee keÀesCel³eener HeefjefmLeleerle peneue ceeiee&Jej
peeT osC³ee®eer F®íe veJnleer. ³ee Gueì peneue vesl³eebvee ceJeeUebMeer le[pees[ ceev³e veJnleer. uees.
efìUkeÀ, ueeuee uepeHeleje³e, vee. ieesKeues, megjWêveeLe ye@vepeea ³eebvee cee$e keÀeBûesme ogYebiet ve³es DeMeer
F®íe nesleer.
76
1907 ®es DeefOeJesMeve veeieHetjuee YejCeej nesles. l³eeÒeceeCes le³eejer meg×e nesleer HeCe veeieHetj
peneueeb®ee yeeuesefkeÀuuee. ceJeeUebveer megjleuee DeefOeJesMeve IesC³ee®eer Iees<eCee kesÀueer. ³ee DeefOeJesMeveele
DeO³e#eHeoeJe©ve Jeeo meg© Peeuee. peneueeb®ee ueeuee uepeHeleje³evee HeeeEþyee neslee lemes®e ceJeeUebvee les
ceev³e veJnles Je l³eebveer jemeefyenejer Iees<e ³eebvee DeO³e#eHeo osC³ee®es þjefJeues lemes®e DeeHeu³ee
keÀe³e&¬eÀceHeef$ekesÀle keÀuekeÀÊee DeefOeJesMeveele Heeme Peeuesues þjeJe Kees[tve keÀe{ues nesles. l³eecegUs
peneueieì DemJemLe neslee. uees. efìUkeÀebveer megjWêveeLe ye@vepeea Yesì IesTve keÀuekeÀÊee DeefOeJesMeveele
Heeme Peeuesu³ee þjeJeebvee ceev³elee efou³eeme ceJeeUeb®es meJe& efveCe&³e ceev³e keÀjC³ee®es DeeMJeemeve efoues.
HeCe ceJeeU ieìeves uees. efìUkeÀeb®³ee yeesueC³eekeÀ[s ogue&#e kesÀues.
16 ef[meWyej 1907 jespeer ogHeejer 2ë30 Jeepelee megjle ³esLes jeä^meYes®es DeefOeJesMeve meg©
Peeues. 1600 ÒeefleefveOeer GHeefmLele nesles. mJeeieleeO³e#e ceoveceesnve ceeueJeer³e ³eeb®es Yee<eCe Peeu³eeJej
[e@. jemeefyenejer Iees<e ³eeb®es veeJe DeO³e#eHeoemeeþer meg®eefJeues iesues. Devegceesove osC³eemeeþer megjWêveeLe
ye@vepeea Gþues. ³eeJesUer peneueebveer ³ee veeJeeuee efJejesOe keÀ©ve ieeWOeU Ieeleuee. meYee mLeefiele keÀjeJeer
ueeieueer. ogmeN³ee efoJeMeerner uees. efìUkeÀebveer mJeeieleeO³e#eebkeÀ[s ef®eÇer HeeþJetvener ceJeeUebveer ue#e ve
oslee IeeF&IeeF&le Iees<e ³eeb®³ee veeJee®eer Iees<eCee kesÀueer. uees. efìUkeÀ J³eemeHeerþeJej ®e{ues. ieeWOeU
Jee{uee, Keg®³ee&, pees[s HesÀkeÀues peeT ueeieues. keÀebner mJe³ebmesJekeÀebveer efìUkeÀebvee {keÀueC³ee®ee Òe³elve
keÀjlee®e efìUkeÀeb®es Deveg³ee³eer ef®e[ues. ieeWOeUele HesÀkeÀuesuee pees[e efHeÀjespeMenebvee ueeieuee. DeefOeJesMeve
lenketÀye keÀjeJes ueeieues.
uees. efìUkeÀebveer meeceesHe®eejeves mebIe<e& efceìJeC³ee®ee Òe³elve kesÀuee. HeCe ceJeeUJeeoer efpeÎeruee
Hesìu³eeves l³eebveer mJeleb$e yewþkeÀ IesTve peneueJeeÐeebvee keÀeBûesmeceOetve nekeÀuetve osC³ee®ee efveCe&³e Iesleuee.
SefÒeue 1908 ceO³es Deueeneyeeo yewþkeÀ IesTve ceJeeU vesl³eebveer keÀeBûesme®³ee Ieìves®ee veJee cemegoe
le³eej kesÀuee. DeMeeÒekeÀejs megjle DeefOeJesMeveele peneue-ceJeeU ieìeleerue celeYeso HejekeÀesìeruee Heesn®etve
keÀeBûesme ogYebieueer. peneueieì keÀeBûesmeyeensj HesÀkeÀuee iesuee. jeäêr³e SskeÌ³eeJej ceesþe DeeIeele neslee.
efyeéfìMeeb®es jepekeÀer³e [eJeHes®e ³eMemJeer Peeu³eeves ³ee HegÀìer®ee meJee&le peemle Deevebo efyeéfìMeebvee Peeuee.
1906 ceO³es Yeejleceb$eer ceesuex Je vee. ieesKeues ³eeb®³ee Yesìerle yeefn<keÀeje®eer ®eUJeU ceeies Iesleu³eeme
peemleerle peemle jepekeÀer³e megOeejCee osT Demes iegHle DeeMJeemeve efoues nesles. megjle HegÀìercegUs cee$e
ceJeeUeb®eer ueeskeÀefÒe³elee Ieìueer Je peneueJeeoer ieì DeefOekeÀ®e ÒeYeeJeer yevet ueeieuee.
4.4 ceesuex-eEceìes megOeejCee keÀe³eoe ë
eEnogmLeeveeleerue peneueJeeoeuee Je Jee{l³ee Demeblees<euee o[Hetve ìekeÀC³eemeeþer 1907 les

1910 ³ee keÀeUele mejkeÀejves Hee®e Dev³ee³eer keÀe³eos kesÀues. ³ee keÀe³eÐeebveer eEnoer ueeskeÀeb®³ee
J³eeqkeÌlemJeeleb$³eeJej DeveskeÀ yebOeves ³esTve les peJeU peJeU veäÒee³e Peeues. 11 ces 1907 jespeer
meYeeyeboer®ee JeìngketÀce keÀe{tve l³eevegmeej meYesmeeþer mejkeÀejuee meele efoJeme Deeieesoj keÀUefJeC³ee®es
yebOeve Ieeleues. efMeJee³e DeeJeM³ekeÀlee Yeemeu³eeme meYes®³ee keÀecekeÀepee®es efvejer#eCe keÀjC³eemeeþer
mejkeÀej Heesueerme HeeþJet MekeÀle nesles. l³ee®eJe<eea meYeeyeboer®ee DeeCeKeer SkeÀ keÀe³eoe keÀ©ve 20
77
ceeCemeebHes#ee DeefOekeÀ ueeskeÀeb®eer meYee IesCeeN³eebvee mejkeÀejuee leerve efoJeme Deeieesoj veesìerme osCes
yebOevekeÀejkeÀ nesles. meYesuee HejJeeveieer osCes Deiej ve osCes SJe{s®e veJns lej lesLes keÀesCeer yeesueeJes ns
mejkeÀej þjJet MekesÀue DeMee lejlegoer keÀjC³eele Deeu³ee.
mHeÀesìkeÀ oe©ieesUe peJeU yeeUieCes, lees le³eej keÀjC³ee®eer meeOevemeeceûeer peJeU yeeUieCes,
oe©ieesUe le³eej keÀjC³eeme ceole keÀjCes ³ee iegvn³eebyeÎue 14 Je<ee¥®eer keÀeÈ³ee HeeC³ee®eer efMe#ee Je
mHeÀesì Ie[Jetve DeeCeCeeN³eebvee peerefJeleneveer nesJees Deiej ve nesJees, iegvnsieejebvee keÀeÈ³ee HeeC³ee®eer efMe#ee
þesþeJeCeeje keÀe³eoe F.me. 1908 meeueer le³eej keÀjC³eele Deeuee. ³ee®e Je<eea mejkeÀejves HeÀewpeoejer
keÀe³eÐeele nJes lemes yeoue kesÀues. ce@efpemì^sì SkeÀleHeÀea ®eewkeÀMeer keÀ©ve DeejesHeeruee ne³ekeÀesìe&®³ee
mHesMeue yeW®emeceesj HeeþJet MekeÀle Demes. Meeblelee DeeefCe megJ³eJemLesle yeeOee DeeCet MekesÀue DeMee
keÀesCel³eener mebIeìvesuee yeskeÀe³eosMeerj þjefJeC³ee®ee DeefOekeÀej mejkeÀejves peenerj kesÀuee. 1908 meeueer
eEnoer Je=ÊeHe$ee®³ee mJeeleb$³ee®eer ieU®esHeer®e veJns lej les veä keÀjC³ee®es DeefOekeÀej mejkeÀejuee osCeejs
keÀe³eos le³eej kesÀues iesues. ³ee keÀe³eÐeeves ef[mìêrkeÌì ce@efpemì^sì keÀesCelesner Je=ÊeHe$e, les osMeele eEnmes®es
JeeleeJejCe efvecee&Ce keÀjle Deens ³ee DeejesHeeJe©ve yebo Hee[t MekeÀle neslee. SJe{s®e veJns lej p³ee
íeHeKeev³eele íeHeues lees íeHeKeevee peHle keÀ© MekeÀle neslee. ÒeejbYeer ³ee keÀe³eÐeele DeHeeruee®eer lejleto
veJnleer. HeCe Heg{s mejkeÀej®³ee ke=Àleerveblej 15 efoJemeeb®³ee Deele ne³e keÀesìe&le DeHeerue keÀjC³ee®eer
lejleto l³ee keÀe³eÐeele keÀjC³eele Deeueer. 1909 meeueer Jele&ceeve He$eemebyebOeer®ee DeeCeKeer SkeÀ pegueceer
keÀe³eoe kesÀuee. ³ee keÀe³eÐeevegmeej DeefmlelJeele Demeuesu³ee Je=ÊeHe$ee®³ee ÒekeÀeMekeÀebkeÀ[tve DeeefCe
cegêkeÀebkeÀ[tve 500 les 5000 ©. He³e¥le Je veJ³ee Je=ÊeHe$ee®³ee ÒekeÀeMekeÀebkeÀ[tve Je cegêkeÀebkeÀ[tve
500 © les 2000 ©He³eeHe³e¥le®eer jkeÌkeÀce peeceerve cnCetve efpeune ce@efpemì^sì IesT MekeÀle neslee.
jepeêesner efueKeeCe Òeefme× Peeues lejer leer jkeÌkeÀce mejkeÀejpecee nesle Demes Dee#esHeen& JeeìCeeN³ee
keÀesCel³eener ÒekeÀej®es íeHeerue meeefnl³e peHle kesÀues peele Demes. mejkeÀej®eer eEveoe veeuemleer keÀjCeejs,
eEnmesuee Òeeslmeenve osCeejs, ue<keÀejeuee ef®eLeeJeCeer osCeeN³ee efueKeeCeebJej yeboer IeeueC³eele Deeueer.
HeefjCeeceer 8-9 Je<ee&le 200 íeHeKeeves yebo He[ues. 130 Jele&ceeveHe$eeb®³ee Je 350 íeHeKeev³ee®³ee
Deveecele jkeÀcee peHle Peeu³ee. mejkeÀejves DeveskeÀebJej jepeêesne®es Keìues Ye©ve peyejomle efMe#ee
kesÀu³ee.
ceesuex-eEceìes jep³ekeÀl³ee&®es eEnogmLeeveefJe<e³ekeÀ®es OeesjCe ceeies meebefieleu³eeÒeceeCes ognsjer

mJe©Hee®es nesles. SkeÀe yeepetves o[HeMeener keÀjeJe³ee®eer Je ogmeN³ee yeepetves keÀener jepekeÀer³e megOeejCee
osTve ueeskeÀcele Meeble keÀjC³ee®ee Je ceJeeU vesl³eebvee meceeOeeveer þsJeC³ee®ee Òe³elve keÀjeJe³ee®ee. leLeeefHe
ceesuex-eEceìes megOeejCee keÀe³eoe Heeme keÀjC³eeme Keeueerue HeefjefmLeleer keÀejCeerYetle nesleer.
F.me. 1892 ®³ee megOeejCee keÀe³eÐeeves Yeejleer³eeb®es meceeOeeve Peeues veener. keÀe³eosceb[Uele
DeÒel³e#e efveJe[CegkeÀer®es leÊJe eqmJekeÀeju³eeves lesLes efve³egkeÌle kesÀuesues meYeemeo KeN³ee DeLe&eves peveles®es
ÒeefleefveefOelJe keÀ© MekeÀle veJnles. eEnoer meYeemeoebvee ÒeMve efJe®eejC³ee®eer HejJeeveieer efoueer Demeueer lejer
l³eebvee GHeÒeMve efJe®eejlee ³esle veJnlee. DeboepeHe$ekeÀeJej l³eebvee ®e®ee& keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej efceUeuee
lejer l³eeleerue SKeeoer lejleto JeieUC³ee®ee DeefOekeÀej veJnlee. DeMeeÒekeÀejs ³ee keÀe³eÐeeves efouesu³ee
78
megOeejCee DeHegN³ee Jeeìle nesl³ee. efMeJee³e keÀe³eos ceb[Uele mejkeÀejer meYeemeobe®es yengcele Demeu³eeves
mejkeÀejJej keÀesCel³eener ÒekeÀej®ee oyeeJe efvecee&Ce keÀjlee ³esle veJnlee. F.me. 1899-1905 ³ee
keÀeUele uee@[& keÀPe&veves o[HeMeener®ee keÀUme ieeþuee. vee. ieesKeu³eebveer uee@[& keÀPe&ve®³ee keÀejkeÀeroeame
Deewjbiepesyee®³ee keÀejkeÀeroea®eer GHecee efoueer nesleer Je leer ³eesi³e nesleer. l³eeves yebieeue®eer HeÀeUCeer keÀ©ve
Yeejleer³eeb®³ee YeeJevee ogKeeJeu³ee. l³ee®³ee ³ee OeesjCeecegUs jeä^Jeeoer ®eUJeUeruee ®eeuevee efceUtve
peneueJeeoer efJe®eejmejCeer Jee{erme ueeieueer. jeä^meYesle peneueJeeoer ieì DeuHeceleele Demeuee lejer
peneue vesl³eebveer osMeeleerue JeeleeJejCe DeeHeu³ee uesKeCeerves Je Yee<eCeebveer melebHle keÀ©ve mees[ues nesles.
keÀener eEnoer le©Ce mejkeÀej®³ee ke=Àl³eebveer ¬ebÀeleerkeÀ[s Deeke=Àä nesTve l³eebveer ¬ebÀeleerkeÀejer mebIeìvee
mLeeHeve kesÀu³ee nesl³ee. 1905 meeueeveblej mejkeÀejer DeefOekeÀeN³eeb®es Ketve keÀ©ve peveles®³ee
Demeblees<eeuee Jee®ee HeÀes[ueer nesleer. Heeue&ceWìceO³esner jep³ekeÀl³ee¥®³ee o[HeMeener OeesjCeeJej ìerkeÀe
keÀjCeejs meYeemeo nesles. l³eeb®eer leeW[s megOeejCeeb®³ee Iees<eCeebveer yebo nesleerue Demes Yeejleceb$eer ceesuexvee
Jeeìle nesles. efMeJee³e eEnot Je cegmeueceeve ³eeb®³eeleerue ojer ©bo JneJeer, jeä^meYes®³ee mLeeHevesHeemetve
jeäêr³e ®eUJeUerle cegmeueceeveebveer Yeeie IesT ve³es Je jeäêr³e ®eUJeUerme KeerU yemeeJeer ³eemeeþer®e
cegmeueceeveebvee YeeJeer jepekeÀer³e megOeejCeeb®es DeeMJeemeve efoues iesues. SkebÀoj DeMee ÒekeÀej®³ee meeceeefpekeÀ
Demeblees<eeJej HegbÀkeÀj IeeueC³eemeeþer jep³ekeÀl³ee¥keÀ[erue megOeejCes®eer Yesì GHe³eesieer He[sue Demes
Fbiueb[ceOeerue ceglmeÐeebvee Jeeìle nesles. ³eecegUs efyeéfìMe mejkeÀejves 1909 ®ee megOeejCee keÀe³eoe cebpetj
kesÀuee. ne keÀe³eoe ieJnve&j pevejue eEceìes Je Yeejleceb$eer ceesuex ³eeb®³ee Òe³elveeves Peeuee Demeu³eeves
l³eeuee ceesuex-eEceìes megOeejCee keÀe³eoe cnCetve DeesUKeues peele. keÀe³eÐeebleerue lejlegoer KeeueerueÒeceeCesë
1) keWÀêer³e keÀe³eosceb[Ue®eer meom³e mebK³ee Jee{Jetve 68 keÀjC³eele Deeueer. peeoe meom³eele 28

mejkeÀejer Je 32 efyevemejkeÀejer meom³e nesles. efyevemejkeÀejer meom³eele 5 ieJnve&j vesceuesues Je
27 meom³e efvejefvejeÈ³ee celeoej mebIeeletve efveJe[uesues nesles.
2) Òeebleer³e keÀe³eosceb[Ue®eer meom³e mebK³eener Jee{efJeC³eele Deeueer. yebieeue, efyenej, Deesefjmee,
cegbyeF&, ceêeme, GÊejÒeosMe ³ee Òeebleeleerue meom³emebK³ee 50 kesÀueer lej ye´ïeosMe, Hebpeeye,
Deemeece ³esLeerue meom³emebK³ee 30 keÀjC³eele Deeueer.
3) ³ee keÀe³eÐeevegmeej peeleer³e celeoejmebIe efvecee&Ce keÀjC³eele Deeues. cegefmueceebvee JesieUs
ÒeefleefveOeerlJe efoues. peceerveoej, J³eeHeejer, keÀejKeeveoej, efJeÐeeHeerþs, mLeeefvekeÀ mJejep³e
mebmLee ³eebveener ÒeefleefveefOelJe efoues.
4) keÀe³eosceb[Ue®es DeefOekeÀej Jee{efJeC³eele ³esTve DeboepeHe$ekeÀ leHeMeerueeyeeyele þjeJe
ceeb[C³ee®ee, DeboepeHe$ekeÀele keÀeìíeì meg®eefJeC³ee®ee, mLeeefvekeÀ mJejep³e mebmLeemeeþer peeoe
Hewmee ceeieC³ee®ee DeefOekeÀej keÀe³eosceb[Ueuee efceUeuee. DeboepeHe$ekeÀeJej ®e®ee& keÀjC³eemeeþer
meYeemeoebvee ÒemleeJe meeoj keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej neslee. Hejbleg keÀpee&Jejerue J³eepe, Oecee&Jejerue
Ke®e&, jsuJes ³ee efJe<e³eeJej ®e®ee& keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej veJnlee.
5) jep³ekeÀejYeejemebyebOeer ÒeMve, GHeÒeMve efJe®eejC³ee®ee Je DeeJeM³ekeÀ ceeefnleer efceUefJeC³ee®es
DeefOekeÀej meom³eebvee osC³eele Deeues. efJe®eejuesu³ee ÒeMvee®es GÊej efoues®e Heeefnpes ns yebOeve
mejkeÀejJej veJnles.
79
6) jep³ekeÀejYeejemebyebOeer þjeJe ceeb[C³ee®ee DeefOekeÀej meom³eebvee neslee HeCe lees þjeJe eEveoe³egkeÌle,
ìerkeÀe³egkeÌle Demet ve³es.
7) cegbyeF& Je ceêeme Òeebleeleerue ieJnve&j®³ee keÀe³e&keÀejer ceb[Ue®eer meom³e mebK³ee 3 SsJepeer 4
keÀjC³eele Deeueer. ieJnve&j pevejue Je l³eeb®³ee Heefj<eosuee Dev³e Òeebleele osKeerue keÀe³e&keÀeefjCeer
Heefj<eoeb®eer mLeeHevee keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej Òeebleer³e ieJnve&jebvee osC³eele Deeues.
³ee keÀe³eÐee®es Heefj#eCe kesÀu³eeme Demes ue#eele ³esles keÀer, ne keÀe³eoe cnCepes Yeejleer³e peveles®³ee
[esÈ³eele OetUHesÀkeÀ nesleer. ³ee keÀe³eÐeeves Yeejleer³eeb®es meceeOeeve Peeues veener. Yeejleceb$eer ceesuexves®e ne
keÀe³eoe kegÀ®ekeÀeceer Demetve eEnogmLeeveuee peyeeyeoej jep³eHe×leer osC³ee®ee GÎsMe vemeu³ee®es ÒeefleHeeove
kesÀues. keWÀêer³e ceb[Uele mejkeÀejer meom³eeb®es yengcele Demeu³eeves Je l³eebvee cegeqmuece meom³eeb®ee Heeefþbyee
Demeu³eeves eEnoer peveles®³ee ceeieC³eeb®es þjeJe cebpetj nesT MekeÀle veJnles. eEnoer meom³eebvee ìerkesÀefMeJee³e
keÀebnerner DeefOekeÀej veJnlee. cegefmueceebvee mJeleb$e peeleer³e celeoejmebIe efceUeu³eeves peeleer³eJeeoeuee
Òeeslmeenve efceUeues. kesÀJeU vescemleebvee KetMe keÀjC³eemeeþer G®eueuesues HeeTue Demes ³ee keÀe³eÐee®es JeCe&ve
keÀjlee ³esF&ue. ³ee keÀe³eÐeeves peeleerefJe©× peele, Jeiee&efJe©× Jeie& GYee kesÀuee. peceerveoej Je J³eeHeejer
Jeie& mejkeÀejJej ìerkeÀe keÀjCeej veenerle cnCetve l³eebvee ueeskeÀmebK³es®³ee ÒeceeCeeHes#ee peemle ÒeefleefveefOelJe
efoues.
4.4.1 ueKeveew keÀjej ë

F.me. 1907 ceO³es Yejuesu³ee metjle DeefOeJesMeveele peneue-ceJeeU ³eeb®³eele mebIe<e& nesTve
jeä^meYes®eer oesve MekeÀues He[ueer. jeäêr³e keÀeBûesmeceOeerue ³ee HetÀìer®ee HeÀe³eoe IesTve mejkeÀejves
peneueJeeoer ®eUJeU cees[tve keÀe{ueer. peneueeb®es Heg{ejer uees. efìUkeÀebvee 1908 ceO³es 6 Je<ee&meeþer
ceb[eues®³ee kewÀosle HeeþefJeues. Flej DeveskeÀ peneue vesl³eebvee nodoHeej kesÀues. l³eecegUs keÀeBûesmeceO³es
ceJeeUeb®es Je®e&mJe efvecee&Ce nesTve jeäêr³e ®eUJeUer®ee Jesie keÀceer Peeuee.
F.me. 1914 ceO³es Heefnues cene³eg× meg© Peeues. ³ee®eJesUer efìUkeÀeb®eerner megìkeÀe keÀjC³eele
Deeueer. Fbiueb[ De[®eCeerle meeHe[u³eeves l³eebveer Yeejleer³e pevelesuee ceoleer®es DeJeenve kesÀues. ³eg×eveblej
Yeejleer³e pevelesuee mJeeleb$³e osC³ee®es DeeMJeemeve efyeéfìMeebveer efoues. [e@. De@veer yesPebì ³eebvee peneue-
ceJeeU SkeÀ$e ³eeJesle Demes Jeeìle Demeu³eeves peneue-ceJeeU SskeÌ³eeb®es Òe³elve meg© kesÀues. Flejebveener
keÀeBûesme SskeÌ³ee®eer DeHes#ee nesleer. F.me. 1915 ®³ee cegbyeF& DeefOeJesMeveele peneueebvee keÀeBûesmeceO³es ÒeJesMe
osC³ee®eer Ieìvee og©mleer kesÀueer. 8 Je<ee&veblej Heefnu³eeboe oesvner keÀeBûesmeceO³es SkeÀpetì Peeueer. mebHetCe&
mJejep³e ns efìUkeÀeb®es O³es³e nesles. l³eemeeþer mebHetCe& Yeejleele SskeÌ³ee®eer iejpe nesleer. ceesþer mebK³ee
Demeuesuee cegeqmuece meceepe ueerie®³ee ceeO³eceeletve keÀeBûesmeHeemetve otj iesuee neslee. jeä^keÀe³ee&le l³eebvee
meeceerue keÀ©ve IesCes uees. efìUkeÀebvee DeeJeM³ekeÀ Jeeìle nesles.
uees.efìUkeÀ Je keÀeBûesme®³ee ¢äerves SkeÀ cenllJee®eer Ieìvee Ie[ueer. Fbûepe Oeeefpe&Ceer cegeqmuece
ueerie Fbûepeeb®³ee efJejesOeele iesueer. l³eemeeþer keÀener Ieìvee keÀejCeerYetle þju³ee. F.me. 1911 ceO³es
efyeéfìMeebveer cegeqmueceebvee efJeMJeemeele ve Ieslee yebieeue®eer HeÀeUCeer jodo kesÀueer, cegeqmueceeb®es HeÀe³eos jodo
80
Peeues. 1914 ceO³es meg© Peeuesu³ee cene³eg×ele Fbiueb[ves legke&ÀmLeeve®³ee megueleevee®ee kesÀuesuee
HejeYeJe cegeqmueceeb®³ee efpeJnejer PeeWyeuee keÀejCe legke&ÀmLeeve®ee megueleeve ne meJe& peieeleerue cegeqmueceeb®ee
KeefueHeÀe neslee. l³eecegUs cegeqmueceeb®³ee ceveele FbûepeeyeÎue keÀìt YeeJevee efvecee&Ce Peeueer. jeäêr³e
keÀeBûesme®³ee mLeeHevesHeemetve keÀener jeä^Jeeoer cegmueerce vesl³eebveer cegeqmuece meceepeeleerue mebketÀef®ele, Oeeefce&keÀ
Je DeueieleeJeeoer ¢äerkeÀesve yeouetve l³eeb®³eele jeä^Jeeoer YeeJevee efvecee&Ce keÀjC³ee®ee Òe³elve kesÀuee.
ceewueevee cenceo Deueer, MeewkeÀle Deueer, ceewueevee Deyogue keÀueece DeePeeo Fl³eeoer jeä^Jeeoer vesles
meecebpem³eemeeþer Òe³elveMeerue nesles. ³ee Òe³elvee®ee SkeÀ Yeeie cnCepes 1916 jespeer ueKeveew
DeefOeJesMeveele keÀeBûesme Je cegeqmuece ueerie SkeÀe®e J³eemeHeerþeJej SkeÀ$e Deeues.GYe³ebleeceO³es pees keÀjej
Peeuee l³eeuee ueKeveew keÀjej cnCeleele. ³ee keÀjejele Heg{erue Deìer ceev³e keÀjC³eele Deeu³ee.
1) ueb[veceOeerue Fbef[³ee keÀewvmeerue yejKeemle keÀjC³eele ³eeJes.
2) ieJnve&j pevejue®³ee keÀe³e&keÀejer ceb[Ueleerue efvecces meom³e Yeejleer³e DemeeJesle Je les keWÀêer³e
keÀe³eosceb[Ueves efveJee&ef®ele kesÀuesues DemeeJes.
3) Òeebleevee mJee³eÊe Meemevee®es DeefOekeÀej DemeeJes, ÒeebleerkeÀ mejkeÀejJej keWÀê mejkeÀej®ee veJns lej
Òeebleer³e efJeOeerceb[Ue®ee leeyee DemeeJee.
4) mebj#eCe Je Hejjeä^ OeesjCe mees[tve Flej meJe& yeeyeleerle keWÀêer³e MeemeveeJej keWÀêer³e
keÀe³eosceb[Ue®ee leeyee DemeeJee.
5) peeleer³e ÒeefleefveefOelJe Je mJeleb$e celeoejmebIe ceev³e keÀjC³eele Deeues.
6) cegeqmuece DeuHemebK³eebkeÀ Òeebleeletve keWÀêer³e Je Òeebleer³e efJeOeerceb[Uemeeþer cegeqmuece mebK³es®³ee
ÒeceeCeeHes#ee peeoe ÒeefleefveefOelJe ÐeeJes.
7) Yeejleer³eebvee Jemeenleer®es mJejep³e ÐeeJes.
³ee keÀjejeleerue DeìeR®es Hejer#eCe kesÀu³eeme cegeqmueceebvee mJeleb$e celeoejmebIe Je ÒeceeCeeHes#ee
peeoe ÒeefleefveefOelJe ³ee Deìer Jeeoûemle þju³ee. 1909 ®³ee ceesuex-eEceìes keÀe³eÐeeleerue cegeqmueceebmeeþer
mJeleb$e celeoejmebIee®³ee lejlegoeruee p³ee keÀeBûesmeves efJejesOe kesÀuee l³ee®e keÀeBûesmeves ueKeveew keÀjejele ner
Deì ceev³e kesÀueer. DeveskeÀ efJe®eejJebleeb®³ee celes keÀeBûesmeves peeleer³eJeeoeuee ceev³elee osTve jepekeÀer³e
HeÀe³eoe kesÀuesuee veJnlee ner ieesä eflelekeÀer®e cenÊJee®eer nesleer. jepekeÀer³e SskeÌ³ee®³ee ¢äerves
uees.efìUkeÀebveer ÒeeHle HeefjefmLeleerle ne efveCe&³e Iesleuee DemeeJee. ueKeveew keÀjejecegUs Fbûepeebvee OekeÌkeÀe
yemetve keÀeBûesme®eer leekeÀo Jee{ueer.keÀejCe ³ee keÀejCeecegUs keÀeBûesmeceOeerue oesve ieì SkeÀ$e Deeues. lemes®e
efnbot Je cegeqmuece ³ee oesve leekeÀleer SkeÀ$e ³esTve Heg{s efKeueeHeÀle ®eUJeU meg© Peeueer.

1. peneueJeeoer keÀeueKeb[e®eer OeesjCes Lees[keÌ³eele meebiee.
81
4.5 nesceªU ®eUJeU ë
1) [e@. De@veer yesPebì- [e@. De@veer yesPebì ³ee pevceeves Dee³eefjMe. l³eeb®ee pevce 1 Dee@keÌìesyej
1833 jespeer Fbiueb[ceO³es Peeuee. 1867 ceO³es ÖeBÀkeÀ yesPebì ³eeb®³eeMeer l³eeb®ee efJeJeen Peeuee. HeCe
keÀewìgbefyekeÀ leCeeJeecegUs 1873 ceO³es IeìmHeÀesì Peeuee. 1893 ®³ee efMekeÀeiees Oece&Heefj<eosves mJeeceer
efJeJeskeÀeveboe®³ee efJe®eejeb®ee ÒeYeeJe He[u³eeves eEnogmLeeve ner keÀce&Yetceer ceeveueer. Yeejleer³e jepekeÀejCeele
³esC³eeHetJeea l³ee efLeDee@me@eefHeÀkeÀue meesmee³eìerceeHe&Àle Oeeefce&keÀ Je Mew#eefCekeÀ keÀe³e& keÀjerle nesl³ee. eEnot Oece&
Je mebmke=Àleer®ee Deeoj yeeUietve l³eebveer eEnot lelJe%eevee®ee iee{e DeY³eeme kesÀuee. HeCe Oeeefce&keÀ Je
Mew#eefCekeÀ megOeejCeeb Yeejleer³eebvee efceUeu³ee Heeefnpesle Demee l³eeb®ee Deeûen neslee. eEnoer jepekeÀjCeele
[e@. yesPebì ³eeb®ee ÒeYeeJe 1914 Heemetve ÒekeÀ<ee&ves peeCeJet ueeieuee. pevepeeie=leermeeþer l³eebveer ’
keÀe@ceveJeerue“ veeJee®es meeHleeefnkeÀ meg© kesÀues, lemes®e ’v³et Fbef[³ee“ veeJee®es owefvekeÀner meg© kesÀues.
efyeéfìMe meeceép³eebleie&le mJejep³e efceUJeCes ns ³ee Je=ÊeHe$eeb®³ee keÀe³ee&®es GefÎäs Demeu³ee®es Ieesef<ele
keÀjC³eele Deeues. eEnogmLeeve®³ee ÒeMveebJej Fbûepe ueeskeÀcelee®eer menevegYetleer efceUefJeC³eemeeþer l³ee
Fbiueb[uee iesu³ee. ’eEnogmLeeve®eer SkeÀefve<þe pej legcneuee nJeer Demesue lej legcner eEnogmLeeveuee
mJeeleb$³e efoues Heeefnpes“ Demes þCekeÀeJetve meebieC³eeme l³ee keÀ®eju³ee veenerle. Yeejleeleerue 20 Je<ee&®³ee
JeemleJ³eele l³eebveer meJe& #es$eele keÀeceefiejer keÀ©ve Òe®eb[ ueeskeÀefÒe³elee efceUefJeueer.
2) nesce©ue ueerie®eer mLeeHevee ë nesce©ue cnCepes®e `mJeMeemeve' Je les efceUefJeC³ee®eer ®eUJeU

cnCepes nesce©ue®eer ®eUJeU. [e@. yesPebì ³eebveer 1915 ®³ee cegbyeF& DeefOeJesMeveele nesce©ue ®eUJeUeruee
keÀeBûesme®ee HeeþeRyee efceUefJeC³eemeeþer þjeJe ceeb[uee HeCe ceJeeUebveer l³eekeÀ[s ogue&#e kesÀu³eeves meHìWyej
1916 ceO³es ’nesce©ue ueerie“ ³ee mJeleb$e mebIeìves®eer Iees<eCee kesÀueer. cegbyeF&, Denceoeyeeo, keÀeveHetj,
keÀuekeÀÊee, ceêeme F. ceesþîee MenjebceO³es ueerie®³ee MeeKee mLeeHeve Peeu³ee. osMee®³ee efvejefvejeÈ³ee
Yeeieele oewjs keÀ©ve, efþkeÀeefþkeÀeCeer meYee IesTve nesce©ue®eer ceeieCeer meeceev³e pevelesHe³e¥le
Heesn®eefJeC³ee®es keÀe³e& kesÀues. Je=ÊeHe$eeb®³ee ceeO³eceeletve l³eebveer le[eKesyebo Òe®eej ®eeueefJeuee. [e@.
yesPebìyeeF&b®eer efJeodJeÊee, l³eeb®ee eEnot mebmke=Àleer®ee DeY³eeme Je eEnot lelJe%eeveeyeÎue®es Òesce ³eecegUs
osMeeleerue npeejes megefMeef#eleeb®³ee ceveele l³eeb®³eeyeÎue Deeoj Jeeìle neslee. mJeeYeeefJekeÀ pesJne
[e@.yesPebìyeeFb&veer eEnoer mJejep³ee®ee ÒeMve DeeHeu³ee neleer IesTve eEnoer ueeskeÀebvee mJejep³ee®es nkeÌkeÀ
efceUJeC³eemeeþer ®eUJeU ®eeueJeueer lesJne l³eebvee osMeeletve npeejes Deveg³ee³eer efceUeues. Heefnu³ee
cene³eg×ele De[keÀuesu³ee Fbiueb[uee keÀeW[erle HekeÀ[tve Yeejleer³eebMeer mJeMeemevee®es DeefOekeÀej ceeiegve
I³eeJesle Demee peneue Òe®eej kesÀuee.
3) ueeskeÀceev³e efìUkeÀ Je nesce©ue ®eUJeU ë eEnogmLeeveemeeþer mJejep³e ceeieCes Je l³eemeeþer

®eUJeU GYeejCes ner l³eeJesU®³ee jepekeÀejCeeleerue peneue efJe®eejmejCeer nesleer. DeMee ®eUJeUer®ee
ueeskeÀceev³e efìUkeÀebveer HegjmkeÀej keÀjCes Deieoer mJeeYeeefJekeÀ nesles. uees. efìUkeÀeb®³ee ¢äerves eEnoer
jeäêr³e ®eUJeUermeeþer ner megJeCe& mebOeer nesleer. cnCetve nesce©ue meejKeer leerJe´ ®eUJeU GYeejueer Heeefnpes
Demes uees. efìUkeÀebvee Jeeìle nesles. [e@. De@veer yesPebì jeä^meYesle nesl³ee HeCe DeÐeeHeer uees. efìUkeÀeb®ee
jeä^meYesleHegve& ÒeJesMe Peeuesuee veJnlee. lesJne nesce©ue ®eUJeU meg© keÀjC³eeme peMeer yesPebìyeeFb&vee
82
jeä^meYes®eer mebceleer efceUefJeCes DeeJeM³ekeÀ Jeeìle nesles lemes uees. efìUkeÀebvee Jeeìle veJnles. l³eecegUs
yesPebìyeeFb&®³ee Deieesoj 28 SefÒeue 1916 jespeer l³eebveer cenejeäêle nesce©ue ueerie ³ee mebIeìves®eer
mLeeHevee kesÀueer. ye@. peesmesHeÀ ye@efHìmìe ns nesce©ue ueerie®es DeO³e#e nesles lej ve.ef®e. kesÀUkeÀj ns meef®eJe
nesles. ³eeefMeJee³e KeeHe[x, cegbpes Je keÀjboerkeÀj ns ueeskeÀceev³eeb®es Flej leerve menkeÀejer mebmLeeHekeÀ meom³e
nesles.
nesce©ue ®eUJeUermebyebOeer uees. efìUkeÀeb®eer YetefcekeÀe mHeä nesleer. jeä^meYesmeejK³ee jeä^J³eeHeer

mebIeìvesuee DeMee ÒekeÀej®eer ®eUJeU De®eevekeÀ meg© keÀjCes keÀþerCe Demeu³eeves Heg{erue ceeie& megKekeÀj
JneJee cnCetve DeMee ÒekeÀej®³ee ®eUJeUer®eer DeeJeM³ekeÀlee l³eebveer ÒeefleHeeove kesÀueer. nesce©ue ®eUJeU
jeä^meYes®³ee efJe©× vemetve leer efleuee HegjkeÀ®e Deens Demes mHeä yepeeJeues nesles.
efyeéfìMe meeceép³eebleie&le mJeMeemeerle jep³ee®ee opee& meveoMeerj ceeiee&ves efceUefJeCes l³eemeeþer

pevepeeie=leer Je mebIeìve keÀjCes ns GefÎä l³eebveer Ieesef<ele kesÀues. uees. efìUkeÀebveer kesÀmejer Je cejeþe
Je=ÊeHe$eeletve DeeHeu³ee ®eUJeUer®ee PebPeeJeeleer Òe®eej meg© kesÀuee. SJe{s®e veJns lej 1916 ®³ee
ceO³eeJej osMeJ³eeHeer oewjs Je efþkeÀefþkeÀeCeer meYee IesTve ®eUJeUer®eer YetefcekeÀe Je GefÎä³es ueeskeÀebvee
meebietve ³ee ®eUJeUerves ueeskeÀefÒe³elee efceUJetve efoueer. [e@. yesPebìyeeF& Je uees. efìUkeÀ ³eeb®³ee nesce©ue
ueerie®³ee oesve mebIeìvee Demeu³ee lejer l³eeb®eer ®eUJeU SkeÀ®e nesleer Je ³ee oesvner mebIeìvebele HejmHejele
menkeÀe³e& Je meecebpem³e nesles. uees. efìUkeÀebveer cenejeä^ Je ceO³e Òeeble ³esLes Je ns oesve ÒeosMe mees[tve meJe&
osMeYej yesPebìyeeF&bveer ®eUJeU ®eeueJeeJeer Demes GYe³eleeble þjues nesles. SkeÀe Je<ee&le efìUkeÀeb®³ee
mebIeìvesle 14 npeej meom³e meeceerue Peeues. 16 npeej ©He³es efveOeer ieesUe Peeuee. ueeskeÀefÒe³elesle
nesce©ue ueerieves keÀeBûesmeueener ceeies ìekeÀues. jeäêr³e ®eUJeUer®es vesle=ÊJe uees. efìUkeÀ Je [e@. yesPebì
³eeb®³eekeÀ[s Deeues.
4) nesce©ue ®eUJeUer®es HeefjCeece ë ³ee oesve vesl³eeb®³ee Je nesce©ue ueerie ®eUJeUer®³ee

ueeskeÀefÒe³eles®ee Òel³e³e 1916 ®³ee ueKeveew DeefOeJesMeveele Deeuee. ³ee JesUer jeä^meYesleerue ceJeeU-
peneue lej SkeÀ Peeues®e efMeJee³e cegeqmuece ueerie Je jeä^meYee ³eeb®es mJejep³ee®³ee ceeieCeermebyebOeer SkeÀcele
Peeues Je l³eeletve ueKeveew keÀjej Heg{s Deeuee. mJejep³ee®eer ceeieCeer SkeÀcegKeeves keÀjC³eele Deeueer. ceJeeU
Je leìmLeJe=Êeer OeejCe keÀjCeejs ueeskeÀ ³ee ®eUJeUerle DeeHeCentve meeceerue Peeues. nesce©ue ®eUJeUer®es
JewefMe<ì³e cnCepes jeäêr³e mJeeleb$³ee®³ee ®eUJeUerle ÒeLece®e eEnoer eqðe³ee meeceerue Peeu³ee®es ¢M³e
efometve Deeues. OeemleeJeuesu³ee Fbûepeebveer efìUkeÀ Je yesPebìyeeF&®eer veekesÀyeboer keÀjC³ee®ee efveCe&³e Iesleuee.
peguew 1916 ceO³es Òe#eesYekeÀ Yee<eCee®ee DeejesHe þsTve Keìuee Yejuee HeCe G®®e v³ee³eeue³eele efìUkeÀ
efveoex<e megìues. ceêeme mejkeÀejves De@veer yesPebìuee mLeeveye× kesÀues. DeveskeÀ keÀe³e&keÀl³ee¥®eer OejHekeÀ[
keÀ©ve ner ®eUJeU o[HeC³ee®ee Òe³elve kesÀuee. HeCe ³ee o[HeMeeneruee YeerkeÀ ve Ieeuelee keÀeBûesmeves
1917 ®³ee DeefOeJesMeveeb®es DeO³e#eHeo De@veer yesPebìuee efoues. ceêeme mejkeÀejves yesPebìefJe©× Iesleuesuee
efveCe&³e yeoueC³eemeeþer ceesþs peveDeeboesueve GYeejues iesues ’De@veer yesPebì ³eebvee mLeeveye× keÀ©ve Yeejle
mejkeÀejves DeveskeÀ yesPebì efvecee&Ce kesÀues Deensle“ DeMeer Òeefle¬eÀer³ee uee@[& cee@ìsi³et ³eebveer J³ekeÌle kesÀueer.
83
5) nesce©ue®es HejosMeeleerue keÀe³e& ëeEnogmLeeveeleerue nesce©ue ®eUJeUer®es He[meeo HejosMeelener
Gceìues. Fbiueb[ Je DecesefjkesÀleerue Je=ÊeHe$eebveerner efle®eer oKeue Iesleueer. DecesefjkesÀmeejK³ee
ueeskeÀMeenerJeeoer jeäê®eer menevegYetleer eEnoer mJejep³ee®³ee ÒeMveeuee efceUle nesleer. DecesefjkeÀve keÀeceieej-
Jeiee&ves eEnogmLeeveuee keÀ@ve[emeejKes Jemeenleer®es mJejep³e osC³eele ³eeJes cnCetve ceeieCeer kesÀueer.
DecesefjkesÀle v³et³ee@ke&À Menjer nesce©ue ueerie®eer mLeeHevee keÀjC³eele Deeueer. DecesefjkesÀ®ee HeeeEþyee
efceUefJeC³eemeeþer ueerie®³ee Jeleerves ueeuee uepeHele je³e, Sme.Sme. ne[eakeÀj Je kesÀ.[er. Meeðeer ³eebvee
DecesefjkesÀle HeeþefJeues. ceêeme ne³ekeÀesìe&®es mesJeeefveJe=Êe v³ee³eeOeerMe mej megyeńdceC³e De³³ej ns ceêeme
Òeebleeleerue nesce©ue ueerie®es DeO³e#e nesles. l³eebveer 1917 ceO³es DecesefjkesÀ®es DeO³e#e efJeumeve ³eebvee He$e
efuentve eEnogmLeeve®³ee mJejep³e ®eUJeUerme mene³³e keÀjC³ee®eer efJevebleer kesÀueer. efJeumeveves peenerj
kesÀuesu³ee ³egOoO³es³eeb®³ee Iees<eCesle ueeskeÀMeener®es mebj#eCe Je mJe³ebefveCe&³ee®es lelJe ³eeb®ee meceeJesMe neslee.
nesce©ue ®eUJeUer®ee ÒeYeeJe FlekeÀe peyejomle neslee keÀer efyeéfìMe meeceép³eeuee Yeejleemeeþer megOeejCee
peenerj keÀjeJ³ee ueeieu³ee.

1. Yeejleer³e mJeeble$³e ®eUJeUerleerue nesce©ue Je efìUkeÀ ³eeb®ee mebyebOe mHeä keÀje.
4.6 cee@ìsi³et ®escmeHeÀ[& megOeejCee ë
1909®³ee ceesuex-eEceìes megOeejCee keÀe³eÐeeves Yeejleer³eeb®es meceeOeeve Peeues veener. kesÀJeU

ueeskeÀMeener®³ee nkeÌkeÀeb®ee osKeeJee efvecee&Ce keÀjCeeN³ee megOeejCee Demeu³eecegUs vesl³eeb®eener DeHes#eeYebie
Peeuee neslee. meenefpekeÀ®e FbûepeebefJe©× jeäêr³e ®eUJeU Jee{le iesueer. SkeÀe yeepetuee ¬eÀebleerkeÀejer
®eUJeU Jee{le nesleer lej ogmeN³ee yeepetuee ¬eÀebleerkeÀejkeÀebvee o[HeC³eemeeþer 1908 Heemetve DeveskeÀ
pegueceer keÀe³eos kesÀues nesles. mJeeleb$³e ®eUJeU o[HeC³eemeeþer efyeéfìMeebveer `HeÀes[e Je Pees[e' efveleer®ee
DeJeuebye keÀ©ve eEnot Je cegeqmueceebvee Deueie Hee[ues nesles. cegeqmueceebvee mJeleb$e celeoejmebIe osTve
DeeHeu³ee yeepetuee JeUJetve Iesleues. Hejblet yebieeue®eer HeÀeUCeer Je legke&ÀmLeeve®ee HejeYeJe ³ee ÒekeÀjCeebveer
cegeqmuece efyeéfìMeeb®³ee efJejesOeele iesues, HeCe Heg{s 1916 ceO³es keÀeBûesme Je cegeqmuece ueerie SkeÀ$e ³esTve
l³eeb®³eele ueKeveew keÀjej Ie[tve Deeuee. ceJeeUJeeoer keÀeBûesme®es mJe©He yeouetve leer peneueJeeoer yeveueer
efoJemeWefoJeme Dee¬eÀcekeÀ yevele iesueer.
84
1914 jespeer meg© Peeuesu³ee cene³eg×ele Fbiueb[uee Yeejleer³eeb®³ee ceoleer®eer DeeJeM³ekeÀlee

nesleer l³eele®e uees. efìUkeÀ Je [e@. De@veer yesPebì ³eebveer nesce©ue ®eUJeU leerJe´ keÀ©ve Fbûepeeb®³ee
De[®eCeerle Yej Ieeleueer. HeueerkeÀ[s oef#eCe DeeefÖeÀkesÀle ceesnveoeme keÀjce®ebo ieebOeer ³eebveer efyeéfìMeeb®³ee
Dev³ee³eeefJe©× ³eMemJeer mel³eeûen keÀ©ve Yeejlee®es ue#e JesOetve Iesleues nesles. DecesefjkesÀ®es DeO³e#e Jeg[ês
efJeumeve ³eebveer ³eg×eveblej Heejleb$³eele DemeCeeN³ee jeäêbvee mJe³ebefveCe&³ee®es leÊJe ueeiet kesÀues peeF&ue Demes
Ieesef<ele kesÀu³eeves Yeejleele Deeveboe®eer ueeì GmeUueer.
12 peguew 1917 jespeer cee@ìsi³et ³eeb®eer Yeejleceb$eer cnCetve efve³egkeÌleer Peeueer. Yeejleer³e peveles®ee
Glmeen, ceeieC³ee DeeefCe Jee{lee Demeblees<e l³eeb®³ee ue#eele Deeuee. eEnogmLeeveele Deeu³eeJej DeeHeu³ee
keÀejYeeje®es O³es³e eEnoer pevelesmeceesj þsJeues. 20 Dee@iemì1917 jespeer Yeejleceb$eer cee@ìsi³etves
`Dee@iemì' Iees<eCee kesÀueer. ³ee Iees<eCesvegmeej,
1) eEnogmLeeve ne efyeéfìMe meeceép³ee®ee DeefJeYeep³e Yeeie jenerue. meeceép³eebleie&le mJejep³e osCes ns
Fbûepeeb®es O³es³e jenerue.
2) eEnogmLeeveuee efceUCeeN³ee mJejep³eele peyeeyeoej MeemeveHe×leer®ee mJeerkeÀej kesÀuee peeF&ue.
3) mJejep³ee®es O³es³e ÒeeHle keÀjC³eemeeþer ÒeLece ÒeMeemeveele eEnoer ueeskeÀeb®es peemleerlepeemle
menkeÀe³e& efceUJetve mLeeefvekeÀ mJejep³e mebmLeeb®eer Jee{ keÀ©ve Òeieleer meeOeueer peeF&ue.
4) efnboer pevelesuee ìHH³eeìHH³eeves megOeejCee osC³eele ³esleerue Fbiueb[®es mejkeÀej Je eEnogmLeeveeleerue
mejkeÀej ³eebveer megOeejCeeb®es OeesjCe þjJeeJes. mejkeÀejuee menkeÀe³e& keÀ©ve Yeejleer³eebveer DeeHeueer
Hee$elee efme× keÀjeJeer.
³ee Iees<eCesveblej cee@ìsi³etves eEnogmLeeve®ee oewje kesÀuee. DeveskeÀ He#eeb®³ee Je ieìeb®³ee ieeþerYesìer
IesTve efJe®eejefJeefvece³e kesÀuee. eEnogmLeeve mejkeÀejMeer efJeMes<eleë JneFmeje@³e ®escemedHeÀ[&Meer ®e®ee& keÀ©ve
eEnogmLeeve®³ee IeìveelcekeÀ megOeejCes®ee DenJeeue Òeefme× kesÀuee. ³ee DenJeeueevegmeej efyeéfìMe
Heeue&ceWìceO³es 23 ef[meWyej 1919 jespeer ne cee@ìsi³et ®escmeHeÀ[& megOeejCee keÀe³eoe Heeme Peeuee. ³ee
keÀe³eÐeeleerue keÀueces KeeueerueÒeceeCesë
1) Yeejleceb$³ee®ee Heieej eEnogmLeeve mejkeÀej®³ee eflepeesjerletve ve oslee Fbiueb[®³ee eflepeesjerletve

ÐeeJee.
2) Fbef[³ee keÀeweqvmeue®³ee meYeemeoeb®eer mebK³ee 8 les 12 keÀjC³eele ³esTve l³eele HetJeea®³ee 2
SsJepeer 3 eEnoer meYeemeoeb®eer efve³egkeÌleer keÀjC³eele Deeueer.
3) Fbiueb[ceO³es ne³ekeÀefceMevej ³ee mJeleb$e DeefOekeÀeN³eeb®eer efve³egkeÌleer Peeueer. Yeejleeuee ueeieCeejs
meeefnl³e Kejsoer keÀjCes, Yeejlee®ee J³eeHeej Jee{efJeC³eemeeþer Òe³elve keÀjCes, Fbiueb[ceOeerue eEnoer
efJeÐeeL³ee¥®³ee mees³eer HeneCes Fl³eeoer keÀeces meesHeJeueer. l³ee®eer vesceCetkeÀ ieJnve&j-pevejueves
keÀjeJe³ee®eer nesleer.
85
4) ³ee keÀe³eÐeeves ieJnve&j-pevejue®es Hejjeä^ Keel³eeJej Òel³e#e efve³eb$eCe meg© Peeues.

5) ieJnve&j pevejue®³ee keÀe³e&keÀejer ceb[Uele 6 meYeemeo Demeleerue l³eeHewkeÀer 3 eEnoer meYeemeo
Demeleerue.
6) ³ee keÀe³eÐeeves kesÀbêer³e keÀe³eosceb[Ue®eer oesve meYeeie=ns ÒemLeeefHele Peeueer. (1) keÀefve<þ meYeeie=n
(2) Jeefjÿ meYeeie=n. keÀefveÿ meYeeie=n cegole 3 Je<ex lej Jeefjÿ meYeeie=ne®eer cegole 5 Je<ex
keÀjC³eele Deeueer.
7) keÀefveÿ meYes®es 145 meYeemeo Je Jeefjÿ meYes®es 60 meYeemeo DemeeJesle. ³ee keÀe³eÐeevJe³es
GYe³e meYeeie=neble ueeskeÀÒeefleefveOeeR®es yengcele Peeues.
8) keÀefveÿ meYesleerue 145 meYeemeoebHewkeÀer 41 mejkeÀejer Je yeekeÀer®es 104 efyevemejkeÀejer,
Òeebleeletve ueeskeÀebveer efveJe[tve efouesues Demele. ueeskeÀefve³egkeÌleebHewkeÀer 30 cegmeueceeve, 7
peceerveoej, 2 MeerKe, 4 J³eeHeejer DeeefCe 52 meJe&meeOeejCe celeoejmebIeeletve DeMeer efJeYeeieCeer
nesleer.
9) Jeefjÿ meYes®³ee 60 meYeemeoebHewkeÀer 19 mejkeÀejer DeefOekeÀejer, 7 mejkeÀejefve³egkeÌle
efyevemejkeÀejer meYeemeo DeeefCe 34 ueeskeÀÒeefleefveOeer DeMeer j®evee nesleer. 34 HewkeÀer 10 cegeqmuece
celeoejmebIeeleerue cegmeueceeve meYeemeo Demele.
10) ³ee keÀe³eÐeeves celee®ee DeefOekeÀej HeÀkeÌle keÀj YejCeeN³ee J³ekeÌleebrvee®e osC³eele Deeuee. meJe&®e
efþkeÀeCeer celeeefOekeÀeje®eer Hee$elee meejKeer þsJeC³eele Deeueer veener. Mew#eefCekeÀ Je meeceeefpekeÀ
#es$eele GuuesKeefve³e keÀeceefiejer keÀjCeeN³eebveener celeeefOekeÀej neslee.
11) keWÀêer³e keÀe³eosceb[Ue®es DeefOekeÀej Jee{tve eEnogmLeevemeeþer keÀe³eos keÀjCes, pegv³ee keÀe³eÐeele
og©mleer eEkeÀJee mebHetCe& yeoue keÀjCes ns DeefOekeÀej efceUeues HeCe l³eemeeþer Debleerce ceev³elee
ieJnve&j pevejue®eer ueeiele Demes.
12) keÀe³e&keÀejer ceb[Ue®es meYeemeo keÀe³eosceb[Ueuee peyeeyeoej veJnles lej les DeeHeu³ee keÀeceeyeeyele
Jew³eeqkeÌlekeÀefjl³ee ieJnve&j pevejueuee peyeeyeoej Demele.
13) Òeebleer³e keÀe³eosceb[Ueleerue meom³e mebK³ee Jee{efJeC³eele Deeueer. peeleer³e Je Jeieea³e celeoejmebIe
Hee[tve ÒeefleefveOeerlJe osC³eele Deeues. keÀe³eos ceb[Ueleerue meom³emebK³ee Òeeblee®ee DeekeÀejceeve Je
ueeskeÀmebK³esJe©ve þjefJeueer.
14) ³ee keÀe³eÐeeves keWÀêer³e Je Òeebleer³e ³ee oesve efJe<e³emeg®eerceO³es Keel³eeb®eer efJeYeeieCeer kesÀueer.
cenÊJee®eer Keeleer keWÀê mejkeÀejkeÀ[s meesHeefJeC³eele Deeueer.
15) ³ee keÀe³eÐeeves Òeebleele efÜoue jep³eHe×leer efvecee&Ce kesÀueer. Òeeblee®³ee ³eeoerleerue efJe<e³eeb®eer jeKeerJe
Je meesHeerJe Keeleer efvecee&Ce kesÀueer. jeKeerJe Keel³eele peemle cenÊJee®³ee Je meesHeerJe Keel³eele keÀceer
cenÊJee®³ee efJe<e³eeb®ee meceeJesMe kesÀuee. meesHeerJe Keeleer ueeskeÀÒeefleefveOeeR®³ee neleer osC³eele Deeueer.
Òeeblee®³ee ieJnve&jvee peeoe DeefOekeÀej efou³eeves ueeskeÀÒeefleefveOeeR®eer ieU®esHeer nesle Demes.
86
1909 ®³ee keÀe³eÐeebHes#eener ne keÀe³eoe DeefOekeÀ ÒeieleerJeeoer neslee Hejblet peyeeyeoej

MeemeveHe×leer efvecee&Ce nesT MekeÀueer veener. DeuHemebK³eebkeÀ Jeiee¥vee mJeleb$e celeoejmebIe efou³eeves
jeäêr³e SkeÀlceles®³ee ¢äerves ³ee keÀe³eÐee®ee ne ceesþe oes<e neslee l³eecegUs osMeele HegÀìerj Je=Êeer Heesmeu³ee
iesu³ee. meJe& veeieefjkeÀebvee celeeefOekeÀej efceUeuesuee veJnlee.eqðe³eeb®ee nkeÌkeÀ [eJeueuee neslee.
DeboepeHe$ekeÀebJej ìerkeÀe keÀjC³ee®ee nkeÌkeÀ pejer meYeemeoebvee efceUeuee neslee lejer DeÐeeHener
DeboepeHe$ekeÀebJej l³eebvee celeoeve keÀjlee ³esle veJnles. efÜoue jep³eHe×leerle DeveskeÀ oes<e nesles l³eecegUs
Yeejleer³e vesl³eeb®eer Ieesj efvejeMee Peeueer. peveDeeboesueve Jee{erme ueeieues. ®ebHeejC³ee®³ee mel³eeûeneveblej
ce.ieebOeerveer Denceoeyeeo ³esLeerue keÀeHe[ efiejCeer keÀeceieejeb®³ee v³ee³e ceeieCeermebyebOeer Deeboesueve GYee©ve
mel³eeûene®³ee ceeiee&ves®e efiejCeer ceeuekeÀekeÀ[tve v³ee³e efceUJetve efouee. iegpejele ³esLeerue Kes[e
efpeu¿eeleerue MeslekeÀN³eebvee mene³³e kesÀues. Kes[e efpeu¿eele og<keÀeU me¢M³e HeefjefmLeleer Demeleevee meeje
lenkegÀyeer keÀjC³ee®ee keÀe³eoe Demeleevee mejkeÀejves o[HeMeenerkeÀ©ve meeje Jemegueer®es keÀece meg© kesÀues.
ce. ieebOeerveer MeslekeÀN³eeb®es vesle=ÊJe keÀ©ve mejkeÀejuee meeje ve osC³ee®es Je mejkeÀej®³ee o[Heµeenerme
DeefnbmeelcekeÀ HeéflekeÀej keÀjC³ee®ee Deeosµe efo}e. mel³eeieńekeÀ[s osµee®eer vepej }eie}er nesleer. je<ìêr³e
cegkeÌleer-mebieéceele Kes[îeeleer} µeslekeÀjerner meeceer} nesC³ee®³ee Heéfke´À³esme megjJeele Pee}er. mejkeÀej®eer
o[Heµeener ®ee}t Pee}er Hejbleg µeslekeÀN³eebveer ceeIeej Iesle}er veener. }eþerceej Iejeoejeb®eer peHleer,
leg©bieJeeme meJe& keÀener menve kesÀ}s. µesJeìer mejkeÀej}e veceeJes }eie}s Je µeslekeÀN³eeb®³ee ceebieC³ee ceev³e
keÀjeJ³ee }eieu³ee. ieebOeerpeer }eskeÀefHe´³eles®³ee efµeKejeJej peeTve Heesn®e}s.

1. 1919 ®³ee cee@ìsi³et ®escmeHeÀ[& megOeejCee keÀe³eo³eeleerue þUkeÀ Hee®e lejletoer meebiee.
4.7 meejebMe
DeMeeÒekeÀejs Yeejleer³e jeäêr³e keÀeBûesmeves 1885 les 1920 ³ee keÀeueKeb[eleerue oesvner ceJeeU
Je peneue ieìebveer DeeHeeHeueer O³es³eOeesjCes jeyeefJeC³ee®ee Òe³elve kesÀuee. ³ee®e keÀeueKeb[ele ceesue&w - efceìeW
megOeejCee keÀe³eo³ee®ee GHe³eesie keÀ©ve efyeéfìMeebveer efJeYekeÌle celeoejmebIee®³ee ceeO³eceeletve `HeÀes[e Je
jep³e keÀje' ³ee leÊJee®ee DeJeuebye kesÀuee. 1919 ®³ee ceeBìsi³eg -®escmeHeÀ[& megOeejCee keÀe³eo³eeves
efÜoue jep³eHeOoleer®eer meg©Jeele Peeueer. Hebjleg YeejleeceO³es ceesþîee ÒeceeCeele megOeejCee Ie[tve Deeu³ee
veenerle Je Heg{s ³ee HeefjefmLeleer®ee HeÀe³eoe ieebOeerpeervee Peeuee.1920 veblej keÀeBûesme®es meJe& O³es³e OeesjCes
Je keÀe³e&¬eÀce ieebOeerpeebr®³ee vesle=lJeeKeeueer jeyeefJeC³eeme meg©Jeele Peeueer Je ieebOeer ³egiee®eer meg©Jeele Peeueer.
87
4.8 ÒeMve
1 ceJeeU keÀeueKeb[eleerue O³es³e, Gefodoä³es Je keÀe³e&¬eÀcee®eer ®e®ee& keÀje.

2 1905 les 1920 ³ee keÀeUeleerue keÀeBûesme®³ee keÀe³e&¬eÀcee®es efìkeÀelcekeÀ Heefj#eCe keÀje.
3 Yeejleer³e mJeeleb$³e ®eUJeUerleerue nesce©ue ®eUJeUer®³ee ³eesieoevee®eer ®e®ee& keÀje.
4 efìHee efuene.
1. ueeskeÀceev³e efìUkeÀ
2. ceesuex-efcebìes megOeejCee (1909)
3. ceeBìsi³et-®escmeHeÀ[& megOeejCee (1919)
4. nesce©ue ®eUJeU
















88
5
ieebOeer³egie
5.0 GefÎ<ìs
5.1 DemenkeÀej ®eUJeU (1920-22).
5.2 meefJeve³e keÀe³eosYebie ®eUJeU
5.3 1935 ®ee Yeejle mejkeÀej®ee keÀe³eoe
5.4 ogmejs cene³egodOe Je Yeejle (1939-45)
5.5 efke´ÀHme ³eespevee, 1942
5.6 ®eues peeJe Deeboesueve
5.7 Yeejlee®³ee mJeeleb$³e ®eUJeUerleerue ieebOeerpeeR®³ee YetefcekesÀ®es cetu³eceeHeve
5.8 vesleepeer megYee<e®ebê yeesme (1897-45) Je DeePeeo efnbomesvee
5.9 meejebMe
5.10 ÒeMve
5.0 GefÎ<ìs
1 ieebOeerpeeR®eer HeéjbefYekeÀ mel³eeieńeleer} YetefcekeÀe mecepetve IesCes.

2 ieebOeerpeeR®³ee jepekeÀer³e Je meeceeefpekeÀ ®eUJeUeR®ee DeY³eeme keÀjCes
3 megYee<e®ebê yeesme ³eeb®³ee keÀe³ee&®ee Dee{eJee IesCes.
4 DeePeo efnbo mesves®es keÀe³e& mecepetve IesCes.
5.1 DemenkeÀej ®eUJeU (1920-22) ë 7.1 i
1919 ceOeerue jewuesì De@keÌìcegUs keÀesCee}ener DeìkeÀ keÀjC³ee®ee Je Keìu³eeefµeJee³e leg©bieele

ìekeÀC³ee®ee DeefOekeÀej mejkeÀej}e efceUe}e. HeefjCeeceer peeef}³eveJee}e yeeie nl³eekeÀeb[ Ie[}s. µeeble Je
efveëµem$e peceeJeeJej pevej} [e³ejves DeboeOegbo ieesUeryeej keÀ©ve µeskeÀ[es }eskeÀebvee þej Je peKeceer
kesÀ}s. ³ee IeìveebcegUs DeeefCe efKe}eHeÀle ®eUJeUermebyebOeer Fbie´peeb®³ee YetefcekesÀcegUs ieebOeer J³eefLele Pee}s.
1920 ceO³es keÀeBie´sme Dev³ee³eer mejkeÀejyejesyej DemenkeÀej keÀjC³ee®ee þjeJe mebcele kesÀ}e. l³eevegmeej
mejkeÀejer HeoJ³eeb®ee l³eeie keÀjCes, keÀe³eos ceb[U, v³ee³ee}³es, efµe#eCe mebmLee, HejkeÀer³e cee}
89
Fl³eeoerJej yeefn<keÀej Iee}Ces, l³eeb®eyejesyej efµemle jeKeCes, je<ìêr³e efµe#eCe mebmLeevee mebj#eCe,
DeeHemeeleer} mebIe<e& ceO³emLeerves mees[efJeCes, Keeoer®ee JeeHej Je l³eeiee®eer YeeJevee F. iees<ìeR®ee meceeJesµe
neslee. 1921 ceO³es DemenkeÀej ®eUJeUerle peJeUpeJeU 30,000 }eskeÀ leg©bieele ies}s. Hejblet
GÊejHeósµeeleer} ieesjKeHetjpeJeU®³ee ®eewjer-®eewje ³esLes }eskeÀebveer SkeÀe Hees}erme ®eewkeÀer}e Deeie }eJe}er.
l³eele 21 Hees}erme peUtve KeekeÀ Pee}s. ³ee Ieìves®³ee efve<esOeeLe& 1922 ceO³es ce.ieebOeeRveer DemenkeÀej
®eUJeU ceeies Iesle}er. peveles}e j®eveelcekeÀ keÀe³e& keÀjC³ee®ee meu}e efo}e.
je<ì^meYesleer} yengleskeÀ Heg{eN³eebvee ce.ieebOeer®ee ne DeekeÀefmcekeÀ efveCe&³e DeeJe[}e veener

DeveskeÀebveer l³eeb®³eeJej keÀ[keÀ ìerkeÀener kesÀ}er. megYee<e®ebê yeesme ³eebveer ³ee Ieìves®es JeCe&ve `je<ìêr³e
mebkeÀì' Demes kesÀ}s. ®eUJeUerle Yeeie IesCeejs npeejes mJe³ebmesJekeÀ Je vesles ce.ieebOeebrJej jeieeJe}s. ieebOeebr®³ee
OeesjCeeves veejepe nesTve ef®eÊejbpeve oeme DeeefCe Heb[erle ceesleer}e} vesn© ³eebveer mJejep³e He#e mLeeHeve
kesÀ}e. ne He#e keÀe³eosceb[Ue®³ee keÀecekeÀepeele Yeeie IesC³ee®ee meceLe&keÀ neslee. ³ee ceeiee&ves mejkeÀej®³ee
keÀe³ee&le De[LeUe DeeCeeJee Demes He#ee®es cele nesles. 1923 ®³ee efveJe[CegkeÀebceO³es mJejep³e He#ee}e
ceO³eHeéble Je yebiee}ceO³es yengcele HeéHle Pee}s. keÀeBie´sme Je mJejep³e He#e ³eeb®eer GefÎ<ìîes meejKeer®e
Demeu³eeves mJejep³e He#ee}e keÀeBie´smeves Heeefþbyee efo}e. mJejep³e He#eeves 1925 He³e¥le ®eebie}er
keÀeceefiejer kesÀ}er HeCe Heg{s mJejep³e He#ee®eer leekeÀo #eerCe nesle ies}er. 1925 ceO³es osµeyebOet
ef®eÊejbpeveoeme ce=l³et HeeJe}s Je ³ee He#eeleer} vesl³eebveer mejkeÀejµeer menkeÀe³e& keÀjC³ee®es OeesjCe
efmJekeÀej}s.
1919 ®³ee keÀe³eÐee®es efvejer#eCe keÀjC³eekeÀefjlee Fbi}b[ mejkeÀejves mee³eceve keÀefceµeve

efve³egkeÌle kesÀ}s. l³eele SkeÀner Yeejleer³e veJnlee. l³ee®es mHe<ìerkeÀjCe }e@[& yeke&Àvens[ves Demes efo}s
keÀer,Yeejleeleer} JesieJesieÈ³ee jepekeÀer³e He#eele KetHe celeYeso Deensle lesJne l³eebves Demes DeeJeenve kesÀ}s
keÀer, meJe& He#eebveer efceUtve Ieìvee le³eej kesÀ}er lej Fbi}b[®eer mebmeo l³eeJej efJe®eej keÀjer} efyeéfìµeeb®es ns
DeeJeenve efmJekeÀe©ve SkeÀe meJe&He#eer³e DeefOeJesµeveele Ieìves®ee cemegoe le³eej keÀjC³eemeeþer Heb.
ceesleer}e} vesn©b®³ee DeO³e#esKee}er SkeÀ meefceleer efve³egkeÌle keÀjC³eele Dee}er. ³ee meefceleerves DeeHe}e
DenJee} 19 ces 1928 jespeer keÀeBieśmekeÀ[s meeoj kesÀ}e. ³ee DenJee}eme `vesn© efjHeesì&' Demes
cnCeleele. DenJee}eceO³es efyeéfìµe meeceép³eeleer} mJeµeeefmele HeósµeebHećeeCes SkeÀ peyeeyeoej mejkeÀej
DemeeJes Deµeer met®evee keÀjC³eele Dee}er Hejbleg l³eeJej keÀejJeeF& Pee}er veener cnCetve ef[meWyej 1929
®³ee }enesj keÀeBie´meves `HetCe& mJeeleb$³ee®ee' þjeJe mebcele kesÀ}e.
5.2 meefJeve³e keÀe³eosYebie ®eUJeU (1930-35)
F.me. 1928 ceO³es ieebOeer Hegvne meke´Àer³e Pee}s. 31 ef[meWyej 1929 HetJeea efye´ìerµe mejkeÀejves
Jemeenleer®es mJejep³e efou³eeme keÀeBie´smeves les ceev³e keÀjeJes, Hejblet l³ee®eyejesyej efn ceeieCeer HetCe& ve
Peeu³eeme DeeHeCe mJeleë keÀe³eosYebiee®³ee ®eUJeUerme HeéjbYe keÀ© Deµeer Iees<eCee ieebOeerveer kesÀ}er. 12
cee®e& 1930 jespeer ieebOeer meeyejceleer DeeÞeceeletve DeeHeu³ee 78 menkeÀeN³eebmen mecegêefkeÀveeN³eeJejer}
oeb[erkeÀ[s efveIee}s. lesLes He´®eb[ pevemeeiej }esì}e neslee. mel³eeûeneRveer yeskeÀe³eosµeerj ceerþ yeveJetve
90
ceerþe®ee keÀe³eoe cees[}e. ³ee Ieìves®eer leg}vee megYee<e®ebê yeesme ³eebveer vesHeesef}³eve Suyee yesìeJe©ve
He@efjmekeÀ[s efveIee}e l³ee Ieìvesµeer kesÀ}er. SkeÀe Fbie´pe Jeelee&njeves efìbie} keÀjleevee cnì}s keÀer ns ke=Àl³e
yeeef}µeHeCee®es Deens. ye´sumeHeÀes[& veeJee®ee ogmeje Jeelee&nj cnCelees, mecegêe®es HeeCeer kesÀì}erle GkeÀUtve
meceéìe}e HeoYe´<ì keÀjlee ³esF} & ? meeceép³eJeeoe®³ee meceLe&keÀebvee ³ee ®eUJeUer®es veweflekeÀ meeceL³e&
peesKelee Dee}s veener. }JekeÀj®e 60,000 mJe³ebmeskekeÀ ®eUJeUerle menYeeieer Pee}s. meYee, cees®ex Je
efveoµe&ves nesT }eie}er. npeejes mel³eeieńer Je µeskeÀ[es vesles leg©bieele [ebye}s peeT }eie}s. Hejosµeer
cee}e®³ee nesUîee nesT }eieu³ee. }eskeÀ mejkeÀejer Heoeb®es jepeerveeces osT }eie}s. pevelee Hees}ermeebvee
Deiej }<keÀje}e Ieeyejle veJnleer. mJeeleb$³eemeeþer nmele nmele }eþîee Keele nesleer. efceþe®ee
mel³eeień, mejkeÀejer efµe#eCe mebmLeeJej yeefn<keÀej, Hejosµeer cee}, oe©, DeHeÀt efJekeÀCeeN³ee
ogkeÀebveemeceesj efveoµe&ves, Hejosµeer cee}e®eer nesUer, keÀjyeboer ns keÀe³eosYebie ®eUJeUerleer} HećegKe Deeosµe
peveles}e efo}s nesles. 5 ces 1930 jespeer ce.ieebOeervee HekeÀ[tve ³esjJe[³eeme jJeevee keÀjC³eele Dee}s.
5 cee®e& 1931 jespeer efce$eeb®³ee menkeÀe³ee&ves ieebOeer-Dee³eefJe&ve keÀjej nesTve oesIeebveer ner
mecepegleoejHeCee oeKeefJe}e. 1930 mee}er meg© Pee}s}er meefJeve³e keÀe³eosYebiee®eer ®eUJeU ³ee
keÀjejeves meceeHle Pee}er. ce.ieebOeerveer mejkeÀej}e meJe}leer efou³ee Demeleer}, leLeeefHe l³eebveer lellJeebµeer
le[pees[ kesÀ}er veener. mebHetCe& mJeeleb$³ee®³ee O³es³eeHeemetve les otj Pee}s veenerle. JneF&meje³eves Deµeer
Iees<eCee kesÀ}er keÀer, Yeejlee®³ee IeìveelcekeÀ efJekeÀemee®ee GÎsµe Yeejlee}e Jemeenleer®es mJejep³e osCes ne
Deens. Yeejlee®³ee IeìveelcekeÀ megOeejCeebmeeþer yees}efJe}su³ee 1931 ®³ee ogmeN³ee iees}cespe Heefj<eosle
ce.ieebOeer menYeeieer Pee}s. efnbogmLeeve®eer YeeJeer Ieìvee keÀµeer DemeeJeer ³eeJej Heefj<eosle ®e®ee& JneJe³ee®eer
nesleer. cegme}ceeve, efKe´µ®eve, DemHe=µ³e, De@i}es Fbef[³eve ³eeb®³ee HeéfleefveOeerbveer l³eeb®³ee meceepeemeeþer
mJeleb$e celeoemebIee®eer ceeieCeer kesÀ}er. ieebOeerpeer }b[ventve efvejeµe nesTve Hejle}s Je 1932 ceO³es
l³eebveer Hegvne meefJeve³e keÀe³eosYebiee®eer ®eUJeU meg© kesÀ}er. ce.ieebOeer efnbogmLeeveele ³eslee®e keÀeBieśme®eer
®eUJeU o[Hetve ìekeÀC³eemeeþer efyeéfìµeebveer pe³³ele le³eejer kesÀ}er. l³eeDeeOeer®e mejkeÀejves vesn©, Keeve
Deyot} ieHeÀej Keeve, µesjJeeCeer ³ee vesl³eebvee DeìkeÀ kesÀ}er nesleer. ogmeN³ee efoJeµeer 4 peevesJeejer 1932
jespeer ce.ieebOeervee DeìkeÀ keÀ©ve ³esjJe[e legjbieele [ebye}s. 1 }eKe 20 npeej }eskeÀ leg©bieele ìekeÀ}s.
mejoej Jeu}YeYeeF& Heìs}, jepeWê He´meeo, [e@. Devmeejer Flej }neve Heg{eN³eebveener leg©bieele ìekeÀ}s.
keÀeBieśme mebIeìvee yeskeÀe³eosµeerj þjJetve ce@efpemì^sì}e Je Heesef}meebvee Dece³ee&o DeefOekeÀej efo}s. ceejneCe,
ieesUeryeej keÀjCes, cee}ceÊee peHle keÀjCes, Je=ÊeHe$eeb Jej yeboer, mebHetCe& Kes[³eeJej keÀj DeekeÀejCes Deµeer
mejkeÀej®eer o[Heµeener Jee{le ies}er.
keÀe³eosYebie ®eUJeU ®ee}t Demeleebvee Fbi}b[®es HebleHeÓeeve j@cmes ce@keÀ[esveeu[ ³eebveer 16

Dee@iemì 1932 jespeer `peeleer³e efveJee[e' peeefnj keÀ©ve DeuHemebK³eekeÀ Heébleeleer} cegme}ceeveebvee
mJeleb$e HeéfleefveOeerlJe, efKe´µ®eve, DeBi}es Fbef[³eve DeeefCe ³egjesHeer³eve ³eebveener l³eeb®³ee }eskeÀmebK³es®³ee
HećeeCeeJe©ve HeéfleefveOeerlJe efceUe}s. DemHe=µ³eebvee mJeleb$e celeoejmebIe lemes®e meJe&meeceev³e
celeoejmebIeeceO³es celeoeve keÀjC³ee®ee nkeÌkeÀner efceUe}e. ce.ieebOeerbveer peeleer³e efveJee[³ee}e efJejesOe
keÀ©ve mJeleb$e celeoej mebIee®eer efveefce&leer ne oef}leeb®³ee keÀu³eeCeemeeþer }eYeoe³ekeÀ ceeie& veener ³ee
OeejCesletve 20 meHìWyej 1932 Heemetve DeecejCe GHees<eCee}e yemeC³ee®ee efveCe&³e Iesle}e. je<ìêr³e
91
Heg{eN³eebceO³es DemJemLelee Hemej}er. ®egveer}e} cesnlee, Ieveµ³eeceoeme efye}e& ³eebveer ieebOeervee

efveCe&³eeHeemetve HejeJe=Êe keÀjC³ee®ee He´³elve kesÀ}e HeCe keÀebnerner GHe³eesie Pee}e veener. ceoveceesnve
cee}Jeer³eebveer Heg{ekeÀej IesTve oef}le vesl³eebµeer yees}Ceer meg© kesÀ}er. DeKesjerme meJe& vesl³eebvee [e@.
Deebyes[keÀjeb®es ceve JeUefJeC³eele ³eµe Dee}s. [e@. Deebyes[keÀj mJeleb$e celeoej mebIee®ee Deeień mees[C³eeme
le³eej Pee}s. l³eeletve®e 24 meHìWyej 1932 jespeer ce.ieebOeerpeer Je [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀj
³eeb®³eele `HegCes keÀjej' keÀjC³eele Dee}e. ³ee keÀjejevegmeej peeleer³e efveJee[îeeletve oef}leeb®³ee mJeleb$e
celeoejmebIee®es keÀ}ce jÎ keÀjC³ee®es ceev³e keÀjC³eele Dee}s. mejkeÀejves ³ee keÀjeje}e ceev³elee efo}er.
jeKeerJe peeieeb®es leÊJe efmJekeÀejC³eele Dee}s. 17 veesJnWyej les 24 ef[meWyej 1932 ³ee keÀeUele eflemejer
iees}cespe Heefj<eo Yej}er. ³ee Heefj<eso}e keÀeBie´sme®es HeéfleefveOeer GHeefmLele veJnles. ³ee Heefj<eosle HeÀejmes
keÀebner efve<Hevve nesT µekeÀ}s veener.
5.3 1935 ®ee Yeejle mejkeÀej®ee keÀe³eoe
1919 ®³ee megOeejCee keÀe³eÐeeves Yeejleer³eeb®es meceeOeeve ve Peeu³eeves Yeejleele efyeéfìµeefJejesOeer

Demeblees<e Jee{le neslee. leerve iees}cespe Heefj<eoeletve keÀebner®e efve<Hevve Pee}s veJnles. 1933 jespeer
mejkeÀejves µJesleHeef$ekeÀe He´keÀeefµele kesÀ}er. l³ee DeeOeejs 1935 ®ee keÀe³eoe Heeme keÀjC³eele Dee}e.
l³eeleer} lejlegoer Heg{er}HećeeCes ë
1) YeejleeJej Fbi}b[®³ee meceéìe®es HeÝeglJe efvecee&Ce keÀ©ve l³ee®³ee veeJeeves ieJnve&j pevej} Je
Heébleeb®es ieJnve&j jep³ekeÀejYeej keÀjleer}.
2) efye´ìerµe Yeejle Je Yeejleer³e mebmLeeves efceUJetve mebIejep³e efvecee&Ce kesÀ}s peeF&} HeCe ³ee
mebIejep³eele efJe}erve nesC³ee®eer mebmLeeefvekeÀebJej mekeÌleer veJnleer.
3) jep³ekeÀejYeeje®eer meJe& Keeleer keWÀêer³e, Heébleer³e efJe<e³eebJej Heéble mejkeÀejves Je meceJeleea
efJe<e³eeJej oesvner mejkeÀejebvee keÀe³eos keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej Demes}.
4) mebIejep³ee®es IeìkeÀ efJe©Oo keWÀê efkebÀJee SkeÀ IeìkeÀ efJe©Oo ogmeje IeìkeÀ ³eeb®³eeceOeer}
mebIe<e& efceìefJeC³eemeeþer SkeÀe keWÀêer³e v³ee³ee}³ee®eer mLeeHevee keÀjC³eele Dee}er.
5) keWÀêer³e Je Heébleer³e keÀe³eosceb[UeJej efve³eb$eCe þsJeC³eemeeþer ieJnve&j pevej} Je ieJnve&jevee
efJeµes<e DeefOekeÀej osC³eele Dee}s.
6) keWÀêele ognsjer jep³eHeOoleer meg© nesGÀve Heébleeleer} efÜo} jep³eHeOoleer cee$e yebo keÀjC³eele
Dee}er. l³eeSsJepeer Heébleevee mJee³eleÊee osC³eele Dee}er. ceb$eer ns efJeOeevemeYes}e peyeeyeoej
jenleer} Demes þjues.
7) Yeejleeleer} efveJe[CegkeÀ HeOoleer}e efJemle=le keÀ©ve cegm}erce, µeerKe, efKe´µ®eve, De@i}es Fbef[³eve,
efðe³eeb, keÀeceieej ³eebvee mJeleb$e celeoejmebIe osC³eele Dee}s. celeeefOekeÀej efJemle=le keÀ©ve
Yeejleeleer} 10% }eskeÀebvee celeoevee®ee DeefOekeÀej efceUe}e.
92
8) Yeejleceb$³ee®eer Heefj<eo jÎ keÀ©ve Yeejleceb$³eemeeþer meu}eieej ceb[U vesceC³eele Dee}s HeCe ne

meu}e IesCes efkebÀJee ve IesCes l³eeb®³eeJej DeJe}byetve nesles.
9) ye´ïeosµee}e YeejleeHeemetve JesieUs keÀjC³eele Dee}s. efmebOe Je Deesefjmee ns oesve Heéble veJeerve Heéble
keÀjC³eele Dee}s.
10) ne keÀe³eoe yeo}C³ee®ee DeefOekeÀej efnboer keÀe³eosceb[Ue}e vemetve HeÀkeÌle Fbi}b[®³ee Hee}&ceWì}e
neslee.
Yeejle mejkeÀej®³ee 1935 ®ee keÀe³eoe cnCepes efnbogmLeeve®³ee ®eUJeUerleer} SkeÀ cenÊJee®ee
ìHHee Deens. jepekeÀer³e¢<ìîee lees cenÊJee®ee neslee keÀejCe ³ee keÀe³eÐeecegUs efnbogmLeeve mJejep³ee®³ee
peJeU peeTve Heesnes®e}e. IeìveelcekeÀ ¢<ìerves ne keÀe³eoe cenÊJee®ee neslee keÀejCe efnbogmLeeve®³ee
YeeJeer jep³eIeìves®ee efJemle=le Hee³ee ³ee keÀe³eÐeeves Ieele}e neslee. HeCe DeveskeÀ }eskeÀeb®eer ceeieCeer lees HetCe&
keÀ© µekeÀ}e veener. Heb. vesn©veer ne keÀe³eoe cnCepes ieg}eceefiejer®eer SkeÀ veJeer meveo®e Demes JeCe&ve kesÀ}s
nesles. ye@.peerveebveer ³ee keÀe³eÐee®es JeCe&ve mebHetCe& me[}s}e cet}leë efveke=À<ì DeeefCe mebHetCe&HeCes DemJeerkeÀejen,
Demes kesÀ}s nesles. HeCe ³ee Heéfleefke´À³ee Demeu³ee lejerner ³ee keÀe³eÐee}e keÀebner peces®³ee yeepetner nesl³ee ns
veekeÀejlee ³esle veener.
5.3. 11937 ®³ee efveJe[CegkeÀe ë

1935 ®³ee keÀe³eÐeevegmeej 7 peg}w 1937 mejkeÀejves HeébeflekeÀ efveJe[CegkeÀe Ieesef<ele kesÀu³ee.
³ee efveJe[CegkeÀerle keÀeBieśme}e YeJ³e ³eµe efceUe}s. meb³egkeÌle Heéble, efyenej, Deesefjmee, cegbyeF&, ceêeme,
ceO³eHeéble DeeefCe mejnÎ Heébleele keÀeBie´sme ceb$eerceb[Us meÊee©{ Pee}er. Flej Heébleele mebceerÞe mejkeÀejs
efvecee&Ce Pee}er. Heébleeleer} SketÀCe peeieebHewkeÀer 808 peeiee meJe&meeceev³e celeoejmebIeemeeþer Je GJe&efjle
Flej ieìebmeeþer nesl³ee. ³ee 808 HewkeÀer keÀeBie´smeves 711 peeiee efpebkeÀu³ee. cegefm}ce jeKeerJe
celeoejmebIeele 58 HewkeÀer 28 peeiee efpebkeÀu³ee. cegefm}ce }erieves kesÀJeU 109 peeiee efpebkeÀu³ee.
1937 les 1939 ³ee keÀeUele keÀeBie´sme ceb$eerceb[Uebveer pevekeÀu³eeCee®eer efJeOee³ekeÀ keÀeces keÀ©ve
}eskeÀefHe´³elee efceUefJe}er. Heébleele µeeblelee Je megJ³eJemLee efvecee&Ce kesÀ}er. keÀejeie=neleer} DeveskeÀ Je<e&
efKeleHele He[}su³ee jepekewÀÐeeb®eer cegkeÌlelee kesÀ}er. µeslekeÀN³eebmeeþer Keb[e®eer jkeÌkeÀce keÀceer kesÀ}er.
keÀpe&HesÀ[ermeeþer meJe}leer, kegÀUebvee }eieJe[er®es DeefOekeÀej, og<keÀeUie´mleebvee ceole Deµeer DeveskeÀ keÀeces
kesÀ}er. DeewÐeesefiekeÀ #es$eeleer} Demeblees<e keÀceer kesÀ}e. cegbyeF&, keÀeveHetj, Denceoeyeeo ³esLeer} efiejCeer
keÀeceieejeb®es mebHe efceìefJe}s. keÀeceieej meefceleer mLeeHeve keÀ©ve keÀeceieeje®³ee keÀu³eeCee®es keÀe³eos Heeme
kesÀ}s. oef}leebvee mebj#eCe osGÀve ceboerj He´Jesµee®es keÀe³eos kesÀ}s. ce.ieebOeerveer le³eej kesÀ}s}er ceg}esÐeesie
efµe#eCe HeOoleer jeyeJetve efµe#eCe He´meeje®es keÀe³e& kesÀ}s. J³eeJemeeef³ekeÀ efµe#eCee}e HeéOeev³e osGÀve
peerJeveemeeþer efµe#eCe ³ee ce.ieebOeer®³ee efJe®eeje}e ®ee}vee efo}er. 1939 jespeer ogmeN³ee cene³egOoe}e
meg©Jeele Pee}er. ner mebOeer meeOetve keÀeBies´meves mJeeleb$³ee®ee cegÎe GHeefmLele kesÀ}e. 17 Dee@keÌìesyej
1939 jespeer ieJnve&j pevej}ves ’osµee®³ee YeefJeJ³eeyeeyele Yeejleer³e vesl³eebceO³es celeYeso Demeu³eeves
FlekeÌ³eele jepekeÀer³e yeo} keÀjCes OeeskeÌ³ee®es Deens “Deµeer Iees<eCee kesÀ}er. keÀeBieśme}e efJeµJeemeele ve Ieslee
ogmeN³ee cene³egOoele G[er Iesleu³eeves mejkeÀej®³ee efve<esOeeLe& Heébleer³e ceb$eerceb[Ueves jepeerveeces efo}s.
93
5.4 ogmejs cene³egOo Je Yeejle (1939-45) ë
1939 mee}er ogmejs cene³egOo meg© Pee}s. Hebef[le vesn©bveer 1936 jespeer }Keveew®³ee
DeefYeJesµeveele peenerj kesÀu³eeHećeeCes meeceép³eJeeÐeeb®es ³egOo ns meeceép³eJeeoemeeþer®e DemeCeej. Deµee
³egOoele ieg}eceefiejerle Deme}su³ee efnbogmLeeveves keÀe menYeeieer JneJes ? je<ì^meYes®es ns®e cele nesles.
keÀeBieśme®ee Je keÀeBie´sme vesl³eeb®ee veejepeer®ee megj }#eele IesTve iebYeerj HeefjefmLeleerletve yeensj
He[C³eemeeþer 8 Dee@iemì 1940 jespeer SkeÀ efveJesove peenerj kesÀ}s l³ee}e®e `Dee@iemì Iees<eCee'
cnCeleele keÀeBieśme®eer nbieeceer mejkeÀej mLeeHeves®eer ceeieCeer HesÀìeUtve Heg{er} DeeµJeemeves osC³eele Dee}er.
1) efnbogmLeeve}e Jemeenleer®es mJejep³e efo}s peeF&}.
2) efye´ìerµe Yeejleeleer} jepekeÀer³e He#e DeeefCe mebmLeeefvekeÀeb®es HeéfleefveOeer efceUtve ³egOo meu}eieej
ceb[U yeveJe}s peeF&}.
3) ³egOomeceeHleerveblej meJe&He#eer³e Ieìveemeefceleer mLeeHeve kesÀ}er peeF&}.
4) DeuHemebK³eekeÀeb®³ee efnlee®es mebj#eCe kesÀ}s peeF&}.
mejkeÀejves je<ì^meYee Je cegm}erce }erie ³ee oesve mebIeìveebvee meceeOeeveer þsJeC³ee®ee He´³elve ³ee
efveJesoveeÜejs kesÀ}e. oesvnerner mebIeìveebveer efveJesove efmJekeÀej}s veener. efyeéfìµe jep³ekeÀlex
³egOomeceeHleerveblejner Yeejlee}e mJejep³e osC³ee®es DeeµJeemeve osle veenerle ns Heenlee®e ce.ieebOeerveer
Demen keÀeje®ee efveCe&³e Iesle}e. mejkeÀejves o[Heµeener meg© kesÀ}er. ogmeN³ee cene³egOoele ngketÀceµeener
je<ìêb®ee efJepe³e nesT ve³es Demes. ce.ieebOeervee Jeeìle nesles cnCetve l³eebvee Fbi}b[}e De[®eCeerle
DeeCeCeejer keÀe³eosYebie ®eUJeU meg© ve keÀjlee DeeHe}e Fbie´peeJejer} jeie J³ekeÌle keÀjC³eemeeþer
Jew³eefkeÌlekeÀ mel³eeieńe®eer ieebOeer-vesn©bvee, Fbi}b[}e DeeCeKeer mebkeÀìele veJnles. l³eemeeþer efJeveesyeeb
Heefn}e mel³eeieńer cnCetve efveJe[ kesÀ}er. Jew³eefkeÌlekeÀ mel³eeień ner HeéflekeÀelcekeÀ yeeye nesleer. ³ee
®eUJeUer®ee DeLe& meJee¥veer SkeÀoce keÀe³eoe ve cees[lee ce.ieebOeer meebieleer} l³ee J³ekeÌleerves®e keÀe³eoe
cees[tve mejkeÀejµeer DemenkeÀej HegkeÀeje³e®ee. efJeveesyeebveer Yee<eCe yeboer®ee keÀe³eoe cees[}e l³eecegUs l³eebvee
6 ceefnv³ee®eer efµe#ee Pee}er. Hebef[le peJeenj}e} vesn© ³eebveener 4 Je<ee&®eer mekeÌlecepetjer®eer efµe#ee
þesþeJeC³eele Dee}er. ef[meWyej 1941 He³e¥le ®ee}}su³ee ³ee Deeboes}veele 26 npeejeHes#ee peeoe
mel³eeie´bnervee DeìkeÀ Pee}er.}eskeÀcele le³eej nesGÀve peveles®eer je<ìêr³e YeeJevee He´pJeef}le keÀjC³eeme
ceole Pee}er. keÀeBie´sme efve<ke´Àer³e Peeu³ee®ee mecepe ve<ì nesTve keÀe³e&keÀlex DeefOekeÀ Glmeener yeve}s.
5.5 efke´ÀHme ³eespevee (1942)
ogmeN³ee cene³egOoe®eer J³eeHleer PeHeeìîeeves Jee{le nesleer, lej ogmeN³ee yeepet}e Jew³eefkeÌlekeÀ
mel³eeień ®eUJeU megjÀ nesleer. je<ì^meYes®³ee mLeeHevesHeemetve Depe&-efJevebl³ee keÀjÀve efnboer }eskeÀeb®³ee
v³ee³e nkeÌkeÀebmeeþer je<ì^meYee Peie[le nesleer pemee keÀeU peeT }eie}e lemelemes efleves Deeke´ÀcekeÀ
mJejÀHe OeejCe kesÀ}s nesles. pece&veer Je peHeeve ³ee µe$etb®eer meJe&$e efJepe³eer Ieew[oew[ megjÀ nesleer.
94
DecesefjkesÀ®es DeO³e#e jÀPeJesuìveer }eskeÀµeener®es mebj#eCe ns DeeHe}s ³egOoO³es³e peenerj kesÀ}s lesJnebHeemetve
DecesefjkesÀ}e efnbotmLeeve®³ee ®eUJeUeryeodo} DeemLee Jeeìle nesleer. ogmejs cene³egOo megjÀ neslee®e
Fbi}b[-DecesefjkeÀe ³egleer nesTve Deì}ebefìkeÀ meveosvegmeej mJeeleb$³e, }eskeÀµeener, mJe³ebefveCe&³e F.
leÊJeeb®ee GodIees<e kesÀ}e. He´l³eskeÀ je<ìême l³ee®es YeefJeleJ³e þjefJeC³eeb®ee DeefOekeÀej ceev³e keÀjC³eele
Dee}e, HeCe meHìWyej 1941 ceO³es ®eef®e&}ves peenerj kesÀ}s keÀer, Deì}ebefìkeÀ meveo efnbotmLeeve}e }eiet
veener. Fbi}b[®ee ne keÀÆj meeceép³eJeeo DecesefjkesÀ}e Hemeble veJnlee. Hejblet HetJexkeÀ[er} peHeeveefJejÀOo
³egOo efpebkeÀC³eemeeþer efnbotmLeeve®es menkeÀe³e& nJes nesles. ®eerve®es mej mesveeHeleer ®e@ie-kewÀ-µeskeÀ Je
Dee@efmìêf}³ee®es Hejje<ì^ ceb$eer FJn@ì ³ee oesve vesl³eebveer efnboer }eskeÀeb®³ee v³ee³e ceeieC³ee mejkeÀejves
}JekeÀj HegN³ee keÀjeJ³ee meYeemeoebveer efnboer peveles®³ee ieeNn³eeC³eekeÀ[s }#e ÐeeJes cnCetve DeeHe}er celes
mHe<ìHeCes ceeb[C³eeme megjÀJeele kesÀ}er. peHeeveves 7 ef[meWyej 1941 jespeer DecesefjkesÀ®³ee leey³eeleer}
He}& neye&jJej nu}e keÀjÀve ³egOoele He´Jesµe kesÀ}e. DeeHeu³ee peesjoej cegmeb[erves Fb[es®ee³evee,
Fb[esvesefµe³ee, ce}e³ee F. Heósµe efpebketÀve Iesle}s. He´l³e#e 8 cee®e& 1942 Fbie´peeb®³ee leey³eeleer}
yeńdceosµeeJej nu}e keÀjÀve jepeOeeveer jbietve keÀeyeerpe kesÀ}er. peHeeve efnbotmLeeve®es ojJeepes þesþeJet
}eie}e. efnboer peveles®³ee menevegYetleeRefµeJee³e Je menkeÀe³ee&efµeJee³e efnbogmLeeveer meeceép³ee®es DeeHeCeebme
mebj#eCe keÀjlee ³esCeej veener ³ee®eer Kee$eer Heìu³eeves ®eef®e&}meensyeebveer mej mì^@HeÀes[& efke´ÀHme ³eebvee
Yeejleele HeeþefJeC³ee®ee efveCe&³e Iesle}e.
efke´ÀHme}e Yeejleer³eebyeodo} meneveYetleer Jeeìle nesleer. ce.ieebOeer Je Hebef[le vesnjÀ ³eeb®es les Keeme
efce$e nesles. ³eeHetJeea l³eebveer oesve JesUe efnbogmLeeve}e Yesì efo}er nesleer. les meceepeJeeoer vesles lemes®e
ceglmeoer cnCetve HeéfmeOo nesles. Yeejleer³eeb®³ee DeHes#ee Jee{tve Deeu³ee. Yeejleeleer} meJe& ieìebµeer l³eebveer
®e®ee& kesÀ}er. l³eebveer 29 cee®e& 1942 jespeer ³eespevee peenerj kesÀ}er. ³eespevesleer} lejlegoer Heg{er}HećeeCes
1) efnbogmLeeveceO³es mebIejep³e mLeeHeve keÀjÀve l³ee}e Jemeenleer®ee opee& osC³eele ³esF&}. ³ee
mebIejep³ee}e efyeéfìµe je<ì^kegÀ}ele jenC³ee®es Deiej ve jenC³ee®es mJeeleb$³e jener}.
2) cene³egOo meceeHleerveblej Yeejleeleer} jep³eIeìvee yeveefJeC³eemeeþer Ieìveemeefceleer mLeeHeve
keÀjC³eele ³esF}
& . ³ee IeìveemeefceleerceO³es Yeejleeleer} Je mebmLeeefvekeÀeb®es HeéfleefveOeer Demeleer}.
3) SKeeÐee Heéblee}e ner Ieìvee ceev³e vemeu³eeme l³eebvee JesieUer Ieìvee yeveJeC³ee®ee DeefOekeÀej
Demes} lemee®e DeefOekeÀej mebmLeeveebveener Demes}.
4) DeuHemebK³eekeÀeb®³ee efnlee®es j#eCe keÀjC³ee®eer J³eJemLee kesÀ}er peeF&}.
ner ³eespevee cnCepes efveJJeU OetUHesÀkeÀ nesleer. keÀeBie´smeves ³ee ³eespeves}e efJejesOe kesÀ}e. keÀejCe
l³eele Yeejlee}e HetCe& mJeeleb$³e osC³ee®es DeeµJeemeve veJnles. efµeJee³e Yeejlee®es legkeÀ[s nesleer} Deµeer®e
J³eJemLee efyeéfìµeebveer keÀjÀve þsJe}er. Heéleebvee Je mebmLeeveebvee JesieUs DeefOekeÀej Demeu³eeves HegÀìerjJeeoe}e
®ee}vee efceUCeej nesleer. efnbog cenemeYesves ner ³eespevee HesÀìeU}er. Heébleebvee mebIejep³eeletve yeensj
He[C³ee®ee DeefOekeÀej Demeu³eeves Hebpeeye mJeleb$e cegefm}ce jep³eele peeC³ee®ee OeeskeÀe Demeu³eeves
µeerKeebveer ³ee ³eespeves}e efJejesOe kesÀ}e. cegefm}ceebvee mJeleb$e HeeefkeÀmleeve®es DeeµJeemeve ve efceUeu³eeves
cegm}erce }erievesner efJejesOe kesÀ}e. efke´ÀHme ³eespevesyeodo} yees}leebvee ieebOeerpeer cnCee}s nesles keÀer, `Heg{®eer
leejerKe ìekeÀ}s}e ne ®eskeÀ Deens. lees megOoe Deµee yeBkesÀ®ee keÀer efpe®es efoJeeUs efveIeCeej Deens.'
95
5.6 ®e}speeJe Deeboesueve, 1942
efke´ÀHme ³eespevee DeHe³eµeer þju³eeves osµeele efvejeµes®es JeeleeJejCe Hemej}s. peHeeve kesÀJnebner
YeejleeJej Deeke´ÀceCe keÀjC³ee®eer HeefjefmLeleer efvecee&Ce Pee}er nesleer. ce.ieebOeerveer peHeeve®es µe$eglJe
Yeejleeµeer vemetve efye´ìerµeebµeer Deens l³eecegUs efyeéfìµeebveer Yeejle mees[u³eeme peHeeveer Deeke´ÀceCee®ee OeeskeÀe
DeeHeesDeeHe ìUs} Demes mHe<ì kesÀ}s. efke´ÀHme ³eespeves®³ee JeeìeIeeìerle ieebOeerpeer keÀeBieśme®³ee
vesle=lJeeHeemetve Lees[s yeepetme nesle. Deelee l³eebveer Hejle je<ì^meYes®es vesle=lJe efmJekeÀe©ve YeeJeer }{³ee®eer
le³eejer ceveele ®ee}efJe}er. SefHe´} 1942 Heemetve `nefjpeve' ³ee He$ekeÀeletve ³ee mebyebOeer®eer celes
ceeb[eJe³eeme megjJeele kesÀ}er.
Deece®es keÀenerner nesJees, efyeéfìµeebveer Yeejle mees[vt e µeebleHeCes peeJes, l³eele Yeejle DeeefCe efye´ìve
³ee oesIeeb®esner Ye}s Deens. kesÀJeU `íes[es Yeejle' Demes cnCetve Fbie´pe Yeejle mees[Ceej veJnles.
ce.ieebOeer®es ns efJe®eej je<ì^meYes®³ee Flej vesl³eevee ®eìkeÀve mecepet µekeÀ}s veenerle. l³eemeeþer ³eespevee
DeeKeCes pe©j nesles. ®eUJeU GYeejCes DeeJeµ³ekeÀ nesles. lemes efve³eespeve ce.ieebOeer keÀjCeej nesles.
l³eeb®³eeJej je<ì^meYes®³ee vesl³eeb®eer ÞeOoe nesleer. meJee¥veer ce.ieebOeer®³ee vesle=lJeeKee}er ns GIe[ yeb[ meg©
keÀjC³ee®es ceev³e kesÀ}s. efnbogmLeeve®³ee HetJe& efmecesJej peHeeveer mebkeÀì GYes Demeleevee Je ³egjesHeele Fbi}b[
De[®eCeerle Demelee je<ì^meYes®es ns yeb[ efyeéfìµe mejkeÀej menve keÀ© µekeÀCeej veener. efµeJee³e efye´ìerµe
mebkeÀìele meeHe[u³eeves DeeHe}er ®eUJeU les ¬egÀjHeCes o[Hetve ìekeÀCeej veenerle l³eebvee je<ì^meYesmeceesj
veceles I³eeJes }eies} Demee ce.ieebOeer®ee keÀ³eeme neslee. 14 peg}w 1942 jespeer JeOee& ³esLes keÀeBie´sme
keÀe³e&keÀejerCeer®³ee yewþkeÀerle Fefleneme HeéfmeOo ®e}s peeJe þjeJe SkeÀceleeves Heeme Pee}e. ³egOokeÀe³ee&meeþer
Yeejle Fbi}b[}e ceole keÀjs} Demesner þjefJeC³eele Dee}s. keÀeBie´sme®³ee efveCe&³ee®es megYee<e®ebê yeesme®³ee
HeÀe@jJe[& y}e@keÀves mJeeiele kesÀ}s Hejblet cegefm}ce }erie, efnbog cenemeYee Je o}erle ieìeves efve<esOe oµe&efJe}e
7 Dee@iemì 1942 ®³ee cegbyeF& DeefOeJesµeveele vesn©bveer Yeejle íes[es®ee þjeJe ceeb[}e. 8 Dee@iemì
jespeer ce.ieebOeerveer peveles}e ceb$ecegiOe keÀjCeejs Yee<eCe kesÀ}s. les cnCee}s Deefnbmee ne ceePee Oece& Deens.
HeCe legcner }eskeÀebveer efle®ee OeesjCe cnCetve HegjmkeÀej keÀjeJee legcner pesJne Deeboes}ve meg© keÀje} lesJne
legcner Deefnbmee mees[lee keÀecee ve³es. ceer legcne}e íesìe ceb$e oslees. ne ceb$e Demee ë ’Deecner keÀ© DeLeJee
ce©, Deece®es ns yeb[ efveëµeðe, DeuHekeÀe}erve Je ieleerceeve Demes}“ .
5.6.1 mejkeÀej®eer o[Heµeener ë

ce.ieebOeer®³ee vesle=lJeeKee}er ner ®e}s peeJe ®eUJeU meg© nesCeej nesleer Je les He´Lece
Jne@Fmeje³eµeer He$eJ³eJenej keÀ©ve ³ee He´µvee®eer mees[JeCetkeÀ nesles, keÀe ns HeenCeej nesles ³eemeeþer oesve
DeeþJe[îeeb®ee DeJeOeer peeCeej neslee. 8 Dee@iemì jespeer ieebOeerpeerveer ®e}s peeJe®eer Iees<eCee oslee®e
vesl³eebvee Deeboes}veele menYeeieer neslee ³esT ve³es cnCetve mejkeÀejves 8 Dee@iemì®³ee je$eer®e ce.ieebOeer,
peJeenj}e} vesn©, ceew}evee DeePeeo, Dee®ee³e& ke=ÀHe}eveer, DemeHeÀ De}er, ieesefJebo Jeu}YeHeble, [e@.
jepeWêHe´meeo ner meJe& ceb[Uer 15 petve 1945 He³e¥le leg©bieele [ebye}er nesleer. ce.ieebOeervee HegC³ee®³ee
DeeieeKeeve He@}smeceO³es, jepesWê He´meeoebvee HeeìCee kewÀosle lej Flejebvee Denceoveiej®³ee leg©bieele þsJe}s
nesles. ner vesles ceb[Uer keÀesþs Deensle, ³ee®ee mejkeÀejves peveles}e megieeJee }eiet efo}e veJnlee.
96
®eUJeUer®eer HeeUscegUs KeCetve keÀe{C³eemeeþer µeskeÀ[es }neve ceesþîee vesl³eebvee efyevee®eewkeÀµeer leg©bieele
ìekeÀC³eele Dee}s. je<ì^meYee yeskeÀe³eosµeerj þjJetve, mebIeìves®eer ye@kesÀleer} Keeleer mejkeÀej-pecee
keÀjC³eele Dee}er.
je<ì^meYes®³ee ³ee ®eUJeUer}e cegefm}ce }erieves Heeefþbyee ve oslee mejkeÀejµeer neleefceUJeCeer

kesÀ}er. efnbogcenemeYee Goemeerve jeefn}er. keÀc³egefvemìebveer mejkeÀej}e DevegkegÀ} OeesjCe efmJekeÀej}s.
HeÀkeÌle meceepeJeeoer He#ee³es. ³ee ®eUJeUerme DeeHe}e Heeefþbyee efo}e Heg{s ³ee He#ee®³ee }eskeÀebveer Yetefceiele
jentve ®eUJeU ®ee}t þsJe}er.
5.6.2 pevelee ®eUJeU ë

mejkeÀejves meJe&®e vesles leg©bieele ìekeÀu³eecegUs osµeeleer} pevelee vesle=lJenerve yeve}er. peveles}e
ceeie&oµe&ve keÀjC³eele vesl³eebvee Gmeble efceUe}er veJnleer. pevelee efoµeenerve nesTve ®eUJeU keÀµeer
keÀjeJeer ns peveles}e mecepele veJnles mejkeÀejµeer cejsHe³e¥le mebIe<e& keÀje³e®ee neslee, HeCe lees keÀmee,
keÀesCel³ee HeOoleerves ³eeefJe<e³eer®es ceeie&oµe&ve peveles}e efceUle veJnles. l³eecegUs He´l³eskeÀeves DeeHeeHeu³ee
Hejerves DeLe& }eJetve ®eUJeU meg© kesÀ}er. SjJeer µeebleles®³ee ceeiee&ves Deeboes}ve keÀjCeejer pevelee ³ee®eJesUer
efnbmeelcekeÀ Je Deeke´ÀcekeÀ yeve}er. ner ®eUJeU osµeYej meg© nesleer ³ee ®eUJeUerle efJeÐeeLeeaJeie& ceesþîee
HećeeCeele menYeeieer Pee}e neslee. osµeeleer} DeveskeÀ efJeÐeeHeerþs yebo He[}er. efµe#eCemebmLee Deesme He[u³ee
keÀeceieejebveerner DeeHe}er YetefcekeÀe ®eesKeHeCes yepeeJe}er. cebgyeF&, peceµesoHetj, Denceoeyeeo ³esLeer} efiejCeer
keÀeceieejebveer mebHe Je njleeU kesÀ}s. ner ®eUJeU µenjeHes#ee ieéceerCe Yeeieele DeefOekeÀ leerJe´ nesleer.
jml³ee®³ee keÀ[s®eer Pee[s lees[vt e leer jml³eeJej ìeketÀve JeenletkeÀ De[JeCes, ìsef}HeÀesve®³ee leeje
lees[Ces, jsuJes®³ee efHeÀµeH}sì keÀe{tve jsuJesiee[îee G}Letve ìekeÀCes, jsuJesJej nu}s keÀjCes, jsuJes
mìsµeve, Heesmì Dee@efHeÀmes, lenefme}oej keÀ®esN³ee Flej mejkeÀejer keÀe³ee&}³es Fl³eeoerJej nu}s keÀjÀve leer
peeUCes, mejkeÀejer Keefpev³eeJej, µeðeieejeJej nu}s keÀjÀve leer }gìCes Je Hewµee®³ee mene³³eeves
HeéflemejkeÀej mLeeHeC³ee®ee He´³elve keÀjCes ³eemeejKeer Oee[µeer ke=Àl³es neleer Iesle}er. meeleeje efpeu¿eele
ke´Àebefleefmebn veevee Heeìer}, yebiee}ceO³es efceoveeHetj efpeu¿eele, ceêeme F}ekeÌ³eele yeeef}³ee Je yemleer
efpeu¿eelener HeéflemejkeÀejs mLeeHeve keÀjC³eele ³eµe efceUe}s nesles HeCe efyeéfìµeeb®³ee meeceL³ee¥meceesj
HeéflemejkeÀejs efìkeÀeJe OejÀ µekeÀ}er veenerle.
mejkeÀejves ner ®eUJeU o[Hetve ìekeÀC³eele keÀesCeleer®e keÀmej kesÀ}er veener. µeebleleece³e meYee-
cees®ee¥Jejner }eþer nu}s Je yebogkeÀe ®eeueJeu³ee iesu³ee. keÀener efþkeÀeCeer peceeJeebvee HeebieefJeC³eemeeþer
efJeceeveebletve ceefµeveievme ®ee}Jetve keÀÊe}er kesÀu³ee. Heesef}me Je ue<keÀjeves efveëµeðe }eskeÀebJej Del³ee®eej
kesÀ}s. efm$e³eeb®eer Deyeǵ }gìC³eele Dee}er. DeveskeÀebvee GHeeµeer Heesìer kewÀosle þsJeC³eele ³esF&. ³ee ®eUJeUerle
ieesUeryeejerves 1028 ueeskeÀ ces}s Je 3200 peKeceer Pee}s Demes mejkeÀejves peenerj kesÀ}s. HeCe Hebef[le
vesnjbÀ®³ee celes ®eUJeUerle ces}su³eeb®eer Je peKeceerb®eer mebK³ee 10,000 DemeeJeer, lej keÀejeie=nele
ces}su³eeb®eer mebK³ee mejkeÀejer DeebkeÀ[sJeejervegmeej 60,000 nesleer. pevelesves³ee ®eUJeUerle SketÀCe 318
jsuJes mìsµeves DeeU}er. 12 npeej efþkeÀeCeer ìsef}HeÀesve®³ee leeje lees[u³ee. 60 Heesmì Dee@efHeÀmes
97
GOJemle kesÀ}er. µeskeÀ[es Heesmì Dee@efHeÀmeebJej nu}s kesÀ}s. 59 jsuJes GueLetve Hee[u³ee. ³ee ®eUJeUerle
44 }eKe jÀHe³ee®eer mebHeÊeer ve<ì Pee}er.
5.6.3 Deeboes}vee®es cenÊJe ë

efyeéfìµeebveer o[Heµeener keÀjÀve ner ®eUJeU o[Hetve ìekeÀ}er lejer l³eecegUs ³ee Deeboes}vee®es
cenÊJe keÀceer nesle veener. DeeOegefvekeÀ Yeejlee®³ee Feflenemeeleer} ke´ÀebleerkeÀejkeÀ DeeefCe He´sjCeeoe³eer Ieìvee
ceeve}er peeles. ³ee ®eUJeUerle Yetefceiele jentve keÀece keÀjCeejs p³es<þ vesles pe³eHe´keÀeµe veejeCe cnCeleele
keÀer, He´ÀevmeceO³es pemes He´WÀ®e jep³eke´Àebleer®es mLeeve Deens, jefµe³eele pemes jefµe³eve jep³eke´Àebleer®es Deens,
lemes 1942 ®³ee ke´Àebleer®es Yeejlee®³ee Feflenemeele mLeeve Deens. peieeleer} keÀesCel³eener ke´Àebleerle
SJe{îee ceesþîee HećeeCeeJej pevelesves Yeeie Iesle}s}e veener. ner ®eUJeU vesl³eeefµeJee³e pevelesves
®ee}efJe}s}er pevelee ®eUJeU nesleer. ³ee ®eUJeUerveblej DeJeI³ee 4-5 Je<ee¥le osµee}e mJeeleb$³e
efceUe}s. ³ee mJeeleb$³ee®eer HeeµJe&Yetceer ³ee ®eUJeUerves efvecee&Ce kesÀ}er. ³ee Deeboes}veecegUs efyeéfìµe
jep³ekeÀlex DeeHe}e DeelceefJeµJeeme ieceeJetve yeme}s. Kegodo }<keÀjeleer} efnboer mewefvekeÀele Je
DeefOekeÀeN³eeble je<ìêr³e ®eUJeUeryeodo} DeemLee Je Heśce Jee{erme }eie}s. HeéflemejkeÀejebcegUs Yeejleer³e
}eskeÀ GÊece µeemekeÀ nesT µekeÀleele ns efmeOo Pee}s. peveles}e legjbÀie, }eþerceej, ieesUeryeej ³ee®eer
efYeleer Gj}er veener. cegefm}ce }erieves efJejesOe keÀjÀvener, efyenej Je meb³egkeÌle Heébleele DeveskeÀ cegm}erce
®eUJeUerle menYeeieer Pee}s. ³ee ®eUJeUerle oef}le Jeie& ner meeceer} Pee}e neslee. ³ee ®eUJeUer®es
Jewefµe<ìîe cnCepes ³ee ®eUJeUerle ceefn}eb®ee menYeeie ceesþîee HećeeCeele neslee.
9 HesÀye´gJeejer 1943 jespeer mejkeÀej®³ee o[HeµeenerefJejÀOo ieebOeerpeerveer legjbÀieele GHees<eCe megjÀ

kesÀ}s. He´ke=Àleer efyeIe[u³eeves 6 ces 1944 jespeer mejkeÀejves l³eeb®eer megìkeÀe kesÀ}er petve 1945 ceO³es
Flej vesl³eeb®eerner megìkeÀe kesÀ}er. ®e}s peeJe Deeboes}ve Leebye}s}s Deme}s lejer Yeejlee®ee mJeeleb$³emet³e&
HeÀej otj veJnlee.
5.6.4 DeeHe}er Heíeleer leHeemee ë-

1. Yeejlee®³ee mJeeleb$³e ®eUJeUerleer} íes[es Yeejle Deeboes}vee®es cenlJe efJe<eo keÀje.
5.7 Yeejlee®³ee mJeeleb$³e ®eUJeUerleerue ieebOeerpeer®³ee YetefcekesÀ®es cetu³eceeHeve
Yeejlee®³ee jepekeÀejCeele ce.ieebOeer 1919 ceO³es He´sef<eleemeejKes Go³eesvcegKe Pee}s DeeefCe

meelel³eeves 1947 He³e¥le l³eeb®ee HeÝeeJe keÀe³ece jeefn}e. l³eeb®ee HeÝeeJe efkeÀleer peemle neslee ns Hebef[le
vesnjbÀveer l³eeb®³ee kesÀ}su³ee cetu³eceeHeveeJejÀve efometve ³esles, F.me. 1945 ceO³es vesnjÀ cnCeleele,
’ieebOeerpeeR®ee HeÝeeJe“ l³eeb®³eeµeer mencele DemeCeeN³eebHegjlee efkebÀJee l³eebvee je<ì^veslee ceeveCeeN³eebHegjlee®e
98
ce³ee&efole veener lej l³eeb®³eeµeer Demencele DemeCeeN³eebJej Je l³eeb®³eeJej efìkeÀe keÀjCeeN³eebJejner efometve
³eslees. Yeejleeleer} DemebK³e }eskeÀ l³eebvee mJeeleb$³ee®³ee F®ís®es Je je<ì^Jeeoe®es HeéflekeÀ
ceeveleele.keÀesCel³eener ieefJe&<þ mellesHeg{s les PegkeÀle veenerle efkebÀJee osµee®ee DeHeceeve nesF&} Demes Deeosµe
HeeUle veenerle. Yeejleeleer} npeejes }eskeÀ l³eeb®³eeµeer mencele vemeleer}ner HeCe Yeejlee®³ee
mJeeleb$³ee®³ee He´µveele cee$e meJe&®e l³eeb®³eekeÀ[s Heneleele Je l³eebvee DeeHe}e veslee ceeveleele.
pene} DeeefCe ceJeeU ³ee oesvner jepekeÀer³e efJe®eejmeCeer®es Jeejme nesles. l³eebveer Jejer} oesvner
ceeiee&ceO³es mecevJe³e He´mLeeefHele kesÀ}e Je l³ee}e DeefOekeÀ ieefleceeve Je J³eeJeneefjkeÀ JeUCe efo}s. pene}
DeeefCe ceJeeUeb®³ee meeceeefpekeÀ Je jepekeÀer³e keÀe³ee&le Deme}su³ee efJejesOeeYeemee®eer ce.ieebOeervee keÀOeer®e
ef®eblee Jeeì}er veener. keÀejCe l³eeb®³ee celes, jepekeÀejCe cnCepes meeceeefpekeÀ HeefjJele&vee®es SkeÀ ceeO³ece
Deens. l³eeb®eer mJejep³ee®eer keÀuHevee cnCepes jecejep³e Deµeer nesleer p³eele pevemeeceev³eeb®³ee efnlee®ee
efJe®eej kesÀ}e peeF&}. ce.ieebOeer®eer Deµeer YetefcekeÀe nesleer keÀer, keÀeBie´sme iejerye, efveOe&ve, GHeeµeer Deµee
peveles®eer HeéfleefveOeer Deens. ce.ieebOeer HeÀkeÌle Iees<eCee keÀ©ve Leebye}s veener lej l³eebveer He´l³e#e, keÀe³e& kesÀ}s.
efnbog-cegefm}ce SskeÌ³e, DemHe=µ³elee efvece&t}ve, ieéceesÐeesie, ieesj#eCe, ceg}Yetle efµe#eCe, Keeoer He´®eej ³ee
DeeefCe Deµee He´keÀej®³ee DeveskeÀ He´³elveebletve Je He´keÀuHebeletve iejerye peveles®eer, Kes[³eeleer} }eskeÀeb®eer
DeeefLe&keÀ Je meeceeefpekeÀ Gvveleer keÀjC³ee®ee ce.ieebOeer®ee He´³elve neslee.
Yeejleer³e mJeeleb$³e}{îeeleer} SkeÀ efµeHeeF& cnCetve ce.ieebOeer Delegueveer³e Deensle. les meble-
jepekeÀejCeer nesles DeeefCe jepekeÀer³e meeO³eemeeþer veweflekeÀ meeOeves®e JeeHejerle nesles. HeeµeJeer melles}ener les
DeeeflcekeÀ yeUeves efpebkeÀerle. l³eebveer ®eUJeUer®³ee DeeOeejs Yeejlee®eer mJeeleb$³ee®eer ceeieCeer v³ee³emebiele
Demeu³ee®es efye´ìerµe mejkeÀej}e oeKeJetve efo}s. ce.ieebOeerveer veweflekeÀles®ee Je mel³ee®ee ceeie& keÀOeer®e
mees[}e veener. l³eebveer He´l³eskeÀ Yeejleer³eeb®³ee ceveele mJeeleb$³eeyeÎ} He´sce DeeefCe ieg}eceefiejeryeÎ}
eflejmkeÀej GlHevve kesÀ}e. Yeejleer³eebceO³es Oece&efvejHes#eles®eer Je je<ì^Jeeoe®eer YeeJevee peeie=le nesTve
peceeleJeeo Je peeleer³eJeeo l³ee leg}vesle keÀceer Pee}e. Yeejleer³e ieCeleb$eeves Oece&efvejHes#e jenC³ee®ee pees
efveµ®e³e kesÀ}e l³ee®es yejs®e Þes³e ce.ieebOeervee Deens. ce.ieebOeer Jewefµe<ìîeHetCe& je<ìêr³e J³ekeÌleercelJe nesles. les
YeefJe<³eJesÊee, Oece& megOeejkeÀ, meceepemegOeejkeÀ nesles. ceeveJeles keÀefjlee l³eebveer Deefnbmes®ee mebosµe efo}e,
efnbot Oecee&leer} keÀce&þHeCee Je DebOeëÞeOoebvee l³eebveer otj þsJe}s, Deefnbmes®³ee ceeiee&ves, osµee}e mJeeleb$³e
efceUJetve efo}s. meceepeeceO³es l³eeiee®eer Je mesJes®eer YeeJevee ©peefJe}e keÀesìîeeJeOeer ieefjye Je Heooef}leeb®es
GlLeeve Ie[Jetve DeeCe}s, peiee}e µeebleer®ee Je efJeµJeyebOeglJee®ee mebosµe osTve Deefnbmee Je mel³ee®ee ceeie&
oeKeefJe}e. cnCetve®e KeN³ee DeLee&ves les cenelcee Pee}s. l³eebveer kesÀ}su³ee ³ee keÀe³ee&cegUs l³eebvee Yeejlee®es
efHeleecen cnì}s peeles. }gF& efHeÀµej ³ee efJe®eejJeblee®³ee celes, ’ieebOeerpeer ³eemeeþer Leesj nesles keÀer, l³eebveer
Yeejlee®³ee mJeeleb$³eemeeþer }{e efo}e. HeCe Yeejleele mJeleë®eer mellee ®ee}efJeC³ee®eer keÀesCeleer®e F®íe
veJnleer“. DeKesj ³ee ceneve vesl³ee®eer 30 peevesJeejer 1948 jespeer veLegjece iees[mes ³ee ceeLesefHeÀ©ves
ieesÈ³ee Pee[tve nl³ee kesÀ}er.
99
1. Yeejlee®³ee mJeeleb$³e ®eUJeUerleer} ieebOeerpeeR®es JesieJesieU³ee mel³eeieńeleer} YetefcekesÀ®es JeCe&ve keÀje.
5.8 vesleepeer megYee<e®ebê yeesme (1897-1945) Je DeePeeo efnbo mesveeë
megYee<e®ebê yeesme ³eeb®ee pevce 23 peevesJeejer 1897 jespeer ceO³eceJeieea³e yebiee}er kegÀìgbyeele
Pee}e. Heg{s l³eebveer keÀ}keÀllee efJeÐeeefHeþe®eer HeoJeer Iesleu³eeveblej 1920 ceO³es les Yeejleer³e
He´µeemekeÀer³e mesJee Hejer#ee (I.C.S.) GÊeerCe& Pee}s Je veeskeÀjerJej ©pet Pee}s. HeCe Heg{u³ee®e Je<eea
veeskeÀjer®es l³eeieHe$e osTve l³eebveer keÀeBie´sme®es meom³elJe efmJekeÀej}s. ³eeJesUer Yeejleele DemenkeÀej
®eUJeU peesceele meg© Demeu³eeves megYee<e®ebê yeesme mJeeleb$³e ®eUJeUerle menYeeieer Pee}s.
vesleepeer megYee<e®ebêe®ee efHeb[®e cegUele ke´ÀebleerkeÀejer neslee. les µekeÌleer®es GHeemekeÀ nesles.
Lees[keÌ³eele les pene} jepekeÀejCeer nesles l³eecegUs l³eeb®es efJe®eej ce.ieebOeer®³ee efJe®eejeµeer pegUCeejs
veJnles. 1923 ceO³es mJejep³e He#e mLeeHeve Peeu³eeJej les mJejep³e He#eele meeceer} Pee}s. keÀ}keÀllee
keÀe@Heexjsµeve®³ee efveJe[CegkeÀe efpebketÀve les keÀeHeexjsµeve®es cegK³ekeÀe³e&keÀejer yeve}s. vesleepeer DeefOekeÀejer
Deme}s lejer l³ee®es yebiee}er ke´ÀebleerkeÀejkeÀebµeer mebyebOe Deensle ns }#eele ³eslee®e mejkeÀejves l³eebvee HekeÀ[tve
ceb[e}s leg©bieele [ebye}s. 1927 mee}er l³eeb®eer megìkeÀe Pee}er. l³ee®eJesUer mee³eceve keÀefceµeve Yeejleele
Dee}s nesles l³eeefJe©Oo vesleepeerveer yebiee}ceO³es He´®eej ceesefnce keÀe{tve JeeleeJejCe {JeUtve keÀe{}s.
vesleepeeRveer keÀle=lJee®³ee peesjeJej keÀeBie´smeceOeer} le©Ce ieìe®es vesle=lJe DeeHeu³eekeÀ[s Kes®etve DeeCe}s. Heg{s
1938 Je 1939 ceO³es DeefKe} Yeejleer³e keÀeBie´sme®es DeefOekesµevee®es DeO³e#eHeo vesleepeeRveer Yet<eefJeues.
ce.ieebOeer Je vesleepeer ³eeb®es Jew®eeefjkeÀ ¢<ìîee keÀOeer Heì}s®e veener. vesleepeer ce.ieebOeer®³ee efJe®eejebJej vesnceer
nu}e ®e{efJele Demele. HeefjCeeceer 1939 ceO³es l³eebvee je<ì^meYes®³ee DeO³e#eHeoe®ee jepeerveecee ÐeeJee
}eie}e.
5.8.1 pece&veerkeÀ[s He´³eeCe ë 1939 mee}er ogmejs cene³egOo megjÀ Pee}s. efye´ìerµe mejkeÀejves
mJeeleb$³e }{e leerJe´ keÀjÀ HeneCeeN³ee Je ³egOo He´³elveele De[LeUe DeeCet HeenCee]N³ee DeveskeÀ ke´ÀebleerkeÀejkeÀ
Je keÀeBie´smeer vesl³eebveer Yeejle megj#ee keÀe³eÐeeKee}er DeìkeÀ keÀjC³eeme megjÀJeele kesÀ}er. vesleepeeRveer
HeÀe@jJe[& y}e@keÀ ³ee veJ³ee He#ee®eer mLeeHevee keÀjÀve efyeéfìµe meeceép³e JeeÐeebefJejÀOo }{e leerJe´ keÀjC³ee®es
DeeJeenve osµeyeebOeJeevee kesÀ}s. mejkeÀejves vesleepeerbvee peg}w 1940 ceO³es DeìkeÀ keÀjÀve legjbÀieele
[ebye}s. HeCe l³eebveer legjbÀieele DeecejCe GHees<eCe megjÀ kesÀu³eeves l³eeb®eer He´ke=Àleer Kee}eJe}er. mejkeÀejves
100
l³eeb®eer megìkeÀe keÀjÀve l³eeb®³ee IejeJej keÀ[keÀ Hees}erme Heneje yemeefJe}e Demes Deme}s lejer vesleepeer 17
peevesJeejer 1941 jespeer efPe³eeGefodove ns veeJe OeejCe keÀjÀve DeHeÀieeefvemleeve-ceemkeÀes ceeiex efJeceeveeves
28 cee®e& 1947 jespeer ye}eave}e Heesn®e}s. lesLes l³eebveer pece&veerves kewÀo kesÀ}su³ee mewv³ee®eer SkeÀ HeÀewpe
pej pece&veerceOeer} Flej Yeejleer³e }eskeÀeb®eer SkeÀ Deµee oesve He}ìCeer GYeeju³ee. ³ee®eJesUer peHeeveceO³es
Dee}s}s ke´ÀebleerkeÀejkeÀ jemeefyenejer yeesme ³eebveer vesleepeeRvee efveceb$eCe HeeþefJe}s.
jemeefyenejer yeesme ³eebveer peHeeveceO³es Yeejleer³e }eskeÀeb®eer SkeÀ mebIeìvee mLeeHeve kesÀ}er nesleer. leer
Yeejleer³e mJeeleb$³e mebIeìvee ³ee veeJeeves DeesUKe}er peeles. Heg{s keÀener efoJemeele®e HetJexkeÀ[s jenCeeN³ee
Yeejleer³e }eskeÀeb®³ee HeéfleefveOeeRveer yewþkeÀ ìesefkeÀ³ees ³eeefþkeÀeCeer IesTve cee®e& 1942 ceO³es DeePeeo efnbo
mesves®eer mLeeHevee kesÀ}er. ke@ÀHìve ceesnveefmebie ns ³ee meYes®es mesveeHeleer nesles. petve 1942 ®³ee yeBkeÀe@keÀ
Heefj<eos®es Deeceb$eCe vesleepeeRvee efceUe}s®e nesles l³eevegmeej vesleepeer SkeÀe pece&ve HeeCeyeg[erletve kesÀHe Dee@HeÀ
ieg[nesHeHe³e¥le Je lesLetve peHeeveer HeeCeyeg[erletve peHeeve}e Heesnes®e}s. peHeeveer HebleHeÓeeve ìespees ³eebveer l³eeb®es
ceveëHetJe&keÀ mJeeiele kesÀ}s. 4 peg}w 1943 jespeer l³eebveer Yeejleer³e mJeeleb$³e mebIeìves®eer meg$es neleer
Iesle}er DeeefCe Dee@iemì 1943 jespeer DeePeeo efnbo HeÀewpes®eer HeneCeer keÀjÀve jemeefyenejer yeesmekeÀ[tve
meJe& met$es DeeHeu³ee neleer Iesle}er. DeePeeo efnbo mesves®eer Hegve&j®evee keÀjÀve S.meer. ®eìpeeakeÀb[s efJeÊe,
Sme.S.De³³ej ³eeb®³eekeÀ[s He´®eej lej }#ceer mJeeceerveeLeve ³eeb®³eekeÀ[s jeCeer Dee@HeÀ Peeµeer jesefpecesbì®es
keÀe³e& meesHeefJe}s. mewefvekeÀ kegÀµe}lee vemeleeveener DeeHe}s DeceesIe JekeÌle=lJe, DeHetJe& J³eefkeÌlecelJe DeeefCe
mebIeìvee #eceles®³ee peesjeJej l³eebvee DeePeeo efnbo mesves®³ee mewefvekeÀebkeÀ[tve µeew³e&HetCe& keÀe³e& keÀjÀve
Iesle}s. DeePeeo efnbo mesvesle veJe®ewlev³e efvecee&Ce keÀjC³eemeeþer `®e}es efou}er' Je `legcner ce}e jkeÌle Ðee
ceer legcne}e mJeeleb$³e efceUJetve oslees' ³ee oesve HeéfmeOo Iees<eCe kesÀu³ee. vesleepeeRveer efmebieeHetj ³esLes 21
Dee@keÌìesyej 1943 jespeer nbieeceer mejkeÀe®eer mLeeHevee kesÀ}er. ³ee nbieeceer mejkeÀej}e peHeeve, pece&veer,
Fì}er je<ìêmen 13 je<ìêbveer jsef[DeesJejÀve ceev³ele efoueer.
5.8.2 DeePeeo efnbo HeÀewpes®eer keÀeceefiejer ë

³egOo DeeIee[erJej pe}oieleerves Je ³eesi³eHe´keÀejs ne}®ee}er keÀjlee ³eeJ³eele cnCetve DeePeeo efnbo
mejkeÀej®es keÀe³ee&}³e 7 peevesJeejer 1944 jespeer efmebieeHetjntve jbietve ³esLes n}efJeC³eele Dee}s. DeePeeo
efnbo HeÀewpes®³ee 4 HewkeÀer megYee<e efyeíes[ves µe$et®³ee nJeeF& nuu³ebevee leeW[ osTve keÀ}eove KeesN³eele
He´Jesµe kesÀ}e. Heg{s peHeeveer }<keÀj Je efnbo HeÀewpeebveer efnbogmLeeve®³ee mejnodoerleer} ceeT[e@keÀ ns þeCes
keÀeyeerpe kesÀ}s. Yeejleer³e YetceerJej DeePeeo efnbo mesves®es HeeTue He[lee®e Deeveboeves yesnes<e nesTve
Yetceeles®es ®egbyeve IesTve eflejbiee HeÀ[keÀefJe}e. }JekeÀj®e YeeJeer mebkeÀìe®eer ®eent} }eieu³eeJej peHeeveer
HeÀewpeebveer ceeIeej Iesle}er Hejblet DeePeeo efnbo mesves®es µetj efµeHeeF& ke@ÀHìve metjpe}ce}®³ee vesle=lJeeKee}er
lesLes®e jeefn}s. l³eebveer melele 4-5 ceefnves efyeéfìµeeb®es nJeeF& nu}s HejleJetve DeeHe}e Hejeke´Àce efmeOo
kesÀ}e.
peHeeveer }<keÀejevesner Yeejleer³e Heósµeele He´Jesµe keÀjÀve Deboceeve, efvekeÀesyeej yesìs efpebketÀve IesTve
DeePeeo efno mejkeÀej®³ee neleer meesHeefJe}er. vesleepeerveer l³ee yesìebvee Devegke´Àces `µenero' Je `mJejep³e'
ner veeJes osTve lesLesner eflejbiee HeÀ[keÀefJe}e. Heg{s DeePeeo efnbo mesvesves yeńdceosµe mejnodoerkeÀ[s nu}s
101
®e{Jetve Yeejleer³e mejnodoerle 150 cew}eHe³e¥le Oe[keÀ ceej}er. He@efmeefHeÀkeÀ cenemeeiejele DecesefjkeÀve
mewv³eeves Deeke´ÀcekeÀ HeefJe$ee Iesleu³eeves peHeeveer efJeceeves Je meeOeve meecegieér®ee DeesIe eflekeÀ[s JeU}e.
HeefjCeeceer yeńdceosµeeleer} peHeeveer DeeIee[er keÀcekegÀJele yeve}er. µesJeìer ces 1945 ceO³es HejeYeJeecegUs Je
pebie} Yeeieeletve µeðeeðes, DevveHeeCeer, Jeðes, Deew<eOes ³eeb®eer jmeo HegjefJeCes DeJeIe[ Peeu³eecegUs lemes®e
efyeéfìµeeb®³ee nJeeF& nuu³eecegUs DeePeeo efnbo mesves®es kebÀyej[s cees[}s. µesJeìer DeePeeo efnbo mesves}e
FcHeÀeU Ieslee Ieslee®e DeelcemeceHe&Ce keÀjeJes }eie}s.
He´Lece DeePeeo efnbo HeÀewpes®³ee Hejeke´ÀceeyeÎ} µebkeÀe J³ekeÌle keÀjCeeN³ee peHeeveer }<keÀjer
DeefOekeÀejer lesje@®eer ³eeves megYee<e efyeíes[®³ee µeew³ee&®eer Je osµeYekeÌleer®eer mlegleer kesÀ}er. Del³eble leeskeÀ[er
µeðeeðes DeHegjs DevveOeev³e Je Deew<eOeer HegjJeþe efµeJee³e meeLeer}e Ieveoeì pebie}, o}o}er®ee Heósµe,
melele®ee HeeTme ³ee meJe& HeéfleketÀ} HeefjefmLeleer®ee meecevee keÀjerle DeePeeo efnbo mejkeÀejves Yeejlee®³ee
Debleie&le Yeeieele 150 cew}He³e¥le Oe[keÀ ceej}er. MeskeÀ[es efµeHeeF& keÀeceeme Dee}s. l³eeb®³ee yeef}oeveeves
efvejeµe Pee}su³ee DeveskeÀ je<ì^JeeÐeebvee Heéslmeenve efceUe}s. efye´ìerµe mejkeÀejves DeePeeo efnbo HeÀewpesleer}
mewefvekeÀebvee oerIe& cegoleer®³ee efµe#ee þesþeJeu³ee. DeKesj }eskeÀcelee®³ee o[HeCeeKee}er mejkeÀej}e efµe#ee
jÎ keÀjeJ³ee }eieu³ee. ³eeJe©ve DeePeeo efnbo HeÀewpes®³ee }eskeÀefHe´³eles®eer keÀuHevee ³esles. meJe&
Yeejleer³eebmeceesj ogo&c³e meenme Je osµeYekeÌleer®eer He´sjCeeoe³ekeÀ ceµee} cnCetve DeePeeo efnbo mesvee meowJe
lesJele jener}.
5.8.3 vesleepeer megYee<e®ebê yeesme ³eeb®es efveOeve ë

F.me. ces 1945 }e jbietve efyeéfìµeeb®³ee neleer He[u³eeJej vesleepeerveer DeePeeo efnbo mejkeÀej®es
keWÀê He´Lece yeBkeÀe@keÀ Je veblej efmebieeHetj}e n}efJe}s. Hejbleg 15 Dee@iemì 1945 jespeer efmebieeHegj
He[u³eeveblej 18 Dee@iemì 1945 jespeer peHeeveer yee@cyej efJeceeveeletve mee³eieeJentve ìeskeÀerDeeskeÀ[s
peeleevee HeÀesceexmee yesìeceOeer} lewHesF& efJeceeve leUeJej l³eeb®³ee efJeceeveeme DeHeIeele nesTve vesleepeebr®es
efveOeve Pee}s Demee peHeeveer mejkeÀej®ee Je=Êeeble Deens. Hejblet jepeveeje³eCe efmevne ³eebveer ®eewkeÀµeer kesÀ}er
Demelee l³ee efoJeµeer efJeceeve DeHeIeele Peeu³ee®eer veeWo®e veener. lesJne vesleepeeR®ee ce=l³et ns Depetvener ve
G}ie[ues}s keÀes[s Deens. ce=l³et®³ee yeeyele µebkeÀe Deme}er lejerner l³eeb®es pes cenÊJee®es ³eesieoeve l³eebveer
mJeeble$³e ®eUJeUerceO³es efo}s}s Deens les Devev³emeOeejCe Deens.
5.8.4 DeeHe}er Heíeleer leHeemee ë

1. Yeejleer³e mJeeleb$³e ®eUJeUerleer} megYee<e®ebê yeesme Je l³eeb®³ee DeePeeo efnbo mesves®³ee keÀeceefiejer®es
JeCe&ve Lees[keÌ³eele keÀje.
102
5.9 meejebMe
1920 ®³ee veblej KeN³ee DeLee&ves Yeejleer³e jeäêr³e meYes®eer meJe& met$es ieebOeerpeerbkeÀ[s Deeueer Je
l³eeveblej l³eebveer ueeskeÀebvee SkeÀ$e keÀ©ve Yeejleeuee mJeeleb$³e efceUJetve osC³eemeeþer Òe³elve meg© kesÀues.
l³eebveer DemenkeÀej ®eUJeU, meefJeve³e keÀe³eosYebie Deeboesueve Je íes[es Yeejle ®eUJeUer®³ee ceeO³eceeletve
efyeéfìMeebvee Yeejle mees[tve peeC³eeme Yeeie Hee[ues. ³ee®e keÀeueKeb[ele megYee<e®ebê yeesme Je DeePeeo efnbo
mesvesves Yeejlee®³ee mJeeleb$³e ®eUJeUerle cenÊJee®eer YetefcekeÀe yepeeJeueer cnCetve l³eeb®esner ³eesieoeve
veekeÀejlee ³esle veener. DeMeeÒekeÀejs Yeejleer³e mJeeleb$³e ®eUJeU peesceeves Yeejleele meg© nesleer Je MesJeìer
efle®es He³ee&Jemeve Yeejlee®³ee mJeeleb$³eele 1947 ceO³es Peeues.
5.10 ÒeMve
1) DemenkeÀej Deeboesuevee®eer meefJemlej ®e®ee& keÀje.

2) ieebOeerpeeR®³ee meefJeve³e keÀe³eosYebie Deebosuevee®ee efJemle=le HejeceMe& I³ee.
3) ®eues peeJe Deeboesuevee®es cetu³eceeHeve keÀje.
4) vesleepeer megYee<e®ebê yeesme Je DeePeeo eEno mesvee ³eeb®³ee keÀe³ee&Jej ³eesi³e ÒekeÀeMe ìekeÀe.
5) ìerHee.
1) DemenkeÀej keÀe³e&¬eÀce
2) efceþe®ee mel³eeûen
3) 1935®ee keÀe³eoe
4) ef¬eÀHme ³eespevee
5) vesleepeer megYee<e®ebê yeesme.


103
6
ke´ÀebleerkeÀejer je<ì^Jeeoer ®eUJeU
6.0 GefÎ<ìs
6.1 He´mleeJevee
6.2 ke´ÀebeflekeÀejer ®eUJeUer®eer HeeµJe&Yetceer
6.3 ieg© jeceefmebie®eer kegÀkeÀe ®eUJeU
6.4 JeemegosJe yeUJeble HeÀ[kesÀ ³eeb®es yeb[
6.5 ceneje<ìêleer} ke´ÀebleerkeÀejkeÀ
6.6 yebiee}ceOeer} ke´ÀebleerkeÀejkeÀ
6.7 HebpeeyeceOeer} ke´ÀebleerkeÀejkeÀ
6.8 Yeejleeyeensjer ke´ÀebleerkeÀejkeÀ keÀe³e&
6.9 ke´ÀebleerkeÀejer ®eUJeUer®es cegu³eceeHeve
6.10 meejbµe
6.11 ÒeMve
6.0 GefÎ<ìs ë-
1) mJeeleb$³e ®eUJeUerleer} ke´ÀebleerkeÀejer ®eUJeUer®es meefJemlej efJeJes®eve keÀjCes.

2) ke´ÀebleerkeÀejer®eUJeUerleer} JesieJesieÈ³ee ke´ÀebleerkeÀejkeÀ mebIeìvee Je ke´ÀebleerkeÀejkeÀeb®³ee keÀe³ee&®ee
DeY³eeme keÀjCes.
3) Yeejleer³e Je Yeejleeyeensjerue ke´ÀebleerkeÀejer mebIeìveeb®ee DeY³eeme keÀjCes.
6.1 He´mleeJevee ë
F.me. 1857 ®ee Yeejleer³eeb®ee ceneve meµeðe GþeJe efyeéfìµeebveer DeeHeu³ee Hees}eoer cegþerves
Deceeveg<eHeCes ef®ej[tve ìekeÀu³eecegUs efyeéfìµeeb®³ee ye}e{³e }<keÀjer meÊes}e µeðeeves GÊej efo}s Heeefnpes
³eeb®eer peeCeerJe Yeejleer³eebvee Pee}er. GþeJee®³ee DeHe³eµeeves osµeYej Hemej}s}er vewjeµ³es®eer }eì keÀebnerµeer
Deesmejles ve Deesmejles lees®e keÀebner Heébleeletve yeN³ee®e J³eeHekeÀ HećeeCeeJej mebIeìerle meµeðe GþeJe Pee}s.
104
³eeHewkeÀer ceneje<ìêleer} JeemegosJe yeUJeble HeÀ[kesÀ ³eeb®³ee vesle=lJeeKee}er} GþeJe Je HebpeeyeceOeer}

jeceefmebn kegÀkeÀe Je l³eeb®³ee Deveg³ee³eeb®ee GþeJe ns efJeµes<e Gu}sKeveer³e Deensle. cee$e ns GþeJe SkeÀe
J³ekeÌleerves He´sefjle kesÀ}s}s Demeu³eecegUs l³ee J³ekeÌleer®ee efveëHeele keÀ©ve ns GþeJe efyeéfìµeebveer menpeHeCes
ef®ej[tve ìekeÀ}s. 19 J³ee µelekeÀe®³ee DeKesjHeemetve cee$e J³eefkeÌleefve<þ GþeJeeb®eer peeiee mebIeìerle
ke´ÀebeflekeÀejer ®eUJeUerves Iesle}er. ner ®eUJeU mJeeleb$³e HeéHleerHe³e¥le ³ee vee l³ee ©Heeves DeKeb[ ®ee}t
jeefn}er. leer keÀOeer ceboeJe}er, keÀOeer keÀener keÀeU o[He}er ies}er, HeCe HetCe&HeCes Leebye}er veener. G}ì
ke´ÀebleerkeÀejer ®eUJeU Yeejleer³e mJeeleb$³e Deeboes}vee®es SkeÀ DeefJeYeep³e Debie yeve}er. µees<ekeÀ
meeceép³eJeeoer efyeéfìµe meÊes®³ee o[HeCeeHeemetve Yeejleer³eeb®eer megìkeÀe keÀjC³ee®es keÀe³e& efJeefYevve
je<ì^YekeÌleebveer efvejefvejeÈ³ee ceeiee¥veer DeeHeeHeu³ee kegÀJeleerHećeeCes Je Jew®eeefjkeÀ OeejCesHećeeCes kesÀ}s.
ceJeeUJeeoer, pene}Jeeoer, Je DeefnbmeeJeeoer ³ee leervener ®eUJeUerle SkeÀe yeeyeleerle meec³e neles DeeefCe les
cnCepes ³ee efleIeebveer meveoµeerj ceeiee&®ee DeJe}bye kesÀ}e. l³eecegUs ke´ÀebleerkeÀejer ®eUJeU ner HetCe&leë JesieUer
nesleer.
6.2 ke´ÀebleerkeÀejer ®eUJeUer®eer HeeµJe&Yetceer ë
efyeéfìµeeb®³ee o[Heµeener Je meeceép³eJeeoer OeesjCeeHeg{s je<ìêr³e meYes®³ee ceJeeU Je=Êeer®ee GIe[

GIe[ HejeYeJe nesle neslee. efnboer peveles®³ee meeO³ee-meeO³ee ceeieC³eebner ceev³e ve neslee, yebiee}®eer
HeÀeUCeer meejKes DeeefCe efJeÐeeHeerþ keÀe³eoe Je keÀ}keÀÊee keÀeHeexjsµeve keÀe³eÐeemeejKes keÀe³eos keÀjÀve
mejkeÀej DeeHeu³ee keÀìdìj meeceép³eJeeoer Je=Êeer®es Heóµe&ve keÀjerle nesles. og<keÀeUeves Je H}sieves }eKees
}eskeÀ ce=l³egcegKeer He[le Demeleevee mejkeÀej DeeHeu³ee JewYeJee®ee Je ceiejÀjer®ee yeepeej YejJeerle nesles.
ceiejÀj, peg}ceer Je Dev³ee³eer mejkeÀej®eer cemleer Depe& efJevebl³ee Deiej µeebleleece³e ®eUJeUeRveer ve<ì
keÀµeer nesCeej? Dev³ee³eer mejkeÀej®es Ëo³eHeefjJele&ve efJevebl³eebveer Je efveoµe&veebveer keÀmes nesCeej? Deµee
He´µveeb®es keÀentj DeveskeÀ efnboer lejÀCeeb®³ee ceveele 19 J³ee µelekeÀe®³ee GÊejeOee&Heemetve megjÀ Pee}s nesles.
ns efnboer lejÀCe keÀÆj je<ì^Jeeoer nesles. iegueeceefiejerHes#ee l³eebvee cejCe efHe´³e nesles. osMee®³ee
mJeeleb$³eemeeþer onMeleJeeo DeeefCe ke´ÀebleerkeÀejer meeOeves ³eeb®eer ceole Iesleu³eeefMeJee³e lejCeesHee³e veener
Demes l³eebvee Jeeìle nesles. pegueceer jep³ekeÀl³ee¥®eer efnbmee keÀjCes HeeHe vemetve les ceele=Yetceer®³ee
mJeeleb$³eemeeþer efle®³ee Heg$eeves kesÀuesues SkeÀ HeefJe$e keÀle&J³e nes³e, DeMeer l³eeb®eer ÞeOoe nesleer. meceepeele
DeefmLejlee Deiej ieeWOeU efvecee&Ce JneJee, efnboer meceepeele Fbie´peebefJe<e³eer efkeÀleer Demeblees<e efvecee&Ce
Peeuesuee Deens ³ee®eer peeCeerJe jep³ekeÀl³ee¥vee Je peieeuee JneJeer ns l³eeb®es GodosMe nesles. jepekeÀer³e
mJeeleb$³e Je DeefLe&keÀ mecelee ner l³eeb®eer GoeÊe O³es³es nesleer. Fbie´pe l³eebvee ®eesj, ojes[sKeesj DeeefCe
Kegveer cnCetve mebyeesOele. leLeeefHe meJe& efnboer peveles®³ee DeefYeceevee®eer leer mLeeves nesleer. ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®es
peerJeve cnCepes He´l³e#e ce=l³etMeer KesU neslee. iegHle mebIeìvee GYeejCes, Meðeeðes le³eej keÀjCes, HejosMeele
peeTve Meðeeb®eer Dee³eele keÀjCes,ue<keÀjele Je meceepeele DeeHeu³ee efueKeeCeeves Je He´®eejeves Demeblees<e
efvecee&Ce keÀjCes, mejkeÀejer Dee@efHeÀmes, eflepeesN³ee, jsuJes Fl³eeoeRJej nuues ®e{efJeCes, pegueceer DeefOekeÀeN³eeb®es
105
Ketve keÀjCes, ³ee iees<ìer keÀjCes cnCepes He´l³e#e ce=l³etMeer®e meecevee neslee. ³ee iees<ìer keÀjerle Demeleebvee
HeefjCeeceeb®eer l³eebvee peeCeerJe nesleer. Fbie´peebkeÀ[tve HekeÀ[ues iesues Demelee les nmelecegKeeves HeÀemeeJej ®e{le
DeeefCe Hegvne SkeÀoe efnbogmLeeveele pevce I³eeJee Je ceele=Yetceermeeþer peerJeve meceHe&Ce keÀjC³ee®eer mebOeer
efceUeJeer ner HeéLe&vee l³eeb®³ee DeesþeJej Demes. efnbogmLeeveeleerue ke´ÀebeflekeÀejkeÀe®³ee onMeleJeeoer
®eUJeUerle 1905 meeueeveblej®e Kejer ieleer efceUeueer Demeueer lejer lelHetJeea onMeleJeeoer ®eUJeUer
Peeu³ee veenerle®e Demes veener. 19 J³ee MelekeÀe®³ee GÊejeOee&leerue HebpeeyeceOeerue efMeKeeb®eer ®eUJeU Je
ceneje<ìêleerue JeemegosJe yeUJeble HeÀ[kesÀ ³eeb®es yeb[ l³eeHewkeÀer®e nesles. kesÀJeU Yeejleele®e veJns lej
HejosMeele osKeerue ³ee ke´ÀebeflekeÀejkeÀebveer HeÀej ceesþs keÀe³e& kesÀues. ³ee ®eUJeUeruee Yeejleele DeHe³eMe Deeues
Demeues lejer mJeeleb$³e efceUefJeC³eele l³eeb®eener keÀener HećeeCeele Jeeìe neslee ns veekeÀejlee ³esle veener.
6.3 iegjÀ jeceefmebiee®eer kegÀkeÀe ®eUJeU ë
F.me. 1884 jespeer efyeéfìMeebveer Hebpeeye®es jep³e Keeuemee kesÀues. iegueeceefiejer®es HeeMe
mJeeleb$³eefHe´³e Hebpeeyeer He´pes®³ee ieU³eeYeesJeleer DeeJeUt ueeieues. iegjÀ jeceeEmeie ³ee Metj Hebpeeyeer HegjÀ<eeves
Fbie´peebvee DeeJneve osCeejer veeceOeejer efMeKe ®eUJeU THe&À kegÀkeÀe ®eUJeU GYeejueer. HeéjbYeer Oece&
megOeejCee Je meceepemegOeejCee Demes ®eUJeUer®es mJejÀHe Heb®ee³ele HeOoleer®es HegvejÀppeerJeve, mJeosMeer
ìHeeue J³eJemLee Je v³ee³eoeve HeOoleer Fl³eeoer Hebpeeye®eer efJeYeeieCeer 21 Heéleeble keÀjÀve He´l³eskeÀ HeébleeJej
SkeÀ DeefOekeÀejer vesceuee neslee DeeefCe mJeleb$e keÀejYeej-³eb$eCee GYeer kesÀueer nesleer. Fbie´peeefJejÀOo Üs<e
HemejefJeC³ee®es keÀece ner ³eb$eCee keÀjerle nesleer.
efye´ìerMeebveer DeveskeÀ kegÀkeÀebvee leg©bieele ìekeÀues nesles. keÀener kegÀkeÀe vesl³eebveer ceuewjkeÀesìueeJej
Dee¬eÀceCe kesÀues Je lesLes meÊee ÒemLeeefHele kesÀueer. l³eecegUs efye´ìerMe Meemeve KeJeUues. DeveskeÀ peCeebvee
leesHesÀ®³ee leeW[er osC³eele Deeues. l³eeb®³ee newleelc³eeves®e HebpeeyeceOeerue mJeeleb$³ee®eer ®eUJeU DeefOekeÀ
HesìJeueer iesueer. onMeleerves ner ®eUJeU o[HeCes ne mejkeÀej®ee Fjeoe neslee. F.me. 1878 meeueer
kegÀkeÀebveer jefMe³ee®³ee PeejMeer mebievecele kesÀu³ee®ee DeejesHe Fbie´peebveer peenerj kesÀuee. iegjÀ jeceefmebieeme
kewÀo keÀjÀve yeńdceosMeele HeeþefJeC³eele Deeues lesLes®e l³ee®ee 1885 meeueer ce=l³et Peeuee. jepekeÀer³e
mJeeleb$³e ne Oecee&®ee SkeÀ DeefJeYeep³e Yeeie Deens DeMee mejkeÀejµeer DemenkeÀej ns nl³eej l³eebveer
JeeHejele DeeCe}s Deµee µeyoeble je<ì^Heleer [e@. jepeWêHemeeo ³eebveer ieg© jeceefmebiee®ee ieewjJe kesÀ}s}e
Deens. les jep³ekeÀl³ee¥®³ee ke=ÀHesmeeþer }e®eej Pee}s veenerle efkebÀJee l³eeb®³ee ceevemevceeveeb®eener mJeerkeÀej
kesÀ}e veener.
6.4 JeemegosJe yeUJeble HeÀ[kesÀ ³eeb®es yeb[ (1845-1883)
Yeejlee®³ee Feflenemeeleer} ceneje<ìê®es DeeÐe ke´ÀebeflekeÀejkeÀ cnCetve JeemegosJe yeUJeble HeÀ[kesÀ

³eeb®es mLeeve meJe&ceev³e Deens. kegÀ}eyee efpeu¿eeleer} efµej{esCe ieeJeer SkeÀe ceO³ece kegÀìgbyeele F.me.
106
1845 jespeer pevcee}e Dee}s. DeuHe Fbie´peer efµe#eCe Iesle}su³ee JeemegosJee}e jsuJes Keel³eele ef}efHekeÀ
cnCetve veeskeÀjer efceUe}er. l³eeveblej les }<keÀjer Keel³eele veeskeÀjer keÀ© }eie}s. efyeéfìµe
DeefOekeÀeN³eebkeÀ[tve efceUCeeN³ee DeHeceevekeÀejkeÀ JeeieCegkeÀercegUs l³eeb®³eele je<ìêr³e YeeJevee peeie=le Pee}er.
ceneje<ì^ efHeÀ©ve mejkeÀejefJe©Oo peeie=leer keÀjC³eeme HeéjbYe kesÀ}e. v³ee. jeve[s ³eeb®es DeeefLe&keÀ efJe®eej
Heìu³eecegUs les mJeosµeer®ee He´®eej keÀ© }eie}s HeCe efyeéfìµe jepeJeì ner Yeejleer³eebmeeþer F&µJejer Jejoeve
Demeu³ee®ee v³ee. jeve[³eeb®ee oeJee cee$e l³eebvee Heì}e veener. F.me. 1871 mee}er l³eeb®eer DeeF&
ce=l³egµe³³esJej He[}er Demeu³ee®eer yeeleceer keÀUu³eecegUs l³eebveer jpee ceeefiele}er. HeCe leer veekeÀej}er
iesu³eeves DeeF&®eer Yesì nesT µekeÀ}er veener. ³ee Ieìves®ee l³eeb®³ee ceveeJej peyejomle DeeIeele Dee}e.
Deµee ³ee Deceeveg<e HejkeÀer³e melles®eer leeyesoejer ve keÀjC³ee®ee efveCe&³e Iesle}e.
F .me. 1876 mee}er ceneje<ìêle og<keÀeU He[}e. }eskeÀ YegkesÀves ce© }eie}s. leLeeefHe
mejkeÀej®es keÀjeb®es DeesPes efoJemeWefoJeme Jee{le nesles®e, og<keÀeUe®³ee KeeF&le meeHe[}s}³ee He´pesyeÎ}
mejkeÀej leìmLe nesles. mejkeÀej®eer og<keÀeU efveJeejCe ³eb$eCee veeceOeejer nesleer. og<keÀeUecegUs nesle
Deme}su³ee ne}DeHes<ìeb®³ee yeelec³ee Je=ÊeHe$eeletve PeUketÀ }eieu³ee. l³ee Jee®etve JeemegosJee®³ee [eskeÌ³eele
efJe®eejcebLeve meg© Pee}s. 1857 mee}®³ee GþeJee®³ee ef®eÊeLejejkeÀ nkeÀerkeÀleer l³eebveer SskeÀu³ee
nesl³ee. leel³ee ìesHes, ceesie} yeeoµene yeneotjµene Je Peeµeer®eer jeCeer }#ceeryeeF& ner l³eeb®eer mHegÀefle&mLeeves
nesleer. ef®eHeUtCekeÀjeb®³ee Oeejoej efJe®eejeb®ee l³eeb®³ee ceveeJej HeefjCeece Pee}e neslee. µenje µenjebletve
efyeéfìµe jep³ekeÀl³ee¥efJe©Oo Yee<eCes osTve megefµeef#eleebvee ke=Àefleµeer} yeveJeC³ee®ee He´³elve l³eebveer kesÀ}e.
Hejblet mejkeÀejer OeesjCeeJej µeeefyokeÀ ìerkeÀe keÀjC³eeHe}erkeÀ[w megefµeef#ele Yeejleer³eeb®eer cepe} peele veener
Demes efomelee®e l³eebveer DeeHe}e mJeleb$e ceeie& DeeKe}e.
Heefµ®ece ceneje<ìêleer} og<keÀeUie´mle Yeeiee®ee JeemegosJe yeUJeble ³eebveer oewje kesÀ}e. jeceesµeer
ceb[Uerle efvecee&Ce Pee}s}e He´Kej efyeéfìµeefJejesOe l³eeb®³ee }#eele Dee}e DeeefCe l³eeb®³eeleer} µeew³e&,
efve<þe DeeefCe mJeeleb$³eeefHe´³elee ³eeb®ee GHe³eesie efyeéfìµeefJejesOeer GþeJeemeeþer keÀ©ve IesC³ee®ee l³eebveer
efveCe&³e Iesle}e. jep³ekeÀl³eeb&efJe©Oo yeb[ HegkeÀe©ve les ³eµemJeer keÀjC³ee®eer efpeÎ l³eeb®³ee efþkeÀeCeer
efvecee&Ce Pee}er. Dev³ee³eer Fbie´pe DeefOekeÀeN³eeb®es JeOe keÀjC³eemeeþer l³eebvee µeðes nJeer nesleer. l³eemeeþer
l³eebveer µesþ meeJekeÀejeb®³ee IejeJej ojes[s Iee}tve mebHeÊeer peceJe}er Je µem$ee®es meeþs kesÀ}s. Deµee He´keÀejs
µeðeeðes ieesUe keÀ©ve DeeefCe jeceesµeebmeejK³ee peceeleeRvee neleeµeer Oe©ve l³eebveer ceneje<ìê®³ee meele
efpeu¿eeble ceesþer KeUyeU ceepeJetve ìekeÀ}er. DeeHe}s menkeÀejer HeeþJetve lesLes meµeðe ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®es
}neve ieì Dee³eesefpele kesÀ}s. ³ee ieìebveer DeeHeHeeu³ee #es$eeleer} oUJeUCee®es ceeie& GOJemle keÀje³e®es,
mebosµeJeenkeÀ leeje lees[e³e®³ee, keÀejeie=ne®eer oejs Keg}er keÀ©ve ke´ÀebeflekeÀejkeÀebvee (yebefomleebvee) cegkeÌle
keÀjeJe³ee®es Je efyeéfìµeefJejesOeer GþeJeele meeceer} keÀ©ve I³ee³e®es Deµeer l³eeb®eer ³eespevee nesleer. peyej
Fbie´pe ³eb$eCes}e JeemegosJe yeUJebleeveer ceesþs DeeJneve efo}s. 1879 mee}er yeb[e®eer legleejer HegbÀkeÀ}er.
Heefµ®ece ceneje<ìêleer} meele efpeu¿eeleer} l³eeb®³ee efyeéfìµeefJejesOeer keÀe³e&Jeener}e DeeJej

Iee}Ces mejkeÀej}e ogjeHeemle nesT }eie}s. Heefµ®ece ceneje<ìêle l³eeb®ee FlekeÀe ojeje efvecee&Ce Pee}e
107
keÀer l³ee Yeeieele peeC³eeme efyeéfìµe DeefOekeÀejer keÀ®e© }eie}s. OeefvekeÀeb®³ee IejeJej ojes[s Iee}tve neleer
Dee}s}s Oeev³e, Jemlet Je Hewmee JeemegosJe yeUJeble og<keÀeUie´mle Yeeieeleer} ieesjieefjyeebvee Jeeìt }eie}s
l³eecegUs oefjêer pevelee l³eebvee HejcesµJej ceevet }eie}er. meeceev³e pevelesle Jee{t }eie}s}e l³eeb®ee HeÝeeJe
Heentve mejkeÀej OeemleeJe}s. DeefOekeÀ yeef#eme efoues peeF&ue DeMeer JeemegosJe yeUJebleeb®³ee mener®eer He$ekesÀ
HegC³eele Je peJeUHeeme®³ee ieeJeele ueeJeC³eele Deeueer. 13 ces 1879 jespeer HegC³eeleerue oesve mejkeÀejer
keÀe³ee&ue³eebvee Deeie ueeieueer lesJne les ke=Àl³e JeemegosJe yeUJebleeb®es®e Demetve les HegC³eele DemeeJesle Demes
ie=nerle OejÀve HegC³ee®³ee meeJe&peefvekeÀ #es$eele keÀece keÀjCeeN³ee DeveskeÀ Heg{eN³eeb®³ee Iejeb®³ee Pe[l³ee
IesC³ee®ee meHeeìe megjÀ kesÀuee. ³ee He´keÀjCeele v³ee.jeve[s ³eeb®³eeJejner mejkeÀej®ee jes<e Dees{Jeuee.
onMeleercegUs oyetve Deiej HeúeesYeveeuee yeUer He[tve keÀesCeerner JeemegosJe yeUJebleeb®ee þeJeefþkeÀeCee meebiele
veener ns Heentve DeKesjerme cebgyeF& mejkeÀejves l³eebvee HekeÀ[C³eemeeþer cespej [@efveDej ³ee DeefOekeÀeN³ee®eer
vesceCetkeÀ kesÀueer. 20 peguew 1879 jespeer ieeCeieeHetj vepeerkeÀ SkeÀe cebefojele leeHeeves HeÀCeHeÀCeuesu³ee
yesMegOoeJemLesle JeemegosJe yeUJeble [@efveDeue®³ee neleer He[ues. HegC³ee®³ee v³ee³eeue³eele Je Heg{s G®®e
v³ee³eue³eele Keìu³ee®³ee megveeJeCeer®³ee JesUer mejkeÀej®³ee jes<ee®eer lecee ve yeeUielee meeJe&peefvekeÀ
keÀekeÀe (ie.Jee.peesMeer) Je njer veeje³eCe DeeHeìîeeb®es ®egueles ceneosJe ef®eceCee®eer DeeHeìs ³eebveer keÀece
Heeefnues. DeKesj keÀesìe&le l³eebvee pevceHesþs®eer efMe#ee Peeueer. l³ee®eer S[veuee jJeeveieer keÀjC³eele Deeueer.
lesLes l³eebveer 1980 meeueer megìkesÀ®ee He´³elve kesÀuee. legjbÀieeletve les 17 cewue otj HeUeues nesles leLeeefHe
MesJeìer les HekeÀ[ues. legjbÀieele l³eeb®ee íU nesT ueeieuee Je l³eele®e HesÀye´gJeejer 1883 meeueer ce=l³et
HeeJeues.
6.4.1 DeeHeueer Heíeleer leHeemee ë-

1. Yeejleeleerue ke´ÀebeflekeÀejer ®eUJeUerleerue kegÀkeÀeefmebie ³eeb®³ee yeb[e®es cetu³eceeHeve keÀje.
6.5 ceneje<ìêleerue ke´ÀebeflekeÀejkeÀ ë j@C[®eer nl³ee
uees.efìUkeÀeb®³ee kesÀmejer®eer efmebniepe&vee ceneje<ìêle IejesIejer SsketÀ ³esle nesleer. ieCeHeleer Je

efMeJepe³ebleer®³ee GlmeJeecegUs lejÀCe efHe{erle veJe®ewlev³e efvecee&Ce Peeues nesles. efyeéfìMe Meemevee®es Mees<ekeÀ
mJejÀHe Je=ÊeHe$eebletve He´keÀeefMele nesle nesles. lejÀCe efHe{er pegueceer meÊesuee ìkeÌkeÀj osC³eeme le³eej nesleer.
ceie´gj Fbie´pe yebogkeÀer®³ee ieesU³eebefMeJee³e JeþCeerJej ³esCeej veenerle ³ee®eer lejÀCeebvee Kee$eer nesleer. 1896
meeueer HegCes ³esLes Huesie®eer meeLe megjÀ Peeueer. Huesie keÀefceMevej cnCetve j@C[®eer vesceCetkeÀ keÀjC³eele Deeueer.
108
j@C[meensyeeves DeeHeu³ee neleer Demeuesu³ee DeefOekeÀeje®ee iewjJeeHej keÀjÀve HegC³eeleerue veeieefjkeÀebJej

Del³ee®eej megjÀ kesÀues. HegC³eeuee ue<keÀjer íeJeCeer®es mJejÀHe Deeues. Huesie HeéfleyebOee®³ee veeJeeKeeueer
ueeskeÀebceO³es onMele efvecee&Ce keÀjC³ee®ee He´³elve kesÀuee. pevelesJej Dev³ee³e keÀjCeeN³ee DeefOekeÀeN³eeb®³ee
ke=Àl³eeb®ee yeouee IesC³eemeeþer lejÀCe jkeÌle meUmeUle nesles.
17 HesÀyeǵJeejer 1897 jespeer efJnkeÌìesefj³ee jeCeer®³ee jep³eejesnCee®³ee nerjkeÀ ceneslmeJee®ee

efoJeme neslee. ³ee efoJemee®es Deewef®el³e meeOetve HegC³eele j@C[®³ee nl³es®ee keÀì efMepeuee. jeCeer®³ee
jep³eejesnCe ceneslmeJee®³ee meceejbYeentve Hejle peele Demeleevee yeiieerletve peeCeeN³ee j@C[ Je Dee³emì&
³eeb®³eeJej ieCesMe efKeb[ervepeerkeÀ ieesU³ee Pee[tve nl³ee kesÀueer. DeeveboeslmeJee®³ee efoJeMeer Menjele meJe&$e
keÀ[keÀ Heneje Demeleevee efyeéfìMe DeefOekeÀeN³eeb®eer nl³ee JneJeer ner efye´ìerMe meÊesuee neojJetve mees[Ceejer
Ieìvee nesleer. mejkeÀejer oceve®eke´À leelkeÀeU megjÀ Peeues. HegC³eele IejesIejer Pe[l³ee nesT ueeieu³ee.
Hejblet efkeÀl³eskeÀ efoJeme ceejskeÀN³eeb®ee megieeJee mejkeÀejuee ueeieuee veener. MesJeìer Heb®ecemlebYeer êefJe[
yebOetbveer ³ee keÀìe®eer yeeleceer mejkeÀejuee efoueer. oeceesoj Je yeeUke=À<Ce ns ®eeHesÀkeÀj yebOet ³ee keÀìe®es
met$eOeej Demeu³ee®es meebefieleues. ner yeeleceer keÀUlee®e JeemegosJe ®eeHesÀkeÀjeveer êefJe[ yebOetbvee kebÀþmleeve
Ieeleues. Heg{s oeceesoj, yeeUke=À<Ce ns yebOet Je l³eeb®es menkeÀejer ³eebvee mejkeÀejves HeÀemeeJej ®e{efJeues.
uees.efìUkeÀebveer j@C[®³ee JeOeeuee DeHeÀpeueKeevee®³ee JeOee®eer GHecee osTve ³ee ke=Àl³ee®es meceLe&ve
kesÀmejerletve kesÀues. ³eecegUs efìUkeÀebmeejKes veslesner ³ee keÀìele iegbleu³ee®ee mecepe Peeu³eeves mejkeÀejves
l³eeb®³eeJejner ye[iee G®eueuee. ®eeHesÀkeÀj yebOebt®³ee newleelceeves ceneje<ì^®e veJns lej meeje osMe
nUnUuee. DeveskeÀ lejÀCeebvee l³eecegUs mHegÀleea efceUeueer.
6.5.1efJevee³ekeÀ oeceesoj meeJejkeÀj (1883-1966)

mJeeleb$³eJeerj efJe.oe.meeJejkeÀj Yeejlee®³ee mJeeleb$³e ue{îeele l³eebveerner ceneve keÀeceefiejer
yepeeJeueer. efJevee³ekeÀ oeceesoj meeJejkeÀjeb®ee pevce 28 ces 1883 jespeer veeefMekeÀ efpeu¿eeleerue Yeietj
³ee ieeJeer Peeuee. l³eeb®es efMe#eCe Yeietj, veeefMekeÀ Je HegCes ³esLes Peeues.yee}HeCeeHeemetve®e l³eeb®³ee ceveeJej
ke´ÀebleerkeÀejer efJe®eejeb®ee HeÝeeJe neslee. efnbot Oecee&®ee Je mebmke=Àleer®ee l³eebvee DeefYeceeve neslee. ®eeHesÀkeÀj
yebOet®³ee Deelceyeef}oevee Heemetve He´sjCee IesTve meeJejkeÀjebveer 1900 mee}er veeefµekeÀ}e èfce$ecesUe'
veeJee®es ceb[U mLeeHeve kesÀ}s. meµeðe HeéflekeÀejeefµeJee³e mJeeleb$³eHeéHleer®es GefÎ<ìs meeO³e nesCeej veener
Deµeer l³eeb®eer HekeÌkeÀer OeejCee yeve}er, cnCetve meceefJe®eejer le©Ceebvee ³ee ceb[Uele SkeÀ$e DeeCetve l³eebvee
Deelce³e%eemeeþer le³eej keÀjCes ne l³eeb®ee GÎsµe neslee. Fìeef}³eve ke´ÀebeflekeÀejkeÀ peesmesHeÀ ceefPeveer,
lemes®e Dee³eefjµe ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®eer peerJeve®eefj$es ³esLes DeY³eeme}er peele Je l³eebveer DeJe}befye}su³ee
ceeiee&Jej ®e®ee& nesF&. µem$eem$es Kejsoer keÀ©ve l³eeb®³ee JeeHeje®es efµe#eCener iegHleHeCes efo}s peeF&. 1904
mee}er ³ee ceb[Ue®es efce$ecesUe ns veeJe yeo}tve les `DeefYeveJe Yeejle' Demes þsJeC³eele Dee}s.
F.me. 1906 mee}er efµe<³eJe=Êeer IesTve efJevee³ekeÀ oeceesoj meeJejkeÀj Heg{er} efµe#eCeemeeþer
Fbi}b[}e ies}s Hejbleg DeefYeveJe Yeejle®es keÀe³e& Leb[eJe}s veener. yebOet ieCesµe meeJejkeÀj ³eebveer ns keÀe³e&
peesceeves Heg{s ®ee}efJe}s. ceneje<ìêle DeveskeÀ efþkeÀeCeer DeefYeveJe®³ee µeeKee mLeeHeve keÀjC³eele Deeu³ee.
109
DeewOe, meeleeje, keÀewuneHetj, ³eJeleceeU, DecejeJeleer ³esLeer} ke´ÀebeflekeÀejer ceb[Uebµeerner ³ee mebmLesves
mebHeke&À meeOe}e. ceneje<ìêyeensj ye[esoe, iJeeunsj, cnwmetj ³esLesner DeefYeveJe Yeejlee®es keÀe³e&keÀlex
Heesn®e}s. cegbyeF& Je HegCes ³esLeer} ceneefJeÐee}³eerve Oe[e[er®³ee le©Ceebvee Deeke=À<ì keÀ©ve, Heéfµe#eCe
osTve efvejefvejeÈ³ee µenjer HeeþefJe}s peeF&. efJevee³ekeÀ oeceesoj meeJejkeÀj }b[ventve DeeHeu³ee keÀebner
efJeµJemle ceb[Ueryejesyej efHemleg}s Je keÀe[legmes veeefµekeÀ}e HeeþefJeC³ee®ee He´³elve keÀjerle. DeefYeveJe Yeejle
leHexÀ Heeb[gjbie ceneosJe yeeHeì ³eebvee yee@cye le³eej keÀjC³ee®³ee Heéfµe#eCeemeeþer He@efjme}e HeeþefJeC³eele
Dee}s. lesLes l³eebveer nsce®ebê oeme Je efcePee& Deyyeeme ³ee Yeejleer³e ke´ÀebeflekeÀejkeÀebyejesyej jentve yee@cye
le³eej keÀjC³ee®³ee HeOoleer®eer ceeefnleer osCeejs SkeÀ jefµe³eve He$ekeÀ Fbie´peerle DevegJeeefole keÀ©ve Iesle}s Je
l³ee®³ee DeveskeÀ He´leer keÀe{tve Yeejleeleer} efvejefvejeÈ³ee ke´ÀebeflekeÀejer keWÀêebvee HeeþefJeC³ee®eer J³eJemLee
kesÀ}er. meeJejkeÀjeb®es yebOet ieCesµe meeJejkeÀjebveer Fbie´pe Üs<ee®³ee Je mJeeleb$³eHe´scee®³ee keÀebner keÀefJelee
HeéfmeOo kesÀu³eeJe©ve l³eebvee veeefµekeÀ®³ee pe@keÌmeve ³ee keÀ}skeÌìjebkeÀ[tve pevcesþsHes®eer efµe#ee Pee}er.
Fbi}b[ceOeer} Yeejleer³e ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®³ee `Fbef[³ee neTme' Jej HeeUle þsTve Deme}s}e mej efJeu³ece
keÀPe&ve Jee³e}er nener Fbie´pe DeefOekeÀejer ³ee efµe#ee keÀjC³ee®³ee He´keÀejeHeeþerceeies neslee. keÀ[keÀ efµe#ee
kesÀu³eeme onµele efvecee&Ce nesF} & Demes l³eebvee Jeeìle nesles, leLeeefHe l³ee®ee HeefjCeece G}ìe Pee}e.
DeefYeveJe Yeejle Je Fbef[³ee neTme ³esLeer} ke´ÀebeflekeÀejkeÀebveer ³ee Dev³ee³ee®ee met[ IesC³ee®es þjefJe}s.
`Fbef[³ee neTme' ns Yeejleer³e ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®es Fbiue[ceOeerue keWÀê nesles. neTmekeÀ[tve®e

efnbogmLeeveele iegHleHeCes efHemleg} Je yee@cye le³eej keÀjC³ee®es leb$e%eeve Oee[C³eele Dee}s nesles. Fbef[³ee
neTmeceO³es le©Ce ke´ÀebeflekeÀejkeÀebvee efHemleg} ®ee}efJeC³ee®es Je yee@cye le³eej keÀjC³ee®es Heéfµe#eCe osC³eele
³esle Demes. }JekeÀj®e Fbef[³ee neTme ceOeer} le©Ce ke´ÀebeflekeÀejkeÀ ceove}e} efOebieé ³eeves peg}w 1902
ceO³es keÀPe&ve Jee³e}er}e ieesUer Iee}tve þej kesÀ}s lej FkeÀ[s veeefµekeÀceO³es Deveble keÀevnsjs ³ee le©Ceeves
ef[meWyej 1909 ceO³es pe@keÌmeve}e þej kesÀ}s. ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®eer ®eUJeU o[Hetve ìekeÀCeeN³ee peg}ceer
DeefOekeÀeN³eeb®ee Demee met[ Iesle}e ies}e. mJeosµeeyeÎ} l³eeb®³eeceO³es He´Kej DeefYeceeve neslee. ner le©Ce
ceb[Uer osµee®³ee mJeeleb$³eemeeþer kesÀJeU ne pevce®e veJns, lej ³eeHeg{®esner pevce IesC³eeme le³eej
nesleerue. ceove}e} efOebieé Je Deveble keÀevnsjs ³eebvee HeÀemeeJej }ìkeÀefJeC³eele Dee}s. DeefYeveJe Yeejlee®³ee
DeeCeKeer 3 meom³eebvee HeÀeµeer®eer efµe#ee Pee}er Flej 34 peCeebvee JesieJesieÈ³ee He´keÀej®³ee efµe#ee
Peeu³ee. DeefYeveJe YeejleeceO³es SkeÀ mebmLeeoésner Je osµeêesner meYeemeo efveIeeu³eecegUs ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®es ns
vesles HekeÀ[}s ies}s. meeJejkeÀj ³eeJesUer He@efjmeceO³es nesles. DeeHeu³ee menkeÀeN³eebvee keÀþesj efµe#ee Peeu³ee
Demelee DeeHeCe ieHHe yemeCes l³eeb®³ee ke´ÀebeflekeÀejer cevee}e Heìsvee. Fbi}b[}e Hejletve lesLes ke´ÀebeflekeÀejer
ne}®ee}er keÀjC³ee®es þefjefJe}s. Fbi}b[ceO³es ³eslee®e l³eebvee efJe}e³ele mejkeÀejves kewÀo kesÀ}s. keÀebner
meeOeves Je keÀeieoHe$es peHle keÀ©ve l³eeb®³eeJej pe@keÌmeve®³ee Kegvee®ee DeejesHe þsJeC³eele Dee}e.
l³eeb®³eeJej Keì}e ®ee}efJeC³eemeeþer l³eebvee Yeejleele DeeCeC³eele Dee}s. ceesefjDee veeJee®eer yeesì
He´Àevme®³ee efkeÀveeN³eeJej Deme}su³ee ceemexef}me yebojele Heesn®elee®e meeJejkeÀjebveer yeesìerJe©ve mecegêele
G[er cee©ve HeUtve peeC³ee®ee efJe}#eCe Oee[µeer He´³eesie kesÀ}e HeCe lees HeÀme}e. veeefµekeÀele mesµeve
keÀesìe&ceO³es meeJejkeÀjebJej Keì}e ®ee}}e. 22 cee®e& 1911 jsepeer l³eebvee 50 Je<ee¥®eer mepee
HeÀcee&efJeC³eele Dee}er. ³eeJesUer leb®es Je³e 28 Je<ee&®es nesles. meeJejkeÀjeb®eer jJeeveieer Deboceeve®³ee leg©bieele
keÀjC³eele Dee}er. 1924 mee}er l³eebvee efnbogmLeeveele DeeCetve jlveeefiejer®³ee leg©bieele [ebyeC³eele
110
Dee}s. Heg{s 1937 mee}er Heébleele keÀeBie´sme mejkeÀej mellesJej Deeu³eeJej l³eeb®eer megìkeÀekeÀjC³eele
Dee}er. l³ee®e Je<eea les efnbot cenemeYes®es DeO³e#e efveJe[}s ies}s. Heg{er} keÀeUele efnbotb®es mebIeìve
keÀjC³ee®³ee keÀe³ee&Jej l³eebveer }#e keWÀêerle kesÀ}s.
peepJeu³e je<ìêfve<þe Deme}su³ee ³ee Leesj ke´ÀebleerkeÀejkeÀeme Yeejlee®³ee mJeeleb$³e}{³eele

yepeeJe}su³ee ceneve keÀeceefiejeryeÎ} `mJeeleb$³eJeerj' cnCetve ieewjefJe}s peeles. 26 HesÀyeǵJeejer 1966
jespeer ³ee ceneve osµeYekeÌlee®ee ce=l³et Pee}e.

1. ceneje<ìêleer} ke´ÀebeflekeÀejer ®eUJeUerJej Lees[keÌ³eele efìHe ef}ne.
6.6 yebiee}ceOeer} ke´ÀebleerkeÀejkeÀ ë
20 J³ee µelekeÀe®³ee DeejbYeer yebiee}ceO³es pene} ke´ÀebeflekeÀejkeÀ mebIeefìle nesT }eie}s. }e@[&
keÀPe&ve®ee meeceép³eJeeo DeeefCe yebiee}®eer HeÀeUCeer ³ee ke=Àl³eebveer meJe& yebiee} Hesìtve Gþ}e. le©Ce yebiee}er
ceeCemeeb®es jkeÌle meUmeUle nesles. efce$ee veeJee®³ee SkeÀe JekeÀer}eves `Devegµeer}ve meefceleer' veeJee®eer iegHle
mebIeìvee {ekeÀe ³esLes mLeeHeve kesÀ}er. Deµeer®e SkeÀ mebIeìvee peleervo´veeLe ye@vepeea ³eebveer keÀ}keÀl³eele
mLeeHeve kesÀ}er. meeOeejCeHeCes 17 les 25 Je<ex Je³eesieìeleer} efJeÐeeLeea l³eeceO³es Demele. l³eebvee }eþ³ee
Je le}Jeejer ®ee}efJeCes, cegef<ì³egOo keÀjCes Fl³eeoeR®es Heéfµe#eCe efo}s peeF&. efyeefHeve®ebê Hee}, ieg©oeme
ye@vepeea, jefJebêveeLe ìeieesj Fl³eeoer je<ìêr³e vesl³eeb®eer Yee<eCes Dee³eesefpele keÀ©ve ³ee le©Ceebvee
je<ì^YekeÌleer®es Oe[s efo}s peele. keÀe}erceelee ns ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®es µekeÌleermLeeve nesles ³eesieer DejefJebo ³eeb®es
yebOet JeerjWêkegÀceej Iees<e DeeefCe mJeeceer efJeJeskeÀevebo ³eeb®es yebOet YegHeWêveeLe oÊe ns yebiee}ceOeer}
ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®es DeieĆeer nesles. meve 1906 ceO³es ³ee oesve ke´ÀebeflekeÀejkeÀebveer `³egieeblej' ns Je=ÊeHe$e meg©
keÀ©ve mejkeÀej}e meµeðe HeéflekeÀej keÀjC³ee®³ee leÊJe%eevee®ee He´®eej nesT }eie}e. keÀ}keÀllee Je
{ekeÀe ³esLeer} keWÀêebÜeje yebiee}ceO³es Flej$ener Devegµeer} meefceleer®³ee 500 µeeKee GIe[C³eele
Deeu³ee. jefµe³eeceO³es yee@cye®es Heéfµe#eCe IesC³eemeeþer ies}s}e nsce®ebê oeme ne ³ee ke´ÀebeflekeÀejkeÀebHewkeÀer®e
neslee. `³egieeblej' efµeJee³e DejefJebê Iees<ee®es `Jebos ceelejced,' efyeefHeve®ebê Hee} ³eeb®es `v³et Fbef[³ee' Fl³eeoer
Je=ÊeHe$eebveer yebiee}er peveles®eer mJeeleb$³e YeeJevee ®esleefJe}er.
111
mejkeÀejer ieesìele onµele efvecee&Ce keÀjC³eemeeþer Je mejkeÀejer DeefOekeÀeN³eeb®³ee Dev³ee³eer

ke=Àl³eeb®ee peeye efJe®eejC³eemeeþer yebiee}er ke´ÀebeflekeÀejkeÀebveer DeveskeÀ mebIeìvee mLeeHeve kesÀu³ee nesl³ee.
l³eele Devegµeer} meefceleer HećegKe nesleer. ³ee mebIeìvee efYevve veeJeeves keÀe³e& keÀjerle nesl³ee. yeejermee}®eer
yeebOeJe meefceleer, cewveceveefmebie®eer megËo meefceleer Je HeÀjeroHetj®eer ye´leer meefceleer ³ee meJe& Devegµeer}ve
meefceleer®³ee µeeKee nesl³ee. meJe& efnboer }eskeÀebveer SkeÀe®e JesUer GþeJe kesÀ}e lej Fbie´peer jep³e SkeÀe
efoJemeele ve<ì nesF&} ns ke´ÀebeflekeÀjkeÀeble eEyeyeJeues iesues onµele efvecee&Ce keÀjC³ee®ee mejkeÀej He´³elve
keÀjerle Demeleevee ke´ÀebeflekeÀejkeÀebveer mejkeÀej}e l³eeb®³ee veeC³eele efkebÀcele osC³eeme megjJeele kesÀ}er.
ke´ÀebeflekeÀejkeÀebvee Dev³ee³eer efµe#ee keÀjCeeN³ee Fbie´pe DeefOekeÀeN³eeb®es Je ce@efpemì^sì®es ceg[os He[t }eie}s. 5
ef[meWyej 1907 jespeer yebiee}®³ee ieJnve&jebvee IesTve peeCeejer Deeieiee[er G}Letve ìekeÀC³eele Dee}er,
lej 23 ef[meWyej}e De@}ve ³ee {ekeÌ³ee®³ee ce@efpemì^sì}e ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®³ee ieesÈ³eebvee HeÀjeroHetj
mìsµeveJej yeUer He[eJes }eie}s. keÀ}keÀll³ee®ee ce@efpemì^sì efkebÀipeHeÀes[& pees ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®ee ne[Jewjer
neslee, l³ee}e peieeletve ve<ì keÀjC³ee®ee ke´ÀebefleJeerj Kegoerjece yeesme DeeefCe He´HegÀu}®ebê ®eekeÀer ³eeb®ee
He´³elve HeÀme}e Je l³eeb®³ee SwJepeer ®egketÀve oesve Fbie´pe ceefn}e ceeju³ee iesu³ee. He´HegÀu}®ebêeveer mJeleëJej
ieesÈ³ee Pee[tve nejeefkeÀjer kesÀ}er, lej Kegoerjece meeHe[}s. l³eebvee HeÀeµeer osC³eele Dee}s.
keÀ}keÀll³eeceOeer} ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®³ee yee@cye He@ÀkeÌìjer®ee Heesef}meebvee megieeJee }eietve l³eebveer

efle®³eeJej íeHee Ieele}e. DejefJebo Iees<e, JeerjWêcegceej Iees<e, Guneme olle, nsce®ebê oeme, GHeWêveeLe
ye@vepeea DeeefCe Flej ceb[Uer ³eebvee mejkeÀejves DeìkeÀ keÀ©ve Keì}s ®ee}efJe}s Je l³eebvee efµe#ee kesÀu³ee.
efnboer meceepeeleer} mJeeleb$³eHeśce peeie=le þsJeC³eemeeþer ns ke´ÀebeflekeÀejkeÀ DeeHeu³ee HeéCeeb®³ee Deengleer osle
nesles. }JekeÀj®e ³ee Keìu³ee®ee efvekeÀe} }eietve keÀvnw³ee}e} olle Je Smed.Sved.yeesme ³ee oesIeebvee
HeÀemeeJej }ìkeÀJeC³eele Dee}s. 36 ke´ÀebeflekeÀejkeÀebvee keÀþesj keÀejeJeemee®³ee efµe#ee þesþeJeC³eele
Deeu³ee. ³ee Keìu³eele ceeHeÀer®es mee#eeroej Pee}s}s, mejkeÀej®³ee yeepetves Keìu³ee®ee leHeeme keÀjCeejs
Heesef}me DeefOekeÀejer Je Keì}e ®ee}JeCeejs mejkeÀejer JekeÀer} ³ee meJee¥®es Ketve ke´ÀebeflekeÀejkeÀebveer kesÀ}s.
ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®³ee ¢<ìerves mejkeÀej}e mene³³e keÀjCeejs meJe&peCe osµeêesner nesles. µeemekeÀer³e
DenJeeueevegmeej 1907 les 1917 ®³ee ojc³eeve {ekeÀe DevegefMeueve meefceleerves OeefvekeÀeb®³ee IejeJej
112 [ekesÀ Ieeleues, megceejs 7 ue#e jkeÌkeÀce ieesUe kesÀueer, megceejs 64 ueneve ceesþîee DeefOekeÀeN³eeb®³ee
nl³ee kesÀu³ee, 12 yee@cye nuues kesÀues, 3 JesUe Deeieiee[îee G[efJeC³ee®ee He´³elve kesÀuee. ³ee
mebIeìveebceeHe&Àle FjeCe, DeHeÀieeefCemleeve, legke&ÀmLeeve meejK³ee je<ìêbletve Meðeeðes iegHleHeCes osMeele
DeeCeueer peele. DeveskeÀoe ner meecegieér mecegêeceeiexner ³esF&. {ekeÀe Je neJeje Keìu³eeves ke´ÀebeflekeÀejkeÀ
Ieìvee Ie[le®e jeefnu³ee.
6.7 HebpeeyeceOeerue ke´ÀebleerkeÀejkeÀ ë
Yeejleeleerue ke´ÀebeflekeÀejer ®eUJeUerle ceneje<ì^, yebieeue Je Hebpeeye ns leerve Heéble DeeIee[erJej

nesles. Heefnu³ee cene³egOoele Fbiueb[uee menkeÀe³e& efoues Hejblet cene³egOo mebHelee®e Fbie´peebveer efnboer pevelesuee
112
menkeÀe³e& ve keÀjlee þs®eC³eeme megjÀJeele kesÀueer. 1919 ceO³es jewuesì De@keÌìmeejKes pegueceer keÀe³eos
keÀjÀve J³eefkeÌlemJeeleb$³eeJej Ieeuee IeeueC³ee®ee He´³elve kesÀuee ³ee®e megceejeme 13 SefHeúe 1919 jespeer
Dece=lemejuee peeefue³eveJeeuee yeeiesle 20 npeej ueeskeÀ jewuesì keÀe³eÐee®ee efve<esOe keÀjC³eeme peceues
Demelee pevejue [e³ej ³ee HeeMeJeer Fbie´pe DeefOekeÀeN³eeves 1600 HewÀjer G[efJeu³eeveblej ogo&wJeeves ieesU³ee
mebHeu³eecegUs HewÀjer G[efJeCes yebo Peeues. ³eeceO³es MeskeÀ[es ceeCemes ceejueer iesueer Je MeskeÀ[eWveer peKeceer
Peeues. `ceeP³eepeJeU DeeCeKeer oejÀieesUe Demelee, lej ceer DeefOekeÀ ueeskeÀ ceejues Demeles' DeMeer Heg{s
[e³ejves DeeHeu³ee mee#eerle nUnU J³ekeÌle kesÀueer. pevejue [e³ej®³ee ngkeÀceeves HebpeeyeceO³es Fbie´peebveer
peguecee®es Je o[HeMeener®es Lewceeve Ieeleues. Hebpeey³eeb®ee Deceeveg<e íU nesT ueeieuee. peeefue³eveJeeuee
nl³eekeÀeb[e®eer ®eewkeÀMeer keÀjC³eemeeþer nbìj keÀefceMeve efve³egkeÌle kesÀues. leLeeefHe 1920 ®³ee
keÀefceMeve®³ee DenJeeueele pevejue [e³ej®³ee ke=Àleer®es meceLe&ve kesÀues HeCe [e³ejJej DeefJe®eej Je HeeMeJeer
Je=Êeer®ee þHekeÀe þsJeuee. 1921 ceO³es pevejue [e³ejuee mesJeeefveJe=Êe keÀjÀve HesvMeve efoueer.
³ee HebpeeyeceOeerue menejveHetj ³esLes SkeÀ iegHle ke´ÀebeflekeÀejer mebIeìvee 1904 meeueer mLeeHeve
nesTve keÀe³e&jle nesleer. ³ee mebIeìvesle ueeuee njo³eeU, Deefpeleefmebie, DebyeeHe´meeo ner ceb[Uer meeceerue
nesleer. mejkeÀej®³ee pegueceer ke=Àl³eeb®ee HeéflekeÀej cnCetve ce.ieebOeerveer DeefnbmesJej DeeOeejerle DenmekeÀeje®eer
®eUJeU megjÀ kesÀueer nesleer HeCe pegueceer mejkeÀej ce.ieebOeerpeeR®³ee ³ee meeOeveebveer Jeþle veener ns Heenlee®e
ke´ÀebeflekeÀejkeÀebveer F.me. 1920 ceO³es meef®ebêveeLe mesve ³eeb®³ee vesle=lJeeKeeueer kebÀyej keÀmeueer.
meef®ebêveeLe mesve ueJekeÀj®e cnCepes 1922 jespeer cejCe HeeJeues. l³eeb®³ee menkeÀeN³eebveer ne ue{e ®eeuet
þsJeC³ee®eer MeHeLe Iesleueer. Meðeeðes efceUefJeC³eemeeþer ce=l³et®ee met[ IesC³ee®es þjefJe}s. ke´ÀebeflekeÀejkeÀebvee
Hewmee nJee neslee. l³eemeeþer jece He´meeo efyeefmceue ³eeb®³ee vesle=lJeeKeeueer keÀekeÀesjer mìsMevepeJeU jsuJesJej
nuuee keÀjÀve Dee@iemì 1925 jespeer mejkeÀejer eflepeesjer HeUefJeC³eele Deeueer. jeceHe´meeo, efyeefmceue,
jesMeveefmebie, jepeWê ueeefnjer, DeMeHeÀekeÀ Guuee ³eebvee ³ee Keìu³eele HeÀeMeer®eer efMe#ee Peeueer. Flejebvee
JesieJesieU³ee cegoleer®³ee efMe#ee Peeu³ee. DeMeHeÀekeÀ Guuee ne peeleerves cegmeueceeve HeCe ne ceele=Yetceer®³ee
mJeeleb$³eeves Yeejuesuee neslee.
Keìu³eele efmeOo Peeu³eeHećeeCes ceer Kegveer veener.efnboer mJeeleb$³e-osJeles®³ee JesoerJej yeefueoeve

keÀjCeeje Heefnuee cegmeueceeve cnCetve ceuee ceePee DeefYeceeve Jeeìlees ns DeMeHeÀekeÀ Guuee®es Godieej efnbot-
cegefmuece SwkeÌ³ee®es HeéflekeÀ þjleele.
mee³eceve keÀefceMeveceO³es SkeÀner efnboer meYeemeo vemeu³eeves Yeejleer³e He´pee meceepeJeeoer He#eeves
keÀefceMeve®ee efve<esOe kesÀuee. efve<esOe cees®ee&®es vesle=lJe ueeuee uepeHeleje³e je@³e keÀjerle nesles. Godoece
efye´ìerMe Heesefueme DeefOekeÀeN³eebveer l³ee cees®ee&Jej nuuee kesÀuee. meeB[me& ³ee DeefOekeÀeN³eeves ueeueepeeR®³ee
íeleerJej ueeþîee ceeju³ee. ueeueepeeRJejerue nuu³ee®es Je=Êe keÀUlee®e meJe& je<ìê®eer Deefmcelee ogKeeJeueer.
ceefnv³eeYejele ueeueepeeR®ee ce=l³et Peeuee. 17 HesÀye´gJeejer 1928 jespeer Yeieleefmebie Je jepeieg© ³ebeveer
mee@[me&®ee Ketve kesÀ}e Hejblet mejkeÀej ke´ÀebeflekeÀejkeÀebvee DeìkeÀ keÀjC³eele ³eµe efceUJet µekeÀ}s veener. 8
SefHe´} 1930 jespeer efou}er®³ee keÀe³eosceb[U mejoej Yeieleefmebie Je yeìgkesÀµJej oÊe ³eebveer Ie[Jetve
113
DeeCe}s}e yee@cyemHeÀesì mejkeÀej®³ee o[Heµeener}e peyejomle ®eHejekeÀ nesleer. Yeejleer³e Demeblees<eekeÀ[s

og}&#e keÀ©ve DeefJeJeskeÀeves Heg{s peeCeeN³ee jep³ekeÀl³ee¥vee OeeskeÌ³ee®eer meg®evee ³ee yee@cyemHeÀesìves efo}er. 23
cee®e& 1931 jespeer Yeieleefmebie, jepeieg©, megKeosJe ³eebvee }enesj ³esLes HeÀeµeer osC³eele Dee}s. ®ebêµesKej
DeePeeo, ³eµeHee}efmebie, megjsbê Heeb[s ³eebveer 27 HesÀye´gJeejer 1931jespeer SkeÀ$e ³esTve DeeHe}e }{e
®ee}t þsJeC³ee®ee De³eµemJeer He´³elve kesÀ}e. Heesef}meebveer HeeUle þsTve De}eneyeeoceO³es SkeÀe yeeiesle
ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®eer Jeeì Henele yeme}su³ee DeePeeoebme þej kesÀ}s. 13 cee®e& 1940 jespeer Hebpeeye®ee
YetleHetJe& }s.ieJnve&j Dees[Jee³ej ³ee®ee }b[veceO³es Ketve keÀ©ve ke´ÀebleerJeerj mejoej GOeceefmebieeves yeo}e
Iesle}e. GOeceefmebie 1919 Heemetve mebOeer®eer Jeeì Henele nesles.
ceêeme Heébleele onµeleJeeoer ®eUJeUer®ee Go³e yebiee}®³ee HeÀeUCeerveblej cnCepes 1905 veblej
Pee}s}e neslee. SefHe´} 1907 ceO³es pene}Jeeoer vesles efyeefHeve®ebê Hee} ³eebveer ceêeme Heéblee®ee oewje
keÀe{tve, meJe&$e meYee IesTve je<ìêr³e ®eUJeU leerJe´ keÀjC³ee®es Je l³eemeeþer yeefn<keÀej Je mJeosµeer ³eeb®ee
HegjmkeÀej keÀjC³ee®es DeeJeenve }eskeÀebvee kesÀ}s nesles. ceêeme Heébleeleer} }eskeÀebJej l³eeb®ee ceesþe HeÝeeJe
efvecee&Ce Pee}e neslee. Heg{s DejefJebo Iees<e ³eeb®³eeJejer} Keìu³eele l³eeb®³eeefJe©Oo mee#e osC³eeme vekeÀej
efou³eeyeÎ} efyeefHeve®ebêebvee 6 ceefnv³eeb®eer keÀejeJeemee®eer efµe#ee Pee}er. osµeYej mebleeHee®eer }eì
GmeU}er. Heg{s pesJne 9 cee®e& 1908 jespeer efyeefHeve®ebêeb®eer keÀejeJeemeeletve megìkeÀe Pee}er, lesJne lees
efoJeme meepeje keÀjC³ee®es ceêemeceOeer} megyećeC³ece efµeJe Je ef®eobyejced efHe}eF& ³ee oesve ke´ÀebeflekeÀejkeÀebveer
þjefJe}s. l³eebveer meYee IesTve mJeosµeer Je yeefn<keÀej ³ee meeOeveeb®ee efmJekeÀej keÀjC³ee®es DeeJeenve
DeeHeu³ee yeebOeJeevee kesÀ}s. ceêeme mejkeÀej Deµee pene}Jeeoer ®eUJeUer o[Hetve ìekeÀC³eemeeþer HeÀej
peeie©keÀ nesles. mejkeÀejves ³ee oesve ke´ÀebeflekeÀejkeÀebvee leeye[leesye DeìkeÀ kesÀ}er. ner Jeelee& }eskeÀebHe³e¥le
Heesn®elee®e meJe&$e obie} meg© Pee}er. eflevvegJes}er µenjeleer} meJe& mejkeÀejer keÀ®esN³eebJej nu}s nesGÀve
l³ee ve<ì keÀjC³eele Deeu³ee. Heg{s Keì}e GYee jeefn}e Je mejkeÀejefJejesOeer obie} kesÀu³ee®³ee
DeejesHeeJe©ve 27 peCeebvee keÀþesj keÀejeJeemee®³ee efµe#ee Peeu³ee.
Heg{s ceêeme Heébleele ¬eÀebeflekeÀejer ®eUJeUerves ®eebie}e peesj Oej}e. mejkeÀejves ef®e[tve peeTve
Je=ÊeHe$eeb®es mebHeeokeÀ Je meYee efpebkeÀCeeN³ee vesl³eebJej Keì}s Yej}s Je efµe#ee kesÀu³ee. l³eecegUs ner ®eUJeU
DeefOekeÀ®e HeÀesHeÀeJet }eie}er. ³ee ®eUJeUer}e efle©cee} Dee®ee³e& Je Jner.Jner.Sme. De³³ej ³ee oesve
ke´ÀebeflekeÀejer vesl³eeb®es vesle=lJe }eYe}s. ³ee oesvner ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®es }b[veceOeer} Fbef[³ee neGÀme Je
He@efjmeceOeer} onµeleJeeoer keWÀêeµeer mebyebOe nesles. De³³ej lej meeJejkeÀjebmeesyele Fbef[³ee neTme ceO³es
keÀebner keÀeU nesles. Yeejleele Deeu³eeJej l³eebveer HeeB[s®ejer ³esLes ³esTve ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®eer mebIeìvee
GYeej}er. HeeB[s®ejer®³ee keWÀêele efHemleg} ®ee}efJeC³ee®es Heéfµe#eCe osC³ee®eer J³eJemLee kesÀ}er nesleer.³ee®e
keWÀêele efµeketÀve le³eej Pee}su³ee Jeeb®eer De³³ej ³ee le©Ce ke´ÀebeflekeÀejkeÀeves®e eflevvegJesu}er®ee keÀ}skeÌìj
efce.De@µe ³ee®ee 11 petve 1911 jespeer ieesÈ³ee Iee}tve Ketve kesÀ}e. Jeeb®eerJej Keì}e oeKeue nesTve
l³eeme mejkeÀejves HeÀeµeer efo}s Je Flej 9 ke´ÀebeflekeÀejkeÀebvee efvejefvejeÈ³ee cegoleer®³ee keÀejeJeemee®³ee
efµe#ee Peeu³ee.
114
ke´ÀebeflekeÀe³ee&le le©CeeR®ee menYeeie ë
le©CeeR®ee menYeeie ns veJ³ee onµeleJeeoer ®eUJeUer®es SkeÀ DeeieUs Jewefµe<ìîe nesles. met³e& mesve
³eeb®³ee vesle=lJeeKee}er ³ee le©CeeRveer ke´ÀebeflekeÀejkeÀebvee DeeÞe³e efo}e. iegHleHeCes mebosµe Heesn®eefJeCes,
µeðeeðes meebYeeUCes DeeefCe He´mebieer neleer yebogkeÀe IesTve mejkeÀejµeer oesve nele keÀjCes Fl³eeboer keÀeces
efðeb³ee keÀjerle nesl³ee. Heérefle}lee Je·soej SkeÀe nuu³eele ce=l³etcegKeer He[u³ee. keÀuHevee oÊe ³eebvee
DeìkeÀ Pee}er. mesve ³eeb®³eeyejesyejerves l³eeb®³eeJej Keì}e YejC³eele ³esTve l³eebvee pevceþsHes®eer efµe#ee
Pee}er. ef[meWyej 1931 ceO³es keÀesefceu}e ³esLeer} µeebleer Iees<e Je megveerlee ®eewOejer ³ee µeeUkeÀjer
efJeÐeeefLe¥veer efpeuneob[eefOekeÀeN³eeJej ieesÈ³ee Pee[tve l³eeb®eer nl³ee kesÀ}er. HesÀye´gJeejer 1932 ceO³es yeervee
oeme ³eebveer HeoJeeroeve meceejbYeele ieJnve&jkeÀ[tve HeoJeer HećeeCeHe$e mJeerkeÀejle Demeleevee l³eeb®³eeJej
Deieoer peJeUtve ieesÈ³ee Pee[u³ee.
6.8 Yeejleeyeensjerue ke´ÀebeflekeÀejer keÀe³e& ë
Yeejleer³e ke´ÀebeflekeÀejkeÀebveer DeeHeues keÀe³e& osMee®³ee ®elegëmeercesHegjles ce³ee&efole þsJeues veener,

osMeeyeensj keÀe³e& keÀjC³ee®es HeÀe³eos les DeesUKetve nesles. cnCetve HejosMeele mLeeef³ekeÀ Peeuesu³ee
je<ìêfve<þe Yeejleer³eebkeÀ[tve DeeefCe YeejleeefJe<e³eer menevegYetleer Demeuesu³ee HejkeÀer³eebkeÀ[tve DeeefLe&keÀ
mene³³e efceUJetve, efyeéfìMe oceve®e´keÀe®³ee yeensj jentve keÀener Yeejleer³e ke´ÀebeflekeÀejkeÀebveer 19 J³ee
MelekeÀe®³ee DeKesjerme ³ee keÀe³ee&uee DeejbYe kesÀuee.
6.8.1 Fbiueb[ceOeerue ke´ÀebeflekeÀe³e& ë
Fbiueb[ceOeerue ke´ÀebeflekeÀejer ®eUJeUer®eer cegntle&ces{ jesJeC³eele Meecepeer ke=À<Ce Jecee& ns Deie´smej
nesles. 1897 ceO³es ueb[veceO³es mLeeef³ekeÀ Peeu³eeveblej HejosMeer efMe#eCe IesT Fef®íCeeN³ee neslekeÀjÀ
Yeejleer³e lejÀCeebvee ojmeeue mene efMe<³eJe=l³ee osT kesÀu³ee. ³ee efMe<³eJe=ÊeeRbmeeþer He´Kej je<ì^Jeeoer
lejÀCeeb®eer keÀeìskeÀesjHeCes efveJe[ kesÀueer peeF&. ³ee ceeiee&ves l³eebveer ueb[veuee ke´ÀebeflekeÀejer lejÀCeeb®ee ieì
ieesUe kesÀuee. `Fbef[³ee neTme' cnCetve HeéfmeefOouee Deeuesues MeecepeeR®es Iej l³eeb®³ee keÀe³ee&®es keWÀêmLeeve
yeveues. 1905 meeueer l³eebveer `Fbef[³eve nescejÀue meesmee³eìer®eer' mLeeHevee keÀjÀve ke´ÀebeflekeÀe³ee&®³ee
He´meejemeeþer `Fbef[³eve meesMee@uee@efpemì' ns He$ekeÀ megjÀ kesÀues. HetCe& mJejep³e ns l³eeb®es Debeflece Gefodo<ì
nesles Je l³ee®³ee Hetle&lesmeeþer DemenkeÀej Je efveëMeðe HeéflekeÀeje®ee ceeie& les Hegjmke=Àle keÀjerle nesles.
MeecepeeR®³ee efueKeeCee®ee metj keÀ[keÀ nesT ueeielee®e l³eeb®³ee keÀe³ee&Jej efveye&bOe IeeueC³ee®eer ceeieCeer
ìeF&cmemeejKeer Je=ÊeHe$ekesÀ keÀjÀ ueeieueer. lesJneb MeecepeeRveer ueb[ve mees[tve DeeHeues keÀe³e&keWÀê He@efjmeuee
nueefJeC³eele Deeues. MeecepeeR®³ee HeM®eeÊe Fbef[³ee neTme®eer peyeeyeoejer meeJejkeÀjebveer efMejeJej Iesleueer.
ce@efPeveeR®es ®eefj$e ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®es mHetÀleeamLeeve nesles. 1857 ®³ee ceneve Ieìvesuee meeJejkeÀjebveer
èfMeHee³eeb®es yeb[' `ve cnCelee Yeejleer³eeb®es Heefnues mJeeleb$³e ³egOo' Demes þeceHeCes HeéfleHeeefole kesÀues.
PeeMeer®eer jeCeer, leel³ee ìesHes ns ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®es DeeoMe& nesles. Fbef[³ee neTmeceO³es ³egjesHeeletve ³esCeeN³ee
lejÀCeebyejesyej ³egjesHeeleerue ke´ÀebeflekeÀejer ®eUJeUer®³ee Feflenemee®es meecetefnkeÀ Jee®eve megjÀ kesÀues. efJeosMeer
ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®ee Yeejleer³e lejÀCeebvee Heefj®e³e keÀjÀve efouee. efHemleguee®ee JeeHej keÀjC³ee®es efMe#eCener les
iegHleHeCes osT ueeieues. DeMee®e lejÀCeebHewkeÀer ceoveueeue efOebûee ³eeves keÀPe&veJee³eueer®eer nl³ee kesÀueer.
yeueMeeueer efye´ìerMe meeceépee®³ee keWÀêmLeeveer SkeÀe ye[îee efyeéfìMe DeefOekeÀeN³ee®eer nl³ee keÀjC³ee®ee
115
Oee[Meer He´³elve SkeÀe Yeejleer³e lejÀCeeves keÀjÀve ceele=Yetceermeeþer Deelceyeefueoeve kesÀuesues Heentve efyeéfìMe
jepeefmebnemevener neojues.
efOebieé He´keÀjCeecegUs Fbef[³ee neTmeMeer mebyebefOele Demeuesu³ee Yeejleer³eebJej efyeéfìMeeb®³ee

oceveveerleeR®ee JejJebìe efHeÀjÀ ueeieuee. MeecepeeR®eer efJeÐeeHeerþe®eer HeoJeer jodo keÀjC³eele Deeueer.
meeJejkeÀjebvee veeefMekeÀ Keìu³eele ieesJetve l³eebvee DeìkeÀ keÀjC³eele Deeueer ueb[veHećeeCes®e He@efjme ³esLesner
mejoej efmebie jeCee ³eebveer ke´ÀebeflekeÀejkeÀebmeeþer SkeÀ keWÀê GIe[ues. Heg{s Þeerceleer keÀecee ueJekeÀj®e ³ee
ieìele meeceerue Peeu³ee. 1902 jespeer Yeejle mees[u³eeveblej l³eebveer ³egjesHeele melele He´®eejkeÀe³e& kesÀues.
He@efjmeceO³es l³ee `Jebos ceelejced' ³ee He$ekeÀe®es mebHeeove keÀjÀ ueeieu³ee. 1907 ®³ee Fbìjve@Meveue
meesMeeefuemì keÀeBie´smeceO³es keÀecee Je jeCee ³eebveer Yeejlee®es HeéfleefveefOelJe kesÀues. ³ee Deeblejje<ìêr³e meYesle
keÀeceebveer mJeleële³eej kesÀuesuee eflejbieer OJepe mJeleb$e Yeejlee®ee OJepe cnCetve HeÀ[keÀefJeuee Je l³eeodJeeje
Yeejleer³eeb®eer mJeeleb$³ee®eer DeekeÀeb#ee peieeHeg{s ceeb[ueer. n³eeleYej yeensj®³ee peieele l³ee Yeejleer³eeb®³ee
DeeMee DeekeÀeb#eebvee Je mejkeÀej®³ee Dev³ee³eeuee melele Jee®ee HeÀes[erle jeefnu³ee.
6.8.2 DecesefjkesÀleerue ke´ÀebeflekeÀe³e& ieoj ®eUJeU ë

Meecepeer ke=À<Ce Jecee&, efJevee³ekeÀ oeceesoj meeJejkeÀj, Þeerceleer keÀecee ner ceb[Uer ³egjesHeele pes keÀe³e&
keÀjerle nesleer leMee®e He´keÀej®es keÀe³e& DecesefjkesÀle Yeejlee®³ee Jeleerves ueeuee njo³eeU keÀjerle nesles. 20
J³ee MelekeÀe®³ee HeéjbYeer DecesefjkesÀle mLeeef³ekeÀ Peeuesu³ee keÀebner Þeerceble Yeejleer³eebveer je<ì^Jeeoer
®eUJeUeruee neleYeej ueeJeuee. efMe<³eJe=l³ee osTve efMe#eCee®³ee efveefceÊeeves Yeejleer³e lejÀCeebvee
DecesefjkesÀle DeeCeC³eemeeþer HebÀ[ ieesUe keÀjÀ ueeieues. JebieYebieeefJejesOeer ®eUJeUer®es He[meeo lesLesner
Gceìues. 1908 meeueer leejkeÀeveeLe oemeebveer lesLes èfHe´À efnbogmLeeve' ns He$ekeÀ keÀe{ues. DecesefjkesÀle
ke´ÀebeflekeÀejer mewv³ee®es Dee³eespeve [e@. KeeveKeespes Je efJe<Cet efHebieUs ³eeb®³eekeÀ[s meesHeefJeC³eele Dee}s. }e}e
njo³eeU efµe<³eJe=Êeer IesTve efµe#eCeebmeeþer }b[ve}e ies}s nesles HeCe Yeejleeleer} efyeéfìµe µeemevee®³ee
µees<ekeÀ mJe©Hee®eer ceeefnleer neslee®e efµe<³eJe=Êeer mees[tve Yeejleele Dee}s. keÀebner keÀeU }enesj}e le©Ce
ke´ÀebleerkeÀejkeÀebmeeþer keÀe³e& kesÀ}s. Hejbleg efyeéfìµeeb®eer leer#eCe vepej ®egkeÀJetve lesLes ns keÀe³e& keÀjCes µekeÌ³e
vemeu³ee®es O³eeveele ³eslee®e }e}e njo³eeU ³eebveer 1911 ceO³es He}e³eve kesÀ}s. DecesefjkesÀle lesLeer}
meceefJe®eejer Yeejleer³eebvee mebIeìerle keÀ©ve 1913 ceO³es èfnboer DemeesefmeSµeve Dee@HeÀ DecesefjkeÀe'
veeJee®eer mebIeìvee mLeeHeve keÀ©ve ieoj veeJee®es meeHleeefnkeÀ meg© kesÀ}s. DemeesefmeSµeve®ee menevegYetleer Je
DecesefjkeÀve }eskeÀcele peeie=le keÀjC³ee®ee He´³elve neslee. ieoj veeJee®³ee meeHleeefnkeÀeJe©ve ne ke´ÀebleerkeÀejer
ieì ìeoj He#e' cnCetve DeesUKe}e peeT }eie}e. ieoj He#ee®eer meom³e mebK³ee 5000 ®³ee Jej
ies}er. DecesefjkeÀe Je ke@Àve[e efceUtve 62 µeeKee mLeeHeve Peeu³ee. efyeéfìµeefve<þ DeefOekeÀeN³eeb®eer nl³ee
keÀjCes, µeðeeðeeb®eer Kejsoer keÀjCes, yee@cye le³eej keÀjC³ee®es %eeve DeJeiele keÀ©ve IesCes, mejkeÀejer
Keefpeves }gìCes, Fbi}b[®³ee µe$etµeer cew$eer keÀjCes, Yeejleer³e }<keÀjele efJeêesne®eer YeeJevee ®esleefJeCes
Fl³eeoer keÀeces ieoj He#e keÀjerle Demes. }e}e njo³eeUeb®³ee keÀe³ee&Jej efyeéfìµeeb®eer vepej nesleer.
njo³eeUebvee DeìkeÀ keÀjeJeer cnCetve efyeéfìµe mejkeÀejves DecesefjkeÀve mejkeÀejJej o[HeCe DeeCetve DeìkeÀ
kesÀ}er. DecesefjkeÀve v³ee³eeefOeµeeves njo³eeUeb®eer peeceerveeJej megìkeÀe kesÀ}er. njo³eeU efmJelPe}¥[}e
efveIetve ies}s. l³eeb®³ee DevegHeefmLele ieoj He#ee®es keÀe³e& l³eeb®³ee Deveg³ee³eebveer ®ee}efJe}s. 1923 He³e¥le
116
DecesefjkesÀle ieojHe#e keÀe³e&jle Demeu³ee®ee HegjeJee meeHe[lees. ke@Àve[eceO³es ke´ÀebeflekeÀejer ®eUJeU

meb³eesefpele keÀjC³ee®³ee yeeyeleerle ieg©oÊeefmebie ³ee ke´ÀebeflekeÀejkeÀe®³ee He´³elvee®eer ceeefnleer 1914
mee}®³ee `keÀeceeieeìecee©' He´keÀjCeeves GIe[keÀerme Dee}er.
6.8.3 pece&veerceOeer} ke´ÀebleerkeÀe³e& ë

Heefn}s cene³egOo meg© neslee®e Yeejleeleer} efyeéfìµe mellee G}Letve Hee[C³ee®³ee nsletves pece&ve
mejkeÀej®eer ceole efceUefJeC³ee®eer KeìHeì keÀebner Yeejleer³e ke´ÀebeflekeÀejkeÀ keÀ© }eie}s. JeerjWê
®eìesHeeO³ee³emeejK³ee keÀebner ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®ee efyeéfìµe efJejesOeer GHe³eesie keÀ©ve Ieslee ³esF&} Deµeer pece&ve
mejkeÀej®eer keÀuHevee nesleer. cnCetve pece&ve mejkeÀejves Yeejleer³e ke´ÀebeflekeÀejkeÀebvee ceoleer®es DeeµJeemeve
efo}s. 1914 ceO³es Oeerjsve mejkeÀej ³eeb®³ee vesle=lJeeKee}er lesLes SkeÀ meefceleer mLeeHeve kesÀ}er.
meefceleer®³ee ceeO³eceeletve DecesefjkesÀleer} ieoj vesl³eebµeer Yeejleer³e ke´ÀebeflekeÀejkeÀebµeer mebHeke&À He´mLeeefHele
kesÀ}e. l³eebveer yeef}&ve ³esLes `Fbef[³eve Fbef[HeW[bme' meefceleer mLeeHeve kesÀ}er pece&veerHećeeCes®e legke&Àmleeve Je
FefpeHle®³ee DeefOekeÀeN³eebµeer ³ee meefceleerves mebyebOe He´mLeeefHele kesÀ}s. Yeejlee®³ee HetJe& Je Heefµ®ece
efkeÀveeN³eeJej pece&veerves SkeÀe®eJesUer nu}e keÀjeJee. l³ee®eJesUer Yeejleer³e ke´ÀebeflekeÀejkeÀebveer osµee®³ee
efvejefvejeÈ³ee Yeeieele meµeðe GþeJe keÀjeJesle, }<keÀjer íeJeC³eebletve mewefvekeÀebveer yeb[e®es efveµeeCe
GYeejeJes Je ³ee GþeJeele mebmLeeefvekeÀebveer meeceer} JneJes Deµeer Oee[µeer ³eespevee DeeKeC³eele Dee}er.
þju³eeHećeeCes pece&ve yeesìer Yeejlee®³ee jesKeeves efveIeeu³ee. Hejbleg keÀ[keÀ yeboesyemleecegUs l³ee Yeejlee®³ee
efkeÀveeN³eeHe³e¥le ³esT µekeÀu³ee veenerle. ³egOoekeÀeUele pece&veer®³ee ceoleerves jbietve, efmebieeHetj ce}e³ee
³esLeer} Yeejleer³e mewefvekeÀeb}e efJeêesne®es DeeJeenve keÀjC³eele Dee}s. DeeJneveeHećeeCes efmebieeHetj®³ee
}<keÀjeves yeb[ kesÀ}s HeCe les cees[tve keÀe{}s ies}s. ke´ÀebeflekeÀejkeÀebvee µeðeeðeeb®es Heéfµe#eCe osC³eeme yeBkeÀe@keÀ
³esLes SkeÀ keWÀê mLeeHeve keÀjC³eele Dee}s Je ³ee keÀeceemeeþer pece&ve DeefOekeÀejer vesce}s ies}s.
6.8.4 DeHeÀieeefCemleeveceOeer} ke´ÀebeflekeÀe³e& ë

legke&ÀmLeeve Fbi}b[efJe©Oo Heefnu³ee cene³egOoele HeéfJe<ì neslee®e keÀener Yeejleer³e
ke´ÀebeflekeÀejkeÀebveer DeHeÀieeefCemleeveele leU þesketÀve legke&ÀmLeeve®eer ceole efceUefJeC³ee®ee KeìeìesHe meg©
kesÀ}e. ³ee keÀìele cegefm}ce ke´ÀebeflekeÀejkeÀ DeeIee[erJej nesles. 1911 jespeer efyeéfìµeebveer yebiee}®eer
HeÀeUCeer jÎ keÀ©ve Yeejleer³e cegefm}ceebvee OekeÌkeÀe efo}e. Heefnu³ee cene³egOoele legke&ÀmLeeve®³ee
meg}leevee®ee kesÀ}s}e HejeYeJe ³eecegUs Yeejleer³e cegefm}ce meceepeele efyeéfìµeeefJejesOeer YeeJevee Ye[ketÀ
}eie}er. yejs®e cegefm}ce le©Ce meercesHe}erkeÀ[er} HeþeCeeb®³ee Heósµeele peeTve HeþeCeer Heósµeele
mLeeef³ekeÀ Pee}su³ee Yeejleer³e Jeneyeer vesl³eebµeer mebHeke&À meeOeeJee Je l³eeb®³ee ceoleerves Jee³eJ³emeercesJej
nu}e ®e{JeeJee DeeefCe l³ee®e JesUer Yeejleer³e cegefm}ceebveer osµeele efþkeÀefþkeÀeCeer GþeJe keÀjeJes Deµeer
³eespevee DeeKeC³eele Dee}er. ³ee keÀìe®es met$eOeej ceew}Jeer Deyeerogu}e ns keÀeyet}}e ies}s. lesLes jepee
cenWê Je yejkeÀleGu}e ns oesve ke´ÀebeflekeÀejkeÀ l³eebvee ³esTve efceUe}s. l³eebveer legke&ÀmLeeve Je Yeejleer³e
cegefm}ce meceepeele efyeéfìµeeefJejesOeer YeeJevee Ye[ketÀ }eie}er. yejs®e cegefm}ce le©Ce meercesHe}erkeÀ[er}
HeþeCeeb®³ee Heósµeele peeTve HeþeCeer Heósµeele mLeeef³ekeÀ Pee}su³ee Yeejleer³e JeneJeer vesl³eebµeer mebHeke&À
meeOeeJee Je l³eeb®³ee ceoleerves Jee³eJ³emeercesJej nu}e ®e{JeeJee DeeefCe l³ee®e JesUer Yeejleer³e cegefm}ceebveer
osµeele efþkeÀefþkeÀeCeer GþeJe keÀjeJes Deµeer ³eespevee DeeKeC³eele Dee}er. ³ee keÀìe®es met$eOeej ceew}Jeer
Deyeerogu}e ns keÀeyet}}e ies}s. lesLes jepee cenWê Je yejkeÀleGu}e ns oesve ke´ÀebeflekeÀejkeÀ l³eebvee ³esTve
117
efceUe}s. l³eebveer legke&ÀmLeeve Je pece&veerkeÀ[tve ceoleer®es DeeµJeemeve efceUefJe}s Je DeHeÀieeefCemleeve®³ee

Deceerjeves l³eebvee DeeÞe³e efo}e. ef[meWyej 1915 ceO³es keÀeyet} ³esLes ke´ÀebeflekeÀejkeÀebveer mJeleb$e Yeejlee®es
nbieeceer mejkeÀej mLeeHeve kesÀ}s. jefµe³eve mejkeÀejkeÀ[s ceoleer®eer ceeieCeer kesÀ}er Hejbleg l³eeb®³ee He´³elveebvee
HeÀU Dee}s. nu}e keÀjC³ee®eer ³eespevee l³eebvee mees[tve ÐeeJeer }eie}er. 1917 ceO³es jefµe³eele
Dee@keÌìesyej ke´Àebleer Peeu³eeveblej keÀeyet}ceOeer} Yeejlee®³ee DemLee³eer mejkeÀej®es HeéfleefveOeer cnCetve
yejkeÀleGu}e, Dee®ee³e& Je Deyot} jye GHeefmLele nesles. l³eebveer }sefveve®eer Yesì Iesle}er. Jeerjbsê
®eÆesHeeO³ee³e, ceeveJeWê je@³e nsner meesefJeSì mejkeÀejkeÀ[s JeU}s. jefµe³eele keÀener ke´ÀebeflekeÀejkeÀ Yeejleele
Hejle}s Je ke´ÀebeflekeÀejkeÀ ieìeme efcemeU}s.
6.9 ke´ÀebeflekeÀejer ®eUJeUer®es cetu³eceeHeve ë
Yeejleer³e ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®³ee keÀe³ee&Jej efyeéfìµe jep³ekeÀl³ee¥veer DeeefCe meeceép³eJeeoer

FeflenemekeÀejebveer ìerkeÀe kesÀ}s}er Dee{Ules ns mJeeYeeefJekeÀ Deens. Hejbleg Yeejleer³e ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®³ee
keÀe³ee&Jej l³eeb®³ee keÀener mecekeÀe}erve jepeOegjerCeebveer, efJeµes<e cnCepes ceJeeU ieìeves keÀþesj ìerkeÀeðe
mees[}s. ce.ieebOeerveerner ke´ÀebeflekeÀejkeÀebveer efmJekeÀej}s}e efnbmes®ee ceeie& kesÀJeU DeJ³eJene³e& veJns lej
DeveweflekeÀ Deens Deµee µeyoele ke´ÀebeflekeÀejer ®eUJeUer®es cetu³eceeHeve kesÀ}s}s efometve ³esles.
ye}µee}er peg}ceer meÊeeb®³ee Hee³eeKee}er ef®ej[u³ee peeCeeN³ee je<ìêble ke´ÀebeflekeÀejer ®eUJeUer®ee

HeéogYee&Je Peeu³ee®eer DeveskeÀ GoenjCes peiee®³ee Feflenemeele Dee{Uleele. pesJneb v³ee³e efceUefJeC³eeme
meveoµeerj efJeOee³ekeÀ ceeie& kegÀ®ekeÀeceer þjleele, lesJneb efnbmekeÀ ceeiee&®ee DeJe}bye DeHeefjne³e& þjlees.
He´Àevme, jefµe³ee, Fì}er, Dee³e}¥[ Fl³eeoer ³egjesHeer³e je<ìêblener DeeOegefvekeÀ keÀeUele Deµee ®eUJeUer
pevcee}e Deeu³ee Je lesLeer} efJe®eejJebleeveer l³ee ®eUJeUer®es meceLe&ve kesÀ}s. Yeejleele cee$e
ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®³ee Heojer efvejeµee He[}er. ke´ÀebeflekeÀejkeÀbe®eer GefÎ<ìs Je l³eeb®eer leeeflJekeÀ YetefcekeÀe mecepetve
Iesleu³eeme l³eeb®es keÀe³e& efve<esOe keÀjC³eepeesies veJnles Demes efomeles. efnbmes®ee ceeie& pejer efveboepevekeÀ
Jeeì}e lejer je<ì^keÀu³eeCeemeeþer IejeoejeJej legUµeerHe$e þsJetve mJeeleb$³ee®³ee JesoerJej Deelceengleer
osCeeN³ee le©Ceeb®eer mJeeleb$³emebieécee®³ee keÀeUele peenerjHeCes efveYe&lmevee keÀjCes Gef®ele veJnles. Demes cele
DeveskeÀebveer J³ekeÌle kesÀ}s Deens. ceJeeU ieìeHećeeCes®e pene} ieìe}ener efnbmekeÀ ceeiee&®ee DeJe}bye ³eesi³e
Jeeìle veJnlee. ke´ÀebeflekeÀejkeÀebvee l³eeb®ee ceeie& IeelekeÀ Je DeJ³eJene³e& Demeu³ee®es meebietve l³ee ceeiee&Heemetve
l³eebvee HejeJe=Êe keÀjC³ee®ee He´³elve kesÀ}e Hejbleg peerJevee®³ee GbyejþîeeJej GY³ee Deme}su³ee neslekeÀ© Je
keÀesJeÈ³ee ceg}eb®³ee l³eeiee®³ee ceeefnleer®eer peeCeerJe l³eebvee nesleer DeeefCe cnCetve meeOeveµegef®eles®es mleesce
ceepeJetve ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®ee peeefnj efve<esOe keÀOeerner kesÀ}e veener.
ke´ÀebeflekeÀejkeÀebvee DeeHeu³ee ce³ee&os®eer peeCeerJe nesleer. ke´ÀebleerkeÀe³ee&Jej IesC³eele ³esCeeN³ee

DeJ³eJene³e&les®³ee Dee#esHeele keÀebner leLJe Demeu³ee®eer peeCeerJe nesleer. SkeÀìîeeogkeÀìîee efyeéfìµe
DeefOekeÀeN³eeb®eer nl³ee keÀ©ve mJeeleb$³e efceUs} Demee Yeće l³eebveerner Gjeµeer yeeUie}s}e veJnlee HeÀkeÌle
osµekeÀe³ee&meeþer efveYeea[HeCe ce=l³et}e meeceesjs peeC³ee®ee Deeoµe& }eskeÀebHeg{s þsJeC³eemeeþer, lemes®e
peveceevemeeleer} He´#eesYe HejkeÀer³e mejkeÀej®³ee vepejsme DeeCetve Yeejleer³eebvee jepekeÀer³e DeefOekeÀej
osC³ee®eer iejpe mejkeÀej®³ee ceveeJej efyebyeJeC³eemeeþer DeeHeu³ee ke=Àleer®es meceLe&ve kesÀ}s}s Dee{Ules.
118
ke´ÀebeflekeÀejkeÀe®³ee Deelceyeef}oeveeves osµeele veJes mHegÀjCe efvecee&Ce kesÀ}s. jepekeÀer³e peeie=leer}e neleYeej
}eJe}e. Hejbleg l³eeb®³ee keÀe³ee&}e J³eeHekeÀ je<ìêr³e mJe©He keÀOeer Dee}s veener. l³eecegUs GefÎ<ìHetleea®³ee
¢<ìerves JneJeer eflelekeÀer ner ®eUJeU HeefjCeecekeÀejkeÀ þj}er veener.
6.10 meejebMe
ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®ee SkeÀlej ne Ke[lej ceeie& meeceev³e ceeCemeebvee PesHeCeeje veJnlee. l³ee®ee

Deye}bye cetþYej Oee[µeer le©Ce®e HeÀkeÌle keÀ© µekeÀ}s. Deµee ®eUJeUer meJe&$e meerefcele jenleele. ogmejs
cnCepes }<keÀjer µekeÌleer®³ee menkeÀe³ee&efµeJee³e meµeðe ke´Àebleer ³eµemJeer Peeu³ee®eer GoenjCes peiee®³ee
Feflenemeele keÌJeef®ele®e Dee{Uleele. ke´ÀebeflekeÀejkeÀebveer Yeejleer³e }<keÀjele efyeéfìµeefJejesOeer YeeJeves®ee
He´®eej kesÀ}ener. Hejbleg l³eebvee 1942 He³e¥le HeÀejmes ³eµe Dee}s veener. ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®³ee He´l³eskeÀ Heébleele
keÀe³e& keÀjCeeN³ee mebIeìvee nesl³ee Hejbleg l³eeb®eer SkeÀkeWÀêer mebIeìvee vemeu³eecegUs YeejleemeejK³ee
DeJee{J³e osµeele iegHleHeCes keÀe³e& keÀjerle efvejefvejeÈ³ee mebIeìveeb®³ee keÀe³ee&le mecevJe³e jeKeCes ogjeHeemle
nesles. lemes®e µeðeem$es, Hewmee Je ceveg<³eyeU ³eeb®ee DeYeeJe ner l³eeb®³ee ceeiee&leer} ceesþer De[®eCe nesleer.
peveµekeÌleer®es HeeþyeU ke´ÀebeflekeÀejkeÀebvee keÀOeer efceUe}s veener. ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®³ee mJeeLe&l³eeiee®³ee Je
yeef}oevee®³ee HećeeCeele l³eeb®es keÀe³e& HeÀ}oe³eer þj}s veener. lejerner ke´ÀebeflekeÀejkeÀe®³ee keÀe³ee&®es cenÊJe
keÀceer nesle veener.

1. DeHeÀieeefCemleeveeleerue ke´ÀebeflekeÀejer ®eUJeUeJej ìerHe efuene.
6.11 He´µve
1 Yeejleeleer} ke´ÀebeflekeÀejer ®eUJeUer®ee Dee{eJee I³ee.

2 Yeejleeyeensjer} ke´ÀebleerkeÀejkeÀ ®eUJeUer®ess cetu³eceeHeve keÀje.



119
7
mJeeleb$³e DeeefCe HeÀeUCeer
7.0 GefÎ<ìîes
7.1 He´mleeJevee
7.2 efnbog-cegefmuece SskeÌ³ee}e yeeOee DeeCeCeejs IeìbkeÀ
7.3 1937 ®³ee efveJe[CetkeÀe Je ogmejs cene³egOo
7.4 HeeefkeÀmleeve®³ee keÀuHeves®ee Go³e
7.5 efÜje<ì^Jeeoe®ee efmeOoeble
7.6 Òel³e#e ke=Àleer efove
7.7 HeeefkeÀmleeve®eer efveefce&leer.
7.8 meejebµe
7.0 GefÎ<ìîes
1) Yeejleer³e mJeeleb$³e DeeefCe HeÀeUCeer®ee DeY³eeme keÀjCes

2) efnbot cegefm}ce SskeÌ³ee}e yeeOee DeeCeCeeN³ee IeìkeÀeb®es efJeMues<eCe keÀjCes
3) ogmeN³ee cene³egOoeleer} Yeejlee®³ee YetefcekesÀ®es cetu³eceeHeve keÀjCes
4) ye@. peerveeb®³ee HeeefkeÀmleeve efveefce&leer®³ee OeesjCeeb®es Hejer#eCe keÀjCes.
7.1 ÒemleeJevee ë
SkeÀesefCemeeJ³ee µelekeÀele Yeejleele cegefm}ce mebHeóe³eJeeoe®ee Pee}s}e GodYeJe ner Yeejlee®³ee

Feflenemeeleer} SkeÀ Del³eble KesopevekeÀ Je otjieeceer HeefjCeece keÀjCeejer Ieìvee þj}er. l³ee®eer®e HeefjCeleer
µesJeìer 1947 ceO³es Yeejlee®es oesve legkeÀ[s nesC³eele Pee}er. HeeefkeÀmleeve®³ee efveefce&leercegUs Deepe
Yeejlee®³ee®e veJns lej mebHetCe& Deeefµe³ee Keb[e®³ee jepekeÀejCeele SkeÀ iebYeerj iegbleeiegble efvecee&Ce Pee}er
Deens.
120
F.me. 712 ceO³es cegncceo yeerve keÀemeerceves YeejleeJej Deeke´ÀceCe keÀ©ve eEmeOe Òeeble keÀeyeerpe
kesÀuee. lesJnebHeemetve efJeµes<eleë lesjeJ³ee µelekeÀele efou}erJej cegme}ceeveeb®eer DeefOemeÊee He´mLeeefHele Peeueer.
Yeejleele ceesþîee mebK³esves cegme}ceeveeb®eer DeeJekeÀ meg© Pee}er. Yeejleele mLeeef³ekeÀ Pee}su³ee ³ee
cegme}ceeveelener Dejye, FjeCeer, DeHeÀieeCe, legke&À Demes JebµeYeso nesles. Hejbleg jep³ekeÀlex Demeu³ee®ee
DeefYeceeve Je Oeeefce&keÀ SwkeÌ³e ³eecegUs ³esLeer} yengmebK³e efnbot®³ee efJejesOeele lees JebµeYeso yeepet}e He[tve
l³eeb®³eele DeeHeg}keÀer®eer YeeJevee ¢{ Pee}er. µelekeÀevegµelekesÀ Yeejleele jentvener Yeejleer³e jerleer, ©{er,
HejbHeje, Oece& Fl³eeoer yeeyeleerleer} eEnot Je cegmeueceeve ³eebceO³es efJeefJeOelee Dee{Ules. Demes pejer Deme}s
lejer keÀeUe®³ee DeesIeele efnbot Je cegm}erce mebmke=Àleer®eer keÀebner #es$eele keÀe nesF&vee osJeeCe-IesJeeCe nesTve
Yeejleer³e mebmke=Àleer mebceerÞe He´keÀej®eer yevele ies}er. GoenjCeeLe&, Yeejleer³e Yee<eebletve efvecee&Ce Pee}su³ee
l³ee oesnesb®³ee meeefnl³eele ceveesYetefcekeÀe Je ¢<ìerkeÀesve ³eele meeOec³e& efvecee&Ce Pee}s. SJe{s®e veJns lej
Yee<ee, Dee®eej, efJe®eej, ©{er, HejbHeje Fl³eeoer yeeyeleerle HejmHejbe®ee HejmHejebJej HeÝeeJe He[}e efnbog-
cegm}erce meceepeeleer} Oeeefce&keÀ Je meebmke=ÀeflekeÀ YesoeJej Yej osCeeje Demes HejmHej efJejesOeer ieìner
l³eeb®³eele nesles.
ceesie} keÀeUele yeeyejeHeemetve DeewjbiepesyeeHe³e¥le Fm}eceer mellee mebHetCe& efnbogmLeeveele Hemej}er.

³ee meÊes}e ngmekeÀeJetve }eJeC³ee®ee jpeHetleebveer De³eµemJeer He´³elve kesÀ}e. í$eHeleer efµeJeepeer cenejepeebveer
efnboJeer mJejep³e efvecee&Ce keÀ©ve Del³ee®eejer cegefm}ce mellebevee DeeJneve efo}s. Heg{er} keÀeUele cejeþs
HeýeU Pee}s HeCe efnbogmLeeveeleer} yeeoµeener keÀe³ece nesleer. DeveskeÀ efþkeÀeCeer cegefm}ceeb®³ee mJeleb$e mellee
jep³e keÀjerle nesl³ee. Fbie´peeb®³ee Deeieceveeves ner HeefjefmLeleer yeo}}er. µeskeÀ[es Je<ex jep³e keÀjerle
Deme}su³ee cegefm}ce mellee ve<ì keÀ©ve meeceép³e Jee{efJeC³ee®ee meHeeìe Fbie´peebveer }eJe}e. Gllej
efnbogmLeeveele cegefm}ce veyeeyeeb®³ee mellee efyeéfìµeebveer efnjeJetve Iesleu³ee. oef#eCesle efvepeece Fbie´peeb®³ee
DeeOeerve yeve}e. cnwmetjceO³es efìHet meg}leeve ve<ì Pee}e. Fbie´peeb®³ee ³ee meeceép³e efJemleejecegUs cegefm}ce
}eskeÀ ogKeeJe}s Je les Fbie´pe efJejesOeer yeve}s. F.me. 1856 He³e¥le Fbie´peebveer efnbogbHećeeCes®e cegefm}ceeb®³eener
Oeeefce&keÀ Je meebmke=ÀeflekeÀ YeeJevee Hee³eoUer leg[efJeu³eeves 1857 ®³ee GþeJeele He´Lece®e efnbog Je cegefm}ce
SkeÀef$eleHeCes Fbie´peeb®³ee efJe©Oo GYes jener}s. DeeHe}er efnbogmLeeveeleer} mellee Fbie´peebveer ve<ì kesÀ}er ³ee
peeCeerJesves cegefm}ceebveer yeneogjµeen peHeÀj}e Hegvne meceéì yeveefJeC³ee®ee He´³elve kesÀ}e. Jeneyeer
Deeboes}veeves leer DeefOekeÀ®e leerJe´ yeve}er. GþeJee®³ee meceeHleerveblej Fbie´peeb®ee jeie efnbogHes#ee cegefm}ceebJej
DeefOekeÀ neslee. ³ee met[yegOoerves Fbie´peebveer cegefm}ceebvee meJe& meesF& meJe}leer veekeÀeju³ee l³eeb®³eeJej He´®eb[
Del³ee®eej kesÀ}s ns keÀjerle Demeleevee nslegHegjmHej efnbogbvee peJeU kesÀ}s. cegefm}ceebveer DeeHeu³ee keÀÆj
Oece&YeeJevescegUs Fbie´peer %eeve- efJe%eevee}e efJejesOe kesÀ}e l³eecegUs efyeéfìµe jepeJeìerle l³eeb®eer Heíeleer nesT
µekeÀ}er veener. efnbotbceO³es pemepeµeer jepekeÀer³e peeie=leer efvecee&Ce Pee}er leµeer l³eebveer jepekeÀer³e
DeefOekeÀejeb®eer ceeieCeer meg© kesÀ}er.
efnbogveer Fbie´peer efµe#eCee}e HeéOeev³e efou³eeves l³eeb®eer Heíeleer Pee}er. DeveskeÀ He´µeemekeÀer³e veeskeÀN³ee
efnbobgvee®e efceUt }eieu³ee. l³eeceeveeves cegefm}ce meceepe ceeieeme®e jeefn}e. 1857 ®³ee GþeJeeveblej
efnbog Je cegefm}ce ³eeb®eer SkeÀer Hegvne keÀOeerner nesT ve³es ³eemeeþer Fbie´peebveer `HeÀes[e Je jep³e keÀje' ³ee
jepeefveleer®ee DeJe}bye keÀ©ve l³eeb®³eeceO³es µe$eglJe Jee{efJeC³ee®ee ³eµemJeer He´³elve kesÀ}e.
121
7.2 efnbog-cegefm}ce SskeÌ³ee}e yeeOee þjCeejs IeìkeÀ ë
1) mej me³³eo Denceo Keeve Je De}erie{ ®eUJeU ë HeéjbYeer®³ee keÀeUele efnbog-cegefm}ce

SskeÌ³ee®es keÀÆj meceLe&keÀ Deme}s}s mej me³³eo Denceo Keeve keÀeUe®³ee DeesIeele keÀeBie´sme®es efJejesOekeÀ Je
efyeéfìµe meeceép³ee®es meceLe&keÀ yeve}s. meg©Jeeleer®³ee keÀeUele l³eebveer efnbot Je cegme}ceeveebvee `megboj JeOet®es
oesve [esUs' Deµeer GHecee efo}er nesleer.
HeCe keÀeUe®³eeDeesIeele l³eeb®³ee efJe®eejele yeo} nesGÀve He´Kej je<ì^Jeeoer Deme}s}s mej me³³eo
Denceo Keeve He´Kej peeefle³eJeeoer yeve}s. cegefm}ceeb®³ee efpeneo}e efJejesOe keÀ©ve cegefm}ceebceO³es peeie=leer
Je Heíeleer Ie[Jetve DeeCeC³eemeeþer efyeéfìµeebvee Heeefþbyee efo}e. cegefm}ce meceepeele DeelceefJeµJeeme Jee{Jetve
l³eeb®³eemeeþer DeveskeÀ megOeejCee Ie[Jetve DeeCeu³ee. efnbog®³ee Jee{l³ee HeÝeeJeecegUs Fbie´peebvee cegefm}ceebµeer
cew$eer keÀjC³ee®eer iejpe Yeemet }eie}er. l³eemeeþer mej me³³eo Denceo Keeve ³eebvee DeeHeu³ee peeÈ³eele
Dees{tve Iesle}s. Keeve ³eeb®³ee DeveskeÀ ceeieC³ee efyeéfìµeebveer HetCe& kesÀu³ee. SJe{s®e veJns lej 1878 ceO³es
Jne@Fmeje@³e®³ee keÀe³eosceb[Ueleer} meom³e cnCetve l³eeb®eer vesceCetkeÀ kesÀ}er. 1888 ceO³es l³eebvee `mej'
ner HeoJeer yene} kesÀ}er. cegefm}ceebvee efµe#eCe osC³eemeeþer 1875 ceO³es De}erie{ ³esLes `ceesncceove
DeBi}es DeesefjSbì} mkegÀ}®eer'mLeeHevee kesÀ}er ³ee®e mebmLes®es ©Heeblej Heg{s De}erie{ ceneefJeÐee}³e Je
efJeµJeefJeÐee}³eele Pee}s. 1883 les 1899 ³ee keÀeUele ceneefJeÐee}³ee®es Heé®ee³e& cnCetve efLeDees[esj
yeskeÀ ³eeb®eer vesceCetkeÀ Pee}er. ne Fbie´pe ie=nmLe Oetle& neslee. efnbogmLeeveele Fbie´pe meeceép³e
efìkeÀefJeC³eemeeþer efnbog-cegefm}ceeb®eer ³egleer nesT ve³es Demes l³ee®es cele nesles. l³eeves®e Keeve ³eeb®³ee ceveele
peeleer³eJeeoe®es efyepe Hesj}s l³eecegUs Keeve HekeÌkesÀ efnbogefJejesOeer yeve}s. Deef}ie{ ceneefJeÐeeue³e
efnbogmLeeveeleer} cegefm}ce jepekeÀejCee®ee Je veerleer®eeb De·e yeve}e. les cegefm}ce ®eUJeUer®es keWÀê yeve}s.
1885 jespeer keÀeBieśme®eer mLeeHevee nesTve mJeeleb$³e ®eUJeUer}e HeéjbYe Pee}e. Hejbleg Keeve ³eebveer
je<ì^meYes}e efJejesOe keÀ©ve èfnbog®eer mebIeìvee' cnCetve efnCeJe}s.
2) yebiee}®eer HeÀeUCeer ë He´µeemevee®³ee meesF&®³ee ¢<ìerves yebiee}®eer HeÀeUCeer DeeJeµ³ekeÀ

Demeu³ee®es keÀejCe meebietve }e@[& keÀPe&veves 3 ef[meWyej 1803 ceO³es yebiee}®³ee HeÀeUCeer®ee þjeJe
ceeb[}e. HeCe HeÀeUCeerceeies pejer He´µeemevee®es keÀejCe meebefiele}s Deme}s lejer efyeéfìµeeb®ee [eJe JesieUe
neslee. ³ee HeÀeUCeerceeies efnbog-cegefm}ce SwkeÌ³e ve<ì keÀjCes, je<ì^Jeeoer ®eUJeUer}e Hee³eyebo Iee}Ces ns
cenÊJee®es Godosµe nesles. HetJe&-yebiee}®³ee oewN³eele }e@[& keÀPe&ve meensyeeveer ner HeÀeUCeer cegme}ceeveeb®³ee
efnlee®eer Demeu³ee®es JeejbJeej meebefiele}s. yebiee}Heemetve HetJe& yebiee} Je Deemeece ³ee cegefm}ce
yengmebK³eekeÀeb®ee JesieUe Heéble kesÀu³eecegUs ³ee Heébleele DeefOekeÀeje®³ee peeiee cegefm}ceebvee ceesþîee HećeeCeele
efceUleer} Demee penjer He´®eej }e@[& keÀPe&veves kesÀu³eecegUs peeleer³eJeeoe}e KeleHeeCeer efceUe}s.
`mìsìmedceve' ³ee Fbie´peer Je=ÊeHe$eele yebiee}®³ee HeÀeUCeercegUs cegme}ceeveeb®ee HeÝeeJe Jee{tve efnbog
peceeleer®³ee Je®e&mJee}e Hee³eyebo Iee}lee ³esF&} Demes cnì}s. 1905 ceO³es He´l³e#e HeÀeUCeer cebpetj
keÀjleevee HeÀeUCeerefJejÀOo osµeYej Deeboes}ve megjÀ Pee}s ³ee®ee HeÀe³eoe IesTve Fbie´peebveer keÀeBie´sme Je efnbot
122
ns cegeqmueceeb®es efnleµe$eg Demeu³ee®ee He´®eej kesÀ}e. l³eecegUs Fbie´peer jep³eele DeeHeCe DeefOekeÀ megjef#ele
Demeu³ee®eer YeeJevee cegefm}ceebvee Jeeìt }eie}er.
3) cegefm}ce }erie®eer mLeeHevee ë Fbie´pe mejkeÀejves efnbogmLeeve}e efo}su³ee 1892 ®³ee

megOeejCee meceeOeevekeÀejkeÀ veJnl³ee. keÀeBie´smeceO³es pene}Jeeoer ieì HeÝeeJeer yevetve jepekeÀer³e ceeieC³eeb®eer
Jee{ nesle ies}er. ogmejerkeÀ[s ke´ÀebeflekeÀejer ®eUJeUner Jee{le ies}er. ³ee He´Jeenele cegefm}ceebveer meeceer}
nesT ve³es ³eemeeþer Fbie´peebveer He´³elve megjÀ kesÀ}s. }e@[& keÀPe&veveblej Dee}su³ee Jne@F&meje@³e }e@[& efcebìesves
cegefm}ceeb®eer mJeleb$e mebIeìvee DemeeJeer ³ee efJe®eeje}e ®ee}vee efo}er. efµeJee³e DeeHeu³ee
DeefOekeÀeN³eekeÀ[tve cegefm}ce efµe<ìceb[Ue}e DeeHe}er Yesì IesGÀve jepekeÀer³e ceeieC³ee meeoj keÀjC³ee®ee
meu}e efo}e. l³eevegmeej 1 Dee@keÌìesyej 1906 jespeer cegefm}ce efµe<ì ceb[U efmece}e ³esLes }e@[&
efcebìes}e Yesì}s. Deef}ie{ keÀe@}spe®es veJeerve Heé®ee³e& Dee®e&ye} ³eebveer efµe<ìceb[Ue®es vesle=lJe kesÀ}s.
efµe<ìceb[Ueves JneF&meje@³ekeÀ[s DeeHeu³ee ceeieC³eeb®es efveJesove meeoj kesÀ}s. efveJesoveele cegme}ceeveebmeeþer
mJeleb$e celeoejmebIe DemeeJesle efµeJee³e Flej celeoej mebIeeletve l³eebvee mebK³esHes#ee DeefOekeÀ peeiee
DemeeJ³eele, G®®e HeoeJej mHeOee& Hejer#esefµeJee³e cegefm}ceeb®³ee vesceCegkeÀe JneJ³eele, veiejHeeef}keÀe
les efJeOeerceb[UeHe³e¥le cegme}ceeveebvee Keeme HeéfleefveOeerlJe ÐeeJes ³ee HećegKe ceeieC³ee nesl³ee.
³ee Yesìer®³ee JesUer Jne@meje@³eves cegefm}ce efµe<ìceb[Ue®es pebieer mJeeiele kesÀ}s. cegefm}ce vesl³eebveer
Keeme iee[&ve Heeìea efo}er. cegefm}ceeb®³ee efyeéfìµe efve<þs®es DeeefCe Deef}ie{ ®eUJeUer®es keÀewlegkeÀ keÀjÀve
mJeleb$e celeoejmebIee®³ee ceeieCeer}e Heeefþbyee efo}e. cegefm}ceebvee neleeµeer OejÀve l³eebvee efnbog
meceepeeHeemetve JesieUs keÀjC³ee®es ³eµemJeer jepekeÀejCe }e@[& efcebìesves kesÀ}s. cnCetve keÀener FeflenemekeÀej
}e@[ efcebìes}e `HeeefkeÀmleeve®ee pevekeÀ' ceeveleele.
Jne@F&meje@³e®³ee ef®eLeeJeCeercegUs cegefm}ce vesl³eeb®ee Je meceepee®ee DeelceefJeµJeeme Jee{}e.

De}erie{ efJeÐeeHeerþebletve le³eej Pee}s}er lejÀCe-efHe{er osµeYej He´®eejkeÀe®es keÀece keÀjÀ }eie}er. l³eebveer
DeefKe} Yeejleer³e cegefm}ce mebIeìvee mLeeHevee keÀjC³ee®es He´³elve ®ee}efJe}s. efnbogvee efJejesOe keÀjÀve
cegefm}ce efnlemebyebOe peesHeemeC³eemeeþer {ekeÌkeÌ³ee®es veyeeJe meef}cegu}eKeeve ³eebveer Dee@} Fbef[³ee cegefm}ce
keÀe@vHeÀjvme mLeeHeve keÀjC³ee®es þjefJe}s. meJe& Heébleer³e cegefm}ce mebIeìveeb®eer yewþkeÀ 30 ef[meWyej 1906
jespeer {ekeÌkeÀe ³esLes yees}eJe}er. ³ee JesUer Pee}su³ee ®e®exvegmeej cegefm}ce }erie®³ee mLeeHeves®eer Iees<eCee
keÀjC³eele Dee}er. cegefm}ce meceepeele Fbie´pe jep³eeefJe<e³eer SkeÀefve<þe efvecee&Ce keÀjCes, cegefm}ceeb®³ee
efnlemebyebOee®es mebj#eCe Je mebJeOe&ve keÀjCes, cegefm}ceeb®³ee ceeieC³ee mejkeÀejkeÀ[s ceeb[Ces, mejkeÀejer
OeesjCeefJe<e³eer®es iewjmecepe otj keÀjCes, DeeHeu³ee efnlemebyebOeevee OeeskeÀe Heesn®ele vemes} lej®e Flej
peceeleeRµeer mebyebOe þsJeCes ner Gefodo<ìs }erieves þjefJe}er. cegefm}ce }erie mLeeHeve Pee}er Deme}er lejer
efle®³ee peeleer³e jepekeÀejCee}e DeveskeÀ je<ì^Jeeoer cegefm}ce vesl³eebveer efJejesOe kesÀ}e. l³eeceO³es ceew}evee
Deyet} keÀ}ece DeePeeo, me³³eo ngmesve, ye@.efpevee, nmeve Fveece, nkeÀerce DePece} Keeve ner ceb[Uer
nesleer. Demes pejer Deme}s lejer Heg{er} jepekeÀejCeele keÀeBie´sme}e keÀe³ece efJejesOe keÀjCeejer cegefm}ce
mebIeìvee Go³eeme Dee}er nesleer. ³ee®e mebIeìvesves Hegef{} keÀeUele Yeejlee®eer HeÀeUCeer Ie[Jetve DeeCe}er.
123
4) Yeejleer³e Fefleneme }sKeveeleer} peceeleJeeo ë Yeejlee®ee Fefleneme ef}efnCeeN³ee keÀener
Fbie´pe }sKekeÀebveer, FeflekeÀemekeÀejebveer efnbot-cegme}ceeve He´µve [esU³eemeceesj þsJetve Yeejleer³e mebmke=Àleer®³ee
efJekeÀemee®ee Ieìveeke´Àce ef}efn}e DeeefCe DeHe´l³e#eefjl³ee meeceép³eJeeoe}e ®ee}vee efoueer. Goe.Heé®eerve
Yeejlee®³ee Feflenemee}e èfnbog ³egie' DeeefCe ceO³ekeÀe}erve Feflenemee}e `cegefm}ce ³egie' Demes mebyeesOetve
SsefleneefmekeÀ keÀe}Keb[e®ee DeeOeej Oece& þjefJe}e. DeeHeu³ee jepekeÀer³e Je DeeefLe&keÀ GefÎ<ìHetleeameeþer
jepee DeeefCe He´pee oesIeebveerner Oecee&®ee DeeOeej Iesle}e ns Kejs Deens. Hejblet meJe& cegme}ceeve µeemekeÀ nesles
DeeefCe efnbot µeeefmele Demes cnCeCes cnCepes JemlegefmLeleer®ee efJeHe³ee&me nes³e. cegefm}ce melles®³ee keÀeUele
efnbog®es µees<eCe Pee}s lemes Je lesJe{s veme}s lejer meeceev³e cegme}ceeveeb®esner µees<eCe Pee}s. µeemekeÀ cegefm}ce
Deme}s lejer meJe&meeOeejCe cegme}ceeve iejerye nesles. HeCe Deµee He´keÀej®³ee mel³eebkeÀ[s Heeþ efHeÀjJetve
kesÀJeU peeleer³e ¢<ìerkeÀesveeletve ef}efnu³ee ies}su³ee FeflenemeecegUs 19 J³ee µelekeÀe®ee µesJeì®ee
keÀe}Keb[ DeeefCe 20 J³ee µelekeÀe®³ee HetJee&Oee&le Yeejleer³e jepekeÀejCee}e HeÝeeefJele kesÀ}s.
5) Oece&megOeejCee ®eUJeUeR®ee peeefle³eJeeoeJej DeHe´l³e#e HeefjCeece ë 10 J³ee µelekeÀele

Pee}su³ee efnbog Je cegme}ceeve Oeeefce&keÀ megOeejCee ®eUJeUerle keÀener HejmHej efJejesOeer lelJes nesleer.
DeeHeeHeu³ee Oecee&leer} pegv³ee ìekeÀeJet Je He´LeeHejbHeje yeepet}e mee©ve Oecee&}e GpeeUe osCes ne
®eUJeUer®ee GÎsµe neslee. HeCe l³eeletve keÀener Deefve<ì lelJes efvecee&Ce Pee}er. meJe& efyeiejcegefm}ce
pevelesHe´leer efpeneo HegkeÀejCes DeeefCe osµee}e oej-G}-Fm}ece yeveefJeC³ee®es mJeHve HeneCes efnbogmeeþer
Deceev³e Deµeer iees<ì nesleer. l³ee®e v³ee³eeves ³ee osµee}e Dee³ee&Jele& yeveefJeC³ee®ee keÀener efnbog megOeejkeÀeb®ee
He´³elve DeeefCe µegOoer Deeboes}veeOoejs cegme}ceeveebvee efnbot Oecee&le Hejle ³esC³ee®es DeeJeenve keÀjCes
cegme}ceeveebvee Deceev³e nesles. mJeeceer efJeJeskeÀeveboebveer Heé®eerve Yeejlee®³ee ieewjJeµee}er HejbHejs®ee Gu}sKe
kesÀu³eecegUs keÀener cegme}ceeve veejepe nesles DeeefCe les DeeHeu³ee HejbHejebmeeþer Heefµ®ece Deeefµe³ee®³ee
FeflenemeebkeÀ[s Heent }eie}s.
6) veJeerve JeerjieeLee Je peeefle³eJeeo ë 20 µelekeÀe®³ee HeéjbYeer pene}JeeÐeebveer cenejeCee

He´leeHeefmebn, í$eHeleer efµeJeepeer cenejepe Je ieg© ieesefJeboefmebn ³eebvee je<ì^Heg©<e ceevetve l³eeb®³ee JeerjieeLee
pevelesHe³e¥le Heesn®eefJeC³ee®es He´³elve kesÀ}s. cejieU Dee}su³ee efnbot meceepeele osµeYekeÌleerves Yee©ve
ìekeÀCes, Fbie´peebefJe©Oo }{e osC³eeme le³eej keÀjCes, Dev³ee³ee®ee HeéflekeÀej keÀjC³eeme efµekeÀefJeCes
³eemeeþer Jejer} Deeoµe& meceesj þsJeC³eele Dee}s. ¢<ìer je<ì^Jeeoer nesleer HeCe Demes keÀjleevee peeCeles
DeepeeCelesHeCes yeeoµene DekeÀyej, yeeoµene µenepeneve,yeeoµene Deewjbiepesye F. cegefm}ce meceéìebvee
HejkeÀer³e mebyeesefOeu³eecegUs cegme}ceeve DemJemLe Pee}s. l³eeme KeleHeeCeer Iee}C³ee®es keÀe³e& cegme}ceeve
Heg{eN³eebveer kesÀ}s Je l³eeletve peeleer³eJeeo yeeskeÀeU}e.
}es. efìUkeÀ, }e}e }peHeje³e, DejefJebo Iees<e Je veblej®³ee keÀeUele ce.ieebOeer ns meJe& efnbog-
cegefm}ce SskeÌ³ee®es meceLe&keÀ nesles. DeeHeu³ee Yee<eebletve peveles}e HeýeesefOele keÀjleevee l³eebvee
mecepeC³eemeeþer keÀebner GoenjCes osle. mJeeYeeefJekeÀ®e leer efnbot mebmke=Àleer, HejHejebµeer efveie[erle Deµeer
nesleer. Deeoµe& jep³ee®eer keÀuHevee keÀjleebvee ieebOeerveer jecejep³e µeyoe®ee JeeHej kesÀ}e. les SkeÀ GoenjCe
nesles, }eskeÀkeÀu³eeCekeÀejer µeemevee®es HeéfleefveOeerkeÀ ©He nesles. JeemleefJekeÀ l³eele peeleer³elee Deew<eOee}ener
124
veJnleer. Hejbleg Fbie´peebveer jeF&®ee HeJe&le kesÀ}e DeeefCe l³ee}e peeleer³eJeeoe®ee jbie efo}e. HeefjCeeceer
`jecejep³e' ne µeyoner cegme}ceeveebvee KeìketÀ }eie}e. peeefle³eJeeoe®es efJe<e nUtnUt Heme© }eie}s.
SkeÀ JesU Deµeer Dee}er efkeÀ eflejbieer Pebs[³eemeceesj velecemlekeÀ nesC³eeme cegefm}ce ef}ieves Dee#esHe Iesle}e.
7) efnbog-cegefm}ce SskeÌ³e HeCe keÀener...... keÀeUemeeþer ë F.me. 1905 ceO³es kesÀ}s}er HeÀeUCeer
Jee{l³ee je<ìêr³e Deeboes}veecegUs mejkeÀejves 1911 ceO³es jÎ kesÀ}er. l³eecegUs cegefm}ce vesles Fbie´peebJej
veejepe Pee}s. l³eeb®ee efyeéfìµe µeemeveeJejer} efJeµJeeme G[e}e. 1914 ceO³es Heefn}s cene³egOo meg©
nesTve peeieeflekeÀ jepekeÀejCeele yeo} Ie[tve Dee}s. legke&ÀmLeeve ns cegefm}ce je<ì^ Fbi}b[®³ee efJejesOeele
Je pece&veer®³eeyeepetves GYes jeefn}s. ³ee®eener HeefjCeece Yeejleer³e cegefm}ceebJej Pee}e neslee. efyeéfìµeefve<þ
cegefm}ce }erie 1911 veblej Fbie´peeHeemetve otj peeT }eie}er nesleer.
F.me. 1914 }es. efìUkeÀeb®eer ceb[e}s®³ee leg©bieeletve megìkeÀe Peeu³eeJej je<ìêr³e ®eUJeUer®es
Hegve©ppeerJeve Pee}s. De@veer yesPebì ³eebveer ceO³emLeer keÀ©ve peneueebvee Hegvne keÀeBie´smeceO³es He´Jesµe osC³ee®ee
Je cegefm}ce }eriemeesyele me}esKee efvecee&Ce keÀjC³ee®ee ³eµemJeer He´³elve kesÀ}e. l³eeletve 1916 ®³ee
}Keveew DeefOeJesµeveele ke´ÀeBieśme Je }erie ³eeb®³eele `}Keveew keÀjejeÜejs' SwkeÌ³e Ie[gve Dee}s. ³ee
keÀjejeleer} cenÊJee®eer iees<ì cnCepes cegefm}ceebveer keÀeBie´sme®³ee mJe³ebµeemevee®³ee efveCe&³ee}e Heeefþbyee efo}e
Je keÀeBie´smesves }erie®³ee mJeleb$e celeoejmebIee®³ee ceeieCeer}e ceev³elee efo}er. }erie®eer ner ceeieCeer ceev³e
keÀjC³eeceeies efyeéfìµeebJej o[HeCe Jee{JeC³ee®ee keÀeBie´sme®ee Godosµe Deme}e lejer cegefm}ceeb®³ee
HegÀìerjJe=Êeer}e KeleHeeCeer Ieele}s ies}s. keÀeBie´sme ner meJe& Yeejleer³eeb®eer HeéfleefveefOelJe keÀjCeejer mebIeìvee
Deens ner YetefcekeÀe ceeies He[}er.
1915 ceO³es Yeejleer³e jepekeÀejCeele ce.ieebOeer®ee Go³e Pee}e. ³eeJesUer legke&ÀmLeeve®³ee

Keef}HeÀe}e Fbi}b[Heemetve OeeskeÀe efvecee&Ce Pee}s}e neslee. Yeejleele efnbog-cegefm}ce SwkeÌ³e Ie[Jetve
DeeCeC³eemeeþer ieebOeervee efKe}eHeÀleer®ee He´µve cenllJee®ee Jeeìt }eie}e. Yeejleeµeer keÀesCel³eener He´keÀej®ee
mebyebOe veme}su³ee He´µveeJejÀve efKe}eHele ®eUJeU efyeéfìµeeb®³ee efJejesOeele Yeejleele megjÀ Pee}er nesleer.
20 cee®e& 1919 jespeer cebgyeF&le Yej}su³ee cegefm}ceeb®³ee peenerj meYesle efKe}eHeÀle meefceleer®eer mLeeHevee
keÀjC³eele Dee}er. ³ee meefceleerves efyeéfìµeebkeÀ[s He@efjme µeeblelee Heefj<eosle cegefm}ce HeéfleefveOeervee Yeeie IesT
ÐeeJee Deµeer ceeieCeer kesÀ}er HeCe efyeéfìµeebveer l³eekeÀ[s og}&#e kesÀ}s. ojc³eeve ieebOeerpeeRveer DemenkeÀej
Deeboes}vee®eer Iees<eCee kesÀ}er Je efKe}eHeÀle ®eUJeUer®³ee ceeO³eceeletve efnbot-cegefm}ceebvee je<ìêr³e
Deeboes}veele menYeeieer keÀjÀve IesC³ee®es cenlJee®es keÀe³e& ieebOeerpeeRveer Heej Hee[}s. HeCe efKe}eHeÀle
®eUJeUer}e Kegodo cegefm}ce je<ìêb ceOetve efJejesOe Demeleevee ieebOeerpeerveer efle}e Heeefþbyee efou³eeves
cegefm}ceeb®³ee peeleer³eJeeoe}e KeleHeeCeer efceUe}s.
}Keveew keÀjej Je DenmekeÀej Deeboes}veele efnbog-cegefm}ce SwkeÌ³e efvecee&Ce Pee}s Deme}s lejer les
HeÀej keÀeU efìkeÀ}s veener. 1921 ceO³es ce}yeejceOeer} ceesHe}e cegme}ceeveebveer efnbog®³ee keÀÊe}er,
Del³ee®eej, yeueelkeÀej keÀjÀve obie}er ceepeefJeu³ee. 1922 ceO³es DemenkeÀej ®eUJeU meceeHle Pee}er.
ieebOeerpeeRveer ®eUJeU yebo kesÀu³eeves ieebOeerveer DeeHe}e efJeµJeemeIeele kesÀ}e Demes cegefm}ceebvee Jeeìt }eie}s.
125
³eeHeg{s efnbot Je cegefm}ceebceOeer} SwkeÌ³e kesÀJeU ve<ì®e Pee}s veener lej oesIeebceO³es HeÀej ceesþer ojer efvecee&Ce
Pee}er.
8) ye@.peerveeb®es ®eewoe cegodos ë mee³eceve keÀefceµeve®es keÀe³e& ®ee}t Demeleeveeb®e Yeejleceb$eer }e@[&
yeke&Àvens[ ³eeb®³ee DeeJeenveeJejÀve Yeejleeleer} meJe& jepekeÀer³e He#eebveer SkeÀ$e ³esGÀve Hebef[le ceesleer}e}
vesnjÀ ³eeb®³ee DeO³e#elesKee}er 1928 jespeer vesn© DenJee} HeéfmeOo kesÀuee. ³ee DenJee}eceO³es
je<ìê®³ee efnleemeeþer mJeleb$e celeoejmebIee®eer DeeJeµ³ekeÀlee vemeu³ee®es meebietve DeuHemebK³eekeÀeb®³ee
efnleemeeþer jeKeerJe peeiee DemeeJ³eele Deµeer met®evee kesÀ}er leme®es efmebOe Heéble mJeleb$e keÀjeJee Demes
cnì}s. ye@.peeRveebveer ³ee DenJee}ele keÀener GHemet®evee pees[C³ee®ee He´³elve kesÀ}e HeCe l³eebvee vekeÀej
osC³eele Deeu³eeves ye@.peerveebveer vesnjÀ DenJee} HesÀìeUtve mJeleë®es 14 cegodos ceeb[}s. l³eeHećeeCes efnboer
jep³eIeìvee mebIejep³eelcekeÀ DemeeJeer, keWÀêer³e keÀe³eosceb[Uele cegefm}ceebvee 1/3 HeéfleefveefOelJe efceUeJes,
mJeleb$e celeoejmebIe jodo keÀjÀ ve³esle, Hebpeeye-yebiee} Je Jee³eJ³e mejnodo Heéleeb®eer Hegvej&®evee keÀjleebvee
lesLeer} cegefm}ceeb®es celeeefOekeÀej ve<ì neslee keÀecee ve³es ns HećegKe cegodos cnCepes peeleer³eJeeoe}e
ef®eLeeJeCeer osCeejs lelJe%eeve®e nesles.
9) efEnot cenemeYee ë Yeejleele peeleer³e mecepeu³ee ies}su³ee mebmLee efvecee&Ce Je efJekeÀefmele

nesC³eemeeþer efyeéfìµeeb®es meeceép³eJeeoer OeesjCe keÀejCeerYetle þj}s. efJeefµe<ì peceeleer®³ee efnlej#eCeemeeþer
mLeeHevee Pee}su³ee Deµee mebmLee Jew³eefkeÌlekeÀefjl³ee l³eeb®³ee vesl³eeb®eer DeekeÀeb#eeHetleea keÀjerle Demeleevee
DeHe´l³e#eHeCes efyeéfìµe meeceép³ee}e mene³³eYetle þjle nesl³ee. efnbot cenemeYee, cegefm}ce }erie, DekeÀe}er
o} l³ee}e DeHeJeeo veJnl³ee.
1910 ceO³es De}eneyeeo®³ee HećegKe efnbotveer DeefKe} Yeejleer³e efnbot cenemeYee mLeeHeve
keÀjC³ee®ee efveµ®e³e kesÀ}e. 1911 ceO³es Hebpeeye efnbot cenemeYesves Dece=lemej ³esLes efnbot DeefOeJesµeve
Dee³eesefpele kesÀ}s. efnbot cenemeYes®es keÀe³ee&}³e nefjodJeej ³esLes þsJeC³eele Dee}s DeeefCe cenlJee®³ee He´mebieer
efnbobt®es DeefOeJesµeve I³eeJes Demes þjefJeC³eele Dee}s. 1922 jespeer DemenkeÀej ®eUJeU ceeies
Iesleu³eeveblej ce}yeej DeeefCe ceg}leeveceO³es J³eeHekeÀ HećeeCeeJej peeleer³e obie}er nesTve ceesþîee HećeeCeeJej
efnbot efpeefJelee®es Je cee}ceÊes®es vegkeÀmeeve Pee}s. efnbotbvee mJemebj#eCeemeeþer mebIeefìle keÀjC³ee®es He´³elve
megjÀ Pee}s. efnbot cenemeYes®eer mLeeHevee keÀjleevee l³ee®es cenllJe HeéfleHeeefole keÀjerle Hebef[le ceoveceesnve
cee}efJe³e cnCee}s, ’cegme}ceeve DeeefCe efKe´®eve DeveskeÀ µelekeÀebHeemetve DeeHeu³ee Oece&He´meeje®es keÀe³e&
keÀjerle Deensle. Yeejleeleer} yengmebK³e cegme}ceeve Oece&HeefjJeleeale efnbot Deensle. ns LeebyeefJeC³eemeeþer SkeÀ
efnbot mebIeìvee mLeeHevee keÀjCes DeeJeµ³ekeÀ Deens.“ cegefm}ce }erie}e efJejesOe keÀjC³eemeeþer efnbot
mebIeìves®es cenllJe cee}efJe³eebveer mHe<ì kesÀ}s. µegOoer Je mebIeìve ner efnbot cenemeYes®eer Gefodo<ìs nesleer.
keÀeBieśme jepekeÀer³e #es$eele keÀe³e&jle Demeu³eeves meeceeefpekeÀ, meebmke=ÀeflekeÀ DeeefCe efyeiej jepekeÀer³e #es$eele
HeÀejmes keÀe³e& veJnles cnCetve efnbot meceepeeleer} Deefve<ì He´Lee otj keÀjC³eemeeþer efnbot cenemeYes®es mebIeìve
keÀjC³eele Deeu³ee®es Heb. ceove ceesnve cee}efJe³eebveer mHe<ì kesÀ}s. l³eeb®³ee celes, efnbot cenemeYee keÀeBies´me®eer
HeéflemHeOeea vemetve keÀeBie´sme®³ee keÀe³ee&}e HetjkeÀ þjs} Je keÀeBie´sme mego={ yeves}
126
Flej peeefle³eJeeoer mebIeìveebHećeeCes®e efnbot cenemeYee ner peeefle³eJeeoer mebIeìvee Demetve efle®ee
meeceefpekeÀ Je meebmke=ÀeflekeÀ GlLeevee®ee oeJee HeeskeÀU Demeu³ee®eer OeejCee nesleer. 1938 ceO³es
mJeeleb$³eJeerj meeJejkeÀj efnbot cenemeYes®es DeO³e#e efveJe[}s ies}s. les l³ee HeoeJej DeveskeÀ Je<ex jeefn}s.
l³eeb®³e vesle=lJeeKee}er meYesves SkeÀ jepekeÀer³e keÀe³e&ke´Àce le³eej kesÀ}e neslee. keÀeBie´sme®³ee cegefm}ce
Oeeefpe&C³ee OeesjCeecegUs veejepe Pee}su³ee meeJejkeÀejebveer efnbot je<ìê®eer iepe&vee kesÀ}er. meeJejkeÀjeveblej
µ³eeceeHe´meeo cegKepeea efnbot cenemeYes®es DeO³e#e yeve}s. l³eebveer meYes}e J³eeHekeÀ ¢<ìer efo}er. cee$e
cegme}ceeveeceO³es cegefm}ce ef}ie }eskeÀefHe´³e Pee}er leµeer efnbotceO³es efnbot cenemeYee }eskeÀefHe´³e nesT µekeÀ}er
veener. l³ee}e keÀejCener lemes®e nesles. efnbog cenemeYes®³ee efkeÀleerlejer DeeOeerHeemetve keÀeBie´smeves Yeejleeleer}
meJe&®e pevepeeleer®es vesle=lJe kesÀ}s Je mJeleb$e ®eUJeU ®ee}efJe}er. efnbotceO³es SkeÀ mJeeYeeefJekeÀ YeeJevee
nesleer keÀer, SkeÀ mebIeìvee keÀµee}e ? efµeJee³e cegefm}ce ef}ieves mJeleb$e HeeefkeÀmleeve®eer ceeieCeer kesÀu³eeves
osµeeleer} yengmebK³e cegme}ceeve ef}ie®es meceLe&keÀ yeve}s. ef}ieves kesÀ}su³ee HeeefkeÀmleeve®³ee ceeieCeer}e
HeéflejesOe cnCetve DeKeb[ efnbomLeeve ®ee veeje osTve ner lesJe{er }eskeÀefHe´³elee efnbot cenemeYes®³ee Jeeì³ee}e
Dee}er veener. efnbot cenemeYesves efnbot je<ìê®eer kesÀ}s}er ceeieCeer Heentve cegefm}ce ef}ie®eer HeeefkeÀmleeve®eer
ceeieCeer DeefOekeÀ peesj Oe© }eie}er.
7.2.1DeeHe}er Heíeleer leHeemee ë

1. mJeeleb$³eeHetJeea efnbot - SwkeÌ³e cegeqmuece yeeOee þjJeCeejs IeìkeÀ keÀesCeles nesles?.
7.3 1937 ®³ee efveJe[CegkeÀe Je ogmejs cene³egOo
1935 ®³ee keÀe³eÐeevegmeej 1937 ceO³es Heébleer³e keÀe³eosceb[Ue®³ee efveJe[CegkeÀe Peeu³ee. ³ee
efveJe[CegkeÀerle keÀeBieśmeHećeeCes cegm}erce }erievesner Yeeie Iesle}e ³ee efveJe[CegkeÀerle 585 peeieebHewkeÀer }erie}e
HeÀkeÌle 104 peeiee®e efceUeu³ee. keÀeBieśmeves 8 Heébleele DeeHe}er ceb$eerceb[Us mLeeHeve kesÀ}er HeCe l³eele
}erie®ee meceeJesµe ve kesÀu³eeves }erieves keÀeBieśme ner mebIeìvee cegefm}ceefJejesOeer Deens Demee He´®eej kesÀ}e.
je<ì^meYee efnbobg®eer Deens, l³eebvee efnboer je<ì^Yee<ee keÀ©ve cegme}ceeveeb®eer Go&g Yee<ee ve<ì keÀje³e®eer Deens.
Jebos ceelejced ieerle Fm}eceefJejesOeer Deens Demee Keesìe He´®eej meg© kesÀ}e. ³ee He´®eejeme DeveskeÀ cegefm}ce
yeUer He[}s. }erieves p³ee je<ì^meYes®eer ceb$eerceb[Us mellesJej nesleer lesLes l³eebveer l³eeb®³ee
jep³ekeÀejYeeje®eer ®eewkeÀµeer keÀjCeeN³ee ®eewkeÀµ³ee meefcel³ee vesceu³ee Je l³eeb®³ee DenJee}ele je<ì^meYee
cegefm}ceebJej Dev³ee³e keÀjerle Demeu³ee®es ef®e$e GYes kesÀ}s.
127
1939 jespeer ogmejs cene³egOo meg© Pee}s. efyeéfìµeebveer Yeejleer³eeb®es menkeÀe³e& efceUefJeC³eemeeþer
keÀeBieśmeyejesyej cegefm}ce }erie}ener Deecebef$ele keÀ©ve }erie}e SkeÀHe´keÀejs cenÊJe efo}s. peg}w 1940
ceO³es ye@.peerveebveer cegefm}ceebvee ceev³e veme}s}er Ieìvee mejkeÀejves ceev³e keÀ© ve³es, Jne@F&meje@³e®³ee
keÀe³e&keÀejer ceb[Uele Je ³egOo ceb[Uele efnbogbFlekesÀ®e cegme}ceeveebvee HeéfleefveefOelJe efceUeJes ³ee ceeieC³ee
Jne@F&meje@³ekeÀ[s kesÀu³ee. }enesj DeefOeJesµeveele }erieves cegefm}ce yengmebK³eebkeÀ Heósµee®eer mJeleb$e jep³e
yeveJeC³ee®eer ceeieCeer keÀjCeeje þjeJe cebpetj kesÀ}e. ³ee þjeJee}e ce.ieebOeerbveer efJejesOe kesÀ}e.
7.4 HeeefkeÀmleeve®³ee keÀuHeves®ee Go³e ë
megHeéfmeOo cegefm}ce keÀJeer [e@. cenbceo FkeÀyee}, p³eebveer `meejs pene@mes De®íe efnboesmlee nceeje'
ns ieerle j®e}s. les®e Heg{s peeleer³eJeeoer yevetve cegefm}ce ef}ieceO³es meeceer} Pee}s. l³eebveer®e JesieÈ³ee
cegefm}ce jep³ee®eer keÀuHevee ceeb[}er. 1930 ®³ee }erie®³ee DeefOeJesµeveele l³eebveer Hebpeeye, Jee³eJ³e
mejnÎHeéble, efmebOe Je ye}gef®emleeve ³eeb®es SkeÀ$eerkeÀjCe keÀ©ve SkeÀ mJeleb$e jep³e Peeu³ee®es ce}e
DeeJe[s} Demes cnì}s, cegefm}ceeb®ee mJeleb$e jep³ee®eer mLeeHevee Peeu³eeefµeJee³e efnbogmLeeveeleer}
cegme}ceeveeb®³ee YeekeÀjer®eer Je µeebleles®eer mecem³ee megìCeej veener Demes lelJe%eeve l³eebveer ceeb[}s.
³ee®eJesUer 1933ceO³es keWÀefye´pe efJeÐeeHeerþeleer} jncele De}er ®eewOejer ³ee cegefm}ce efJeÐeeL³ee&ves
veeT Deej vesJnj (Now or Never) ner HegefmlekeÀe He´éfmeOo kesÀ}er. l³eeceO³es Hebpeeye, DeHeÀieeefCemleeve,
keÀeefµcej, FjeCe, efmebOe ³eeb®³ee DeeÐee#ejebJe©ve (PAKSTAN) Je ye}tef®emleeve®³ee µesJeì®³ee
µeyoeJe©ve `HeeefkeÀmleeve' ne µeyo le³eej kesÀ}e. 1938 ceO³es peerveebvee HeeefkeÀmleeve®³ee veeJee®eer
keÀuHevee Hemeble He[}er. ³esLetve®e HeeefkeÀmleeve ³ee mJeleb$e osµee®³ee ceeieCeer®ee peesj Jee{le ies}e.
7.5 efÜje<ì^Jeeoe®ee efmeOoeble DeeefCe HeeefkeÀmleeve ®eUJeU
HeeefkeÀmleeve®es efµeuHekeÀej cnCetve ye@.efpeveebvee DeesUKe}s peeles. ce.ieebOeer®es efJe®eej l³eebvee ceev³e
nesCeejs veJnles. 1916 jespeer cebgyeF& Heéble Heefj<eos®eer DeO³e#eHeoeJejÀve efnbot-cegm}erce SskeÌ³ee®ee He´meejner
kesÀ}e. Hejblet ³ee®eJesUer l³eebveer cegefm}ceebmeeþer mJeleb$e celeoejmebIee®eer DeeJeµ³ekeÀlee HeéfleHeeove kesÀ}er.
ieebOeerveer Heeefþbyee efo}su³ee efKe}eHele ®eUJeUeryeodo} efpeveebvee DeemLee veJnleer. `ce.ieebOeerb®eer OeesjCes
osµee}e ielexle {keÀ}Ceejer Deensle' Demes l³eeb®es cele nesles.
1920 veblej efpeveeb®³ee efJe®eejebvee JesieUs JeUCe efceUe}s. keÀeBie´smeceO³es DeeHe}e pece yemeefJeCes
efpeveebvee DeJeIe[ efomet }eie}s Je cegefm}ce }erieJejer} efpeveeb®ee HeÝeeJe keÀener keÀeU keÀceer Pee}e neslee.
l³ee®es HegvejÀppeerJeve keÀjC³ee®ee l³eebveer efveµ®e³e kesÀ}e.1937 mee}er efveJe[CegkeÀerveblej yengcele
keÀeBieśme}e efceUeu³eecegUs }erie®eer iejpe mebHe}er l³eecegUs ye@.efpevee ogKeeJe}s Je keÀeBie´smeHeemetve otj ies}s.
³esLetve®e l³eebveer Oecee&®ee ceesþîee kegÀµe}lesves JeeHej kesÀ}e. 1940 ®³ee }erie®³ee DeefOeJesµeveele
èfÜje<ì^Jeeoe®ee' efJe®eej ceeb[tve HeeefkeÀmleeve®ee Hee³ee Ieele}e. HeeefkeÀmleevemeeþer efpeveeb®³ee
128
vesle=lJeeKee}er Yeejleer³e cegme}ceeve ceesþîee HećeeCeele GYes jeefn}s. efyeéfìµeeb®eer efveleerner l³eeme
keÀejCeerYetle þj}er Je µesJeìer HeeefkeÀmleeve®ee Go³e Pee}e.
1947 ®³ee }enesj DeefOeJesµeveele efpeveeb®³ee vesle=lJeeKee}er cegefm}ce }erieves HeeefkeÀmleeve®ee

þjeJe mebcele kesÀ}e. mJeleb$e Fm}eceer je<ìê®eer ceeieCeer l³eebveer GIe[HeCes ceeb[C³eeme megjÀJeele kesÀ}er.
l³eemeeþer keÀesCel³eener ceeiee&ves peeC³ee®eer le³eejer oµe&Je}er. efnbot Je cegefm}ce ner oesve JesieUer je<ì^s
Deensle. ³ee efÜje<ì^Jeeoe®es peesjoej meceLe&ve keÀjC³ee®ee He´³elve efpeveebveer kesÀ}e. efnbot Je cegme}ceeveele
leerJe´ celeYeso Deensle DeeefCe les keÀOeerner ve<ì nesCeejs veenerle ns Yeso HeÀej®e Kees}Jej jÀpe}s}s Deensle.
l³eeb®es mJejÀHe Oeeefce&keÀ, DeeefLe&keÀ, meebmke=ÀeflekeÀ Je jepekeÀer³e mJejÀHee®es Deens. ns celeYeso keÀOeerner ve<ì
nesCeej veenerle. efyeéfìµeebvee pej ³ee GHeKeb[ele KejesKej mLew³e& veeboeJes Demes Jeeìle Demes} lej l³eebveer
mejUmejU Yeejlee®eer HeÀeUCeer keÀjeJeer Je cegme}ceeveeb®es mJeleb$e je<ì^ efvecee&Ce keÀjC³eeme ceole keÀjeJeer.
Deµeer je<ì^s HejmHejebµeer veblej®e Hesćeeves Jeeiet }eieleer} Je ³ee Yeeieeleer} He´µve KeN³ee DeLee&ves megìleer}.
efpeveeb®³ee celes, efnbot Je cegefm}ce ³ee oesvner HejmHejefJejesOeer meceepeJ³eJemLee Deensle. ³ee oesvner®es SkeÀ
je<ì^ Demet®e µekeÀle veener. SkeÀ je<ì^ jeefnu³eeme l³eeletve DeveskeÀ mecem³ee efvecee&Ce nesleer}. efnbot Je
cegefm}ceeb®ee Oece&, meeceeefpekeÀ jÀ{er, lelJe%eeve, mebmke=Àleer ³ee meJe&®e yeeyeleerle efYevvelee Deens. l³eeb®³eele
jesìer-yesìer J³eJenej veener, pes meJe&mJeer efYevve Deensle, Deµeebvee SkeÀe®e jep³eeKee}er SkeÀ$e DeeCeCes
OeeskeÌ³ee®es nesF}
& . l³eemeeþer mJeleb$e je<ìê®eer efveefce&leer Pee}er Heeefnpes. HeÀeUCeer®³ee efJe®eejebveer efpevee
SJe{s PeHeeì}s nesles keÀer l³eebveer HetJeea®³ee GoejceleJeeoer Je }eskeÀµeenerJeeoer DeeHeu³ee®e lelJeebvee
efle}ebpe}er efo}er.
7.6 He´l³e#e ke=Àleer efove
efke´ÀHme ³eespevee DeHe³eµeer þjlee®e ieebOeerpeerveer 1942 ®e}s peeJe Deeboes}ve megjÀ kesÀ}s.
Fbie´peebveer keÀeBieśme®³ee meJe& vesl³eebvee DeìkeÀ kesÀ}er. HeCe ³ee Deeboes}vee}e cegefm}ce }erieves efJejesOe kesÀ}e.
}erie®³ee celes, efnbogmLeeveeleer} cegme}ceeveeb®es HeéfleefveefOelJe keÀjCeeN³ee }erie}e yejesyej Iesleu³eeefµeJee³e
efye´ìerµe efnbogmLeeve mees[t µekeÀle veenerle Je je<ì^meYeener mJejep³e efceUJet µekeÀle veener l³eecegUs
je<ì^meYesves mJeleb$e HeeefkeÀmleeve®eer ceeieCeer ceev³e keÀjeJeer Demes }erieves Ieesef<ele kesÀ}s.
1944 ceO³es ce.ieebOeebr®³ee mebceleerves ®eke´ÀJeleea jepeieesHee}e®eejer ³eebveer }erie®eer mJeleb$e

jep³ee®eer ceeieCeer ceev³e keÀjCeejer ³eespevee peerveebHeg{s ceeb[}er. Hejbleg peerveeveeb ³ee ³eespevesceO³es Yeeie Ieslee
³esT ve³es ³ee ceeieCeerJej les De[tve yemeu³eeves jepeepeer ³eespevee DeHe³eµeer þj}er. l³ee®eHećeeCes Yegg}eYeeF&
osmeeF&-ef}³eekeÀle De}er ³eespevee, Deebyes[keÀj ³eespevee peerveebveer HesÀìeUu³ee. cene³egOo meceeHleerveblej
Fbi}b[ceO³es De@ì}er HebleHeÓeeve yeve}s. l³eeb®³ee Iees<eCesvegmeej efnbogmLeeveele efveJe[CegkeÀe Peeu³ee. ³eeJesUer
mJeleb$e HeeefkeÀmleeve®³ee ceeieCeerJej efveJe[CegkeÀe }{efJeCeeN³ee }erie}e keWÀêer³e efJeefOe ceb[Ueleer} meJe&
37 peeiee Je Heébleer³e efJeefOe ceb[Uele 482 HewkeÀer 427 peeiee efpebkeÀlee Deeu³ee. keÀeBieśmeves Deeþ Heébleele
Je }erieves oesve Heébleele ceb$eerceb[Us yeveefJe}er. Fbi}b[ntve Dee}su³ee ke@Àefyevesì efceµeveves }erie®³ee mJeleb$e
je<ìê®³ee ceeieCeerkeÀ[s og}&#e kesÀu³eeves }erieves ner ³eespevee HesÀìeU}er. Yeejleeleer} ne jepekeÀer³e
129
Hes®eHe´mebie mees[efJeC³eemeeþer Fbie´pe mejkeÀejves DeveskeÀ ³eespevee ceeb[u³ee. HeCe peerveebveer mJeleb$e
HeeefkeÀmleeve efceUsHe³e¥le Flej keÀesCel³eener iees<ìer ceev³e kesÀu³ee peeCeej veenerle Demee Deeień Oej}e.
7.7 HeeefkeÀmleeve®eer efveefce&leer
Fbie´peebkeÀ[tve Je keÀeBie´smekeÀ[tve mJeleb$e cegefm}ce je<ìê®es mHe<ì DeeµJeemeve efceUle veener ns

Heentve peerveebveer }erieceO³es He´l³e#e ke=Àleer®ee þjeJe Heeme kesÀ}e. Deece®³ee neleer efHemlees} Deens Je les
Deecner JeeHejCeej Deenesle Deµeer oHeexkeÌleer peerveebveer kesÀ}er. peerveeb®³ee 16 Dee@iemì 1946 ³ee efoJeµeer
He´l³e#e ke=Àleer keÀjC³ee®³ee DeeJeenevee}e Heéflemeeo osTve cegefm}ceebveer He´®eb[ obie}er meg© kesÀu³ee. mebHetCe&
osµeele DeYetleHetJe& jkeÌleHeele Ie[gve Dee}e. yengmebK³eebkeÀ cegefm}ce Heébleele þjJetve efnbog®³ee keÀlle}er
Peeu³ee. yebiee}®es cegK³eceb$eer megNneJeoea ³eebveer cegefm}ce iegb[evee ceeskeÀeì mees[}s. ³ee obie}er efye´ìerµe
mejkeÀej }<keÀje®³ee ceoleerves DeeìeskeÌ³eele DeeCet µekeÀ}s Demeles HeCe l³eebveer l³eekeÀ[s og}&#e kesÀ}s. ³ee
obie}er LeebyeefJeC³eemeeþer ieebOeerpeeRveer obie}ie´mle veewKeeueer Yeeiee®ee oewje kesÀ}e. les efleLes peelee®e obie}er
Leebyele HeCe Heeþ JeUlee®e Hegvne obie}er meg© nesle. SkeÀe yeepet}e ³ee obie}er meg© Demeleebvee efyeéfìµe
mejkeÀejves nbieeceer mejkeÀej mLeeHeve keÀ©ve Hebef[le vesn©bvee HebleHeÓeeve kesÀ}s. meg©Jeeleer}e mejkeÀejceO³es
meeceer} ve Pee}s}er }erie mejkeÀej}e ceole keÀjC³eemeeþer veJns lej l³eeb®eer De[JeCetkeÀ keÀjC³eemeeþer
mejkeÀejceO³es meeceer} Pee}er. }erie Je keÀeBieśme mebIe<e& Jee{le®e ies}e. osµeeleer} obie}erner Jee{le nesl³ee.
Jne@F&meje@³e }e@[& ceeTbìye@ìve ³eebveer cee®e& 1947 jespeer Heoe®ee keÀe³e&Yeej efmJekeÀej}e. efnbogmLeeveele
Deeu³eeveblej HeÀeUCeerefµeJee³e Dev³e He³ee&³e Deelee Gj}s}e®e veener ns l³eebvee keÀUtve Dee}s. je<ì^meYes®es
vesles vesn©-Heìs} ³eebveener HeÀeUCeer DeHeefjne³e& Jeeìt }eie}er nesleer HeCe ieebOeerpeeR®ee cee$e HeÀeUCeer}e
efJejesOe neslee. DeKesj je<ì^meYee Je }erie ³eeb®³ee vesl³eebµeer JeeìeIeeìer keÀ©ve oesvner yeepetb®³ee vesl³eebvee
Hemeble DemeCeejer HeÀeUCeer®eer ³eespevee petve 1947 ceO³es HeéfmeOo Pee}er. 14 Dee@iemì1947 jespeer
HeeefkeÀmleeve®eer efveefce&leer Peeueer Je 15 Dee@iemì 1947 jespeer Yeejlee}e mJeeleb$³e efceUe}s HeCe
HeÀeUCeercegUs Yeejlee®eer DeKeb[lee ve<ì nesTve cegefm}ce peeleer³eJeeoe®ee ceesþe efJepe³e Pee}e.

1. HeeefkeÀmleeve®³ee efveefce&leerleer} HećegKe Ieìveeb®eer ³eeoer keÀje.
130
7.8 meejebMe
DeMeeÒekeÀejs 15 Dee@iemì 1947 jespeer Yeejle Je HeeefkeÀmleeve ³ee oesve oesMeebvee mJeeleb$³e
efceUeues Je oesve mJeleb$e jeäê®eer efveefce&leer Peeueer. mJeleb$e Yeejlee®es peJeenjueeue vesn© ns Heefnues
HebleÒeOeeve Peeues Je l³eebveer Yeejleer³e mJeeleb$³e ®eUJeU ³eMemJeer kesÀueer. ³eemeeþer Yeejleer³e jeäêr³e
keÀeBûesme Je keÀeBûesme®³ee meJe& HeoeefOekeÀeN³eebveer ®eUJeU ³eMemJeer keÀjC³eemeeþer Òe³elve kesÀueer.Yeejleer³e
mJeeleb$³e efceÈ³eeveblej KeN³ee DeLee&ves Yeejlee®³ee efJekeÀemeemeeþer Òe³elve meg© Peeues. veJeerve
mecem³ee,veJeerve peyeeyeoeN³ee Dee Jeemetve GY³ee nesl³ee l³eecetUs keÀeBûesme Je jep³eeleerue mejkeÀejebveer
efJekeÀemee®³ee ³eespevee jeyeJee³euee meg©Jeele kesÀu³ee. Yeejlee®³ee HeÀeUCeerves Yeejlee®es keÀOeerner ve Ye©ve
³esCeejs vegkeÀmeeve Peeues. Yeejleeleerue peceeleJeeoeceO³es Jee{ Peeueer. lemes®e mebmLeevee®es ÒeMve efvecee&Ce
Peeues. ns ÒeMve mees[efJeC³eemeeþer mJeleb$e Yeejleeleerue mejkeÀej meppe Peeues. l³eebveer mJeeleb$³eesÊej
keÀeUele ³ee meJe& mecem³ee mekeÀejelcekeÀ HeOoleerves mees[efJeu³ee Je ÒeYeeJeMeeueer Yeejlee®eer efveefce&leer kesÀueer.
7.9 ÒeMve
1) HeeefkeÀmleeve®³ee efveefce&leerceeieerue HeeMJe&Yetceer mHeä keÀje.

2) HeeefkeÀmleeve®³ee efveefce&leer Òe¬eÀer³esJej ®e®ee& keÀje.



















131
8
vesn© ³egie-1
(1947 - 1964)-1
Yeejleer³e jep³eIeìsves®eer Jewefµe<ìîes, mebmLeevee®es efJeefueveerkeÀjCe Je
Yee<eeJeej Òeeblej®evee
He´keÀjCe ©Hejs<ee ë
8.0 GefÎ<ìs
8.1 He´mleeJevee
8.2 Yeejleer³e mebefJeOeeve efveefce&leer Òeef¬eÀ³ee
8.3 Yeejleer³e mebefJeOeevee®es cenlJe
8.4 Yeejleer³e mebefJeOeevee®eer Jewefµe<ìîes
8.5 Yeejleer³e mebmLeeveeb®es efJeef}efvekeÀjCe
8.6 mejoej JeuueYeYeeF& Heìs} ³eeb®eer mebmLeeveeb®es efJeef}veerkeÀjCe efJe<e³ekeÀ keÀeceefiejer
8.7 IeìkeÀ jep³eeb®eer Hegve&j®evee
8.8 meejebµe
8.9 ÒeMve
8.0 GefÎ<ìs
1) Yeejleer³e mebefJeOeevee®eer Jewefµe<ìîes mecepetve IesCes.

2) Yeejleer³e mebmLeevee®es efJeef}efvekeÀjCe Heéfke´À³ee mecepeCes.
3) jep³eeb®³ee Hegvej&®evee Heéfke´À³es®ee DeY³eeme keÀjCes.
8.1 He´mleeJevee
efye´ìerMeebveer Yeejleeuee SkeÀmebIe mJeeleb$³e ve oslee osMee®eer HeÀeUCeer keÀ©ve Yeejle Je

HeeefkeÀmleeve DeMeer oesve mJeleb$e jeäs^ efvecee&Ce kesÀueer. 15 Dee@iemì 1947uee Yeejleeuee mJeeleb$³e
efceUeu³eeveblej osMeemeceesj keÀener DeeJneves nesleer. l³eeceO³es mebefJeOeevee®eer efveefce&leer, mebmLeeveeb®es
efJeefueveerkeÀjCe, efveJee&efmeleeb®ee ÒeMve F. ³ee DeeJneveeuee Del³eble meceLe&HeCes leeW[ osCes HebleÒeOeeve Heb.
132
vesn© ³eebveer DeeHeu³ee otjo=<ìer®ee efJe®eej keÀ©ve mebHetCe& osMeeceO³es SskeÌ³e ÒemLeeefHele keÀjC³eemeeþer
meJee¥vee SkeÀe Oeei³eele yeebOelee ³esF&ue DeMeer mJeleb$e jep³eIeìvee le³eej keÀjC³ee®eer peyeeyeoejer
cemegoemeefceleer®es ÒecegKe ³ee veel³eeves [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀj ³eeb®³eeJej meesHeefJeueer.
lemes®e efveJee&efmeleeb®es HegveJe&meve keÀjC³eemeeþer JesieJesieÈ³ee IeìkeÀjep³ee®³ee ceoleerves

ceesþîeeÒeceeCeeJej HegveJe&meve kesÀues l³ee®eÒeceeCes mejoej JeuueYeYeeF& ³eeb®³eeJej mebmLeeveeb®³ee
efJeefueveerkeÀjCe efJe<e³eer®eer peyeeyeoejer meesHeefJeueer. lemes®e Yee<eeJeej Òeeblej®evesvegmeej IeìkeÀ jep³ee®eer
efveefce&leer keÀ©ve ceesþe Hes®e mees[efJeuee. HebleÒeOeeve peJeenjueeue vesn© ³eebveer DeeHeu³ee keÀuHekeÀlesves SkeÀ-
SkeÀ ÒeMve mees[Jetve osMeeuee mJeeJeuebyeer yeveefJeC³eemeeþer DeeHeu³ee keÀe³e&keÀeUele pes Òe³elve kesÀues l³ee®eer
ceeefnleer ³ee ÒekeÀjCeeceO³es efouesueer Deens.
8.2 Yeejleer³e mebefJeOeeve efveefce&leer Òe¬eÀer³ee
DeeHeu³ee osMeeleerue mebefJeOeeveelcekeÀ efJekeÀeme Heene³e®ee Peeu³eeme lees ceesuexeEceìes megOeejCee

(1909), ceeBìsi³et ®escmeHeÀ[& megOeejCee (1919) DeeefCe Yeejleer³e mJeeleb$³e keÀe³eoe, 1935 Demee
Peeuesuee Dee{Ulees. F.me.1946 ®³ee ke@Àefyevesì efceMeveves Yeejleer³e mebefJeOeeve le³eej keÀjC³eemeeþer
Ieìvee meefceleer®³ee efveefce&leer®eer efMeHeÀejme kesÀueer. l³eemeeþer meYeemeo cnCetve ÒebeflekeÀ efJeOeer ceb[Uebveer
DeeHeues efveJee&ef®ele ÒeefleefveOeer HeeþJeeJesle Demes þjues. l³eemeeþer leerve ÒekeÀej®³ee celeoej mebIeebletve- De)
meeceev³e ye) cegeqmuece DeeefCe keÀ) MeerKe - ÒeefleefveOeer mebefJeOeeve meYesJej (Ieìvee meefceleer) HeeþefJeues
iesues. l³ee®e yejesyej DeuHemebK³eekeÀ DeeefCe Jebef®ele Jeie& ³eeb®es ÒeefleefveOeermeg×e HeeþJeues iesues. l³eeceO³es
HeejMeer, Yeejleer³e ef¸eM®eve, DeeBiue-Yeejleer³e Deeefoce peceeleer DeeefCe m$eer ÒeefleefveOeeR®ee meceeJesMe neslee.
ns meJe& meom³e Òeefleÿerle Je meceepee Òeleer DeemLee yeeUieCeejs nesles. Ieìvee meefceleerJej SketÀCe 389
meom³e efveJe[ues iesues nesles. l³eebHewkeÀer Yeejleer³e jeäêr³e keÀeBûesme 208, cegeqmuece efueie®es 73 DeeefCe
GJe&efjle Flej Jeiee¥®es nesles. l³eeceO³es megodOee mebmLeeveer jepeeb®es SketÀCe 93 ÒeefleefveOeer lej 296 ns
GJe&efjle efye´ìerMe Yeejleeleerue nesles. cegeqmuece ueerieves mebefJeOeeve meYesJej DeeHeues ÒeefleefveOeer HeeþJeC³eeme
vekeÀej efouee.
Ieìvee meefceleer®es ÒeLece me$e nbieeceer DeO³e#e meeq®®eoevebo efmevne ³eeb®³ee DeO³e#elesKeeueer 9
ef[meWyej 1946 jespeer ®eeuet Peeues. ³ee me$eeceO³es SketÀCe 207 meom³e npej nesles. 11 ef[meWyej
1946 jespeer [e@. jepeWê Òemeeo ³eeb®eer Ìeìvee meefceleer®es' DeO³e#e cnCetve DeefOeke=ÀleHeCes efveJe[
Ieìvee meefceleer®es mebefJeOevee®ee cemegoe (DeejeKe[e) le³eej keÀjC³eeyeeyeleerle keÀener efve³eceeJeueer

mLeeefHele kesÀueer. l³eemeeþer cemegoe meefceleer®eer efveefce&leer kesÀueer iesueer DeeefCe 19 Dee@iemì 1947 jespeer
[e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀj ³eeb®eer cemegoe meefceleer®³ee (Drafting Committee) DeO³e#eHeoer
meJee&vetceles vesceCetkeÀ keÀjC³eele Deeueer. [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀj ns SkeÀ ceneve keÀe³eosHebef[le Je
Ieìvee le%%e nesles. l³eeb®ee DeveskeÀ osMeeb®³ee Ieìveeb®ee iee{e DeY³eeme neslee. cnCetve keÀeBûesmeuee `peUles
133
Iej' cnCeCeeN³ee [e@. yeeyeemeensyeeb®eer kesÀJeU l³eeb®³ee efJeÜÊescegUs®e vesceCetkeÀ kesÀueer iesueer Je osMee®es
mebefJeOeeve le³eej keÀjC³ee®eer peyeeyeoejer meesHeefJeC³eele Deeueer.
26 peevesJeejer 1947 jespeer Yeejleer³e mebefJeOevee®ee cemegoe HetCe& keÀjC³eele Deeuee DeeefCe Ieìvee
efmeceleerHeg{s 21 HesÀye´gJeejerHeemetve peJeU-peJeU Deeþ ceefnves ®e®exmeeþer Je JewOeeefvekeÀ met®eveemeeþer,
og©mleermeeþer þsJeC³eele Deeuee. peveleskeÀ[tvener l³eemeeþer met®evee ceeieefJeC³eele Deeu³ee. Òel³eskeÀ keÀuece
Ieìvee meefceleerHeg{s ®e®es&meeþer Kegues Demes. ³ee keÀeUele yeeyeemeensye Deepeejer Demele. Hejbleg l³ee®eer HeJee& ve
keÀjlee l³eebveer ns keÀece Hetleeame vesues. mebefJeOeeve efveefce&leermeeþer SketÀCe 2 Je<ex 11 ceefnves DeeefCe 18
efoJeme (9 ef[meWyej 1946 les 26 veesJnWyej 1949) SJe{e keÀeueeJeOeer ueeieuee. 26 peevesJeejer
1950 Heemetve ns mebefJeOeeve Yeejleer³e pevelesuee DeHe&Ce keÀjC³eele ³esTve l³ee®eer DebceueyepeeJeCeer
keÀjC³eele Deeueer Je Yeejle KeN³ee DeLee&ves `ÒepeemeÊeekeÀ jeä^' yeveues.
8.2.1 cemegoe meefceleer®es meom³e

1) [e@.yeer.Deej. DeebyesokeÀj : DeO³e#e
2) Deuueeoer ke=À<CemJeeceer De³³ej : meom³e
3) Sve. ieesHeeuemJeeceer De³³ebieej : meom³e
4) [e@. kesÀ. Sce. cegvMeer : meom³e
5) me³³eo ceesncceo meeoguuee : meom³e
6) yeer.Sue efceÊej (l³eeb®³eepeeieer : meom³e
Sve. ceeOeJejeJe Deeues)
7) [er.Heer. Kesleeve (l³eeb®³ee peeieer : meom³e
ìer.ìer. ke=À<Ceccee®eejer Deeues)
8.2.2 [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀj Ieìves®es Kejs efMeuHekeÀej :

Jejerue meom³eevee meefJebOeeve efveefce&leer®³ee Òe¬eÀer³esle DeeHeues ³eesieoeve oslee Deeues veener. l³eecegUs
mebefJeOeeve le³eej keÀjC³ee®eer mebHetCe& peyeeyeoejer [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀjeb®³ee efMeje - KeebÐeeJej
Deeueer Je leer l³eebveer meceLe&HeCes Hesuetve oeKeJeueer. mebefJeOeevee®³ee cemegÐeeJej Ieìvee meefceleerceO³es ®e®ee&,
JeeoefJeJeeo ®eeuet Demeleevee l³eeb®³ee ³ee keÀe³ee&®eer veeWo ceesþ³ee Deeojeves IesC³eele Deeueer Deens Je l³ee®es
omleSsJepe DeepemegOoe SefleneefmekeÀ¢<ìîee (Constituent Assembly Debates) cnCetve
GHeueyOe Deensle.
cemegoe meefceleer®es (Drafting Committee) SkeÀ meom³e ìer.ìer. ke=À<Ceccee®eejer ³eebveer

5 veesJnWyej 1948 jespeer Ieìvee meefceleerHeg{s efve:mebMe³eHeCes DeeHeues cele ceeb[ues Je l³ee®eer veeWo meoj
omleSsJepeeceO³es Deens. l³eebveer mebefJeOeeveefveefce&leer®es mebHetCe& Þes³e [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀjebvee osleevee
cnìues Deens.
134
``DeO³e#e ceneso³e....
³ee meYeeie=nele ³ee®eer peeCeerJe Demesue keÀer, ³ee®e meYeeie=neves cemegoe meefceefleJej p³ee meele
meom³eeb®eer efve³egkeÌleer kesÀueer nesleer l³eeHewkeÀer SkeÀeves ³ee meYeeie=ne®ee jepeerveecee efouee cnCetve l³eeb®³ee
peeieer ogmeN³eebvee efve³egkeÌle keÀjC³eele Deeues. SkeÀe meom³ee®ee ce=l³et Peeuee DeeefCe leer peeiee efjkeÀeceer®e
jenerueer. SkeÀ meom³e otj DecesefjkesÀle efveIetve iesues DeeefCe l³eeb®eerner peeiee Yejueer iesueer veener. ogmejs SkeÀ
meom³e jep³ee®³ee jepekeÀejCeele J³emle nesles, iegbleuesues nesles DeeefCe l³eeÒeceeCeele HeeskeÀUer efvecee&Ce
Peeueer nesleer. SkeÀ efkebÀJee oesve meom³e efouueerHeemetve HeÀej otj nesles DeeefCe keÀoeef®ele Òeke=Àleer
DemJeemL³ee®³ee keÀejCeemJele l³eebveer yewþkeÀerle Yeeie Iesleuee®e veener. ³ee®ee Debeflece HeefjCeece Demee Peeuee
keÀer, ³ee mebefJeOeevee®ee cemegoe le³eej keÀjC³ee®eer mebHetCe& peyeeyeoejer [e@. Deebyes[keÀj ³eeb®³eeJej Deeueer
DeeefCe l³eebveer ns cenlJeHetCe& keÀe³e& efve:mebMe³e, Del³eble meceLe&HeCes HetCe& kesÀues ³eele efleUcee$e MebkeÀe veener.
³eekeÀefjlee Deecner l³eeb®es ke=Àle%e Deenesle. ''
l³eeJesUer Ieìvee mebefceleer®³ee Flej meom³eebveer meoj efJeOeeveeMeer memebieleHeCes mebefJeOeeve

efveefce&leer®es Þes³e [e@. Deebyes[keÀjebvee efouesues Deens. Hejbleg Deepener keÀener ke=ÀleIve ueeskeÀ oebefYekeÀHeCes
mebefJeOeeve efveefce&leer®es Þes³e [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀjebvee peeCetveyegpetve osle veenerle efkebÀJee DeveguuesKeeves
osC³ee®es ìeUleele. Hejbleg Fefleneme l³eeuee mee#e Deens.
8.3 Yeejleer³e mebefJeOeevee®es cenlJe
15 Dee@iemì 1947 jespeer Yeejle Fbie´peeb®³ee ieg}eceefiejerletve cegkeÌle Pee}e. mJeleb$e Yeejlee®es
Heefn}s HebleHeÓeeve cnCetve Hebef[le peJeenj}e} vesn©bveer peyeeyeoejer efmJekeÀej}er. mJeleb$e Yeejleemeceesj
DeveskeÀ mecem³ee Dee Jeemetve GY³ee nesl³ee. efnbog-cegefm}ceeb®³ee obie}er, efveJee&efmeleeb®es }eW{,s oeefjbê³e,
yeskeÀejer efvej#ejlee, DeeefLe&keÀ DeeefCe meeceeefpekeÀ efJe<ecelee DeeefCe mebefJeOeevee®eer efveefce&leer Fl³eeoer
mecem³eebvee vesn©bveer Deefleµe³e OeerjesoÊeHeCes leesb[ efo}s.
Yeejlee®es mebefJeOeeve cnCepes Yeejlee®eer jep³e Ieìvee. mebefJeOeeve ns µeemevee®³ee keÀebner

efmeOoebleeJej DeeOeeefjle Demeles. He´l³eskeÀ osµeeleer} mebefJeOeevee®es SkeÀ DeeieUs cenÊJe Demeles. les cenÊJe
He´mleeJevesle oµe&efJe}s}s Demeles. mebefJeOeevee®eer He´mleeJevee GÊece Demetve leer mebefJeOeevee®eer DeeOeejefµe}e
Deens. mebefJeOeeveeÜejs Yeejleer³e }eskeÀeb®³ee Deeµee DeekeÀeb#ee mHe<ì Peeu³ee Deensle. He´mleeJevesle
ceeCemeeleer} G®®e-keÀefve<ì YesoYeeJe ve<ì keÀ©ve meJee¥vee meceeve HeeleUerJej DeeCeC³ee®es GefÎ<ì mHe<ì
keÀjC³eele Dee}s. jep³e J³eJemLes®eer ©Hejs<ee l³eeceO³es meceeefJe<ì keÀjC³eele Dee}er. l³eevegmeej Yeejlee}e
meJee&Yeewce, meceepeJeeoer Oece&efvejHes#e Je He´peemelleekeÀ ieCejep³ee®ee opee& osC³eele Dee}e. Yeeb[Je}µeener
Je meec³eJeeoer DeLe&J³eJemLee He´mLeeefHele keÀjC³ee®es O³es³e efmJekeÀej}s ies}s. mJeeleb$³ee®eer Je J³eefkeÌlecelJe
efJekeÀemee®eer meJee¥vee meceeve mebOeer efceUs} Deµee DeveskeÀ iees<ìer He´mleeJevesle veceto keÀ©ve mebefJeOevee®es
O³es³e mHe<ì kesÀ}s ies}s.
135
8.4 Yeejleer³e mebefJeOeevee®eer Jewefµe<ìîes
1) meeJe&Yeewce }eskeÀmelleekeÀ ieCejep³e ë Yeejleer³e jep³eIeìves®³ee He´mleeJevesle Yeejleer³e

meeJe&Yeewce He´peemelleekeÀ ieCejep³e efvecee&Ce keÀjC³ee®es Gefo<ì mHe<ì kesÀ}s}s Deens. Jejer} µeyoebveer
Yeejlee®³ee jep³ee®es mJejÀHe keÀUtve ³esles. meeJe&Yeewce ³ee µeyoeves Yeejle ns mJeleb$e DeeefCe meeJe&Yeewce
Demeu³ee®es veceto kesÀu³eecegUs YeejleeJej Flej keÀesCel³eener melles®es efve³eb$eCe veener ns meg®eefJe}s Deens.
Yeejleer³e pevelee ner®e Debeflece melleeOeejer Deens. He´peemelleekeÀ efkebÀJee }eskeÀmelleekeÀ ³ee µeyoeves Debeflece
mellee peveles®eer Deens Je µeemeve HeOoleerner }eskeÀµeener mJejÀHee®eer Demes} Demes meebefiele}s Deens.
ieCejep³e ne µeyo cenllJee®ee Demetve l³eecegUs osµee®eer mellee SkeÀe J³ekeÌleer®³ee neleele JebµeHejbHejsves
peeCeej veener ns mHe<ì kesÀ}s}s Deens. ieCejep³eele keÀe³e&keÀejer HećegKe peveleskeÀ[tve efveJe[}e peelees Je
}eskeÀµeener J³eJemLee Demeles.
2) peieeleer} meJee&le efJeµee} Je efJemle=le mebefJeOeeve ë

Yeejlee®es mebefJeOeeve ns peieeleer} osµeeb®³ee mebefJeOeeveeHes#ee meJee&le efJeµee} Je efJemle=le Deens.
megjÀJeeleer}e Ieìvesle 22 Yeeie, 395 keÀ}ces Je 8 Heefjefµe<ìîes nesleer. veblej l³eele 9 J³ee
Heefjefµe<ìe®ee meceeJesµe kesÀu³eeves keÀ}ceeb®eer mebK³ee 404 Pee}er Deens. peieeleer} Flej je<ìêb®³ee
Ieìvesµeer leg}vee keÀjlee DecesefjkesÀ®³ee Ieìvesle 9, Dee@mì^sef}³eeb®³ee Ieìvesle 128, ke@Àve[e®³ee Ieìvesle
147 DeeefCe oef#eCe DeeefHe´ÀkesÀ®³ee Ieìvesle 153 keÀ}ces Deensle. Yeejleeves mebIe jep³ee®ee mJeerkeÀej
kesÀu³eeves ef}efKele Ieìvee yeveJe}er ies}er. ³ee Ieìvesle keWÀê Je jep³e mejkeÀej®es mJejÀHe, ceg}Yetle
DeefOekeÀej, ceeie&oµe&keÀ lellJes, v³ee³eHee}erkeÀe, efveJee&®eve Dee³eesie ³ee meJe& yeeyeeR®ee Keg}emesJeej leHeµeer}
efo}s}e Demeu³eeves Ieìves®ee DeekeÀej efJemle=le Pee}e Deens.
3) cet}leëef}efKele Je efveefce&le mebefJeOeeve ë Yeejleer³e mebefJeOeeve ns cet}leëef}efKele Je efveefce&le

mebefJeOeeve Deens. mebefJeOeevee®eer efveefce&leer ner je<ìêr³e Deeboes}veeletve efvecee&Ce Peeuesu³ee SkeÀe efJeefµe<ì
HeefjefmLeleerle Je mJeeleb$³e HeéHleerveblej efJeefµe<ì JesUer Pee}s}er Deens. Fbi}b[®es mebefJeOeeve ns Deef}efKele
Deens. lejer osKeer} keÀener Deef}efKele HejbHeje Yeejleele osKeer} jÀ{ nesle ®ee}}su³ee Deensle. GoenjCe
Ðee³e®es Pee}s lej keÀesCeleerner Yeejleer³e J³ekeÌleer ner leerveJesUe Yeejlee®ee je<ì^Heleer nesT µekeÀle veener.
4) leeþj Je }Jeef®ekeÀlee ³eeb®ee mecevJe³e ë Fbi}b[®es mebefJeOeeve ns Del³eble }Jeef®ekeÀ Deens lej
DecesefjkesÀ®es Deefleµe³e leeþj Deens. Yeejleeves ³ee oesvner osµeeb®³ee mebefJeOeevee®ee mecevJe³e meeOetve Je
ceO³ece ceeie& mJeerkeÀejÀve DeeHe}s mJeleë®es mebefJeOeeve yeveefJe}s Deens. lemes®e mebefJeOeevee®³ee yeeyeleerle
osKeer} }Jeef®ekeÀHeCee DeeCe}s}e Deens. Hebef[le peJeenj}e} vesnjÀ ³eeb®³ee celes, ’pejer Deecner ³ee
mebefJeOeevee}e þesme Je mLee³eer mebefJeOeevee®es jÀHe osT Fef®ílees, lejer mebefJeOeeveele Ieìvee-ogjÀmleer ®eer
J³eJemLee keÀjC³eele ³esF&}. meeOeejCe cegÐeebJej mebmeos®³ee meeO³ee yengceleeves Ieìvee og©mleer keÀjC³eele
³esF&}.keÀener cegÐeeb®³ee yeeyeleerle }eskeÀmeYee Je jep³emeYee ³eeleer} SketÀCe meYeemeoe®³ee yengceleeves Je
GHeefmLele meYeemeoeb®³ee yengceleeves ogjÀmleer keÀjlee ³esF} & . cenllJee®³ee cegÐeeb®³ee ogjÀmleermeeþer cee$e
Jejer} HeOoleerves yengcele efceUeu³eeveblejner Yeejleer} efvecc³ee jep³eeb®eer mebceleer cee$e DeefveJee³e& Deens .
136
5) peveles®³ee HeéfleefveOeeRveer yeveJe}s}s mebefJeOeeve ë Yeejlee®es mebefJeOeeve Fbie´peebveer yeveefJe}}s
veener. lej mebefJeOeeve ns peveles®³ee HeéfleefveOeeRveer SkeÀ Ieìvee meefceleer vescetve yeveefJe}s}s Deens.
[e@.yeeyeemeensye Deebyes[keÀj ³eeb®³ee DeO³e#elesKee}er SkeÀ cemegoe meefceleer vesceC³eele Dee}er nesleer. l³eebveer
ns meJe& meceeJesµekeÀ mebefJeOeeve le³eej keÀjÀve mebefJeOeevee®es Debeflece DeefOekeÀej Yeejleer³e peveles}e®e efo}s}s
Deensle.
6) mJeeleb$³e, mecelee Je yebOeglee ³ee lelJeeb®ee mecevJe³e ë De³eesi³e efveye¥Oebe®ee DeYeeJe DeeefCe
efJekeÀemee®eer ³eesi³e Je meceeve mebOeer ³ee oesve iees<ìeRveer ³egkeÌle Deme}s}s mJeeleb$³e efvecee&Ce keÀjCes ns Ieìves®es
Gefodo<ì Deens. DeeefLe&keÀ, meeceeefpekeÀ Je jepekeÀer³e #es$eele meJee¥vee meceeve v³ee³e, opee&, mebOeer efceUeJeer
Je yebOegYeeJe Jee{eJee ³eemeeþer Ieìvesle He´³elve kesÀ}s Deensle. mecelee cnCepes ceeveJeefveefce&le efJe<ecelee Je
YesoYeeJe ve<ì keÀjÀve meJee¥vee mebOeer efceUC³ee®eer lejlego keÀjCes nes³e. Yeejleele HetJeeaHeemetve peeleer³eJeeo,
Oece&Jeeo, HeébleJeeo efvecee&Ce Peeu³eecegUs je<ìêr³e SwkeÌ³e Jee{t µekeÀ}s veener l³eemeeþer Ieìvesle yebOegYeeJee®es
lellJe mJeerkeÀej}s ies}s. }eskeÀµeenerle YesoYeeJeebvee mLeeve vemeles lemes®e SkeÀer®eer Je yebOegYeeJee®eer peeCeerJe
nesC³eekeÀefjlee meeceeefpekeÀ, DeeefLe&keÀ Je jepekeÀer³e #es$eele mecelee efvecee&Ce JneJeer }eieles. jep³eIeìvesves
J³ekeÌleer®eer Heéfle<þe Je je<ìê®eer SkeÀelcelee efìkeÀJeCeejer yebOeglee efvecee&Ce keÀjC³ee®es Gefodo<ì ceev³e
kessÀ}s}s Deens.
7) SkeÀelcelee Je mebIeelcekeÀ jep³eJ³eJemLee ë Yeejleer³e mebefJeOeeveeves Yeejleele mebIejep³eelcekeÀ

J³eJemLee megjÀ kesÀ}er Deens. mebIeelcekeÀ jep³eHeOoleerle leerve DeeJeµ³ekeÀ }#eCes Demeleele. Heefn}s cnCepes
ef}efKele mebefJeOeeve, ogmejs jep³eebceO³es DeefOekeÀejeb®es efJeYeepeve Je eflemejs }#eCe cnCepes mJeleb$e
v³ee³eHeeef}keÀe. ner eflevner }#eCes Yeejleer³e mebefJeOeeveele Deensle. l³eecegUs Yeejleele mebIeelcekeÀ µeemeve
Demetvener keWÀê mejkeÀej}e meeceL³e&mebHevve yeveefJeC³ee®ee He´³elve kesÀ}e Deens. Yeejleer³e mebefJeOeeveele Deµeer
keÀener lellJes Dee{Uleele keÀer l³eecegUs les SkeÀelcekeÀ jep³eJ³eJemLeskeÀ[s PegkeÀleebvee efomeles.
GoenjCeeLe&, SkesÀjer veeieefjkeÀlee, SkesÀjer keÀe³e&Heeef}keÀe, mebmeosÜejs jep³eeb®eer veeJes, Heósµe Je meercee
³eele yeo} keÀjCes F.Jejer} iees<ìeRJejÀve Yeejleer³e jep³eJ³eJemLee ner mebIeelcekeÀ Demetvener
SkeÀelcekeÀleskeÀ[s PegkeÀ}s}er Deens. Demes cnì}s peeT µekeÀles. [e@.ogiee&oeme yemet ³eeb®³ee µeyoele
meebieeJe³ee®es Peeu³eeme, ’Yeejleer³e mebefJeOeeve ns mebIeelcekeÀner veener Je SkeÀelcekeÀner veener, les oesvneR®es
efceÞeCe Deens. ne veJeerve He´keÀej®ee mebIe Deens .
8) mJeleb$e v³ee³eHeeef}keÀe ë keWÀê Je Heéble ³eeb®³eeleer} HejmHej lebìîebe®ee efveJee[e keÀjC³eemeeþer

v³ee³eHeeef}keÀe ³ee mJeleb$e Je efveëHe#e DemeCes Del³eble DeeJeµ³ekeÀ Demeles. cnCetve Yeejleer³e mebefJeOeeveeves
v³ee³eHeeef}kesÀ}e lemee mJeleb$e opee& efo}s}e Deens. lemes®e ceewef}keÀ DeefOekeÀeje®³ee megj#es®eer peyeeyeoejer
meesHeefJe}er Deens. v³ee³eHeeef}kesÀ®³ee mJeeleb$³eemeeþer l³ee®³ee ³eesi³elee, efve³egkeÌleer®eer HeOole Je Jesleve
³eemebyebOeer meejs keÀener mebefJeOeeveele efveefµ®ele kesÀ}s Deens. mejkeÀejves efkebÀJee mebmeosves Heieej keÀceer
keÀjC³ee®eer OecekeÀer osTve v³ee³eHeeef}kesÀJej Devegef®ele oyeeJe ìeketÀ ve³es cnCetve ner J³eJemLee keÀjC³eele
Dee}er Deens. v³ee³eHeeef}kesÀ®ee meJee&le ceesþe DeefOekeÀej DecesefjkesÀHećeeCes v³eeef³ekeÀ HegveefJe&}eskeÀvee®ee Deens.
mebefJeOeevee®³ee efJejesOeele pej mebmeosves SKeeoe keÀe³eoe kesÀ}e lej lees jodo keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej
137
v³ee³eHeeef}kesÀ}e Deens. cnCetve mJeleb$e v³ee³eHeeef}keÀe ns Yeejleer³e mebefJeOeevee®es SkeÀ cenllHetCe& Jewefµe<ì³es
Deens. keÀe³e&keÀejer ceb[Ue}e v³ee³eeOeerµeeb®eer efve³egkeÌleer keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej veener. ye[leHe&À
keÀjC³eemeeþer Dev³e J³eJemLee keÀjC³eele Dee}er Deens. mebefJeOeeveeÜejs meJeex®®e v³ee³ee}³ee®eer mLeeHevee
keÀjC³eele Dee}er Deens. ³eele SkeÀ mej v³ee³eeOeerµe Je meeleHes#ee peemle v³ee³eeOeerµe Demeleele. He´l³eskeÀ
jep³eele SkeÀe G®®e v³ee³ee}³ee®eer J³eJemLee keÀjC³eele Dee}er. l³eeb®es ³ee meJe& v³ee³ee}³eebJej HetCe&
efve³eb$eCe Demeles. DeHeJeeo HeÀkeÌle mewefvekeÀ v³ee³ee}³e Deens.
9) SkesÀjer veeieefjkeÀlJe ë efJeµJeeleer} Dev³e keÀener mebIejep³eele ognsjer veeieefjkeÀlee Deens. Goe.
DecesefjkeÀe, efmJelPej}b[ ³esLes keWÀê Je Heéble Deµeer ognsjer veeieefjkeÀlJee®eer efmLeleer Deens. Hejbleg Yeejleeves
mebIejep³ee®es Je IeìkeÀ jep³ee®es Demes ognsjer veeieefjkeÀlJee®es lelJe ceev³e kesÀ}s}s veener. Yeejlee®ee
Fefleneme Je HegÀìerjHeCee®eer Je=lleer }#eele IesTve SkesÀjer veeieefjkeÀlJee®eer lejlego kesÀ}er DemeeJeer.
Yeejleer³e Ieìves®³ee keÀ}ce 9 HećeeCes SKeeÐee Yeejleer³eeves HejkeÀer³e je<ìê®es veeieefjkeÀlJe Keg<eerves
efmJekeÀej}s Demes} lej l³ee®es Yeejleer³e veeieefjkeÀlJe ve<ì nesles. Demes Deme}s lejer Yeejleer³e J³ekeÌleer
je<ì^kegÀ}eleer} keÀesCel³eener jep³ee®es veeieefjkeÀlJe mJeerkeÀejÀ µekeÀles. l³eecegUs l³ee®es Yeejleer³e
veeieefjkeÀlJe ve<ì nesle veener. ner lejleto HeÀkeÌle je<ì^kegÀ}eHegjleer®e ce³ee&efole Deens.
10) Heéw{ celeeefOekeÀej ë Yeejleeves }eskeÀmelleekeÀ jep³eHeOoleer®ee mJeerkeÀej kesÀ}s}e Demeu³eecegUs

Yeejlee®³ee He´l³eskeÀ veeieefjkeÀe}e jep³ekeÀejYeejele Yeeie IesC³ee®eer mebOeer efceUCes DeeJeµ³ekeÀ Deens. ns
}#eele IesTve Ieìvesves He´l³eskeÀ Heéw{ ðeer-HegjÀ<ee}e celeoevee®ee nkeÌkeÀ efo}e. 21 Je<ex HegCe& Pee}su³ee
He´l³eskeÀ ðeer-HegjÀ<e veeieefjkeÀe}e celeoevee®ee nkeÌkeÀ ceev³e keÀjC³eele Dee}er ner Je³eesce³ee&oe Heg{er}
keÀeUele 18 Je<ex keÀjC³eele Dee}er. ne nkeÌkeÀ osleebvee ðeer-HegjÀ<e Demee YesoYeeJe kesÀ}e veener. lemes®e
mebHelleer, keÀjoeve #ecelee efkebÀJee efµe#eCe ³ee DeìeR®eer ce³ee&oener Ieele}er veener.
11) Oece&efvejHes#elee ë Oece&efvejHes#elee ³ee®ee DeLe& osµee}e meJe& Oece& meceeve Deensle. osµeeleer}
JesieJesieU³ee Oecee¥®³ee }eskeÀebyeodo} YesoYeeJe keÀjC³eele ³esCeej veener jep³ee®ee DeeHe}e Demee keÀesCelee®e
Oece& veener. He´l³eskeÀ veeieefjkeÀe}e DeeHeu³ee F®ísHećeeCes DeeHeu³ee Oecee&®es Hee}ve Je He´®eej keÀjC³ee®ee
nkeÌkeÀ Deens. Oece&efvejHes#e jep³e mLeeHeve keÀjC³ee®ee cegK³e Godosµe cnCepes meJe& veeieefjkeÀeb®eer
jepekeÀer³e, meeceeefpekeÀ Je DeeefLe&keÀ Gvveleer ner Deens.
12) mebmeoer³e µeemeveHeOoleer ë Yeejlee®³ee jep³eIeìvesves mebmeoer³e µeemeveHeOoleer®ee mJeerkeÀej

kesÀu³ee®es efometve ³esles. ner mebmeoer³e HeOoleer Fbi}b[®³ee OeleeaJej efvecee&Ce keÀjC³eele Dee}er. YeejleeceO³es
je<ì^Heleer ns meveoµeerj HećegKe Demetve Kejer mellee ceb$eerceb[Ue®³ee neleer Demeu³eecegUs lemes®e
ceb$eerceb[Ueves meb³egkeÌle peyeeyeoejer®es lellJe ceev³e kesÀ}s}s Demeu³eecegUs Je HebleHeÓeevebe®es SkeÀcegKeer vesle=lJe
Je }eskeÀmeYes®es cegoleHetJe& efJemepe&ve He´l³e#eele efometve ³esles. Fbi}b[®³ee mebmeoer³e HeOoleer®eer meJe&®e
Jewefµeä³es Yeejlee®³ee He×leerle efometve ³esle veenerle. Goe. jeä^HeleeRvee DeeCeeryeeCeer®³ee keÀeUele peemle
DeefOekeÀej ÒeeHle nesleele lemes®e YeejleeceO³es meJeex®³e v³ee³ee}³ee}e keÀe³eos Ieìveeyee¿e þjefJeC³ee®ee
138
DeefOekeÀej osC³eele Dee}e Deens. DecesefjkesÀ®³ee DeO³e#eer³e He×leer®eer keÀener Jewefµeä³es ³eele efometve
³esleele.
13) IeìkeÀ jep³eeb®ee opee& ë Yeejleeleer} IeìkeÀ jep³eeb®ee opee&, DeekeÀejceeve, ÒeefleefveOeerlJe ³eele
meceevelee veener. peccet Je keÀeµceerj jep³eebvee Jewefµeä³eHetCe& mLeeve Deens. Yeejlee®³ee IeìkeÀ jep³eebvee
}eskeÀmeYesJej efo}s}s ÒeefleefveOeerlJe meceeve veener. }eskeÀmebK³es®³ee ÒeceeCeele ns ÒeefleefveOeer efveJe[}s
peeleele. jep³emeYesleer} ÒeefleefveOeer ns IeìkeÀ jep³eeletve Dee}s}s Demeleele Je les DeeHeuîee jep³ee®es
ÒeefleefveOeerlJe keÀjleele. IeìkeÀ jep³eebvee jep³emeYesJej Demeceeve ÒeceeCeele ÒeefleefveOeerlJe osC³eele Dee}s
Deens. Òel³eskeÀ jep³ee}e 50 }eKe }eskeÀmebK³esHe³e¥le Òel³eskeÀ 10 }eKee}e SkeÀ ÒeefleefveOeer DeeefCe 50
}eKeeHes#ee peemle Demeuîeeme l³eeveblej®³ee Òel³eskeÀ 20 }eKee}e SkeÀ ÒeefleefveOeer Demes ÒeceeCe
þjefJeC³eele Dee}s.
14) ceg}Yetle DeefOekeÀej ë Yeejleer³e jep³eIeìvesle veeieefjkeÀeb®³ee ceg}Yegle DeefOekeÀejebJej efJeµes<e Yej
osC³eele Dee}e Deens. µeemeveekeÀ[tve J³ekeÌleer J³ekeÌleerle YesoYeeJe nesT ve³es Je meeceeefpekeÀ Demeceevelee
otj JneJeer ³eemeeþer meceles®ee DeefOekeÀej osC³eele Dee}e. Oece&,Jebµe,peele, ef}bie, pevcemLeeve ³eeJej
DeeOeej}s}e Yeso Ieìveeyee¿e ceeveC³eele Dee}e. mejkeÀejer veeskeÀjerle keÀesCeener veeieefjkeÀe}e Oece&, Jebµe,
peele, ef}bie, pevcemLeeve ³eeJe©ve DeHee$e þjefJe}s peeCeej veener. keÀe³eÐeemeceesj meJe& meceeve Demeleer}
Je DemHe=µ³elee HeeUCes ne HeÀewpeoejer iegvne þjefJe}e ies}e.
Ieìvesves veeieefjkeÀebvee mecelesÒeceeCes mJeeleb$³ee®eener DeefOekeÀej efo}e Deens. J³ekeÌleer®³ee

J³ekeÌleercelJe efJekeÀemeemeeþer Yee<eCe mJeeleb$³e, meYeemJeeleb$³e, mebIeìveemJeeleb$³e, meb®eej mJeeleb$³e,
osµeele keÀesþsner efveJeeme keÀjC³ee®es mJeeleb$³e Ieìvesves efo}s Deens HeCe ³ee mJeeleb$³ee®ee og©He³eesie nesT
ve³es ³eemeeþer keÀener efveye¥Oe Ieele}s Deensle. µees<eCeefJejnerle meceepe efvecee&Ce nesC³eemeeþer Ieìvesves
efHeUJeCegkeÀer efJe©× DeefOekeÀej efo}s Deensle. Òel³eskeÀ veeieefjkeÀe}e Oeeefce&keÀ mJeeleb$³e efo}s. meJee¥vee
efµe#eCe IesC³ee®ee, DeeHe}er mebmke=Àleer HeeUC³ee®ee, cee}ceÊee j#eCee®ee Demes DeveskeÀ DeefOekeÀej Ieìvesves
peveles}e efo}s. ³ee meJe& ceg}Yetle nkeÌkeÀeb®³ee j#eCeemeeþer meJeex®®e v³ee³ee}³eele oeo ceeieC³ee®ee
DeefOekeÀej veeieefjkeÀebvee yene} keÀjC³eele Dee}e.
15) ceeie&oµe&keÀ lelJes ë osµee®es µeemeve peemleerle peemle keÀuîeeCekeÀejer mJe©Hee®es DemeeJes ³ee nsletves
keÀener ceeie&oµe&keÀ lelJes Ieìvesle veceto keÀjC³eele Dee}er Deensle. ner lelJes efveefµ®ele keÀjleebvee
Dee³eue¥[®eer Ieìvee ÒeecegK³eeves IeìveekeÀejebmeceesj nesleer. ceg}Yetle DeefOekeÀejebvee pemee keÀe³eÐee®ee
Heeefþbyee Deens lemee lees ceeie&oµe&keÀ lelJeebvee veener. Hejblet µeemekeÀer³e keÀecekeÀepe ®ee}efJeleebvee ceeie&oµe&keÀ
lelJeebvee veener. Hejbleg µeemekeÀer³e keÀecekeÀepe ®ee}efJeleevee ceeie&oµe&keÀ lelJes meekeÀej keÀjC³ee®ee Òe³elve
JneJee Deµeer DeHes#ee Deens. ³ee lelJeeb®³ee Heeþerµeer pevecelee®eer µekeÌleer Demeuîeeves keÀesCel³eener He#ee®es
mejkeÀej meÊesJej Deme}s lejer l³ee}e ceeie&oµe&keÀ lelJeeb®es G}ÁbIeve keÀjCes menpeemenpeer µekeÌ³e nesle
veener. ³ee ceeie&oµe&keÀ lelJeebceO³es DeÒel³e#eefjl³ee }eskeÀkeÀuîeeCekeÀejer jep³ee®eer peyeeyeoejer Yeejleeves
mJeerkeÀej}er Deens ns mHeä kesÀ}s}s Deens.
139
16) ceeieeme peeleer-peceeleer Je Jev³e peceeleeRvee mebj#eCe ë Yeejlee®³ee Ieìvesves efJeefµeä
Jeiee&meeþer Je efJeefµeä cegoleerkeÀefjlee Keeme lejlegoer kesÀ}suîee Deensle. mecelee Je v³ee³e ÒemLeeefHele
keÀjC³ee®³ee GÎsµeeves DeeefCe ceeieeme}suîee peeleer-peceeleer ¿eeb®eer megOeejCee Ie[Jetve DeeCetve Flejeb®³ee
yejesyejerves l³eebvee mLeeve efceUJetve osC³ee®³ee nsletves®e leelHegjl³ee keÀeUemeeþer ³ee lejlegoer kesÀuîee. DeBi}es
Fbef[³eve ³ee DeuHemebK³eebkeÀ meceepee}e efyeéfìµe keÀeUele efJeµes<e meJe}leer nesl³ee. l³ee SkeÀoce keÀe{tve ve
Ieslee l³eeb®³ee oesve ÒeefleefveOeeR®eer }eskeÀmeYesJej efve³egkeÌleer Je veeskeÀN³ebele jeKeerJe peeiee osC³eele Deeuîee.
Devegmet®eerle peeleer Je peceeleeRvee Keeme ÒeefleefveOeerlJe, veewkeÀjerle meJe}leer, keÀuîeeCekeÀejer ³eespevee
osC³eele Deeuîee. Yeejleeleer} efJeefµeä HeefjefmLeleercegUs ³ee Keeme lejlegoer kesÀuîee iesuîee.
pees oef}le Jeie& Je DeuHemebK³eebkeÀ Jeie& DeeHe}er Òeieleer keÀ© µekeÀle veener l³eebvee mebj#eCe osTve
l³eeb®³ee efJekeÀemeemeeþer veeskeÀjer, efµe#eCe, }eskeÀmeYee-efJeOeevemeYesle Je Dev³e keÀebner #es$eele mebj#eCe
osC³eele Dee}s Deens. l³ee®eyejesyej oef}leJeiee¥vee Je DeuHemebK³eekeÀebvee DeeHe}er Yee<ee, ef}Heer Je mebmke=Àleer
ner keÀe³ece þsJeC³eemeeþer DeeHeuîee F®ísÒeceeCes µew#eefCekeÀ mebmLee mLeeHeve keÀjC³ee®ee Je Dev³e ÒekeÀej®ee
DeefOekeÀej osC³eele Dee}e Deens.
17) DeeCeeryeeCeerle SkeÀelce jep³eele ©Heeblej ë Yeejlee®³ee mebIejep³eele keWÀê mejkeÀej}e

peemle DeefOekeÀej osC³eele Dee}s}s Demetve keWÀê mejkeÀej®es Je®e&mJe ceev³e keÀjC³eele Dee}s Deens. SkeÀelce
jep³ee®es efJekeWÀêerkeÀjCe keÀ©ve mebIejep³e efvecee&Ce kesÀ}s Demeuîeeme keWÀêmeÊee peemle yeUkeÀì keÀ©ve
keWÀêe®es IeìkeÀ jep³eebJej Je®e&mJe ÒemLeeefHele keÀjC³ee®eer DeeJeµ³ekeÀlee Yeemele Demeles. Yeejlee®³ee jep³e
Ieìvesvegmeej µeebleles®³ee keÀeUele mebIejep³e Deme}suîee Yeejlee®es DeeCeeryeeCeer®eer HeefjefmLeleer efvecee&Ce
Pee}er lej l³ee jep³eele jeä^Heleer®ee Debce} meg© keÀjC³ee®eer lejlego Ieìvesves kesÀ}s}er Deens.
Jejer} Jewefµeä³eebvegmeej Yeejleer³e jep³eIeìves®ee efJe®eej kesÀ}e Demelee Demes Dee{Utve ³esles keÀer,
Yeejlee®eer HejbHeje DeeefCe HeefjefmLeleer }#eele IesTve jep³eIeìvee Deeoµe& JneJeer Demee Òe³elve Yeejlee®eer
jep³eIeìvee le³eej keÀjCeeN³eebveer kesÀ}s}e Deens. µekeÌ³e lej Deeoµe& Ieìves®es iegCeefJeµes<e DeeHeuîee
jep³eIeìvesle ³eeJesle ns }#eele þsJetve Ieìves®eer efveefce&leer kesÀ}s}er Deens. ceg}Yetle nkeÌkeÀ, v³ee³ee}³ee®es
mJeeleb$³e, DeuHemebK³eebkeÀebvee mebj#eCe, mecelee, v³ee³e ³eeb®eer nceer, }Jeef®ekeÀHeCee, Òeew{ celeoeve F.
DeveskeÀ Jewefµeä³es keÀener oes<ener Deensle. Hejbleg les meeJeOeefiejer yeeUieuîeecegUs Òeieleer nesC³eeme De[LeUs
³esCeej veenerle Pee}er lej ceole®e nesF} & Demes cele IeìveeHeefj<eosle J³ekeÌle kesÀ}s}s Dee{Utve ³esles. [e@.
jepeWê Òemeeo ³eebveer mHeä kesÀ}s keÀer, ’SkebÀojerves Heenlee, DeeHeuîee jeäê®³ee ®eebieuîee efjleerves
GHe³eesieer He[s} Deµeer ner Ieìvee le³eej keÀjC³eele Dee}er Deens.“ [e@. Deebyes[keÀj ³eeb®³ee celes, ’Ieìvee
efkeÀleerner ®eebie}er Je efveoex<e Deme}er lejer leer Debce}ele DeeCeCeejs pej vee}e³ekeÀ Je efve©He³eesieer
Demeleer} lej leer Ieìvee JeeF&ì þjs} l³ee®eÒeceeCes Ieìvee efkeÀleerner JeeF&ì Deme}er lejer leer jeyeJeCeejs
®eebie}s Demeleer} lej leer ®eebie}er þjs}.“
140
8.4.1 DeeHe}er Òeieleer leHeemee ë
1. Yeejleer³e jep³eIeìves®eer Jewefµeä³es meebiee.
8.5 Yeejleer³e mebmLeeveeb®es efJe}erveerkeÀjCe
µeskeÀ[es Je<ee&Heemetve DeeHe}e osµe DeveskeÀ jep³eeble efJeYeeie}e neslee. Òee®eerve Je ceO³e³egieerve
keÀeUele keÀener ceesþer meeceép³es efvecee&Ce Pee}er ns yejesyej Deens. HeCe p³ee}e DeeHeCe jeä^ cnCelees Demes
efnboer DeLeJee Yeejleer³e jeä^ efvecee&Ce nesT µekeÀ}s veJnles. DeveskeÀ jep³es, DeveskeÀ peeleer, HebLe, Oece&
Deµee JewefJeO³eeves HeefjHetCe& DemeCeeN³ee ³ee osµeele keÀOeer keÀeUer jeä^ efvecee&Ce nesF&} Demes Jeeìle veJnles.
Fbûepeeb®³ee Deeieceveeyejesyej Heeµ®eel³e }eskeÀµeener, ceeveJeer nkeÌkeÀ, jeä^Jeeo, mJeeleb$³e, mecelee,
GoejceleJeeo ³ee mebkeÀuHevee efnbogmLeeveele ©pet }eieuîee Je l³eeletve®e efnboer megefµeef#eleeb®³ee ceveele
SkeÀjeäêr³elJee®eer YeeJevee Jee{erme }eie}er.
F.me. 1885 jespeer jeäêr³e keÀeBûesme®eer mLeeHevee nesTve efnboer peveles®³ee mJeeleb$³ee®eer
®eUJeU DeekeÀej IesT }eie}er. efyeéfìµeeb®³ee efve³eb$eCeeKee}er} Òeosµeeleer} pevelesves peesceeves
®ee}efJe}s}er ner ®eUJeU nesleer. efyeéfìµeeb®³ee efve³eb$eCeeKee}er} Òeosµe èfyeéfìµe efnbogmLeeve' ³ee veeJeeves
DeesUKe}e peele neslee. efnbogmLeeve®ee ogmeje Yeeie ne èfnboer efnbogmLeeve' (mebmLeeveeb®ee efnbogmLeeve) ³ee
veeJeeves DeesUKe}e peele neslee. F.me. 1947 jespeer Yeejlee}e mJeeleb$³e efceUe}s lesJne ³ee mebmLeebveer
Òeosµeele keÀener efþkeÀeCeer mJeeleb$³eJeeoer ®eUJeU vegkeÀleer®e meg© Pee}er nesleer, keÀener efþkeÀeCeer efle®es
Jeejsner efµej}s veJnles.
DeeHeu³ee osMeele SkeÀe®e JesUer oesve eEnogmLeeve veebole nesles. efyeéfìMeeb®³ee leey³eele DemeCeeje
eEnogmLeeve Je mebmLeeefvekeÀeb®³ee leey³eele DemeCeeje ogmeje eEnogmLeeve Demes l³ee®es mJe©He nesles.
mebmLeeveeb®eer mebK³ee peJeU peJeU 563 nesleer. cnCepes De#ejMeë MeskeÀ[eW®³ee mebK³esves nesleer. keÀener
ceesþer, lej keÀener Deieoer®e íesìer nesleer. keÀener mebmLeebveeveer DeeHeu³ee Òepesme ce³ee&efole keÀe nesF&vee HeCe
ueeskeÀMeener®es nkeÌkeÀ yeneue kesÀues nesles. keÀener mebmLeeefvekeÀ DeeHeu³ee Òepesme iegueeceebÒeceeCes JeeieefJele nesles.
ye[esÐeemeejK³ee mebmLeeveele DeeJee&ef®eve megOeejCee Ie[tve Deeu³ee nesl³ee lej pegveeie[ meejK³ee
mebmLeevee®es DeefOeHeleer kegÀ$ee-kegÀ$eeR®es ueivemeceejbYe Leeìeceeìeves Ie[Jetve DeeCeC³eele Oev³elee ceevele
nesles.
eEnogmLeeve eEpeketÀve IesC³eemeeþer efyeéfìMeebveer 1757 ®³ee Hueemeer®³ee ue{eF&ves Yeejleele efyeéfìMe
meÊes®ee Hee³ee Ieeleuee Je Heg{erue 100 Je<ee&le Fbûepeebveer meece, oece, ob[, Yeso veerleer®ee DeJeuebye keÀ©ve
141
³ee osMeeleerue DeveskeÀ jep³es eEpeketÀve Iesleueer. Jee@jve nsefmìbipe, keÀe@ve&Jeeueerme, uee@[& Jesuemueer, uee@[&
[uenewmeer ³eebveer Dee¬eÀcekeÀ meeceép³eJeeoe®ee HegjmkeÀej keÀ©ve mebmLeeefvekeÀeb®es mJeeleb$³e veä keÀjC³eeme
meg©Jeele kesÀueer. ieJnve&j. pevejue uee@[& [uenewmeerves 1848-1856 ³ee keÀeUele keÀesCel³ee lejer
keÀejCeebveer DeveskeÀ mebmLeeves yejKeemle keÀ©ve efyeéfìMe meeceép³eele efJeueerve keÀ©ve ìekeÀueer. HeCe
l³eeb®³ee meeceép³eJeeoer JejJebìîeeKeeuetve peer keÀener mebmLeeves Jee®eueer l³eebvee 1857 ®³ee GþeJeeves Je
l³eeveblej Òeefme× Peeuesu³ee 1857 ®³ee jeCeer®³ee peenerjveec³eeves peerJeoeve efceUeues. ³esLetve Heg{s keÀener
lejer kegÀjeHeleer keÀe{tve Fbûepe mejkeÀej eEnoer mebmLeeves Keeuemee keÀjCeej veJnles, ner ieesä
mebmLeeefvekeÀebvee efoueemee osCeejer nesleer. HeCe ³ee®ee DeLe& mebmLeeefvekeÀebvee ceve ceevesue lemee
jep³ekeÀejYeej keÀjC³ee®es, DeeefCe Hejjeäêr³e OeesjCe þjefJeC³ee®es DeLeJee Fbûepeeb®eer eEnogmLeeveeleerue
meeceép³e meÊee®e Deceev³e keÀjC³ee®es nkeÌkeÀ veJnles.keÀjeje®ee Yebie DeLeJee iewjkeÀejYeej ³ee meyeyeerKeeueer
eEnogmLeeveeleerue Fbûepe mejkeÀej keÀesCel³eener mebmLeevee®³ee Debleie&le keÀejYeejele nmle#esHe keÀ© MekeÀle
nesles. lemes®e mebmLeevee®³ee keÀejYeejeJej meJe&meeOeejCe osKejsKe keÀ© MekeÀle nesles. efyeéfìMeeb®³ee ³ee
DeefOekeÀejeme meeceép³emeÊes®eer DeefOemeÊee Demes cnìues peele Demes.
8.5.1 mebmLeevebe®³ee mecem³ee :

ogmeN³ee cene³eg×eveblej efvecee&Ce Peeuesu³ee HeefjefmLeleercegUs eEnogmLeeve®es mJeeleb$³e ¢äerHeLeele
Deeues. eEnogmLeeveuee mJeeleb$³e osC³ee®³ee ¢äerves DeefOekeÀ ieleerves neue®eeueer nesT ueeieu³ee.
Deeblejjeäêr³e pevecele Je oyeeJeecegUs Fbûepe eEnogmLeeve mees[tve peeCeej ns efveefM®ele Peeues nesles. HeCe
l³eeb®³eemeceesj oesve ceesþ³ee mecem³ee nesl³ee l³eeHewkeÀer SkeÀ cnCepes cegeqmuece ueerie®eer HeeefkeÀmleeve®eer
ceeieCeer DeeefCe ogmejer cnCepes eEnoer mebmLeevebe®ee ÒeMve. efyeéfìMeebveer `HeÀes[e DeeefCe Pees[e' ³ee veerleer®ee
DeJeuebye keÀ©ve ye@jermìj peervee Je mebmLeeefvekeÀeb®ee melele Devegve³e kesÀu³eeves Yeejlee®eer HeÀeUCeer keÀ©ve
HeeefkeÀmleeve®eer efveefce&leer kesÀueer nesleer Je Deelee 15 Dee@iemì 1947 ®³ee Yeejleer³e mJeeleb$³e
keÀe³eÐeevegmeej Yeejlee®es DemebK³e legkeÀ[s Hee[C³ee®ee [eJe j®euee. ³ee keÀe³eÐeevegmeej mebmLeeveebmeceesj
leerve He³ee&³e þsJeC³eele Deeues. mJeefnle ue#eele IesTve mebmLeeveebveer Yeejleele eEkeÀJee HeeefkeÀmleeveele
meeceerue JneJes eEkeÀJee mebmLeeveebveer DeeHeues JesieUs mJeleb$e meeJe&Yeewce jep³e efvecee&Ce keÀjeJes. KejesKej®e
mebmLeeves pej mJeleb$e jeefnueer lej Yeejlee®³ee DeKeb[lesJej ceesþe Òenej Peeuee Demelee. Fbûepe
mejkeÀejvesner DeeHeueer eEnogmLeeveJejerue meeceép³emeÊee Je DeefOemeÊee yejKeemle keÀjerle Demeleevee HeÀej®e
keÀe³eosMeerj Je IeìveelcekeÀ YetefcekeÀe Iesleueer nesleer. Fbûepe ne osMe mees[vt e peeleerue lesJne l³eeb®³ee
leey³eeleerue efyeéfìMe Yeejle ne mJeleb$e nesCeej®e HeCe l³ee®eyejesyej p³eeb®³eeJej l³ebe®eer DeOeermeÊee nesleer
DeMeer MeskeÀ[es eEnoer mebmLeeves osKeerue mJeleb$e nesCeej. DeMeeÒekeÀejs owv³eeme Je nerveeJemLesme HeejeJeej
jeefnuee vemelee. mJeeleb$³e efceUtvener les ceeleerceesue Peeues Demeles. DeeHeeHemebele Peie[tve Hegvne Heejleb$³e
Dees{Jetve Iesleues Demeles. HeefjefmLeleerves efvecee&Ce kesÀuesues jeäêr³e vesl³ebemeceesj ns ceesþs efyekeÀì DeeJneve
nesles. 20 HesÀye´gJeejer 1947 jespeer efce. De@ìueer ³eebveer DeeHeu³ee Iees<eCesle eEnoer mebmLeeefvekeÀebveer DeeHeu³ee
ceeietve meÊesJej ³esCeeN³ee veJ³ee mejkeÀejMeer DeeHeues mebyebOe pegUJetve IesC³ee®ee meuuee efouee neslee. ³ee
DeeJneveeJej mebmLeeves keÀMeer ceele keÀjleele ³eekeÀ[s meJe& peiee®es ue#e ueeietve jeefnues nesles. YeesHeeU®es
veyeeye Je mej keÀe@jefHeÀu[ nîeebveer mebmLeeefvekeÀebvee HetÀme ueeJeueer nesleer.
142
efyeéfìMe efveIetve peelee®e DeeHeCe mJeleb$e, meeJe&Yeewce meÊeeOeerMe nesCeej ³ee keÀuHeves®ee DeveskeÀ
mebmLeeefvekeÀebvee ceesþe Deevebo Peeuee. 1921 jespeer Fbûepe mejkeÀej®³ee Heg{ekeÀejeves mebmLeeefvekeÀeb®es SkeÀ
`vejWê ceb[U' efvecee&Ce kesÀues nesles. Jne@F&meje@³e ne ³ee ceb[Ue®ee DeO³e#e neslee. l³eeves efJe®eejuesu³ee
ÒeMveeJej l³eeme meuueecemeuele osCes, ns ³ee ceb[Ue®es keÀece Demes, mebmLeeefvekeÀebHewkeÀer®e SkeÀe®eer vejWê
ceb[Ue®ee ®e@vmeuej cnCetve efve³egkeÌleer kesÀueer iesueer. YeesHeeU®es veyeeye ns ®e@vmeuej nesles. veyeeye ns cegeqmuece
ueerie®es menevegYetleeroej Je keÀeBûesme®es HekeÌkesÀ efJejesOekeÀ nesles. mebmLeeveebveer DeeHeues mJeleb$e DeefmlelJe
efìkeÀJeeJes, ner megJeCe& mebOeer Jee³ee IeeueJet ve³es, ³ee celee®es les nesles. SJe{s®e veJns lej Fbûepe mejkeÀejves
mebmLeeefvekeÀebvee menkeÀe³e& keÀjeJes Demesner l³eebvee Jeeìle nesles.
mebmLeeefvekeÀ DeeHeues mJeleb$e DeefmlelJe efìkeÀJet MekeÀCeej veenerle ³ee®eer peeCeerJe Fbûepeebvee nesleer
cnCetve mebmLeeveebveer DeeHeues mebyebOe veJ³ee mejkeÀejMeer pegUJetve I³eeJesle Demee meuuee efou³eeves
veyeeyemeensyeeb®eer efvejeMee Peeueer. Fbûepe ÒeMeemeveeleerue ÒecegKe ceguekeÀer DeefOekeÀejer mej keÀe@vj@[
keÀe@jefHeÀu[ veyeeyemeensyeeb®³ee ceoleeruee OeeJetve Deeues, eEnogmLeeveeletve Fbûepeeb®eer meÊee peelee keÀecee
ve³es, DeeefCe Deelee Deieoer veeF&ueepe®e Peeuee Deens, lej peeleebvee eEnogmLeeve®es pesJe{s cnCetve vegkeÀmeeve
keÀjlee ³esF&ue lesJe{s keÀjeJes DeMee Je=Êeer®es mej keÀe@jefHeÀu[ nesles Je l³eebveer eflemejer meÊee Go³eeme ³esTve
veJ³ee mejkeÀejueener leer oyeeJeeKeeueer þsJet MekesÀue, Demee efJe®eej veyeeyemeensyeeb®³ee [eskeÌ³eele Yeªve
efouee DeeefCe l³ee¢äerves [eJeHes®e ®eeuet Peeues nesles. keÀeBûesme®³ee veJ³ee mejkeÀejves mebmLeeveebvee DeeHeues
ÒeefleefveOeer efouueerme Ieìvee meefceleerle Yeeie IesC³eemeeþer HeeþJeeJesle Je ueeskeÀMeener Je jeä^Jeeo ³eeb®³ee
Hee³eeJej veJee Yeejle Ie[JeeJee Demes DeeJeenve kesÀues nesles. HeCe ³ee DeeJeenveeme Òeeflemeeo ve oslee `Leebyee
DeeefCe Hene' Demes OeesjCe mebmLeeefvekeÀebveer mJeerkeÀejeJes Demee HeÀleJee veyeeyemeensyeebveer keÀe{uee.
mebIejep³ee®³ee SkeÀelcelesJej IeeJe IeeueC³ee®ee kegÀìerue [eJe veyeeyemeensye KesUle nesles. Hebef[le vesn©b®³ee
vesle=lJeeKeeueerue mejkeÀejHeg{s ne ceesþe Hes®eÒemebie neslee.
8.5.2 keÀener mebmLeeefvekeÀeb®eer je<ìêfveÿs®eer Je osMeYekeÌleer®eer YetefcekeÀe ë

veyeeyemeensyeeb®es ketÀìerue [eJeHes®e ³eMemJeer nesC³ee®³ee ceeiee&Jej Demeleebvee efyekeÀevesj Je Heefle³eeuee
³ee mebmLeeveeb®³ee mebmLeeefvekeÀebveer Del³eble jeä^Jeeoer YetefcekeÀe Iesleueer. Fbûepeer meÊee efveIetve iesu³eeJej
efle®eer peeiee IesCeeN³ee veJ³ee mejkeÀejuee menkeÀe³e& keÀjCes, Ieìvee Heefj<eos®³ee keÀecekeÀepeele menYeeieer
nesCes ns mebmLeeveeleerue Je osMeeleerue SketÀCe peveles®³ee efnlee®es Demeu³ee®es peenerj keÀ©ve
veyeeyemeensyeeb®³ee YetefcekesÀ®ee mHeä Meyoeble efve<esOe kesÀuee. DeeHeues ÒeefleefveOeer efouueerme Ieìveemeefceleerle
menYeeieer nesC³eemeeþer HeeþJetvener efoues. ³ee®ee HeefjCeece 28 SefÒeue 1947 He³e¥le efyekeÀevesj, Heefle³eeuee,
keÀes®eerve, ye[esoe, Go³eHetj, pe³eHetj, peesOeHetj Je jsJee ³ee ceesþîee mebmLeeveeb®es ÒeefleefveOeer Ieìvee
meefceleerle oeKeue Peeues. veyeeyemeensyeeb®ee [eJe GOeUuee iesuee. ueJekeÀj®e osMeeleerue DeveskeÀ
mebmLeeefvekeÀebveer DeeHeues ÒeefleefveOeer efouueerme HeeþJetve jeäêfveÿs®es oMe&ve Ie[efJeues.
eEnogmLeeve®³ee jepekeÀejCeele HetÀìerjJeeoeuee ®eeuevee osTve mebmLeeefvekeÀeb®eer SkeÀ veJeer MekeÌleer

efvecee&Ce keÀjC³ee®ee [eJe efJeHeÀue neslee®e veyeeyemeensyeebveer ®e@vmeuejHeoe®ee jepeerveecee efouee DeeefCe Fbûepe
efveIetve peelee®e DeeHeCe DeeHeues jep³e mJeleb$e Peeu³ee®es Ieesef<ele keÀjCeej Demes peenerj kesÀues. l³eeveblej
143
ueJekeÀj®e 11 petve 1947 jespeer $eeJeCekeÀesj®es efoJeeCe mej meer.Heer. jecemJeeceer De³³ej ³eebveer peenerj
kesÀues keÀer, DeeHeuesner mebmLeeve DeMee®e ÒekeÀej®es mJeeleb$³e Ieesef<ele keÀjsue. ogmeN³ee efoJeMeer nwêeyeeo®³ee
efvepeeceevesner DeMeer®e Iees<eCee kesÀueer. ³ee ceesþîee mebmLeeveeb®³ee HeeJeueeJej HeeTue ìekeÀC³eeme DeveskeÀ
ueneve ceesþer mebmLeeves le³eej Peeueer. lemes®e Fbûepe mejkeÀej®es jsuJes, Heesä keÀmìce F. meboYee&le
mebmLeeefvekeÀebMeer pes mebyebOe nesles les jÎ keÀ©ve ìekeÀC³ee®³ee GÐeesieeme keÀe@jefHeÀu[ ueeieues. efMeJee³e
mebmLeeveebvee Deeletve ef®eLeeJeCeer osCes ®eeuet®e nesles. Fbûepe mejkeÀej®³ee p³ee ue<keÀjer íeJeC³ee
efþkeÀefþkeÀeCeer nesl³ee l³ee mebmLeeefvekeÀebkeÀ[s osC³ee®ee [eJener l³eebveer ìekeÀuee. Demes Ie[ues Demeles lej
eEnogmLeeveele Debleie&le ue<keÀjer ³eeoJeer meg© Peeueer Demeleer, osMe mebkeÀìele meeHe[uee Demelee. megowJeeves
Hebef[le vesn©veer ner yeeye ieJnve&j pevejue uee@[& ceeTbì ye@ìve ³eeb®³ee efveoMe&veeme ³ee OeeskeÀeoe³ekeÀ
ieesäer DeeCeu³ee DeeefCe keÀe@jefHeÀu[®ee nener [eJe GOeUuee iesuee. HeCe peeleevee DeeHeu³ee leey³eele
DemeCeejer DeveskeÀ cenÊJee®eer keÀeieoHe$es peeUtve leer veä keÀjC³eele keÀe@jefHeÀu[ ³eMemJeer Peeues.
8.5 mejoej JeuueYeYeeF& Heìsue ³eeb®eer mebmLeevee®es efJeefueveerkeÀjCe efJe<e³ekeÀ

keÀeceefiejer
Yeejlee®³ee megowJeeves DeMee Ke[lej keÀþerCe Òemebieer mejoej JeuueYeYeeF& Heìsue ³eeb®³ee
meejK³ee otjoMeea, ceglmeoer J³ekeÌleer®es Kebyeerj vesle=lJe osMeeuee efceUeues. Hebef[le vesn©b®³ee ceb$eerceb[Uele
mejoej Heìsueeb®eer ie=nceb$eer cnCetve vesceCetkeÀ Peeueer. l³eeb®³ee®e keÀeUeble veJ³eeves®e mebmLeeve Keeles le³eej
kesÀues iesues Je l³ee®es ÒecegKeHeo Heìsueebveer DeeHeu³eekeÀ[s IesTve Þeer. Jner.Heer. cesveve ³eeb®eer meef®eJeHeoer
efve³egkeÌleer kesÀueer. mejoej Heìsue Þeer. Jner.Heer. cesveve Je uee@[& ceeTbì ye@ìve ³ee leerve ceglmeÐeebvee Je
mebmLeeefvekeÀebHewkeÀer efyekeÀevesj Je Heeefle³eeUe ³eeb®³ee vejsMeebvee mebmLeeveeb®³ee efJeueerveerkeÀjCee®es ceesþs Þes³e
peeles. DeveskeÀ mebmLeeefvekeÀebpeJeU mJeleë®³ee Fleceeceemeeþer þsJeuesu³ee HeÀewpee nesl³ee. lesJneb l³eebvee
MeneCeHeCe meg®eues vemeles lej osMeele HeÀeUCeer®³ee jkeÌleHeeleeyejesyej ne ogmeje jkeÌleHeele Ie[tve Deeuee
Demelee. 1947 ®³ee Yeejleer³e mJeeleb$³ee®³ee keÀe³eÐeevegmeej mebmLeeveebvee Yeejleele eEkeÀJee
HeeefkeÀmleeveele meeceerue nesC³ee®es eEkeÀJee mJeleb$e jenC³ee®es mJeeleb$³e efceUeues nesles ns mJeleb$e Yeejlee®³ee
¢äerves OeeskeÌ³ee®es nesles. Yeejleeleerue meJe& mebmLeeveebvee SkeÀ$e DeeCeCes keÀþerCe keÀece nesles HeCe mejoej
Heìsueebveer ns DeeJneve eqmJekeÀejues.
nwêeyeeo, YeesHeeU Je $eeJeCekeÀesj ³ee leerve mebmLeeveebveer DeeHeuee mJeleb$e nesC³ee®ee ceveeso³e
peenerj keÀjlee®e keÀeBûesmeves mebmLeeveebmebyebOeer®es DeeHeues OeesjCe peenerj kesÀues. keÀeBûesme®³ee Jeefke¥Àie
keÀefceìerves 15 petve 1947 jespeer meJe& mebmLeeveebvee GÎsMetve þjeJe Heeme kesÀuee keÀer, Ieìvee meefceleer®³ee
keÀe³ee&le mebmLeeefvekeÀebveer meeceerue JneJes. l³eebvee Flej ÒeeblebeÒeceeCes mJee³eleÊee efoueer peeF&ue. l³ee®eÒeceeCes
meÊeeblejeveblej mJeleb$e nesC³ee®ee keÀesCel³eener mebmLeevee®ee nkeÌkeÀ keÀeBûesme ceev³e keÀjerle veener. mejoej
Heìsue ³eebveer mebmLeeve Keel³ee®ee keÀejYeej neleer Ieslee®e eEnoer mebmLeeefvekeÀebvee GÎsMetve SkeÀ YeeJeveelcekeÀ
DeJeenve kesÀues. mebmLeeveebvee iees[eriegueeyeerves Yeejleele meeceerue keÀjC³ee®es HeeTue G®eueues. Yeejleer³e
mebmLeeveebvee ceev³e nesF&ue Demes ÒeJesMeHe$e le³eej keÀjC³eele Deeues. ³ee He$eeJej mener keÀ©ve mebmLeeveebveer
Yeejleele meeceerue Jne³e®es nesles. l³eemeeþer mebmLeeveebveer mebj#eCe, Hejjeä^ J³eJenej Je oUCeJeUCe ner
leerve DeefKeue Yeejleer³e cenÊJee®eer Keeleer eEnoer mebIejep³eekeÀ[s meesHeefJeCes DeeJeM³ekeÀ nesles. uee@[&
144
ceeTbì ye@ìve ³eebveerner mejoej Heìsueeb®³ee celeeuee ogpeesje efouee. mebmLeeveebveer Yeejle DeLeJee
HeeefkeÀmleeve ³ee jeäêle meeceerue JneJes keÀejCe l³eebvee mJeleb$e þsJeCes keÀþerCe Deens, efMeJee³e mebj#eCe,
Hejjeä^ J³eJenej Je oUCeJeUCe ner Keeleer mebmLeeveebvee HesueC³eemeejKeer veenerle®e lesJneb leer ceO³eJeleea
meÊeskeÀ[s osTve osMee®³ee YeefJeleJ³ee®ee efJe®eej keÀ©ve mebIejep³eele meeceerue nesC³ee®eer efvekeÀ[
mebmLeeefvekeÀebvee HeìJetve efoueer. mebj#eCe, Hejjeä^ J³eJenej Je oUCeJeUCe ³ee Keel³eeKesjerpe
mebmLeeveebvee jep³ekeÀejYeejele mJee³eleÊee efceUCeej nesleer. lemes DeeMJeemeve mejojebveer
efJeueerveerkeÀjCee®³ee peenerjveec³eele efoues nesles. mebmLeeveeb®es mJeleb$e DeefmlelJe ner ceesþer keÀþerCe yeeye
Deens. mebmLeeves ceO³eJeleea meÊesefMeJee³e mJeleb$e þsJeCes ner ceesþer keÀþerCe yeeye Deens Je mebmLeeves ceO³eJeleea
meÊesefMeJee³e mJeleb$e jent MekeÀCeej veenerle ns mel³e nUtnUt mebmLeeefvekeÀebvee Heìt ueeieues. 15 Dee@iemì
1947 HetJeea peJeUpeJeU meJe& mebmLeeves Yeejle DeLeJee HeeefkeÀmleeve ³ee jeäêle meeceerue Peeueer, HeÀkeÌle
keÀeMceerj, pegveeie[ DeeefCe nwêeyeeo ³ee leerve mebmLeeveebveer efJeueerveerkeÀjCeele Yeeie Iesleuee veener.
mebmLeeveeb®es efJeueerveerkeÀjCe keÀjleevee mejoej Heìsueebveer leerve ceeiee¥®ee DeJeuebye kesÀuee.
1) Heefnuee ceeie& cnCepes mebmLeeveeb®ee l³eeb®³ee peJeU®³ee Òeebleele efJeueerve keÀjCes. meJe& mebmLeeveeb®es
Yeejleele SkeÀ$eerkeÀjCe keÀjleeveeb mebmLeeefvekeÀeb®eer ceves ogKeeJeueer peeT ve³es ³ee®eer Keyejoejer
Heìsueebveer Iesleueer. SkeÀ$eerkeÀjCe keÀjleebvee ueeskeÀMeenerkeÀjCe Je DeeOegefvekeÀerkeÀjCe DeeHeesDeeHe
nesCeej Demeu³eeves mejoejebveer Deesefjmeeleerue Je íÊeermeie[ceOeerue ueneve mebmLeeefvekeÀebvee
mHeäHeCes yepeeJeues keÀer pej Òepesves ueeskeÀMeenermeeþer Deeboesueve kesÀues lej mebmLeeveebvee Heo®³egle
JneJes ueeiesue. mejoejeb®³ee meuu³eevegmeej Deesefjmeeleerue mebmLeeves Deesefjmeele efJeueerve Peeueer,
³eeveblej oef#eCeskeÀ[erue 17 jep³eeb®es efJeueerveerkeÀjCe cee®e& 1948 ceO³es cegbyeF& Òeebleele kesÀues
iesues. keÀeþsJee[ceOeerue 289 mebmLeeves, keÀesuneHetj Je ye[esoe ner mebmLeeves cegbyeF& Òeebleele efJeueerve
Peeueer. mejoejeb®³ee ceglme×sefiejercegUs Hebpeeye, ceêeme, ketÀ®eefyenej, yebieeue, Deemeece, yeveejme,
jeceHetj ³ee mebmLeeveebvee l³eeb®³eepeJeUerue Òeebleele efJeueerve keÀjC³eele Deeues.
2) ogmeN³ee Yeeieele ÒeeosefMekeÀ, meeceeefpekeÀ Je meebmke=ÀeflekeÀ¢ä³ee mebyebOeerle Demeuesu³ee mebmLeeveebvee

SkeÀ$e keÀjC³ee®ee ceeie& mJeerkeÀejuee iesuee. l³eevegmeej meewjeäê®eer efveefce&leer keÀjC³eele Deeueer.
ceeUJee, iJeeunsj Je Fboewj ner mebmLeeves efceUtve ceO³eYeejle DeefmlelJeele Deeuee. HetJe&
HebpeeyeceOeerue 8 mebmLeeves SkeÀ$e keÀ©ve `HesHemet'(PEPSU) ÒeosMee®eer efveefce&leer keÀjC³eele
Deeueer. jepeHegleev³eeleerue cesJee[, pe³eHetj, peesOeHetj, pewmeuecesj, efyekeÀevesj Je Dev³e ueneve
ceesþer mebmLeeves SkeÀ$e keÀ©ve jepemLeeve®eer 15 ces 1949 jespeer efveefce&leer Peeueer. 1 peguew
jespeer $eeJeCekeÀesj-keÀes®eerve ³eeb®ee mebIe le³eej Peeuee.
3) eflemeN³ee ìHH³eele ceeieemeuesu³ee ueneve mebmLeeveebvee SkeÀ$e keÀ©ve l³eebvee keWÀêMeeefmele ÒeosMeeb®ee
opee& osC³eele Deeuee. ³ee ÒeosMee®ee efJekeÀeme ueJekeÀj nesC³eemeeþer lesLes peyeeyeoej Meemeve ve
oslee ÒeMeemevee®eer met$es keWÀê mejkeÀej®³ee neleer þsJeC³eele Deeueer. HetJe& HebpeeyeceOeerue 21
mebmLeeveeb®es SkeÀ$eerkeÀjCe keÀ©ve efncee®eue ÒeosMe ne keWÀêMeemeerle Òeeble efvecee&Ce keÀjC³eele
Deeuee. yegbosueKeb[ Je yeIesueKeb[ ³esLeerue 35 mebmLeeveeb®ee efJeO³ebÒeosMe le³eej Peeuee.
145
Jejerue leerve ceeiee¥®ee DeJeuebye keÀ©ve mejoej Heìsueebveer Del³eble MeebleHeCes mebmLeeveeb®es Yeejleele
³eMemJeerHeCes efJeefueveerkeÀjCe kesÀues. mebmLeeefvekeÀebveerner mecebpemeHeCee oeKeJetve Yeejle mejkeÀejuee ceole
kesÀueer. efJeefueveerkeÀjCee®³eeJesUer mebmLeeefvekeÀeb®es leveKes, l³eeb®³ee HeoJ³ee, efJeMes<eeefOekeÀej, Keepeieer
ceeueceÊee, Jeejmee nkeÌkeÀ ³eeb®eer lejlego Ieìves®³ee 291 J³ee keÀueceele keÀ©ve osC³eele Deeueer.
efJeefueveerkeÀjCeecegUs 50 npeej ®eew. cewuee®ee ÒeosMe Yeejleele meeceerue Peeuee. mejkeÀejuee keÀesìîeeJeOeer
©He³ee®ee DeeefLe&keÀ ueeYe Peeuee.
8.6.1 efJeueerveerkeÀjCeeme efJejesOe keÀjCeejs mebmLeeefvekeÀ ë

DeeOegefvekeÀ Yeejlee®³ee Feflenemeele mejoej JeuueYeYeeF& Heìsueeb®eer keÀeceefiejer ÒeMebmeveer³e þjueer.
MeskeÀ[es mJeleb$e mebmLeeves Yeejleele meeceerue keÀ©ve Yeejlee®eer DeKeb[lee keÀe³ece þsJeC³ee®es keÀece
Heìsueebveer kesÀues. mejoej Heìsueeb®³ee vesle=lJeeHeg{s DeveskeÀ mebmLeeefvekeÀ velecemlekeÀ Peeues. mebmLeeefvekeÀebvee
³eesi³e lees ceeve-mevceeve efou³eeves l³eeb®³ee ceveeleerue meJe& mebMe³e otj Peeuee. Hejblet Yeejleeleerue keÀener
ÒeyeU mebmLeeefvekeÀ DeeHeues mJeeleb$³e veä keÀ©ve IesC³eeme le³eej veJnles. l³eebveer ueeskeÀMeenerkeÀjCeeuee
efJejesOe keÀ©ve Yeejle mejkeÀejuee SkeÀ ÒekeÀejs DeeJneve efoues efJeMes<eleë pegveeie[, nwêeyeeo, keÀeMceerj ner
mebmLeeves ÒecegKe nesleer. mejoej Heìsueebveer ³ee mebmLeeefvekeÀeb®ee efJejesOe veä keÀ©ve l³eeb®ee mebIejep³eele
meceeJesMe keÀmee kesÀuee l³ee®ee®e Fefleneme DeeHeCe HeneCeej Deenesle.
8.6.2 pegveeie[ ë
pegveeie[ ns keÀeþsJee[ceOeerue cegeqmuece jep³ekeÀlee& Demeuesues mebmLeeve nesles. ns mebmLeeve
YeewieesefuekeÀ efmLeleer Henelee HeeefkeÀmleeveeHeemetve yejs®e otj nesles. l³ee®³ee oef#eCesuee Dejyeer mecegê Je
Flej meJe& efoMeebvee Yeejleele meeceerue Peeuesueer mebmLeeves nesleer. meeceerue Peeuesu³ee mebmLeeveeb®ee keÀener
ÒeosMe Demee neslee keÀer, eflekeÀ[s peeC³eeme pegveeie[ ÒeosMeeletve®e ceeie& neslee. ³ee mebmLeevee®es #es$eHeÀU
3037 cewue Demetve 1941 ceO³es lesLeerue ueeskeÀmebK³ee 6 ueeKe, 70 npeej, 719 SJe{er nesleer. ³ee
ÒepesHewkeÀer 80 ìkeÌkesÀ eEnot Je 20 ìkeÌkesÀ cegmeueceeve nesles. ³ee mebmLeeveele eEnobt®eer Je pewveeb®eer cebefojs
efþkeÀefþkeÀeCeer nesleer. lemes®e mecegêceeiex pegveeie[ceOeerue JejeJeU yeboj les keÀje®eer ns Deblej megceejs 300
cewueeb®es nesles. pegveeie[®ee veyeeye ne efJeueemeer, ®ewveer Je kegÀ$³eeb®ee ceesþe MeeskeÀerve neslee. Lees[keÌ³eele
pegveeie[ ns mebmLeeve Oeeefce&keÀ, meebmke=ÀeflekeÀ Je YeewieesefuekeÀ¢ä³ee YeejleeMeer HetCe&leëpees[uesues nesles.
efJeefueveerkeÀjCee®ee ÒeMve Deeuee®e lej veyeeye HeeefkeÀmleeve®³ee yeepetves PegkeÀCeej ns GIe[ nesles.
Hejbleg veyeeyeves 14 Dee@iemì 1947 He³e¥le keÀener®e efveCe&³e peenerj kesÀuee veener. 15 Dee@iemìuee cee$e
DeeHeues mebmLeeve HeeefkeÀmleeveele efJeueerve kesÀu³ee®es l³eeves peenerj kesÀues HeCe lemes eEnogmLeeve mejkeÀejuee
cee$e l³eeves keÀUefJeues veener. mebmLeeveeleerue 80ìkeÌkesÀ eEnoer Òepes®eer F®íe Yeejleele meeceerue nesC³ee®eer
nesleer. lejermeg×e HeeefkeÀmleeve mejkeÀejves ns efJeueerveerkeÀjCe eqmJekeÀejues. Kejs cnCepes pegveeie[®³ee meJe&
yeepegbveer eEnot mebmLeeves Demetve l³ee meJee¥veer efJeueerveerkeÀjCe eqmJekeÀejues nesles. cnCepes HeeefkeÀmleeveMeer
pegveeie[uee peceerveceeiex mebyebOe pees[lee ³esCeej veJnlee. HeCe mecegêeJe©ve mebyebOe þsJelee ³esF&ue Demes
veyeeye cnCele neslee.
146
leLeeefHe pegveeie[ mebmLeeveeleerue HeefjefmLeleer efoJemeWefoJeme efyeIe[le iesueer. keÀe³eoe Je megJ³eJemLee

veä nesTve npeejes eEnot efveJee&efmele Peeues. DeMee DeefmLej HeefjefmLeleerle DeeHeues Deemeve yeUkeÀì
veener, pegveeie[ceOeerue JeemleJ³e veyeeyeeuee OeeskeÀeoe³ekeÀ Jeeìt ueeieues. pegveeie[®ee efoJeeCe MeneveJeepe
YegÊees ³eeves meJe& meÊeemeg$es neleer IesTve HeefjefmLeleer keÀeyetle þsJeC³ee®ee Òe³elve kesÀuee. leLeeefHe efvecee&Ce
Peeuesu³ee DeeefLe&keÀ, jepekeÀer³e Je ue<keÀjer keÀeW[erHeg{s l³ee®eener veeF&ueepe Peeuee Je MesJeìer l³eeves eEnoer
ue<keÀjer DeefOekeÀejer mejmesveeHeleer ieg© o³eeUeEmeie ³eeb®³ee neleer keÀejYeej meesHeefJeuee. Yeejle mejkeÀejves
ueJekeÀj®e meeJe&cele IesTve pegveeie[®es Yeejleele efJeueerveerkeÀjCe Ie[Jetve DeeCeues. HeÀkeÌle 39 ueeskeÀebveer
pegveeie[ HeeefkeÀmleeveele peeJes cnCetve celes efoueer.
8.6.3nwêeyeeo ë
eEnogmLeeveele nwêeyeeo®³ee mebmLeeve®es mLeeve ceO³eJeleea Demeu³eeves l³ee®es Yeejleele efJeueerve nesCes
cenlJee®es nesles. eEnogmLeevebeleerue les HeÀej ceesþîee mebmLeeveeHewkeÀer SkeÀ mebmLeeve nesles. l³ee®es #es$eHeÀU
82 npeej, 313 Jeie&cewue Demetve ueeskeÀmebK³ee 1.86 keÀesìer nesleer. ³eele eEnobt®eer mebK³ee 85 ìkeÌkesÀ
nesleer. nwêeyeeo®ee MeemekeÀ veyeeye ceerj Gmceeve DeueerKeeve GHe&À efvepeece ne cegeqmuece Demeu³eeves
mebmLeeveeleerue eEnobgJej l³eeves Òe®eb[ Del³ee®eej kesÀues. efvepeeceer keÀejYeejeleerue peJeUpeJeU meJe&
peeiebeJej cegmeueceeveeb®eer Yejleer nesle Demes. eEnotbvee jep³ekeÀejYeejelener mLeeve veJnles®e. mewv³eele 75
ìkeÌkesÀ Je Heesefueme efJeYeeieele 90 ìkeÌkesÀ peeiee HeÀkeÌle cegeqmueceebvee efou³ee. yengmebK³e Òepee eEnot Demetvener
l³eeb®³eeJej Go&t Yee<es®eer mekeÌleer kesÀueer. eEnot pevelee ner keÀeve[er, lesueiet Je cejeþer DeMee leerve Yeeieele
efJeYeeieueer iesueer Demetve l³eeb®³eele SkeÀer veJnleer. efvepeecee®es ojjespe®es GlHeVe 4 ueeKe ©He³es Demetvener
pevekeÀu³eeCeekeÀ[s l³eeves ogue&#e kesÀues. Fbûepe mejkeÀej®³ee 3 petve 1947 ®³ee Iees<eCesveblej Iees<eCee
kesÀueer keÀer, meÊeeblejeveblej nwêeyeeo jep³e mJeleb$e Je meeJe&Yeewce jenerue. les HeeefkeÀmleeve Deiej Yeejle ³ee
jep³eele efJeueerve nesCeej veener.
efvepeecee®³ee Jee{l³ee Del³ee®eejeuee efJejesOe keÀjC³eemeeþer Je pevelesle ÒeyeesOeve Ie[Jetve

DeeCeC³eemeeþer nwêeyeeoceO³es keÀener mebIeìvee Òe³elveMeerue nesl³ee. 1920 veblej Dee³e& meceepeeves lesLes
ÒeyeesOeve Ie[Jetve DeeCeues. 1938 ceO³es ieeseEJeojeJe veeveue ³eeb®³ee DeO³e#elesKeeueer nwêeyeeo mìsì
keÀeBûesmeves Yeejleele meeceerue nesC³eeme vekeÀej efouee. 11 peguew 1947 jespeer JneFmeje@³ekeÀ[s efvepeeceeves
efMeäceb[U HeeþJetve DeeHeueer YetefcekeÀe mHeä kesÀueer. efyeéfìMe mejkeÀej®³ee leey³eeleerue JeNne[ Òeeble
nwêeyeeouee Hejle efceUeJee nwêeyeeouee mJee³eÊe jep³e cnCetve ceev³elee efceUeJeer Je keÀesþsner meeceerue ve
neslee YeejleeMeer pewmes Les keÀjej keÀjC³ee®eer HejJeeveieer efceUeJeer ³ee ceeieC³ee kesÀu³ee. HeCe ³ee ceeieC³ee
Yeejle mejkeÀejuee cebpetj veJnl³ee. JneFmeje@³eveer lemes ve keÀjlee Yeejleele efJeueerve nesC³ee®ee meuuee
efouee. efvepeeceeves ne meuuee ceeveuee veener. l³eecegUs 15 Dee@iemì 1947 HetJeea nwêeyeeo Yeejleele
efJeueerve nesT MekeÀues veener. efvepeeceeMeer JeeìeIeeìer keÀ©ve DevegketÀue efveCe&³eeme l³eeuee DeeCeC³ee®es keÀece
JneFmeje@³ekeÀ[s meesHeefJeC³eele Deeues.
jsuJes, ue<keÀj Fl³eeoer DeefKeue Yeejleer³e cenÊJee®³ee yeeyeleerle efvepeece Yeejle mejkeÀejMeer
menkeÀe³ee&®ee keÀjej keÀjeJe³eeme le³eej neslee Hejblet mejoej Heìsue l³eeme le³eej veJnles. Flej
147
mebmLeeefvekeÀebMeer kesÀuesu³ee keÀjejeHes#ee JesieÈ³ee mJe©Hee®ee keÀjej keÀjeJe³eeme les le³eej veJnles. mejoej
JeuueYeYeeF& Heìsue Je JneFmeje@³e ³eebveer efvepeeceeves nwêeyeeo jep³eele meeJe&cele IesTve ne ÒeMve
mees[JeeJee Demes meebefieleues. HeCe efvepeece meeJe&celeeuee le³eej veJnlee. ye@. efpeveebyejesyej DeblemLe
He$eJ³eJenej ®eeueuee neslee. nwêeyeeo HeeefkeÀmleeveele efJeueerve keÀjC³eemeeþer ye@. efpevee Òe³elve keÀjerle
nesles.
Oecee¥Oe jPeekeÀejeb®ee veslee keÀemeerce efjPeJeer ne efvepeecee®ee cegK³e meuueeieej neslee. lees meejKee
efvepeecee®³ee ceveeJej eEyeyeJeerle neslee keÀer, Yeejle mejkeÀej keÀeMceerj ÒeMveele iebgleues Demetve nwêeyeeoves
mJeeleb$³e HegkeÀejues lej l³ee®³eekeÀ[s ue#e Ðee³euee YeejleepeJeU JesUner veener Je ue<keÀjer yeUner veener.
nwêeyeeo®es ue<keÀj Je jPeekeÀej nwêeyeeo®es mejb#eCe keÀjleerue. efvepeecee®eer efMe<ìceb[Us meejKeer
efouueer®³ee JeeN³ee keÀjerle nesleer. JneFmeje@³eves efvepeecee®ee Yeće ogj keÀjC³ee®ee KetHe Òe³elve kesÀuee Je
Yeejle mejkeÀej Jeeìles lesJe{s keÀcepeesj veener Gueì nwêeyeeo jep³eeuee®e MesJeìer HeM®eeleeHe nesF&ue
DeMeer JemlegefmLeleerner keÀLeve kesÀueer. Hegvne JeeìeIeeìeruee meg©Jeele Peeueer. efvepeeceeves ogmejs efMeäceb[U
efouueeruee HeeþefJeues. mejoej Heìsueebveer ³ee JesUer keÀemeerce efjPeJeerueener yeesueeefJeues. l³eeveblej Peeuesu³ee
yewþkeÀerle efjPeJeerves, ’nwêeyeeo ns cegeqmuece je<ì^ Deens. l³eeJej Dee¬eÀceCe Peeu³eeme mebHetCe& Yeejleeleerue
cegmeueceeve meMeðe ue{e osleerue Je nwêeyeeoceO³es SkeÀner eEnot efpeJeble jenCeej veener,“ DeMeer OecekeÀer
osTve jPeekeÀejebveer eEnotJej Del³ee®eej keÀjC³eeme meg©Jeele kesÀueer. Yeejleeves meeJe&celee®ee Deeûen Oejuee
lej ’MesJeìer leueJeejeruee leueJeej efYe[sue“ DeMeer ieJee&skeÌleer l³eeves mejoej HeìsueebHeg{s kesÀueer. ceeTbì
ye@ìve®³ee meuu³eevegmeej Yeejleeves efvepeeceMeneMeer 26 veesJnWyejuee SkeÀ Je<e& cegoleer®ee pewmes Les keÀjej
kesÀuee HeCe Heìsueebvee ceveeHeemetve ne keÀjej cebpetj veJnlee.
DeMee HeefjefmLeleerle nwêeyeeoMeer ’pewmes Les“ keÀjej keÀjC³eele Yeejle mejkeÀejuee ³eMe Deeues.
efvepeeceeuee keÀOeer lejer DeeHeu³ee efnlee®eer peeCeerJe nesF&ue Je lees mJeleëntve Yeejleele meeceerue nesF&ue Demes
JneFmeje@³e ceeTbì ye@ìve, Heb[erle vesn© Je Heìsueebvee mecepeeJetve meebiele Demeleevee®e efceUCeeN³ee
JesUeceO³es Yeejle efJejesOeer meeceL³e& ieesUe keÀjC³ee®³ee GÐeesieeme efvepeece ueeieuee. Dee@iemì 1948
He³e¥le jPeekeÀejeb®eer mebK³ee efleHHeì Jee{ueer. l³eebveer Òe®eb[ uegìeuetì, peeUHeesU, keÀÊeueer meg© keÀ©ve
eEnotvee nwêeyeeoceOetve nekeÀuetve osC³eeme meg©Jeele kesÀueer. efvepeeceeves FjekeÀ, FjeCe Je HeeefkeÀmleevekeÀ[tve
Meðeem$es efceUefJeueer. Jee³egoue, yee@cyeHesÀkeÀer efJeceeves ³eemeeþer efyeéfìMe kebÀHev³eebMeer mebOeeve meeOeues.
nwêeyeeosletve efve³ee&le nesCeeN³ee ceeueeJej l³eeves efveye¥Oe Ieeleues. eEnoer ®eueve jÎ keÀ©ve ìekeÀues DeeefCe
HeeefkeÀmleeveuee 20 keÀesìer ©He³eeb®es keÀpe& osT kesÀues. ye@. efpeveebveer efvepeeceuee HeeefkeÀmleeveele meeceerue
nesC³eeme GÊespeve efoues.
nwêeyeeo jep³eele jPeekeÀejebveer OegceekegÀU IeeueeJe³eeme meg©Jeele kesÀueer. Mespeej®³ee cegbyeF&,

ceêeme Je ceO³e Òeebleeleerue ÒeosMeeblener Iegmetve uegìceej keÀ© ueeieues. keÀemeerce efjPeJeer yesleeueHeCes
ye[ye[le neslee. ’Fmueece®es Je®e&mJe ÒemLeeefHele Peeu³eeefMeJee³e Deecner leueJeej c³eeve keÀjCeej veener.
SkeÀe neleele kegÀjeCe Je ogmeN³ee neleele leueJeej IesTve Me$eg®ee efveëHeele keÀje.“ ÒekeÀjCe SJe{îeeJej
Leebyeues veJnles. eEnbogJej Ye³ebkeÀj Del³ee®eej ®eeueefJeues. eEnogb®³ee yee³ekeÀe Ye´ä keÀjCes, eEnogb®es [esUs
148
HeÀes[Ces, l³eeb®³ee keÀÊeueer keÀjCes, Iejsoejs uegìCes ³eeuee meercee jeefnueer veener. 22 ces 1948 jespeer
nwêeyeeo®³ee nÎerletve ceêemekeÀ[tve cegbyeF&keÀ[s peeCeeN³ee jsuJesJej meMeðe iegb[ebveer nuuee kesÀuee. ³ee
IeìvescegUs Yeejle mejkeÀejves nwêeyeeo®eer DeeefLe&keÀ veekesÀyeboer keÀjC³ee®es þjefJeues. HeCe ceeTbì ye@ìveves
l³eeuee efJejesOe keÀ©ve efvepeece Je Yeejle mejkeÀej ³eeb®³eele keÀjeje®ee veJee cemegoe le³eej kesÀuee.
Heìsueebveer veeF&ueepeeves l³eeuee mebceleer efoueer HeCe ne keÀjej efvepeeceeves Oeg[keÀeJeu³eeves jepekeÀer³e
Hes®eÒemebie iebYeerj yeveuee. ne Del³ee®eej menveMeerueles®³ee HeueerkeÀ[s iesu³eeves Yeejle mejkeÀejves ue<keÀjer
keÀejJeeF& keÀjC³ee®es þjefJeues.
kesÀJeU ceeTbì ye@ìve®³ee ceO³emLeercegUs®e DeÐeeHe efvepeece efìketÀve neslee. 21 petve 1948
jespeer ceeTbì ye@ìve ³eebveer jepeerveecee efouee Je les Fbiueb[uee efveIetve iesues. mebleeHeuesu³ee mejoej
Heìsueebvee nwêeyeeoJej keÀejJeeF& keÀjC³ee®eer ³eesi³e mebOeer efceUeueer. jPeekeÀejeb®³ee Del³ee®eejele yesmegceej
Jee{ Peeueer. l³eebveer Yeejlee®³ee meercesle efMe©ve nuues meg© kesÀues. Yeejle mejkeÀejves efvepeecee®eer DeeefLe&keÀ
veekesÀyeboer kesÀueer HeCe l³ee®ee HeÀejmee HeefjCeece ve Peeu³eeves 9 meHìWyej 1948 jespeer ue<keÀjer
keÀejJeeF&®ee efveCe&³e Iesleuee. Hebef[le vesn© Fbiueb[uee iesu³eecegUs mejoej Heìsue ns GHeHebleÒeOeeve yeveues
nesles. l³eebveer JesUkeÀe{tHeCee®es OeesjCe mees[tve osTve 13 meHìWyej 1948 jespeer cespej pevejue ®eewOejer
³eeb®³ee vesle=lJeeKeeueer nwêeyeeoefJe©× mewefvekeÀer keÀejJeeF& meg© kesÀueer. oesve efoJemeele®e efvepeecee®³ee
mewv³ee®ee Je jPeekeÀejeb®ee efJejesOe cees[tve He[uee. 17 meHìWyejuee nwêeyeeo®³ee ue<keÀjeves MejCeeieleer
mJeerkeÀejueer. 108 leemeele ner keÀejJeeF& DeeìesHeueer nesleer. YeejleeefJe©× ³eg× HegkeÀejCeeN³ee keÀemeerce
efjPeJeer Je JePeerj ceerj uee³ekeÀ Deueer ³eebvee DeìkeÀ keÀjC³eele Deeueer. keÀener keÀeU lesLes cespej pevejue
®eewOejeR®eer jepeJeì nesleer. efvepeeceeves YeejleeMeer SkeÀefve<ì jenC³ee®es Heìsueebvee DeeMJeemeve efoues.
1950 meeueer lesLes keÀeBûesme®es ceb$eerceb[U mLeeHeve keÀjC³eele Deeues. 1952 meeueer efveJe[CegkeÀe nesTve
ueeskeÀMeener He×leer®es mejkeÀej efvecee&Ce Peeues.
8.6.4 keÀeMceerj ë
keÀeMceerj®eer YeewieesefuekeÀ efmLeleer Je mLeeve Yeejleeleerue Flej mebmLeeveebntve JesieUer Deens.
Yeejlee®³ee Deieoer GÊejs®³ee ìeskeÀeJej Demeuesu³ee ³ee jep³ee®³ee meercee Deeblejjeäêr³e meerceebvee mHeMe&
keÀjleele. HetJexuee efleyesì, HeefM®ecesuee HeeefkeÀmleeve cnCetve l³ee®³ee ÒeMveeuee Deeblejjeäêr³e cenlJe ³esCes
mJeeYeeefJekeÀ nesles. jefMe³ee®eer mejnodo keÀeMceerjHeemetve otj veener. KegÎ keÀeMceerj KeesN³eele eEnot Je
cegmeueceeve DeeefCe peccetle eEnog ueeskeÀ yengmebK³esle nesles. keÀeMceerj®es #es$eHeÀU 84471 Jeie&cewue nesles.
³esLeerue ueeskeÀmebK³ee 44 ueeKe nesleer. l³eeceO³es 75 ìkeÌkesÀ cegmeueceeve lej 25 ìkeÌkeÌ³eele eEnot Je yeew×
nesles. keÀeMceerj mebmLeebve 1846 ceO³es Hebpeeye®³ee iegueeye eEmeneves 1 keÀesìer ©He³es osTve FbûepeebkeÀ[tve
efJekeÀle Iesleues nesles. l³ee®³ee®e JebMeeleerue jepee nefjeEmen F.me. 1925 ceO³es keÀeMceerj®³ee ieeoerJej
yemeuee. keÀeMceerjceO³es yengmebK³e Òepee cegeqmuece Demeueer lejer jepee cee$e eEnogOeceea³e neslee HeCe DeveskeÀ
Je<ex ³ee mebmLeeveele keÀesCeleerner mecem³ee efvecee&Ce Peeueer veener. Yeejlee®³ee mejnÎerJej Demeuesuee Òeeble
1947 Heemetve OeieOeielee pJeeueecegKeer yeveuee.
149
15 Dee@iemì 1947 He³e¥le nwêeyeeoÒeceeCes®e keÀeMceerj®³ee mebmLeeefvekeÀebvesner

efJeueerveerkeÀjCeeyeeyele Yeejleeuee keÀesCeleener Òeeflemeeo efouesuee veJnlee. keÀeMceerj mebmLeevee®³ee meercee
Yeejle Je HeeefkeÀmleeve ³ee oesvner osMeebvee efYe[uesu³ee nesl³ee. lemes®e mebmLeeveele yengmebK³e Òepee cegeqmuece
Demeu³eecegUs jepee nefjeEmeieeuee keÀesþs meeceerue Jne³e®es ne efveCe&³e IesCes DeJeIe[ Jeeìle nesles. l³eecegUs
l³eeves mJeleb$e jenC³ee®ee efveCe&³e Iesleuee. 15 Dee@iemì HetJeea ce. ieebOeer Je uee@[& ceeTbì ye@ìve ³eebveer
nefjeEmeieeMeer yeesueCeer keÀ©ve mJeleb$e jenCes l³ee®³ee efnlee®es þjCeej veener ns l³eeuee HeìJetve osC³ee®ee
Òe³elve kesÀuee. Yeejlee®³ee megjef#eleles®³ee ¢äerves keÀeMceerj®es Yeejleele meeceerueerkeÀjCe Deiel³ee®es Deens
DeMeer Yeejle mejkeÀej®eer OeejCee nesleer. ye@.peervee ns osKeerue keÀeMceerjuee HeeefkeÀmleeveele Dees{C³ee®ee
DeeìeskeÀeì Òe³elve keÀjerle nesles.
MesJeìer keÀeMceerj®³ee cenejepeebveer Yeejle DeeefCe HeeefkeÀmleeve ³ee oesvner osMeebMeer ’pewmes Les“
keÀjej keÀjC³ee®ee ceeveme peenerj kesÀuee Yeejle mejkeÀejves eflekeÀ[s ogue&#e kesÀues. HeeefkeÀmleeveves cee$e
ueies®e keÀjej kesÀuee. leLeeefHe Demee keÀjej keÀ©vener HeeefkeÀmleeve®es keÀeMceerj mebyebOeer®es Jele&ve cee$e
Me$eglJee®es jeefnues. keÀeMceerjkeÀ[s peeCeejs meJe& jmles ye@.peerveebveer De[Jetve Oe©ve ceeuee®eer veekesÀyeboer
kesÀueer. keÀeMceerjJej ue<keÀjer o[HeCe DeeCeC³ee®ee l³eeb®ee Òe³elve meg© Peeuee. cegmeueceeve Òepesuee yeb[e®eer
ef®eLeeJeCeer osC³eeme meg©Jeele Peeueer. DeMee veepegkeÀ HeefjefmLeleerle keÀeMceerj®³ee cenejepeebveer v³ee.
cesnj®ebo cenepeve ³eebvee DeeHeues ÒeOeeveceb$eer cnCetve efve³egkeÌle kesÀues. v³ee. cenepeveebveer efyeéfìMe
HebleÒeOeeveebMeer He$eJ³eJenej keÀ©ve HeeefkeÀmleeveJej keÀjej HeeUC³ee®es o[HeCe DeeCeeJes cnCetve efJevebleer
kesÀueer. leLeeefHe l³ee®ee keÀenerner GHe³eesie Peeuee veener.
22 Dee@keÌìesyej 1947 jespeer HeeefkeÀmleeve mejkeÀej®³ee ef®eLeeJeCeerves cegeqmuece ìesU³eebveer

keÀeMceerjJej Dee¬eÀceCe meg© kesÀues. ³ee ìesÈ³eeb®es vesle=lJe HeeefkeÀmleeveer HeÀewpeer DeefOekeÀejer keÀjerle nesles.
keÀeMceerjer HeÀewpeeb®ee ÒeeflekeÀej ogyeUe He[le neslee. keÀejCe HeÀewpesleerue cegmeueceeve mewefvekeÀ Me$etuee
YejeYej efceUle nesles. cegmeueceeveer ìesU³eebveer yeejeceguueeHe³e¥le Oe[keÀ ceejueer. Þeerveiej ìesUerJeeu³eeb®³ee
keÀypeele peeC³ee®ee iebYeerj OeeskeÀe efvecee&Ce Peeuee. Deelee keÀeMceerj®³ee cenejepeebveer ceoleermeeþer Yeejle
mejkeÀejkeÀ[s efJevebleer kesÀueer. Hejbleg ³ee efJevebleerkeÀ[s ue#e ÐeeJe³eeme HebleÒeOeeve Hebef[le vesn© le³eej
veJnles. MesJeìer cenejepeebveer keÀeMceerj Yeejleele efJeueerve keÀjC³ee®ee efveCe&³e keÀUefJeuee Je lemee keÀjej
efouueeruee HeeþefJeu³eeJej 27 Dee@keÌìesyej jespeer nJeeF& ceeiee&ves Þeerveiejuee mewv³e HeeþefJeC³eele Deeues. ³ee
mewv³eeves®e l³ee efoJeMeer Þeerveiej Jee®eefJeues. Yeejleer³e mesvesuee ³eeJe³eeme Lees[e pejer GMeerj Peeuee
Demelee lej Þeerveiej cegmeueceeveebveer veä keÀ©ve ìekeÀues Demeles. ³ee efþkeÀeCeer DeeCeKeer SkeÀ ieesä
ue#eele Iesleueer Heeefnpes. F.me. 1932 ceO³es MesKe Deyoguueeb®³ee vesle=lJeeKeeueer ve@Meveue keÀe@vHeÀjvme®ee
Go³e nesTve l³eebveer keÀeMceerj Yeejleele meeceerue JneJes ³eemeeþer 1946 Heemetve keÀeMceerj íes[es ner
ve@Meveue keÀe@vHeÀjvmevesner ®eUJeU meg© kesÀueer nesleer. Hebef[le vesn©b®eener l³eebvee HeeeEþyee neslee.
ìesUerJeeu³eeb®³ee nuu³eeHeemetve keÀeMceerj Jee®eJeC³ee®eer efJevebleer Yeejle mejkeÀejuee kesÀueer nesleer. ve@Meveue
keÀe@vHeÀjvme ne keÀeMceerjceOeerue yengmebK³e ueeskeÀeb®es ÒeefleefveOeerlJe keÀjCeeje He#e neslee.
150
Yeejleer³e mesves®es keÀeMceerjceOeerue Deeieceve ye@. peerveebvee mecepelee®e peerveebvee mebleeHe DeveeJej
Peeuee. DeeHeu³ee mesvesuee keÀeMceerjJej nuuee keÀjC³ee®ee ngketÀcener efouee. Hejbleg HeeefkeÀmleeveer
ue<keÀjÒecegKe efHeÀu[ceeMe&ue Deeef®eveueskeÀ ³eebveer efpeveebvee meebefieleues keÀer, Yeejle DeeefCe HeeefkeÀmleeve
³eeb®³eele ³eg× meg© Peeues lej DeeHeCeebme HeeefkeÀmleeveer HeÀewpesleerue meJe& Fbûepe DeefOekeÀeN³eebvee Hejle
yeesueJeeJes ueeiesue. ue<keÀjÒecegKee®ee ne HeefJe$ee Henele®e ye@.peerveebveer DeeHeuee ngketÀce Hejle Iesleuee.
leLeeefHe keÀeMceerj®es efJeefueveerkeÀjCe ns Ye´äe®eej Je eEnmee®eej ³eebveer Ie[Jetve DeeCeu³eeves DeeHeCe l³eeme
ceev³elee osCeej veener Demes ye@. peerveebveer peenerj kesÀues. HeeefkeÀmleeveer ÒeOeeveceb$eer efue³eekeÀle Deueer Keeve
³eebveer keÀeMceerjJej Dee¬eÀceCe kesÀu³ee®ee YeejleeJej DeejesHe kesÀuee. Deelee ìesUerJeeu³eebvee ceeies, jsìC³ee®es
keÀece Yeejleer³e ue<keÀjeves neleer Iesleues. uesn Je ue[eKe KeesN³eeletve Je Hetbí ÒeosMeeletve l³eebvee nekeÀuetve
ueeJeC³eele Deens. yeejeceguuee Hejle eEpekeÀC³eele Deeuee. yeejeceguuee®³ee 14 npeej eqðe³eebHewkeÀer 13
npeej eqðe³ee ìesUerJeeu³eebveer HeUJetve vesu³ee nesl³ee. Yeejle mejkeÀejves mesvee HeeþefJeueer vemeleer lej
keÀeMceerj®³ee eEnotJej, l³eeb®³ee eqðe³eebJej efkeÀleer Del³ee®eej Peeuee Demelee ³ee®eer keÀuHeveener keÀjJele
veener.
uee@[& ceeTbì ye@ìve ³eebveer keÀeMceerj ÒeMveeyeeyele Yeejle DeeefCe HeeefkeÀmleeve ³eeb®³eele mecePeeslee
Ie[Jetve DeeCeC³ee®ee DemeHeÀue Òe³elve kesÀuee. uee@[& ceeTbì ye@ìve ³eeb®³ee meebieC³eeJe©ve®e Yeejleeves ne
ÒeMve meb³egkeÌle jeä^mebIeekeÀ[s vesuee. 1 peevesJeejer, 1949 Heemetve keÀeMceerjceO³es ³eg×efJejece Peeuee.
oesvner osMeeb®³ee HeÀewpee pesLes nesl³ee lesLes®e ³eg×efJejece js<ee DeeKeC³eele Deeueer. keÀeMceerj ÒeMvee®es IeeWie[s
Depegvener ³egveesle efYepele He[ues Deens DeeefCe les ueJekeÀj megìsue Demes Jeeìle veener. ojc³eeve
HeeefkeÀmleeveves ue<keÀjer Dee¬eÀceCee®³ee yeUeJej keÀeMceerj leey³eele IesC³ee®es DeveskeÀ Òe³elve kesÀues. HeCe
Òel³eskeÀ Òe³elveele l³eeb®³ee Heojer DeHe³eMe®e He[ues Deens. HeeefkeÀmleeveves JesUesJesUer keÀeMceerjceO³es
meeJe&cele IesC³ee®ee Deeûen Oejuee. melele ÒeefMeef#ele DeeflejskeÌ³eebvee keÀeMceerjceO³es HeeþJetve lesLes DeMeeblelee
efvecee&Ce kesÀueer. keÀeMceerj ÒeMveeJe©ve Yeejle Je HeeefkeÀmleeve ³eeb®³eele Òe®eb[ leveeJe Jee{uee. l³eeletve®e
1965, 1971 ceO³es oesve ceesþer ³eg×sner Peeueer. keÀeueHeJee&®³ee keÀejieerue ³eg×eHe³e¥le mebIe<e&ce³e efmLeleer
efometve ³esle nesleer. 1995 veblej Yeejle mejkeÀejves HeeefkeÀmleeveMeer cew$eerHetCe& mebyebOe efvecee&Ce keÀjC³ee®es
efJeMes<e Òe³elve meg© kesÀues HeCe DeÐeeHe keÀeMceerj®ee iegblee cee$e megìt MekeÀuesuee veener.
8.6.5mejoej Heìsueeb®³ee keÀe³ee&®es cenlJe ë

Yeejleer³e mebmLeeveeb®es efJeueerveerkeÀjCe ne Yeejlee®³ee Feflenemeeleerue cenÊJee®ee ìHHee ceeveuee
peelees. Yeejleeuee mJeeleb$³e efceUeues l³eeJesUer 162 mebmLeeveeb®³ee efJeefueveerkeÀjCee®eer keÀþerCe mecem³ee
Yeejle mejkeÀejHeg{s nesleer. YeesHeeU®es veyeeye, Fbûepe ceguekeÀer DeefOekeÀejer keÀe@jefHeÀu[ ³eebveer iegHle
He$eJ³eJenej keÀ©ve DeveskeÀ mebmLeeefvekeÀebvee DeeHeu³ee peeÈ³eele Dees{C³ee®³ee Òe³elveele nesles. IegmeKeesjer
keÀ©ve Yeejlee®³ee ÒeosMeele DejepekeÀlee efvecee&Ce keÀjerle nesles. 15 Dee@iemì 1947 ®³ee mJeeleb$³e
keÀe³eÐeeves mebmLeeefvekeÀeb®es meeJe&YeewcelJe ceev³e keÀjC³eele Deeues nesles. ner yeeye Yeejleer³e mebIe jep³ee®³ee
¢äerves yeeOekeÀ Je ceejkeÀ nesleer. ner mebmLeeves mJeleb$e jneCes eEkeÀJee l³eebveer Mespeej®³ee jeäêbMeer
neleefceUJeCeer keÀjCes cnCepes Yeejlee®es efJeIeìve Peeu³eemeejKes®e nesles. ³ee keÀþerCe HeefjefmLeleerletve
Yeejlee®es ie=nceb$eer Demeuesu³ee mejoej Heìsueebveer mebmLeeefvekeÀebMeer JeeìeIeeìer keÀ©ve, l³eeb®³eekeÀ[tve
151
HeÀejmee ÒeeflekeÀej nesCeej veener ³ee®eer o#elee IesTve, keÀesCel³eener ÒekeÀej®ee keÀ[JeìHeCee efvecee&Ce nesT
ve oslee DeefleMe³e mecebpemeHeCes meJe& mebmLeeves Yeejleele efJeefueve keÀ©ve Iesleueer. l³eecegUs Yeejlee®es SskeÌ³e
Ie[tve Deeues. p³ee mebmLeeefvekeÀebveer efJeefueveerkeÀjCeeme efJejesOe kesÀuee l³ee mebmLeeefvekeÀebvee l³eeb®³ee®e
Yee<esle GÊej osTve l³eebvee HeeefkeÀmleeveceO³es peeC³eeme jesKeues. ³ee meJee&®es Þes³e mejoej Heìsueebvee efoues
peeles.
mejoej JeuueYeYeeF& Heìsue ns SkeÀ ÒeYeeJeer, Kebyeerj Je keÀe³e&#ece J³eeqkeÌlecelJe nesles. Heb[erle vesn©
Je mejoej Heìsue ³eeb®es mJeYeeJe, lelJes, efJe®eej HetCe&HeCes efYeVe nesles. l³eecegUs l³eeb®³eele DeveskeÀJesUe
Jew®eeefjkeÀ KeìkesÀ G[le. Demes Demeues lejer efveëmJeeLe& jeä^YekeÌleer, jeä^keÀu³eeCee®eer leUceU
l³eemeeþer keÀesCeleener l³eeie Je keÀä meesmeC³ee®eer le³eejer ³ee oesIeebceO³es meejKeer®e nesleer. l³eecegUs
Yeejlee®³ee jepekeÀejCeele 25 Je<ee&bntve DeefOekeÀ keÀeU jeä^keÀu³eeCeemeeþer oesIeebveer HejmHejebvee
menkeÀe³e& kesÀues. ie=nceb$eer cnCetve 1947-48 ³ee Je<ee&le kesÀuesues keÀe³e& Delegueveer³e nesles. ueb[ve®³ee ò
ueb[ve ìeFcme' ³ee Je=ÊeHe$eeves mejoej Heìsueeb®eer pece&veer®es SkeÀerkeÀjCe Ie[Jetve DeeCeCeeN³ee èfyemceeke&À'
yejesyej leguevee keÀ©ve l³eebvee efyemceekeÀ&Hes#ee one Heìerves Þesÿ þjefJeues. 15 eE[mesyej 1950 jespeer
Heìsueeb®es osneJemeeve Peeues. cegbyeF&uee efveIeeuesu³ee mene cewue ueebyeer®³ee Debl³e³ee$esle ueeKees ueeskeÀ meeceerue
Peeues nesles. uees. efìUkeÀeb®³ee veblej SJe{er ceesþer Debl³e³ee$ee ueeskeÀebvee ÒeLece®e efomeueer. jeäê®es
ÒeeosefMekeÀ SskeÌ³e meeOegve mJeleb$e Yeejlee®ee Hee³ee cepeyegle keÀjCeejs mejoej Heìsue ns KejesKej®e
Yeejlee®es `Heesueeoer Heg©<e' cnCetve DeesUKeues peeles.
8.6.6 ÖeWÀ®e JemeenleeR®es efJeueerveerkeÀjCe :

mejoej Heìsueeb®ee ce=l³eg Peeuee l³eeJesUer peJeUpeJeU meJe& ueneve-ceesþer mebmLeeves Yeejleele
efJeefueve Peeueer nesleer. Yeejlee®es SkeÀerkeÀjCe Peeues nesles. Demes pejer Demeues lejer Yeejlee®³ee mJeeleb$³eeuee
keÀener®e DeLe& veJnlee. keÀejCe Yeejleeleerue keÀener ÒeosMe ÖeWÀ®eeb®³ee Je Heesle&gieerpeeb®³ee leey³eele nesles.
Deeblejjeäêr³e mebyebOe ®eebieues jneJesle cnCetve efyeéfìMeebveer ns Òeeble DeeHeu³ee DeefOeHel³eeKeeueer DeeCeues
veenerle. Heb[erle vesn©bvee cee$e mJeeleb$³eeveblej HejkeÀer³e DebceueeKeeueerue ns ÒeosMe Yeejleele efJeefueve
Peeues Heenerpesle Demes Jeeìle nesles. l³ee¢äerves ÖeÀevmeMeer JeeìeIeeìer meg© kesÀu³ee. ÖeÀevmevesner HeÀejmes
Dee{sJes{s ve Ieslee Yeejle mejkeÀejuee menkeÀe³e& kesÀues.
petve 1949 ceO³es yebieeueceOeerue ®ebêveiej ÖeWÀ®eeb®³ee leey³eele nesles. lesLes meeJe&peefvekeÀ celeoeve
IesC³eele Deeues. pevelesves Yeejlee®³ee yeepegves keÀewue efouee. ces 1950 ceO³es ®ebêveiej Yeejleele efJeefueve
keÀjC³eele Deeues. Dee@keÌìeWyej 1954 ceO³es Yeejle ÖeÀevme ³eeb®³eele keÀjej nesTve keÀeefjkeÀue, ceens,
³eeveece, HeeB[®s esjer ns ÒeosMe Yeejlee®³ee leey³eele Deeues. ÖeWÀ®eeb®³ee leey³eeleerue ns ÒeosMe Yeejleeuee
pees[u³eeves 196 ®eewjme cewueeb®ee ÒeosMe Yeejleer³e mebIejep³eele efJeefueve Peeuee.
8.6.7 ieesJee, oerJe- oceCe ³eeb®es Yeejleele efJeueerveerkeÀjCe :

ÖeÀevmeves pees cevee®ee ceesþsHeCee oeKeJeuee Je Yeejleer³e ÒeosMeeJejerue nkeÌkeÀ mees[ues lemee ceesþsHeCee
oeKeefJeC³eeme Heesle&gieeue le³eej veJnles. l³eecegUs mJeleb$e Yeejleemeceesj Hegvne SkeÀ ceesþe Hes®eÒemebie efvecee&Ce
152
Peeuee. F.me. 1498 ceO³es JeemkeÀes-o-ieecee®³ee ©Heeves Deeuesu³ee Heesle&gieerpeebveer Yeejleeleerue ieesJee,
oerJe, oceCe, meeäer, cegbyeF&, JemeF& ns efkeÀveejHeÆerJejerue ÒeosMe yeUkeÀeJeues. meÊee efJemleeje®³ee mHeOexle
Heesle&gieerpeeb®³ee neletve yejs®e ÒeosMe efvemeìues Demeues lejer ieesJee, oerJe, oceCe, oeoje Je veiejnJesueer
DeKesj He³e¥le Heesle&gieerpeeb®³ee leey³eele nesles. mejoej Heìsueeb®³ee ce=l³egveblej vesn© ceb$eerceb[Ueuee
Heesle&gieerpeeb®³ee efJejesOeeuee ceesþs leeW[ ÐeeJes ueeieues. ieesJ³ee®es #es$eHeÀU 1314 ®eew.cewue Demetve
ueeskeÀmebK³ee 6 ue#e nesleer. oerJe®es #es$eHeÀU 20 ®eew.cewue Je oceCe®es #es$eHeÀU 148 ®eew.cewue nesles.
Heesle&gieeue®ee MeemekeÀ DevleesefveDees meeueePeej ³eeves 1951 ceO³es ieesJee, oerJe, oceCe ns Heesle&gieeue®es
DeefJeYeep³e Òeeble Demeu³ee®es Ieesef<ele kesÀues. Yeejle mejkeÀej®eer HeUeHeU meg© Peeueer. ÒeLece Yeejleeves
Heesle&gieerpe mejkeÀejMeer jepeveweflekeÀ Òe³elveeletve JeeìeIeeìer keÀjC³eemeeþer efuemyeve ³esLes JekeÀerueele
GIe[ueer. HeCe Heesle&gieeue Meemeveeves oeo ve efou³eeves 1953 ceO³es leer yebo He[ueer.
ieesJee, oeoje Je veiejnJesueer ³esLeerue pevelesves Heesle&gieerpe jepeJeìerefJe©× Deeboesueves meg© kesÀueer
nesleer. ieesJ³eeleerue pevelee Yeejleele meeceerue nesC³eemeeþer GlmegkeÀ nesleer. ³ee keÀeUele cegbyeF&lener npeejes
ieesJeskeÀj jnele nesles. l³eebveer Je ieesJ³eeleerue jeä^JeeÐeebveer efceUtve peguew 1954 ceO³es Heesle&gieerpe
Je®e&mJeeKeeueer oeoje Je veiejnJesueer ³ee ÒeosMeebJej ®eeue keÀ©ve les cegkeÌle kesÀues. HebleÒeOeeve Heb[erle
vesn©b®ee ³ee Deeboesueveeuee HeeþeRyee neslee les ÒeosMe Yeejleele efJeefueve keÀ©ve Iesleues. Heesle&gieerpeebveer Yeejle
mejkeÀejefJe©× Deeblejjeäêr³e v³ee³eeue³eekeÀ[s OeeJe Iesleueer HeCe l³ee®ee keÀebnerner GHe³eesie Peeuee veener.
oeoje Je veiejnJesueer ³ee Deeboesueveele jeä^JeeÐeebvee ³eMe efceUeu³eeves Heesle&gieerpeebefJe©×®es Deeboesueve
Jee{le iesues. 15 Dee@iemì 1954 jespeer ieesJee cegkeÌle keÀjC³eemeeþer npeejes mJe³ebmesJekeÀ ieesJ³eele efMejues
HeCe Heesle&gieerpe mejkeÀejves DeveskeÀebvee DeìkeÀ keÀ©ve Deeboesueve o[Hetve ìekeÀues. 15 Dee@iemì 1955
jespeer Hegvne oesve npeej mel³eeûeneRveer ieesJ³eele ÒeJesMe kesÀuee. Peeuesu³ee mebIe<ee&le 20 mel³eeûener ceejues
iesues Je DeveskeÀ peKeceer Peeues. Heesle&gieerpe ue<keÀjemeceesj mel³eeûeneRvee ceeIeej I³eeJeer ueeieueer. ieesJ³ee®ee
ÒeMve jeäêr³e ve jenlee lees Deeblejjeäêr³e HeeleUerJej ®e®eeauee peeT ueeieuee.
DecesefjkeÀe Je Fbiueb[ ³ee osMeebyejesyej Heesle&gieeue®es cew$eer®es mebyebOe Demeu³eeves ³ee osMeeb®ee
Yeejleeuee HeeeEþyee efceUCeej veener ns GIe[ nesles. 1955 jespeer YeejleYesìerJej Deeuesu³ee jefMe³eve vesles
¬egÀM®esJn Je yegueieeveerve ³eebveer ieesJee ÒeMveebyeeyele Yeejleeuee HetCe& menkeÀe³e& Demeu³ee®es peenerj kesÀues. ieesJee
Heesle&gieerpeeb®³ee leey³eeletve cegkeÌle JneJee DeMeer vesn©b®eer F®íe nesleer. 1957 jespeer mebj#eCeceb$eer
Jner.kesÀ.cesveve ³eebveer ieesJee cegkeÌleermeeþer ue<keÀjer keÀejJeeF& keÀjeJeer Demee meuuee mejkeÀejuee efouee.
DeeefMe³ee Je DeeefÖeÀkeÀe Keb[eleerue DeveskeÀ jeäêb®ee Yeejleeuee HeeeEþyee Demetve Heesle&gieerpeeb®³ee
JemeenleJeeoeuee efJejesOe neslee. DeKesj vesn©bveer ue<keÀjer le³eejeruee meg©Jeele keÀ©ve Yeejlee®³ee nÎerle
ue<keÀjer keÀJee³eleer meg© kesÀu³ee. Heesle&gieerpeebJej cee$e ³ee®ee keÀenerner HeefjCeece Peeuee veener. 15 ef[meWyej
1960 jespeer ³egveesves ieesJee, oerJe-oceCe ns Heesle&gieeue®es Òeeble vemetve Heesle&gieeue®³ee Jemeenleer Deensle Demee
efveCe&³e efouee. ³ee efveCe&³eecegUs Yeejlee®³ee YetefcekesÀuee keÀener ÒeceeCeele HeeþeRyee efceUeuee. Yeejleeves
ieesJeecegkeÌleermeeþer ue<keÀj ÒecegKe cnCetve cespej pevejue ke@À[s³e ³eeb®eer vesceCetkeÀ keÀ©ve 17 ef[meWyej
1961 jespeer ue<keÀjer keÀejJeeF& keÀjC³ee®es þjefJeues HeCe DecesefjkeÀe Je ³egveesves Yeejleeuee ue<keÀjer
keÀejJeeF& ve keÀjC³ee®ee meuuee efouee Je JeeìeIeeìer keÀjC³ee®es meg®eefJeues HeCe cegUele®e Heesle&gieerpe
153
mejkeÀej JeeìeIeeìermeeþer le³eej vemeu³eeves vesn©bveer ue<keÀjer keÀejJeeF&®es DeeosMe efoues. Yeejleer³e
mewefvekeÀebveer leerve efoJemeele ieesJee, oerJe-oceCe ³eebvee Jes{e Ieeleuee. 19 ef[meWyej 1961 jespeer Heesle&gieerpe
ue<keÀj MejCe Deeues. Peeuesu³ee ue{eF&le 17 Heesle&gieerpe Je 22 Yeejleer³e ceejues iesues. ceeIeej Ieslee Ieslee
Heesle&gieerpeebveer ceeueceÊes®eer veemeOegme kesÀueer. ieesJ³eele Yeejleer³e ue<keÀje®es pebieer mJeeiele keÀjC³eele Deeues.
ieesJ³eeleerue ue<keÀjer keÀejJeeF&®es Deeblejjeäêr³e HeeleUerJej ceesþs He[meeo Gceìues. HeefM®eceel³e

jeäêbveer Yeejlee®³ee ³ee ke=Àleer®ee efve<esOe kesÀuee. Hejbleg meec³eJeeoer jeä^s, DeeefMe³ee Je DeeefÖeÀkesÀleerue
jeäêbveer Yeejlee®es peesjoej meceLe&ve kesÀues. 18 ef[meWyej 1961 jespeer ³egvees®³ee megj#ee meefceleerle
Heesle&gieeueves YeejleeefJe©× le¬eÀej kesÀueer. oesvner yeepetbveer DeejesHe-Òel³eejesHee®³ee HewÀjer Pee[C³eele
Deeu³ee. Yeejlee®eer yeepet meer.Sme.Pee. ³eebveer ÒeYeeJeerHeCes ceeb[ueer. Deeblejjeäêr³e J³eemeHeerþeJej
Peeuesu³ee ®e®exle DecesefjkesÀves Yeejleeuee Dee¬eÀcekeÀ þjJetve Yeejleeves ieesJ³eeletve ceeIeej IesTve
MeebleleeHegJe&keÀ Heesle&gieerpeebMeer JeeìeIeeìer keÀjeJ³eele Demee þjeJe cebpetj kesÀuee HeCe jefMe³eeves megj#ee
meefceleerle vekeÀejeefOekeÀej JeeHe©ve lees þjeJe HesÀìeUuee l³eecegUs Yeejlee®eer yeepet cepeyetle Peeueer. ieesJee,
oerJe-oceCe Yeejleele meeceerue Peeues. 6 petve 1962 jespeer ieesJ³eeleerue ue<keÀjer Debceue veä keÀjC³eele
Deeuee.
Fbûepeebveer Yeejleele Òe®eb[ meeceép³eefJemleej keÀ©ve 1857 He³e¥le mebHetCe& Yeejle DeeHeu³ee
Je®e&mJeeKeeueer DeeCeuee. l³eebveer DeeHeu³ee mees³eermeeþer JesieJesieÈ³ee Òeebleeb®eer Je jep³eeb®eer efveefce&leer kesÀueer.
HeCe ner jep³es SkeÀYee<eer vemetve SkeÀe®e Yee<es®es ueeskeÀ efJeefJeOe jep³eeble efJeYeeieues iesues nesles. mJeeleb$³e
®eUJeUer®³ee keÀeueeJeOeerle SkeÀe jep³eeleerue yengmebK³e ueeskeÀeb®eer SkeÀ®e Yee<ee DemeeJeer DeMeer keÀeBûesmeves
ceeieCeer kesÀueer nesleer. 1928 ®³ee vesn© DenJeeueeceO³esner lemes veceto keÀjC³eele Deeues HeCe mJeeleb$³e
efceUsHe³e¥le ³eele keÀesCeleener yeoue nesT MekeÀuee veener.

1. pegveeie[®³ee efJeueerveerkeÀjCeeJej Lees[keÌ³eele ìerHe efuene.
8.7 IeìkeÀ jep³eeb®eer Hegvej&®evee
mJeeleb$³eeveblej cee$e Yeejleele Yee<eeJej Òeeblej®evee efvecee&Ce keÀjC³eeyeeyele Hebef[le vesn© Je

mejoej Heìsueeb®es cele yeoueues keÀejCe HeeefkeÀmleeve®³ee efveefce&leercegUs osMeeuee DeveskeÀ mecem³eebvee leeW[
ÐeeJes ueeieues nesles. mJeeleb$³eeDeeOeer Yee<eeJej Òeeblee®ee efveCe&³e keÀeBûesmeves Iesleuee neslee Demes Demeleebvee
Deelee meÊesle Demeuesu³ee keÀeBûesmeves Yee<eeJej Òeeble-j®evee keÀjeJeer Demee l³eeb®ee Deeûen neslee. Yee<eeJej
154
Òeeblej®evee ³eesi³e keÀer De³eesi³e ns þjefJeC³eemeeþer Hebef[le vesn©bveer petve ceO³es oej meefceleer efve³egkeÌle kesÀueer
³ee meefceleerves mebHetCe& osMee®ee efJe®eej keÀ©ve Jele&ceeve DeeefCeyeeCeer®³ee HeefjefmLeleerle Yee<eeJej Òeeblej®evee
kesÀueer lej ÒeeosefMekeÀ efveÿe yeUeJeleerue Je je<ìêfveÿsuee le[e peeF&ue Demes cele J³ekeÌle kesÀues. l³eecegUs
ne efveCe&³e jeäê®³ee ¢äerves efJeIeelekeÀ þjsue DeMeer efMeHeÀejme mejkeÀejkeÀ[s kesÀueer. mejkeÀej®es
meceeOeeve Peeues Demeues lejer DeveskeÀebvee ne DenJeeue Heìuee veener. Yee<eeJej Òeeblee®eer ceeieCeer Je
Deeboesueves Jee{le iesueer.
8.7.1 DeebOe´ jep³ee®eer efveefce&leer Je Yeeef<ekeÀ Deeboesueves ë

ceêeme jep³eele lesueiet Je leeceerU Yeeef<ekeÀ ueeskeÀ SkeÀ$e jnele nesles. leeceerUeR®eer mebK³ee DeefOekeÀ
Demeu³eeves l³eeb®³eekeÀ[tve lesueieg Yeeef<ekeÀebJej Dev³ee³e nesle Demeu³ee®eer le¬eÀej nesT ueeieueer. 1951
veblej lesueieg Yeeef<ekeÀeb®es mJeleb$e jep³e JneJes ³ee ceeieCeerves peesj HekeÀ[uee. Hebef[le vesn©bveer ³ee ceeieCeeruee
efJejesOe oMe&efJeuee Je oej meefceleer®ee efveCe&³e ceev³e keÀjeJee Demes meebefieleues. vesn©bveer JeejbJeej Yeeef<ekeÀ
jep³ee®es lelJe jeäêr³e SkeÀelcelesuee yeeOekeÀ þjsue ³ee ieesäer®ee Òe®eej kesÀuee. ne efveCe&³e Iesleu³eeme
jeäêr³e efJekeÀemee®eer ieleer cebo nesTve pevekeÀu³eeCee®³ee ³eespevee ceeies He[leerue Demes pevelesuee
HeìefJeC³ee®ee Òe³elve kesÀuee. Hebef[le vesn©b®³ee DeeJeenvee®ee DeHesef#ele HeefjCeece lesueieg Yeeef<ekeÀebJej nesle
veJnlee. DeKesj lesueieg jep³ee®³ee ceeieCeeruee HeeþeRyee efou³eeves mejkeÀejuee oKeue IesCes Yeeie He[ues,
Hejbleg ³eeyeeyele keÀener efveCe&³e IesC³ee Deieesoj®e 58 efoJemeeb®³ee GHees<eCeeveblej Heesìdìer Þeerjecegueg ³eeb®es
efveOeve Peeues. JeeleeJejCe Òe#egyOe nesTve eEnmekeÀ Deeboesueve meg© Peeues. mHeÀesìkeÀ HeefjefmLeleer efvecee&Ce
Peeuesueer Heentve Hebef[le vesn©bveer `Jeebíg meefceleer' mLeeHeve kesÀueer. ³ee meefceleerves lesueieg Yeeef<ekeÀeb®es JesieUs
jep³e efvecee&Ce keÀjC³ee®eer efMeHeÀejme keÀjlee®e Dee@keÌìesyej 1953 ceO³es lesueieg Yeeef<ekeÀeb®es JesieUs Òeeble
yeveefJeC³ee®eer l³eebveer ceeieCeer meg© kesÀueer. Yeeef<ekeÀ Òeeble Deeboesuevee®ee JeCeJee osMeYej Heme© ueeieuee.
vesn©b®ee Yee<eeJeej Òeeblej®evesuee efJejesOe neslee HeCe mJepevee®³ee Je peveDeeboesuevee®³ee oyeeJeeHeg{s ceeve
PegkeÀJeeJeer ueeieueer.
8.7.2 HeÀepeue Deueer meefceleer ë

22 ef[meWyej 1953 jespeer Hebef[le vesn©bveer Yee<eeJeej Òeeblej®eves®³ee yeeyeleerle efveCe&³e
IesC³eemeeþer meefceleer vesceC³ee®eer mebmeosle Iees<eCee kesÀueer. HeÀepeue Deueer ³eeb®³ee DeO³e#elesKeeueer DeMeer
meefceleer efvecee&Ce kesÀueer. He. ¿eo³eveeLe kegbÀPe© Je mejoej HeCeerkeÌkeÀj ns Flej oesve meom³e meefceleerle
nesles. mejkeÀejves meefceleeruee SkeÀ Yee<ee Demeuesu³ee jep³ee®³ee efveefce&leeryeÎue ueeskeÀeb®³ee ceeieCeer®ee
efJe®eej keÀjerle Demeleebvee Yee<ee Je mebmke=Àleer ³ee®eener efJe®eej keÀjeJee lemes®e Yeejlee®eer SkeÀlee osKeerue
megjef#ele jeKeC³ee®eer keÀeUpeer I³eeJeer DeMeer met®evee kesÀueer. pevecele peeCetve IesC³eemeeþer meefceleerves
osMeYej oewjs keÀe{ues. 9 npeej ÒecegKe J³ekeÌleeR®³ee cegueeKeleer Iesleu³ee. ³ee meefceleerkeÀ[s oer[
ueeKeeHes#ee peemle efveJesove pecee Peeueer. ³ee meJee¥®ee DeY³eeme keÀ©ve meefceleerves 267 Heeveeb®ee DenJeeue
30 meHìWyej 1955 jespeer mejkeÀejuee meeoj kesÀuee. meefceleerves Yeejlee®³ee Jele&ceeve 27 jep³eebSsJepeer
Yee<eeJeej Òeeblej®eves®³ee DeeOeejs veJ³ee 16 jep³eeb®eer efveefce&leer keÀjC³ee®es meg®eefJeues. meefceleer®³ee
DenJeeueele ceêeme, kesÀjU, keÀvee&ìkeÀ, nwêeyeeo, DeebOe´, cegbyeF&, efJeoYe&, ceO³eÒeosMe, jepemLeeve,
Hebpeeye, GÊejÒeosMe, efyenej, Heef½ece yebieeue, Deemeece, Deesefjmee, pecceg Je keÀeMceerj ³ee 16 jep³eeb®eer
155
efMeHeÀejme kesÀueer nesleer. Jejerue Òeeblej®evee efvecee&Ce keÀjC³eeyejesyej®e meefceleerves DeeHeu³ee DenJeeueele
mebmLeeefvekeÀeb®es jepeÒecegKe ns Heo jÎ keÀjeJes, Yee<es®³ee ¢äerves DeuHemebK³eebkeÀ DemeCeeN³eeme efJeMes<e
mebj#eCe ÐeeJes, ÒeeLeefcekeÀ efMe#eCe ceele=Yee<esle Ieslee ³esF&ue, DeeefKeue Yeejleer³e mesJeebceO³es ÒeJesMe
IesCeeN³eebmeeþer 50 ìkeÌkesÀ peeiee jep³eeyeensjerue J³ekeÌleermeeþer jeKetve þsJeeJ³eele, jeä^Yee<ee Je Dev³e
ÒeeosefMekeÀ Yee<ee efMekeÀJeC³eeme Òeeslmeenve ÐeeJes, efJeÐeeHeerþebceO³es Fbûepeer Yee<es®ee JeeHej keÀjeJee F. met®evee
mejkeÀejuee efou³ee.
HeÀepeue Deueer meefceleerves kesÀuesu³ee efMeHeÀejmeeR®³ee DeeOeejs 31 Dee@iemì 1956 jespeer

jeä^Heleebr®³ee mJee#ejerves jep³e Hegve&j®evee keÀe³eoe DeefmlelJeele Deeuee. ³ee keÀe³eÐeecegUs HetJeea®eer meJe&
mebmLeeves peJeU®³ee Yeeef<ekeÀ jep³eele efJeueerve Peeueer Je Flej jep³eelener yeoue Peeuee. ³ee keÀe³eÐeecegUs
14 jep³eeb®eer Je 6 keWÀêMeeefmele ÒeosMeeb®eer efveefce&leer keÀjC³eele Deeueer. ³ee 14 jep³eebceO³es DeebOe´,
Deemeece, Deesefjmee, efyenej, ceO³eÒeosMe, cegbyeF&, ceêeme, cnwmegj, GÊejÒeosMe, kesÀjU, Hebpeeye,
jepemLeeve Je HeefM®ece yebieeue ³ee 13 jep³eebvee meceeve opee& lej pecceg-keÀeMceerjuee efJeMes<e opee&
osC³ee®ee efveCe&³e IesC³eele Deeuee. Flej 6 keWÀêMeeefmele ÒeosMeebceO³es efouueer, efncee®eue ÒeosMe, ceefCeHetj,
ef$eHegje, Deboceeve-efvekeÀesyeej DeeefCe ue#eodJeerHe efceveerkeÀe@³e, DeceerveoerJeer yesìs ³eeb®ee meceeJesMe kesÀuee iesuee.
Yeejlee®eer jeäêr³e SkeÀelcelee efìkeÀJeC³eemeeþer Hee®e efJeYeeieer³e ceb[Us efvecee&Ce keÀ©ve l³eele meJe&
jep³eebvee meceeefJeä kesÀues iesues.HetJe& efJeYeeieer³e ceb[Us efvecee&Ce keÀ©ve l³eele l³ee meJe& jep³eebvee meceeefJeä
kesÀues iesues. HetJe& efJeYeeieer³e ceb[Uele Heef½ece yebieeue, efyenej, Deesefjmee, Deemeece, ceefCeHegj Je ef$eHegje,
HeefM®ece efJeYeeieele cegbyeF& Je cnwmegj, GÊej efJeYeeieele Hebpeeye, jepemLeeve, efouueer, efncee®eue ÒeosMe,
oef#eCe efJeYeeieele DeebOe´, ceêeme, kesÀjU DeeefCe ceO³e efJeYeeieele GÊejÒeosMe Je ceO³e ÒeosMe ³eeb®ee
meceeJesMe keÀjC³eele Deeuee. Òel³eskeÀ efJeYeeieer³e ceb[Uele jeä^HeleeRveer efve³egkeÌle kesÀuesuee SkeÀ keWÀêer³e
ceb$eer, Òel³eskeÀ jep³ee®es cegK³eceb$eer Je jep³eHeeueebveer efve³egkeÌle kesÀuesues oesve ceb$eer Demeleerue lej
keWÀêMeeefmele ÒeosMeele jeä^HeleeRveer efve³egkeÌle kesÀuesues ÒeefleefveOeer Je meuueeieej Demeleerue. efJeYeeieer³e
ceb[Ue®es keÀecekeÀepe ®eeueefJeC³eemeeþer mebyebOeerle jep³eele l³ee efJeYeeieer³e ceb[Ue®es keÀe³ecemJe©Heer
keÀe³ee&ue³e mLeeHeve kesÀues peeJes Je l³ee keÀe³ee&ue³eeleerue keÀce&®eeN³eeb®es Jesleve, keÀecekeÀepee®ee Ke®e& keWÀê
mejkeÀejves I³eeJee DeMeer lejleto keÀjC³eele Deeueer.
8.7.3 jeäêfnleeuee OeeskeÀe ë

1956 ®³ee jep³e Hegve&j®evee keÀe³eÐeecegUs ÒeeosefMekeÀ efJekeÀemeeuee ieleer efceUeueer. ns pejer Kejs
Demeues lejer pesJe{s ®eebieues HeefjCeece Jne³euee Heeefnpes nesles lesJe{s Peeues veenerle. keÀejCe ³ee j®evescegUs
jeäêr³e efveÿe Jee{C³eeSsJepeer mebkegÀef®ele ÒeeosefMekeÀ efveÿe Jee{erme ueeieueer. Yeeef<ekeÀ Je ÒeeosefMekeÀ
ogjeefYeceeve Jee{uee. keÀebner jep³eele mejnÎerJe©ve Yeeveie[er Peeu³ee lej keÀebner efþkeÀeCeer HeeCeer
JeeìHeemeeþer ÒeKej celeYeso efvecee&Ce Peeues. keÀener jep³eele celeYesoebveer eEnmekeÀ mJe©He OeejCe kesÀues.
jep³eejep³eeleerue efJeJeeÐe ÒeMve mees[efJeC³eele keÀOeer-keÀOeer efJeYeeieer³e ceb[Us DeHe³eMeer þjueer. l³eecegUs
³ee Jeeoebveer jewê mJe©He OeejCe kesÀues. jeäêfnleeHes#ee ÒeeosefMekeÀ efnleeuee ÒeeOeev³e osCeeN³ee ÒeeosefMekeÀ
jepekeÀer³e He#eeb®eer Jee{ Peeueer. mLeeefvekeÀ ueeYe efceUefJeC³ee®³ee nslegves Òesefjle Peeuesues ÒeeosefMekeÀ vesles
jepekeÀer³e ef#eleerpeebJej efomet ueeieues.
156
8.7.4 cenejeä^ Je iegpejele jep³ee®eer efveefce&leer ë
jep³e Hegve&j®evee keÀe³eÐeevegmeej cejeþer Je iegpejeleer Yeeef<ekeÀeb®es cegbyeF& ns jep³e efvecee&Ce
keÀjC³eele Deeues. ³ee efveCe&³eeuee oesvner Yeeef<ekeÀebveer efJejesOe keÀ©ve Deeboesueve meg© kesÀues. DeveskeÀ
jepekeÀer³e He#eebveer SkeÀ$e ³esTve `meb³egkeÌle cenejeä^ meefceleer' mLeeHeve kesÀueer Je cegbyeF&men mJeleb$e
cenejeäê®eer ceeieCeer kesÀueer. mebHetCe& cenejeäêle oewjs, efcejJeCegkeÀe, meYee, cees®ex meg© Peeues. keWÀê
mejkeÀejves yeUe®³ee peesjeJej ns Deeboesueve o[HeC³ee®ee Òe³elve kesÀu³eeves pevelesceOeerue Òe#eesYe DeefOekeÀ®e
Jee{uee. ³ee peveDeeboesueveeuee cenejeäêleerue keÀeBûesme meom³eeb®ee, keWÀêeleerue cenejeäêb®³ee
ÒeefleefveOeeR®ee Je cegbyeF&®³ee cegK³eceb$³ee®eener HeeeEþyee neslee. vesn©b®³ee He#eHeeleer OeesjCeeefJe©×
[e@.meer.[er. osMecegKeebveer keWÀêeleerue ceb$eerHeoe®ee jepeerveecee efouee. Dee®ee³e& De$es ³eebveer DeeHeu³ee
uesKeCeerves cenejeä^ eEHepetve keÀe{uee. 1957 ®³ee efveJe[CegkeÀerle meb³egkeÌle cenejeä^ meefceleerves
keÀeBûesme®ee oCeoCeerle HejeYeJe kesÀuee. ³eeJe©ve cejeþer pevelee meb³egkeÌle cenejeäêmeeþer efkeÀleer GleeJeerU
Peeueer nesleer ns efometve ³esles.
cejeþer peveles®es SkeÀe yeepetuee Deeboesueve meg© Demeleebvee ogmeN³ee yeepetuee meewjeäêleerue
iegpejeleer Yeeef<ekeÀebveer `ceneiegpejele meefceleer' mLeeHeve keÀ©ve cegbyeF&men mJeleb$e iegpejele®eer ceeieCeer
kesÀueer. ³ee oesvner DeeboesuevebecegUs cenejeä^ Je meewjeäêleerue eEnmee®eej Je leCeeJe Jee{uee. MesJeìer
vesn©bveer DeeHeuee nÆ mees[uee. 25 SefÒeue 1960 jespeer cegbyeF& Hegve&j®evee keÀe³eoe Heeme keÀjC³eele
Deeuee. l³eevegmeej cegbyeF& jep³ee®es efJeYeepeve keÀ©ve cejeþer Yeeef<ekeÀ cenejeä^ Je iegpejeleer Yeeef<ekeÀ
iegpejele jep³ee®eer efveefce&leer keÀjC³ee®ee efveCe&³e IesC³eele Deeuee. cegbyeF& cenejeäêle DemeeJeer Je iegpejele®eer
jepeOeeveer ogmeN³ee Menjele þsJeeJeer Demes þjJeues iesues.meb³egkeÌle cenejeä^ meefceleerves yesUieeJe, efveHeeCeer Je
keÀejJeej Òeeble cenejeäêle meceeefJeä keÀjC³ee®eer ceeieCeer kesÀueer nesleer. HeCe ³ee keÀe³eÐeele leer Deceev³e
Peeueer. 1 ces 1960 jespeer cenejeä^ jep³ee®eer efveefce&leer Peeueer. lemes®e iegpejele jep³ee®eerner efveefce&leer
Peeueer.
8.7.5 Hebpeeye®eer efveefce&leer ë

mJeleb$e Hebpeeyemeeþer efMeKeebveer Deeboesueve meg© keÀjlee®e mejkeÀejves v³ee³ecetleea Mene ³eeb®³ee
DeO³e#elesKeeueer SkeÀ meefceleer vesceueer. ³ee meefceleerves ces 1966 ceO³es DeeHeuee DenJeeue efouee. l³eeceO³es
HebpeeyeceOeerue keÀener [eWiejeU Yeeie efncee®eue ÒeosMeele meceeefJeä keÀjeJee, HebpeeyeceOeerue nefj³eeCee Òeeble
JesieUe keÀjeJee, ®eboerie[ ÒeosMe nefj³eeCeeuee ÐeeJee DeMee efMeHeÀejmeer kesÀu³ee. l³eecegUs mejkeÀejves
1966 ceO³es Hebpeeye Hegve&j®evee keÀe³eoe Heeme keÀ©ve Hebpeeye Je nefj³eeCee ner oesve jep³es efvecee&Ce kesÀueer.
®eboerie[uee keWÀêMeeefmele opee& osC³eele Deeuee lemes®e Hebpeeye, nefj³eeCee Je ®eboerie[ ³eebvee efceUtve SkeÀ
G®®e v³ee³eeue³e DemeeJes ³ee lejletoer keÀjC³eele Deeu³ee.
efMeKeebvee Hebpeeye nJee neslee cnCetve l³eebveer ÒeKej Deeboesueveeuee meg©Jeele kesÀueer. keWÀê mejkeÀejves
efMeKeebMeer JeeìeIeeìer keÀ©ve l³eebvee Meeble keÀjC³ee®ee Òe³elve kesÀuee. ³ee ÒeMveeJej Þeer. Hes©ceue ³eebveer
ÒeeCeebeflekeÀ GHees<eCe kesÀues Je l³eele®e l³eeb®ee ce=l³eg Peeu³eeves HebpeeyeceOeerue leCeeJe DeefOekeÀ®e Jee{uee.
meble HeÀÊeseEmeie 26 peevesJeejer 1970 Heemetve GHees<eCe keÀjC³ee®eer Je HesÀye´gJeejer jespeer Deelceonve
157
keÀjC³ee®eer OecekeÀer efoueer Je GHees<eCeeuee ÒeejbYener kesÀuee. Fboerje ieebOeerveer ³ee ÒeMveeb®eer oKeue IesTve
®eboerie[ Hebpeeyeuee osC³ee®eer Je nefj³eeCeeuee 20 keÀesìer ©He³es osTve veJeerve jepeOeeveer efvecee&Ce
keÀjC³ee®ee efveCe&³e Iesleuee. Hejbleg Hee®e Je<ex ®eboerie[ ner®e oesvner jep³eeb®eer jepeOeeveer jenerue, l³eeveblej
®eboerie[®es HebpeeyeceO³es nmleeblejCe nesF&ue Demes meebefieleues. ³ee efveCe&³eecegUs MeerKeeb®es keÀener ÒeceeCeele
meceeOeeve Peeues Hejbleg Deepener ®eboerie[ SkeÀ keWÀê Meeefmele ÒeosMe Demetve Hebpeeye Je nj³eeCee ³ee oesve
jep³eeb®eer jepeOeeveermegodOee Deens.
8.7.6 efmekeÌkeÀerce®eer mecem³ee ë

efnceeue³eele vesHeeU Je Yetleeve ³eeb®³eeceO³es Demeuesues efmekeÌkeÀerce®es jep³e efyeéfìMeeb®es mebjef#ele
jep³e nesles. Yeejleeleerue efyeéfìMeeb®es jep³e mebHegäele Deeu³eeveblej efmekeÌkeÀerce®³ee jepeeves ®eerve®³ee
Òeeslmeenveeves Yeejlee®ee ÒeYeeJe Pegiee©ve osC³ee®ee Òe³elve meg© kesÀuee. ne ÒekeÀej Yeejlee®³ee ¢äerves
OeeskeÌ³ee®ee neslee. ³ee®eJesUer efmekeÌkeÀerceceOeerue ueeskeÀebveer ueeskeÀMeener jep³eJ³eJemLesmeeþer ®eUJeU meg©
kesÀueer. l³eecegUs efmekeÌkeÀerce®³ee jepeeves ueeskeÀMeener megOeejCee osC³ee®es Je YeejleeMeer jepekeÀer³e - DeeefLe&keÀ
mebyebOe ÒemLeeefHele keÀjC³ee®es þjefJeues. l³eecegUs 1974 jespeer efmekeÌkeÀerceuee Yeejlee®³ee menJeleea
jep³ee®ee opee& efouee iesuee. efmekeÌkeÀerceceO³es ueeskeÀÒeefleefveOeerie=ne®eer efveefce&leer Peeueer. HeCe efmekeÌkeÀerce®³ee
jepeeves o[HeMeener meg© kesÀu³eeves lesLeerue JeeleeJejCe lebie Peeues. efmekeÌkeÀerceuee ces 1975 ceO³es
IeìkeÀjep³ee®ee opee& osTve Yeejleele meeceerue kesÀues. Jejerue jep³eebJ³eefleefjkeÌle 1960 ceO³es
veeieeueB[®es jep³e lesLeerue peveDeeboesuevee®³ee oyeeJeecegUs efvecee&Ce keÀjeJes ueeieues. 1962 ceO³es ieesJee,
oerJe, oceCe Heesle&gieerpeeb®³ee Debceueeletve cegkeÌle Peeues Je 1966 ceO³es keÀe³eoe keÀ©ve lesLes celeoeve
IesTve l³eeb®ee JesieUe ÒeosMe efvecee&Ce kesÀuee iesuee.
1 ces 1960 cenejeä^ jep³ee®eer efveefce&leer Peeueer Demeueer lejer lesLeerue mejkeÀejves cnwmetj
jep³eeleerue cenejeäê®³ee meercesueiele®ee cejeþer Yeeef<ekeÀ ÒeosMe cenejeäêkeÀ[s osC³ee®eer ceeieCeer kesÀu³eeves
Jeeo efvecee&Ce Peeuee. ne Jeeo efceìefJeC³eemeeþer F.me. 1966 ceO³es cenepeve Dee³eesiee®eer mLeeHevee kesÀueer
HeCe Dee³eesiee®³ee efMeHeÀejmeer cenejeäêuee ceev³e ve Peeu³eeves ³ee meerceeJeeoe®ee ÒeMve lemee®e jWieeUle
jeefnuee. 1971 ceO³es cesIeeue³eeuee mJeleb$e jep³ee®ee opee& efouee. ef$eHegje, ceCeerHegj Je efncee®eue
ÒeosMeeueener jep³ee®ee opee& osC³eele Deeuee. 1973 ceO³es cnwmetj jep³ee®es veeJe yeouetve keÀvee&ìkeÀ
þsJeC³eele Deeues. lemes®e ue#eÜerHe, Deceerve oerJe, efceveerkeÀe@³e ³ee yesìemecetne®es veecekeÀjCe ue#eÜerHe Demes
keÀjC³eele Deeues.
8.7.7 DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-

1. Yeejleeleerue Yee<eeJej Òeeble j®evesceO³es Hebpeeye®eer efveefce&leer keÀMeer Peeueer?
158
8.8 meejebMe
Yeejleele efJeefJeOe ÒekeÀejs jep³e Hegve&j®evee Heej He[ueer Demeueer lejer Depetvener DeveskeÀ mecem³ee
leMee®e Deensle Je l³ee megìt MekeÀuesu³ee veenerle. l³eeletve DeveskeÀJesUe keÀìkeÀìer efvecee&Ce nesleele.
vegkeÀles®e Hebpeeyeves Mespeejerue jep³eebvee veÐeeb®es HeeCeer osC³eeme vekeÀej efou³eeves leCeeJe Jee{uee.
HeeJemeeÈ³eeceO³es DeueceÆer OejCee®es HeeCeer mees[C³eeJe©ve cenejeä^-keÀvee&ìkeÀ ³eeb®³eeleerue mebyebOe
leeCeues peeleele. ner GoenjCes ³ee mecem³es®es ÒeefleefveOeerlJe keÀjleele Demes cnCeeJes ueeiesue.
8.9 ÒeMve
1. Yeejleer³e mebefJeOeeve efveefce&leerJej ÒekeÀeMe ìeketÀve efle®eer þUkeÀ JewefMeä³es mHeä keÀje.
2. Yeejleer³e pegveeie[, nwêeyeeo Je keÀeMceerj ®³ee efJeueerveerkeÀjCee®ee Dee{eJee I³ee .
3. Yeejleer³e mebmLeeveeb®³ee efJeueerveerkeÀjCeeceO³es mejoej Heìsuebe®es ³eesieoeve ³eeJej Yee<³e keÀje.
4. mJeeleb$³eesÊej Yeejleeleerue Yee<eeJej Òeeblej®eves®es efJeMues<eCe keÀje.
5. ìerHee efuene.
1. v³eeef³ekeÀ HegveefJe&ueeskeÀve
2. keÀeMceerj®es efJeueerveerkeÀjCe
3. ieesJee cetkeÌleer Deeboesueve
4. ceneje<ì^ efveefce&leer, 1 ces 1960

159
9
vesn© ³egie -2
meeceeefpekeÀ Je DeeefLe&keÀ megOeejCee
ÒekeÀjCe ©Hejs<ee
9.0 Gefodo<ì³es
9.1 ÒemleeJevee
9.2 Yeejleemeceesjerue DeeefLe&keÀ mecem³ee
9.3 DeeefLe&keÀ megOeejCee
9.4 Heefnueer Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespevee
9.5 ogmejer Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespevee
9.6 eflemejer Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespevee
9.7 Mesleer efJe<e³ekeÀmegOeejCee
9.8 vesn© keÀeueKeb[eleerue meeceeefpekeÀ megOeejCee
9.8.1 Yetoeve ®eUJeU
9.8.2 meceepeefJekeÀeme
9.8.3 Mew#eefCekeÀ #es$ee®ee efJekeÀeme
9.8.4 efJe%eeve Je leb$e%eeve
9.8.5 DemHe=M³elee efveJeejCe
9.8.6 eqðe³eeb®³ee efmLeleerle megOeejCee
9.9 meejebMe
9.10 ÒeMve
9.0 Gefodo<ì³es
1. vesn© keÀeueKeb[eleerue meeceeefpekeÀ megOeejCeeb®ee DeY³eeme keÀjCes.

2. vesn©b®³ee Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespeveeb®ee ceeieessyee IesCes.
3. vesn© keÀeueKeb[eleerue DeeefLe&keÀ megOeejCeeb®ee Dee{eJee IesCes.
160
9.1 ÒemleeJevee
mJeleb$e Yeejlee®es Heefnues HebleÒeOeeve cnCetve Hebef[le peJeenjueeue vesn© ³eebveer ceesuee®es ³eesieoeve
efoues Deens. ce. ieebOeer®³ee vesle=lJeeKeeueer ®eeueCeeN³ee Yeejleer³e mJeeleb$³ee®³ee jeäêr³e Deeboesueveele
cenelcee ieebOeeR®³ee veblej vesn©b®es mLeeve nesles. ÒeYeeJeer J³ekeÌleercelJe Je DebieYetle iegCeebcegUs les DeuHeeJeOeerle
ueeskeÀefÒe³e vesles yeveues. ce. ieebOeer Je Hebef[le vesn© ³eebveer keÀOeerner SkeÀceskeÀeb®eer meeLe mees[uesueer veJnleer
lejer l³eeb®³eele keÀener yeeyeleerle cetueYetle celeYeso nesles. ce. ieebOeer®es DeeefLe&keÀ efme×eble Je vesn©b®es
DeeefLe&keÀ efme×eble ³eele HeÀjkeÀ neslee. ce. ieebOeervee ûeeceesÐeesieebJej Yej osTve Kes[îeeleerue meeceev³e
ceeCemee®ee efJekeÀeme keÀjeJe³ee®ee neslee lej vesn©b®³ee celes HeeM®eel³eeÒeceeCes ceesþceesþs GÐeesieOebos
GYee©ve Yeejlee®ee efJekeÀeme Ie[Jetve DeeCee³e®ee neslee. GYe³e vesl³eebceO³es efkeÀleerner celeYeso Demeues lejer
ce. ieebOeerveer l³eebvee DeeHeuee jepekeÀer³e Jeejme cnCetve Ieesef<ele kesÀues. mJeleb$e Yeejlee®es HebleÒeOeeve
Peeu³eeJej vesn©bJej DeveskeÀ peyeeyeoeN³ee ³esTve He[u³ee. efyeéfìMeeb®³ee DeeefLe&keÀ meeceép³eJeeoe®³ee
OeesjCeebcegUs DeeefLe&keÀ efJemkeÀUerleHeCee efvecee&Ce Peeuee neslee. FbûepeecegUs oefjêer yeveuesu³ee Yeejleeuee
efJekeÀemee®³ee ceeiee&Jej DeeCetve þsJeCes ner cenlJee®eer peyeeyeoejer nesleer. HeÀeUCeercegUs efvecee&Ce Peeuesu³ee
efveJee&efmeleeb®es ÒeMve, eEnog-cegeqmueceeb®³ee obieueer, mebmLeeveeb®³ee efJeueerveerkeÀjCee®ee ÒeMve, Ieìvee
efveefce&leer®ee ÒeMve, Yeeef<ekeÀ jep³e Hegve&j®eves®ee ÒeMve, keÀeMceerj®ee ÒeMve DeMee DeveskeÀ ÒeMveebvee vesn©
mejkeÀejuee ÒeKejHeCes leeW[ ÐeeJes ueeieues. efpeÎerves Je ef®ekeÀeìerves Òe³elve keÀ©ve DeeHeu³ee menkeÀeN³eeb®³ee
ceoleerves l³eebveer ³ee ÒeMveebJej ceele kesÀueer.
Hebef[le peJeenjueeue vesn© ueeskeÀMeener®es HegjmkeÀlex nesles. keWÀefye´pe efJeÐeeHeerþele efJeÐeeLeea cnCetve
efMekeÀle Demeleevee®e lesLeerue ueeskeÀMeener®ee ÒeYeeJe l³eeb®³eeJej He[uee neslee. l³eecegUs Yeejleelener
ueeskeÀMeener®³ee ceeiee&ves Jeeì®eeue keÀ©ve DeeHeuee efJekeÀeme meeOeeJee Demes l³eeb®es cele nesles. ³ee keÀeUele
l³eeb®³eeJej keÀeue& ceekeÌme& Je uesefveve ³eeb®³ee efJe®eejeb®eener ÒeYeeJe He[uesuee neslee. HebleÒeOeeve ³ee veel³eeves
l³eebveer jefMe³eeuee Yesì efoueer lesJneb lesLeerue meec³eJeeoer MeemeveJ³eJemLes®ee DeY³eeme keÀ©ve l³eebveer
Yeejleele Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespevee meg© kesÀu³ee. vesn© keÀeueKeb[eleerue meeceeefpekeÀ Je DeeefLe&keÀ Òeieleer®ee
Dee{eJee KeeueerueÒeceeCes Ieslee ³esF&ue.
9.2 Yeejleemeceesjerue DeeefLe&keÀ mecem³ee
efyeéfìMeebveer peJeU peJeU 200 Je<ex Yeejlee®eer uetì kesÀueer. Yeejleer³e pevelee efyeéfìMeeb®³ee
DeeefLe&keÀ meeceép³eJeeoeKeeueer Yej[ueer peele nesleer. efoJemeWefoJeme ogëKe, owv³e, oeefjê³eele Jee{ nesle
nesleer. ³eele®e osMee®es efJeYeepeve Peeu³eeves DeLe&J³eJemLee FlekeÀer [yeIeeF&uee Deeuesueer nesleer keÀer leer
megOeejCes menpee menpeer ueJekeÀj MekeÌ³e veJnles. HeÀeUCeercegUs GmeUuesu³ee obieueerbcegUs ceesþîee ÒeceeCeele
efpeJeerle Je efJeÊeneveer Peeueer. efveJee&efmeleeb®es ueeW{s Yeejleele ³esle nesles. l³eeb®³ee HegveJe&mevee®ee DeeefLe&keÀ
yeespee mejkeÀejJej ³esTve He[uee. HeÀeUCeerveblej SketÀCe ueeieJe[erKeeueer Demeuesu³ee Yetceer®ee 51 ìkeÌkesÀ
Yeeie YeejleekeÀ[s Deeuee HeCe l³eeHewkeÀer kesÀJeU 18 ìkeÌkesÀ Yeeie eEme®eveeKeeueer neslee. Hebpeeye, yebieeue Je
eEmeOe®³ee HeÀeUCeercegUs SketÀCe Yeejleeleerue keÀeHe[ efiejC³eebvee keÀ®®³ee ceeueekeÀefjlee HeeefkeÀmleeveJej
161
DeJeuebyetve jenC³ee®eer JesU Deeueer. Yeejlee®³ee HeÀeUCeer®ee Yeejleer³e DeLe&keÀejCeeJej efJeMes<eleë ke=À<eer
GlHeeoves Je DeVeOeev³e ¿ee #es$eeJej JeeF&ì HeefjCeece Peeuee. DeefJeYeeefpele Yeejleeleerue 68 ìkeÌkesÀ
eEme®eeF& #es$e HeeefkeÀmleeveele iesu³eecegUs ient Je leebogU ³ee Oeev³eeb®³ee yeeyeleerle HeefM®ece HeeefkeÀmleeve
mece=× neslee. ueeskeÀmebK³es®es ÒeceeCe HeeefkeÀmleeveHes#ee Yeejleele peemle Demeu³eeves mJeeYeeefJekeÀ®e
DeefJeYekeÌle Yeejlee®³ee leguevesle Deelee Yeejleeuee DeVeOeev³ee®ee legìJe[e peeCeJet ueeieuee. iegjeb®³eener
yeeyeleerle ner®e efmLeleer nesleer keÀejCe Yeejleeleerue peemle ogOe GlHeeokeÀ iegjs eEmeOe Je HeefM®ece HebpeeyeceO³es
nesleer. ³eeefMeJee³e DemleeJ³emle YetceerJ³eJemLee, DeefveefM®ele YetceerefkeÀje³ee, Mesleer®³ee DeHegN³ee He×leer,
SkeÀjer keÀceer GlHeeove, peefceveer®es ueneve ueneve legkeÀ[s, meeJekeÀeje®eer keÀpex, Mesleele Yeeb[Jeue
iegbleefJeC³ee®eer meeMebkeÀlee, meowJe He[Ceejs og<keÀeU, DeewÐeesefiekeÀ #es$ee®eer Ye³eevekeÀ efmLeleer, keÀceer
GlHeeovee®es ceeie&, cepetjeb®eer JeeF&ì efmLeleer, Yeeb[JeueeJej Fbûepeer efve³eb$eCe F. DeveskeÀ ÒeMve mejkeÀejuee
Yes[meeefJele nesles.
9.3 DeeefLe&keÀ megOeejCee / efve³eespeve
F.me. 1950 ceO³es HebleÒeOeeve Hebef[le peJeenjueeue vesn©b®³ee DeO³e#elesKeeueer jeäêr³e

efve³eespeve ceb[U mLeeHeve keÀjC³eele Deeues. ³ee efve³eespeve ceb[Uele cenlJee®es ceb$eer l³eeb®es meom³e nesles.
efve³eespevee®eer Gefodo<ì³ess meceepeJeeoer lelJeebJej DeeOeeefjle nesleer DeeefCe mebefJeOeeveeleerue jep³eeb®eer
ceeie&oMe&keÀ lelJes l³ee¢äerves ÒesjkeÀ nesleer. efve³eespevekeÀl³ee¥veer Heg{erue Gefodo<ì³es meceesj þsJeueer nesleer.
1. jeäêb®es oj[esF& GlHeVe Jee{efJeCes.
2. meJee¥vee jespeieej GHeueyOe keÀ©ve osCes
3. mebHeÊeer Je GlHeVe ³eeceOeerue efJe<ecelee keÀceer keÀjCes
4. mecelee Je v³ee³eeJej DeeOeeefjle meceepeJeeoer meceepee®eer GYeejCeer keÀjCes DeeefCe Mees<eCejefnle
meceepeJ³eJemLee efvecee&Ce keÀjCes.
DeeefLe&keÀ efve³eespevee®eer Gefodo<ì³ess efceÞe DeLe&J³eJemLes®³ee ceeO³eceeletve ieeþeJe³ee®eer nesleer.

pesLes meeJe&peefvekeÀ DeeefCe Keepeieer #es$eeb®eer HejmHej menkeÀe³ee&ves keÀece keÀjeJe³ee®es lemes®e keÀener
GÐeesieeb®eer ceeuekeÀer Je J³eJemLeeHeve jep³eeves Je Keepeieer #es$eeves efceUtve ®eeueJeeJe³ee®es, lesueGÐeesie Je
l³eeJej DeeOeeefjle GlHeeoves, ³eb$eefveefce&leer, efJeÐeglekeÀe³e&, efJeceeves, penepeyeebOeCeer ³eeb®ee meceeJesMe
meeJe&peefvekeÀ #es$eele neslee lej Keepeieer #es$eele keÀeHe[ GÐeesie, DeefYe³eebef$ekeÀer, ceesìej efveefce&leer, efmeceWì
Fl³eeoeR®ee meceeJesMe neslee.
9.4 Heefnueer Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespevee (8 SefÒeue 1951 les cee®e& 1956) ë
efve³eespeve ceb[Ueves Heefnu³ee Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespeves®ee DeejeKe[e le³eej kesÀuee. ³ee ³eespeves®es
mJe©He Heg{erueÒeceeCes meebielee ³esF&ue.
162
1) ogmejs cene³eg× Je HeÀeUCeercegUs DeLe&J³eJemLesle efvecee&Ce Peeuesuee efJemkeÀUerleHeCee veä keÀjCes

lemes®e osMee®ee peueo Je meblegefuele efJekeÀeme meeOeC³eemeeþer DeLe&J³eJemLes®eer Hegvej&®evee keÀjCes ner
Gefodo<ì³ess þjJeueer iesueer.
2) Yeejleele efvecee&Ce Peeuesueer DeVeOeev³ee®eer ìb®eeF& Je YeeJeJee{ ³ee mecem³ee otj keÀjC³eemeeþer ³ee
³eespevesle ke=À<eerefJekeÀemeeJej Yej osC³eele Deeuee. 2378 keÀesìer ©He³eeb®eer ner ³eespevee nesleer. ³ee
Ke®ee&le ke=À<eer, meecegoeef³ekeÀ efJekeÀeme peue eEme®eve, Gpee& ÒekeÀuHe, GÐeesie Je Keefvepes ³eeb®ee
efJekeÀeme, Deejesi³e, efMe#eCe, ie=nefvecee&Ce, JeenlegkeÀ, oUCeJeUCe, keÀeceieej keÀu³eeCe,
ceeieemeJeiee&®es keÀu³eeCe, ³eeJej Yej osC³eele Deeuee. keÀj DeekeÀejCeer, jsuJes®es nesCeejs peemleer®es
GlHeVe, osMeebleie&le keÀpex, DeuHeye®ele ³eespevee ³ee ceeiee¥veer 90 ìkeÌkesÀ Hewmee GYeejC³eele
Deeuee. DecesefjkesÀkeÀ[tvener leebef$ekeÀ mJe©Heele ceole efceUeueer.
3) ³ee Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespeves®³ee keÀeUele ceevmetveves meeLe efou³eeves 1951 ceO³es 50 oMeue#e ìve
Demeuesues DeVeOeev³e GlHeVe 1955 ceO³es 64.9 oMeue#e ìve Peeues. keÀeHetme, leeie ³eeb®esner
GlHeeove Jee{ues. 1955-56 ceO³es megceejs 3 oMeue#e ìve DeefOekeÀ Oeev³e GlHeeove Peeues.
4) ke=À<eerÒeceeCes DeewÐeesefiekeÀ GlHeeovener 40 ìkeÌkeÌ³eebveer Jee{ues. keÀeHe[, leeie, meeKej, JevemHeleer,
letHe, Heesueeo GlHeeove, efmeceWì GlHeeove, ef[Pesue Fbefpeve®es GlHeeove, ceesìejeR®es GlHeeove,
De@u³egefceefve³ece, mee³ekeÀueer, efMeJeCe³eb$es, keÀeieo, efJepe®es efoJes ³ee meJee¥®³ee GlHeeoveele ®eebieueer
Je=×er Ie[tve Deeueer. DeveskeÀ DeewÐeesefiekeÀ Jemletb®es GlHeeove Yeejleele nesT ueeieues. lesue
Meg×erkeÀjCe, penepeyeebOeCeer, efJeceeves, jsuJes®es [yes, Hesefveefmeefueve, [er.[er.ìer. ³eeb®es GlHeeove
GYeejues iesues.
5) ke=À<eerefJekeÀemeeuee ®eeuevee osTve ³ee ³eespevesle megceejs 16 oMeue#e SkeÀj peceerve eEme®eveeKeeueer
DeeCeueer. ³ee®e keÀeUele meleuepe veoerJej efnceeue³e KeesN³eeleerue ©HeejpeJeU Yee¬eÀe veebieue
OejCee®es keÀece meg© Peeues. oeceesoj Keesjs ³eespevee DeeefCe efnjekegbÀ[ Keesjs ÒekeÀuHe Demes ceesþceesþs
efJeÐegle Je eEme®eve ÒekeÀuHe neleer IesC³eele Deeues. ³eg×keÀeUele veeog©mle Peeuesu³ee 430 cewue
ueebyeer®es jsuJesceeie& og©mle keÀjC³eele Deeues Je 380 cewue ueebyeer®es veJeerve jsuJesceeie& ìekeÀC³eele
Deeues. 623 cewue ueebyeer®es jeäêr³e ceneceeie& Je 30 ceesþs Hetue le³eej keÀjC³eele Deeues. MeeUe,
oJeeKeeves, ceneefJeÐeeue³es ³eeb®eer mebK³ee Jee{efJeC³eele Deeueer.
6) ³eespevesle keÀener oes<ener nesles. jeäêr³e GlHeVeele DeHes#esÒeceeCes Je=×er Peeueer veener. ³eespeves®³ee
DebceueyepeeJeCeerle keÀener De[®eCeer efvecee&Ce Peeu³ee. ³ee keÀeUele Jee{uesu³ee yeskeÀejer®ee HeÀìkeÀe
mejkeÀejuee yemeuee. ³eespevesletve peemle jespeieej efveefce&leer nesT MekeÀueer veener. YeeJeJee{erJej
efve³eb$eCe þsJeC³eeme mejkeÀejuee DeHe³eMe Deeues. Demes Demeues lejer ner ³eespevee Yeejlee®³ee
¢äerves cenlJee®eer nesleer Je mejkeÀejuee ³ee ³eespevesle yeN³eeHewkeÀer ³eMe efceUeues.
9.5 ogmejer Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespevee (SefÒeue 1956 les cee®e& 1961) ë
ogmeN³ee Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespevesle efve³eespeve ceb[Ueves DeewÐeesefiekeÀjCeeJej Yej osC³ee®es þjJeues.

³eespeves®³ee GefÎäevegmeej meeJe&peefvekeÀ #es$eeleerue GÐeesie Jee{Jetve meceepeJeeoer meceepej®evee efvecee&Ce
163
keÀjCes, DeJepe[ GÐeesieeb®ee efJekeÀeme keÀjCes, GHeYeesi³e Jemletb®es GlHeeove Jee{JeCes, ke=À<eerGlHeeove#ecelee
Jee{efJeCes Je YetmegOeejCee keÀjCes, ieefjyeebvee efveJeeje, efMe#eCe, Deejesi³emesJee efvecee&Ce keÀ©ve osCes, yeskeÀejer®es
efvece&gueve keÀjCes DeMeer GefÎä³es þjefJeC³eele Deeueer.
1) ³ee ³eespevesle ueesKeb[ Je Heesueeo GÐeesieeb®³ee mLeeHevesJej Je efJemleejeJej Yej osC³eele Deeuee. ³ee
³eespevesle efYeueeF&, ©jkesÀuee, ogiee&Hegj ³esLes ueesKeb[ Je Heesueeo GÐeesieeb®ee efJekeÀeme nesC³eekeÀ[s
ue#e efoues. efMeJee³e JeenletkeÀ Je oUCeJeUCe #es$eele cenlJeHetCe& megOeejCee Ie[Jetve DeeCeu³ee.
jsuJes®³ee efJekeÀemeele 900 keÀesìer Je jml³eeb®³ee efJekeÀemeele 146 keÀesìer ©He³es cebpetj
keÀjC³eele Deeues.
2) ³ee ³eespeveekeÀeUele peueeEme®eveeKeeueerue #es$e 56.2 oMeue#e SkeÀjeJe©ve 70 oMeue#e SkeÀj
SJe{s Jee{ues. ³eebef$ekeÀ GlHeeove keÀjCeeN³ee keÀejKeev³eeb®eer Jesieeves Jee{ Peeueer. yee@³eueme&,
ì^keÌìme&, mee³ekeÀueer ³eeb®es GlHeeove Yeejleele nesT ueeieues. Heesueeo-100 ìkeÌkesÀ, keÀesUmee-
40 ìkeÌkesÀ, efmeceWì-30 ìkeÌkesÀ, efJeÐegle-70 ìkeÌkesÀ, Kele-166 ìkeÌkesÀ, DeMeer ³ee
GlHeeoveele Je=×er Peeueer. keÀeHe[, meeKej GÐeesieeb®eerner Òeieleer Peeueer. oeceesoj Jn@ueer,
Yee¬eÀeveebieue, legbieYeêe, efnjekegbÀ[ ³ee ®eej ³eespeveeb®ee veoerIeeìer ³eespevesle meceeJesMe keÀjC³eele
Deeuee. lemes®e ®ebyeU, efjnbeo, keÀes³evee, veeieepe&gve meeiej ³ee ³eespeveeb®ee DeejbYe keÀjC³eele
Deeuee. Jew%eeefvekeÀ-leebef$ekeÀ efMe#eCe, mebMeesOeve mebmLee, Deejesi³emesJee mees³eer Jee{efJeC³eele
Deeu³ee.
3) ³ee ³eespeves®³ee meg©Jeeleeruee®e DeJe<e&Ce, ÒeeflekegÀue nJeeceeve, meeþsyeepeer, keÀeUeyeepeej,
YeeJeJee{, DeVeOeev³e ìb®eeF&, meeOevemeeceûeer®ee legìJe[e efvecee&Ce Peeuee. l³eecegUs De[®eCeer
efvecee&Ce Peeu³ee ³ee ³eespeves®³ee keÀeUele Jee{l³ee eEkeÀceleer®ee HeÀe³eoe GÐeespekeÀebvee Je
J³eeHeeN³eebveer Iesleuee. MeslekeÀjer Je ieesjieefjyeebvee keÀenerner ueeYe efceUt MekeÀuee veener.
keÀeUeyeepeej Je Ye´äe®eejecegUs osMeeleerue mebHeÊeer keÀener ueeskeÀeb®³ee neleer keWÀêerle nesT
ueeieu³eeves mejkeÀejJej efJejesOekeÀeb®ee oyeeJe Jee{uee. ûeeceerCe Je Menjer efJeYeeieele yeskeÀejer
Jee{ueer. lejerner ³ee ³eespevescegUs DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀemee®ee Hee³ee cepeyetle Peeuee.
9.6 eflemejer Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespevee (SefÒeue 1961 les 1966)
1961 ceO³es meg© Peeuesu³ee ³ee ³eespeves®es GÎerä ÒeecegK³eeves Heefnu³ee Je ogmeN³ee ³eespevesleerue
GÎerä ieeþC³eemeeþer keÀe³ee&®eer DecebueyepeeJeCeer keÀjCes ns nesles. jeäêr³e GlHeVeele ojJe<eea 5 ìkeÌkesÀ
Jee{ keÀjCes, DeVeOeev³eeyeeyele mJe³ebHetCe&lee ieeþCes, DeewÐeesefiekeÀjCeemeeþer Heesueeo, Gpee& GÐeesieeb®ee
efJemleej keÀjCes, jespeieej efveefce&leer keÀjCes ner ³ee ³eespeves®eer GÎerä³es nesleer.
1) eflemeN³ee Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespevesuee DeHes#esÒeceeCes ³eMe efceUeues veener. ³ee keÀeUele Deveble De[®eCeer
Deeu³ee. ÒeefleketÀue HejosMe J³eeHeej, 1962 ®es ®eerve®es Dee¬eÀceCe 1964-65 ceOeerue DeJe<e&Ce
Je og<keÀeUer HeefjefmLeleer, efJeÐegleefveefce&leerJej Peeuesuee efJeHeefjle HeefjCeece, DeewÐeesefiekeÀ #es$eeuee
DeHegje JeerpeHegjJeþe, Òe®eb[ YeeJeJee{, 1965 ceOeerue HeeefkeÀmleeveMeer ³eg×, DecesefjkeÀve ceole
³esCes yebo Fl³eeoer De[®eCeercegUs iebYeerj ÒeMve efvecee&Ce Peeues.
164
2) ³ee ³eespevesle 7500 keÀesìer ©He³es meeJe&peefvekeÀ #es$eele Je 4100 keÀesìer ©He³es Keepeieer
#es$eele iegbleJeC³ee®es þjues nesles HeCe ®eerve efJe©×®³ee ³eg×ecegUs mebj#eCeekeÀ[s ue#e ÐeeJes ueeieues
Je ³eg×meeefnl³eeJejerue Ke®e& Jee{JeeJee ueeieuee. 1967 ceO³es mebj#eCeeJej 900 keÀesìer ©He³es
Ke®e& keÀjC³eele Deeues. ³ee Ke®ee&cegUs YeeJeJee{ ceesþîee ÒeceeCeele Peeueer.
3) ke=À<eer peueeEme®eve, Gpee&, mebIeìerle GÐeesie ³ee efJekeÀemee®³ee #es$eele þjJetve efouesueer ue#³es
ieeþueer iesueer veenerle. ke=À<eerGlHeeoveele DeJe<e&Ce Je ÒeefleketÀue nJeeceeveecegUs Ieì Peeueer. cee$e 6
oMeue#e SkeÀj peemleer®eer peefceve DeesefueleeKeeueer DeeCeueer iesueer.
4) DeewÐeesefiekeÀ #es$eele DeeMeeoe³ekeÀ Òeieleer Ie[tve Deeueer. DeewÐeesefiekeÀ GlHeeovee®ee oj Òel³eskeÀ
Je<eea mHesme 7 les 8 ìkeÌkeÌ³eeHe³e¥le Jee{uee. efmeceWì, ueesKeb[, keÀesUmee ³ee GÐeesieele DeHesef#ele
ue#³e ieeþlee Deeues veener. JeneletkeÀ Je oUCeJeUCe #es$eele jmles, peueJeenletkeÀ, yebojs,
Jee³egmesJee, Heesä, ìsefueHeÀesve, ³ee meesF&®eer #ecelee Jee{ueer. De@u³egefceefve³ece, efJeÐegle GHekeÀjCes,
megleer keÀeHe[³eb$es, efJepesJej ®eeueCeejs HebHe, meeKej ³ee GÐeesieeb®eer Òeieleer Peeueer.
9.7 Mesleer efJe<e³ekeÀmegOeejCee ë
Yeejlee®³ee DeLe&J³eJemLesle Mesleer#es$eeuee HetJeeaHeemetve cenÊJee®es mLeeve nesles. efyeéfìMeeb®³ee

keÀeUele Yeejleer³e MeslekeÀN³eeb®eer Jeeleenle Peeueer. J³eeHeejer efHekeÀebcegUs MeslekeÀjer oefjêer yeveues. Yeejleele
peefceveoejer He×leercegUs ke=À<eer#es$eele Òe®eb[ efJe<ecelee nesleer. mJeeleb$³eeveblej vesn© mejkeÀejves
MeslekeÀN³eeb®es ÒeMve mees[Jetve MeslekeÀN³eeb®eer DeeefLe&keÀ HeefjefmLeleer megOeejC³eemeeþer Mesleerletve DeVeOeev³ee®es
peemleerle peemle GlHeeove Jee{efJeC³ee®es OeesjCe efveefM®ele kesÀues.MesleerefJe<e³ekeÀ megOeejCee keÀjleebvee
peefceveer®³ee ceeuekeÀer nkeÌkeÀe®ee ÒeMve mees[efJeCes Je ueeieJe[er®³ee megOeejCesJej Yej osCes ³ee ieesäer ceev³e
keÀjC³eele Deeu³ee. Heefnu³ee Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespevesle jeäêr³e mlejeJejerue peefceveerefJe<e³ekeÀ OeesjCe peenerj
kesÀues. MesleermegOeejCee Ie[Jetve DeeCeCeejs efJeefJeOe keÀe³eos Heeme kesÀues. l³eevegmeej Mesleer#es$eele Heg{erue
megOeejCee keÀjC³ee®es Òe³elve keÀjC³eele Deeues. peefceveoejer He×leer®ee veeMe, kegÀUebvee peefceveer®es ceeuekeÀer
DeefOekeÀej osC³eemebyebOeer®ee keÀe³eoe, menkeÀej Mesleeruee ÒeeOeev³e, Mesleeruee HeeCeerHegjJeþe keÀjCeeN³ee
peueeEme®evee®³ee veJeveJeerve ÒekeÀuHeebvee cebpetjer osTve HeeCeerHegjJeþîee®³ee ³eespeveebJej Yej osC³eele Deeuee.
keÀceeue peefceve OeejCee keÀe³eoe Heeme keÀ©ve DeefleefjkeÌle peefceveer®es efJelejCe Je menkeÀejer Mesleeruee
Òeeslmeenve osCes ner GÎeräs ³ee keÀe³eÐeeceeies nesleer.
Lees[keÌ³eele Hebef[le vesn©bveer Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespeveeb®³ee ceeO³eceeletve osMee®³ee DeewÐeesefiekeÀjCeeuee

Je DeLe&keÀejCeeuee ®eeuevee osTve osMee®ee DeeefLe&keÀ efJekeÀeme Ie[Jetve DeeCeuee. ueIeg Je kegÀìerj
GÐeesiee®eer Jee{ keÀjC³eele Deeueer. leb$e%e Je kegÀMeue keÀeceieej Jeie& efvecee&Ce keÀjC³eemeeþer keÀeceieejeb®³ee
ÒeefMe#eCeebJej Je megKemegefJeOeebJej ue#e osC³eele Deeues. Yeejleer³e DeLe&J³eJemLesuee neveerkeÀejkeÀ þjCeej
veener. DeMeer efJeosMeer Yeeb[Jeue iegbleJeCetkeÀ ceev³e keÀ©ve HeeE[le vesn©bveer DeeefLe&keÀ megOeejCee Ie[Jetve
DeeCeu³ee.
165
1. vesn© ³egieeleerue DeeefLe&keÀ megOeejCeeb®ee ³eeoer yeveJee.
9.8 vesn© keÀeueKeb[eleerue meeceeefpekeÀ megOeejCee
HebleÒeOeeve Hebef[le vesn©bveer osMee®³ee meJee¥ieerCe efJekeÀemeemeeþer Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespeveeb®³ee

ceeO³eceeletve ®eeuevee efoueer. DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀemeeyejesyej®e meeceeefpekeÀ efJekeÀemeekeÀ[sner ue#e efoues.
meeceeefpekeÀ efJekeÀeme Ie[Jetve DeeCeC³eemeeþer efJeefJeOe meeceeefpekeÀ megOeejCee Ie[Jegve DeeCeu³ee.
9.8.1 Yegoeve ®eUJeU ë

Hebef[le vesn©bveer ke=À<eer efJekeÀemeeuee ®eeuevee efoueer. MesleermebyebOeer DeveskeÀ ³eespevee keÀe³ee&eqvJele
kesÀu³ee. eEme®eve ÒekeÀuHe meg© kesÀue, ieefjye Je Yetefcenerve MeslekeÀN³eebvee nkeÌkeÀe®eer peefceve efceUJetve osC³ee®eer
®eUJeU cnCepes Yegoeve ®eUJeU. ce. ieebOeer®es Deveg³ee³eer Dee®ee³e& efJeveesyee YeeJes ³eebveer 1951 ceO³es ner
®eUJeU meg© kesÀueer. ÒeceeCeeHes#ee DeefOekeÀ peceerve yeeUieCeeN³ee ueeskeÀebveer DeeHeueer keÀener peefceve
Yetefcenerve MeslekeÀN³eebvee mJe³ebmHetÀleeaves oeve keÀjeJeer Demes DeeJeenve Dee®ee³e& efJeveesyee YeeJesveeR kesÀues
l³eemeeþer osMeele DeveskeÀ Yeeieele Heo³ee$ee keÀe{u³ee. l³eeb®³ee Heo³ee$eebvee ®eebieuee Òeeflemeeo efceUeuee.
1956 He³e¥le Yegoeveele 43,81,871 SkeÀj peefceve efceUeueer. DeveskeÀ Yetefcenerveebvee veJeerve peefceveer
efceUeu³ee.
Yetoeve ®eUJeUer®es ©Heeblej nUtnUt ûeeceoeve ®eUJeUerle Peeues. SKeeo ogmeN³ee Yetefcenerveeuee
peceerve osC³eeSsJepeer leer mebHetCe& Kes[îeeuee osC³ee®eer He×leer meg© keÀjC³eele Deeueer. Kes[îeeleerue meJe&
ueeskeÀebveer ³ee peefceveerJej cesnvele keÀjeJeer DeeefCe ³esCeejs HeerkeÀ mece ÒeceeCeele DeeHemeele Jeeìtve I³eeJes DeMeer
DeHes#ee nesleer. DeMee He×leerves 1956 He³e¥le 12,840 Kes[er ceesþceesþîee YetOeejkeÀebveer ûeeceoeveele
DeHe&Ce kesÀueer.
9.8.2 meecegoeef³ekeÀ efJekeÀeme ë

2 Dee@keÌìesyej 1952 jespeer Yeejle mejkeÀejves mecegoe³e efJekeÀemee®ee keÀe³e&¬eÀce Ieesef<ele kesÀuee.
³ee keÀe³e&¬eÀcee®ee cegK³e GÎsMe Òel³eskeÀ Kes[îee®ee meJee¥ieerCe ³eespeveeye× efJekeÀeme Ie[Jetve DeeCeCes ne
neslee. ³ee keÀe³e&¬eÀceemeeþer 55 efJeYeeie Hee[C³eele Deeues. Òel³eskeÀ efJeYeeiee®³ee Debleie&le 100 Kes[îeeb®ee
meceeJesMe neslee. Òel³eskeÀ Kes[³ee®ee efJekeÀeme Je osKejsKe keÀjC³eemeeþer ûeecemesJekeÀ vesceuee neslee. Òel³eskeÀ
efJeYeeieemeeþer mJeleb$e DeefOekeÀejer efve³egkeÌle nesles. ³ee keÀe³e&¬eÀceeuee keÀener ÒeceeCeele ³eMe efceUeues.
Mesleceeuee®³ee GlHeeoveele Jee{, HekeÌkeÌ³ee jml³eeb®eer yeebOeCeer Je oUCeJeUCe Jee{, ûeeceerCe GÐeesieebvee
166
GÊespeve, efMe#eCee®ee Òemeej, Deejesi³e mesJes®ee efJemleej, ie=n yeebOeCeer keÀe³e&¬eÀce ³eeb®ee efJekeÀeme Ie[tve
Deeuee.
1957 ceO³es mejkeÀejves yeueJebleje³e cesnlee meefceleer vesceueer. ³ee meefceleerves ûeeceerCe Je efpeune
HeeleUerJej Òeieleer keÀjC³eemeeþer ueeskeÀMeener He×leer®es Òeieleer keÀjC³eeJej Yej efouee. ieeJe HeeleUerJej
ûeeceHeb®ee³ele, leeuegkeÀe HeeleUerJej Heb®ee³ele meefceleer Je efpeune HeeleUerJej efpeune Heefj<eo mLeeHeve
keÀjC³eele Deeueer. mecegoe³e efJekeÀeme keÀe³e&¬eÀce ³ee leerve mebmLeebMeer pees[C³eele Deeuee. npeejes menkeÀejer
mebmLee ûeeceerCe YeeieeMeer pees[u³ee iesu³ee.
9.8.3 Mew#eefCekeÀ #es$ee®ee efJekeÀeme ë

mJeeleb$³eeveblej Yeejle mejkeÀejves mee#ejles®eer ceesnerce J³eeHekeÀ keÀjC³ee®ee Òe³elve kesÀuee. efMe#eCe
ne efJe<e³e jep³e mejkeÀejeb®³ee neleer osC³eele Deeuee. jeäêr³e Òeefleÿs®eer efMe#eCe keWÀês Goe. yeveejme
eEnot efJeÐeeHeerþ, Deueerie{ cegeqmuece efJeÐeeHeerþ Jeiewjs keWÀê mejkeÀej®³ee leey³eele DemeeJeer Demes þjues. ³ee
efveCe&³eecegUs Òel³eskeÀ jep³eeuee DeeHeues Mew#eefCekeÀ OeesjCe mJeleb$eHeCes þjefJeC³eele Deeues.
1947 jespeer Yeejleele mee#ejles®es ÒeceeCe kesÀJeU 14 ìkeÌkesÀ nesles. l³eecegUs mejkeÀejves 14
Je<ex Je³eeHe³e¥le®³ee cegueecegueeRvee ÒeeLeefcekeÀ efMe#eCe mekeÌleer®es Je ceesHeÀle keÀjC³ee®ee efveCe&³e Iesleuee.
ogmeN³ee Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespeves®³ee keÀeUele 50 ìkeÌkesÀ ÒeeLeefcekeÀ MeeUe ³ee cegueYetle efMe#eCe ³eespeves®³ee
OeleeaJej mLeeHeve keÀjC³eele Deeu³ee. efMeJeCekeÀece, meglekeÀleeF&, ueesnejkeÀece, megleejkeÀece meejK³ee
J³eeJemeeef³ekeÀ efMe#eCeeJej, ÒeeLeefcekeÀ efMe#eCeeJej Yej osC³eele Deeuee. 1950 les 1960 ³ee ojc³eeve
efMe#eCeeyejesyej mejkeÀejves ceeO³eefcekeÀ efMe#eCeekeÀ[s ner ue#e efoues. 1952 ceO³es ceêeme efJeÐeeHeerþe®es
kegÀueieg© Je efMe#eCele%e [e@. S.Sue. cegoueer³eej ³eeb®³ee DeO³e#elesKeeueer SkeÀ ceeO³eefcekeÀ efMe#eCe Dee³eesie
vesceuee. 1953 ceO³es ³ee Dee³eesieeves DeeHeuee DenJeeue peenerj keÀ©ve MeeUebceOetve efoues peeCeejs efMe#eCe
ns peerJeveeHeemetve efJeYekeÌle keÀjCeejs Je efJeÐeeL³ee¥®ee J³ekeÌleercelJe efJekeÀeme ve Ie[JeCeejs Deens Demes veceto
keÀ©ve keÀebner efMeHeÀejMeer meg®eefJeu³ee. ³ee efMeHeÀejMeercegUs efMe#ekeÀeb®es ÒeefMe#eCe, Hegjsmes Jesleve,
ceele=Yee<eeyejesyej jeä^Yes<es®es Je Fbûepeer®es efMe#eCe, GÊece HeeþîeHegmlekesÀ, leebef$ekeÀ Je J³eeJemeeef³ekeÀ
efMe#eCe, ¢keÀ-ÞeeJ³e meeOeveeb®ee JeeHej DeMee met®evee kesÀu³ee.
ogmeN³ee Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespevesle mejkeÀejves ³ee efMeHeÀejMeeR®ee DeJeuebye kesÀuee. l³eeletve®e 1961
ceO³es jeäêr³e Mew#eefCekeÀ mebMeesOeve Je ÒeefMe#eCe Heefj<eo, ( N.C.E.R.T ) ³ee mebmLes®eer mLeeHevee
Peeueer. Yeejle mejkeÀejves G®®e efMe#eCee®ee efJe®eej keÀjC³eemeeþer 1948 ceO³es [e@, meJe&Heuueer
jeOeeke=À<Ceve ³eeb®³ee DeO³e#elesKeeueer SkeÀ meefceleer vesceueer. ³ee meefceleerves kesÀuesu³ee efMeHeÀejMeerJe©ve
1953 ceO³es efJeÐeeHeerþ Devegoeve ceb[Ue®eer (U.G.C.) efveefce&leer keÀjC³eele Deeueer. HeoJeer veblej®es
efMe#eCe Je mebMeesOeve ³eebvee Òeeslmeenve Je ceole osC³ee®es keÀe³e& ³ee ceb[UekeÀ[s meesHeefJeC³eele Deeues. keÀuee,
efJe%eeve, JeeefCep³e ceneefJeÐeeue³es meg© keÀjC³eele Deeueer. 1950-51 ceO³es efJeÐeeHeerþeb®eer mebK³ee 27
Je ceneefJeÐeeue³e ³eeb®eer 42 nesleer. leer 1965-66 ceO³es Deveg¬eÀces 64 Je 1788 SJe{er Jee{ueer.
1958 ceO³es ûeeceerCe #es$eele G®®eefMe#eCee®ee efJekeÀeme nesC³eemeeþer jeäêr³e keÀeweqvmeue®eer mLeeHevee
keÀjC³eele Deeueer. ³ee keÀeweqvmeueves ûeeceerCe Yeeieele 13 mebmLee efJekeÀemeekeÀefjlee efveJe[u³ee. osMee®³ee
DeveskeÀ Yeeieele ke=À<eer efJeÐeeHeerþs mLeeHeve keÀjC³eele Deeueer.
167
9.8.4 efJe%eeve Je leb$e%eeve ë
jeäêb®³ee meJee¥ieerCe efJekeÀemeemeeþer mejkeÀejves efJe%eeve, leb$e%eeve, DeefYe³eebef$ekeÀer, ke=À<eer, JewÐekeÀ
³ee cenlJee®³ee %eeveMeeKeebJej ue#e keWÀêerle kesÀues. l³eemeeþer 1958 ceO³es SkeÀ þjeJe kesÀuee. ³ee
þjeJeevegmeej osMee®³ee efYeVe Yeeieele Fvmìerìîetì Dee@HeÀ mee³evme Je Fvmìerìîetì Dee@HeÀ ìskeÌvee@uee@peer ³ee
mebmLee mLeeHeve keÀjC³eele Deeu³ee. Hebef[le vesn©bveer mebHeVe Je yeueMeeueer Yeejlee®es mJeHve Heeefnues.
1948 ceO³es DeCegMekeÌleer Dee³eesiee®eer mLeeHevee keÀ©ve [e@. nesceer YeeYee ³eeb®eer DeO³e#eHeoer efve³egkeÌleer
kesÀueer. lemes®e keWÀêMeemeveele DeCegMekeÌleer Keelesner efvecee&Ce keÀjC³eele Deeues. cegbyeF&vepeerkeÀ ìê@cyes ³esLes
DeCegYeÆer keWÀê efvecee&Ce kesÀues. peerJeMeeðe, HeoeLe&efJe%eeve, jmee³eveMeeðe, OeelegMeeðe, FueskeÌìê@efvekeÌme ³ee
%eeveMeeKeeble cegueYetle mebMeesOevee®eer J³eJemLee keÀjC³eele Deeueer. cenlJee®³ee Deew<eOeebyeeyelener mebMeesOeve
nesT ueeieues. keÀke&À jesieemeejK³ee DemeeO³e jesieeJej mebMeesOeve nesT ueeieues. leejeHetj, keÀuHekeÀce ³esLes
DeCeg mebMeesOeve mebmLee DeefmlelJeele Deeu³ee. DeCegMekeÌleer®ee JeeHej efJeveeMekeÀejer keÀe³ee&meeþer ve keÀjlee
MeebleleeHetCe& efJekeÀemeemeeþer kesÀuee peeF&ue Demes vesn©bveer peenerj kesÀues.
9.8.5 DemHe=M³elee efveJeejCe ë

Yeejleer³e meceepeele peeleer³elee ne meceepeeuee ueeieuesuee keÀuebkeÀ ceeveuee peelees. keÀþesj peeleer
J³eJemLes®ee HeÀìkeÀe keÀefveÿ peeleeRvee ceesþîee ÒeceeCeele yemeuee neslee. npeejes Je<ee&Heemetve ne Jeie&
Dev³ee³e Je Del³ee®eej menve keÀjerle neslee. DemHe=M³eles®³ee veeJeeKeeueer meceepe ogYebieuee neslee.
meceepeeleerue mHe=M³e-DemHe=M³elee peerJeIesCeer yeveueer nesleer. efyeéfìMe keÀeUele Fbûepeer efMe#eCee®³ee
ÒemeejecegUs ³ee ÒeMveeuee Jee®ee HegÀìueer. 19 J³ee MelekeÀele DeveskeÀ meceepemegOeejkeÀebveer Heg{ekeÀej IesTve
³ee ÒeLesefJe©× Deeboesueves kesÀueer. DemHe=M³elesefJej× ceesþîee ÒeceeCeele ÒeyeesOeve Ie[tve Deeues.
[e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀjebveerr mJeeleb$³eeveblej Yeejleer³e jep³eIeìves®³ee ceeO³eceeletve

DemHe=M³elee HeeUCes keÀe³eo³eeves iegvne ceevetve l³ee®³ee efJe©Oo keÀ[keÀ efve³ece kesÀues.. [e@. Deebyes[keÀjebveer
mecelee efvecee&Ce keÀjC³eemeeþer DemHe=M³elee veä keÀjC³ee®es IeìvesodJeejs Òe³elve kesÀues. 1955 ceO³es
`Del³ee®eej ÒebefleyebOekeÀ keÀe³eoe' Heeme keÀjC³eele Deeuee. eEnog®eer ceboerjs, meeJe&peefvekeÀ mebmLee Je mLeUs
DemHe=M³eebvee Kegueer keÀjC³eele Deeueer. lemes®e DemHe=M³elee HeeUCes Je DemHe=M³elesuee Òeeslmeenve osCes ne
iegvne þjJeuee iesuee. l³eemeeþer keÀejeJeeme Je ob[e®³ee efMe#es®eer lejlego keÀjC³eele Deeueer.
9.8.6 eqðe³eeb®³ee efmLeleerle megOeejCee ë
Hebef[le vesn© meeceeefpekeÀ megOeejCes®es Kebos meceLe&keÀ nesles. mJeeleb$³eeveblej meceepeeleerue
eqðe³eeb®ee opee& megOeejC³eemeeþer cenlJee®ee keÀe³eoe le³eej keÀjC³ee®es keÀece lelkeÀeefueve keÀe³eosceb$eer [e@.
Deebyes[keÀjebveer kesÀuess. [e@. Deebyes[keÀjebveer eqðe³eebvee Heg©<eeb®³ee yejesyejer®es mLeeve osCeejs eEnot keÀes[ yeerue
Ieìvee meefceleerHeg{s ceeb[ues HeCe ³ee keÀeBûesmeceOeerue meveeleveer ceb[Uerveer keÀþesj efJejesOe kesÀuee. vesn©bJejner
o[HeCe Deeu³eeves l³eebveer ³ee efyeueeuee mecebleer efoueer veener. [e@. Deebyes[keÀj veejepe Peeues Je l³eeb®³ee
efve<esOeeLe& l³eebveer keÀe³eos ceb$eer Heoe®ee jepeerveecee efouee.
[e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀjeb®ee Jejerue Òe³elve cee$e Jee³ee iesuee veener keÀejCe meveeleveer Jeiee&®ee
peesj keÀceer neslee®e Hebef[le vesn©bveer ceefnueebmeeþer efJeefJeOe keÀe³eos Heeme keÀ©ve Iesleues. 1954 meeueer
’mHesMeue ce@jspe De@keÌì“ Heeme nesTve efYeVe Oeceea³e ðeer- Heg©<eebvee DeeHeuee Oece& ve mees[lee efJeJeen
keÀjC³ee®eer lejlego keÀjC³eele Deeueer. 1955 ceO³es eEnot efJeJeen keÀe³eoe, 1956 ceO³es eEnot Jeejmee
keÀe³eoe Je eEnot oÊekeÀ keÀ³eoe ns keÀe³eos Heeme Peeues. veJeerve keÀe³eÐeevegmeej JeejmeemebyebOeer ceeueceÊes®³ee
168
JeeìCeermebyebOeer eqðe³eebvee Heg©<eeb®³ee yejesyejer®es DeefOekeÀej efceUeues. IeìmHeÀesìerle eqðeuee Heesìieer®ee Je
oÊekeÀ IesC³ee®ee nkeÌkeÀ efceUeuee. 1956 ®³ee SkeÀe keÀe³eÐeeves eqðe³eeb®³ee DeveweflekeÀ J³eeHeejeuee yeboer
Ieeleueer. 1961 meeueer ngb[e ÒeefleyebOekeÀ keÀe³eoe Heeme keÀjC³eele Deeuee. ³ee keÀe³eÐeecegUs eqðe³eeb®³ee
efmLeleerle HetJeeaHes#ee DeefOekeÀ ÒeceeCeele yeoue Ie[tve Deeues.

1. vesn© keÀeueKeb[eleerue meeceeefpekeÀ megOeejCeeb®ee Je=Êeeble o³ee.
9.9 meejebMe
Yeejlee®es Heefnues HebleÒeOeeve cnCetve Heb]ef[le vesnªb®eer keÀeceefiejer meJe&®e #es$eele GuuesKeveer³e
nesleer. vesn©bveer Debleie&le Je Hejjeä^ OeesjCe Del³eble ÒeYeeJeerHeCes jeyeefJeues. jefMe³eeyejesyej meueesK³ee®es
mebyebOe ÒemLeeefHele keÀ©ve Deeblejjeäêr³e HeeleUerJej SkeÀ ®eebieuee efce$e efceUJeuee. l³eeb®³ee®e OeleeaJej
Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespevee jeyeJetve meeceeefpekeÀ, DeeefLe&keÀ, DeewÐeesefiekeÀ #es$eele ceesþer Òeieleer ieeþueer. DeveskeÀ
mecem³eebvee leeW[ osle osMeeuee ÒeieleerHeLeeJej vesC³eemeeþer DeeJeM³ekeÀ Demeuesu³ee Hee³eeYetle ÒekeÀuHee®eer
GYeejCeer vesn©b®³ee keÀe³e&keÀeUele Peeueer nesleer. cnCetve vesn© ³egie meJee&Lee&ves GuuesKeveer³e nesles.
9.10 ÒeMve
1) vesn© keÀeueKeb[eleerue DeeefLe&keÀ Òeieleer®ee ceeieesJee I³ee.

2) vesn© keÀeueKeb[eleerue meeceeefpekeÀ megOeejCebe efJe<e³eer efJeMues<eCe keÀje.


169
10
vesn© ³egieeveblej®ee Yeejle - 1
osMeebleie&keÀ efJekeÀeme,yeBkeÀbe®es jeäêr³eerkeÀjCe Je nefjle¬ebÀeleer
10.0 GefÎ<ìîes
10.1 He´mleeJevee
10.2 osµeeble&iele efJekeÀeme
10.3 }e} yeneotj µeeðeer ³eeb®eer keÀejkeÀero& (1964-66)
10.4 µeem$eebr®es Debleie&le OeesjCe
10.5 µeem$eebr®es Hejje<ì^ OeesjCe
10.6 Fbefoje ieebOeer®ee Go³e (1977-1984)
10.7 Fbefoje ieebOeerb®es Debleie&le Je Hejjeä^ OeesjCe
10.8 mebmLeeefvekeÀeb®es leveKes Je efJeMes<eeefOekeÀej jodo
10.9 yeBkeÀeb®es jeäêr³eerkeÀjCe
10.10 nefjleke´Àebleer
10.11 meejebµe
10.12 Òeµve
10.0 GefÎ<ìs
1) osµeebleie&le efJekeÀemee®ee Dee{eJee IesCes.

2) }e} yeneotj µeeðeer ³eeb®³ee keÀejefkeÀoea®ee DeY³eeme keÀjCes.
3) Fbefoje ieebOeer ³eeb®³ee Òeµeemevee®es efJeJes®eve keÀjCes.
4) yeBkeÀe / GÐeesie OebÐeeb®³ee je<ìêr³ekeÀjCee efJe<e³eer®es efJeµ}s<eCe keÀjCes.
5) nefjleke´Àebleer Je l³ee®es HeefjCeece mecepetve IesCes.
10.1 He´mleeJevee
27 ces 1964 ceO³es Hebef[le peJeenj}e} vesn©b®es efveOeve Pee}s Je l³eeveblej }e}yeneotj
µeeðeer ³eebveer 1964 les 1966 He³e¥le HebleHeÓeevee®ee HeoYeej meebYeeUtve Yeejlee®ee efJekeÀeme kesÀ}e.
l³eeb®³ee®e keÀeUele Yeejle Je HeefkeÀmleeveceO³es 1965 }e ³egOo Pee}s Je ³egOoele Yeejlee®ee efJepe³e
170
l³eeb®³ee cegUs®e Pee}e. l³eeb®³ee ce=l³etveblej (1966) Fbefoje ieebOeerpeer HebleHeÓeeve yeveu³ee. l³ee 1966
les 1977 He³e¥le HeoeJej nesl³ee. l³eeb®³ee keÀejkeÀerefo&le ®eebie}s Je JeeF&ì oesvner yeo} Pee}s}s efometve
³esleele. l³eebveer yeBkeÀe®es je<ìêr³eerkeÀjCe kesÀ}s Je mebmLeeefvekeÀeb®es leveKes Je nkeÌkeÀ jÎ kesÀ}s. l³ee®³ee HećeeCes
l³eebveer µesleer#es$eele nefjleke´Àebleer®³ee ceeO³eceeletve ke´Àebleer Ie[Jetve DeeCe}er Je Yeejle DevveOeev³ee®³ee
¢ef<ìkeÀesveeletve mJeeJe}byeer yeve}e. Hejbleg l³eeb®es veblej KetHe efJejesOekeÀ efvecee&Ce Pee}s. ³ee HeefjefmLeleerJej
ceele keÀjC³eemeeþer l³eebveer Debleie&le DeeefCeyeeCeer peenerj kesÀ}er. DeeCeeryeeCeercetUs Fbefoje ieebOeer®eer
}eskeÀefHe´³elee keÀceer Pee}er Je 1977 ®³ee efveJe[CegkeÀerle keÀeBie´sme®ee HejeYeJe Pee}e.
10.2 osµeebleie&le efJekeÀeme
mJeleb$e Yeejlee®es Heefn}s HebleHeÓeeve Hebef[le peJeenj}e} vesn© SkeÀ HeÝeeJeer, De<ìHew}t
J³eefkeÌleceÊJe nesles. l³eebveer kesÀ}su³ee meJee¥ieerCe HeíeleercegUs®e µekeÌleerµee}er Yeejlee®es mJeHve HetCe& Pee}s.
mJeleb$e Yeejleeleer} efJeefJeOe mecem³eebJej Deefleµe³e meb³eceeve ceele keÀ©ve peiee®³ee jepekeÀejCeele veeJe
}ewefkeÀkeÀ mebHeeove kesÀ}e. Hebef[le vesn©b®³ee peerJeveeleer} DeKesj®eer oesve - leerve Je<ex Del³eble Ke[lej Je
He´ke=Àleer®³ee DemJemLee®eer ies}er. vesn©b®³ee DeepeejHeCee®³ee keÀeUele keÀeBieśmeceO³es vesn© veblej keÀesCe ?
³ee He´µveeb®eer ®e®ee& meg© Pee}er. F.me. 1962 ®³ee ®eerve Deeke´ÀceCeecegUs Hebef[le vesn© ceeveefmekeÀ Je
µeejerefjkeÀ¢<ìîee LekeÀ}s}s nesles. 8 peevesJeejer 1964 jespeer l³eebvee He#eIeelee®ee meewc³e PeìkeÀe
Dee}e. l³eecegUs ceb$eerceb[Ueleer} ieg}Peejer}e} veboe, ke=À<Cecee®eejer, ³eµeJeblejeJe ®eJneCe, mJeCe&efmebie
³eeb®eer SkeÀ `Fcepe&vmeer keÀefceìer' mLeeHeve kesÀ}er. 22 peevesJeejer 1964 jespeer }e}-yeneotj µeeðeer
³eeb®eer efyeveKeel³ee®es ceb$eer cnCetve efve³egkeÌleer kesÀ}er.
Hebef[le vesn© veblej osµee®eer met$es keÀesCeekeÀ[s ÐeeJeer, ns vesn©bveer mJeleë®e Iees<eerle keÀjeJes Demes
keÀeBieśme He#eeleer} DeveskeÀ p³es<þ vesl³eebvee Jeeìle nesles. vesn©bveer DeeHe}e Jeejme Ieesef<ele keÀjC³ee®es
He´keÀ<ee&ves ìeU}s. 27 ces 1964 jespeer vesn©b®eer HeéCep³eesle cee}Je}er DeeefCe mebHetCe& osµe µeeskeÀmeeiejele
yeg[e}e. vesn©b®³ee efveOeveeves jepekeÀer³e HeeskeÀUer efvecee&Ce Pee}er. efJeµes<eleë keÀeBies´me He#eeceO³es HeeskeÀUer
efvecee&Ce Pee}er. 1947 les 1964 ³ee HeóerIe& keÀe}Keb[ele vesn©bveer HebleHeÓeeveHeo Del³eble ceglmeodersHeCes
meebYeeU}s. l³eeb®³ee meejKee veslee He#eele Hegvne efvecee&Ce nesT µekeÀ}e veener. vesn©b®³ee
J³ekeÌleerceÊJeecegUs l³eeb®³ee n³eeleerle l³eebvee Debleie&le efJejesOekeÀner efvecee&Ce Pee}s veenerle. vesn©b®³ee
efveOeveeveblej Yeejleeleer} }eskeÀµeener ve<ì nesF&} Demes Heeµ®eel³eebvee Jeeìle nesles. HeCe vesnjbÀveer
}eskeÀµeener®ee Hee³ee yeUkeÀì yeveJe}e Demeu³eeves l³eeb®³eeJejer} Fceejle keÀe³ece efìketÀve jeefn}er.
10.3 HebleHeÓeeve }e}yeneotj µeeðeer (2 Dee@keÌìesyej 1964-10 peevesJeejer

1966)
Hebef[le peJeenj}e} vesnjbÀ®³ee ce=l³etveblej HebleHeÓeeve Heoe®³ee µe³e&leerle keÀeBieśmeceOeer} p³es<þ

vesl³eeb®³ee veeJee®eer ®e®ee& nesleer. F®ígkeÀeb®³ee ³eeoerle HeécegK³eeves ceesjejpeer osmeeF&, }e}yeneotj µeeðeer,
ieg}Peejer}e} veboe, Fbefoje ieebOeer, leeefceUvee[t®es ceepeer cegK³eceb$eer keÀecejepe vee[j Fl³eeoeR®³ee
veeJeeb®ee meceeJesµe neslee. ceesjejpeer osmeeF& ³eebvee ye[s Yeeb[Je}oej, ye[s µeslekeÀejer Je ÞeeRcele Jeiee&®ee
171
Heeefþbyee neslee. les keÀeBieśmeceOeer} p³es<þ Je DevegYeJeer J³ekeÌleercelJe nesles. keÀe³e&#ece He´µeemekeÀ DeeefCe
HeéceeefCekeÀ keÀe³e&keÀlee& cnCetve l³eeb®eer }eskeÀefHe´³elee nesleer. l³eebveer GleeJeerUHeCes DeeHe}er GcesodJeejer
peenerj keÀjÀve ìekeÀ}er. Hejblet efJeef#eHle, Demeefn<Cet DeeefCe DenbkeÀejer mJeYeeJee®³ee ceesjejpeeRvee
DeveskeÀeb®ee efJejesOe neslee. l³eele keÀecejepe DeeIee[erJej nesles. keÀeBie´smeceOeer} [eJ³ee efJe®eejmejCeer®³ee
}eskeÀebvee YetleHegJe& HeÓeeveceb$eer Hebef[le vesnjbÀ®eer keÀv³ee Fbefoje ieebOeerveer HebleHeÓeeve yeveeJes Demes Jeeìle
nesles. HeCe les µekeÌ³e Pee}s veener. eflemejs cenlJee®es GcesodJeej }e}yeneotj µeeðeer ce=oö efceleYee<eer,
meJee¥vee yejesyej IesTve peeCeejs Je DeeojCeer³e J³ekeÌleercelJe nesles. keÀecejepe®³ee µeyoe}e Jepeve nesles.
keÀeBieśmeceOeer} SkeÀe HeÝeeJeer ieìe®es cnCepes®e èfmeb[erkesÀì®es' les vesles nesles Je 1963 ceO³es les DeefKe}
Yeejleer³e keÀeBie´sme®es DeO³e#e cnCetve efveJe[tve Dee}s nesles. efmeb[erkesÀì®ee Heeefþbyee p³ee GcesoJeeje}e
efceUs},lees HebleHeÓeeve cnCetve mellesJej ³esCeej, ner keÀeU³ee oie[eJej®eer jsIe nesleer. efmeb[erkesÀì®es vesles Je
DeefKe} Yeejleer³e keÀeBieśme®es DeO³e#e keÀecejepe vee[j ³eeb®³ee He´³elveecegUs }e}yeneotj µeeðeeR®es Heej[s
pe[ Pee}s. osµeeleer} DeveskeÀ Keemeoejeb®ee, cegK³eceb$³eeb®ee µeeðeeRvee Heeefþbyee efceUe}e. Heefµ®ece
yebiee}®es-Delegu³e Iees<e, DeebOe´ Heósµe®es-efve}ce mebpeerJe js·er, ceesjejpeer osmeeF&, Fbefoje ieebOeer ³eebvee
cebef$eceb[Uele He´Jesµe efo}e. }e}yeneotj µeeðeer ns ce=ot mJeYeeJee®es Je ce.ieebOeebr®es SkeÀefve<þ Deveg³ee³eer
nesles. l³eebvee ieebOeerpeeR®ee ceeie& Hemeble neslee. vesnjbÀ®eer peeiee DeeHeCe YejÀve keÀe{t µekeÀle veener, ³ee®eer
l³eebvee peeCeerJe nesleer. Del³eble meeJeOeHeCes l³eebveer DeeHeu³ee keÀe³ee&}e megjÀJeele kesÀ}er.
10.4 }e}yeneotj µeeðeeR®es Debleie&le OeesjCe
HebleHeÓeeve Heoe®eer µeHeLe Iesleu³eeveblej Jeelee&njeb®³ee He´µvee}e Gllej osleevee µeeðeer cnCee}s,
Jee{leer ceneieeF&, mebj#eCe, ieefjyeer DeeefCe yesjepeieejer, je<ìêr³e SkeÀelcelee, je<ìêr³e mebHelleer®es meceeve
efJelejCe DeeefCe µeebleles®³ee ceeiee&ves veJeer meceepeJ³eJemLee efvecee&Ce keÀjCes, Fl³eeoer iees<ìeRvee Deie´keÀce
osC³eele ³esF&}.
1) µeem$eer me®®es ieebOeerJeeoer ë

Dee®eej Je efJe®eejebveer }e}yeneotj µeeðeer ns me®®es ieebOeerJeeoer nesles. Kes[îeeb®eer mJe³ebHetCe&lee
DeeefCe keÀþesj HeefjÞece ³eeJej l³eeb®ee Yej Demeu³eeves l³eeb®ee ceesþceesþîee ³eebef$ekeÀ He´keÀuHeebvee efJejesOe
neslee. ceesþîee ³eebef$ekeÀ He´keÀuHeele iebgleJeCetkeÀ ceesþîee HećeeCeeJej }eieles. l³eele ceveg<³eyeUe®ee JeeHej
Del³euHe Demetve Deµee He´keÀuHeeletve efceUCeejs }eYe ns otjieeceer Demeleele, Demes µeeðeeR®es cele nesles.
ke@Àefyevesì ceb$³eeb®³ee Heefnu³ee®e yewþkeÀerle les cnCee}s, ceer }neve ceeCetme Deens DeeefCe ceePee }neve
He´keÀuHeeJej, l³eeJej nesCeeN³ee DeuHe Ke®ee&Jej Je l³eeletve efceUCeeN³ee PeìHeì HeefjCeeceebJej efJeéeeme
Deens.
2) DevveOeev³ee®eer mecem³ee ë
}e}yeneotj µeeðeeR®³ee keÀeUele osµeele DevveOeev³ee®ee Ye³ebkeÀj legìJe[e efvecee&Ce Pee}e.
osµee®eer DeLe&J³eJemLee ®eebie}er veJnleer. HeéjbYeer®³ee keÀeUele®e DevveOeev³ee®ee He´®eb[ og<keÀeU He[}e.
Oeev³e keÀefjlee obie}er nesT }eieu³ee. efkeÀcebleer PeHeeìîeeves Jee{u³ee. meeþsyeepeer, keÀeUeyeepeej,
172
Ye´<ìe®eej ³eele He´®eb[ HećeeCeele Jee{ Pee}er. meieUerkeÀ[s mHeÀesìkeÀ HeefjefmLeleer efvecee&Ce Pee}er. efJejesOeer
He#eebveer mejkeÀej}e OeejsJej Oej}s. lej Je=lleHe$eele jespe ìerkesÀ®eer Pees[ megjÀ Pee}er. HebleHeÓeeve ceesþîee
De[®eCeerle meeHe[}s. ³ee HeefjefmLeleerletve ceeie& keÀe{C³eemeeþer He´Lece efou}er ³esLes cegK³eceb$³eeb®eer yewþkeÀ
yees}Je}er. yewþkeÀerle cenlJee®es efveCe&³e IesC³eele Dee}s. ceesþîee µenjeletve jsµeefvebie J³eJemLee megjÀ
keÀjeJeer, DeefOekeÀ YeeJeeves Oeev³e efJekeÀCeeN³ee J³eeHeeN³eebJej keÀe³eosµeerj keÀejJeeF& keÀjeJeer, Deµee met®evee
kesÀu³ee. 5 veesJnWyej 1964 jespeer SkeÀ JeìntketÀce keÀe{tve DevveOeev³ee®ee meeþe Je HegjJeþe ³eeyeeyele®³ee
efve³eceeb®es Gu}bIeve keÀjCeeN³ee J³eeHeeN³eebJej Keì}s YejC³eele ³esleer}, Demes peenerj kesÀ}s.
DevveOeev³eeyeeyele DecesefjkesÀ®eer ceole efceUeJeer ³eemeeþer jsuJesceb$eer me.keÀe.Heeìer} ³eebvee

DecesefjkesÀle HeeþefJe}s. l³eebveer kesÀ}su³ee efJevebleercegUs DecesefjkesÀves 4 }eKe ìve ient Je 3 }eKe ìve leebotU
leeye[leesye Yeejleele HeeþefJe}e. osµeeleer} cegK³eceb$³eebveer cee$e µeeðeeRvee HeÀejmes menkeÀe³e& kesÀ}s veener.
³eeJejÀve vesnjbÀ®³ee keÀeUeleer} HebleHeÓeevee®ee oyeoyee keÀceer Pee}e, ns efometve ³esles.
3) DeeefLe&keÀ HeefjefmLeleer ë
}e}yeneotj µeem$eeRveer HebleHeÓeeveHeoe®eer met$es neleer Iesle}er, lesJne Yeejlee®eer DeeefLe&keÀ
HeefjefmLeleer meceeOeevekeÀejkeÀ veJnleer. 1961-62 DeeefCe 1963-64 ³ee Je<ee&le je<ìêr³e GlHevvee®³ee
Jee{er®ee Jesie ne }eskeÀmebK³ee Jee{er®³ee JesieeHes#ee efkeÀleerlejer keÀceer neslee. 1961 les 64 ³ee keÀeUele
Jemlebt®³ee efkebÀceleerle 49 ìkeÌkeÌ³eebveer Jee{ Pee}er nesleer. keÀceer GlHevve ieìeleer} }eskeÀebvee
DevveOeev³ee®³ee yeeyeleerle 30 ìkeÌkesÀ metì nesleer. keÀener efJeµee} veÐeeb®³ee KeesN³eeleer} He´keÀuHe
DeHes#esHes#ee efkeÀleerlejer keÀceer HeefjCeece osle nesles.
}e}yeneotj µeeðeeRvee vesnjbÀ®ee ceeie& ìeUe³e®ee veJnlee. Hejbleg l³eebvee ®eekeÀesjeryeOo Jeeìner
ceev³e veJnleer. 19 meHìWyej 1964 jespeer mebmeosHeg{s yees}leevee les cnCeleele, Keje veslee keÀOeerner
ceU}s}er Jeeì ®eesKeeUle veener, keÀejCe HeefjefmLeleer melele yeo}le Demeles. yeo}l³ee HeefjefmLeleervegmeej
vesl³eevesner yeo}e³e}e nJes.
4) }e}yeneotj µeeðeer DeeefCe ³eespevee Dee³eesie ë

}e}yeneotj µeeðeer vesnjÀ ceb$eerceb[Uele JeeefCep³e ceb$eer Deme}s, lejer ner ceb$eerceb[UeJej
vesnjbÀ®ee FlekeÀe HeÝeeJe neslee keÀer, µeeðeeRvee mJeleb$eHeCes keÀjC³eemeejKes keÀenerner veJnles. l³eecegUs
DeeefLe&keÀ efveCe&³e IesC³eeyeeyele l³eeb®ee DevegYeJe leeskeÀ[e neslee. µeeðeer HeéceeefCekeÀ Demeu³eeves l³eebveer ner
yeeye }HeJetve þsJe}er veener. pesJne ®elegLe& Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespeves®ee DeejeKe[e le³eej keÀjC³eele Dee}e
lesJne µeeðeeRveer vesnjbÀ®³ee®e ceeie&oµe&keÀ lelJeeb®ee HeeþHegjJeþe kesÀ}e. Hejbleg GÐeesieOebÐeeHes#ee l³eebveer
ke=Àef<e#es$eeleer} iebgleJeCegkeÀer}e Deie´ke´Àce efo}e. ce.ieebOeer®ee nJee}e osTve µeeðeer cnCele, Hejceséeje}e
Yeejleele He´keÀì Jne³e®es®e Demes} lej lees YeekeÀjer®³ee legkeÀ[îee®³ee jÀHeele®e He´keÀì nesF} & . ³eespevee
Dee³eesieeves le³eej kesÀ}su³ee ®elegLe& Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespeves®³ee J³eeHekeÀ DeejeKe[îeeyeeyele ³eespevee
Dee³eesiee}e Ke[meeJeleevee µeeðeer cnCee}s, ’DeeHeCe DeeHeu³ee peJeUer} keÀHe[îee®eer }ebyeer-jbÀoer
}#eele IesTve l³eevegmeej keÀesì efµeJe}e Heeefnpes . µeeðeeR®³ee celes `³eespevee Dee³eesie cnCepes
173
yees}IesJe[îee yegefOoJebleeb®es ogkeÀeve nesles'. Heefj<eo mebHevve Pee}er. Yeejlee®es HeéfleefveOeer cnCetve HebleHeÓeeve
}e}yeneotj µeeðeer meoj Heefj<eos}e GHeefmLele nesles. kewÀjes Heefj<eosle µeeðeeR®³ee meeO³ee jenCeer®es KetHe
keÀewlegkeÀ Pee}s. kewÀjes®³ee p³ee efnuìve ne@ìs}ele µeeðeer cegkeÌkeÀecee}e nesles. l³ee ne@ìs}®³ee Kees}erle
l³eeb®es µegOo µeekeÀenejer pesJeCe les le³eej keÀjle. ³eecegUs efnuìve ne@ìs}ves l³eeb®³ee pesJeCee®³ee
efye}eSsJepeer Kees}er®³ee jbiejbieesìer®es efye} meeoj kesÀ}s. ®eerveves DeCegyee@cye®eer ®ee®eCeer IesT ve³es, Demee
Deeień µeem$eeRveer ³ee Heefj<eosle Oej}e. l³eemeeþer HesefkebÀie}e efµe<ìceb[U HeeþefJeC³ee®eer ³eespeveener
l³eebveer ceeb[}er. Hejbleg l³eeb®³ee ³eespeves}e DeHesef#ele Heéflemeeo efceUe}e veener.
10.5 µeeðeeR®es Hejje<ì^ OeesjCe
µespeejer je<ìêbµeer cew$eerHetCe& mebyebOe He´mLeeefHele keÀjC³eemeeþer HebleHeÓeeve µeeðeeRveer Hejje<ì^ceb$eer

mejoej mJeCe&efmebie ³eebvee vesHeeU, Þeer}bkeÀe Je Deeives³e Deeefµe³eeleer} je<ìêb®³ee oewN³eeJej HeeþefJeues.
µeeðeer mJeleë keÀes}byees}e ies}s Je l³eebveer Þeer}bkeÀeefmLele Yeejleer³e cetU Deme}su³ee veeieefjkeÀeb®³ee
He´µveeme nele Ieele}e. ³ee He´µveer oesvner osµeele keÀjej nesTve Þeer}bkesÀleer} 9,75,000 Yeejleer³e
cetU Deme}su³ee veeieefjkeÀebHewkeÀer 5,25,000 veeieefjkeÀeb®eer peyeeyeoejer Yeejleeves HelkeÀj}er. Þeer}bkesÀves
3 }eKe veeieefjkeÀebvee Þeer}bkesÀ®es HetCe& veeieefjkeÀlJe osC³ee®es ceev³e kesÀ}s.
1) HeeefkeÀmleeve®ee keÀ®í jCeeleer} HeósµeeJej leeyee ë

3 cee®e& 1965 jespeer }eskeÀmeYesle Hejje<ì^ceb$³eeves keÀLeve kesÀ}s keÀer, 25 peevesJeejer 1965
Heemetve Yeejlee®³ee keÀ®í Heósµeele HeeefkeÀmleeve®eer IegmeKeesjer megjÀ Deens. ³ee®e efoJeµeer
Hejje<ì^Keel³ee®³ee jep³eceb$³eebveer jep³emeYesle meebefiele}s keÀer, Yeejlee®ee ³ee Yeeieeleer} leerve npeej
SkeÀj YetYeeie HeeefkeÀmleeve®³ee leey³eele Deens. keÀebpejkeÀesì Yeeieele HeeefkeÀmleeveves oesve les ®eej ®eewjme
efkeÀ}esceerìj lej yeejyesì Yeeieele Hevveeme les Heb®eenllej ®eewjme efkeÀ}esceerìj YetHeósµe HeeefkeÀmleeveves
yeUkeÀeJe}e neslee. Yeejleeves ³ee Heósµee®eer ceeieCeer kesÀ}er Demelee HeeefkeÀmleeveves 9 SefHe´} 1965 jespeer
Yeejleele DeefOekeÀ IegmeKeesjer keÀjÀve Yeejlee®³ee ceeieCeerkeÀ[s og}&#e kesÀ}s. µeeðeeRvee µespeejer
HeeefkeÀmleeveµeer ³egOo vekeÀes nesles. ³eeJesUer Fbi}b[ves efmebOe-keÀ®í meerceeHe´µveer ceO³emLeer®eer le³eejer
oµe&Je}er Je }e@[& ceeTbìye@ìve}e Yeejleele HeeþJe}s.
keÀ®í®ee Jeeo mees[efJeC³eemeeþer SkeÀ ef$emeom³eer³e meefceleer efve³egkeÌle keÀjC³eele Dee}er. ³ee
meefceleerle SkeÀ Yeejleer³e, SkeÀ HeeefkeÀmleeveer Je SkeÀ ³egvees meskeśÀìjer pevej} ³eeb®ee meceeJesµe neslee.
}Jeeoe®es keÀecekeÀepe megjÀ Peeu³eeveblej ³ee keÀecekeÀepee®³ee Heíeleer®eer meefJemlej ceeefnleer Yeejleer³e
HeéfleefveOeer ³egieesm}efJn³ee®es De}sme yesye}j Yeejle mejkeÀej}e JesUesJeUer osle Demele. }Jeeoe®es
keÀecekeÀepe Debleerce ìHH³eele Dee}s Demeleevee Yeejleer³e HeéfleefveOeerves Yeejle mejkeÀej}e keÀUefJe}s keÀer,
}Jeeoe®es DeO³e#e mJeer[ve®es iegvvej }e-(pece&veer) ns HeeefkeÀmleeve®es HeéfleefveOeer FjeCe®es veemejÀne
FblesPeercekeÀ[s PegkeÀle Deensle. FblesPeerceves HeeefkeÀmleeve®³ee 8,75,000 ®eewjme efkeÀ}esceerìj
YetHeósµee®³ee ceeieCeer}e mebHetCe& Heeefþbyee efo}e neslee. }Jeeoe®³ee He´l³e#e efveCe&³eevegmeej keÀ®ídceOeer}
keÀebpejkeÀesì Yeeieeleer} 800 ®eewjme efkeÀ}esceerìj YetHeósµe HeeefkeÀmleeve}e osT keÀjC³eele Dee}e neslee.
174
keÀ®í®³ee Jeeoeletve HeeefkeÀmleeve ne efJeéeemeebn& veener, ns µeeðeerb®³ee }#eele Dee}s. l³eeb®³ee nsner }#eele
Dee}s keÀer, keÀ®í efJeJeeo ner Heg{er} Deeke´ÀceCee®eer veeboer Deens. p³eeefoJeµeer HeeefkeÀmleeveer HeéfleefveOeer
keÀ®í keÀjejeJej mJee#ejer keÀjCeej,l³ee®e efoJeµeer HeeefkeÀmleeve keÀeµceerjJej Deeke´ÀceCe keÀjCeej Deens,
nsner µeeðeeR®³ee }#eele Dee}s.
2) Yeejle-HeeefkeÀmleeve ³egOo ë 1965

}e}yeneotj µeem$eeRveer DeeHeu³ee Hejje<ì^ OeesjCeele vesnjbÀ®es®e leìmLes®es OeesjCe jeyeJe}s.
µespeejer} je<ìêbµeer mebyebOe megOeejC³ee®ee He´³elve kesÀ}e. Hejbleg HeeefkeÀmleeveves ³ee He´³elveebvee HeÀejmee
Heéflemeeo efo}e veener. 25 peevesJeejer 1965 Heemetve HeekeÀ®es IegmeKeesj Yeejleele peyejomleerves Iegmele
Demeu³ee®eer ceeefnleer mejkeÀej}e mecepe}er. HeekeÀves 3 npeej SkeÀjeb®ee Yeejleer³e ceg}gKe yeUkeÀeJe}e.
µeeðeeRveer HeekeÀ}e ³egOoyeboer keÀjej keÀjC³ee®es DeeJeenve kesÀ}s. HeCe HeekeÀves l³ee}e Heéflemeeo efo}e veener.
Fbi}b[®³ee met®evesvegmeej ne He´µve Deeblejje<ìêr³e v³ee³ee}³eele vesC³eele Dee}e. v³ee³e}³eeves cee$e
keÀ®íceOeer} keÀebpejkeÀesì®ee 800 ®eew.efkeÀ.ceer. ®ee Heósµe HeeefkeÀmleeve}e ÐeeJee, Demee efveCe&³e efo}e.
l³eecegUs µeeðeer J³eLeerle Pee}s. ³ee Ieìvee Ie[le Demeleeveener HeeefkeÀmleeveves keÀeµceerjceO³es npeejes
IegmeKeesj IegmeJetve Deeke´ÀceCe megjÀ kesÀ}s. IegmeKeesjeb®es JeCe&ve PegefuHeÀkeÀej De}er Yegllees ³eebveer (cegpeeefno)
cegkeÌlelee keÀjCeejs Demes kesÀ}s. HeeefkeÀmleeve®³ee ³ee ke=Àleerle µeeðeeRveer peµeeme lemes Gllej efo}s. Yeejleer³e
HeÀewpeebveer HeeefkeÀmleeveJej leerve yeepetbveer nu}e kesÀ}e. l³eecegUs ³egOoe®ee Ye[keÀe G[e}e. ³egOo
LeebyeefJeC³eemeeþer meb³egkeÌle je<ì^mebIeìves®³ee megj#ee meefceleerves kesÀ}s}er efJevebleerner Oeg[keÀeJetve }eJe}er.
HeeefkeÀmleeve®eer peemleerle peemle Yetceer J³eeHeC³ee®ee l³eeb®ee Fjeoe neslee. µeeðeeR®³ee celes, ns ³egOo HeekeÀves
He´Lece megjÀ kesÀ}s ns l³eebveer keÀyet} keÀje³e}e nJes. DeeHe}s mewv³e Je IegmeKeesj ceeies Iesle}s Heeefnpesle Je
Hegvne YeejleeJej Deeke´ÀceCe keÀjCeej veener ³ee®eer nceer ÐeeJeer, lesJne®e ns ³egOo LeebyeJe}s peeF&}. DeeHe}e
peemleerle-peemle Heósµe J³eeHeC³ee®ee nslet meeO³e nesF&He³e¥le µeeðeeRveer meb³egkeÌle je<ì^mebIeìves®es cenemeef®eJe
³egb LeeBì ³eebvee cee$e `}JekeÀj®e ³egodOeyeboer kesÀueer peeF&}' Demes meebefieleues. DeeHe}e nslet meeO³e neslee®e
24 meHìWyej 1965 jespeer ³egOoyeboer mJeerkeÀej}er. JeeìeIeeìer®³ee iegNneUele Yeejlee®eer yeepet
HeeefkeÀmleeveHes#ee cepeyetle nesleer. efyeéfìµe HebleHeÓeeveebveer jeJeUefHeb[er®³ee megjele metj efcemeUtve Yeejleeves
Deeblejje<ìêr³e meerces®ee Yebie keÀjÀve HeeefkeÀmleeve®³ee Hebpeeye HeósµeeJej nu}e kesÀ}e, Demes JekeÌleJ³e 6
meHìWyej 1965 jespeer kesÀ}s Je l³eeyeo} veejepeer Heíeì kesÀ}er. }e}yeneotj µeeðeeRveer HebleHeÓeevee®³ee
³ee JekeÌleJ³ee®ee Keepeieerjerl³ee efve<esOe kesÀ}e. Hejbleg Þeerceleer Fbefoje ieebOeer Fbi}b[}e Ke[meeJeleevee
peenerjHeCes cnCeeu³ee keÀer, }eskeÀµeener Je mJeeleb$³ee®eer yeebOeer}keÀer Deme}su³ee je<ìêbveer ngkegÀceµeener
je<ìêb®eer jer Dees{eJeer ne owJeogefJe&}eme Deens.
µeeðeeR®³ee keÀCeKej OeesjCeecegUs Yeejlee}e oCeoCeerle efJepe³e efceUe}e. 20 meHìWyej 1965

jespeer megj#ee meefceleerves Yeejle Je HeeefkeÀmleeve oesIeebveener mJeleë®³ee HeÀewpee 1965 HetJeea®³ee
efmLeleerHe³e¥le ceeies IesC³eeme meebefiele}s. DecesefjkeÀe Je jefµe³ee ³ee oesIeebveerner megj#ee meefceleer®ee cegodoe
G®e}tve Oej}e. DeKesj jefµe³ee®³ee ceO³emLeerves ceO³e Deeefµe³eeleer} leeµkebÀo ³esLes µeeblelee Heefj<eo
Dee³eesefpele kesÀ}er. 4 peevesJeejer 1966 jespeer }e}yeneotj µeeðeer DeeefCe HeeefkeÀmleeve®es DeO³e#e
pevej} Dee³egyeKeeve ³eeb®³eele leeµkebÀo ³esLes JeeìeIeeìer nesTve leeµkebÀo keÀjejeJej me¿ee Peeu³ee.
175
³egOo ®ee}t Demeleevee pees ceg}gKe DeeHeCe leey³eele Iesle}e lees mees[tve ÐeeJe³ee®ee, ns oesvner je<ìêbveer
ceev³e kesÀ}s.
3) µeem$eeR®ee ce=l³et (10 peevesJeejer 1966) ë-

DeeHeu³ee Deleerce=ot OeesjCeebcegUs keÀe³ece ìerkesÀ}e Hee$e þj}s}s }e}yeneotj µeeðeeR®es keÀCeKej
OeesjCe Yeejleer³eebvee HeekeÀefJejÀOo ³egOoele HeneJe³eeme efceUe}s. leeµkebÀo JeeìeIeeìerle µeeðeeRveer DeeHeu³ee
yegefOodcelles®eer Pe}keÀ Je keÀCeKej J³ekeÌleercelJee®es oµe&ve Ie[efJe}s. YeefJe<³ekeÀeUele HeeefkeÀmleeveves
YeejleeefJejÀOo yeUe®ee JeeHej keÀjÀ ve³es, Demes Je®eve µeeðeeRveer JeoJetve Iesle}s. leeµkebÀo keÀjej ne
µeeðeeR®ee Jew³eefkeÌlekeÀ efJepe³e neslee. HeeefkeÀmleeveJejer} efJepe³eeves Yeejle Je µeeðeeRvee veJes yeU efceUe}s.
Deeblejje<ìêr³e #es$eele µeeðeeRvee Jepeve HeéHle Pee}s. ³ee®e keÀeUele µeeðeeRveer `pe³e peJeeve, pe³e
efkeÀmeeve' Iees<eCee keÀjÀve osµeele veJe®ewlev³e efvecee&Ce kesÀ}s. meeje Yeejle ³ee }e[keÌ³ee vesl³ee}e
[eskeÌ³eeJej IesTve vee®et }eie}e. }e}yeneotj µeeðeer osµee®es efnjes þj}s. leeµkebÀo keÀjejeveblej keÀener
leemeeb®³ee Deele®e l³eebvee Ëo³eefJekeÀeje®ee leerJe´ PeìkeÀe Dee}e. 10 peevesJeejer 1966 jespeer l³eeb®eer
HeéCep³eesle cee}Je}er. l³eeb®³ee efveOeveeves osµe ogëKemeeiejele yeg[tve ies}e. l³eeb®³ee 19 ceefnv³eeb®³ee
keÀejefkeÀoealeer} 16 ceefnves l³eebvee osµeebleie&le mecem³eebcegUs o[HeCeeKe}er jeneJes }eie}s. HeCe l³eeveblej
HeeefkeÀmleeveJej efceUe}su³ee efJepe³eeves l³eeb®ee DeelceefJeéeeme Jee{}e Demeleevee, l³eeb®eer }eskeÀefHe´³elee
Jee{}er Demeleebvee®e l³eeb®es DeekeÀefmcekeÀ efveOeve Pee}s.
10.6 Fbefoje ieebOeeR®ee Go³e (1977-1984)
Fbefoje ieebOeer ³eeb®ee pevce 19 veesJnsbyej 1917 jespeer De}eneyeeo ³esLes Pee}e. Hebef[le
peJeenj}e} vesnjÀ Je keÀce}e vesnjÀ ³eeb®³ee l³ee keÀv³ee nesle. l³eeb®es efµe#eCe De}eneyeeo, HegCes, cebgyeF&
Fl³eeoer efþkeÀeCeer Pee}s. G®®e efµe#eCeemeeþer l³ee Fbi}b[}e iesu³ee nesl³ee. FbefojepeeR®es mebHetCe& IejeCes
mJeeleb$³e Deeboes}veeµeer mebyebefOele Demeu³eeves l³eeb®³eeJej yee}HeCeeHeemetve®e je<ì^YekeÌleer®es mebmkeÀej Pee}s
nesles. Fbefoje ieebOeer®ee }neveHeCeeHeemetve®e mJeeleb$³e ®eUJeUerµeer mebyebOe Dee}e neslee. 1930 ceOeer}
meefJeve³e keÀe³eosYebiee®³ee ®eUJeUer®³ee JesUer keÀeBieśme®³ee mJe³ebmesJekeÀebvee ceole keÀjC³eemeeþer l³eebveer
}neve ceg}eb®eer `Jeevejmesvee' mLeeHeve kesÀ}er nesleer. l³ee `yee} ®ejKee mebIeele' ner menYeeieer Peeu³ee
nesl³ee. 1942 ®³ee ®e}s peeJe Deeboes}veele l³eebveer Yeeie Iesle}e neslee. l³eeyeo} l³eebvee
legjbÀieeJeemee®eer efµe#eener Pee}er nesleer. 1942 ceO³es l³eeb®ee efHeÀjesPe ieebOeer ³eeb®³eeµeer efJeJeen Pee}e.
Yeejlee}e mJeeleb$³e efceUeu³eeJej HeÀeUCeerletve efvecee&Ce Pee}su³ee mecem³ee, peeleer³e obie}er,

DeewÐeesefiekeÀ keÀ}n ³eebmeejKes DeveskeÀ iebYeerj He´µve osµeeHeg{s GYes nesles. ³ee keÀeUele Fbefoje ieebOeerveer
DeeHeodie´mle ³eeb®³eemeeþer megjÀ kesÀ}su³ee ceole keÀe³ee&le Yeeie IesTve }eskeÀebvee efo}emee osC³ee®ee He´³elve
kesÀ}e neslee. mJeeleb$³eesllej keÀeUele l³ee keÀeBie´sme®³ee meefke´À³e keÀe³e&keÀl³ee& yeveu³ee. }JekeÀj®e l³eebveer
Yeejleer³e jepekeÀejCeele mJeleë®es JesieUs mLeeve efvecee&Ce kesÀ}s. 1955 ceO³es keÀeBie´sme keÀe³e&keÀeefjCeer®³ee
l³ee meom³ee yeveu³ee. 1959 ceO³es DeefKe} Yeejleer³e keÀeBie´sme®³ee DeO³e#e cnCetve l³eeb®eer efveJe[
Pee}er. Hebef[le peJeenj}e} vesnjbÀvee DeveskeÀ yeeyeleerle l³eeb®es JesUesJesUer meene³³e nesle Demes. Hebef[le
176
vesnjbÀ®³ee ce=l³etveblej 9 petve 1964 ceO³es }e}yeneotj µeeðeer ns Yeejlee®es HebleHeÓeeve yeve}s. l³eeb®³ee
cebef$eceb[Uele FbefojepeeRveer ceeefnleer Je veYeesJeeCeer Keel³ee®³ee ceb$eer cnCetve keÀece Heeefn}s nesles.
1) HebleHeÓeeve Fbefoje ieebOeer ë

}e}yeneotj µeeðeeR®ee ce=l³et FlekeÀe DeekeÀefmcekeÀ neslee keÀer µeeðeeRveblej keÀesCe ne He´µvener
kegÀCee®³ee ceveele ³esCes µekeÌ³e veJnles. cnCetve®e vesnjbÀveblej keÀesCe ³ee He´µveeHes#eener µeeðeebrveblej keÀesCe ne
He´µve DeefOekeÀ peefì} þj}e.
Fbefoje ieebOeer HebleHeÓeeve nesleer} Demes keÀesCee}ener Jeeìle veJnles. keÀejCe efHel³ee®³ee
efveOeveeveblej Fbefoje ieebOeervee jepekeÀejCeele HeÀejmee jme jeefn}suee veJnlee. HeCe kesÀJeU µeeðeeR®³ee
efJevebleerJejÀve l³eebveer ceb$eerHeo mJeerkeÀej}s nesles. µeeðeeRveer DeeHeu³ee jepekeÀejCeele melles®es ogmejs keWÀê
efvecee&Ce nesCeej veener, ³ee®eer vesnceer keÀeUpeer Iesle}er. 1965 ceO³es Yeejle HeeefkeÀmleeve ³egOo nesTve
}e}yeneotj µeeðeer mebHetCe& osµee®es vee³ekeÀ yeve}s. les osµee®es vesle=lJe KebyeerjHeCes meebYeeUleer} Demes
Jeeìle Demeleevee®e 1966 ceO³es l³eeb®es DeekeÀefmcekeÀ efveOeve Ie[tve Dee}s. l³eeveblej Yeejlee®³ee
jepekeÀejCeele Deefleµe³e Jesieeves cenlJee®³ee Ieìvee Ie[tve Deeu³ee. veJ³ee vesl³ee®eer efveJe[ nesF&He³e¥le
nbieeceer HebleHeÓeeve cnCetve ieg}Peejer}e} veboe ³eeb®eer efveJe[ Pee}er.keÀeBieśmeceO³es ³eeJesUer cenlJee®³ee
vesl³eeb®eer efmeb[erkesÀì mebmLee HeÝeeJeer nesleer. HebleHeÓeeve Heoemeeþer keÀeBie´smeceOeer} efoiiepe vesles ceesjejpeer
osmeeF&, ieg}Peejer}e} veboe, Fbefoje ieebOeer, peiepeerJeve jece, ³eµeJeblejeJe ®eJneCe ³eeb®³eeceO³es Kejer
®egjme nesleer. HebleHeÓeeve kegÀCeerner nesJees HeCe HebleHeÓeeve SkeÀceleeves JneJee, ner meeN³ee®e keÀeBieśmepeveeb®eer
F®íe nesleer. ne He´µve mees[efJeC³eemeeþer efmeb[erkesÀì vesles Je keÀeBie´sme®es DeO³e#e keÀecejepe vee[j ³eebveer
Heg{ekeÀej Iesle}e. l³eebvee HebleHeÓeeveHeoemeeþer Fbefoje ieebOeer ³eesi³e Jeeìle nesl³ee. efmeb[erkesÀìves Fbefoje
ieebOeervee meceLe&ve efo}s. efmeb[erkesÀì}ener Fbefojepeer m$eer Demeu³eecegUs DeeHeu³ee Je®e&mJeeKee}er jenleer}
Demes Jeeìle nesles. efµeJee³e meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CegkeÀe 13 ceefnv³eebJej ³esTve þsHeu³ee nesl³ee. Fbefoje
ieebOeebrvee efmeb[erkesÀì®es meceLe&ve efceUeu³eeves ³ee mHeOexletve yeekeÀer®³ee mHeOe&keÀebveer ceeIeej Iesle}er Deme}er
lejer ceesjejpeer osmeeF& cee$e ceeIeej IesC³eeme le³eej veJnles. DeKesj ceesjejpeer osmeeF& ³eeb®³ee nùecegUs
19 peevesJeejer 1966 jespeer Hee}&ceWì®³ee ceO³eJeleea meYeeie=nele HeÓeeveceb$eer efveJe[C³eemeeþer celeoeve
Pee}s. Fbefoje ieebOeervee 355 celes lej ceesjejpeer osmeeF¥vee 169 celes He[}er. 24 peevesJeejer 1966
jespeer Fbefoje ieebOeerveer HebleHeÓeeveHeoe®eer µeHeLe Iesle}er DeeefCe Yeejleeleer} Heefnu³ee ceefn}e HebleHeÓeeve
cnCetve DeesUKeu³ee peeT }eieu³ee. keÀeBieśme meebmeoer³e He#ee®³ee Feflenemeele vesle=lJeemeeþer He´Lece®e
mHeOee& Pee}er.
yengcele Fbefoje ieebOeerb®³ee yeepet}e Deme}s lejer µeeðeerb®³ee DeuHekeÀejkeÀeroea®ee DeHeJeeo JeieUlee
osµee®³ee jepekeÀejCeele vesnjÀ HejbHeje megjÀ jenCeej ns mHe<ì Pee}s. Yeejlee®es }e[kesÀ vesles Hebef[le
peJeenj}e} vesnjÀ ³eeb®eer keÀv³ee osµee®³ee HebleHeÓeeveHeoer efJejepeceeve Peeu³eeves Yeejleer³e pevelesves
l³eeb®³ee efveJe[er®es ceveeHeemetve mJeeiele kesÀ}s. HebleHeÓeeveHeoer efveJe[ Peeu³eeveblej Þeerceleer ieebOeerbvee
efJe®eejC³eele Dee}s keÀer, DeeHeCe [eJ³ee efJe®eejmejCeer®es HeéfleefveefOelJe keÀjCeej keÀe³e? Fbefoje ieebOeer
GÊeju³ee, ’ceer DeefKe} Yeejlee®eer HeéfleefveOeer Demetve meJe& Yeejleer³e efJe®eejOeejeb®es ceer HeéfleefveefOelJe
177
keÀjsve . Þeerceleer ieebOeer ³ee vesnjbÀ®³ee efJe®eejmeCeerHeemetve efkebÀ®eerle nì}su³ee Yeejlee}e Hegvne vesnjÀ
HeLeeJej DeeCeC³eemeeþer keÀefìyeOo Peeu³ee.
Þeerceleer ieebOeeRveer HebleHeÓeeveHeoe®eer met$es neleer Ieslee®e Oece&efvejHes#elee, }eskeÀµeener DeeefCe

meceepeJeeoeHe´leer DeeHeCe Je®eveyeOo Demeu³ee®es lemes®e ce.ieebOeer, Heb.vesnjÀ Je µeeðeer ³eebveer DeeKetve
efo}su³ee ceeiee&®es DevegkeÀjCe keÀjCeej Demeu³ee®es peenerj kesÀ}s. Þeerceleer ieebOeeRveer osµee®ee keÀejYeej neleer
Ieslee®e l³eebvee keÀener iebYeerj mecem³eebvee meeceesjs peeJes }eie}s.
10.7 Fbefoje ieebOeebr®es Debleie&le Je Hejjeä^ OeesjCe
1) ieesJ³ee®es YeefJeleJ³e DeeefCe Hebpeeyeer megY³ee®eer ceeieCeer

1961 ceO³es Heesleg&efiepeeb®³ee leeJe[erletve ieesJee cegkeÌle Peeu³eeJej ieesJee ceneje<ìêle efJe}erve
JneJee keÀer keWÀêµeeefmele Heósµe cnCetve jeneJes ³eemeeþer Fbefoje ieebOeeRveer 1967 ceO³es pevecelee®ee keÀew}
Iesle}e. pevecelee®³ee keÀew}evegmeej ieesJ³eeleer} pevelesves ceneje<ìêle efJe}erve nesC³eeSsJepeer keWÀêµeeefmele
cnCetve mJee³elle jenC³ee®ee efveCe&³e yengceleeves Iesle}e. Heesleg&ieerpe µeemevekeÀeUele ieesJ³ee®es Debie
Deme}su³ee oerJe DeeefCe oceCevesner ieesJ³eele®e jenC³ee®ee efveCe&³e Iesle}e.
Yee<eeJeej Heéblej®eves}e mejkeÀejves ceev³elee efou³eeves ceneje<ì^, iegpejele, veeiee}B[ Fl³eeoer

jep³eeb®eer efveefce&leer Pee}er. ns Heentve Hebpeeyeer Yeeef<ekeÀ }eskeÀebveer p³eele HeécegK³eeves efµeKeeb®ee YejCee neslee,
Deµee mJeleb$e µeerKe jep³ee®eer ceeieCeer kesÀ}er. ³ee ceeieCeervegmeej Hebpeeye®es efJeYeepeve keÀjC³eele ³esTve
Hebpeeyeer Yeeef<ekeÀebmeeþer Hebpeeye Je efnboer Yeeef<ekeÀebmeeþer nefj³eeCee ³ee oesve IeìkeÀ jep³eeb®eer efveefce&leer
keÀjC³eele ³esTve ®eboerie{ ner oesvner jep³eeb®eer jepeOeeveer keÀjC³eele Dee}er.
®eboerie{}e keWÀêµeeefmele Heósµee®ee opee& osC³eele Dee}e. Hebpeeyeer Yeeef<ekeÀebmeeþer Hebpeeyeer

megY³ee®eer efµeKeeb®eer ceeieCeer DeµeeHe´keÀejs HetCe& keÀjC³eele Dee}er.
2) Fbefoje ieebOeeR®eer DecesefjkeÀe Yesì

ef[meWyej 1964 ceO³es HebleHeÓeeve µeem$eeR®eer DecesefjkeÀe Yesì DecesefjkesÀ®es DeO³e#e pee@vmeve
³eebveer µesJeì®³ee #eCeer jodo kesÀu³eeves Yeejle ogKeeJe}e neslee. l³eeJej ce}ceHeìdìer keÀjCes lemes®e Þeerceleer
ieebOeeR®³ee celee®ee keÀeveesmee IesCes ³ee ognsjer nsletves pee@vmeveves Fbefoje ieebOeervee DecesefjkeÀe Yesìer®es efveceb$eCe
efo}s. ner Yesì keÀuHeveeleerle ³eµemJeer þj}er. Fbefoje ieebOeeRveer 5 petve 1966 jespeer jÀHe³ee®es 35
ìkeÌkeÌ³eebveer DeJecegu³eve keÀjC³ee®es Je DecesefjkesÀ®eer `Fb[es DecesefjkeÀve Sp³egkesÀµeve HeÀeGbÀ[sµeve' ner mebmLee
Yeejleele mLeeHeve keÀjC³ee®es ceev³e keÀjlee®e Jee@efµebiìve Fbefoje ieebOeer®³ee mJeeieleemeeþer meppe Pee}s.
jepekeÀer³e mebkesÀle yeepet}e þsTve je<ìêO³e#e pee@vmeve Jee@efµebiìveceOeer} Yeejleer³e JeefkeÀ}eleerves Þeerceleer
ieebOeeRmeeþer Dee³eesefpele kesÀ}su³ee Yeespeveebmeeþer GHeefmLele jeefn}s. ³ee®e megceejeme Yeejleele He.yebiee} Je
kesÀjUceO³es DevveOeev³ee®ee He´®eb[ og<keÀeU He[tve Devveemeeþer obie}er ceepeu³ee nesl³ee. DecesefjkesÀkeÀ[s
DevveOeev³ee®eer ceole ceeielee®e pee@vmeveveer Yeejleeme 3.5 ces.ìve Oeev³ee®eer leele[erves ceole efo}er.
178
Flej je<ìêbveerner Yeejlee}e DevveOeev³ee®eer ceole keÀjeJeer cnCetve l³ee je<ìêbkeÀ[s Deeień Oej}e.
Yeejlee®³ee oerIe&keÀe}erve ³eespeveebmeeþer DecesefjkesÀves 900 oMeue#e [e@ume&®eer ceole peenerj kesÀ}er.
peeieeflekeÀ yeBkesÀkeÀ[tve Iesle}su³ee keÀpee&®eer HejleHesÀ[ Yeejlee}e meg}Ye nH³eeves keÀjlee ³eeJeer cnCetve
peeieeflekeÀ yeBkesÀves keÀpe&JeeìHe OeesjCeele yeo} keÀjeJee Demee Deeień pee@vmeveves peeieeflekeÀ yeBkesÀkeÀ[s
Oej}e. DecesefjkeÀve GÐeesieHeleeRveer Yeejleele ceesþîee HećeeCeeJej Yeeb[Je} iegbleefJeC³ee®eer le³eejer oµe&efJe}er.
lemes®e Yeejleer³e GÐeesieOebÐeebmeeþer DeeJeµ³ekeÀ lees keÀ®®eecee} Je ³eb$ee®es megìs Yeeie Yeejlee}e
HegjefJeC³ee®es Deeéeemeve DecesefjkesÀves efo}s. keÀyet} kesÀu³eeHećeeCes cee$e DecesefjkesÀves ceole kesÀ}er veener.
l³eecegUs Fbefoje ieebOeer De[®eCeerle meeHe[u³ee. DecesefjkesÀves osT kesÀ}su³ee ceoleercegUs Yeejle
meceepeJeeoeHeemetve otj peeF&}, Demes [eJ³ee He#eebvee Jeeìt }eie}s. Hejbleg efJeosµeer ceoleerDeYeeJeer meeceev³e
Yeejleer³e nesjHeUtve efveIes}, lemes®e HejkeÀer³e ceole mJeerkeÀeju³eeves meceepeJeeoe®es DeJecetu³eve nesle veener
Demes meceLe&ve Þeerceleer ieebOeeRveer efo}s.
3) Fbefoje ieebOeeR®eer meesefJnSì jefµe³ee Yesì

meesefJnSì jefµe³ee®ee oewje keÀjC³eeHetJeea Þeerceleer ieebOeerbveer peg}w 1966 ceO³es efou}er ³esLes
Dee³eesefpele Yeejle, ³egieesm}eefJn³ee Je ³egvee³eìs[ Dejye efjHeefy}keÀ ³eeb®³ee ef$eHe#eer³e efµeKej Heefj<eosle
Yeeie Iesle}e. ³ee Heefj<eosle Þeerceleer ieebOeerbveer Yeejlee®³ee Deef}HleleeJeeoer OeesjCee®ee HegvejÀ®®eej kesÀ}e.
peg}w 1966 ceO³es Fbefoje ieebOeer cee@mkeÀes}e Deeu³ee Demeleevee jefµe³eve vesl³eebveer OeesjCeerHeCee oeKeJetve
keÀeµceerj He´µve, Yeejleer³e jÀHe³ee®es DeJecetu³eve DeeefCe Jee@efµebiìve®es Fbefoje ieebOeerbJejer} o[HeCe ³eeb®ee
Gu}sKe ìeU}e. Þeerceleer ieebOeer Deef}HleleeJeeoe®eer keÀeme mees[Ceej veenerle, ³ee®eer Kee$eer Heìu³eeves
jefµe³eve HebleHeÓeeve De}skeÌmeer keÀesefmeefpeve ³eebveer Þeerceleer ieebOeebrvee mebHetCe& meceLe&ve peenerj kesÀ}s.HeefjCeeceer
Yeejle Je meesefJnSì jefµe³eeves mecee´p³eJeeoer je<ì^ Je Heéfleefke´À³eeJeeoer µekeÌleeR®ee, efJnSleveececeOeer}
Deeke´ÀcekeÀ keÀejJee³eeb®ee efve<eOe kesÀ}e. Yeejlee®³ee ³ee ke=Àleeryeodo} DecesefjkesÀves veejepeer J³ekeÌle kesÀ}er
DeeefCe je<ìêO³e#e pee@vmeveveer Yeejlee}e osT kesÀ}s}er DevveOeev³ee®eer ceole jesKetve Oej}er.
4) ®elegLe& meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CegkeÀe (1967)

Fbefoje ieebOeeRvee HebleHeÓeeveHeo efceUe}s Deme}s lejer l³eeb®³eemeceesj DeveskeÀ mebkeÀìs efvecee&Ce
Pee}s}er nesleer. keÀeBieśmeceO³es efmeb[erkesÀì®ee Deme}s}e HeÝeeJe ne meJee&le ceesþe De[LeUe neslee. keÀejCe
l³eeb®³eeµeer ®e®ee& kesÀu³eeefµeJee³e keÀesCeleener efveCe&³e IesC³ee®es mJeeleb$³e FbefojepeeRvee veJnles. osµee®eer
Debleie&le efmLeleerner HeÀejµeer meceeOeevekeÀejkeÀ veJnleer. osµe DeeefLe&keÀ De[®eCeerle meeHe[}s}e neslee. oesve
Je<ee&®³ee Deblejeves Pee}s}er ®eerve Je HeeefkeÀmleeveµeer ³egOos Je oer[ Je<ee&®³ee keÀeUele oesveoe vesle=lJe yeo}
³ee iees<ìer osµee®³ee ¢<ìerves DeHee³ekeÀejkeÀ þju³ee. DeveskeÀ Yeeieeleer} og<keÀeUecegUs Oeev³eìb®eeF& Je
ceneieeF& Jee{}er. DevveOeev³eeJejÀve yebiee} Je kesÀjUceO³es obie}er Peeu³ee. HebpeeyeceO³es SkeÀ Yeeef<ekeÀ
jep³ee®³ee ceeieCeerJejÀve DeefmLejlee efvecee&Ce Pee}er. cnwmetj-ceneje<ì^ meerceeJeeo GHeÀeUtve Jej Dee}e.
Deeblejje<ìêr³e HeefjefmLeleerner Yeejleemeeþer ®eebie}er veJnleer. ®eerveves kesÀ}su³ee HejeYeJeecegUs (1962)
osµee®eer Heéflecee ce}erve Pee}er. µespeej®³ee HeeefkeÀmleeve®³ee keÀejJee³ee DecesefjkesÀ®³ee ceoleercegUs Jee{u³ee
nesl³ee. efJnSleveece He´µveeJejÀve Yeejle-DecesefjkeÀe celeYeso efvecee&Ce Pee}s. keÀyet} kesÀu³eeHećeeCes
DecesefjkesÀves ceoleer®ee nele DeKe[lee Iesleu³eeves Fbefoje ieebOeer De[®eCeerle meeHe[u³ee.
179
Deµee DeefmLej JeeleeJejCeele osµee®eer ®elegLe& efveJe[CetkeÀ Ieesef<ele Pee}er. GcesoJeeje®eer efveJe[
keÀjC³eeJej efmeb[erkesÀì®ee®e HeÝeeJe neslee. ³ee efveJe[CegkeÀeb®es efvekeÀe} keÀeBie´smemeeþer OekeÌkeÀeoe³ekeÀ Demes
nesles. mJeeleb$³eHeéHleer veblej®³ee ®elegLe& meeJe&peefvekeÀ efveJe[CegkeÀele keÀeBieśme He#ee®eer efHeísneì Pee}er.
}eskeÀmeYes®³ee 520 peeieebHewkeÀer keÀeBie´sme}e 291 peeiee efceUeu³ee. ³ee efveJe[CegkeÀerle keÀecejepe vee[j,
meer.megyećnC³eced, me.keÀe. Heeìer}, Delegu³e Iees<e ns efoiiepe vesles HejeYetle Pee}s. efmeb[erkesÀì®es veer}ce
mebpeerJe js[d[er ns SkeÀcesJe vesles efveJe[tve Dee}s. pes<þebHewkeÀer ceesjejpeer osmeeF& efveJe[tve Dee}s. ³ee
efveJe[CegkeÀerle efJejesOeer He#eebvee ®eebie}s ³eµe efceUe}s }eskeÀmeYesle l³eeb®eer mebK³ee 100 He³e¥le Jee{}er.
efJejesOeer vesl³eebHewkeÀer Deì}efyenejer Jee³eHes³eer, ye}jepe ceOeeskeÀ, Sme.S.[ebies, Fbêpeerle iegHlee, pee@pe&
HeÀvee¥[erme, ceOeg ef}ce³es, jece ef}ce³es, jece ceveesnj }esefn³ee, He´keÀeµeJeerj µeeðeer ns efveJe[tve Dee}s.
peJeU-peJeU 9 jep³eeleer} keÀeBie´sme mellee ve<ì Pee}er. osµeeleer} µeeblelee Je megJ³eJemLee ve<ì Pee}er
nesleer. ceesjejpeer osmeeF& ³eebveer meebmeoer³e He#evesle=lJeemeeþer efveJe[CegkeÀ }{efJeC³ee®es þjefJe}s. Hejbleg
}eskeÀmeYesle keÀeBie´sme}e efvemeìles yengcele Demeleevee Deµee efveJe[CegkeÀercegUs He#eele DeefOekeÀ®e HetÀì He[s}
³ee mecebpeme YetefcekesÀletve GllejHeósµe®es ®ebêYeeve iegHlee Je ceO³eHeósµe®es ÜejkeÀeHe´meeo efceÞe ³eebveer
Heg{ekeÀej IesTve ceesjejpeeRvee He#eer³e efveJe[CegkeÀerHeemetve HejeJe=lle kesÀ}s. ³ee ceesyeou³eele
GHeHeÓeevecebef$eHeo osC³eele Dee}s. ceesjejpeeRveer ie=nKeeles efceUeJes cnCetve Deeień Oej}e neslee. Hejbleg
µesJeìer DeLe&Keel³eeJej l³eeb®es meceeOeeve Pee}s. veer}ce mebpeerJe js[d[er ³eebvee }eskeÀmeYes®es meYeeHeleer
keÀjC³eele Dee}s.
5) Fbefoje ieebOeer Je efmeb[erkesÀì mebIe<e&

1967 ®³ee efveJe[CegkeÀerle pejer keÀeBie´sme®eer efHeísneì Pee}er lejer keÀeþeJej®es yengcele
keÀeBieśmekeÀ[s nesles. l³eecegUs Fbefoje ieebOeer Hegvne HebleHeÓeeve nesCeej ns mHe<ì®e nesles. Hejbleg efmeb[erkesÀì}e
Fbefoje ieebOeer µekeÌleerµee}er yevet ve³esle, l³eeb®³eeJej DeeHe}s efve³eb$eCe DemeeJes, Demes Jeeìle Demeu³eeves
p³ee ceesjejpeer osmeeF¥vee l³eebveer keÀe³ece otj {keÀ}s}s l³eebvee®e peJeU keÀjÀve Fbefoje ieebOeeRveer µen
osC³ee®ee He´³elve megjÀ kesÀ}e. keÀeBie´sme vesl³eeb®³ee oyeeJeecegUs Fbefoje ieebOeerveer ceesjejpeeRvee
GHeHebleHeÓeeveHeo Je efJelleceb$eerHeo efo}s. 13 cee®e& 1967 jespeer l³ee Hegvne HebleHeÓeeve yeveu³ee.
efmeb[erkesÀì vesl³eeb®³ee jepekeÀejCeecegUs Fbefoje ieebOeer kebÀìeUu³ee nesl³ee. HeCe ne Debleie&le mebIe<e&
Jee{le®e ies}e. je<ì^Heleer jeOeeke=À<Ceve ³eeb®³ee Heoe®eer cegole mebHele Deeu³eeves Fbefoje ieebOeerveer je<ì^Heleer
Heoemeeþer [e@.PeekeÀerj ngmesve ³eeb®es veeJe meg®eefJe}s. l³eebvee ns Heo efou³eeme DeuHemebK³eebkeÀ ieìe®es
meceeOeeve nesF&}, Demes mHe<ìerkeÀjCe efo}s. efmeb[erkesÀì vesl³eebveer Fbefoje ieebOeer®eer met®evee HesÀìeUtve
}eJe}er. efJejesOeer He#eeleHexÀ meJeex®®e v³ee³ee}³ee®es cegK³e v³ee³eeOeerµe kesÀ.megyyeejeJe ³eebvee GcesoJeejer
efo}er. DeKesj Fbefoje ieebOeerveer DeeHeu³ee HeÝeeJeer jepekeÀejCeeves PeekeÀerj ngmesve ³eeb®³ee GcesoJeejer}e
efmeb[erkesÀì®ee Heeefþbyee efceUJe}e. Pee}su³ee je<ì^HeleerHeoe®³ee efveJe[CegkeÀerle [e@.PeekeÀerj ngmesve
yengceleeves efveJe[tve Dee}s. ne Fbefoje ieebOeeR®ee Jew³eefkeÌlekeÀ efJepe³e ceeve}e ies}e.
osµeeleer} DeeefLe&keÀ efJekeÀeme keÀe³e&ke´Àceebleie&le 12 ces 1967 ceO³es efou}er ³esLes DeefKe}
Yeejleer³e keÀeBie´sme keÀefceìer®eer yewþkeÀ Yej}er. ³ee yewþkeÀerle Fbefoje ieebOeerveer meJe& HećegKe yeBkeÀe®es
180
je<ìêr³eerkeÀjCe, efJecee J³eJemee³ee®es je<ìêr³eerkeÀjCe ³ee iees<ìer DeeefLe&keÀ keÀe³e&ke´Àceele meg®eefJeu³ee. HeCe ³ee
iees<ìeRvee ceesjejpeeRveer keÀ[Jee efJejesOe kesÀ}e. celeYeso Jee{t ve³esle cnCetve Fbefoje ieebOeerbveer yeBkeÀe®³ee
je<ìêr³eerkeÀjCeeyeeyele ceeIeej Iesle}er. mebmLeeefvekeÀeb®³ee leveKes Je Yelles yebo keÀjC³ee®³ee ieebOeeR®³ee
efveCe&³ee}ener efmeb[erkesÀìves efJejesOe kesÀ}e neslee. ³ee yewþkeÀerle meJee¥vee ceev³e nesF} & , Deµeer one keÀ}ceer
³eespevee le³eej kesÀ}er ies}er. Fbefoje ieebOeeR®³ee DeeefLe&keÀ keÀe³e&ke´Àcee}e efmeb[erkesÀìves efJejesOe kesÀu³eeves
celeYeso Jee{t }eie}s.
1969 ceO³es Fbefoje ieebOeer Je efmeb[erkesÀì ³eeb®³eele Hegvne mebIe<ee&®eer efþCeieer He[}er DeeefCe ne
mebIe<e& neslee keÀeBieśme DeO³e#eeb®³ee efveJe[er®ee DeefKe} Yeejleer³e keÀeBie´sme®es DeO³e#e keÀecejepe vee[j
³eeb®eer cegole mebHeu³eeves Fbefoje ieebOeeRveer efmeb[erkesÀì®es vesles efvepeef}bieHHee ³eebvee DeO³e#eHeo mJeerkeÀejC³ee®eer
efJevebleer kesÀ}er. Demes kesÀu³eeves DeeHemeebleer} mebIe<e& ve<ì nesF} & , Demes l³eebvee Jeeìle nesles.
efvepeef}bieHHeebveer mebceleer efo}er. HeCe keÀecejepeµeer yees}u³eeefµeJee³e ner yeeleceer HeéfmeOo keÀjÀ ve³es Deµeer
Deì Ieele}er. lejerner ner yeeleceer Je=lleHe$eele PeUkeÀu³eeves les veejepe Pee}s. keÀeBie´smeceO³es GYeer HetÀì
He[}er nesleer. cee®e& 1969 ceO³es Þeer. ®ebêµesKej ³eebveer ceesjejpeer®es Heg$e keÀebleerYeeF&Jej Ye´<ìe®eeje®es
DeejesHe kesÀ}s. ³eeceeies Fbefoje ieebOeer®ee nele DemeeJee Demee mebµe³e ceesjejpeeRvee Dee}e. SefHe´} 1969
®³ee HeÀefjoeyeeo ³esLeer} keÀeBie´sme DeefOeJesµeveele DeO³e#e efvepeef}bieHHee ³eebveer Fbefoje ieebOeer®³ee DeeefLe&keÀ
OeesjCeeJej keÀ[e[tve ìerkeÀe kesÀ}er. keÀeBie´smeceOeer} oesve ieìeleer} mebIe<e& keÀceer nesC³eeSsJepeer Jee{le®e
®ee}}e neslee. 3 ces 1969 jespeer je<ì^Heleer PeekeÀerj ngmesve ³eeb®es DeekeÀefmcekeÀ efveOeve Pee}s. ³eeJesUer
efmeb[erkesÀìves DeeHeu³ee ieìe®ee je<ì^Heleer efveJe[tve l³ee®³eeceeHe&Àle FbefojepeeRvee HeoYe´<ì keÀjC³ee®eer
³eespevee DeeKe}er Je veer}ce mebpeerJe js[[ d er ³eeb®es veeJe Heg{s kesÀ}s. Fbefoje ieebOeeRveer je<ì^HeleerHeoemeeþer
peiepeerJeve jece ³eeb®es veeJe meg®eefJe}s. efmebef[kesÀìves l³eebvee efJejesOe kesÀu³eeves Fbefoje ieebOeerbveer GHeje<ì^Heleer
Jner.Jner.efiejer ³eeb®es veeJe Heg{s kesÀ}s HeCe ³ee veeJee}ener ceesjejpeeRveer efJejesOe kesÀu³eeves Fbefoje ieebOeer mebleHle
Peeu³ee. efiejer ns je<ì^HeleerHeoemeeþer mJeleb$e GcesoJeej cnCetve GYes jeefn}s. Dee½e³e& cnCepes 20
Dee@iemì 1970 jespeer keÀeBie´sme GcesoJeeje®ee HejeYeJe keÀjÀve efiejer efveJe[tve Dee}s. l³eecegUs ³eeJesUerner
Fbefoje ieebOeer®³ee jepekeÀejCee®ee efJepe³e Pee}e. keÀeBie´sme®es yengcele Demetvener je<ì^HeleerHeoe®³ee
efveJe[CegkeÀerle keÀeBie´sme GcesoJeeje®ee Pee}s}e HejeYeJe efmeb[erkesÀì®³ee efpeJnejer PeeWye}e. keÀeBie´sme DeO³e#e
efvepeef}bieHHee ³eebveer efiejer ³eebvee celeoeve keÀjCeeN³eebJej He#eYebiee®ee DeejesHe þsJetve keÀejJeeF& keÀjC³ee®es
þjefJe}s. keÀeBie´sme He#eebleie&le }{e Deelee Debeflece ìHH³eele Dee}e neslee. js[d[eRvee celeoeve ve keÀjCeeN³ee
keÀeBieśmepeveebvee keÀeBies´me He#eeletve keÀe{tve ìekeÀC³eele ³esF} & , Demee keÀ[keÀ Fµeeje efmeb[erkesÀìves keÀeBie´sme
meom³eebvee efo}e. Fbefoje ieebOeer, peiepeerJeve jece, HeÀke´gÀodoerve De}er Denceo ³eeb®³eekeÀ[s mHe<ìerkeÀjCener
ceeefiele}s. 25 Dee@iemì 1969 ®³ee keÀeBie´sme Jeefke¥Àie keÀefceìer®³ee yewþkeÀerceO³es ³eµeJeblejeJe ®eJneCe
³eebveer oesve ieìebvee SkeÀ$e DeeCeC³ee®ee He´³elve kesÀ}e. HeCe l³ee®ee HeÀejmee GHe³eesie Pee}e veener.
Þeerceleer ieebOeeRvee keÀeBie´smeceOeer} pegv³ee Heg{eN³eeb®ee jepekeÀer³e Demle Ie[Jee³e®ee neslee. lej
pegv³ee Heg{eN³eebvee keÀeBieśme He#eeletve Fbefoje ieebOeeR®eer nkeÀe}Heìdìer keÀjeJe³ee®eer nesleer. keÀeBie´sme DeO³e#e
efvepeef}bieHHee ³eebveer keÀeBies´meceO³es IejeCesµeener}e HeéOeev³e, Demes meebietve leeefceUvee[t®es keÀeBie´sme DeO³e#e
meer.megyećnC³eced ³eeb®ee jepeerveecee Iesle}e. ³ee®ee yeo}e IesC³eemeeþer Fbefoje ieebOeerbveer efmeb[erkesÀìyeodo}
181
menevegYetleer DemeCeeN³ee 4 ceb$³eevee ceb$eerceb[Ueletve keÀe{tve ìekeÀ}s. 31 Dee@keÌìesyej 1969 jespeer

efvepeef}bieHHee ³eebveer meer.megyećnC³eeced Je Þeer. HeÀkeǵÀodoerve De}er Denceo ³eebvee keÀeBieśme JekeÀeAie keÀefceìerletve
keÀe{tve ìekeÀ}s. Deµee He´keÀejs oesvner ieì SkeÀceskeÀebJej kegÀjIees[er keÀjC³ee®ee He´³elve keÀjerle nesles. Fbefoje
ieebOeeR®ee ieì, Deecebef$ele ieì Je efvepeef}bieHHeeb®ee ieì `mebIeìvee keÀeBie´sme' cnCetve DeesUKe}e peeT
}eie}e. oesvner keÀeBie´sme®eer DeefOeJesOevesner JesieJesieUer YejÀ }eie}er. ³ee Debleie&le Yeeb[Cee®ee HeÀe³eoe
efJejesOeer He#eebvee efceUe}e. }eskeÀmeYesleer} 55 keÀeBie´sme meom³e efJejesOeer He#ee}e peeTve efceUeu³eeves
Fbefoje ieebOeeR®es mejkeÀej DeuHeceleele Dee}s. Fbefoje ieebOeeRveer HeéosefµekeÀ He#eeb®ee DeeOeej IesTve mejkeÀej
efìkeÀJe}s. l³eebvee leeefceUvee[t êcegkeÀ, HebpeeyeceOeer} DekeÀe}er o}, Yeejleer³e ke´Àebleer o} ³ee He#eebveer
ceole kesÀ}er.
6) 1971 ®³ee efveJe[CegkeÀe

keÀeBieśme He#eebleie&le mebIe<ee&®³ee HeeµJe&YetceerJej Fbefoje ieebOeeRveer DeeHeu³ee menkeÀeN³eebµeer
efJe®eejefJeveerce³e keÀjÀve osµeele veJeerve efveJe[CegkeÀe Ieesef<ele keÀjC³ee®eer efJevebleer kesÀ}er. l³eevegmeej
je<ì^HeleeRveer 27 ef[meWyej 1970 jespeer }eskeÀmeYee efJemeefpe&le kesÀ}er.
³ee efveJe[CegkeÀer®es Jewefµe<ìîe cnCepes meJe& efJejesOeer jepekeÀer³e He#eebveer SkeÀ$e ³esTve Fbefoje
ieebOeerefJejÀOo mJeleb$e DeeIee[er mLeeHeve kesÀ}er. ³ee efveJe[CegkeÀerle pevemebIe, mJeleb$e Heeìea Je pegves
keÀeBieśmeJee}s SkeÀ$e Dee}s. Fbefoje ieebOeeRveer cee$e He´®eeje®ee PebPeeJeele efvecee&Ce kesÀ}e. l³eeb®eer ìejeryeer
nìeJe' ner Iees<eCee Deefleµe³e }eskeÀefHe´³e þj}er. ³ee Iees<eCesHeg{s efJejesOekebÀe®eer `Fbefoje nìeJe' ner Iees<eCee
kegÀ®ekeÀeceer þj}er. keÀeBie´smeceOeer} mebIe<ee&le peveles®eer menevegYetleer Fbefoje ieebOeeRvee nesleer. keÀeBie´sme®es pegves
Heg{ejer Ye´<ìe®eeje®es HeéfleefveOeer ceeve}s peele nesles. ³ee efveJe[CegkeÀerle Fbefoje ieebOeeRvee He´®eb[ efJepe³e
efceUe}e.mebmeosle yengcele He#ee}e efceUe}s. }eskeÀmeYes®³ee 518 peeieebHewkeÀer keÀeBie´sme}e 352 peeiee
efceUeu³ee. ³ee efJepe³eecegUs pegvee keÀeBie´sme ieì HetCe&HeCes efve<HeÝe þj}e. osµeeleer} HećegKe jepekeÀer³e
J³ekeÌleercelJe cnCetve l³eebvee peveeOeej efceUe}e.
10.8 mebmLeeefvekeÀeb®es leveKes Je efJeµes<eeefOekeÀej jodo
Yeejlee®es Hees}eoer HegjÀ<e mejoej Jeu}YeYeeF& Heìs} DeeefCe l³eeb®es meef®eJe Jner.Heer.cesveve ³eebveer
1949 He³e¥le DeveskeÀ mebmLeeveeb®es efJe}erveerkeÀjCe ³eµemJeerefjl³ee HetCe& kesÀ}s.³ee keÀe³ee&le De[LeUe ve
DeeCelee mebmLeeefvekeÀebveermegodOe mecebpemeHeCes Yeejle mejkeÀej}e ceole kesÀ}er. mejoej Heìs}ebveer
mebmLeeefvekeÀeb®eer He´µebmee keÀjÀve neefo&keÀ DeeYeej ceeve}s. efJe}erveerkeÀjCee®³ee JesUer l³eebvee efo}s}er
Deeéeemeves ner lebleesleble HeeU}er. mebmLeeefvekeÀebveer osµeefnle }#eele IesTve pees l³eeie oeKeefJe}e, l³ee®ee
HegjsHetj ceesyeo}e l³eebvee osC³eele Dee}e. mebmLeeefvekeÀeb®es leveKes þjJetve efo}s DeeefCe l³eeb®³ee GHeeOeer,
Keepeieer cee}cellee, leveKes, efJeµes<eeefOekeÀej, Jeejmee Fl³eeoer nkeÌkeÀeb®eer keÀe³eosµeerj lejleto Ieìvesleer}
291 Je 362 keÀ}ceele keÀjÀve osC³eele Dee}er. mebmLeeefvekeÀeb®es leveKes þjefJeleevee l³eeb®³ee HetJeea®³ee
GlHevvee®³ee DeeOeejs efveefµ®ele keÀjC³eele Dee}s. keÀener mebmLeeefvekeÀeb®es leveKes Goe. cnwmetj®es cenejepee
³eebvee Jeeef<e&keÀ meJJeerme }eKe jÀHe³es, ye[esÐee®es mebmLeeefvekeÀ ³eebvee Jeeef<e&keÀ mee[s meJJeerme }eKe jÀHe³es
182
lej iJeeunsj®³ee mebmLeeefvekeÀebme Heb®eJeerme }eKe jÀHe³es nesles. megceejs yeeJeerme mebmLeeefvekeÀeb®es Jeeef<e&keÀ
leveKes Jeeef<e&keÀ 700 jÀHe³eebHes#eener keÀceer nesles.
mejoej Heìs}ebveer mebmLeeefvekeÀeb®es efnlemebyebOe megjef#ele þsJetve mebmLeeefvekeÀebvee efo}su³ee meesF&-

meJe}leerJejÀve mebmeosle ieoejesUner Pee}e. DeveskeÀ meom³eebveer ³ee meJe}leeRvee efJejesOe kesÀ}e.
mebmLeeefvekeÀeb®³ee meboYee&le Iesle}su³ee efveCe&³ee®es meceLe&ve keÀjleevee keÀener meJe}leerb®³ee ceesyeou³eele
ceesþe YetYeeie mejkeÀej®³ee leey³eele ³esle Demeu³eeme l³eele JeeJeies JeeìC³ee®eer iejpe veener Demes DeeHeu³ee
efveCe&³ee®es meceLe&ve kesÀ}s. vesnjÀ keÀe}Keb[ele mebmLeeefvekeÀeb®³ee ³ee meJe}leer jodo keÀjC³eeyeeyele
keÀOeerner efveCe&³e Pee}e veener. Demes Deme}s lejer Yeejle mejkeÀej®³ee eflepeesjerJej ³ee Ke®ee&®ee He´®eb[ Yeej
He[le neslee. mejkeÀej®³ee eflepeesjerletve ojJe<eea 5 les 6 keÀesìer jÀHe³es mebmLeeefvekeÀeb®es leveKes, efJeµes<e
meesF& meJe}leer Je efJeµes<e nkeÌkeÀebJej Ke®e& nesle nesles. mebmLeeefvekeÀebvee DeeHe}er cee}cellee Jee{efJeC³ee®es
HetCe& mJeeleb$³e nesles. DeveskeÀ mejkeÀejer keÀjeletve l³eebvee meJe}le efceUle nesleer. l³eecegUs DeveskeÀ
mebmLeeefvekeÀ keÀenerner cesnvele ve keÀjlee efJe}emeer peerJeve peiele nesles. HeCe l³eeb®eer mebK³ee HeÀej keÀceer
nesleer. Goe. YeesHeeU®es veyeeye Heleew[er ³eebveer ke´Àer[e #es$eele efJeµes<eleë efke´ÀkesÀì #es$eele veeJe}ewefkeÀkeÀ
efceUJe}e neslee. keÀeµceerj®es cenejepe [e@. keÀjCeefmebie ³eebveer jepekeÀejCeele He´Jesµe keÀjÀve GoejceleJeeoer
lelJeHeĆee}er®ee efmJekeÀej keÀjÀve l³eeb®ee vesnceer Fbefoje ieebOeeRvee Heeefþbyee Demes. keÀener mebmLeebefvekeÀHeg$e
Hees}es KesUC³eele, keÀener mebmLeeefvekeÀ ogefce&U Hees<ìe®eer efleefkeÀìs, veeC³eeb®es mebień keÀjC³eele iebgle}s nesles.
HeéefJeC³e efceUJetve osµee®³ee veeJe}ewefkeÀkeÀele Yej Iee}C³ee®ee He´³elve keÀjerle nesles. YetleHetJe&
mebmLeeefvekeÀeb®es leveKes Je meJe}leer mebmLeeefvekeÀebJej keÀjC³eele Dee}s}er cesnjvepej vemetve Yeejle
mejkeÀej®ee keÀejYeej megJ³eefmLele megjÀ jneJee cnCetve keÀjC³eele Dee}s}er leer SkeÀ J³eJemLee nesleer.
keÀe³eoe DeeHeu³ee yeepetves Deme}e lejer l³eele yeo} mebYeJet µekeÀlees, ³ee®eer YetleHetJe& mebmLeeefvekeÀebvee
peeCeerJe nesleer.
8) Fbefoje ieebOeer®ee ¢<ìerkeÀesve

Fbefoje ieebOeerbvee mebmLeeefvekeÀeb®³ee leveK³eeJej, efJeµes<e nkeÌkeÀebJej kesÀ}e peeCeeje mejkeÀejer Ke®e&
YeejleemeejK³ee osµee}e HejJe[Ceeje vemetve Deveeþe³eer Jeeìle neslee. Yeejleer³e DeLe&J³eJemLesJej
He[}s}e yeespee neslee. ne DeeefLe&keÀ Yeej meeceev³e peveles}e menve keÀjeJee }eiele neslee. lej
mebmLeeefvekeÀ cee$e ®ewveer, efJe}emeer peerJeve peiele nesles. mebmLeeefvekeÀebvee pej Hewµee®eer iejpe Demes} lej
l³eebveer keÀenerlejer GÐeesie keÀjÀve DeeHe}er iejpe YeeieJeeJeer. lemes®e les Deelee jep³ekeÀlex vemeu³eecegUs
l³eebveer Heoe®ee l³eeie keÀjeJee, Demes l³eebvee Jeeìle nesles. ³ee®e keÀeUele Heefµ®ece yebiee} Je DeebOe´Heósµeele
ve#e}Jeeoer ®eUJeU Jee{}er nesleer. l³eeletve Heesef}meebJej Je peceerveoejebJej nu}s nesle nesles. lemes®e
mejoej Jeu}YeYeeF& Heìs} ³eebveer mebmLeeefvekeÀeb®³ee efJeµes<e nkeÌkeÀ Je leveK³eebyeodo} kesÀ}su³ee lejletoerle
efHel³ee®³ee ce=l³etveblej veJee mebmLeeefvekeÀ ieeoerJej ³esC³ee®³ee JesUer l³ee®³ee leveK³ee®³ee jkeÌkeÀcesle keÀHeele
kesÀ}er peeC³ee®eer met®evee nesleer. pene}cele JeeÐeebveer ³ee efJeµes<e nkeÌkeÀebJej ìerkeÀe megjÀ kesÀ}er.
mebmLeeefvekeÀeb®es leveKes Je efJeµes<eefOekeÀej jodo keÀjC³eele ³eeJesle, Deµeer ceeieCeer Heg{s ³esT }eie}er. ³ee
meJe& iees<ìeR®ee efJe®eej keÀjÀve iejerye osµee®eer DeeefLe&keÀ mebkeÀìeletve cegkeÌlelee keÀjC³eemeeþer Fbefoje ieebOeer
He´³elve keÀ© }eieu³ee. l³eeletve mebmLeeefvekeÀeb®es efJeµes<e nkeÌkeÀ jodo keÀjC³ee®es l³eebveer þjefJe}s. 12 ces
183
1967 jespeer keÀeBieśme keÀefceìer®es DeefOeJesµeve Yej}s. ns DeefOeJesµeve meceeHleer®³ee JesUer ceneje<ìê®es
lejÀCe meceepeJeeoer vesles ceesnve Oeeefj³ee ³eebveer mebmLeeefvekeÀeb®es leveKes Je efJeµes<eeefOekeÀej jodo
keÀjC³eeyeeyele®ee þjeJe keÀefceìerHeg{s ceeb[}e. HeCe ³ee JesUHe³e¥le Fbefoje ieebOeer, ceesjejpeer osmeeF& ns HećegKe
vesles efveIetve ies}s nesles. lejerner ceesnve Oeeefj³ee ³eebveer ceeb[}s}e þjeJe 17 efJejÀOo 4 celeebveer Heeme
Pee}e. keÀeBie´sme®ee DeefOeke=Àle þjeJe cnCetve lees ceev³e þj}e. ³ee þjeJeeves me.keÀe.Heeìer} mebleHle Pee}s.
ceesjejpeer osmeeF&ner ³ee þjeJeecegUs veejepe Pee}s. mejkeÀej DeeefCe mebmLeeefvekeÀ ³eeb®³eeleer} keÀjeje®ee
Yebie keÀjCes, ns veweflekeÀles}e OejÀve veener. leveKes yebo keÀjCes cnCepes mebmLeeefvekeÀeb®ee efJeéeemeIeele keÀjCes
nes³e DeMeer keÀþesj ìerkeÀe l³eebveer kesÀ}er.
mebmLeeefvekeÀeb®es leveKes Je efJeµes<eeefOekeÀej jodo keÀjC³eemebyebOeer mebmLeeefvekeÀeb®³ee mebIeìvesµeer

JeeìeIeeìer keÀjÀve lees He´µve efvekeÀe}ele keÀe{eJee, ³ee nsletves Fbefoje ieebOeeRveer mebmLeeefvekeÀebµeer yees}Ceer
keÀjC³ee®ee He´³elve kesÀ}e. HeCe l³eele l³eebvee ³eµe Dee}s veener. 3 veesJnWyej 1967 les 8 peevesJeejer
1970 ³ee keÀeUele mebmLeeefvekeÀeb®³ee HeéfleefveOeermeesyele Yeejleer³e ie=nKeel³eeves 6 yewþkeÀe Iesleu³ee. HeCe
l³eeletve keÀenerner efve<Hevve nesT µekeÀ}s veener. meJe& He´³elve efve<HeÀU þju³eeveblej Ieìvesle DeeJeµ³ekeÀ lees
yeo} keÀjÀve ns Gefodo<ì meeO³e keÀjC³eeefµeJee³e ogmeje He³ee&³e veJnlee. 2 meHìWyej 1970 jespeer 24
J³ee IeìveeogjÀmleer®es yeer} }eskeÀmeYesle ceeb[C³eele Dee}s. ns yeer} 332 efJejÀOo 154 celeebveer Heeme
Pee}s, HeCe jep³emeYesle ns yeer} cee$e 1 celeeves HesÀìeU}s ies}s. mejkeÀej®eer ner veeceg<keÀer nesleer.
9) mebmLeeefvekeÀeb®es leveKes Je efJeµes<eeefOekeÀej jodo ë je<ì^Heleerb®ee JeìngketÀce

jep³emeYesle IeìveeogjÀmleer yeer} HesÀìeUu³eeves efJejesOekeÀ Deevebo meesnUe meepeje keÀjerle nesles.
keÀeBieśme®³ee ieìele efvejeµes®es JeeleeJejCe Hemej}s nesles. Fbefoje ieebOeer cee$e mebleeHeu³ee nesl³ee. Fbefoje
ieebOeeRveer l³ee®e efoJeµeer leele[erves ceb$eerceb[Ue®eer yewþkeÀ yees}eJetve meu}eceme}le kesÀ}er DeeefCe
je<ì^HeleebrkeÀ[tve mebmLeeefvekeÀeb®es leveKes Je efJeµes<eeefOekeÀej jodo keÀjCeeje JeìngkegÀce peejer keÀjJetve
Iesle}e. 6 meHìWyej 1970 jespeer je<ì^HeleeR®³ee efJeµes<e JeìngketÀceeÜejs mebmLeeefvekeÀebvee mejkeÀejves
efo}s}s leveKes Je efJeµes<eeefOekeÀej keÀe{tve IesC³eele Dee}s. efo. 7 meHìWyej 1970 jespeer jep³emeYesle
DeLe&ceb$³ebeveer efveJesove kesÀ}s keÀer, je<ì^HeleeR®³ee DeefOekeÀeje}e DeeJneve oslee ³esCeej veener. je<ì^Heleer®³ee
JeìngkegÀcee}e Fbefoje ieebOeer®³ee efJejesOekeÀebveer meJeex®®e v³ee³ee}³eele DeeJneve efo}s. efJejesOekeÀebveer
mebmLeeefvekeÀeb®eer yeepet IesTve l³eeb®es HetJeea®es leveKes DeeefCe efJeµes<eeefOekeÀej Yeejle mejkeÀejkeÀ[s
HetJeeaHećeeCes®e ®ee}t þsJeeJesle Demee Deeień Oej}e. DeKesj 15 ef[meWyej 1970 jespeer je<ì^HeleeR®ee
JeìngkegÀce Ieìveeyee¿e Demeu³ee®ee efveCe&³e meJeex®®e v³ee³ee}³ee®es v³ee³ecetleea efnoe³elegu}e ³eebveer efo}e.
Þeerceleer Fbefoje ieebOeerveer v³ee³ee}³ee®es DeeJneve mJeerkeÀej}s. je<ì^Heleer Jner.Jner. efiejer ³eebvee }eskeÀmeYee
efJemeefpe&le keÀjÀve veJeerve efveJe[CetkeÀe IesC³ee®ee Deeosµe osC³ee®eer efJevebleer kesÀ}er. HebleHeÓeevee®³ee
meuu³eevegmeej 27 ef[meWyej 1970 jespeer }eskeÀmeYesle efJemeefpe&le keÀjÀve HesÀye´gJeejer 1971 ceO³es
efveJe[CegkeÀer®eer Iees<eCee keÀjC³eele Dee}er.
1971 ®³ee efveJe[CegkeÀeble Þeerceleer Fbefoje ieebOeeRvee He´®eb[ ³eµe efceUe}s. yengceleeHes#eener peemle
peeiee l³eeb®³ee He#ee}e efceUeu³ee. 518 peeieebHewkeÀer 352 peeiee efpebketÀve }eskeÀmeYesle 2/3 yengcele
184
efceUe}s. mebmeosleer} yengcelee®³ee peesjeJej Ieìves®³ee ceg}Yetle nkeÌkeÀeble yeo} keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej
mebmeos}e Deens Demes efveefµ®ele keÀjCeejer 26 Jeer Ieìvee ogjÀmleer keÀjC³eele Dee}er. ³ee Ieìvee
ogjÀmleervegmeej YetleHetJe& mebmLeeefvekeÀebvee leveKes DeeefCe meJe}leer osCeejer Devegke´Àces 291 Je 362 ner
keÀ}ces Ieìvesletve keÀe{tve ìekeÀC³eele Dee}er Je l³eeSsJepeer mebmLeeefvekeÀebvee leveKes Je meJe}leer
veekeÀejCeejs keÀ}ce 363 De Ieìvesle DebleYet&le keÀjC³eele Dee}s. ogmeN³ee IeìveeogjÀmleervegmeej
meeJe&peefvekeÀ keÀu³eeCeekeÀefjlee keÀesCel³eener J³ekeÌleer}e cee}ceÊesHewkeÀer keÀener Yeeie mejkeÀejkeÀ[s IesC³ee®eer
iejpe Yeeieu³eeme l³eekeÀjerlee l³ee J³ekeÌleer}e ÐeeJe³ee®eer vegkeÀmeeve YejHeeF&®eer jkeÌkeÀce meJeex®®e
v³ee³ee}³e veJns lej mebmeo þjefJe} Demes efveefµ®ele keÀjC³eele Dee}s. ³ee IeìveeogjÀmleer®³ee DeeOeejeJej
Fbefoje ieebOeeRveer mebmLeeefvekeÀeb®es leveKes Je efJeµes<eeefOekeÀej keÀe³ece®es mebHeg<ìele DeeCe}s. ³eemebyebOeer®es yeer}
}eskeÀmeYee Je jep³emeYeslener yengceleeves Heeme nesTve 31 ef[meWyej 1971 Heemetve mebmLeeefvekeÀeb®es
nkeÌkeÀ, efJeµes<eeefOekeÀej Je leveKes ve<ì Pee}s.

1. Fbefoje ieebOeerveer mebmLeeeefvekeÀeb®es leveKes Je efJeµes<eeefOekeÀej keÀe jodo kesÀ}s?
10.9 yeBkeÀe®es je<ìêr³eerkeÀjCe
10.9.1 Yeejleer³e yeBkeÀ J³eJemee³ee®eer HeeµJe&Yetceer ë-

HetJeeaHeemetve Deme}s}s meeJekeÀej, mejeHeÀer, Hes{îee ns®e yeBkeÀ J³eJemee³ee®es HetJe&pe Deensle. Yeejleer³e
meeJekeÀej jepesjpeJee[s Je mebmLeeefvekeÀebveener keÀpe& osle Demele. ³ee meeJekeÀejer J³eJemee³eele HeécegK³eeves
pewve, ceejJee[er, HeþeCe, jesefn}s ³ee peceeleer®es Je®e&mJe nesles. l³eeb®ee cegK³e J³eJemee³e µesleer Demes. ³ee
meeJekeÀejer HeOoleerle DeveskeÀ oes<e nesles. keÀpe&oeje®eer cee}ceÊee n[He keÀjC³ee®eer He´Je=lleer peemle
Demeu³eeves meeJekeÀej yeoveece Pee}s. ieéceerCe Yeeieele peceerveoej meeJekeÀejer®ee J³eJemee³e keÀjÀve }neve
µeslekeÀN³eeb®³ee peefceveer n[He keÀjle. meeJekeÀejeefµeJee³e }neve ceesþîee µenjeletve mejeHeÀer Hes{îeeosKeer}
yeBkeÀe®es keÀe³e& keÀjerle. HeCe l³eeb®es J³eepeoj DeefOekeÀ Je keÀpe& HejleHesÀ[er®³ee Deìer iewjmeesF®& ³ee Demele.
YeejleeJej efyeéfìµeebveer peJeU peJeU oer[µes Je<ex jep³e kesÀ}s. l³eecegUs Flej #es$eeHećeeCes®e Yeejlee®³ee
DeeOegefvekeÀ yeBkeÀ#es$eeJej efyeéfìµe yeBkeÀ J³eJemee³ee®eer íeHe He[u³ee®es efometve ³esles. F&mì Fbef[³ee
kebÀHeveer®³ee J³eeHeeN³eebvee Yeejleer³e HeleHes{îee Je meeJekeÀejeb®es J³eJenej ve Heìu³eeves l³eebveer mJeleë®eer
o}e}erie=ns mLeeHeve kesÀ}er. Heg{s 1829 les 1832 ³ee keÀeUele DeeefLe&keÀ mebkeÀìecegUs DeveskeÀ
o}e}erie=ns yebo He[}er Je l³eeb®eer peeiee efveJe[keÀ HejkeÀer³e yeBkeÀeveer Iesle}er. keÀener yeBkeÀe F&mì Fbef[³ee
kebÀHeveer®³ee He´sjCesves mLeeHeve Peeu³ee. l³eele yeBkeÀ Dee@HeÀ yebiee} (1809), yeBkeÀ Dee@HeÀ yeeBcyes (1840)
185
Je yeBkeÀ Dee@HeÀ ceêeme (1843) ³ee leerve He´smeer[svmeer yeBkeÀe cenÊJee®³ee nesl³ee. ³ee 3 yeBkeÀe®es
SkeÀ$eerkeÀjCe keÀ©ve `FbefHeefjDe} yeBkeÀ Dee@HeÀ Fbef[³ee' veeJee®eer SkeÀ ceesþer yeBkeÀ mLeeHeve kesÀ}er. mJeeleb$³e
Deeboes}veele mJeosµeer ®eUJeU Jee{gve HejkeÀer³e yeBkeÀe®³ee efJejesOeeletve Hebpeeye ve@µeve} yeBkeÀ, yeBkeÀ Dee@HeÀ
Fbef[³ee, ke@Àveje yeBkeÀ, meWì^} yeBkeÀ Dee@HeÀ Fbef[³ee Fl³eeoer yeBkeÀbe®eer 1885 les 1911 ³ee keÀe}Keb[ele
mLeeHevee Pee}er. ³eeveblej yeN³ee®e HećeeCeele Keepeieer yeBkeÀbe®eer Jee{ Pee}er. Hejbleg Yeejleer³e yeBkeÀeble
DeveskeÀ oes<e efvecee&Ce Peeu³eeves yeBkeÀe yeg[t }eieu³ee. lesJne les ìeUC³eemeeþer efyeéfìµe mejkeÀejves 1920
ceO³es FbefHeefj³e} yeBkesÀ®eer efveefce&leer kesÀ}er.
10.9.2 efjPeJn& yeBkesÀ®eer mLeeHevee ë

Yeejleele }neve yeBkeÀe yeg[C³ee®eer }eì meg© Peeu³eecegUs l³eeb®³eeJej HeÝeeJeer efve³eb$eCe
þsJeC³eemeeþer SkeÀe mJeleb$e ceO³eJeleea yeBkesÀ®eer efµeHeÀejme ®e}veefJe<e³ekeÀ meefceleerves kesÀ}er. ³ee meefceleer®³ee
efµeHeÀejmeervegmeej 1935 ceO³es Yeejlee®eer ceO³eJeleea yeBkeÀ cnCetve efjPeJn& yeBkeÀ Dee@HeÀ Fbef[³ee®eer mLeeHevee
Pee}er. Deeblejje<ìêr³e veeCesefveOeerves ceO³eJeleea yeBkeÀ mejkeÀej®³ee cee}keÀer®eer DemeeJeer, Deµeer met®evee
kesÀu³eeves 1949 ceO³es efjPe&Jn yeBkesÀ®es je<ìêr³eerkeÀjCe keÀjC³eele Dee}s. ner yeBkeÀ keÀeieoer ®e}ve íeHeCes,
`mejkeÀej®eer yeBkeÀ' Je `yeBkeÀeb®eer yeBkeÀ' cnCetve keÀece keÀjCes, osµeeleer} yeBkeÀJ³eJemee³ee®³ee keÀejYeejeJej
efve³eb$eCe þsJeCes ner keÀe³es& keÀjles. Yeejle mejkeÀejves mJeeleb$³eesÊej keÀeUele meceepeJeeoer meceepej®eves®es
GefÎ<ìs mJeerkeÀeju³eeves yeBkeÀebmeejK³ee cenÊJee®³ee DeeefLe&keÀ meÊesJej meceepee®es HeÝeeJeer efve³eb$eCe DemeeJes
ner YetefcekeÀe DeejbYeeHeemetve®e mJeerkeÀej}er nesleer. l³eevegmeej JesUesJesUer efjPeJn& yeBkesÀ®³ee DeefOekeÀejele Jee{
keÀ©ve Keepeieer yeBkeÀebJejer} efve³eb$eCeele Jee{ kesÀ}er. 1955 ceO³es FbefHeefjDe} yeBkesÀ®es je<ìêr³eerkeÀjCe
keÀ©ve efle®es veecekeÀjCe `mìsì yeBkeÀ Dee@HeÀ Fbef[³ee' Demes kesÀ}s.
10.9.3 ®eewoe J³eeHeejer yeBkeÀe®es je<ìêr³eerkeÀjCe ë

Yeejleeves mJeeleb$³eeveblej }eskeÀµeenerletve meceepeJeeoekeÀ[s peeC³eemeeþer meceepeJeeoer meceepe
j®eves®ee HegjmkeÀej kesÀ}e. ns O³es³e meeO³e keÀjC³eemeeþer, osµee®³ee DeeefLe&keÀ Gvveleermeeþer Keepeieer Je
meeJe&peefvekeÀ #es$eeceO³es mJeleb$eHeCes efJeYeepeve keÀjC³eele Dee}s. meeJe&peefvekeÀ (mejkeÀejer) #es$e HetCe&HeCes
mejkeÀej®³ee cee}keÀer®es Je mejkeÀej®³ee efve³eb$eCeeKee}er þsJeC³eele Dee}s lej Keepeieer #es$eeJej efve³eceve
þsJeC³eemeeþer mejkeÀejer HejJeeves, efve³eb$eCes Je mejkeÀejer keÀe³eos keÀjC³eele Dee}s. meeJe&peefvekeÀ #es$eeleer}
efJekeÀemeemeeþer ceesþceesþîee GÐeesieOebÐeeb®es Je GÐeesiemebmLeeb®es je<ìêr³eerkeÀjCe Ie[Jetve Dee}s. HeécegK³eeves
ceesþîee HećeeCeeJej Yeeb[Je}e®eer iejpe DemeCeeN³ee, Hees}eo, KeeCeJ³eJemee³e, efJeÐegle efveefce&leer, efµeHeeRie,
JeenletkeÀ Je oUCeJeUCe Fl³eeoer J³eJemee³eeb®es je<ìêr³eerkeÀjCe keÀjC³ee®³ee efveCe&³eecegUs osµee®³ee
efJekeÀemee}e ieleer efceUe}er.
Yeejlee}e mJeeleb$³e efceUeu³eeveblej Yeejleemeceesj DeveskeÀ mecem³ee `Dee' Jeemetve GY³ee nesl³ee.
ieefjyeer®es HećeeCe Jee{}s nesles. osµeeleer} cetþYej Yeeb[Je}oejeb®³ee, GÐeesieHeleebr®³ee neleele mebHeÊeer®es
keWÀêerkeÀjCe nesTve meeceev³e ceeCemee}e }neve-meneve }eYeemeeþer efle<þle yemeeJes }eie}s. meJe&meeceev³e
Yeejleer³eebvee HeÀej keÀeU efle<þle þsJeCes ³eesi³e veJnles. l³eeb®³ee efmLeleerle megOeejCee keÀ©ve ieefjyeer
nìefJeC³ee®³ee nsletves yeWie}esj ³esLeer} DeefKe} Yeejleer³e keÀeBieśme meefceleer®³ee DeefOeJesµeveele 30 peg}w
186
1969 jespeer Fbefoje ieebOeebrveer SkeÀ He´mleeJe ceeb[}e. He´mleeJeele DevegGlHeeokeÀ Ke®ee&Jej ce³ee&oe
meeJe&peefvekeÀ efJeÊe mebmLeeb®³ee keÀpe&HegjJeþe HeOoleerle megOeejCee, veJeerve GÐeesie Je ceeieeme Yeeieemeeþer
DeefleefjkeÌle DeeefLe&keÀ lejleto, GHeYeeskeÌlee cee}e®es GlHeeove }IegGÐeesie (Keepeieer) Je menkeÀejer
#es$eekeÀ[s meesHeefJeCes Je ³ee cee}e®es GlHeeove keÀjC³eeme ceesþîee GÐeesiebOebÐeeJej yeboer DeeCeCes, megefµeef#ele
³egJekeÀebmeeþer jespeieej GHe}yOe keÀ©ve osCes, mLeeefvekeÀ leb$e%eeve GHe}yOe Deme}su³ee J³eJemee³eele
Hejsoµeer iegbleJeCegkeÀerme ceppeeJe keÀjCes F. iees<ìer meg®eefJeC³eele Deeu³ee. ³ee DeefOeJesµeveele Þeerceleer
ieebOeebrveer keÀener yeBkeÀeb®³ee je<ìêr³eerkeÀjCee®es metleesJee®e kesÀ}s. ³ee®e DeefOeJesµeveele ketÀU Je Yetefcenerve
µeslekeÀN³eeb®³ee opee&le megOeejCee keÀjC³ee®esner meg®eefJeC³eele Dee}s. yeWie}esj DeefOeJesµeveele Þeerceleer
ieebOeebr®³ee ³ee 10 keÀ}ceer keÀe³e&ke´Àcee}e ceev³elee osC³eele Dee}er.
Fbefoje ieebOeebr®³ee ³ee efveCe&³ee}e efJejesOekeÀebveer He´Kej efJejesOe kesÀ}e Deme}e lejer meJe&meeceev³e
pevelesves l³ee®es He´®eb[ mJeeiele kesÀ}s. keÀejCe Fbefoje ieebOeebr®ee ne efveCe&³e meceepeJeeo efvecee&Ce keÀjCeeje
neslee. DeeefLe&keÀ efJe<ecelee ve<ì keÀjCeeje neslee. je<ìêr³eerkeÀjCee®³ee Deieesoj yeBkeÀ#es$eele DeveskeÀ oes<e
efvecee&Ce Pee}s nesles. osµeeleer} mebHeÊeer keÀener cegþYej }eskeÀeb®³ee neleele nesleer. cetþYej GÐeesieHeleer Je
Flej J³eJemeeef³ekeÀeb®³ee neleer mebHeÊeer®es keWÀêerkeÀjCe Pee}s nesles. yengleskeÀ yeBkeÀe®³ee yeeyeleerle l³eeb®es
meb®ee}keÀ Je veelesJeeF&keÀ yeBkeÀeb®ee Hewmee mJeleë®³ee HeÀe³eÐeemeeþer JeeHejerle. keÀpex cebpegjermeeþer meb®ee}keÀ
ceesþîee jkeÌkeÀces®eer ceeieCeer keÀjerle, yeBkeÀeleer} G®®e Heieeje®³ee peeiee DeeHeu³ee®e veelesJeeF&keÀebvee efou³ee
peele. SkeÀe yeBkesÀ®³ee meb®ee}keÀ ceb[Ue®es meom³e ogmeN³ee efkebÀJee DeveskeÀ yeBkeÀe®es meom³e Demele.
l³eeletve HejmHej efnlemebyebOee®eer meeKeUer le³eej Pee}er nesleer. ³ee ye@keÀe µesleer, }IetGÐeesie, efve³ee&le
J³eeHeej Fl³eeoerbvee efJelleHegjJeþe kesÀ}e peele vemes. ceO³ece DeeefCe ceesþîee GÐeesieebvee®e efJelleHegjJeþe
keÀjerle vemele. yeBkeÀeceO³es efJeefµe<ì ieìe®eer cekeÌlesoejer efvecee&Ce Peeu³eeves meeceev³e peveles®³ee Hewµee®ee
iewjJeeHej kesÀ}e peele Demes. yeBkeÀebveer je<ìêr³e efJekeÀemeeHes#ee mJeleë®es veHesÀ Je Flej }eYeebvee®e cenllJe
efo}s nesles. cnCetve®e Fbefoje ieebOeebrveer yeBkeÀbe®³ee je<ìêr³eerkeÀjCee®ee efveCe&³e Iesle}e. cee$e efJejesOekeÀeb®eer
YetefcekeÀe leeþj nesleer.
10.9.4 ®eewoe J³eeHeejer ye@keÀeb®es je<ìêr³eerkeÀjCe ë
Fbefoje ieebOeerveer Iesle}su³ee DeveskeÀ efveCe&³eebHewkeÀer yeBkeÀe®es jeäêr³eerkeÀjCe ner l³eeb®³ee
keÀejefkeÀoealeer} cenlJee®eer Ieìvee ceeve}er peeles. 25 Dee@keÌìesyej 1967 ®³ee ke@Àefyevesì ceb$eerceb[Ue®³ee
yewþkeÀerle DeLe&ceb$eer ceesjejpeer osmeeF&, mel³eeveeje³eCe efmevne DeeefCe ®evvee js·er ³eebveer yeBkeÀeb®³ee
je<ìêr³eerkeÀjCee}e efJejesOe kesÀ}e. ceesjejpeer osmeeF& Þeerceleer ieebOeerb®es efJejesOekeÀ Demeu³eeves yeBkeÀeb®es
je<ìêr³eerkeÀjCe nesT osCeej veenerle ns l³eebvee ceenerle nesles. peiepeerJeve jece, ³eµeJeblejeJe ®eJneCe DeeefCe
mJeCe&efmebie ³eebveer yeBkeÀeb®³ee je<ìêr³eerkeÀjCee}e Heeefþbyee oµe&efJe}e. ceesjejpeer Je l³eeb®³ee meceLe&keÀeb®³ee
efJejesOee®eer Kejer Yeerleer nesleer. l³eecegUs FbefojepeeR®es Deemevener OeeskeÌ³eele ³esC³ee®eer µekeÌ³elee nesleer. lesJne
14 J³eeHeejer yeBkeÀe®es je<ìêr³eerkeÀjCe keÀjC³eeHetJeea l³ee mJeleë®eer efmLeleer cepeyetle keÀjC³ee®ee He´³elve
keÀjerle nesl³ee. cnCetve®e l³eebveer yeBkeÀe®³ee J³eJenejeJej ve@µeve} ke´sÀef[ì keÀewefvme}®³ee efve³eb$eCee®eer
ceesjejpeer osmeeF¥®eer met®evee ceev³e kesÀ}er. ³eevegmeej ke=À<eer, }IegGÐeesie DeeefCe efve³ee&le #es$ee}e peeoe
efJelleHegjJeþe keÀjC³ee®es ceev³e keÀjC³eele Dee}s. ³ee®e megceejeme efmeb[erkesÀìves je<ìêO³e#e Heoemeeþer
efve}ce mebpeerJe js·er ³eeb®eer GcesoJeejer Ieesef<ele kesÀ}er. js·ebr®eer GcesoJeejer Þeerceleer ieebOeeRvee cebpetj veJnleer.
187
DeHe#e GcesoJeej Jner.Jner. efiejerbvee Heeefþbyee efou³eeves efmeb[erkesÀì-Fbefoje ieebOeer mebyebOe leeCe}s ies}s. ³ee
mebOeer®ee HeÀe³eoe IesTve ye@keÀ je<ìêr³eerkeÀjCeeleer} HećegKe De[LeUe otj keÀjC³eemeeþer meJe&He´Lece
ceesjejpeer osmeeFb&keÀ[tve DeLe&Keeles keÀe{tve Iesle}s Je mJeleëkeÀ[s þsJe}s. ceesjejpeer efyeveKeel³ee®es ceb$eer
cnCetve jent µekeÀleele Demes l³eebvee keÀUefJeC³eele Dee}s HeCe l³eebveer DeeHe}e DeHeceeve mecepetve jepeerveecee
meeoj kesÀ}e.
ceesjejpeer osmeeF¥®ee jepeerveecee cnCepes efmebef[kesÀì}e peyejomle OekeÌkeÀe neslee. ³ee OekeÌkeÌ³eeletve
meeJejC³ee®³ee Deele®e DeefKe} Yeejleer³e keÀeBie´sme meefceleer®³ee yeWie}esj DeefOeJesµeveeveblej Dee@iemì
1969 ceO³es je<ì^Heleer®³ee mJee#ejerves keÀe{}su³ee JeìngketÀceeves 14 HećegKe ceesþîee J³eeHeejer yeBkeÀeb®es
je<ìêr³eerkeÀjCe keÀjC³eele Dee}s. ³ee JeìngketÀcee®es veeJe `GHeke´Àcee®es mebHeeove DeeefCe nmleeblejCe JeìngketÀ
1969' Demes nesles. p³ee ye@kesÀ®³ee þsJeer 50 keÀesìer ©He³es efkebÀJee peeoe nesl³ee Deµee ye@keÀe®es
je<ìêr³eerkeÀjCe Pee}s. Fbefoje ieebOeerb®³ee ³ee efveCe&³eeJej efJejesOeer He#eebveer Je efmebef[kesÀì vesl³eebveer keÀþesj
ìerkeÀe kesÀ}er. SJe{s®e veJns, lej JeìngketÀceeefJe©Oo meJeex®³ee v³ee³ee}³eele ³eeef®ekeÀe oeKe} kesÀ}er.
meJeex®³ee v³ee³ee}³eeves je<ìêr³eerkeÀjCee®ee efveCe&³e Ieìveeyeen³e þjefJe}e. ³eeJej ceele keÀjC³eemeeþer
Fbefoje ieebOeerveer yeBkeÀeb®³ee Yeeieeroejer J³eJemLes}e OekeÌkeÀe ve }eJelee l³ee ye@keÀeb®es meb³eespeve mejkeÀejkeÀ[s
Iesle}s. l³eeveblej meJeex®®e v³ee³ee}³eeves Iesle}su³ee Dee#esHeeb®es efvejekeÀjCe keÀjCeeje keÀe³eoe Heeme keÀ©ve
je<ìêr³eerkeÀjCee®eer Heéfke´À³ee HetCe& kesÀ}er. Heg{s 14 peevesJeejer 1980 jespeer Þeerceleer ieebOeebrveer meJe&
mebkeÀìeJej ceele keÀ©ve Hegvne HebleHeÓeeve Peeu³ee. 15 SefHe´} 1980 jespeer ieebOeer µeemeveeves DeeCeKeer 6
ceesþîee yeBkeÀeb®es je<ìêr³eerkeÀjCe keÀjCeeje keÀe³eoe Heeme kesÀ}e. ³ee yeBkeÀeceO³es efo DeebOe´ yeBkeÀ, efo
keÀeHeexjsµeve yeBkeÀ, efo v³eg yeBkeÀ Dee@HeÀ Fbef[³ee, efo Hebpeeye De@v[ efmebOe yeBkeÀ, efo efJepe³ee yeBkeÀ DeeefCe efo
DeesefjSvì} yeBkeÀ Dee@HeÀ keÀe@ceme& ³ee HećegKe yeBkeÀe nesl³ee. ³ee meJe& ye@keÀebleer} þsJeer ©He³es 200 keÀesìernbtve
DeefOekeÀ nesl³ee. je<ìêr³eerkeÀjCee®³ee ³ee ogmeN³ee ìHH³eeyejesyej osµeeleer} 93 ìkeÌkesÀ yeBkeÀJ³eJemee³e
meeJe&peefvekeÀ #es$eele Dee}e.
10.9.5 efJecee Go³eesiee®es jeäêr³eerkeÀjCe

3 ces 1971 jespeer SkeÀe DeefOemet®evesÜejs 2,400 oµe}#e ©He³es cee}ceÊee Deme}su³ee
106 pevej} Fvµegjvme kebÀHev³eeb®es je<ìêr³eerkeÀjCe keÀjC³eele ³esTve l³eeb®³ee J³eJemLeeHeveeJej Yeejle
mejkeÀej®es efve³eb$eCe He´mLeeefHele keÀjC³eele Dee}s. Jejer} oesve J³eJemee³eeb®³ee je<ìêr³eerkeÀjCeeveblejner
je<ìêr³e GlHevvee®³ee ojele DeHesef#ele Jee{ Pee}er veener.
10.9.6 keÀesUmee GÐeesiee®es je<ìêr³eerkeÀjCe ë

keÀesUmee KeeCe J³eJemee³eele 214 ye[îee kebÀHev³ee iebgleu³ee nesl³ee. Tpex®eer Jee{leer iejpe
DeeefCe FbOevee®³ee efkebÀceleer Yejcemeeþ Jee{C³ee®eer µekeÌ³elee }#eele IesTve je<ìêr³e mlejeJej keÀesUmee
J³eJemee³ee®³ee J³eJemLeeHeveemeeþer keÀesUmee GÐeesiee®es je<ìêr³eerkeÀjCe keÀjC³eele Dee}s.
efmebef[kesÀì efve<HeÝe Peeu³eeveblej Þeerceleer ieebOeerveer mJeleë®³ee ceb$eerceb[Uele meceepeJeeoer
efJe®eejmejCeer®³ee ceb$³eeb®ee YejCee kesÀ}e. l³eeb®³ee ieefjyeer nìeDees ³ee Iees<eCesves oeefjêKejs<esKee}er}
Yeejleer³e pevelesle veJe®ewlev³ee®es Jeejs Jeent }eie}s. ³ee ³eespevesle¥iele keÀeceieejeb®ee Deme}s}e 4 ìkeÌkesÀ
188
yeesveme 8.33 ìkeÌkesÀ keÀjC³eele Dee}e. keÀcee} peceerve OeejCee keÀe³eÐeeyeeyele megOeejCee keÀjC³eele
³esTve yeeieeF&le peefceveer®eer keÀcee} ce³ee&oe 10 les 18 SkeÀj Je keÀesj[Jeent peefceveer®eer keÀcee} OeejCe
ce³ee&oe 54 SkeÀj þjefJeC³eele Dee}er.
10.9.7 cetu³eceeHeve ë-
keÀener HećegKe ceesþîee yeBkeÀe Je J³eeHeejer yeBkeÀeb®³ee je<ìêr³eerkeÀjCeecegUs J³eeHeejer #es$eele HeÀej ceesþer
ke´Àebleer Ie[tve yeBkeÀeb®³ee keÀe³ee&®es SkeÀ veJeerve HeJe& megjÀ Pee}s. yeBkeÀeb®es keÀe³e&#es$e J³eeHekeÀ DeeefCe
Yeewieesef}keÀ¢<ìîee efJemleeju³eeves efjPeJn& yeBkeÀ ³eeb®³ee keÀe³e&HeOoleerle Je Flej yeBkeÀe®³ee keÀe³e&HeOoleerle
leHeÀeJele nesleer. je<ìêr³eerkeÀjCeecegUs yeBkeÀeb®eer J³eJenej HeOoleer SkeÀelce yeve}er. yeBkeÀeb®³ee µeeKeeefJemleej
keÀe³e&ke´Àcee}e ieleer Dee}er. 1969 ceO³es je<ìêr³eerkeÀjCe Pee}su³ee yeBkeÀeb®³ee µeeKeeb®eer mebK³ee 4,134
nesleer. leer 1977 ceO³es 12,543 FlekeÀer Jee{}er. ³ee efJemleeefjle µeeKeebHewkeÀer yengmebK³e µeeKee pesLes
yeBkeÀe veJnl³ee, Deµee ieéceerCe Yeeieele GIe[u³ee iesu³ee. iejpet µeslekeÀN³eebvee 10 les 12 ìkeÌkesÀ
J³eepeeves keÀpe&HegjJeþe nesT }eieu³eeves l³eeb®eer meeJekeÀejer Heeµeeletve cegkeÌlelee Pee}er. je<ìêr³eke=Àle
yeBkeÀbeJej }eskeÀeb®ee efJeéeeme Jee{u³eeves l³eeb®³ee þsJeebrle Jee{ Pee}er. HetJeea J³eeHeejer yeBkeÀe keÀener HeéOeev³e
#es$eebvee HeleHegjJeþe keÀjC³eeme ìeUeìeU keÀjerle HeCe je<ìêr³eerkeÀjCe kesÀu³eeves l³eebvee keÀpe& efceUt
}eie}s.
je<ìêr³eerkeÀjCeecegUs keÀejKeeveoejeb®eer Je Yeeb[Je}oejeb®eer cekeÌlesoejer ve<ì Pee}er.

je<ìêr³eerkeÀjCee®³ee HetJeea yeBkeÀe meeceeefpekeÀ efve³eb$eCee}e pegceevele veJnl³ee. keÀener yeBkeÀe keÀe³eÐeeb®es Je
efve³eceeb®es Hee}ve keÀjerle vemele. je<ìêr³eerkeÀjCeecegUs keÀpee&®eer nceer efceUeu³eeves meJe&®e #es$eele efJeµes<eleë
meeJe&peefvekeÀ #es$eele DeeefCe µesleer #es$eele efJekeÀeme Peeu³ee®es efometve ³esles. yeBkeÀ J³eJemee³ee}e mLew³e& HeéHle
Pee}s. yeBkeÀ J³eJemee³eele keÀece keÀjCeeN³eebvee keÀecee®eer megjef#elelee, nceer efceUe}er. ®eebie}s Heieej efceUt
}eieu³eeves keÀce&®eeN³eeb®eer keÀe³e&#ecelee Jee{t }eie}er. He³ee&³eeves yeBkeÀeb®eer keÀe³e&#ecelee Jee{}er. je<ìêr³e
GlHevve Jee{tve jespeieej efveefce&leer}e ®ee}vee efceUe}er. je<ìêr³eerkeÀjCee®es yejs®e HeÀe³eos Pee}s Deme}s,
lej keÀener oes<ener efometve Dee}s. DeeefLe&keÀ efJekeÀemee®³ee ³eespeveele je<ìêr³eke=Àle yeBkeÀe efJelleHegjJeþe
keÀjleer} ner efve³eespeve ceb[Ue®eer Deeµee HeÀes} þj}er. keÀejCe ³ee yeBkeÀebveer He´l³e#eHeCes ³ee ³eespeveele
menYeeie Iesle}e veener. je<ìêr³eke=Àle yeBkeÀe HeleHegjJeþe keÀjleebvee J³ekeÌleeriele nceer®ee Deeień Oejleele.
nceeroej cnCetve meb®ee}keÀ ceb[Ueleer} J³ekeÌleer efkebÀJee yeBkesÀ®eer meom³e ceev³e keÀjleele. Demes nceeroej
DeveskeÀJesUe keÀpe&oejebkeÀ[tve iegHle keÀceerMeve Iesleevee efomeleele. ³ee yeBkeÀeb®³ee keÀe³ee&le ieleernervelee,
He#eHeeleerHeCee, efJeuebye ns oes<e Jee{uesues efomeleele. lemes®e yeBkeÀeb®³ee keÀe³ee&le jepekeÀer³e o[HeCee®eener
HeÝeeJe peeCeJelees. efouesues keÀpe& p³ee keÀejCeemeeþer efoues l³ee keÀejCeemeeþer®e JeeHejues peeles efkebÀJee veener
³eeb®eer Kee$eer keÀjÀve IesC³ee®ee keÀesCelee®e ceeie& GHeueyOe veener. yeBkeÀ je<ìêr³eerkeÀjCee®³ee yeeyeleerle yejer®e
Gueì-megueì ®e®ee& SskeÀe³euee efceUles. keÀener ìerkeÀekeÀejeb®³ee celes, je<ìêr³eerkeÀjCeecegUs HejosMeele
Yeejlee®³ee jepekeÀer³e Heéfle<þsuee OekeÌkeÀe Heesn®et MekeÀlees, lej keÀeneR®³ee celes, HejosMeeletve ceesþceesþîee
GÐeesieOebÐeemeeþer peer DeeefLe&keÀ ceole efceUles Je l³ee ceesyeou³eele mebyebOeerle je<ìêuee Yeejleele
GÐeesieJ³eJemee³ee®eer HejJeeveieer efoueer peeles. l³ee®ee efJeHejerle HeefjCeece DeeefLe&keÀ ceoleerJej nesT MekeÀlees.
je<ìêr³eerkeÀjCeecegUs DekeÀe³e&#ecelee, efJeuebye, Ye´<ìe®eej Jee{erme ueeieu³eecegUs þsJeeroejebkeÀ[s ogue&#e nesles.
keÀener peCe je<ìêr³eerkeÀjCee®ee efveCe&³e kesÀJeU jepekeÀer³e nslegves Iesleuesuee Demetve l³ee®ee GlHeeokeÀlesMeer
mebyebOe veener, kesÀJeU mejkeÀejer Yeeb[JeueJeeo efvecee&Ce keÀjC³ee®ee lees He´³elve Deens Demee ³egkeÌleerJeeo
keÀjleele. je<ìêrkeÀjCeeyeodoue pejer HejmHej efJejesOeer efJeOeeves kesÀueer, lejer SkeÀ iees<ì ceev³e keÀjeJeer
189
ueeiesue DeeefCe leer cnCepes ceesþîee keÀejKeev³eeletve DeeefCe J³eJemee³eeletve ueeKees ueeskeÀebvee jespeieeje®³ee
mebOeer GHeuyOe nesleele. efMeJee³e je<ìêr³e mebHelleerle Jee{ nesles. ³ee yeeyeerkeÀ[s DeeHeCe ogue&#e keÀjÀ MekeÀle
veener. je<ìêr³eke=Àle yeBkeÀeb®es Jejerue keÀener oes<e efomele Demeues lejer je<ìêr³eerkeÀjCee®ee efveCe&³e osMee®³ee
Heíeleermeeþer Je efmLejlesmeeþer cenlJee®ee neslee, ns efometve ³esles.
10.9.8 DeeHeueer Heíeleer leHeemee ë-
1. Fbefoje ieebOeeRveer kesÀuesu³ee ®eewoe yeBkeÀeb®³ee je<ìêr³eerkeÀjCeeJej Lees[keÌ³eele efìHe efuene.
10.10 nefjle ke´Àebleer
Heé®eerve keÀeUeHeemetve µesleer ne Yeejleeleer} HećegKe J³eJemee³e Deens. Hejbleg µesleer}e keÀOeerner
Gefpe&leeJemLee HeéHle Pee}er veener. HeécegK³eeves Yeejleeleer} µesleer pegv³ee HeOoleerves, HejbHejeiele
meeOeveeb®³ee meene³³eeves kesÀ}er peele Demes. µesleerletve efceUCeeN³ee GlHevveeletve pescelesce kegÀìtbyee®ee
GojefveJee&n ®ee}le Demes. jep³ekeÀl³ee¥®ee µesleerkeÀ[s yeIeC³ee®ee ¢<ìerkeÀesve DeeefCe efvemeiee&®ee }njerHeCee
³eecegUs µesleerletve Hegjsmes GlHevve efceUtve kegÀìbgyee®³ee Flej iejpee µeslekeÀjer YeeieJet µekeÀle veJnlee.
efyeéfìµeeb®³ee keÀeUele lej JesieJesieU³ee peefceve cenmet} HeOoleer, µesleer®es J³eeHeejerkeÀjCe ³eecegUs µeslekeÀjer
êeefjê³e Je ogKeë®³ee KeeF&le }esì}e ies}e. µeslekeÀjer De[®eCeerle meeHe[u³eecegUs l³ee®ee HeÀe³eoe
peefceveoej Je µesþ-meeJekeÀejebveer Iesle}e. µesleer J³eJemee³eele vewjeµ³ee®eer YeeJevee Hemej}er.
10.10.1 nefjleke´Àebleer®ee Go³e ë-

pegv³ee HejbHejeiele µesleer keÀmeCeeN³ee HeOoleer®ee l³eeie keÀjÀve veJeerve HeOoleer®ee DeJe}bye
keÀjCes Je l³eeÜejs µesleer GlHeovee®eer HeeleUer Jee{efJeCes cnCepes nefjleke´Àebleer nes³e. DevveOeev³ee®³ee
GlHeeoveele DeuHekeÀeUele He´®eb[ Jee{ Ie[Jetve DeeCeCes Demeener nefjleke´Àebleer®ee DeLe& kesÀ}e peelees.
Yeejlee®³ee mJeeleb$³eeveblej HebleHeÓeeve Hebef[le vesnjbÀveer DeewÐeesefiekeÀ Je µesleer #es$eekeÀ[s }#e efo}s.
peefceveoejer HeOoleer®ee veeµe keÀjÀve `keÀmes} l³ee®eer peefceve' ne keÀe³eoe kesÀ}e. Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespeveeb®³ee
ceeO³eceeletve µesleer megOeejCee keÀjC³ee®es He´³elve kesÀ}s. Yeeke´Àe-veebie} meejKes pe}efmeb®eve He´keÀuHe jeyeJetve
HeeCeerHegjJeþîee®³ee mees³eer Jee{efJeu³ee. vesnjÀ keÀe}Keb[ele µesleer #es$eele ³ee megOeejCee Peeu³ee Demeu³ee,
lejer DevveOeev³ee®ee Jesie DeHes#esHećeeCes ceesþîee HećeeCeele Jee{}e veJnlee. Yeejleeleer} µesleer #es$eele
1967-68 ®³ee megceejeme ke´Àebleer Ie[tve Dee}er, Demes cnì}s peeles.
F.me. 1960 ceO³es Yeejleele He´keÀef<e&le µesleer efpeune keÀe³e&ke´Àce (IADP) DeeKeC³eele Dee}e.
Yeejleeleer} efveJe[keÀ 15 efpeu¿eele meKees} µesleer®ee He´³eesie keÀjC³eele Dee}e. ne He´³eesie keÀcee}er®ee
³eµemJeer Peeu³eeves lees Yeejleele meJe&$e jeyeJetve nefjleke´Àebleer Ie[Jetve DeeCeC³eele Dee}er. µesleermebyebOeer
190
veJeerve OeesjCe mJeerkeÀejC³eele Dee}s. µesleer GlHeeove Jee{efJeC³eemeeþer Je ke=À<eer efJekeÀemeemeeþer DeveskeÀ
iees<ìeR®ee,meeOeveeb®ee JeeHej keÀjC³eele Dee}e.
10.10.2 mebkeÀefjle efye³eeCeeb®es leb$e%eeve ë-

DeefOekeÀ GlHeeove osCeeN³ee opexoej efye³eeCeeb®³ee leb$eeves Je JeeHejeves lemes®e jemee³eefvekeÀ Keles
Je pe}efmeb®evee®³ee meesF&ves µeslepeefceve Je<ee&letve oesve les ®eej efHekesÀ IesCes µekeÌ³e Pee}s. keÀejCe mebkeÀefjle
efye³eeCeebcegUs efHekesÀ 60 les 70 efoJemeele le³eej nesleele. F.me. 1971 ceO³es ne keÀe³e&ke´Àce 15 oµe}#e
nskeÌìme& peefceveer}e }eiet kesÀ}e iesuee. 1974-75 He³e¥le 75 oµe}#e nskeÌìj peefceve ³ee
keÀe³e&ke´ÀceeKee}er Dee}er. mebkeÀefjle efye³eeCeeb®³ee JeeHejeves Yeejleer³e µesleer®eer GlHeeokeÀlee DeeefCe efJeefJeOe
efHekeÀeb®³ee GlHeeoveele He´®eb[ Jee{ Peeu³ee®es efometve ³esles. mejkeÀejves efye³eeCeeb®ee JeeHej keÀjC³eeme
µeslekeÀN³eebvee Heéslmeenve efo}s. DeveskeÀJesUe nefjleke´Àebleer®ee Gu}sKe efye³eeCes Je Keleeb®eer ke´Àebleer Demeener
kesÀ}e peelees. Yeelee®³ee pecegvee, jlvee, Heodcee, lee³e®ebgie, pe³ee, nbme, HebkeÀpe, meeyejceleer, efJepe³ee,
ke=À<Cee, keÀeJesjer; ieJne®³ee keÀu³eeCe, meesvee, efnje, ceesleer; pJeejer®³ee meer.S®e.S. 1 Je 2 peeJee, Deµee
efJeefJeOe peeleer efvecee&Ce Peeu³ee. Flej efHekeÀebyejesyej®e cekeÀe, yeepejer, GÀme, keÀeHetme Fl³eeoer efHekeÀeb®³ee
yeeyelener veJeveJeerve peeleer efvecee&Ce Peeu³ee. HeécegK³eeves nefjleke´Àebleer ner ieJne®³ee efHekeÀeb®³ee meboYee&le
Ie[tve Dee}er. µesleerceOeer} iegbleJeCetkeÀ keÀceer JneJeer, µeslekeÀN³eeb®eer efHeUJeCetkeÀ LeebyeeJeer, ³eemeeþer
efve³ebef$ele yeepeejHesþe mLeeHeve keÀjC³eele Deeu³ee. µeslekeÀN³eebvee ³eesi³e efkebÀcele efceUsHe³e¥le cee}
meeþefJeC³eemeeþer mejkeÀejer ieesoeceeb®eer J³eJemLee keÀjC³eele Dee}er. nefjleke´Àebleer®ee Jesie Jee{u³eeves Heg{er}
keÀeUele DeveskeÀ veJeveJeerve megOeejCee nesle iesu³ee. µeslecee}e®eer He´leJeejer Je HećeeCeerkeÀjCe keÀjC³ee®eer
J³eJemLee keÀjC³eele Dee}er. ³eemeeþer De@ieceeke&À ns ef®evn osC³eele Dee}s. ³eemeeþer osµee®³ee efJeefJeOe
Yeeieele 9 He´³eesieµeeUe mLeeHeve kesÀu³ee.
10.10.3 nefjleke´Àebleer®es HeefjCeece ë-

mJeeleb$³eesllej keÀeUele Jee{leer }eskeÀmebK³ee Je Jee{l³ee }eskeÀmebK³es®³ee Hee}veHees<eCee®eer
mecem³ee iebYeerj nesleer. HebleHeÓeeve Hebef[le vesnjbÀveer ³ee mecem³es}e leeW[ osC³eemeeþer He´l³eskeÀ Heb®eJeeef<e&keÀ
³eespeves®³ee ceeO³eceeletve µesleer GlHeeove Jee{efJeC³ee®ee He´³elve kesÀ}e. pe}efmeb®evee®³ee ³eespevee,
Yetmebj#eCe, Keles efkeÀìkeÀveeµekesÀ, le=CeveeµekesÀ Fl³eeoeR®ee JeeHej Jee{Jetve nefjleke´Àebleer}e ®ee}vee
osC³ee®ee He´³elve Pee}e. HeCe DeHesef#ele Gefo<ì ieeþlee Dee}s veener. KeN³ee DeLee&ves YeejleeceO³es meve
1967-68 ceO³es Heefn}er nefjleke´Àebleer DeeefCe 1983-84 ceO³es ogmejer nefjleke´Àebleer Ie[tve Dee}er.
F.me. 1967-68 veblej nefjleke´ÀebleercegUs osµe DevveOeev³ee®³ee yeeyeleerle mJe³ebHetCe& yeve}e.
nefjleke´ÀebleercegUs µeslekeÀN³eeb®ee µesleerkeÀ[s HeenC³ee®ee HejbHejeiele o=<ìerkeÀesve yeo}}e.

GlHeeove Jee{u³eeves µesleerJ³eJemee³e efkeÀHeÀe³eleµeerj Demeu³ee®eer µeslekeÀN³eebvee peeCeerJe Pee}er. µeslekeÀjer
µesleerkeÀ[s J³eeHeejer ¢<ìerkeÀesveeletve Heent }eie}e. µeslekeÀjer yeepeejeefYecetKe yeve}e. µeslekeÀN³eeb®ee
DeelceefJeµJeeme Jee{erme }eie}e. µeslekeÀN³eeb®eer DeeefLe&keÀ efmLeleer megOeeju³eeves l³eeb®³ee jenCeerceeveele
yeo} Pee}e, efµe#eCee®ee He´meej Jee{}e. Kes[er yeepeejHesþebµeer pees[}er ies}er. oUCeJeUCee®³ee
meeOevebele Jee{ Pee}er. veJeerve leb$e, mebkeÀefjle efye³eeCes, DeeOegefvekeÀ Keles, efmeb®evee®³ee meesF&,
efkeÀìkeÀveeµekesÀ, le=CeveeµekesÀ ³eeb®³eecegUs GlHeeoveeyejesyej®e µesleer®eer GlHeeokeÀlee Jee{}er. ient, pJeejer,
191
yeepejer, cekeÀe ³ee DevveOeev³eeyejesyej Tme, keÀeHetme, leeie, les}efye³ee ³ee veieoer efHekeÀeb®es GlHeeove
Jee{}s. 1960-61 ceO³es 82 oµe}#e ìve Deme}s}s DevveOeev³ee®es GlHeeove 1994-95 ceO³es
185 oµe}#e ìve Pee}s. nefjleke´ÀebleercegUs Je<ee&letve leerve-®eej efHekesÀ IesCes µekeÌ³e Peeu³eeves ieéceerCe
Yeeieeleer} yesjepeieejebvee µesleerceO³es Je<e&Yej keÀece efceUt }eie}s. µesleer#es$eeleer} o=µ³e, De¢µ³e Je
DeOe&yeskeÀejer veenerµeer nesC³eeme ceole Pee}er. µesleer J³eJemee³ee}e HetjkeÀ þjCeejs kegÀkeÌkegÀìHee}ve, ogiOe
J³eJemee³e, ces<e Hee}ve, Jejen Hee}ve, ì@keÌìj ogjÀmleer, ceesìej efjJeeF&[eRiemeejK³ee J³eJemee³eeb®eer Jee{
Pee}er. jespeieej Jee{}e. HeCe l³ee®eyejesyej®e µeslecepetjeb®es Jeslevener Jee{}s.
Fbie´pe jepeJeìerle jep³ekeÀlex ³ee veel³eeves µesleerkeÀ[s og}&#e lej kesÀ}s Kejs DeeefCe osµee®eer
efJeefJeOe Yeeieele HeÀeUCeer Pee}er. l³eecegUs Yeejlee}e DevveOeev³e Dee³eele keÀjeJes }eie}s. HeCe
nefjleke´Àebleerves Yeejle DevveOeev³ee®³ee yeeyeleerle mJe³ebHetCe& yeve}er. F.me. 1971 ceO³es DecesefjkesÀves
jepekeÀer³e DeekeÀmeeHeesìer Heer.S}. 480 ³ee ³eespevesKee}er efo}er peeCeejer DevveOeev³ee®eer ceole yebo
kesÀ}er. HeCe }JekeÀj®e 1977-78 ceO³es Yeejle DevveOeev³ee®³ee yeeyeleerle mJe³ebHetCe& yeve}e. µesleer®³ee
efJekeÀemeeHeg{s keÀ®®ee cee} ceesþîee HećeeCeele GHe}yOe Peeu³eeves DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀemee}e ®ee}vee
efceUe}er. ieéceerCe Yeeiee®ee keÀe³eeHee}ì Ie[tve Dee}e. osµee®³ee DeeefLe&keÀ efJekeÀemee}e Hees<ekeÀ JeeleeJejCe
efvecee&Ce Pee}s. µeslekeÀN³eebveer HeejbHeeefjkeÀ DevveOeev³eeyejesyej êe#es, meHeÀj®ebo, Deebyes, ceesmebyeer, meb$eer,
[eUeRye, Deveveme ³ee HeÀUeb®eerner }eieJe[ megjÀ kesÀ}er. peeF&-pegF,& ieg}eye, µesJebleer, ceesieje ³ee HegÀ}eb®es
GlHeeove megjÀ kesÀ}s. µeslecee}e®³ee efve³ee&leercegUs HejkeÀer³e ®e}ve efceUt }eie}s. nefjleke´Àebleerves osµee®³ee
mece=Ooer}e neleYeej }eJe}e cnCetve Yeejlee®³ee ¢<ìerves nefjleke´Àebleer ne cenllJee®ee ìHHee ceeve}s peeles.
³ee®es Þes³e HeéfmeOo Yeejleer³e µesleerle%e [e@.Sce.Sme. mJeeceerveeLeve ³eebvee peeles cnCetve®e l³eebvee
`Yeejleer³e nefjleke´Àebleer®es pevekeÀ' Demes mebyeesefOe}s peeles.
10.10.4 nefjleke´Àebleer®es oes<e ë-

nefjleke´ÀebleercegUs osµee®ee efJekeÀeme Pee}e ns veekeÀjlee ³esCeej veener, lejer l³eeletve keÀener
mecem³eener efvecee&Ce Pee}su³ee efomeleele. µesleer®es DeeOegefvekeÀ leb$e%eeve }neve µeslekeÀN³eebvee mJeerkeÀejlee
Dee}s veener. ceesþs µeslekeÀjer ÞeeRcele yeve}s Je l³eeletve peefceveoejer HeOoleer}e DeHe´l³e#e ®ee}vee efceUe}er.
Yeeb[Je} keÀceer Demeu³eecegUs }neve µeslekeÀjer µesleer J³eJemee³eeletve yeensj HesÀkeÀ}s ies}s. yeBkeÀe Je
meesmee³eìîeebceOetve efceUCeeN³ee keÀpee&®ee HeÀe³eoener ceesþîee µeslekeÀN³eebvee®e Pee}e. nefjleke´Àebleerves
GlHevveeleer} efJe<ecelee Jee{}er. ceesþs µeslekeÀjer Je ceO³ece µeslekeÀjer ³eeb®³ee GlHevveeleer} leHeÀeJele 4
ìkeÌkesÀ Jee{}er. lej ceesþs Je }neve µeslekeÀjer ³eeb®³ee GlHevveeleer} leHeÀeJele 10 ìkeÌkeÌ³eebveer Jee{}er.
[e@. jeJe ³eeb®³ee celes, `nefjleke´Àebleerves osµee®³ee DevveOeev³ee®³ee GlHeeoveele Yej Ieele}er Deens HeCe
efleves ieéceerCe GlHevveeleer} efJe<ecelee Jee{}er Deens.'
Yeejlee®³ee keÀener jep³eele®e nefjleke´Àebleer ³eµemJeer Peeu³ee®es efometve ³esles. Hebpeeye, nefj³eeCee,
iegpejele, leeefceUe[t, Gllej Heósµe, kesÀjU, jepemLeeve Fl³eeoer jep³eele leer Ie[tve Dee}er. Dev³e
jep³eele ³ee ke´Àebleer®ee HeÀejmee HeefjCeece efometve ³esle veener. l³eecegUs HeéosefµekeÀ efJe<ecelee Jee{}er.
osµee®³ee Yeewieesef}keÀ efJemleeje®³ee ceeveeves nefjleke´Àebleer®es #es$e ce³ee&efole jeefn}s. DevveOeev³ee®³ee
GlHeeoveele nefjleke´Àebleerves Jee{ Pee}er Deme}er lejer les}efye³ee, keÀeHetme, leeie ³eeb®eer Jee{ cebo Deens.
192
keÀ[Oeev³ee®es GlHeeovener keÀceer Deens. meJe& jep³eeb®³ee HeerkeÀ GlHeeovee®ee Jesie meejKee veJnlee. cnCepes
meJe&®e efHekeÀeb®³ee yeeyeleerle ner ke´Àebleer ³eµemJeer Pee}er veener. µesleer®es ³eebef$ekeÀerkeÀjCe Peeu³eeves µeslecepetj
yeskeÀej yeve}s. mebkeÀefjle efye³eeCeeb®ee JeeHej Jee{}e, HeCe l³ee®eer iegCeJellee keÀceer nesleer. efveke=À<ì
Deenejeves }eskeÀeb®es Deejesi³e Kee}eJe}s. jemee³eefvekeÀ Keles Je efkeÀìkeÀveeµekeÀeb®ee Jee{lee JeeHej
Deejesi³eeme DeHee³ekeÀejkeÀ þjle Deens. jemee³eefvekeÀ Kelee®³ee Deefle JeeHejecegUs peefceve veeefHekeÀ yeveles.
DevveHeóg<eCeele Jee{ Pee}er. Demes DeveskeÀ oes<e oeKeJe}s Deme}s lejer nefjleke´Àebleer osµee®³ee
efJekeÀemeemeeþer DeeJeµ³ekeÀ Je cenllJee®eer Deens. HeÀkeÌle l³eeleer} oes<e otj keÀjC³ee®ee HeéceeefCekeÀ He´³elve
nesCes iejpess®es Deens.

1. nefjleke´Àebleer®es HeefjCeeceeb®eer mebeiee.
10.11 meejebMe
Jejerue efJeJes®eveeJe©ve Demes efometve ³esles efkeÀ, Fbefoje ieebOeerveer meÊeemeg$es neleele Iesleu³eeJej
KeN³eeDeLee&ves Yeejleeleerue yeBkeÀe, Go³eesie Oebos Je Mesleer#es$eele yeoue Ie[tve Deeuesues efometve ³esleele.
³ee®es otjieeceer HeefjCeece Yeejlee®³ee DeeefLe&keÀ Je meeceepeefpeJeveeJej Peeues. ³ee efJekeÀemeecegUs Fbefoje
ieebOeer®eer Je keÀeBûesme®eer ueeskeÀefÒe³elee Jee{ueer, l³eecegUs Yeejleele SkeÀ He#e Je SkeÀ veslee DeMeer efmLeleer
efvecee&Ce Peeueer Je ³ee®es HeefjCeece veblej®³ee keÀeUele efometve Deeues.
10.12 efJeÐeeHeerþer³e mJe©Hee®es ÒeMve
1) HebleÒeOeeve ueeueyeneotj Meem$eerR®³ee (1964-66) keÀe³ee&Jej ®e®ee& keÀje.

2) Fbefoje ieebOeeR®es Debleie&le OeesjCe efJeMes<ele:
De) mebmLeeefvekeÀeb®es leveKes Je efJeMes<eeefOekeÀej jodo
ye) yeBkeÀeb®es jeäêrkeÀjCe ³eebJej Yee<³e keÀje.
3) osMeeleerue nefjle¬eÀebleer®es Hejer#eCe keÀje.
4) ìerHee efuene.
De) 14 yeBkeÀeb®es jeäêr³eerkeÀjCe
ye) leveKes Je HeoJ³ee
keÀ) nefjle¬ebÀeleer.

193
11
vesn© ³egieeveblej®ee Yeejle - 2
DeeefCeyeeCeer DeeefCe Yeejle
11.0 Gefodo<ì³es
11.1 DeeefCeyeeCeer®eer HeeMJe&Yetceer eEkeÀJee keÀejCes
11.2 DeeefCeyeeCeer keÀeUeleerue ÒeMeemeve
11.3 DeeefCeyeeCeer®es HeefjCeece
11.4 DeeefCeyeeCeer keÀeUeleerue o[HeMeener
11.5 DeeefCeyeeCeeruee efJejesOe
11.6 DeeefCeyeeCeer®ee MesJeì
11.7 meejebMe
11.8 ÒeMve
11.0GefÎä³es ë
1) DeeefCeyeeCeer®eer HeeMJe&Yetceer mecepetve IesCes.

2) DeeefCeyeeCeer keÀeUeleerue Ieìveeb®ee Dee{eJee IesCes.
3) DeeefCeyeeCeerefJe<e³eer Fbefoje ieebOeebr®eer YetefcekeÀe DeY³eemeCes.
4) DeeefCeyeeCeer®³ee HeefjCeeceeb®ee DeY³eeme keÀjCes.
11.1 DeeefCeyeeCeer®eer HeeMJe&Yetceer eEkeÀJee keÀejCes
Þeerceleer Fbefoje ieebOeeRveer 26 petve 1975 jespeer osMeele Debleie&le DeeCeeryeeCeer ueeiet keÀ©ve
Yeejleer³e ueeskeÀMeenerJej DeeIeele kesÀuee. osMeeuee DeMee ÒekeÀej®ee ne Heefnuee®e DevegYeJe neslee. peveles®es
cetueYetle DeefOekeÀej veä keÀjC³eele Deeues. mejkeÀej peveles®³ee neue®eeueer Je ke=Àl³eeJej vepej þsJet
ueeieues. Þeerceleer Fbefoje ieebOeerveer DeeCeeryeeCeer peenerj keÀ©ve ngketÀceMeener Je=Êeer®es oMe&ve Ie[efJeues.
ueeueyeneotj MeeðeeR®³ee ce=l³etveblej (10 peevesJeejer 1966) l³eebveer Yeejlee®³ee jepekeÀejCeeJej
DeeHeuee ÒeYeeJe Jee{efJeC³ee®ee Òe³elve kesÀuee. l³eeletve®e l³eeb®ee eEme[erkesÀìMeer mebIe<e& Peeuee.
194
1967 les 1972 ³ee keÀeUele cenlJee®eer jepekeÀer³e efmLel³eblejs Ie[tve Deeueer. 1967 ®³ee
efveJe[CetkeÀerves keÀeBûesme®³ee SkeÀí$eer Debceuee®ee keÀeU mebHeuee. SkeÀHe#eer³e mejkeÀej®³ee J³eJemLes®³ee
peeieer DeveskeÀHe#eer³e jepekeÀejCe megª Peeues. ³ee®e keÀeUeHeemetve efJejesOeer He#ee®eer leekeÀo Jee{le iesueer.
keÀeBûesme yeueMeeueer mebIeìvee nesleer. HeCe Debleie&le mebIe<ee&ves HeesKejueer iesueer nesleer. Fbefoje ieebOeebrefJe©×
eEme[erkesÀì mebIe<e& HejekeÀesìeruee Heesn®euee neslee. ³ee mebIe<ee&le peveles®eer menevegYetleer efceUJetve
DeveHes#eerleefjl³ee ueeskeÀebMeer ceeveefmekeÀ mebJeeo meeOeC³eele Fbefoje ieebOeerveer DeYetleHetJe& ³eMe efceUefJeues.
1971 ®³ee ueeskeÀmeYes®³ee ceO³eeJeOeer efveJe[CegkeÀebceO³es ves$eefoHekeÀ efJepe³e mebHeeove kesÀuee. efJejesOekeÀebvee
ns ³eMe DeveHesef#ele nesles. efJejesOekeÀebvee DeeM®e&³ee®ee OekeÌkeÀe yemeuee Je Fbefoje ieebOeeR®³ee ³ee ³eMeeceeies
keÀenerlejer keÀeUsyesjs o[uesues Deens, Demee mebMe³e yeUeJeuee. Deepener DeveskeÀebvee Fbefoje ieebOeerveer
efceUJeuesuee efJepe³e mejU ceeiee&ves veJnlee, DeMeer Kee$eer Jeeìles.
Þeerceleer Fbefoje ieebOeer ³ee Hebef[le peJeenjueeue vesn©b ³eeb®³ee keÀv³ee nesl³ee. efHel³ee®³ee
menJeemeele l³eebvee jepekeÀejCee®es yeeUkeÀ[t efceUeues, HeCe ³ee efHelee-Heg$eer®³ee mJeYeeJeele, keÀece
keÀjC³ee®³ee He×leerceO³es HeÀjkeÀ neslee. Hebef[le vesn©b®³ee vesle=lJeeuee SkeÀ efoJ³elJee®³ee Jeue³ee®es HeefjceeCe
nesles. ns Kejs, HeCe Fbefoje ieebOeer®³ee neleer ³ee meÊeemebIe<ee&®³ee DeesIeele peer meÊee keWÀêerle Peeueer DeeefCe
SkeÀ He#e, SkeÀ veslee ns pes meceerkeÀjCe osMeele efvecee&Ce Peeues leer DeeM®e&³ekeÀejkeÀ Je veJeerve ieesä nesleer.
Fbefoje ieebOeer ngkegÀceMene Demeu³ee®es cnCeCes ®egkeÀer®es Deens. p³ee DeLee&ves efnìuej, cegmeesefueveer Je mì@ueerve
ngkegÀceMene nesles, l³ee DeLee&ves Fbefoje ieebOeer ngkegÀceMene veenerle. ueeskeÀMeener®³ee ceeiee&ves l³ee peveles®³ee
meJeex®®e vesl³ee®es mLeeve HeìkeÀeJetve yemeu³ee nesl³ee. ueeskeÀeb®³ee ¢äerkeÀesveeletve Flej meJe& vesles ns l³ee-
l³ee He#ee®es vesles nesles. lej Fbefojepeer SkeÀcesJe je<ì^vesl³ee nesl³ee. Hebef[le vesn© ns ³ee DeLee&ves jeä^vesles
keÀOeer veJnles. Hebef[le vesn© ueeskeÀeb®es uee[kesÀ vesles nesles. les efveJe[CegkeÀerle keÀeBûesmeuee nceKeeme efJepe³eer
keÀjerle. Fbefoje ieebOeer keÀeBûesme He#ee®³ee veener, lej keÀeBûesme ne Fbefoje ieebOeerb®ee He#e neslee. 24 Jeer Je
25Jeer Ieìvee og©mleer keÀ©ve v³ee³eeue³eeHes#ee mebmebo Þesÿ Demeu³ee®es l³eebveer oeKeJetve efoues. l³eebvee
efJejesOe KeHele veJnlee. mJeleb$eHeCes JeeieCeejs Je Jew³eeqkeÌlekeÀefjl³ee pes ÒeeceeefCekeÀ veenerle, DeMee ceb$³eebvee
DeeefCe cegK³eceb$³eebvee l³eebveer HeoeJe©ve keÀe{tve ìekeÀues. efJejesOekeÀeb®³ee Òel³eskeÀ neue®eeueeRJej Je ke=ÀleerJej
l³eeb®eer vepej Demes. 1971 ®³ee efveJe[CetkeÀerveblej Fbefoje ieebOeer Yeejlee®³ee efveefJe&Jeeo jep³ekeÀl³ee&
nesl³ee. F.me. 1972 Heemetve Fbefoje ieebOeerbJej mebkeÀìe®eer ceeefuekeÀe®e meg© Peeueer. 1971 les 1977
³ee keÀeueeJeOeerle DeveskeÀ cenÊJee®es Òemebie Ie[tve Deeues. l³eeHewkeÀer DeeCeeryeeCeer®ee Òemebie DeefleMe³e
cenlJee®ee Je Yeejleer³eebvee SkeÀe JesieÈ³ee DevegYeJeeletve vesCeeje neslee.
11.1.1 Yeejle HeekeÀ ³eg× (1971) DeeefCe yeebieueeosMe®ee Go³e ë

1965 ®³ee ³eg×ele peHle kesÀuesueer HeeefkeÀmleeveer J³eeHeejer penepes HeeefkeÀmleeveuee Hejle kesÀueer.
HeeefkeÀmleeve®³ee meebmke=ÀeflekeÀ ÒeefleefveOeer ceb[Ueuee Yeejle Yesìermeeþer Hee®eejCe kesÀues. lemes®e
YeejleYesìermeeþer DeeJeM³ekeÀ HejJeeveeHe$ee®³ee Deìer keÀenerMee efMeefLeue kesÀu³ee. Hejbleg Yeejleeves Heg{s
kesÀuesu³ee cew$eer®³ee neleeuee HeeefkeÀmleevekeÀ[tve DevegketÀue Òeeflemeeo lej efceUeuee veener®e, Gueì GYe³e
osMeele keÀesCel³eener JeeìeIeeìer nesC³eeHetJeea keÀeMceerj ÒeMve mees[efJeC³ee®ee Deeûen HeeefkeÀmleeveves Oejuee.
HeekeÀ®es DeO³e#e Dee³egyeKeeve ³eeb®³ee leeþj Je vekeÀejelcekeÀ YetefcekesÀcegUs Yeejle-HeekeÀ mebyebOe leCeeJee®es
195
yevele iesues. JeemleefJekeÀ HeeefkeÀmleeveMeer meewneo&HetCe& mebyebOe ÒemLeeefHele keÀjC³ee®eer Yeejlee®eer ÒeeceeefCekeÀ
F®íe nesleer. l³eecegUs®e eEmeOeg veoer HeeCeer keÀjeje®eer cegole 31 cee®e& 1970 jespeer mebHegäele
Deeu³eeveblejner Yeejleeves efye³eeme Je jeJeer veoerleerue DeefleefjkeÌle HeeC³ee®ee HegjJeþe HeeefkeÀmleeveuee kesÀuee
neslee.
Yeejle-HeekeÀ leCeeJeele HeeefkeÀmleeve®³ee Debleie&le jepekeÀer³e mebIe<ee&cegUs peemle®e Yej He[ueer.

HeeefkeÀmleeveceO³es ³ee keÀeUele HetJe& HeeefkeÀmleeve efJe©× HeefM®ece HeeefkeÀmleeve Demee mebIe<e& meg© Peeuee.
oesvner ÒeosMeebceO³es SkeÀ npeej cewuee®es Deblej nesles. SkeÀ Fmueece Oece& mees[uee lej Yee<ee, mebmke=Àleer,
jenCeerceeve ³eeyeeyeleerle oesIeebceO³es Òe®eb[ efYeVelee nesleer. HeefM®ece HeekeÀceOeerue jep³ekeÀl³ee¥vee HetJe&
HeekeÀJej efve³eb$eCe þsJeCes keÀþerCe peele nesles. 1958 ceO³es HetJe&HeekeÀ®³ee DeeefLe&keÀ Mees<eCeecegUs Je
jepekeÀer³e o[HeCeecegUs HetJe& HeekeÀceO³es Demeblees<e Jee{le iesuee. ³ee Dev³ee³ee®es efveJeejCe keÀjC³eemeeþer
MesKe cegpeeryetj jsnceeve ³eeb®³ee vesle=lJeeKeeueer mLeeHeve Peeuesu³ee `DeJeeceer ueerie' He#eeves ®eUJeU meg©
kesÀueer. 1969 ceO³es pevejue ³een³eeKeeve ns HeeefkeÀmleeve®es DeO³e#e yeveues. l³eebveer Jejerue mebIe<e& otj
keÀjC³eemeeþer HeeefkeÀmleeveceO³es meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CegkeÀeb®eer Iees<eCee kesÀueer. ³een³eeKeeveves mJeleë®eer Òeeflecee
GpeUC³eemeeþer jeäê®eer Òeefleÿe HeCeeuee ueeJeC³ee®es þjefJeues.
ef[meWyej 1970 ceO³es HeeefkeÀmleeveele jeäêr³e meYes®³ee 313 peeieebmeeþer efveJe[CegkeÀe

Peeu³ee. HetJe& HeeefkeÀmleeveceO³es MesKe cegpeeryetj jsnceeve ³eebveer lej Heef½ece HeeefkeÀmleeveceO³es PegequHeÀkeÀej
Deueer YegÆes ³eebveer yeepeer ceejueer. HetJe& HeekeÀceO³es 169 peeieebHewkeÀer 167 peeiee MesKe cegpeeryetj jsnceeve
³eeb®³ee DeJeeceer ueerie He#eeuee efceUeu³ee Je Heef½ece HeekeÀceO³es 144 peeieebHewkeÀer 81 peeiee PeguHeÀerkeÀej
Deueer YegÆeW®³ee 'HeerHeume He#eeves' eEpekeÀu³ee. HeeefkeÀmleeve®eer meÊee DeJeeceer ueerie®³ee leey³eele osC³eeme
DeO³e#e ³een³eeKeeve veeKet<e nesles. l³eecegUs HeerHeume Heeìea®es vesles PegequHeÀkeÀej Deueer YegÆeWMeer mebievecele
keÀ©ve DeJeeceer ueerie osMee®es legkeÀ[s keÀjerue Demee Keesìe Òe®eej meg© kesÀuee. l³eebveer jeäêr³e meYes®eer
yewþkeÀner yescegole Heg{s {keÀueu³eeves HetJe& HeekeÀceO³es mebleeHee®eer ueeì GmeUueer. MesKe cegpeeryetj jsnceeveves
DemenkeÀej Deeboesueve meg© kesÀues. HeefjefmLeleer DeeìeskeÌ³eeyeensj peele Demeuesueer Heentve DeO³e#e
³een³eeKeeve ³eebveer cee®e& 1971 ceO³es MesKe cegpeeryetj jsnceeve ³eeb®eer Yesì Iesleueer. HeCe ³ee Yesìer®ee GÎsMe
JesieUe neslee. DeJeeceer ueerieuee ieeHeÀerue þsJeC³ee®ee [eJe neslee. keÀejCe 25 cee®e& jespeer ³een³eeKeeve
Heef½ece HeekeÀceO³es Hejlelee®e HetJe& HeekeÀceO³es ue<keÀjeves Ye³eevekeÀ onMeleJeeoeuee Je Del³ee®eejeuee
megjJeele kesÀueer. MesKe cegpeeryetj jsnceeve ³eebvee kewÀo keÀjC³eele Deeues.
DeveskeÀ vesles Yetceeriele Peeues. npeejes yegef×peerJeer Je efvejHejeOe ueeskeÀeb®eer nl³ee keÀjC³eele Deeueer.
ieesUeryeej, ueeþerceej, Del³ee®eej ³eebvee Tle Deeuee. jmleesjmleer Òesleeb®es Ke®e efomet ueeieues. Debleie&le
³eeoJeer ³eg×eves HetJe& HeekeÀceO³es onMeleJeeoe®ee keÀUme ieeþuee. ³ee meJe& ieesäeR®ee YeejleeJej HeefjCeece
Peeuee. HetJe& HeekeÀceOeerue npeejes efveJee&efmele Yeejleele ³esT ueeieues. peJeU peJeU 10 ueeKe efveJee&efmele
Yeejleele Deeues. l³eeb®eer mebK³ee FlekeÀer Jee{ueer keÀer, l³eebvee DeVe, Jeðe, efveJeeje, Deejesi³e Fl³eeoer
cegueYetle meesF& HegjefJeCes DeeefLe&keÀ¢<ì³ee HejJe[Ceejs veJnles. DeLe&J³eJemLesJej Òe®eb[ yeespee He[uee.
yebieeuepeJeU HetJe& HeekeÀ®eer `cegkeÌleerJeeefnveer mesvee' Je HeekeÀ®es ue<keÀj ³eeb®³eele ®ekeÀcekeÀer nesT ueeieu³ee.
196
ceeveJelesuee keÀeUercee HeÀemeCeeN³ee Ieìvee Heentve Fbefoje ieebOeerveer meb³egkeÌle jeä^mebIeeuee ne jkeÌleHeele
LeebyeefJeC³eemeeþer nmle#esHe keÀjC³ee®es DeeJeenve kesÀues. SJe{s®e veJns, lej 24 Dee@keÌìesyej jespeer HejosMe
oewjs keÀ©ve l³eebveer Fbiueb[, ÖeÀevme, pece&veer, Dee@mì^sefue³ee, DecesefjkeÀe, Fl³eeoer jeäêbvee Yesìer efou³ee.
DecesefjkesÀves HeeefkeÀmleeve®eer yeepet IesTve Yeejleeves HeekeÀ®³ee Debleie&le ÒeMveele nmle#esHe keÀ© ve³es, Demes
cnìues. ®eervevesner HeekeÀ®eer yeepet Iesleueer. DecesefjkeÀe Je ®eerve ³ee oesve osMeeb®ee oyeeJe keÀceer keÀjC³eemeeþer
Fbefoje ieebOeerveer jefMe³eeMeer cew$eer Je menkeÀe³ee&®ee keÀjej kesÀuee. Yeejlee®ee DeeJeepe SskeÀC³eeme keÀesCeerner
le³eej veJnlee.
DeO³e#e ³een³eeKeeveves HetJe& yebieeue ÒeMvee®ee JeeHej YeejleefJejesOeer kesÀuee. Yeejlee®eer yeoveeceer
keÀjC³eele Deeueer. SJe{s®e veJns, lej Yeejleeuee GIe[ OecekeÌ³ee osCes meg© kesÀues. ÒeMve iebYeerj neslee.
Fbefoje ieebOeerveer Oew³ee&ves ³ee Òemebieeuee leeW[ efoues. ³eeJesUer Fbefoje ieebOeeR®³ee vesle=lJee®eer Je ceglmeÎsefiejer®eer
keÀmeesìer HeCeeuee ueeieueer. 23 veesJnWyej 1971 jespeer DeO³e#e ³een³eeKeeveves DeeCeeryeeCeer®eer Iees<eCee
kesÀueer. 3 ef[meWyej jespeer HeekeÀ®³ee ue<keÀjeves Je efJeceeveebveer Hepeeye Je keÀeMceerj®³ee meele ceesþîee
MenjebJej nuuee keÀ©ve Òel³e#e ³eg× meg© kesÀues. peMeeme lemes GÊej osTve Yeejleevesner DeeHeues ue<keÀj
HetJe& HeekeÀceO³es IegmeefJeues. legbyeU ³eg× nesTve kesÀJeU oesve DeeþJe[îeele®e HeekeÀ®ee oe©Ce HejeYeJe
Peeuee. 16 ef[meWyej 1971 jespeer HeekeÀ ue<keÀjeves {ekeÌkeÀe ³esLes MejCeeieleer eqmJekeÀejueer. 90 npeej
HeekeÀ mewefvekeÀ ³eg×kewÀoer yeveues. ³eg×e®³ee DeKesj®³ee ìHH³eele YeejleeJej oyeeJe DeeCeC³eemeeþer
DecesefjkesÀves DeeHeues meeleJes veewoue yebieeue®³ee GHemeeiejele GlejefJeues. ³eeuee Men osC³eemeeþer jefMe³ee®es
veewoue eEnoer cenemeeiejele Deeues. l³eecegUs DecesefjkesÀ®eer ceole HeekeÀuee efceUt MekeÀueer veener. ne meJe&
Fbefoje ieebOeerb®³ee ceglmeÎsefiejer®ee efJepe³e neslee. MesKe cegpeeryetj jsnceeve ³eeb®³ee vesle=lJeeKeeueer yeebieuee
osMee®eer Iees<eCee keÀjC³eele Deeueer. HeekeÀ®eer ceesþer ÒeeosefMekeÀ Je DeeefLe&keÀ neveer Peeueer. yeebieuee osMeeMeer
cew$eer Peeu³eeves HetJe& meercee megjef#ele Peeueer. Yeejle-HeekeÀ ³eeb®³eele èfmeceuee keÀjej' nesTve Meeblelee
efvecee&Ce keÀjC³eele Deeueer. peiee®³ee jepekeÀejCeele Yeejlee®ee Deeblejjeäêr³e ÒeYeeJe Jee{uee.
Fbefoje ieebOeerveer Yeejle-HeekeÀ ³eg×ele efceUefJeuesu³ee DeYetleHegJe& efJepe³eecegUs l³ee Yeejleer³eeb®³ee

ieÈ³eeleerue leeF&le yeveu³ee. l³eebvee `Yeejlejlve' ne efkeÀleeye osTve l³eeb®ee meJeex®®e mevceeve keÀjC³eele
Deeuee. efJejesOekeÀebveer l³eeb®eer cegkeÌle kebÀþeves ÒeMebmee kesÀueer. Deìueefyenejer Jee³eHes³eeRveer l³eebvee ³eg×
osJeles®eer, ogiee&osJeer®eer GHecee efoueer.
11.1.2 iegpejeleceOeerue efveJe[CetkeÀ (1972) ë

Yeejle-HeekeÀ ³eg×ele efceUeuesu³ee efJepe³e DeeefCe peveles®ee HeeeEþyee ³eecegUs Fbefoje ieebOeeRveer cee®e&
1972 ceO³e iegpejele efJeOeevemeYes®³ee efveJe[CetkeÀer®eer Iees<eCee kesÀueer. keWÀê Je jep³e ³eeb®³eele jepekeÀer³e
mecevJe³e Demeu³eeefMeJee³e He#ee®eer O³es³e-OeesjCes ÒeYeeJeerHeCes jeyeefJelee ³esle veenerle. efMeJee³e Yeejle-HeekeÀ
³eg×eleerue efJepe³eecegUs keÀeBûesme He#ee®ee HeÀe³eoe JneJee, ³ee jepekeÀer³e ngletves ³ee efveJe[CegkeÀe peenerj
kesÀu³ee. DeHes#esÒeceeCes iegpejeleceOeerue 70 ìkeÌkesÀ peeiee keÀeBûesmeves eEpekeÀu³ee. keWÀê Je jep³eele keÀeBûesme
He#e meÊesJej Deeu³eeves Fbefoje ieebOeerveer ÒeYeeJeerHeCes ieefjyeer nìeDees ner ³eespevee keÀe³ee&eqvJele keÀjC³ee®es
þjefJeues.
197
11.1.3 mebkeÀìeb®eer ceeefuekeÀe Je veiejJeeuee ÒekeÀjCe
F.me. 1971 ®³ee ceO³eeJeOeer efveJe[CetkeÀebceO³es Fbefoje ieebOeeRvee mebmeosle yengcele efceUeues nesles.
Yeejle-HeekeÀ ³eg×meceeHleerveblej Fbefoje ieebOeeRveer cee®e& 1972 ceO³es iegpejele efJeOeevemeYes®³ee efveJe[CetkeÀe
ue{Jeu³ee. ³eg×ele efceUeuesu³ee efJepe³ee®ee HeÀe³eoe ³ee efveJe[CetkeÀerle Peeuee. keÀeBûesmeuee Òe®eb[ ³eMe
efceUeues. l³eeveblej cee$e Fbefoje ieebOeerJej mebkeÀìeb®eer ceeefuekeÀe®e meg© Peeueer. p³ee Jesieeves Fbefoje ieebOeerveer
ueeskeÀefÒe³eles®es efMeKej ieeþues eEkeÀyengvee l³eeHes#eeneR peemle Jesieeves l³eeb®eer ueeskeÀefÒe³elee Ieme© ueeieueer.
l³eeb®³eemeceesj DeveskeÀ DeeefLe&keÀ DeeefCe meeceeefpekeÀ mecem³ee GY³ee jeefnu³ee. peveles®ee mejkeÀejJejerue
efJeéeeme {Ut ueeieuee. osMeele He[uesu³ee og<keÀeUebcegUs DeLe&J³eJemLee mebkeÀìele meeHe[ueer. Fbefoje
ieebOeerveer kesÀuesu³ee ®eebieu³ee keÀeceekeÀ[sner pevelesves Heeþ efHeÀjefJeueer. ³ee®eJesUer Ie[uesu³ee `veiejJeeuee
ÒekeÀjCeecegUs' Fbefoje ieebOeer yeoveece Peeu³ee. ©mlece meesnjeyepeer veiejJeeuee ³ee yeoceeMeeves 24 ces
1971 jespeer mìsì yeBkeÀ®es cegK³e jesKeHeeue JesoÒekeÀeMe ceunes$ee ³eebvee Fbefoje ieebOeer®³ee DeeJeepeele
HeÀesveJe©ve yeBkesÀmeceesj GY³ee Demeuesu³ee Fmeceeuee 60 ueeKe ©He³es osC³ee®ee DeeosMe efouee.
ceunes$eebveer l³eeÒeceeCes Hewmes efoues. HeCe veblej Demes mecepeues keÀer, Fbefoje ieebOeerveer Demee HeÀesve kesÀuee®e
veJnlee. DeKesj Heesefueme keÀejJeeF& nesTve veiejJeeueeme HekeÀ[C³eele Deeues. l³eeuee mekeÌlecepetjer®eer
efMe#ee Peeueer. HeCe l³ee®ee leg©bieele®e ce=l³et Peeuee. ogmejer cenlJee®eer ieesä cnCepes ³ee ÒekeÀjCee®eer
®eewkeÀMeer keÀjCeeN³ee DeefOekeÀeN³ee®ee DeHeIeeleele ce=l³eg Peeuee. efJejesOekeÀebvee Yeeb[Jeue efceUeues. ³ee
ÒekeÀjCeeceeies Fbefoje ieebOeer Demeu³ee®eer DeHeÀJee HemejJeueer. ogmejs SkeÀ ÒekeÀjCe Fbefoje ieebOeervee
neefvekeÀejkeÀ Je $eemeoe³ekeÀ þjues. Heg$e mebpe³e ieebOeeRvee Yeejleele ceesìejer®ee keÀejKeevee meg©
keÀjeJe³ee®ee neslee. ceesìej efveefce&leer®ee HejJeevee efceUefJeC³eemeeþer 10-12 peCeeb®es Depe& Deeues nesles.
l³eele mebpe³e ieebOeeR®eener Depe& neslee. DeKesj ne HejJeevee l³eebvee®e efceUeu³eeves mebMe³ee®eer Heeue
®egkeÀ®egkeÀueer. Ye´äe®eeje®ee Je JeefMeuesyeepeer®ee þHekeÀe mejkeÀejJej þsJeC³eele Deeuee.
11.1.4 pevelesceOeerue Jee{lee Demeblees<e ë

Jee{leer yeskeÀejer, Jee{l³ee eEkeÀceleer, peerJeveeJeM³ekeÀ Jemletb®ee DeHegje HegjJeþe DeeefCe DeeefLe&keÀ
ceboer ³eecegUs mebHetCe& osMeele Demeblees<e Je vewjeM³es®es JeeleeJejCe Hemejues. 1972 DeeefCe 1973 ³ee
keÀeUele osMeYejele ceesþ-ceesþîee GÐeesie J³eJemee³eeceO³es mebHe, ìeUsyeboer, cees®ex DeeefCe efveoMe&ves meg©
Peeueer. osMee®eer DeeefLe&keÀ DeeefCe DeewÐeesefiekeÀ jepeOeeveer cegbyeF& ³esLes SkeÀe Je<ee&le 12,089 mebHe Ie[tve
Deeues. ces 1974 ceO³es osMeJ³eeHeer 22 efoJemeeb®ee jsuJesmebHe Ie[tve Deeuee. ³ee mebHeele 1 ueeKeeHes#eener
peemle jsuJeskeÀeceieej menYeeieer Peeues nesles. keÀeceieejebvee ceejneCe keÀ©ve kewÀosle ìekeÀues peele Demes.
Meeblelee DeeefCe megJ³eJemLee OeeskeÌ³eele Deeueer nesleer. keÀe³eoe veeJeeuee®e neslee. keÀeceieej DeeefCe efJeÐeeLeea
®eUJeUer eEnmekeÀ yevele nesl³ee. efJeÐeeLeea DeeboesueveecegUs DeveskeÀ ceneefJeÐeeue³es Je efJeÐeeHeerþs yebo
keÀjC³eele Deeueer. osMee®³ee keÀener Yeeieele keÀeBûesme jepeJeìerefJe©× ®eUJeUer keÀ©ve mejkeÀejuee
De[®eCeerle ìekeÀues. efMeJee³e keWÀêeleerue DeeefCe jep³eeleerue mejkeÀejer DeefOekeÀejer DeeefCe ceb$³eebefJe©×
Ye´äe®eeje®es DeejesHe keÀjC³eele Deeues. FlekesÀ®e veJns, lej Fbefoje ieebOeeR®es kegÀìtbyemeg×e Heg$e mebpe³e
ieebOeeruee ceesìej efveefce&leer®ee HejJeevee efou³eeves Ye´äe®eejeletve cegkeÌle veJnles.
198
11.1.5 mebmeo DeeefCe Jele&ceeve He$ee®³ee mJeeleb$³eeJej nuuee ë
³ee®e keÀeUele mebmeo DeeefCe v³ee³eeue³e ³eeb®³eeceO³es Þes<þlJee®ee mebIe<e& efvecee&Ce Peeuee.
Ieìvesleerue cetueYetle nkeÌkeÀele megOeejCee keÀjC³ee®ee nkeÌkeÀ mebmeosuee Deens, Demes Fbefoje ieebOeeR®es cele
nesles. ³ee mebyebOeele 1971 ceO³es mejkeÀejves kesÀuesu³ee keÀe³eÐeeuee meJeex®³e v³ee³eeue³eele DeeJneve efoues
iesues. ne ÒeMve mees[efJeC³eemeeþer meJeex®®e v³ee³eeue³ee®es ÒecegKe v³ee³eeOeerMe Sme.Sce.efme¬eÀer ³eebveer
mJeleëmen 13 v³ee³eeefOeMeeb®es mJeleb$e v³ee³eeefOeMe vesceues. HewkeÀer mene v³ee³eeefOeMeebveer mejkeÀej®³ee
yeepetves Je Flej mene v³ee³eeefOeMeebveer mejkeÀej®³ee efJejesOeele cele efoues. lesjeJes v³ee³eeOeerMe Þeer. KeVee
leìmLe jenerues. ³ee iegbleeiegbleer®³ee efveCe&³eeJej Fbefoje ieebOeer meceLe&keÀ Je efJejesOekeÀ HejmHejebJej efìkeÀe
keÀ© ueeieues.
³ee efvekeÀeueeveblej v³ee³eeOeerMe efme¬eÀer efveJe=Êe Peeues. mesJeepesÿlesvegmeej Þeer. pes.Sce. Mesueeì,
kesÀ.Sme. nsie[s DeeefCe S.Sve. ûeesJnj ns Jeefjÿ v³ee³eeOeerMe nesles. v³ee³eeOeerMe efme¬eÀerb®³ee efveJe=Êeerveblej
l³eeb®³ee peeieer Þeer. Mesueeì ³eeb®eer efve³egkeÌleer Jne³euee nJeer nesleer. Hejblet mebmeosHes#ee v³ee³emebmLee Þesÿ
Deens, Demee mejkeÀej efJejesOeer efvekeÀeue osCeeN³eebHewkeÀer les nesles. l³eecegUs Fbefoje ieebOeeRveer l³eeb®³eeSsJepeer
cegK³e v³ee³eeOeerMe cnCetve Þeer. S.Sve.js ³eeb®eer efve³egkeÌleer kesÀueer. Fbefoje ieebOeeR®³ee ³ee jepekeÀejCeecegUs
yengmebK³e v³ee³eeOeerMe Je efJejesOekeÀebveer Fbefoje ieebOeer v³ee³emebmLes®ee ieUe Ieesìle Demeu³ee®ee Òe®eej keÀ©
ueeieues. ueeskeÀMeener®ee DeeOeejmlebYe Jele&ceeveHe$es meg×e Fbefoje ieebOeeRvee keÀ[keÀ efve³eb$eCeeKeeueer þsJetve
mebMe³eerle Jele&ceeve He$eebJej keÀ[keÀ keÀejJeeF& keÀjC³ee®es peenerj kesÀues. Jele&ceeveHe$ebeJejerue ner keÀejJeeF&
cnCepes ueeskeÀMeener efJejesOeer Ieìvee Demetve ueeskeÀMeenerleerue Jele&ceeveHe$eeb®es mJeeleb$³e OeeskeÌ³eele Deeues.
v³ee³emebmLee DeeefCe Fbefoje ieebOeeRefJe©× ueeskeÀcele Òe#egyOe yeveues.
11.1.6 DeeefLe&keÀ mebkeÀì ë

1972-73 Heemetve efvemeiee&®eer meeLe ve efceUeu³eeves ke=À<eer GlHeeoveeJej efJeHejerle HeefjCeece
Peeuee. osMeeleerue 180 oMeue#e ueeskeÀebvee DeJe<e&Cee®ee HeÀìkeÀe yemeuee. HeeefkeÀmleeveefJe©× Peeuesu³ee
³eg×ecegUsner DeeefLe&keÀ ìb®eeF& efvecee&Ce Peeueer. yeebiueeosMeeletve Deeuesu³ee 10 oMeue#e efveJee&efmeleebvee
DeVeOeev³e HegjJeeJes ueeieu³eeves Yeejlee®eer Oeev³ee®eer keÀesþejs efjkeÀeceer Peeueer nesleer. Heg{s 1973,
1974, 1975 ³ee Je<ee&lener Je©Cejepee®eer ke=ÀHee HeÀejMeer ve Peeu³eeves DeLe&J³eJemLesuee peyejomle
neoje yemeuee.
®eueveJee{, DeVeOeev³e ìb®eeF&, Òe®eb[ ceneieeF& ³eeb®³eecegUs meJe&meeceev³e pevelee $emle Peeueer.
meceepeeleerue ÒecegKe leerve ieì keÀeBûesmeHeemetve otj peeT ueeieues. ceO³eceJeie& Jee{l³ee eEkeÀceleer DeeefCe
ÒeMeemeveeleerue Ye´äe®eejecegUs, Þeerceble MeslekeÀN³eebvee peefceve megOeejCee Je l³eecegUs peefceveer peeCeej ³ee®eer
efYeleer. efMeJee³e pes Yeeb[Jeueoej, keÀejKeeveoej nesles l³eebvee mejkeÀej®³ee meceepeJeeoekeÀ[s Demeuesuee
keÀue, l³eeletve®e Peeuesues yeBkeÀeb®es jeäêr³eerkeÀjCe DeeefCe cekeÌlesoejer efJe©×®eer mejkeÀej®eer GHee³e³eespevee
³eecegUs pevelee keÀeBûesme®³ee efJejesOeele iesueer. meceepeeleerue pees Deefle iejerye Jeie& neslee lees cee$e
keÀeBûesmeyejesyej neslee. jepekeÀer³e He#e 1971 ®³ee ueeskeÀmeYee efveJe[CetkeÀerle DeeefCe 1972 ®³ee
efJeOeevemeYee efveJe[CetkeÀerlener HejeYetle Peeu³eeves keÀesCel³eener ÒekeÀej®ee jepekeÀer³e He³ee&³e osC³eeme les
199
meceLe& veJnles. DeVeemeeþer veeieHetj, cegbyeF&, cnwmetj ³ee efþkeÀeCeer obieueer GmeUu³ee. kesÀjUceO³es Oeev³e
Jeentve vesCeejs ì^keÀ efJeÐeeL³ee¥veer uegìues. Fbefoje ieebOeeR®³ee ìeefjyeer nìeJe' ³ee Iees<eCes®eer eEìieue-ìJeeUer
nesT ueeieueer. HeeCeerìb®eeF&cegUs peueefJeÐegle ÒekeÀuHe yebo He[ues. HeefjCeeceer DeewÐeesefiekeÀ GlHeeove Ieìues.
keÀeBûesme®es vesles cee$e iewjceeiee&ves Hewmee keÀceeJele nesles.
11.1.7 iegpejeleceOeerue Deeboesueve (1974) ë

DeeefLe&keÀ mebkeÀìe®ee HeÀìkeÀe keÀeBûesmeuee iegpejeleceO³es ceesþîee ÒeceeCeele yemeuee. keÀeBûesme®es
efveefJe&Jeeo, yengcelee®es mejkeÀej ueeskeÀ#eesYeecegUs keÀesmeUu³ee®es Heefnues GoenjCe iegpejele®es nesles.
iegpejele Deeboesuevee®eer J³eeHleer ceesþer nesleer. meceepeeleerue efvejefvejeUs Jeie& l³eele menYeeieer Peeues nesles.
l³eeb®es nslet DeLee&le®e efYeVe nesles. meeceeefpekeÀ Dev³ee³e, keÀeUeyeepeej, Ye´äe®eej, meeþsyeepeer Fl³eeoer®ee
ÒeeflekeÀej DeMee mJe©Heele ns J³eeHekeÀ Deeboesueve ÒekeÀì nesle nesles. DeeboesuekeÀeb®³ee ÒecegKe oesve ceeieC³ee
nesl³ee. SkeÀ cnCepes cegK³eceb$eer ef®eceCeYeeF& Heìsue ³eeb®ee jepeerveecee Je ogmejer cnCepes efJeOeevemeYes®es
efJemepe&ve.
DeeefLe&keÀ mebkeÀìe®³ee keÀeUele J³eeHeejer Je meeþsyeepeebveer DeefOekeÀ Deme¿e keÀ©ve mees[ues nesles.
mejkeÀej l³eeb®³eeefJe©× Kebyeerj GHee³e³eespevee keÀjerle veJnles. mejkeÀej Hegjesieeceer Iees<eCebeKesjerpe keÀener®e
keÀjerle veJnles. keÀener Deeceoejebveer jeä^Heleer jepeJeì ueeiet keÀjC³ee®eerner ceeieCeer kesÀueer nesleer. DeMee
mHeÀesìkeÀ JeeleeJejCeele efJeÐeeL³ee¥®³ee ®eUJeUerves l³eele efþCeieer He[ueer. l³eele®e iegpejeleceOeerue ceesjJeer
ieeJeeleerue yeer.Sue.[er. FbefpeefveDejeRie keÀe@uespe®³ee efJeÐeeL³ee¥veer mebHe kesÀuee. cees[lees[ kesÀueer.
efJeÐeeL³ee¥veer cegK³eceb$³eekeÀ[s oeo ceeefieleueer. HeCe cegK³eceb$³eeveer ìeUeìeU kesÀu³eeves ³ee ®eUJeUerme
Heìsue efJejesOeer JeUCe ueeieues. efJeÐeeL³ee¥veer 7 peevesJeejer 1974 Heemetve yescegole yebo®eer Iees<eCee kesÀueer.
l³eebvee Flejeb®ee HeeeEþyee efceUeuee. DeveskeÀ le©Ce l³eele menYeeieer Peeues. l³eebveer veJeefvecee&Ce meefceleer
mLeeHeve kesÀueer. ceefnv³eeYejele ³ee Deeboesueveeuee JeCeJ³ee®es mJe©He Deeues. 9 HesÀyeǵJeejer 1974 jespeer
ef®eceCeYeeF& Heìsueebveer jepeerveecee efouee. efJeOeevemeYee efJemeefpe&le keÀ©ve Deeceoejebvee jepeerveeces osC³ee®es
DeeJeenve kesÀues. MesJeìer 16 cee®e& 1974 jespeer iegpejele efJeOeevemeYee efJemeefpe&le Peeueer.
11.1.8 efyenejceOeerue Deeboesueve (1974) ë

iegpejeleÒeceeCes efyenejceO³esner ®eUJeU meg© nesleer. oeefjê³e js<esKeeueer peerJeve peieCeeN³eeb®eer
mebK³ee efyenejceO³es Òe®eb[ nesleer. iegpejeleÒeceeCes efyenejceO³esner efJeÐeeLeea ®eUJeUerletve Deeboesueveeuee
leeW[ HegÀìues. 21 peevesJeejer 1974 ®³ee efyenej yeboHeemetve ner ®eUJeU meg© Peeueer. ³ee yebouee meJe&
efJejesOeer He#eeb®ee HeeeEþyee neslee. íe$e veJepeerJeve cees®ee& Je íe$e mebIe<e& meefceleer ³ee oesve efJeÐeeLeea
mebIeìveebveer ®eUJeUer®es jCeeEMeie HegbÀkeÀues. efJeÐeeL³ee¥veer iegpejele efJeOeevemeYesJej cees®ee& vesTve
efMe#eCeceb$³eeuee IesjeJe Ieeleuee, efveoMe&ves kesÀueer. Mew#eefCekeÀ ceeieC³eeyejesyej®e efJeÐeeL³ee¥veer ®egkeÀer®es
ÒeMeemeve, Ye´äe®eej DeeefCe Jee{l³ee eEkeÀceleer efJe©× mejkeÀej®ee efve<esOe kesÀuee. meJe&®e jepekeÀer³e He#eebveer
HeeeEþyee efou³eecegUs efJeÐeeLeea Deeboesueveeuee eEnmekeÀ JeUCe ueeieues. 18 cee®e&uee HeeìC³eele obieue
GmeUueer. ner obieue 4 efoJeme ®eeuet nesleer. mejkeÀejer ÒeMeemeve³eb$eCee keÀesuece[tve He[ueer. HeeìCee
c³egveefmeHeue keÀeHeexjsMeve®³ee Fceejleeruee Deeie ueeJeueer. íe$e mebIe<e& meefceleer®³ee cees®ee&Jej Heesefuemeebveer
200
kesÀuesu³ee nuu³eele DeveskeÀ le©Ce ce=l³egcegKeer He[ues. ieHetÀj mejkeÀejves ³eekeÀ[s ogue&#e kesÀues. 12 SefÒeue
1974 jespeer ie³ee ³esLes meercee megj#ee oue Je keWÀêer³e jeKeerJe Heesefuemeebveer Òe®eb[ o[HeMeener keÀ©ve 8
ueeskeÀ ceejues. DeveskeÀebvee DeìkeÀ kesÀueer. `me®e&ueeF&ì', `ÒeoerHe' ³ee owefvekeÀebveer Deeboesueveeuee HeeeEþyee
efouee. cnCetve l³eeb®³ee keÀe³ee&ue³ee®eer nesUer keÀjC³eele Deeueer. l³eeb®³ee peeefnjeleer LeebyeJeC³eele Deeu³ee.
³ee®e megceejeme efyenej Deeboesuevee®es vesle=lJe pe³eÒekeÀeMe veeje³eCe ³eeb®³eekeÀ[s iesues. l³eebveer DeeEnmekeÀ
ceeiee&®ee mJeerkeÀej kesÀuee. efyenej®es mejkeÀej efìkeÀefJeCes, ner Fbefoje ieebOeerveer Òeefleÿs®eer yeeye kesÀueer nesleer.
efJeOeevemeYee efJemeefpe&le ve keÀjlee yeboesyemlee®³ee veeJeeKeeueer ner ®eUJeU o[Hetve ìekeÀC³ee®es l³eebveer
þjefJeues. ueeskeÀeb®ee mebleeHe DeveeJej Peeuee.
11.1.9 pe³eÒekeÀeMe veeje³eCe-meceûe ¬eÀebleer ë

efyenejceOeerue Deeboesueve HetJe&efve³eesefpele Je megmebIeefìle nesles. l³eele GpeJ³ee efJe®eejmejCeer®³ee
pevemebIee®es le©Ce ieì Je jeäêr³e mJe³ebmesJekeÀ mebIee®eer ue{eT oues DeeIee[erJej nesleer. ³ee meJee¥vee
pe³eÒekeÀeMe veeje³eCe ³eebveer vesle=lJe efoues. pe³eÒekeÀeMepeeRvee HeÀkeÌle efyenej®es®e mejkeÀej Hee[e³e®es nesles
Demes veener, lej Fbefoje ieebOeerveener nìJee³e®es nesles. Fbefoje ieebOeeRvee Ye´äe®eejer Je ueeskeÀMeenerefJejesOeer
þjJetve l³eeb®³ee efJejesOeele l³eebveer osMeYej oewjs keÀe{ues. meceûe ¬eÀebleer®es O³es³e l³eebveer Ieesef<ele kesÀues.
`pes.Heer. ueeìsves'Hejcees®®e eEyeot ieeþuee neslee. pe³eÒekeÀeMe veeje³eCe DeveskeÀebvee osMee®es leejCenej Jeeìt
ueeieues. jepekeÀer³e Je meeceeefpekeÀ Hegve&efvecee&Cee®es megboj mJeHve l³eebveer pevelesmeceesj þsJeues. meg©Jeeleeruee
meceepeJeeoer Je veblej ieebOeerJeeoer yeveuesu³ee pe³eÒekeÀeMe veeje³eCe ³eebveer meJeexo³e ®eUJeUeruee ieebOeerÒeefCele
mel³eeûene®eer pees[ efoueer. efyenejceOeerue Deeboesueveeuee efoMee osTve J³eeHekeÀ mel³eeûen ®eUJeU l³eebveer
GYeejueer. pesHeeR®³ee celes, osMeele meceûe¬eÀebleer ³egJeeMekeÌleer Je peveMekeÌleer ³eeb®³ee mebIeefìle Òe³elveeletve
nesT MekeÀles. ¬eÀebleer ueeolee ³esle veener, leer GHepeeJeer ueeieles, jepekeÀer³e He#eebvee ¬eÀebleer Ie[Jetve
DeeCelee ³esle veener. l³eeb®³ee mJeeLee&cegUs Je cenlJeekeÀeb#escegUs les ¬eÀebleerefveÿ nesT MekeÀle veenerle.
meÊeeOeejer efJe©× efJejesOeer He#e Demes ³ee mebIe<ee&®es mJe©He vemetve jep³eMekeÌleerefJe©× peveMekeÌleer Demee
ne mebIe<e& Deens.
efyenej efJeOeevemeYes®³ee efJemepe&veeveblej ³ee Deeboesueveeves DeeHeueer MekeÌleer keWÀêerle kesÀueer.

ÞeceÒeefleÿe eEyeyeJeCeejs, meeOesHeCee efMekeÀJeCeejs Je peerJeveeme GHe³eesieer efMe#eCeÒeCeeueer efvecee&Ce keÀjCes ner
pesHeeR®³ee meceûe ¬eÀebleer®ee SkeÀ Yeeie neslee. Ye´äe®eej efvece&gueveeyejesyej®e Meemeveeves peveles®³ee
ceeieC³eebkeÀ[s ogue&#e kesÀu³eeme He³ee&³eer pevelee mejkeÀejs mLeeHeve keÀjC³ee®eer ³eespevee nesleer. ³ee meceûe
¬eÀebleerceO³es Heesueerme, ue<keÀj Je Dev³e meMeðe oues ³eebveener menYeeieer nesC³ee®es pesHeebrveer DeeJeenve kesÀues.
³ee Deeboesuevee®ee HeefjCeece Fbefoje ieebOeerb®³ee ueeskeÀefÒe³elesJej Peeuee.
11.1.10 DevegketÀue Je ÒeefleketÀue Ieìvee ë

mebHetCe& osMeele keÀeBûesme DeeefCe Fbefoje ieebOeer jepeJeìerefJe©× efJejesOekeÀebveer JeCeJee HesìJeuesuee
Demeleevee Fbefoje ieebOeerveer osMee®³ee mebj#eCeele Yej ìekeÀCeeN³ee cenlJee®³ee ieesäer Ie[Jetve DeeCeu³ee.
1971 ®³ee Yeejle-HeekeÀ ³eg×ele FjeCeves HeekeÀ®eer yeepet Iesleueer nesleer l³ee®e FjeCeMeer Fbefoje ieebOeerveer
Dee@keÌìesyej 1974 ceO³es menkeÀe³ee&®ee keÀjej Ie[Jetve DeeCeuee. lemes®e 1975 ®³ee meg©Jeeleeruee
201
meeJe&YeewcelJee®ee oeJee keÀjCeeN³ee efmekeÌkeÀerceuee YeejleeMeer pees[C³ee®eer keÀe³eosMeerj keÀe³e&Jeener HetCe& kesÀueer.
efJeMes<e cnCepes 18 ces 1974 jespeer jepemLeeve®³ee JeeUJebìele HeesKejCe ³esLes peceerveerKeeueer
DeCegmHeÀesì keÀjC³ee®eer ®ee®eCeer Ie[Jetve DeeCeueer. ³ee DeCetmHeÀesìeves peieele Yeejlee®eer ceeve Gb®eeJeueer
iesueer. ³ee DeCegmHeÀesìecegUs DeCegMekeÌleer®es %eeve Demeuesuee Yeejle peieeleerue meneJ³ee ¬eÀceebkeÀe®ee osMe
yeveuee.
Jejerue keÀener DevegketÀue Ieìvee Demeleevee Fbefoje ieebOeeRvee ÒeefleketÀue þjCeeN³ee keÀener Ieìvee
Ie[u³eeves l³ee DeefOekeÀ De[®eCeerle Deeu³ee. 3 peevesJeejer 1975 jespeer Fbefoje ieebOeeR®es menkeÀejer
jsuJesceb$eer ueueerle veeje³eCe efceÞee ³eeb®eer nl³ee Peeueer. efJejesOekeÀebveer ³eeceeies Fbefoje ieebOeer®ee nele
Demeu³ee®ee Òe®eej kesÀuee. ogmejer Ieìvee cnCepes 1974 ceO³es iegpejeleceOeerue DeeboesueveecegUs
efJeOeevemeYee yejKeemle kesÀueer nesleer. Deelee efJejesOekeÀ lesLes efveJe[CegkeÀe IesC³ee®eer ceeieCeer keÀ© ueeieues.
og<keÀeUe®es mebkeÀì otj Peeu³eeJej efveJe[CetkeÀe IesC³ee®es Fbefoje ieebOeerveer meebefieleues. HeCe efJejesOekeÀ
SskeÀC³ee®³ee ceveefmLeleerle veJnles. pe³eÒekeÀeMe veeje³eCe ³eeb®³ee HeeeEþy³eeves 79 Je<ex Je³ee®es Je³eesJe=×
ceesjejpeer osmeeF& GHees<eCeeuee yemeues. l³eecegUs Fbefoje ieebOeerbveer ceeIeej IesTve 11 petve 1975 jespeer
efveJe[CetkeÀe Iesleu³ee. 12 petve jespeer ueeieuesu³ee efvekeÀeueele keÀeBûesme®ee HejeYeJe Peeu³ee®es mHeä Peeues
DeeefCe yeeyetYeeF& Heìsue cegK³eceb$eer Peeues. ³eecegUs iegpejeleceOeerue keÀeBûesme®eer meÊee mebHegäele Deeueer.
11.1.11 Deueeneyeeo G®®e v³ee³eeue³ee®ee efvekeÀeue ë

iegpejele efJeOeevemeYes®ee p³ee efoJeMeer efvekeÀeue peenerj Peeuee, l³ee®e efoJeMeer cnCepes 12 petve
1975 jespeer Deueeneyeeo G®®e v³ee³eeue³ee®³ee efvekeÀeueeves Fbefoje ieebOeervee peyejomle OekeÌkeÀe efouee.
1971 ®³ee ueeskeÀmeYee efveJe[CetkeÀerle je³eyejueer celeoejmebIeeletve Fbefoje ieebOeer®eer efveJe[ jÎ þjJeueer
peeJeer, DeMeer ³eeef®ekeÀe v³ee³eeue³eele oeKeue kesÀueer nesleer. ³eeef®ekesÀceO³es oesve cenlJee®es DeejesHe Fbefoje
ieebOeerefJe©× kesÀuesues nesles. Heefnu³ee DeejesHeevegmeej ³eMeHeeue keÀHetj Yeejle mejkeÀej®³ee veeskeÀjerle Demetve
l³eeves ³ee efveJe[CetkeÀerle Fbefoje ieebOeervee ceole kesÀueer. lej ogmeN³ee DeejesHeele jep³e mejkeÀejJej DeejesHe
þsTve jep³e mejkeÀejves ³ee efveJe[CetkeÀerle meJe& ÒekeÀej®eer ceole HebleÒeOeeveevee kesÀueer. ³ee Keìu³eeme
megjJeele Peeu³eeHeemetve oesve v³ee³eeOeerMe efveJe=Êe Peeues nesles. v³ee³eeOeerMe peieceesnve efmevne ³eeb®³eemeceesj
Deelee Keìuee meg© neslee. l³eebveer iegpejele®es efvekeÀeue peenerj nesle Demeleevee®e ³ee cenlJeHetCe&
SsefleneefmekeÀ Keìu³ee®ee efvekeÀeue peenerj kesÀuee. l³eevegmeej je³eyejsueer celeoej mebIeeletve Fbefoje
ieebOeer®eer efveJe[ DeJewOe þjJeueer Je l³ee®eyejesyej keÀesCel³eener HeoekeÀefjlee efveJe[CetkeÀ ue{efJeC³eeme l³eebvee
mene Je<ee&meeþer yeboer Ieeleueer.
Deueeneyeeo G®®e v³ee³eeue³ee®³ee efveCe&³eeefJe©× Fbefoje ieebOeerveer meJeex®®e v³ee³eeue³eele

DeHeerue kesÀues. ne³ekeÀesìe&®³ee efveCe&³eeuee meJeex®®e v³ee³eeue³ee®es v³ee³eeOeerMe Jner.Deej. ke=À<Ce De³³ej
³eebveer mLeefieleer efoueer. l³eevegmeej Þeerceleer Fbefoje ieebOeer HebleÒeOeeveHeoeJej jent MekeÀCeej nesl³ee. 24
petve 1975 jespeer meJeex®®e v³ee³eeue³eeves efvekeÀeue efouee. l³eevegmeej Fbefoje ieebOeer meYeeie=ne®³ee
keÀecekeÀepeele menYeeieer nesT MekeÀCeej nesl³ee. HeCe Keemeoej cnCetve l³eeb®es meJe& DeefOekeÀej
202
v³ee³eeue³eeves lenketÀye kesÀues. mebmeoer³e keÀeBûesme He#eeves DeeHeuee efJeéeeme Fbefoje ieebOeerJej J³ekeÌle kesÀuee
Demeuee lejer osMeele SkeÀ JesieUs®e JeeoU IeeWieeJet ueeieues.
11.1.12] efJejesOekeÀeb®es Deeboesueve ë Fbefoje ieebOeer®³ee jepeerveec³ee®eer ceeieCeer

Deueeneyeeo G®®e v³ee³eeue³ee®ee efvekeÀeue peenerj neslee®e pe³eÒekeÀeMe veeje³eCe, Deìueefyenejer
JeepeHes³eer Je efJejesOekeÀebceO³es Deeveboe®eer ueeì Hemejueer. l³eebveer SkeÀef$ele ³esTve Fbefoje ieebOeeR®ee
jepeerveecee ceeefieleuee. efJejesOekeÀebveer ³ee ceeieCeermeeþer jeä^Heleer YeJeveemeceesj OejCesner meg© kesÀues. Gueì
keÀeBûesme He#eeves HebleÒeOeevee®³ee meceLe&veemeeþer pevelee cesUeJ³eeb®es Dee³eespeve keÀ©ve Òel³egÊej osC³ee®ee
Òe³elve kesÀuee. meJeex®®e v³ee³eeue³eele Fbefoje ieebOeerveer kesÀuesu³ee DeHeeruee®ee efvekeÀeue ueeiesHe³e¥le l³eebvee
Heol³eeie keÀjC³ee®eer iejpe veJnleer. lejerner Fbefoje ieebOeerefJe©× osMeYej Deeboesueve GYeejC³ee®ee efveCe&³e
efJejesOekeÀebveer Iesleuee. 25 petve 1975 jespeer efouueer ³esLes Yejuesu³ee meYesle pe³eÒekeÀeMe veeje³eCe
³eebveer mejkeÀejefJe©× meefJeve³e keÀe³eosYebiee®eer ®eUJeU meg© keÀjC³ee®es Ieesef<ele kesÀues. l³eevegmeej
osMeYej OejCes, cees®ex, cesUeJes ³eebvee meg©Jeele keÀjC³ee®es pe³eÒekeÀeMepeeRveer Heesefuemeebvee Je ue<keÀjeueener
yeb[ keÀjC³ee®es DeeJeenve kesÀues. keÀuebkeÀerle Ye´<ì DeeefCe DeHee$e HebleÒeOeevee®³ee yeskeÀe³eosMeerj Dee%ee,
ngkegÀce HeeUt ve³esle Demes veeskeÀjMeeneruee DeeJeenve keÀjC³eele Deeues. jepeOeeveer Je efpeu¿ee®³ee efþkeÀeCeer
keÀe³e&¬eÀcee®es efve³eespeve keÀ©ve ceesþceesþer efveoMe&ves keÀjC³eele Deeueer. efJeÐeeL³ee¥veer MeeUe-ceneefJeÐeeue³es
yebo keÀ©ve pe³eÒekeÀeMepeeR®³ee DeJeenvee®ee Deeoj keÀ©ve leg©biee®ee jmlee Oejuee. ns Deeboesueve FlekesÀ
Jesieeves Hemejues keÀer Fbefoje ieebOeer ³ee o[HeCeeKeeueer jepeerveecee osleerue, DeMeer DeveskeÀebvee Kee$eer Jeeìt
ueeieueer
11.1.13 DeeCeeryeeCeer®eer Iees<eCee ë

efJejesOekeÀeb®³ee o[HeCeeuee YeerkeÀ ve Ieeuelee l³ee o[HeCeeKeeueer PegketÀve jepeerveecee osCeeN³eeHewkeÀer
Fbefoje ieebOeer veJnl³ee. Deeuesu³ee mebkeÀìeuee KebyeerjHeCes leeW[ osC³ee®es Òemebieer keÀþesj efveCe&³e IesC³ee®es
l³eebveer þjJeues. DeeHeu³ee efJeéeemet menkeÀeN³eebMeer ®e®ee& keÀ©ve l³eebveer Debleie&le DeeCeeryeeCeer peenerj
keÀjC³ee®ee efveCe&³e Iesleuee. 25 petve 1975 jespeer jeä^Heleer HeÀ¬egÀÎerve Deueer Denceo ³eeb®eer Yesì
Iesleueer. osMeele DejepekeÀlee, eEnmee®eej Heme© ve³es ³eemeeþer Ieìves®³ee keÀuece veb.352 vegmeej
DeeCeeryeeCeer®ee efveCe&³e Iesleu³ee®es meebietve ³ee efveCe&³eeJej mJee#ejer keÀjC³ee®eer efJevebleer kesÀueer. #eCee®eener
efJeuebye ve ueeJelee jeä^Heleer HeÀ¬egÀÎerve Deueer Denceo ³eebveer mener kesÀueer DeeefCe 26 petve 1975 jespeer
Debleie&le DeeCeeryeeCeer peenerj Peeueer. DeeCeeryeeCeer®³ee efveCe&³eeJej jeä^HeleeR®eer mener nesC³ee®³ee Deieesoj
25 petve 1975 jespeer je$eer cenlJee®³ee jepekeÀer³e Heg{eN³eebvee kewÀosle ìekeÀues iesues. pe³eÒekeÀeMe
veeje³eCe, ceesjejpeer osmeeF&, DeMeeskeÀ cesnlee, ueeueke=À<Ce De[JeeCeer, Deìueefyenejer Jee³eHes³eer,
®ebêMesKej, jepeveeje³eCe, efHeuet ceesoer Je Dev³e keÀebner®ee l³eeceO³es meceeJesMe neslee. mebYeeJ³e kewÀos®eer
ceeefnleer efceUeu³eeves pee@pe& HeÀvee¥[ermemeejKes vesles Yetefceiele Peeues. Debleie&le megjef#eleles®³ee keÀejCeeKeeueer
DeeCeeryeeCeer peenerj keÀjC³ee®ee mJeleb$e Yeejleeleerue Heefnuee®e Òemebie neslee. 26 petve jespeer mekeÀeUer 6
Jeepelee Fbefoje ieebOeerveer keÀ@efyevesì®eer leele[er®eer yewþkeÀ yeesueeJeueer. DeeCeeryeeCeer®³ee Iees<eCesuee
mebj#eCeceb$eer mJeCe&eEmeie JeieUlee meJe& ceb$³eebveer HeeþeRyee efouee. mJeCe&eEmeieevee efJejesOee®eer eEkeÀcele ceespeeJeer
ueeieueer. l³eeb®³ee peeieer mebj#eCe ceb$eerHeoer yevmeerueeue ³eeb®eer efve³egkeÌleer keÀjC³eele Deeueer.
203
DeeþJejeYejele npeejes efJeÐeeLeea, efJeÐeeLeea vesles, J³eeHeejer mebIeìkeÀ DeeefCe Jele&ceeveHe$ekeÀejebvee

meg×e kewÀosle ìekeÀues. DeeCeeryeeCeer®³ee keÀeUele meceepee®³ee JesieJesieÈ³ee Lejeletve 10,000 ueeskeÀebvee
DeìkeÀ keÀ©ve kewÀosle [ebyeues. DeveskeÀ peeleer³eJeeoer Je DeeflejskeÀer mebIeìveebJej yeboer Ieeleueer. efJeMes<eleë
jeäêr³e mJe³ebmesJekeÀ mebIe, Deevebo ceeieea, peceeles-F-Fmueeceer, ve#eueJeeoer, ceekeÌme&Jeeoer, uesefveveJeeoer
DeeefCe meec³eJeeoer Jeiewjs SketÀCe 26 mebIeìveebJej yeboer IeeueC³eele Deeueer. Je=ÊeHe$ebeJej Òeefme×erHetJe&
mesvmee@jMeerHe ueeiet keÀjC³eele Deeueer. leeceerUvee[t Je iegpejeleceOeerue efyeiej keÀeBûesme mejkeÀejs yejKeemle
keÀjC³eele Deeueer. GÊej ÒeosMe DeeefCe Deesefjmee®es cegK³eceb$eer yeouetve l³eeb®³ee peeieer DeeHeu³ee cepeealeerue
vesl³eeb®³ee vesceCegkeÀe kesÀu³ee. ³egLe keÀeBûesme®es vesle=lJe mebpe³e ieebOeeRkeÀ[s osC³eele Deeues. 22 peguew 1975
jespeer DeeCeeryeeCeer®es meceLe&ve keÀjleevee Fbefoje ieebOeer cnCeeu³ee, ’mejkeÀejves osMeele DeeCeeryeeCeer ueeiet
kesÀu³eeves osMeeleerue ueeskeÀMeener OeeskeÌ³eele Deeueer vemetve keÀeBûesmeefJejesOeer He#eebveer je<ìêr³e mJe³ebmesJekeÀ
mebIee®³ee ceeie&oMe&veeKeeueer osMeele Òel³e#e ke=Àleer Je IeeleHeeleer keÀejJee³ee keÀjC³ee®ee lemes®e ue<keÀj,
Heesefueme, efJeÐeeLeea DeeefCe DeewÐeesefiekeÀ #es$eeleerue keÀeceieejeble Demeblees<e HewÀueeJeC³ee®ee pees kegÀìerue [eJe
j®euee Deens, l³eecegUs osMeeleerue ueeskeÀMeener OeeskeÌ³eele Deeueer Deens. Deepe osMe efJeveeMee®³ee
GbyejþîeeJej GYee Deens. lesJne osMeeuee efJeveeMee®³ee ielexletve Jee®eefJeC³eemeeþer Je ueeskeÀMeener®ee ceeie&
megkeÀj keÀjC³eemeeþer veeF&ueepeeves DeeCeeryeeCeer®ee ceeie& eqmJekeÀejeJee ueeieuee Deens.“ meJe& osMe Òel³e#e
efouueer®³ee efve³eb$eCeeKeeueer Deeuee.
11.1.14 DeeHeueer Òeieleer leHeemee ë

1. veiejJeeuee ÒekeÀjCeeJej ÒekeÀeMe ìekeÀe.
2. Fbefoje ieebOeerbveer Debleie&le DeeefCeyeeCeer keÀe peenerj kesÀueer?.
11.2 DeeefCeyeeCeer keÀeUeleerue ÒeMeemeve
DeeCeeryeeCeer peenerj neslee®e osMee®³ee keÀeveekeÀesHeN³eeletve SsketÀ ³esCeeje Fbefoje-efJejesOeer metj Meeble
Peeuee. pe³eÒekeÀeMepeeRveer GYeejuesueer ®eUJeU SkeÀoce Meeble Peeu³eemeejKeer Jeeìueer. mebHe, efveoMe&ves,
OejCes, cees®ex, eEnmee®eej yebo nesTve pevepeerJeve megjUerle ®eeuet ueeieues. mejkeÀejer keÀce&®eejer J³eJeefmLele
keÀece keÀ© ueeieues. jsuJesiee[îee JesUeHe$ekeÀeÒeceeCes OeeJet ueeieu³ee. 21 peguew 1975 jespeer Fbefoje
ieebOeerveer mebmeos®es DeefOeJesMeve IesC³ee®es peenerj kesÀues. ns DeefOeJesMeve DeveskeÀ DeLee¥veer cenlJeHetCe& nesles.
OejHekeÀ[ercegUs meYeeie=nele efJejesOeer He#eeb®³ee meYeemeoeb®eer J³ekeÌleJ³es DeÒekeÀeMeveer³e þjefJeueer nesleer.
Ieìveeog©ml³ee, ÒeefleefveOeerlJe keÀe³eÐeele DeeCeeryeeCeer peenerj keÀjC³ee³eesi³e HeefjefmLeleer Deens eEkeÀJee
veener ³eeyeÎue®es jeä^Heleer®es efveoeve Debleerce Je efveCee&³ekeÀ þjefJeues. Deueeneyeeo ne³ekeÀesìe&ves Fbefoje
204
ieebOeerbJejerue DeejesHe ûee¿e OejC³eemeeþer peveÒeefleefveefOelJe keÀe³eÐeeleerue p³ee lejlegoeR®ee DeeOeej Iesleuee
neslee, l³ee meJe& lejlegoer DeefOeJesMeveele yeoueC³eele Deeu³ee.
ueeskeÀMeener®ee ieUe oeyetve mebHetCe& osMeeuee leg©biee®es mJe©He ÒeeHle Peeu³ee®eer ìerkeÀe Fbefoje
ieebOeerveer SskeÀueer nesleer. lesJne efJejesOekeÀeb®eer, ìerkeÀekeÀejeb®eer leeW[s yebo keÀjC³eemeeþer DeefOeJesMevee®³ee
Deieesoj 1 peguew 1975 Heemetve®e Fbefoje ieebOeerveer DeeefLe&keÀ megOeejCeebmeeþer 20 keÀueceer keÀe³e&¬eÀce
peenerj kesÀuee. ³ee keÀe³e&¬eÀceele Del³eeJeM³ekeÀ Jemletb®³ee efkebÀceleer keÀceer keÀjCes, peefceve megOeejCeeb
keÀe³eÐee®eer DebceueyepeeJeCeer keÀjCes, iejerye DeeefCe Yetefcenerveebvee Iejs yeebOetve osCes, Jesþefyeieejer DeeefCe
meeJekeÀejer jÎ keÀjCes, Mesleercepetjebmeeþer efkeÀceeve Jesleve keÀe³eoe keÀjCes, Mesleermeeþer peeoe
HeeCeerHegjJeþîee®³ee meesF& GHeueyOe keÀ©ve osCes, Jeerpe GlHeeoveeuee ®eeuevee osCes, ûeeceerCe nmlekeÀuee
J³eJemee³ee®ee efJekeÀeme, keÀeHe[ J³eJemee³eeceO³es megOeejCee, Menjer ceeskeÀÈ³ee peceerveer®es meeceeefpekeÀjCe,
lemkeÀjebefJe©× keÀ[keÀ GHee³e ³eespeCes, DeeefLe&keÀ¢ä³ee ogye&ue IeìkeÀebmeeþer meesF& meJeueleer osCes,
keÀeUeyeepeej Je keÀj®egkeÀJesefiejeruee DeeUe IeeueCes, mceieueme&®³ee ceeueceÊee peHle keÀjCes, iegbleJeCetkeÀ
He×leerceO³es megOeejCee, DeewÐeesefiekeÀ #es$eeleerue mebIeìerle keÀeceieejebmeeþer veJeerve ³eespevee, JeenlegkeÀer®³ee
megefJeOee, keÀjmeJeueleer, efJeÐeeL³ee¥vee efve³ebef$ele ojeves Jemlet, HegmlekesÀ, Je¿ee Je uesKeve meeefnl³ee®ee
HegjJeþe, DeeefLe&keÀ¢<ì³ee ogye&ue IeìkeÀebvee jespeieej Je ÒeefMe#eCee®³ee meesF& GHeueyOe keÀ©ve osCes Fl³eeoer
ieesäerb®ee DeeefLe&keÀ keÀe³e&¬eÀceele meceeJesMe kesÀuee. l³eevegmeej DeveskeÀ JeìngketÀce efveIeeues.
11.3 DeeefCeyeeCeer®es HeefjCeece
DeeefCeyeeCeeR®es keÀener ®eebieues DeeefCe JeeF&ì HeefjCeece HeneJe³eeme efceUeues. Jemletb®³ee efkebÀceleer keÀceer
Peeu³ee. DeeJeM³ekeÀ Jemletb®eer ìb®eeF& keÀceer nesTve Jemletb®ee HegjJeþe Jee{uee. ®eesjìe J³eeHeej, meeþsyeepeer
DeeefCe keÀj ®egkeÀJesefiejeruee DeeUe yemeuee. mebHe DeeefCe ìeUsyeboerJej yeboer IeeueC³eele Deeueer.
veeskeÀjMeenerleerue yesefHeÀkeÀerjer DeeefCe megmleer veä nesTve l³eeb®eer keÀe³e&#ecelee Jee{erme ueeieueer. 1975
ceO³es DeewÐeesefiekeÀ GlHeeove 6 ìkeÌkeÌ³eebves lej 1976 ceO³es 10 ìkeÌkeÌ³eeves Jee{ues. 1976 DeKesj
Yeejlee®³ee efve³ee&le J³eeHeejele Jee{ Peeueer. ueeskeÀebvee efMemleer®es cenlJe Je eEkeÀcele keÀUt ueeieueer. jsuJes
JesUsle OeeT ueeieu³ee. Heesefuemeeb®³ee ceoleerves yeme Leeby³eeJej ueeskeÀ jebiesle GYes jent ueeieues. efouueer,
cegbyeF& meejK³ee Menjeleerue yeskeÀe³eosMeerj yeebOekeÀeces veä keÀjC³eele Deeueer. Ketve, ojes[s, ®eesjer,
yeueelkeÀej Fl³eeoer iegv¿ee®³ee Òemebieer keÀþesj efMe#es®eer lejlego keÀjC³eele Deeu³eeves ceeueceÊee Je peerJeve
DeefOekeÀ megjef#ele yeveues. kegÀìtbye efve³eespeveeuee meJeex®®e ÒeeOeev³e osC³eele Deeues. leLeeefHe, kegÀìtbye
efve³eespevee®³ee DebceueyepeeJeCeerceO³es DeeflejskeÀ Peeu³eeves kegÀìtbyeefve³eespevee®es HeefjCeece ve<ì Peeues.
³eeefMeJee³e ûeeceerCe Yeeieeleerue ieefjyeeb®eer GVeleer Ie[tve Deeueer. yesIejebvee Je Heooefueleebvee 3

ueeKe Iejs yeebOetve osC³eele Deeueer. peJeU peJeU 1 ueeKe SkeÀj peeoe peefceve Yetefceefnveebvee Jeeìtve
osC³eele Deeueer. Jesþefyeieejer Je ûeeceerCe meeJekeÀejer jÎ þjueer. ûeeceerCe Yeeieele yeBkeÀe efveIeeu³ee. ðeer-
Hegª<eebvee meceeve Jesleve þjues. yeesveme®eer meebie[ GlHeeoveeMeer IeeueC³eele Deeueer. Yetefcenerve, Meslecepetj
DeeefCe ueneve MeslekeÀN³eebkeÀ[erue keÀpee&®eer Jemegueer keÀjC³eemeeþer jep³eebveer veJeerve keÀe³eos kesÀues.
205
Meslecepetjebmeeþer efkeÀceeve JesleveeceO³es Jee{ keÀjC³eele Deeueer. efkeÀleerner kesÀues lejer ³ee 20 keÀueceer
DeeefLe&keÀ keÀe³e&¬eÀcee®ee ÒeYeeJe kesÀJeU peefceveoej, Þeerceble MeslekeÀjer DeeefCe efveÿgj veeskeÀjMeener®³ee
De[LeÈ³eecegUs ûeeceerCe meceepeeJej He[t MekeÀuee veener. DeeefCeyeeCeercegUs ûeeceerCe Yeeieeleerue iejeryeebvee
Lees[erHeÀej ceole Peeueer HeCe ûeeceerCe meceepeeceO³es HeÀej ceesþe yeoue Ie[tve Deeuee veener.
DeeefCeyeeCeer®³ee meg©Jeeleer®³ee keÀeUele DeeefLe&keÀ megOeejCeebcegUs meJe& #es$eele HeefjJele&ve nesTve

HeÀe³eos Peeu³ee®es ef®e$e efvecee&Ce Peeues HeCe les HeÀej keÀeU efìketÀ MekeÀues veener. nUtnUt DeeefCeyeeCeeryeÎue
meeceev³e ueeskeÀeb®ee Yećeefvejeme Peeuee. Ye´äe®eejer ÒeMeemeve He×leercegUs DeeefLe&keÀ megOeejCee keÀe³e&¬eÀce
ÒeYeeJeerHeCes jeyeefJelee Deeues veener. HetJeeaÒeceeCes®e ®eesjìe DeeefCe yeskeÀe³eosMeerj J³eeHeej ®eeuet neslee. veeiejer
mJeeleb$³eeJej yebOeves Demeu³eecegUs pevelesuee DeeHeueer ieeNneCeer ceeb[lee ³esle veJnleer. Jele&ceeve He$eeJejerue
efve³eb$eCeecegUs osMee®³ee keÀeveekeÀesHeN³eele keÀe³e Ie[les Deens ns mejkeÀejuee keÀUle veJnles. Fbefoje
ieebOeerbveer osMee®eer HeefjefmLeleer HetJe&HeoeJej ³eslee®e DeeefCeyeeCeer GþefJeC³ee®es Deeéeemeve efouesues nesles. HeCe
1976 ceO³es 42 Jeer Ieìvee og©mleer keÀ©ve peveles®ee Yećeefvejeme kesÀuee. Fbefoje ieebOeer ueeskeÀMeener®ee
ieUe oeyetve Ieìves®³ee cegueYetle ®eewkeÀìerle yeoue keÀjerle Demeu³ee®ee efJejesOekeÀebveer Òe®eej kesÀuee.
meenefpekeÀ®e DeeefCeyeeCeer®es keÀe³eosMeerj cenlJe keÀceer Peeues.
11.4 DeeefCeyeeCeer®³ee keÀeUeleerue o[HeMeener DeeefCe DeeflejskeÀ
DeeefCeyeeCeer®³ee keÀeUele Meemevee®³ee neleer Deefveye¥Oe meÊee Deeueer. Debleie&le megj#ee keÀe³eoe
keÀ[keÀ keÀjC³eele Deeuee neslee. mejkeÀejer DeefOekeÀejer Je HeesefuemeebkeÀ[tve DeveskeÀ efþkeÀeCeer Del³ee®eej
nesT ueeieues. Je=ÊemebmLee mejkeÀej®³ee efve³eb$eCeeKeeueer nesleer. ÒemeejceeO³ecesner mejkeÀejer Òe®eej
³eb$eCesuee pegbHeueer nesleer. osMeYej 80 npeej ueeskeÀebvee leg©bieele [ebyeC³eele Deeues nesles. pe³eÒekeÀeMe
veeje³eCe leg©bieele Deepeejer He[ues Demeleevee l³eebvee efJe<e efoues iesues, Demee Òe®eej Peeuee. pee@pe&
HeÀvee¥[erme ³eebveener Deceeveg<e JeeieCetkeÀ osC³eele Deeu³ee®ee Òe®eej Peeuee. DeeefCeyeeCeer®³ee keÀeUele
o[HeMeener keÀjCeejs efJeefJeOe keÀe³eos Heeme keÀjC³eele Deeues. Heesefuemeebvee keÀesCeeueener keÀejCe ve oeKeefJelee
HekeÀ[lee ³esT ueeieues. 4 peguew 1975 jespeer 26 peeleer³eJeeoer mebmLee Je mebIeìveebJej yeboer IeeueC³eele
Deeueer. mejkeÀejefJejesOeer efveCe&³e osCeeN³ee ne³ekeÀesìe&®³ee 16 v³ee³eeOeerMeeb®³ee yeou³ee keÀ©ve
v³ee³emebmLesJej oyeeJe DeeCeuee. p³ee JeefkeÀueebveer DeeefCeefyeeCeer®ee efve<esOe kesÀuee, l³eeb®³eeefJe©× keÀejJeeF&
Peeueer. pegv³ee efouueerleerue leerme npeejer v³ee³eeue³eeleerue Je Meneoje ³esLeerue HeÀewpeoejer
v³ee³eeue³eeleerue JekeÀerueeb®es ®eWyej yegue[esPej DeeCetve Hee[C³eele Deeues. DeveskeÀ JekeÀerueebvee leg©bieele
ìekeÀC³eele Deeues. keÀener JekeÀerue Yetefceiele Peeues. 30 cee®e& 1976 jespeer megÒeerce keÀesì& yeej
DemeesefmeSMeveves ³eeefJe©× Deeboesueve meg© kesÀu³eeves JeefkeÀueeb®eer megìkeÀe keÀjC³eele Deeueer.
DeeefCeyeeCeer®³ee keÀeUele mejkeÀejer DeefOekeÀeN³eeb®³ee o[HeMeeneruee meercee jeefnueer veener.
DeeefCeyeeCeer®³ee keÀeUele osMeele SkeÀ He#e Je SkeÀe vesl³ee®es jep³e meg© nesles. v³ee³emebmLee ogye&ue
Peeueer nesleer. Yeejle cnCepes Fbefoje Je Fbefoje cnCepes Yeejle Demes meceerkeÀjCe le³eej Peeues nesles. pee@pe&
HeÀvee¥[erme Yetceeriele Demeu³eeves l³eeb®³ee kegÀìtbyeer³eebvee HekeÀ[tve l³eeb®ee íU keÀjC³eele Deeuee lemes®e
206
pee@pe& HeÀvee¥[ermeMeer mebyebOe Demeuesu³ee keÀVe[ DeefYeves$eer mvesnuelee ³eebvee efcemeeKeeueer DeìkeÀ keÀ©ve
JesM³ee Je ðeer iegvnsieejeb®³ee menJeemeele þsJeC³eele Deeues. ueeskeÀmeYes®³ee meom³ee iee³e$eerosJeer Je l³eeb®ee
cegueiee YeJeeveer eEmeie ³eebvee lemkeÀjer®³ee DeejesHeeJe©ve leg©bieele ìekeÀC³eele Deeues. iJeeunsj®³ee
jepeceelee efJepe³eejepe eEMeos ³eebveener eflenej®³ee leg©bieele þsTve l³eeb®ee íU keÀjC³eele Deeuee.
DeeefCeyeeCeerle HekeÀ[uesu³eebJej DeejesHeHe$e oeKeue ve keÀjlee®e leg©bieele íU kesÀuee peeF&.
DeeefCeyeeCeerleerue Del³ee®eejecegUs Fbefoje ieebOeer Je l³eeb®es Meemeve yeoveece Peeues nesles. l³eele®e l³eeb®es
megHeg$e mebpe³e ieebOeerves Yej Ieeleueer.
Fbefoje ieebOeerb®es Heg$e mebpe³e ³eeme jepekeÀejCeele DeeCetve l³eeb®eer Òeeflecee ueeskeÀefÒe³e keÀjC³ee®ee
Òe³elve keÀeBûesmekeÀ[tve Peeuee. mebpe³e ieebOeer Oee[meer Demeues lejer Dee¬eÀcekeÀ Je GleeJeÈ³ee mJeYeeJee®es
nesles. ³egJekeÀ keÀeBûesme®es DeO³e#e ³ee veel³eeves Je=#eejesHeCe, Òeew{ mee#ejlee, Yeejleer³e mebmke=Àleer®es
Hegve©ppeerJeve, kegÀìtbye efve³eespeve, PeesHe[HeÆer efvece&tueve ³ee keÀueceeb®ee Jeerme keÀueceer ³eespevesle meceeJesMe
kesÀuee. mebpe³e ieebOeerb®³ee ³eespevee jeäêfnleemeeþer efveef½ele®e ®eebieu³ee nesl³ee, keÀu³eeCekeÀejer nesl³ee.
Hejbleg ³ee ³eespeveeb®eer DebceueyepeeJeCeer keÀjleevee l³eebveer DeeflejskeÀ kesÀu³eeves pevelee Òe#egyOe Peeueer. Fbefoje
ieebOeerbveerner mebpe³euee HetCe& mJeeleb$³e efou³eeves veJeerve mecem³ee efvecee&Ce Peeu³ee. mebpe³e ieebOeerveer kegÀìtbye
efve³eespeve keÀe³e&¬eÀce jeyeefJeleevee vemeyeboer Meðe¬eÀer³esJej DeefOekeÀ Yej efouee. l³eevegmeej Heesefueme,
[e@keÌìj, Heefj®eeefjkeÀe, efMe#ekeÀ, veiejHeeefuekeÀe DeefOekeÀejer, ûeecemesJekeÀ DeMee meJe& mejkeÀejer
keÀce&®eeN³eebvee vemeyeboermeeþer ueeskeÀebvee ÒeJe=Êe keÀjC³ee®ee DeeosMe osTve leMeer mebK³ee vescetve efoueer. keÀesìe
HetCe& kesÀu³eeefMeJee³e ceeefmekeÀ Jesleve efceUCeej veener DeMeer mekeÌle leekeÀero efoueer. DeeHeues GÎerä ueJekeÀj
Heej Hee[C³eemeeþer mejkeÀejer keÀce&®eeN³eebkeÀ[tve vemeyeboermeeþer cneleejs, le©Ce, DeefJeJeenerle Demee
keÀesCeeJejner oyeeJe mekeÌleer nesT ueeieueer. meeJe&peefvekeÀ efþkeÀeCeentve keÀesCeeueener HekeÀ[tve ©iCeeue³eele
Meðe¬eÀer³esmeeþer peyejomleerves vesues peele Demeu³ee®³ee DeHeÀJee Hemeju³eeves ueeskeÀebceO³es Òe#eesYe Je onMele
efvecee&Ce Peeueer.
PeesHe[HeÆer efvecet&ueveemeeþerner mebpe³e ieebOeerves Demes®e Dee¬eÀcekeÀ OeesjCe jeyeefJeues. efouueer®eer

peecee ceefMeo Je legke&Àceve iesì ³ee ojc³eeve yengmebK³ee cegeqmuece mebK³ee Demeuesueer PeesHe[HeÆer nesleer.
SefÒeue 1976 ceO³es l³ee PeesHe[îee Hee[C³eemeeþer mejkeÀejer ³eb$eCee ³eslee®e lesLeerue cegeqmueceebveer efJejesOe
kesÀuee. l³eeb®³eeJej ieesUeryeej keÀjC³eele Deeuee. ³ee ieesUeryeejele mene ceeCemes þej Peeueer Je keÀener
peKeceer Peeueer. ³ee Ieìvesveblejner mebpe³e ieebOeeR®³ee DeeosMeeves mebHetCe& PeesHe[HeÆer YegF&meHeeì keÀjC³eele
Deeueer. ³ee IeìvescegUs mebHetCe& osMeele KeUyeU ceepeueer. mebpe³e ieebOeeRefJe©× kesÀuesu³ee le¬eÀejer Fbefoje
ieebOeer SketÀve I³ee³euee le³eej veJnl³ee.
11.5 DeeefCeyeeCeeruee efJejesOe :
26 petve 1975 jespeer osMeYej Debleie&le DeeefCeyeeCeer peenerj Peeueer. megjJeeleer®³ee keÀeUele
DeeefCeyeeCeerefJe©× keÀesCeerner Òeefle¬eÀer³ee J³ekeÌle kesÀueer veener. Hejbleg pemee keÀeU Heg{s iesuee lemelemes
ueeskeÀcele peeie=le nesle iesues. DeeCeeryeeCeer®³ee keÀeUeleerue HeesefuemeebkeÀ[tve nesCeeN³ee Dev³ee³ee®³ee yeelec³ee
iegHleHeCes ueeskeÀebHe³e¥le peeTve Heesnes®eu³ee. pevecele KeJeUtve Gþues Je DeeefCeyeeCeerefJe©× Deeboesueveeuee
meg©Jeele Peeueer. Hejbleg Debleie&le megj#ee keÀe³eÐee®³ee ye[i³eecegUs ns Deeboesueve yengleebMeer Yetceeriele
vesl³eebveer Jee{efJeues. ³ee vesl³eebveer DeveskeÀ ceeiee¥®ee DeJeuebye kesÀuee. ³ee Yetceeriele DeeboesueveeceO³es
207
mejkeÀejefJejesOeer iegHle He$ekesÀ, meeefnl³e JeeìC³eemebyebOeer efJeÐeeL³ee¥®ee GHe³eesie keÀ©ve Iesleuee. jeäêr³e
mJe³ebmesJekeÀ mebIeeleHexÀ DeeCeeryeeCeerefJe©× mel³eeûen meg© keÀjC³eele Deeuee. meJe& eEnogmLeeveeletve SkeÀ
ueeKe ®eeUerme npeej keÀe³e&keÀlex HekeÀ[C³eele Deeues. Yetceeriele ®eUJeU keÀjC³eeceO³es jeäêr³e
mJe³ebmesJekeÀ mebIe DeeIee[erJej neslee. ³ee keÀe³e&keÀl³ee¥veer Yetceeriele jentve meJe& ÒeebleeMeer mebyebOe ÒemLeeefHele
kesÀuee. npeejes HegefmlekeÀeb®es JeeìHe keÀ©ve pevecele peeie=le kesÀues. DeveskeÀ íesìeríesìer efveJesoves Je Jele&ceeve
He$es ³eecegUs pevecele {JeUtve efveIeeues. osMeeleerue meJe& mlejeleerue ueeskeÀebveer DeeHeu³ee leekeÀoervegmeej
DeeCeeryeeCeerefJe©× DeeJeepe GþJeuee. DeveskeÀ uesKekeÀ, [e@keÌìme&, JekeÀerue, efJeÐeeLeea, efMe#ekeÀ, He$ekeÀej,
keÀJeer, veeìkeÀkeÀej F. ³ee Deeboesueveele menYeeieer nesles. DeeCeeryeeCeer®³ee keÀeUele Je=ÊeHe$eeb®es mJeeleb$³e
keÀe{tve IesTve DeveskeÀ mebHeeokeÀebvee, yeeleceeroejebvee kewÀosle ìekeÀues nesles. ³ee efJejesOeele osMeeleerue
mebHeeokeÀebveer efouueer ³esLes SkeÀ$e ³esTve `ceojueB[®es' mebHeeokeÀ kesÀ.Deej. ceuekeÀeveer ³eeb®³ee DeìkesÀ®ee
efve<esOe keÀ©ve DeeefCeyeeCeerefJe©× þjeJe Heeme kesÀuee. DeeefCeyeeCeer®³ee keÀeUelener keÀener Je=ÊeHe$eebveer
iegHleHeCes DeeHeues keÀe³e& ®eeuet þsJeues. l³eeHewkeÀer `pevelee mecee®eej' ns Heefnues Je=ÊeHe$e ceeveues peeles.
pevelee mecee®eejves 28 petve 1975 Heemetve DeeefCeyeeCeerefJe©× Òe®eej kesÀuee. yebefoJeemeeleerue Heg{ejer,
l³eeb®³eeJejerue Del³ee®eej, pe³eÒekeÀeMepeeR®es Yee<eCe ³eeb®ee Òemeej kesÀuee. mel³e mecee®eej ³ee Heeef#ekeÀeves
eEnogmLeeveeleerue Ieìveeb®ee Dee{eJee Iesleuee. ³eeefMeJee³e efouueerletve `peveJeeCeer' Je `ceMeeue',
JeejeCemeerntve òHe&ve', nwêeyeeontve 'Jeýe³egie', cegbyeF&ntve `Demeueer mecee®eej', ieesneìerJe©ve
`mel³eJeeoer' ner Heeef#ekesÀ Òeefme× nesleer. ³ee iegHleHeCes ÒekeÀeefMele nesCeeN³ee Je=ÊeHe$eebvee pevelesHe³e¥le
Heesn®eefJeC³eemeeþer keÀe³e&keÀlex yeskeÀe³eosMeerj ceeiee&®ee DeJeuebye keÀjerle. mejkeÀejer ÒekeÀeMeves p³ee Jeenveeletve
HeeþefJeueer peele eEkeÀJee kegÀìgbye efve³eespevee®³ee Jee*ce³eeyejesyej ³ee yeskeÀe³eosMeerj Jee*ce³ee®eer jJeeveieer
kesÀueer peeF&. eEnot Je=ÊeHe$eeb®es meuueeieej Þeer. js·er ³eebveer DeeCeeryeeCeerefJe©× ®eUJeUerle G[er Iesleueer
cnCetve l³eebvee HeÀvee¥[erme ³eeb®³ee ye[esoe [e³eveeceeF&ì kesÀme ceO³es iebgleJeC³eele Deeues.
DeeefCeyeeCeeruee efJejesOe keÀjC³eeceO³es JekeÀerue ceb[Uerner Deûesmej nesleer. DeveskeÀ jep³eeleerue yeej
keÀeweqvmeueveer efveYe&³eHeCes DeeCeeryeeCeeruee efJejesOe kesÀuee. Yeejleer³e yeej keÀeweqvmeue®es DeO³e#e jece
pesþceueeveer ³eebveer DeeefCeyeeCeer®³ee efJe©× ÒeYeeJeerHeCes keÀe³e& keÀjlee ³eeJes, ³eemeeþer keÀener keÀeU osMe
l³eeie kesÀuee.pesþceueeveeRveer Fbefoje ieebOeer Je DeeefCeyeeCeer®ee efve<esOe keÀ©ve Yeejleer³e pevelesuee
YeeJeveelcekeÀ DeeJeenve kesÀues. veeiejer mJeeleb$³eemeeþer DeveskeÀ JekeÀerueebveer ue{e efouee. ³ee DeeboesueveeceO³es
efMe#ekeÀner ceeies veJnles. efJeMes<eleë efJeÐeeHeerþ Je ceneefJeÐeeue³eerve efMe#ekeÀebveer DeeefCeyeeCeeruee efJejesOe
kesÀuee. cegbyeF& efJeÐeeHeerþeleerue jep³eMeeðee®³ee ÒeeO³eeefHekeÀe Þeerceleer G<ee cesnlee ³eebveermeg×e
DeeefCeyeeCeerefJe©× ceesþs keÀece kesÀues. ceneje<ìêleerue Òeefme× uesefKekeÀe DeeefCe 1976 ceO³es keÀje[ ³ee
efþkeÀeCeer Yejuesu³ee cejeþer meeefnl³e mebcesuevee®³ee DeO³e#ee ogiee& YeeieJele ³eebveerner DeeefCeyeeCeer®eer
veeuemleer kesÀueer. l³eeveblej l³eebvee DeìkeÀner Peeueer. ogmejerkeÀ[s efJeveesoer uesKekeÀ DeeefCe veeìkeÀkeÀej
³eebveerner DeeefCeyeeCeerefJe©× mJeeleb$³eemeeþer ceesnerce neleer Iesleueer. DeeefCeyeeCeer®³ee efJejesOeeleerue ³ee
Deeboesueveele iegpejeleer uesKekeÀ Je keÀJeer DeeIee[erJej nesles.
pe³eÒekeÀeMe veeje³eCe ³eeb®³ee DeO³e#elesKeeueer veeieefjkeÀebkeÀefjlee ùeeskeÀMeener' ³ee mebmLesves

DeeefCeyeeCeer®³ee efJejesOeele cenlJee®es keÀe³e& kesÀues. HebpeeyeceO³es DekeÀeueer oueeves DeeefCeyeeCeeruee efJejesOe
208
kesÀuee. 44 npeej MeerKe mel³eeûener leg©bieele iesues. cee®e& 1976ceO³es Heesefuemeebveer ye[esoe Menjele
jes[ eEuekeÀ Dee@HeÀ Fbef[³ee ³ee kebÀHeveer®³ee ieesoeceeJej íeHee Ieeleuee. lesJne l³eebvee [e³eveeceeF&ì
mHeÀesìkeÀe®es ceesþs meeþs meeHe[ues. meer.yeer.Dee³e ves kesÀuesu³ee ®eewkeÀMeerle ³ee ceeies pee@pe& HeÀvee¥[erme Deensle
Demes Dee{Utve Deeues. Fbefoje ieebOeer®es mejkeÀej GueLetve Hee[C³ee®ee pee@pe& HeÀvee¥[erme Je l³eeb®³ee
menkeÀeN³eeb®ee keÀì neslee Demes Ieesef<ele keÀjC³eele Deeues. l³eeb®³eeJej Keìues Ye©ve leg©bieele l³eebvee
Deceeveg<e JeeieCetkeÀ osC³eele Deeueer. SefÒeue 1976 ceO³es ueb[ve ³esLe DeeCeeryeeCeeruee efJejesOe keÀ©ve
Yeejleer³e mJeeleb$³eemeeþer jeäêr³e mJe³ebmesJekeÀ mebIee®³ee Yetefceiele keÀe³ee&uee ceole keÀjCeejer `Yeejleer³e
meceepee®es efce$e' veeJee®eer mebIeìvee mLeeHeve kesÀueer. ³ee mebIeìves®eer MeeKee DecesefjkesÀlener mLeeHeve kesÀueer.
ùeeskeÀmebIe<e& meefceleer' veeJee®eer DeeCeKeerve SkeÀ mebIeìvee DeeefCeyeeCeer®³ee efJejesOeele keÀe³e&jle nesleer.
osMee®³ee keÀeveekeÀesHeN³eele DeeefCeyeeCeer®³ee efJejesOeele mebIeìvee DeeefCe ®eUJeUer keÀe³e& keÀjerle nesl³ee.
1975 veblej efyenej, cenejeä^ DeeefCe keÀvee&ìkeÀ ceO³es ueneve mHeÀesì Ie[tve Deeues. ³ee HeefjefmLeleerJej
ceele keÀjC³eemeeþer ®e®exletve ceeie& efveIesue, DeMeer efJejesOekeÀebceOeerue keÀener vesl³eeb®es cele nesles. 1976
®³ee efnJeeÈ³eeceO³es keÀener efJejesOeer vesl³eeb®eer Fbefoje ieebOeerveer megìkeÀe kesÀueer. l³eeHewkeÀer efyepeg HeìveeF&keÀ Je
Sce. keÀ©CeeefveOeer nesles. les Fbefoje ieebOeeryejesyej ®e®ee& keÀ©ve meecebpem³eeves ceeie& keÀe{C³ee®³ee efJe®eejeb®es
nesles. DeÐeeHe DeveskeÀ efJejesOeer vesles leg©bieele nesles. efMeJee³e ³ee mecePeeslee keÀjejeuee pe³eÒekeÀeMe veeje³eCe
³eeb®eer ceev³elee DeeJeM³ekeÀ nesleer HeCe efyepeg HeìveeF&keÀ Je Sce. keÀ©CeeefveOeerb®ee ®e®ex®ee ÒemleeJe leg©bieele
Demeuesu³ee vee.ie. ieesjs, pee@pe& HeÀvee¥[erme ³eebvee Deefpeyeele Heìuee veener. cenlJee®eer ieesä cnCepes
Fbefoje ieebOeerveebner le[pees[ ceev³e veJnleer.
11.6 DeeefCeyeeCeer®ee MesJeì
mebHetCe& osMeele Fbefoje ieebOeer DeeefCe keÀeBûesme He#eeyeÎue mebleeHee®eer ueeì Hemejueer nesleer.
efJejesOekeÀebceOeerue SskeÌ³ee®ee DeYeeJe, Jeerme keÀueceer keÀe³e&¬eÀcee®³ee efoKeeT ³eMeecegUs pevelesceOeerue
l³eeb®³ee Jee{l³ee ueeskeÀefÒe³elesyeÎue DeelceefJeéeeme, efnleeE®elekeÀebveer, Keg<ecemkeÀN³eebveer DeeefCe jepekeÀer³e
mebMeesOeve mebIeìveebveer efouesueer ceeefnleer, DeeefCeyeeCeercegUs Peeuesueer yeoveeceer Je yesDeyeǵ, DeeefCeyeeCeer®³ee
keÀeUeleerue O³es³e OeesjCeebvee keÀe³eosMeerjHeCee efceUJetve ÐeeJee, efJejesOekeÀeb®eer leeW[s yebo keÀjeJeerle ³eemeeþer
Fbefoje ieebOeerveer 18 peevesJeejer 1977 jespeer De®eevekeÀ cee®e& 1977 ®³ee meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CegkeÀe
IesC³ee®es Ieesef<ele kesÀues. l³eecegUs meJee¥vee®e Dee½e³ee&®ee ceesþe OekeÌkeÀe yemeuee. Yeejleer³e mebefJeOeeveevegmeej
DeeefCeyeeCeer Demeleevee efveJe[CegkeÀe SkeÀ Je<e& Heg{s {keÀueC³ee®ee DeefOekeÀej mebmeosuee neslee. l³eevegmeej
Fbefoje ieebOeerveer cee®e& 1976 ceO³es Demeuesu³ee efveJe[CegkeÀe SkeÀ Je<e& Heg{s {keÀueu³ee nesl³ee.
DeeefCeyeeCeercegUs DeeCeKeer keÀener Je<e& efveJe[CegkeÀe ve Ieslee Fbefoje ieebOeer meÊesJej jent MekeÀle nesl³ee. HeCe
ueeskeÀcele DeeHeu³ee efJe©× Ye[keÀu³ee®eer peeCeerJe Peeu³eeves ³ee mebkeÀìeletve meefnmeueecele megìC³eemeeþer
l³eeb®³eemeceesj Dev³e He³ee&³e veJnlee.
efveJe[CetkeÀe peenerj neslee®e meJe& efJejesOeer He#e vesl³eeb®eer cegkeÌlelee keÀjC³eele ³esTve DeeCeeryeeCeer®eer
yebOeves efMeLeerue keÀjC³eele Deeueer. HeCe l³eebvee mebIeìerle nesC³eeme, Hewmee GYeejC³eeme, Òe®eej keÀjC³eeme
HeÀej JesU ve oslee PeìHeì efveJe[CetkeÀe GjkeÀeJ³eele cnCepes efvekeÀeue keÀeBûesme®³ee yeepegves ueeiesue Je
209
DeeHeueer meÊee efìketÀve jenerue Demee Fbefoje ieebOeerb®ee [eJe neslee. DeeCeeryeeCeer meceeHle Peeueer Je osMeele
efveJe[CegkeÀer®³ee jCeOegceeUeruee megjJeele Peeueer.

1. ye[eso³ee®³ee [e³eveeceeF&ì ÒekeÀjCe keÀe³e Deens ?
2. DeeefCeyeeCeer keÀesCel³ee efoJeMeer GþefJeC³eele Deeueer?
11.7 meejebMe
ueeueyeneotj MeeðeeR®³ee ce=l³etveblej Fbefoje ieebOeerbveer HebleÒeOeevee®eer meg$es neleer Iesleueer Je

ÒeMeemevee®³ee Òel³eskeÀ #es$eele mekeÀejelcekeÀ yeoue kesÀues Je l³eecegUs®e Yeejlee®ee SkeÀ MeeqkeÌleMeeueer jeä^
cnCetve Go³e Peeuee. Fbefoje ieebOeerbves yeBkeÀe®es jeäêr³eerkeÀjCe keÀ©ve mebmLeeefvekeÀeb®es efJeMes<e nkeÌkeÀ, leveKes
yebo kesÀues. Mesleer#es$eeleerue megOeejCee keÀ©ve nefjle¬eÀebleer Ie[Jetve DeeCeueer. Hejblet veblej®³ee keÀeUele
Fbefoje ieebOeerbveer DeeCeeryeeCeer peenerj kesÀueer Je l³ee®es HeefjCeece mebHetCe& Yeejleeuee YeesieeJes ueeieues. ³eecetUs
Fbefoje ieebOeerb®ee Je keÀeBûesme®ee 1977 ®³ee efveJe[CetkeÀerle oe©Ce HejeYeJe Peeuee Je Heefnues efyeiej keÀeBûesme
mejkeÀej meÊesJej Deeues.
11.8 ÒeMve
1) Fbefoje ieebOeerbveer yeBkeÀe®es jeäêr³eerkeÀjCe keÀe kesÀues ³ee®eer ®e®ee& keÀje.

2) Fbefoje ieebOeerbveer Debleie&le DeeCeeryeeCeer keÀe peenerj kesÀueer? Je DeeCeeryeeCeer®es keÀe³e HeefjCeece Peeues ?
3) Fbefoje ieebOeerbveer peenerj kesÀuesu³ee DeeCeeryeeCeer®eer keÀejCes Je HeefjCeeceeb®eer ®e®ee& keÀje.


210
12
DeeefCeyeeCeerveblej®ee jepekeÀer³e efJekeÀeme
12.0 Gefodoäs
12.1 cee®e& 1977 ®³ee efveJe[CegkeÀe
12.2 pevelee He#ee®es mejkeÀej mLeeHeve
12.3 pevelee mejkeÀej®eer keÀeceefiejer
12.4 pevelee mejkeÀej®es Heleve
12.5 Fbefoje ieebOeerb®es Hegvejeieceve
12.6 Fbefoje ieebOeerbmeceesjerue mecem³ee
12.7 Fbefoje ieebOeerb®ee MesJeì
12.8 meejbeMe
12.9 ÒeMve
12.0 Gefodoäs
1) DeeefCeyeeCeerveblej®³ee jepekeÀer³e HeefjefmLeleer®ee Dee{eJee IesCes.

2) pevelee mejkeÀej®³ee mLeeHeves®eer Heeée&Yetceer DeY³eemeCes.
3) pevelee jepeJeìerleerue Ie[ecees[eR®ee DeY³eeme keÀjCes.
4) Fbefoje ieebOeerb®³ee Hegvejeieceve keÀeUe®ee DeY³eeme keÀjCes.
12.1 cee®e& 1977 ®³ee efveJe[CetkeÀe
Þeerceleer Fbefoje ieebOeerbveer DeeCeeryeeCeer ®eeuet Demeleebvee De®eevekeÀHeCes cee®e& 1977 ceO³es
efveJe[CetkeÀe peenerj kesÀu³eeves Yeejleele leke&À-efJelekeÀe&vee ceesþîee ÒeceeCeele meg©Jeele Peeueer. 1972
Heemetve `Fbefoje ieebOeer ngketÀceMene Demetve l³ee ueeskeÀMeener®³ee Me$et' Demeu³ee®eer JeejJeebj ìerkeÀe kesÀueer
HeCe efJejesOekeÀeb®ee ne DeejesHe Fbefoje ieebOeerbvee ceev³e veJnlee. efHel³eeÒeceeCes®e l³eeb®eer ueeskeÀMeenerJej Þe×e
nesleer. DeeHeu³eeJejerue DeejesHe efvejeOeej Je efyeveyeg[e®es Deensle. ns oeKeefJeC³eemeeþer efveJe[CetkeÀe Ieesef<ele
kesÀu³ee. HeeefkeÀmleevemeejK³ee ngketÀceMeener jeäêle efveJe[CetkeÀe Peeu³ee. ÞeeruebkesÀle DeefmLejlee Demegvener
efveJe[CetkeÀe Peeu³ee ³eeb®ee DeÒel³e#e HeefjCeece YeejleeJej Peeuee neslee. ÒecegKe efJejesOeer He#ee®es vesles
DeveskeÀ efoJeme leg©bieele nesles. l³eeb®ee pevemebHeke&À jeefnuesuee veJnlee. l³eebvee efveJe[CetkeÀer®eer le³eejer
keÀje³euee efceUCeej veener. JesUsJej Hewmee GYee keÀjlee ³esCeej veener Je l³ee®ee HeÀe³eoe DeeHeCeeme efceUsue
211
Demes FbefojepeeRvee Jeeìues. l³eebvee DeÐeeHe DeeHeu³ee ueeskeÀefÒe³eles®eer Kee$eer nesleer. l³eele®e iegHlensj
Keel³eeves keÀeBûesmeuee 350 peeiee ueeskeÀmeYesle efceUleerue DeMeer ceeefnleer l³eebvee efoueer. meer.yeer. Dee³e®es
meb®eeuekeÀ Þeer. mesve ³eebveer cee$e 6 ceefnves efveJe[CetkeÀe ve IesC³ee®ee meuuee efouee neslee. HebleÒeOeeveeb®es
Keepeieer me®eerJe ÞeerOej ³eebveer osMeele DeeefLe&keÀ De[®eCeer Jee{le Demeu³eeves ueJekeÀj efveJe[CetkeÀe
I³eeJ³eele Demee meuuee efouee. Fbefoje ieebOeebrveer veJeer efouueer ³esLeerue jepekeÀer³e OeesjCee®ee DeY³eeme
keÀjCeejer mebmLee `Fvmìerìîegì Dee@HeÀ Hee@efuemeer efjme®e&' ³ee mebmLesMeer ®e®ee& kesÀueer. efleves Fbefoje ieebOeerbvee
cee®e&ceO³e efveJe[CetkeÀe IesC³ee®ee meuuee efou³eeves FbefojepeeRveer DeeHeuee efveCe&³e keÀe³ece kesÀuee.
DecesefjkesÀvesner DeÒel³e#eHeCes ueeskeÀMeener mLeeHeve keÀjC³eemeeþer oyeeJe DeeCeu³ee®es yeesueues peeles. Fbefoje
ieebOeerb®ee Heg$e mebpe³e ieebOeerme jepekeÀejCeele Heg{s DeeCetve l³eeb®es nele yeUkeÀì keÀjeJe³ee®es nesles. efMeJee³e
Yeejle mejkeÀejves 3 ef[meWyej 1971 jespeer cnCepes yeebiueeosMe ³eg×e®³ee JesUer Ieesef<ele kesÀuesueer
DeeCeeryeeCeer ceeies Iesleueer veJnleer. 3 ef[meWyej 1971 Je 25 petve 1975 jespeer ueeiet keÀjC³eele
Deeuesueer DeeCeeryeeCeer Deveg¬eÀces 21 petve 1975 Je 27 cee®e& 1977 jespeer GþefJeC³eele ³esTve
meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CetkeÀe®eer Iees<eCee keÀjC³eele Deeueer.
12.1.1 pevelee He#ee®eer mLeeHevee (20 peevesJeejer 1977) ë

meJe& osMeeleerue keÀeBûesme vesl³eebveer Fbefoje ieebOeerb®³ee efveCe&³ee®es Glmeenele mJeeiele kesÀues. l³eebveer
Fbefoje ieebOeerb®eer mlegleer keÀ©ve efJejesOeer vesl³eebJej ìerkeÀeðe mees[ues. Fbefoje ieebOeerb®³ee efveJe[CetkeÀe
IesC³ee®³ee efveCe&³ee®es pe³eÒekeÀeMe veeje³eCe ³eebveer mJeeiele kesÀues. efveJe[CetkeÀe IesC³eemeeþer DeeCeeryeeCeer
GþefJeC³eele ³eeJeer, Je=ÊeHe$eebJejerue efve³eb$eCes otj keÀjC³eele ³eeJeerle, pevelesuee veeiejer DeefOekeÀej ÐeeJesle,
meJe& jepekeÀer³e kewÀÐeeb®eer megìkeÀe keÀjeJeer DeeefCe efveJe[CetkeÀe cegkeÌle Je efveYe&³e JeeleeJejCeele IesC³eele
³eeJ³eele DeMee ceeieC³ee keÀsu³ee. meJe& efJejesOeer He#eebveer SkeÀ$e ³esTve efveJe[CetkeÀe ue{JeeJ³eele Demes
pe³eÒekeÀeMepeeR®es cele nesles. meJe& efJejesOeer He#eeb®³ee vesl³eeble efveJe[CetkeÀebyeeyele SkeÀ ÒekeÀej®eer DemJemLelee
efomele nesleer. keÀejCe efJejesOeer He#ee®es vesles iesues 18 ceefnves leg©bieele nesles. l³eeb®³eemeceesj yeN³ee®e
De[®eCeer nesl³ee. efveJe[CetkeÀe ue{efJeC³eemeeþer 3 ceefnv³eeb®ee keÀeueeJeOeer nJee neslee. efJejesOeer
HeefjefmLeleer®es Yeeve þsTve 18 peevesJeejer 1977 jespeer mebIeìvee keÀeBûesme, pevemebIe, meceepeJeeoer He#e,
Yeejleer³e ueeskeÀoue ³ee ÒecegKe efJejesOeer He#eebveer SkeÀpetì keÀ©ve efveJe[CetkeÀerle keÀeBûesme, efJe©× ue{e
ÐeeJee Demes efveef½ele keÀjC³eele Deeues. ³ee yewþkeÀeruee ceesjejpeer osmeeF&, DeMeeskeÀ cesnlee, ceOeg ob[Jeles,
megjWê ceesnve ceesoer, efyepet HeìveeF&keÀ, yeuejepe ceOeeskeÀ, keÀeBûesme ceOetve HetÀìtve efveIeeuesues ®ebêMesKej,
ke=À<CekeÀeble, Þeerceleer ue#ceer keÀeveleccee Fl³eeoer vesles GHeefmLele nesles. ³ee vesl³eebveer ®eejner He#e
HejmHejeble efJeueerve keÀ©ve veJee yeUkeÀì He#e mLeeHeve keÀjC³ee®es þjefJeues. yebieUtj ³esLeerue keÀejeie=neletve
megìkeÀe neslee®e ueeueke=À<Ce Dee[JeeCeer ³eebveer ³ee ³egleerle pevemebIe meeceerue nesle Demeu³ee®eer Iees<eCee
kesÀueer. 20 peevesJeejer 1977 jespeer DeefOeke=ÀleHeCes pevelee He#ee®eer mLeeHevee keÀjC³eele Deeueer.
pevelee He#eeves keÀeBûesme®ee Je Fbefoje ieebOeerb®ee HejeYeJe keÀjC³ee®es GÎerä [esÈ³eemeceesj þsJeues.
HebpeeyeceO³es DekeÀeueer oueeves pevelee HeeìearMeer neleefceUJeCeer kesÀueer. leeefceUvee[tle êefJe[ cegVes$e keÀUIece
He#eeves mebIeìvee keÀeBûesmeMeer mecePeeslee kesÀuee. pevelee He#eeves 9 meom³eeb®eer SkeÀ keÀefceìer mLeeHeve kesÀueer.
³ee meefceleer®es DeO³e#e ceesjejpeer osmeeF& (mebIeìvee keÀeBûesme) lej GHeeO³e#e ®eewOejer ®ejCeeEmeie (Yeejleer³e
212
ueeskeÀoue) nesles. keÀeueeblejeves ³ee keÀefceìer®eer meom³e mebK³ee 28 He³e¥le peeTve Heesnes®eueer.
efveJe[CetkeÀebmeeþer GcesoJeejeb®³ee cegueeKeleer IesCes, ³eesi³e GcesoJeejeb®³ee efveJe[er keÀjCes DeeefCe He#ee®ee
efveJe[CetkeÀ peenerjveecee le³eej keÀjCes ner ÒecegKe keÀeces efveJe[ keÀefceìer®eer nesleer.
efveJe[CegkeÀe peenerj neslee®e keÀeBûesme®³ee ieìele Glmeene®es Je Deeveboe®es JeeleeJejCe Hemejues.

keÀeBûesme®es eflekeÀerì efceUefJeC³eemeeþer F®ígkeÀeb®eer Pegbye[ G[eueer nesleer. keÀeBûesmeves ceO³eJeleea keÀefceìer®eer
mLeeHevee kesÀueer. ³ee keÀefceìerceO³es Fbefoje ieebOeer, osJekeÀeble ye©Dee, peiepeerJeve jece, ³eMeJeblejeJe
®eJneCe, efme×eLe& MebkeÀj js, meer. megyećeC³ece, mJeCe&eEmeie , kesÀ ceuueeHHee, kesÀ. yećnevebo js·er DeeefCe [e@.
MebkeÀj o³eeU Mecee& Fl³eeefo pesÿ vesl³eeb®ee meceeJesMe neslee. pegv³ee-veJ³ee vesl³eebceO³es eflekeÀerìebmeeþer
jmmeerKes®e meg© nesleer. DeKesj Debeflece ³eeefoceO³es mebpe³e ieebOeerb®³ee le©Ce meceLe&keÀeb®ee peemle YejCee
neslee. DeveskeÀ pesÿ vesl³eeb®eer eflekeÀerìs keÀeHeueer iesueer.
12.1.2 peiepeerJeve jece ³eeb®ee jepeerveecee Je Òe®eejeme ÒeejbYe ë

keÀeBûesmeves efveJe[CegkeÀer®eer pe³³ele le³eejer meg© kesÀueer. GcesoJeejeb®³ee ³eeÐee ceeieJetve 28
peevesJeejer He³e¥le l³eeJej efveCe&³e IesC³ee®es þjefJeues. ceO³eJeleea efveJe[CetkeÀ keÀefceìerves DeeHeu³ee keÀecee®eer
meg©Jeele kesÀueer. meJe& keÀener J³eJeefmLele ®eeueues Deens Demes efomele Demeleevee®e DeveHesef#ele HeCes
keÀeBûesmeuee peyejomle OekeÌkeÀe yemeuee. 2HesÀyeǵJeejer 1977 jespeer peiepeerJeve jece ³eebveer DeeCeeryeeCeer®³ee
keÀeUeleerue DeeflejskeÀebyeodoue ogëKe J³ekeÌle keÀ©ve keÀeBûesme®³ee ceb$eerceb[Ue®ee®e veJns lej keÀeBûesme®³ee
ÒeeLeefcekeÀ meom³elJee®ee meg×e jepeerveecee efouee. peiepeerJeve jece ³eeb®³ee jepeerveec³eeves keÀeBûesmeuee
OekeÌkeÀe yemeuee lej efJejesOekeÀeb®³ee ieesìele Deeveboe®es JeeleeJejCe Hemejues. l³ee HeeþesHeeþ Deesefjmee®³ee
YetleHetJe& cegK³eceb$eer vebefoveer melHebLeer ³eebveerner keÀeBûesme mees[ueer. keÀeBûesmeceOetve HegÀìuesu³ee peiepeerJeve jece,
nsceJeleer vebove yengiegCee DeeefCe vebefoveer melHebLeer ³eebveer ’keÀeBûesme HeÀe@j [scee@¬eÀmeer“ ne veJeerve He#e mLeeHeve
keÀ©ve pevelee He#eeMeer ³egleer kesÀueer. keÀeBûesmeuee eEKe[ej He[ues. keÀeBûesme®³ee Peeuesu³ee yewþkeÀerle
keÀeBûesme®³ee 300 meom³eebveer Fbefoje ieebOeerbJej HetCe& efJeéeeme J³ekeÌle kesÀuee. Òe®eej ceesefncesle DeeCeeryeeCeer
ne ÒecegKe cegÎe neslee. Òe®eej ceesefnces®es vesle=lJe SkeÀì³ee Fbefoje ieebOeer keÀjerle nesl³ee. l³eecegUs Fbefoje
ieebOeer ¢{efve½e³eeves Òe®eejeme ueeieu³ee. keÀeBûesmeves DeeHeu³ee peenerjveec³eele DeeCeeryeeCeer®es meceLe&ve kesÀues
Je Deecneuee osMeele ngkegÀceMeener DeeCee³e®eer Demeleer lej efveJe[CetkeÀe Iesleu³ee®e vemel³ee Demee
³egkeÌleerJeeo kesÀuee. lemes®e DeeCeeryeeCeerle Oeev³ee®es, DeewÐeesefiekeÀ GlHeeove Jee{ues, 20 keÀueceer
keÀe³e&¬eÀce®e osMee®eer Òeieleer keÀjsue lemes®e keÀeBûesme®e osMeeuee mLew³e& Je Òeieleer HeLeeJej vesF&ue Demes
DeeMJeemeve efoues. Fbefoje ieebOeer je³eyejsueerletve lej Heg$e mebpe³e ieebOeer Decesþerletve efveJe[CetkeÀ ue{Jeerle
nesles. DeeHeu³ee efveJe[CetkeÀ oewN³eele Fbefoje ieebOeerbveer Òel³eskeÀ jep³eeuee Yesì efoueer. oj efoJemeeuee 5les 8
meYee Iesleu³ee. 10 npeej efkeÀueesceerìj®ee ÒeJeeme kesÀuee. Demes Demeues lejer ueeskeÀ l³eeb®³ee meYesHes#ee
efJejesOeer vesl³eeb®³ee meYesuee DeefOekeÀ ieoea keÀjerle nesles l³eecegUs keÀeBûesme He#ee®eer PeesHe G[eueer nesleer.
12.1.3 efJejesOekeÀeb®ee Òe®eej ë

1977®³ee efveJe[CetkeÀe keÀeBûesmemeeþer Je efJejesOeer He#eebmeeþerner cenlJee®³ee nesl³ee. 30
peevesJeejer 1977 jespeer ceesjejpeer osmeeF&veer veJeer efouueerleerue jeceueeruee cewoeveeJej Òe®eeje®ee veejU
213
HeÀes[uee. ³ee meYesuee Òe®eb[ ieoea Deesmeb[ueer nesleer. pe³e ÒekeÀeMe veeje³eCe ³eebveer keÀeBûesmeuee meÊesJe©ve
Keeueer Kes®eC³ee®es DeeJeenve kesÀues. pevelee He#ee®³ee Òe®eej keÀe³ee&meeþer ³ee meYesle efveOeer GYeejC³eele
Deeuee. pevelesves me{U nmles ceole kesÀueer. efJejesOeer He#eebveer Fbefoje ieebOeerbefJe©× SkeÀ$e ³esTve SkeÀ
OJepe, meceeve ef®evn, SkeÀ J³eemeHeerþ DeeefCe SkeÀ®e veslee ³eeb®³ee vesle=lJeeKeeueer efveJe[CegkeÀe ue{efJeC³ee®es
þjefJeues. efJejesOeer He#eebveer Fbefoje ieebOeer, mebpe³e ieebOeer DeeefCe l³eeb®³ee meceLe&keÀebvee ue#³e keÀ©ve Ye³ebkeÀj
Òe®eej ceesefnce meg© kesÀueer. pevelee He#eeves DeeHeu³ee peenerjveec³eele mJeeleb$³ee®ee Je ueeskeÀMeener®ee
HegjmkeÀej kesÀuee. pevelee He#e meÊesJej Deeu³eeveblej meJe& Oecee&®es j#eCe keÀ©, cetueYetle DeefOekeÀejeb®es
j#eCe Je Je=ÊeHe$eebvee mJeeleb$³e osT Demes DeeMJeemeve efoues. DeeCeeryeeCeer DeeefCe DeeCeeryeeCeerleerue j#eCe Je
Je=ÊeHe$eebvee mJeeleb$³e osT Demes DeeMJeemeve efoues. DeeCeeryeeCeer DeeefCe DeeCeeryeeCeerleerue DeeflejskeÀ ns
efJejesOeer He#ee®es efveJe[CetkeÀ Òe®eejeleerue ÒecegKe cegÎs nesles. pevelee He#eeuee cele cnCepes iegueeceefiejer
efJe©× mJeeleb$³eeuee cele, ngkegÀceMeener efJe©× ueeskeÀMeeneruee cele. pevelee He#eeb®³ee meYeebvee Òe®eb[ ieoea
nesT ueeieueer. ieoea jesKeC³eemeeþer keÀeBûesme mejkeÀejves meYes®³ee efoJeMeer yee@yeermeejKes ueeskeÀefÒe³e ef®e$eHeì
otjoMe&veJej ueeJeues. keÀeBûesme®ee ne Kees[meeUHeCee neslee HeCe l³ee®ee HeÀejmee HeefjCeece Peeuee veener.
pevelee He#ee®³ee ³ee Òe®eej ceesefncesle DeveskeÀ efoiiepe vesles menYeeieer nesles. 6 HesÀyeǵJeejer 1977 jespeer
jeceueeruee cewoeveeJej Peeuesu³ee meYesuee ue#eeJeOeer ueeskeÀ GHeefmLele nesles. ³eeJesUer ÒecegKe vesles
pe³eÒekeÀeMe veeje³eCe Je peiepeerJeve jece ³eeb®eer Yee<eCes Peeueer. pe³eÒekeÀeMe veeje³eCe ³eebveer Fbefoje ieebOeer
meÊee mees[Ceej veenerle Demes meebietve `ceuee legce®es Jeesì Je veesìner Heeefnpes' Demes DeeJeenve kesÀues lej
peiepeerJeve jece ³eebveer `1969 HetJeea Hee®e les mene oeoe ueeskeÀ jep³e ®eeueefJele nesles. l³eeveblej Fbefoje
ieebOeer Je Heg$e mebpe³e ieebOeer DeMee J³ekeÌleer ®eeueJet ueeieu³ee' DeMeer ìerkeÀe kesÀueer. osMeeceO³es efJeefJeOe
efþkeÀeCeer Peeuesu³ee meYesle pe³eÒekeÀeMe veeje³eCe ns ÒecegKe JekeÌles nesles. l³eebveer kesÀuesu³ee Yee<eCeebveer ueeskeÀ
ceb$ecegiOe nesle. Fbefoje ieebOeerb®eer ngkegÀceMeener Je DeeCeeryeeCeerleerue Del³ee®eej ³eeJej ÒeKej Yee<eCes kesÀueer.
pevelee He#ee®es DeeOeejmlebYe Je Je³eesJe=× vesles ceesjejpeer osmeeF& ³eebveerner Fbefoje mejkeÀejJej keÀþesj efìkeÀe
kesÀueer. meJee&le cenlJee®eer ieesä cnCepes Hebef[le peJeenjueeue vesn© ³eeb®³ee Yeefieveer efJepe³eeue#ceer Heb[erle
³ee Je³eesJe=× Je jepekeÀejCeeHeemetve otj Demetvener ³ee keÀeUele l³eebveer pevelee He#ee®³ee yeepetves Òe®eej
kesÀuee. l³eeb®³ee cegbyeF&, YeesHeeU, Heìvee, efJeMeeKeeHeÆCece, Deueeneyeeo, ³ee efþkeÀeCeer meYee Peeu³ee.
Deìueefyenejer JeepeHes³eer ³eebveerner DeeHeu³ee Keeme Mewueerle Fbefoje ieebOeer Je keÀeBûesme®es JeeYee[s keÀe{ues.
GÊej Yeejleelener Òe®eeje®eer jCeOegceeUer ®eeuet nesleer. GÊej Yeejleeleerue Òe®eejele

kegÀìgbyeefve³eespeve (vemeyeboer) ne efJejesOekeÀeb®³ee Òe®eeje®ee keWÀêeEyeot yeveuee. ³ee keÀe³e&¬eÀceeJej mebpe³e
ieebOeerves efouesuee Yej Je l³eeyeeyele Hemejuesu³ee mekeÌleer®³ee Je Dev³ee³ee®³ee KeN³eeKeesìîee yeelec³ee
keÀeBûesme®³ee DeHe³eMeeuee ceesþîee ÒeceeCeele keÀejCeerYetle þju³ee. yeg×erJeeÐeebveer DeeCeeryeeCeerle MeebleHeCes
DeeHeues keÀe³e& yepeeJeues nesles. uesKekeÀ, keÀJeer keÀueeJebleeveerner efveJe[CetkeÀerle ÒeYeeJeer keÀe³e& kesÀues.
cenejeäêle ogiee& YeeieJele ³ee uesefKekesÀves efveJe[CetkeÀ oewjs keÀe{ues. pevelesmeceesj yeesueleebvee l³eebveer
cnìues, ’p³ee osMeele DeefYeJ³ekeÌleer®es mJeeleb$³e veener DeMee osMeele ceer ceeCetme cnCetve peieC³eeHes#ee
Gbefoj cnCetve peieCes Hemeble keÀjsve“ ceneje<ìêleerue ogmejs efJeveesoer uesKekeÀ Heg.ue. osMeHeeb[s ³eebveerner
Òe®eejele Yeeie Iesleuee. pee@pe& HeÀvee¥[erme ³eebveer leg©bieeletve He$ekeÀ keÀe{tve l³eele keÀeceieejebvee Fbefoje
ieebOeerb®eer ngkegÀceMeener veä keÀjC³eeme meebefieleues.
214
12.1.4 efveJe[CetkeÀer®es efvekeÀeue ë
20 cee®e& 1977 jespeer ogHeejHeemetve efveJe[CetkeÀer®es efvekeÀeue yeensj ³esC³eeme meg©Jeele Peeueer.
³ee efvekeÀeueeves keÀeBûesmeuee peyejomle OekeÌkeÀe yemeuee. osMee®³ee ¢äerves ner Dee½e³e&keÀejkeÀ Ieìvee nesleer.
mee³ebkeÀeUHe³e¥le efouueer ÒeosMeeleerue meelener efveJee&®eve #es$eele keÀeBûesme HejeYetle Peeu³ee®es Ieesef<ele Peeues.
yevmeerueeue, efJeÐee®ejCe MegkeÌuee, S®e.Deej. ieesKeues ³ee keÀeBûesmeceOeerue efoiiepe vesl³eeb®ee lej HejeYeJe
Peeuee®e HeCe l³ee®eyejesyej mJeleë Fbefoje ieebOeer, mebpe³e ieebOeeR®eener HejeYeJe Peeuee neslee. pevelee
He#eeuee 542 HewkeÀer 269 peeiee efceUeu³ee nesl³ee. Flej menkeÀejer He#eeb®³ee HeeþeRy³eeves l³eebveer 330
He³e¥le cepeue cee©ve efveefJe&Jeeo yengcele efme× kesÀues. keÀeBûesmeuee kesÀJeU 154 peeieebJej efJepe³e efceUefJelee
Deeuee. keÀeBûesme®ee efce$eHe#e meer.Heer.Deej. meele DeeefCe S.Dee³e.S.[er.ce.kesÀ uee 21 peeieebJej meceeOeeve
ceeveeJes ueeieues. GÊej Yeejleele keÀeBûesme®es HeeveerHele Peeues. GÊej Yeejleeleerue meele jep³eeleerue 234
peebieeHewkeÀer 2 peeiee HeÀkeÌle keÀeBûesmeuee eEpekeÀlee Deeu³ee. Yeejlee®³ee jepekeÀer³e FeflenemeeceO³es efJeÐeceeve
HebleÒeOeeveeb®ee HejeYeJe nesC³ee®es ns Heefnues®e GoenjCe nesles. osMeeleerue meJee&le ceesþs jep³e GÊejÒeosMe
Hejbleg GÊejÒeosMeele keÀeBûesmeuee SkeÀner peeiee efceUeueer veener. leLeeefHe, oef#eCe YeejleeceO³es keÀeBûesmeMeer
efmLeleer yejer®e megOeejueer nesleer. 1971 ceO³es oef#eCe Yeejleele 20 peeiee efceUeu³ee nesl³ee. l³eeSsJepeer
1977 ®³ee efveJe[CetkeÀerle leer mebK³ee 92 He³e¥le peeTve Heesnes®eueer. oef#eCe Yeejleele cee$e pevelee
He#ee®eer efHeísneì Peeueer. oef#eCesle ®eej jep³eebceO³es pevelee He#eeuee kesÀJeU mene peeiee eEpekeÀlee
Deeu³ee. oef#eCesle keÀeBûesme Lees[e leie Oeªve jeneruee HeCe GÊejsle HetCe&HeCes YegF&meHeeì Peeuee. SkebÀoj
1977 ®³ee efveJe[CetkeÀer®ee efvekeÀeue Heenlee ³ee efveJe[CetkeÀercegUs keÀeBûesme®eer leerme Je<ee¥®eer cekeÌlesoejer
cees[erle efveIeeueer. vesn© HejbHeje mebHegäele ³esC³ee®eer ef®evns efomet ueeieueer. pevelesves efouesuee keÀewue ceev³e
keÀ©ve Fbefoje ieebOeerbveer DeeHeuee jepeerveecee GHe jeä^Heleer yeer.[er. pelleer ³eeb®³eekeÀ[s megHeto& kesÀuee.
keÀejCe 11 HesÀye´gJeejer 1977 ceO³es jeä^Heleer HeÀ¬egÀÎerve Deueer Denceo ³eeb®es efveOeve Peeuesues nesles.
jepeerveecee osC³eeHetJeea 21 cee®e& 1977 jespeer DeeCeeryeeCeer GþJeu³ee®eerner Iees<eCee kesÀueer.
eEnogmLeeveeleerue pevelesves meÊeeblej Ie[Jetve pevelee He#eeuee efveJe[tve efoues.
12.2 pevelee He#ee®es mejkeÀej mLeeHeve
1977 ®³ee efveJe[CegkeÀerle pevelee He#eeuee DeHesef#ele ³eMe efceUeues. veJ³eeves efveJe[tve Deeuesu³ee
meom³eebveer 24 cee®e& 1977 jespeer pe³eÒekeÀeMe veeje³eCe DeeefCe Dee®ee³e& ke=ÀHeueeveer ³eeb®³ee
vesle=lJeeKeeueer jepeIeeì ³ee efþkeÀeCeer ce. ieebOeer®³ee mJeHveeb®eer Hetle&lee Je peveles®eer mesJee keÀ© DeMeer MeHeLe
Iesleueer. pevelesuee meeOesHeCee®es Je ÒeeceeefCekeÀHeCee®es DeeMJeemeve efoues. pevelee He#ee®es yengcele Demeu³eeves
GHejeä^Heleerves ³ee He#eeuee mejkeÀej yeveefJeC³eemeeþer Deecebef$ele kesÀues. ³eeJesUer HebleÒeOeeve keÀesCeer yeveeJes
³ee®eer ®e®ee& meg© Peeueer. ³ee Heoemeeþer ceesjejpeer osmeeF&, ®ejCeeEmeie, peiepeerJeve jece ns ÒecegKe oeJesoej
nesles. ³ee meboYee&le efveCe&³e ueeiele vemeu³eeves pe³eÒekeÀeMe veeje³eCe Je Dee®ee³e& ke=ÀHeueeveer ³eebvee
yeesueefJeC³eele Deeues. celeoeve ìeUtve HeeeEþy³ee®eer He×le eqmJekeÀe©ve ne ÒeMve efvekeÀeueele keÀe{C³eele
Deeuee. ceesjejpeer osmeeF&b®³ee veeJeeuee DeefOekeÀ HeeeEþyee Demeu³ee®es efometve ³eslee®e HebleÒeOeeve Heoemeeþer
l³eeb®³ee veeJee®eer Iees<eCee kesÀueer. 24 cee®e& 1977 jespeer ceesjejpeeR®ee MeHeLeefJeOeer Heej He[uee. pevelee
He#ee®ee efveJe[CetkeÀerleerue efJepe³e DeeefCe ceesjejpeer osmeeF&®eer HebleÒeOeeveHeoer efveJe[ HeeM®eel³e jeäêbvee Je
215
efJeMes<eleë DecesefjkesÀuee DeeM®e&³ee®ee SkeÀ megKeo OekeÌkeÀe osTve iesueer. keÀejCe [eJ³ee efJe®eejmejCeerkeÀ[s
PegkeÀuesuee Yeejle ³ee efveJe[CegkeÀercegUs GpeJ³ee efJe®eejmejCeerkeÀ[s PegkeÀuee. Þeer. efveuece mebpeerJe js·er
³eeb®³ee jeä^Heleer Heoer efveJe[ercegUs GpeJeer efJe®eejmejCeer DeefOekeÀ®e yeUkeÀì Peeueer. veJeerve mejkeÀej®es
HebleÒeOeeve Je jeä^Heleer G®®e ÒeleerYes®es Demetve l³eeb®es meeJe&peefvekeÀ peerJeve mJe®í nesles. HebleÒeOeeve
ceesjejpeer osmeeF&veer ceb$eerceb[Ue®eer j®evee keÀjleevee meb³egkeÌle mejkeÀejceOeerue ÒecegKe IeìkeÀ He#eebvee
ke@Àefyevesì ceO³es 2 peeiee osC³ee®es ceev³e keÀjC³eele Deeues. l³eevegmeej Yeejleer³e ueeskeÀouee®es ®eewOejer
®ejCeeEmeie DeeefCe jepeveeje³eCe, pevemebIee®es Deìueefyenejer JeepeHes³eer DeeefCe ueeueke=À<Ce De[JeeCeer,
meer.SHeÀ.[er.®es peiepeerJeve jece DeeefCe nsceJebleer vebove yengiegCee, mebIeìvee keÀeBûesme®es jece®ebêve DeeefCe
efmekebÀoj yeKle, meceepeJeeoer He#ee®es pee@pe& HeÀvee¥[erme DeeefCe ceOeg ob[Jeles, le©Celegke&À®es ceesnve Oeejer³ee
DeeefCe Heg©<eesÊeceueeue keÀewefMekeÀ, DekeÀeueer ouee®es ÒekeÀeMeeEmeie yeeoue Fl³eeoer vesl³eeb®ee ke@ÀefyevesìceO³es
meceeJesMe keÀjC³eele Deeuee. ceb$eerceb[Ueleerue ceb$³ee®eer mebK³ee 44 nesleer. ³eMeJeblejeJe ®eJneCe ns
efJejesOeer He#e vesles yeveues. 1 ces 1977 jespeer pevelee He#eeleerue ÒecegKe IeìkeÀ He#eeb®³ee vesl³eeb®eer yewþkeÀ
Peeueer. Òel³eskeÀ IeìkeÀ He#eeves DeeHeues DeefmlelJe efJeme©ve pevelee He#eele efJeueerve nesC³ee®ee efveCe&³e
Iesleuee. 5 ces 1977 jespeer meer.SHeÀ.[er meg×e pevelee He#eele efJeueerve Peeuee.
12.3 pevelee mejkeÀej®eer keÀeceefiejer ë
pevelee mejkeÀejves Meemevee®eer meJe& meÊeemeg$es neleer Iesleu³eeveblej DeeCeeryeeCeer®³ee Ieìvee

yeoueC³eeme meg©Jeele kesÀueer. 42J³ee Ieìvee og©mleerves efmeceerle kesÀuesues v³ee³eHeeefuekesÀ®es DeefOekeÀej
v³ee³e HeeefuekesÀuee yeneue keÀjC³eele Deeues, Je=ÊeHe$eebJejerue efve³eb$eCes otj keÀ©ve l³eebvee mJeeleb$³e efoues.
DeeCeeryeeCeerle yebo He[uesu³ee DeveskeÀ cegêCe mebmLee Hegvne meg© Peeu³ee. yebo He[uesueer Òesme keÀeweqvmeue
Hegvne efvecee&Ce keÀjC³eele Deeueer. osMeele ³esC³eeme yeboer IeeueC³eele Deeuesu³ee HejkeÀer³e He$ekeÀejebvee Hegvne
Hejle ³esC³eeme Deecebef$ele keÀjC³eele Deeues. DeeCeeryeeCeer®³ee keÀeUele keÀener mejkeÀejer DeefOekeÀeN³eeb®³ee
yeou³ee keÀ©ve l³eeb®eer mekeÌleerves HeoesVeleer Ie[Jetve DeeCeuesueer nesleer. keÀener DeefOekeÀeN³eebvee mekeÌleerves
jpesJej HeeþefJeues nesles. DeeCeeryeeCeerefJe©× mHeäHeCes yeesueCeeN³ee DeefOekeÀeN³eebvee keÀþesj efMe#ee efouesu³ee
nesl³ee. p³ee DeefOekeÀeN³eebvee keÀesCel³eener DeejesHeeefMeJee³e veeskeÀjerJe©ve keÀe{tve ìekeÀues nesles l³ee meJee¥vee
mejkeÀejceO³es Je ÒeMeemeveeceO³es l³eeb®³ee HetJeea®³ee peeieebJej vesceC³eele Deeues. osMeeleerue Debleie&le
megjef#eleleskeÀefjlee keÀesCeeueener DeìkeÀ keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej mejkeÀejuee osCeeje èfcemee' keÀe³eoe jÎ
keÀjC³eele Deeuee. efJejesOeer He#eebvee osMee®³ee jepekeÀejCeele keÀe³eosMeerj mLeeve efoues iesues.
keÀe³eosceb[Ue®³ee oesvner meYeeie=ne®³ee efJejesOeer He#e vesl³eebvee ceb$eerceb[Ue®³ee ceb$³eeb®ee opee& efouee
iesuee. DeekeÀeMeJeeCeer Je otjoMe&ve ³ee Òemeej ceeO³eceeb®ee GHe³eesie efJejesOeer He#eebveener keÀjlee ³esC³ee®eer
lejlego keÀjC³eele Deeueer. DeeCeeryeeCeer®³ee keÀeUele leg©bieele [ebyeC³eele Deeuesu³ee meJe& kewÀÐeeb®eer cegkeÌlelee
pevelee mejkeÀejves Heb®ee³ele jepe ³eespeves®ee DeY³eeme keÀjC³eemeeþer ef[meWyej 1977 ceO³es Þeer.
DeMeeskeÀ cesnlee ³eeb®es DeO³e#elesKeeueer SkeÀ meefceleer vesceC³eele Deeueer. ³ee meefceleerves meJee¥ieerCe
efJekeÀemeemeeþer 100 efMeHeÀejmeer meg®eefJeu³ee. cee$e HebleÒeOeeve ceesjejpeer osmeeF¥veer peveles®ee DeHes#eeYebie
216
kesÀuee. 1979 ceO³es Òe®eb[ ceneieeF& Jee{ueer. pevelee mejkeÀej®³ee Debleie&le Yeeb[CeecegUs
pevekeÀu³eeCee®es efJeOee³ekeÀ keÀe³e&¬eÀce ³ee mejkeÀejuee jeyeJelee Deeues veener. pevelee mejkeÀejves cepegj
DeeefCe íesìîee GÐeesieOebÐeebvee ÒeeOeev³e efoues. jeäêr³e efve³eespevee SsJepeer efJekeWÀêerkeÀjCeeuee ®eeuevee
efoueer. MesleerefJekeÀemeemeeþer Þeerceble MeslekeÀN³eebvee GoejHeCes meJeueleer efou³ee. ueeskeÀmebK³ee Jee{ keÀceer
keÀjC³eemeeþer ³ee mejkeÀejves keÀesCelesner Òe³elve kesÀues veenerle keÀejCe mebpe³e ieebOeer efJejesOeele kesÀuesu³ee
Òe®eejele kegÀìgbyeefve³eespevee®ee cegÎe cenlJee®ee þjuee neslee. pevelee jepeJeìerle kegÀìgbyeefve³eespeve
keÀe³e&¬eÀcee®eer peyejomle efHeísneì Peeueer.
pevelee jepeJeìerle SkeÀe Je<ee&®³ee Deele®e Mesleer DeeefCe GÐeesieJ³eJemee³eeceO³e ceboer®es meeJeì
Deeues. 1978 Je 1979 osMee®³ee efJeefJeOe Yeeieeleerue DeJe<e&Ce Je Ye³ekebÀj HegjecegUs MesleerGlHeeoveeJej
efJeHejerle HeefjCeece Peeues. DeVeOeev³ee®³ee eEkeÀceleer Jee{u³ee. Deeblejjeäêr³e yeepeejele Hesìêsefue³ece®³ee
eEkeÀceleer Jee{u³eeves ®eueveJee{eruee ®eeuevee efceUeueer. 1979 ceO³es legìer®ee DeLe&mebkeÀuHe jeyeefJeu³eecegUs
®eueveJee{er®ee oj 20 ìkeÌkeÌ³ee®³ee Heg{s iesuee. osMeele Òe®eb[ ÒeceeCeele Demeblees<e Hemejuee. osMeeleerue
keÀe³eoe DeeefCe megJ³eJemLee efyeIe[le ®eeueueer. ûeeceerCe Yeeieeleerue meeceeefpekeÀ leCeeJeeMeer mejkeÀej®ee
mebyebOe veJnlee. pevelee mejkeÀej®ee Hee³ee®e cegUer ceO³ece peeleerleerue ceO³ece DeeefCe Þeerceble MeslekeÀjer,
G®®e peeleerleerue ceesþceesþs peceerveoej, ûeeceerCe Je Menjer ogkeÀeveoej, íesìs J³eeJemeeef³ekeÀ DeeefCe ceO³ece
Jeieea³e Fl³eeoer IeìkeÀeJej GYeejuesuee neslee. DeveskeÀ jep³eele peceerveoejebveer Yetefceefnveebvee Je ieefjyeebvee
efouesu³ee peefceveer Je peeiee mekeÌleerves Hejle Iesleu³ee. DeveskeÀ meeJekeÀejebveer DeeCeeryeeCeer®³ee keÀeUele jÎ
Peeuesueer keÀpex ceeieC³eemeeþer leieeoe ueeJeuee. ³ee®ee J³eeHekeÀ HeefjCeece cnCepes®e GÊej ÒeosMeele peeleer³e
leeCe-leCeeJe Je peeleer³e obieueer Ie[tve Deeu³ee. peguew 1977 ceO³es efyenej jep³eele yesue®eer ³esLes
nefjpeve kegÀìgbyeeuee efpeJeble peeUC³eele Deeues. osMee®³ee efJeefJeOe Yeeieele l³ee®es He[meeo Gceìu³eeves
ceesþîee ÒeceeCeeJej peeleer³e obieueer meg© Peeu³ee. ³ee Ieìvesves mebHetCe& osMeeuee OekeÌkeÀe yemeuee. pevelee
mejkeÀej®³ee vesl³eebveer cee$e ³ee ieeJeeuee Yesì megodOee efoueer veener. HeCe Fbefoje ieebOeerbveer DeveskeÀ
De[®eCeerletve Yej HeeJemeele peeTve lesLeerue nefjpeveeb®es meeblJeve kesÀu³eeves l³ee ueeskeÀefÒe³e Peeu³ee Je
pevelee mejkeÀej yeoveece Peeues.
HebleÒeOeeve ceesjejpeer osmeeF&veer mebHetCe& osMeele oe©yeboer®eer Iees<eCee kesÀueer HeCe efle®³ee
DebceueyepeeJeCeerle l³eebvee HetCe& DeHe³eMe Deeues veener.keÀejCe ®eesjìîee oe©®es Je iegvnsieejer®es ÒeceeCe
Jee{ues. mejkeÀej®es DeyekeÀejer GlHeVe Ieìues. Je=ÊeHe$eeletve mejkeÀej®³ee keÀe³e&He×leerJej ìerkeÀe nesT
ueeielee®e mejkeÀejves Fb[mìêrpe De@keÌì®eer keÀueces cegêCe J³eJemee³eeueener ueeiet kesÀueer. pevelee mejkeÀejves
DeeCeeryeeCeer®³ee keÀeUele kewÀosle Demeuesu³ee meJee¥®eer megìkeÀe meÊesJej ³eslee®e kesÀueer HeCe l³eele DeveskeÀ
®eesjìs J³eeHeejer, keÀeUe yeepeej keÀjCeejs Je Flej meceepekebÀìkeÀ ns osKeerue megìu³eeves meieUerkeÀ[s
keÀe³eoe Je megJ³eJemLee keÀesuece[ueer. iegvnsieejer®es ÒeceeCe Jee{ues. DeeCeeryeeCeerle Heesueermeebveer Òe®eb[
Del³ee®eej kesÀu³ee®ee þHekeÀe þsJetve pevelee mejkeÀejves l³eeb®³eeefJe©× efMemleYebiee®eer keÀejJeeF& meg©
kesÀu³eeves Heesueerme oueele Demeblees<e Jee{tve mebHe Je GþeJe nesT ueeieues. keWÀêeleerue Je jep³eeleerue pevelee
mejkeÀejebveer peueo ieleerves peceerve megOeejCee Ie[Jetve DeeCeC³ee®ee Òe³elve kesÀuee veener. mejkeÀej®eer
`meesves efueueeJe' ³eespevee HeÀmeueer nesleer. ÒeeflekegÀue HeefjCeeceeb®eer met®evee efceUtvener mejkeÀejves ceesþîee
ÒeceeCeele meesv³ee®ee efueueeJe kesÀuee.
217
pevelee mejkeÀejves mebmeosceO³es Oeeefce&keÀ mJeeleb$³eemebyebOeer efyeue ceeb[ues. ³ee efyeueecegUs

DeuHemebK³eebkeÀe®³ee ceveele mejkeÀejefJe<e³eer MebkeÀe DeeefCe mebMe³e efvecee&Ce Peeuee. ³eecegUs kesÀJeU pevelee
He#ee®eer Òeeflecee [eieeUueer veener lej peeleer³eJeeoer MekeÌleer ÒeYeeJeerle Peeu³ee. peeleer³eJeeoer MekeÌleerveer
[eskesÀ Jej keÀe{ues. meJee&le cenlJee®eer ieesä cnCepes pevelee mejkeÀej Debleie&le celeYesoebcegUs HejmHeje®³ee
efJejesOeer efnlemebyebOeecegUs, HejmHej efJejesOeer efJe®eejmejCeercegUs 5 Je<ee&®ee keÀeueeJeOeer HetCe& keÀ© MekeÀues
veener. pevelee He#eeceO³es efJeefJeOe jepekeÀer³e ieì kesÀJeU Fbefoje ieebOeerbvee efJejesOe keÀjC³eemeeþer SkeÀ$e
Deeues nesles. keWÀê mejkeÀej DeeefCe jep³e mejkeÀejs ³eeb®³eeleerue celeYeso Je mebIe<ee&cegUs mejkeÀej DeeefCe
ÒeMeemeve keÀcekegÀJele yeveues. 4 Dee@keÌìesyej 1977 jespeer efouueerleerue leerme npeejer v³ee³eeue³eele
keÀesCeleener DeejesHe efme× ve Peeu³eeves l³eeb®eer efyeveMele& megìkeÀe Peeueer nesleer. pevelee mejkeÀejves Hegvne
leMeer®e ®etkeÀ kesÀueer. 19 ef[meWyej 1978 jespeer cee©leer ceesìej ÒekeÀuHeeleerue Ye´äe®eejeyeÎue
mejkeÀejves Fbefoje ieebOeerbvee Hegvne DeìkeÀ kesÀueer. l³eebvee eflenej®³ee leg©bieele þsJeC³eele Deeues. l³eecegUs
pevelee mejkeÀej met[e®es jepekeÀejCe keÀjerle Demeu³ee®es ef®e$e efvecee&Ce Peeues. ³ee DeìkesÀefJe©× pevelesves
Òe®eb[ Deeboesueve kesÀu³eeves 26 ef[meWyejuee FbefojepeeR®eer megìkeÀe kesÀueer iesueer. Jejerue meJe& Ieìvee DeeefCe
Òemebie pevelee mejkeÀej®³ee DeHe³eMeeuee keÀejCeerYetle nesl³ee.
12.4 pevelee mejkeÀej®es Heleve
ceesjejpeer osmeeF& HebleÒeOeeve Peeu³eecegUs ®eewOejer ®ejCeeEmeie Je jepeveeje³eCe ns vesles veejepe

Peeues nesles. lesJnebHeemetve ®ejCeeEmeieeveer SkesÀ efoJeMeer ³ee osMee®es HebleÒeOeeve nesC³ee®es mJeHve GjeMeer
yeeUieues nesles. l³eebveer®e Heg{s pevelee He#eele ogHeÀUer efvecee&Ce kesÀueer. ®ejCeeEmeiebevee HebleÒeOeeve yeveC³ee®eer
IeeF& Peeueer nesleer. HebleÒeOeeve ceesjejpeeRveer p³eeJesUer ®eej jep³eele jep³eHeeue vesceues les meJe& mebIeìvee
keÀeBûesme®es nesles. l³eeJe©ve ®ejCeeEmeie Je ceesjejpeer ³eeb®³eele celeYeso Peeues. keWÀêer³e ceb$eerceb[Uele
vesceuesu³ee 24 jep³eceb$³eebHewkeÀer yengleskeÀ Yeejleer³e ueeskeÀoue Je pevemebIee®es nesles. l³eecegUs Flej He#e
vejepe Peeues. meceepeJeeoer vesles ceOeg efuece³es ³eebveer jeäêr³e mJe³ebmesJekeÀ mebIe Je pevelee He#e ³eeb®³ee ognsjer
meom³elJee®ee ÒeMve efvecee&Ce kesÀuee. pevelee He#eeMeer mebueive mebmLesle meeceerue nesC³ee®es je<ìêr³e
mJe³ebmesJekeÀ mebIeeuee DeeJeenve kesÀues. HeCe mejkeÀejves ³eekeÀ[s ogue&#e kesÀues. ®ebêMesKej ns pevelee He#ee®es
DeO³e#e nesles. HeCe l³eeb®³ee keÀe³e&ÒeCeeueeryeeyele Deìueefyenejer JeepeHes³eer, peiepeerJeve jece, nsceJeleer vebove
yengiegCee ns veejepe nesles.
³ee®eJesUer 1978 ®³ee meg©Jeeleeruee ceesjejpeer osmeeF&®es Heg$e keÀebleerYeeF& osmeeF& ³eeb®³eeJej
Ye´äe®eeje®es DeejesHe Peeues. keÀebleerYeeF& osmeeF& DeeHeu³ee J³eeHeejele keÀeUs Oebos keÀjC³eemeeþer efHel³ee®³ee
Heoe®ee iewjJeeHej keÀjleele. ³ee DeejesHeeves ceesþs JeeoU efvecee&Ce Peeues. ns JeeoU efvecee&Ce keÀjC³eele KegÎ
®ejCeeEmeiee®ee nele neslee l³eecegUs ceesjejpeer osmeeF& De[®eCeerle meeHe[ues.
25 petve 1978 jespeer jepe veeje³eCe ³eebveer 144 keÀuecee®ee Yebie keÀ©ve efmeceuee ³esLes meYee
Iesleueer Je efncee®eue Òeosµee®³ee cegK³eceb$³eebJej efìkeÀe kesÀueer. cegK³eceb$eer MeebleekegÀceej ns pevemebIee®es
meom³e nesles. jepe veeje³eCe ³eeb®eer ner ke=Àleer yeskeÀe³eosMeerj Demetve efMemleYebiee®eer nesleer. ³ee
218
efMemleYebieeyeÎue HebleÒeOeeve ceesjejpeeRveer jepe veeje³eCe ³eeb®ee mekeÌleerves jepeerveecee Iesleuee.

®ejCeeEmeiebevee Dee³eles®e keÀesueerle efceUeues. ®ejCeeEmeie mJeleë ie=nceb$eer Demetvener Fbefoje ieebOeerbvee DeìkeÀ
ve nesC³ee®es KeeHej pevelee He#eeJej HeÀes[ues. HebleÒeOeeve ceesjejpeer osmeeF& mebleHle Peeues. ³ee IeìvescegUs
®ejCeeEmeiebeveener ceb$eerHeoe®ee jepeerveecee ÐeeJee ueeieuee. ³eeefJe©× Yeejleer³e ueeskeÀouee®³ee 4
jep³eceb$³eebveer ueies®e jepeerveeces efoues. nefj³eeCee®³ee cegK³eceb$eer osJeerueeueves ®eewOejer ®ejCeeEmeieevee
HeeþeRyee efouee. HebleÒeOeeve ceesjejpeer osmeeF& Je ®ejCeeEmeie ³eeb®³eeleerue celeYeso efceìJetve le[pees[er®es
Òe³elve ceOet efuece³es, osMecegKe, ®ebêMesKej, Deìueefyenejer JeepeHes³eer ³ee vesl³eebveer kesÀues.
pe³eÒekeÀeMepeeRveerner ceO³emLeer kesÀueer HeCe l³ee®ee GHe³eesie Peeuee veener. 24 peguew jespeer ®eewOejer
®ejCeeEmeieeveer efkeÀmeeve cesUeJee IesTve MekeÌleer ÒeoMe&ve Ie[Jetve DeeCeues. DeKesj DeveskeÀ vesl³eeb®³ee
Òe³elveecegUs®e 24 peevesJeejer 1979 jespeer ®eewOejer ®ejCeeEmeieevee cebef$eceb[Uele IesTve
GHeHebleÒeOeeveHeo Je DeLe&Keelesner l³eeb®³eekeÀ[s osC³eele Deeues.
p³eeÒekeÀejs ®ejCeeEmeieevee ceb$eerceb[Uele IesTve mevceeve kesÀuee lees mevceeve jepe veeje³eCe ³eeb®³ee
Jeeìîeeuee Deeuee veener. jepeerveecee efouesues jepeveeje³eCe cee$e mebleeHeuesues®e nesles. l³eebveer iegHleHeCes
mebpe³e ieebOeerMeer yeesueCeer keÀ©ve neleefceUJeCeer kesÀueer. SkeÀceskeÀeb®es ÒeeflemHeOeea Demeuesues nsceJeleer vebove
yengiegCee Je ®eewOejer ®ejCeeEmeie ³eeb®eerner ³egleer Peeueer. ³ee meJee¥veer SkeÀ$e ³esTve ceesjejpeeRefJe©× ceesþs
jepekeÀejCe kesÀues. keÀebleerYeeF& osmeeF&®³ee mene³³ekeÀeme neleeMeer Oe©ve l³ee®³ee DeeefLe&keÀ J³eJeneje®eer
ceeefnleer ®eewOejer ®ejCeeEmeieeveer efceUJeueer. lemes®e ueeskeÀmeYesle DeefJeMJeemee®ee þjeJe DeeCeC³ee®eer
³eespeveener ceeb[ueer. 30 petve 1979 jespeer jepeveeje³eCe ³eebveer pevelee He#ee®ee jepeerveecee efouee.
]keÀeBûesme He#eevesner mejkeÀejJej DeefJeéeeme þjeJe DeeCeC³ee®es þjefJeues. ceOet efuece³es, ueefuele veeje³eCe
efceÞee, nsceJeleer vebove yengiegCee ³eebveer keÀeBûesmeMeer iegHle JeeìeIeeìer kesÀu³ee. pevelee He#ee®es DeveskeÀ
meom³e ueeskeÀmeYes®ee jepeerveecee osle nesles. jepeveeje³eCe ³eebveer mJeleb$e efveOeeefce&keÀ pevelee He#e mLeeHeve
kesÀuee. nsceJeleer vebove yengiegCee, pee@pe& HeÀvee¥[erme ³eebveer DeeHeu³ee Heoe®es jepeerveeces efoues. peiepeerJeve
jece ³eebveerner ceesjejpeeR®ee efve<esOe kesÀuee. MesJeìer 15 peguew 1979 jespeer HebleÒeOeeve ceesjejpeer osmeeF&veer
DeeHeu³ee ceb$eerceb[Ue®ee jepeerveecee efouee. l³eeb®es mejkeÀej 2 Je<ex 2 ceefnves Je 22 efoJeme SJe{e
keÀeU®e efìketÀ MekeÀues. DeeHemeeleu³ee ieìyeepeer Je celeYesoebcegUs pevelee mejkeÀej keÀesmeUues. DeeefCe
Fbefoje ieebOeerb®ee keÀeBûesme He#e Hegvne yeueMeeueer nesT ueeieuee.
12.4.1 Deewì IeìkesÀ®es HebleÒeOeeve ë

ceesjejpeer osmeeFb&veer 15 peguew 1979 jespeer HebleÒeOeeveHeoe®ee jepeerveecee efouee. veJeerve
HebleÒeOeeve keÀesCe ³ee®eer ®ee®eHeCeer meg© Peeueer. jeä^HeleeRveer efJejesOeer He#e vesles ³eMeJeblejeJe ®eJneCe ³eebvee
mejkeÀej yeveefJeC³eeme Hee®eejCe kesÀues Hejbleg ®eej efoJemeeb®³ee DeLekeÀ HeefjÞeceeveblej mejkeÀej yeveefJeC³eeme
DeeHeCe DemeceLe& Demeu³ee®es ®eJneCeebveer jeä^HeleeRvee keÀUefJeues. l³eecegUs jeä^HeleeRveer ceesjejpeer osmeeF&
Je ®eewOejer ®ejCeeEmeie ³eebvee l³eeb®³ee meceLe&keÀeb®eer ³eeoer le³eej keÀjC³eeme meebefieleues. ³ee oesIeeb®³ee
³eeoerle keÀener veeJes meceeve nesleer. l³eeJesUer ueeskeÀmeYee meom³eeb®eer Òel³e#e mebK³ee 538 nesleer. l³eeHewkeÀer
38 meom³eebveer oesIeebHewkeÀer keÀesCee®esner meceLe&ve ve keÀjlee leìmLelee peenerj kesÀueer. ³ee®ee DeLe& oesvner
³eeoerleerue meceLe&keÀ mebK³ee 500 Hes#ee peemle DemeCes MekeÌ³e veJnles Hejbleg oesvner ³eeÐeeb®eer íeveveer
219
kesÀu³eeveblej l³eele 559 veeJes Dee{Uueer. ³ee®ee®e DeLe& oesvner ³eeoerleerue keÀener veeJes meceeve nesleer.
lesJne jeä^HeleeRveer oesvner ³eeÐeeb®eer keÀmetve íeveveer kesÀueer. l³eele yengcele ®ejCeeEmeie ³eeb®³ee yeepet®es
vemeues lejer l³eeb®³ee meceLe&keÀeb®eer mebK³ee ceesjejpeer osmeeF& meceLe&keÀebHes#ee peemle Demeu³ee®es efve<HeVe
Peeues. l³eecegUs jeä^HeleeRveer ®ejCeeEmeieevee mejkeÀej yeveefJeC³eeme Hee®eejCe keÀ©ve l³eebvee ueeskeÀmeYesle
ueJekeÀjele ueJekeÀj efJeéeemeoMe&keÀ þjeJe Heeefjle keÀjC³eeme meebefieleues.
ueeskeÀmeYesle efJeMJeemeoMe&keÀ þjeJe cebpetj keÀ©ve IesC³eemeeþer ®ejCeeEmeieebvee leejsJej®eer keÀmejle

keÀjeJeer ueeieCeej nesleer. ®eewOejer ®ejCeeEmeiebe®³ee veJeerve meb³egkeÌle mejkeÀejuee keÀeBûesme (Sme) ®ee Deeletve
Je keÀeBûesme (Dee³e) ®ee yeens©ve HeeeEþyee neslee. ³eeJesUer Yeejleer³e jepekeÀejCee®³ee meejerHeeìeJej
jepekeÀer³e DeefveefM®eles®es meeJeì nesles. Fbefoje keÀeBûesmeves ³ee meeN³ee Ie[ecees[erle p³ee ceglmeoerHeCee®ee
Heefj®e³e efouee l³eecegUs ngketÀcee®ee SkeÌkeÀe He#evesl³ee Fbefoje ieebOeerb®³ee neleer neslee. ®eewOejer ®ejCeeEmeieebvee
ÒeOeeveceb$eer nesC³eeme Fbefoje keÀeBûesmeves DeewHe®eeefjkeÀ mebceleer efoueer HeCe leer SkeÀe DeìerJej leer cnCepes
ceesjejpeeRveer mLeeHeve kesÀuesueer Keeme v³ee³eeue³es ®ejCeeEmeieebveer jÎ keÀjeJeer. HeCe ®ejCeeEmeieeves les ceev³e
kesÀues veener. ueeskeÀmeYesle yengcele efceUCes MekeÌ³e veener Demes mHeä neslee®e 20 Dee@iemì 1979 jespeer
ueeskeÀmeYesle yengcele efJeéeemeoMe&keÀ þjeJeemeeþer DeefOeJesMeve meg© nesC³eeDeeOeer®e ®ejCeeEmeieeves DeeHeuee
jepeerveecee meeoj kesÀuee Je ueeskeÀmeYee efJemeefpe&le keÀ©ve ceO³eeJeOeer efveJe[CetkeÀe IesC³ee®ee jeä^HeleeRvee
meuuee efouee. l³eeb®eer efMeHeÀejme ûee¿e Oe©ve jeä^Heleer veeruece mebpeerJe js·er ³eebveer ueeskeÀmeYee yejKeemle
keÀ©ve peevesJeejer 1980 ceO³es efveJe[CetkeÀe IesC³ee®es Ieesef<ele kesÀues. ®eewOejer ®ejCeeEmeie ³eebveer HeÀkeÌle 23
efoJeme HebleÒeOeeve Heoe®ee HeoYeej meebYeeUuee. jeä^HeleeR®ee efveCe&³e Ieìves®³ee ®eewkeÀìerle yemeCeeje®e
neslee. ne efveCe&³e ieebOeeRvee Jejoeve þjuee. keÀeBûesmeuee He³ee&³e osC³eeme pevelee He#e De³eMemJeer þjuee. ³ee
IeìvescegUs Fbefoje ieebOeerbvee Heg{erue ceeie& ceeskeÀUs Peeues.

1. pevelee He#ee®³ee mLeeHeves®eer Lees[keÌ³eele ceeefnleer ef}ne.
12.5Fbefoje ieebOeerb®es Hegvejeieceve
1977 ®³ee efveJe[CetkeÀerleerue HejeYeJee®eer veweflekeÀ peyeeyeoejer Fbefoje ieebOeerbveer eqmJekeÀejueer.

pevelee He#e cnCepes DeveskeÀ He#eeb®es keÀ[yeesUs nesles. 1977 ®³ee meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CetkeÀerle Fbefoje ieebOeer
DeeefCe keÀeBûesme He#ee®ee HejeYeJe keÀjC³eemeeþer ns He#e SkeÀ$e Deeues Demeues lejer l³eeb®³ee OeesjCeele
SkeÀJeekeÌ³elee veJnleer. cee®e& 1977 ®³ee efveJe[CetkeÀerves Fbefoje ieebOeerbvee HeÀej ceesþe OekeÌkeÀe efouee neslee.
jepekeÀejCeeletve l³eebvee otj HesÀkeÀues nesles. meJe& osMeeuee Fbefoje ieebOeer Hegvne keÀOeerner jepekeÀejCeele ³esCeej
220
veenerle Demes Jeeìle nesles. keÀeBûesmeceOeerue p³esÿ vesl³eebveer l³eeb®eer Yesì IesTve keÀeBûesme keÀe³e&keÀejerCeer®³ee
yewþkeÀerle GHeefmLele jenC³eeefJe<e³eer l³eeb®es ceve JeUefJeues. ³ee yewþkeÀerle keÀeBûesme®³ee HejeYeJeeefJe<e³eer
meeOekeÀ yeeOekeÀ ®e®ee& Peeueer. keÀebner vesl³eebveer DeeCeeryeeCeer®³ee keÀeUele mebpe³e ieebOeeR®³ee DeeflejskeÀer
Jele&veeJej keÀþesj ìerkeÀe kesÀueer. SJe{s®e veJns lej keÀeBûesme keÀe³e&keÀejCeerves þjeJe Heeme keÀ©ve mebMe³eemHeo
JeeieCetkeÀercegUs mebj#eCe ceb$eer yevmeerueeue ³eeb®eer keÀeBûesmeceOetve nkeÀeueHeÆer kesÀueer. ceeefnleer DeeefCe
veYeesJeeCeer ceb$eer efJeÐee®ejCe MegkeÌuee ³eebvee leekeÀero osC³eele Deeueer. keÀeBûesme DeO³e#e osJekeÀeble ye©Dee
³eebvee meg×e keÀeBûesme®³ee DeO³e#eHeoe®ee jepeerveecee ÐeeJee ueeieuee. Demes Demeues lejer Fbefoje ieebOeerb®ee
Depetvener keÀeBûesmeJej ÒeYeeJe efìketÀve neslee. l³eeb®³ee HeeþeRy³eecegUs®e 7 ces 1977 jespeer keÀeBûesme®es
DeO³e#e cnCetve yećnevebo js·er efveJe[tve Deeues. DeO³e#e yeveu³eeveblej js·erveer mJeleb$eHeCes Jeeiee³euee
meg©Jeele kesÀueer. DeO³e#e Je FbefojepeeRceO³es mebIe<e& Jee{uee. cnCetve®e 1977 ®³ee Òeebleer³e efveJe[CetkeÀerle
Fbefoje ieebOeer menYeeieer Peeu³ee veenerle. l³ee ³eesi³e mebOeer®eer Jeeì Henele nesl³ee.
14 peguew 1977 jespeer Fbefoje ieebOeerbveer HeJeveej DeeÞeceele peeTve efJeveesyeepeer YeeJes ³eeb®eer
Yesì Iesleueer. ÒeLece®e yejs®e efoJemeeveblej l³ee efouueeryeensj He[u³ee nesl³ee. l³eeveblej l³eebveer efyenej
jep³eeleerue yesue®eer ³ee efþkeÀeCeer 13 les 30 ³ee Je³eesieìeleerue 11 nefjpeveeb®eer nl³ee nesTve pes
Del³ee®eej Peeues l³eeb®es meeblJeve keÀjC³eemeeþer 14 Dee@iemì jespeer yesue®eeruee Yesì efoueer. yesue®eeruee
Yesì osCeeN³ee l³ee Heefnu³ee®e jepekeÀer³e vesl³ee nesl³ee. yesue®eerletve l³ee HeeìC³eeuee iesu³ee Je
pe³eÒekeÀeMepeeR®eer Yesì Iesleueer. pe³eÒekeÀeMepeeRveer ceeieerue ieesäer efJeme©ve l³eebvee DeeMeerJee&o efouee. 3
Dee@keÌìesyej jespeer FbefojepeeRvee DeìkeÀ kesÀueer. ³eeÒekeÀejele pevelee mejkeÀej®e yeoveece Peeues. megìkeÀe
Peeu³eeveblej Fbefojepeerveer iegpejele oewje keÀe{tve meYeebceOetve Yee<eCes kesÀueer. veesJnWyej 1977 ceO³es
DeebOe´ÒeosMeele Ye³ebkeÀj JeeoU Peeues. ³ee JeeoUûemle ÒeosMee®ee Fbefoje ieebOeerbveer oewje keÀe{tve lesLeerue
ueeskeÀebvee efoueemee efouee. ³ee meJe& oewN³eeceeies Fbefoje ieebOeerbveer iesuesueer ueeskeÀefÒe³elee Hejle efceUJetve
IesC³eele ³eMe efceUefJeues.
12.5.1 Fbefoje keÀeBûesme®ee Go³e ë

Fbefoje ieebOeerb®³ee Deveg³ee³eebveer Fbefoje ieebOeerbvee keÀeBûesme®³ee DeO³e#ee yeveefJeC³ee®es Òe³elve kesÀues
HeCe l³eebvee DeHe³eMe Deeues. ³ee®eJesUer Mene keÀefceMevemeceesj HetJeea Fbefoje ceb$eerceb[Uele ceb$eer Demeuesues
ìer.S. Hew DeeefCe meer. megyećnC³ece ³ee vesl³eebveer Fbefoje ieebOeer efJejesOeele mee#e efou³eeves keÀeBûesme ceO³es
Fbefoje ieebOeer meceLe&keÀ Je Fbefoje efJejesOeer Demes oesve ieì efvecee&Ce Peeues. keÀvee&ìkeÀceO³es keÀeBûesme mejkeÀej
nesles Je Fbefoje ieebOeerb®es SkeÀefveÿ Deveg³ee³eer osJejepe Deme& ns cegK³eceb$eer nesles. l³eebveer jep³eele meceeblej
keÀeBûesmekeÀefceìer mLeeHeve kesÀu³eeves keÀeBûesme keÀe³e&keÀejerCeerves l³eeb®³eeJej efMemleYebiee®eer keÀejJeeF&
keÀjC³ee®ee Òe³elve kesÀuee HeCe Fbefoje ieebOeerbveer l³eeuee efJejesOe kesÀuee ³ee ÒeMveeJe©ve Hegvne oesve ieì
efvecee&Ce Peeues. ³ee keÀìkeÀìeRvee kebÀìeUtve Fbefoje ieebOeerbveer 18 ef[meWyej 1977 jespeer keÀeBûesme
keÀe³e&keÀejerCeer®ee jepeerveecee efouee. Fbefoje ieebOeerb®³ee jepeerveec³eeveblej 61 keÀeBûesme vesl³eebveer DeeefKeue
Yeejleer³e keÀeBûesme keÀefceìer®eer yewþkeÀ yeesueeJetve ne Debleie&le ÒeMve ®e®exves mees[JeeJee Demee efJe®eej ceeb[uee.
31 ef[meWyej 1977 jespeer keÀvee&ìkeÀeleerue osJejepe Deme& mejkeÀej yejKeemle keÀ©ve lesLes jeä^Heleer
jepeJeì ueeiet kesÀueer. ³eeceeies keÀeBûesmeceOeerue keÀener Fbefoje efJejesOeer vesles nesles.
221
1 Je 2 peevesJeejer 1977 jespeer Fbefoje meceLe&keÀeb®es jeäêr³e meccesueve efJeþdþueYeeF&

neTmeceO³es Yejues. 5000 ÒeefleefveOeer meccesueveeuee Deeues. Peeuesu³ee þjeJeele Fbefoje ieebOeerbvee
keÀeBûesme®³ee DeO³e#ee cnCetve Ieesef<ele kesÀues. yećnevebo js·er ³eebveer l³eeuee efJejesOe kesÀuee. keÀeBûesmeceO³es HetÀì
He[tve yećnevebo js·er ³eeb®eer keÀeBûesme Je Fbefoje ieebOeerb®eer keÀeBûesme Dee³e efvecee&Ce Peeueer. 1978 cnCepes
GJe&efjle jep³eeb®³ee efveJe[CetkeÀe Peeu³ee. ³eeJesUer keÀeBûesme Dee³e DeebOe´ keÀvee&ìkeÀele meÊesJej Deeueer.
cenejeäêle ³ee He#eeuee og³³ece mLeeve efceUeues. ³ee Ie[ecees[eRcegUs Fbefoje ieebOeerb jepekeÀejCeele me¬eÀer³e
nesTve yeueMeeueer yeveu³ee.
12.5.2 Fbefoje ieebOeerb®ee ueeskeÀmeYesle ÒeJesMe ë

7 veesJnWyej 1978 jespeer keÀvee&ìkeÀeleerue ef®ekeÀcebieUtj ³ee celeoejmebIeeletve Fbefoje ieebOeerbvee
ueeskeÀmeYesJej HeeþefJeC³ee®ee efveCe&³e Iesleuee. Fbefoje ieebOeerb®es meceLe&keÀ iegb[g jeJe, SHeÀ.Sce. Keeve, peeHeÀj
MejerHeÀ ³eebveer Òe³elveeb®eer HejekeÀeÿe keÀ©ve ®eerkeÀcebieUtj ³esLetve Fbefoje ieebOeerb®³ee veeJeeuee ogpeesje efouee.
pevelee He#eeleHexÀ keÀvee&ìkeÀ®es ceepeer cegK³eceb$eer efJejWê Heeìerue ³eebvee GcesoJeejer osC³eele Deeueer. Fbefoje
ieebOeerb®³ee ¢äerves ne peerJeve cejCee®ee ÒeMve neslee. Fbefoje ieebOeerbvee efveJe[tve ³esTve Ðee³e®es veener Demee
pevelee He#eeves ®ebie yeebOeuee neslee. GÐeesieceb$eer pee@pe& HeÀvee¥[erme pevelee He#eeleHexÀ Òe®eej ceesefnces®es
vesle=lJe meebYeeUerle nesles. Je=ÊeHe$esner Fbefoje efJejesOeer Òe®eej keÀjerle nesleer. lejerner ³ee Deìerleìer®³ee
ue{leerle Fbefoje ieebOeerbveer 77,333 celeebveer ner peeiee efpebkeÀueer. pevelee mejkeÀej DemJemLe Peeues.
pevelee He#ee®ee DeHes#eeYebie Peeuee. HetJeea cee©leer ÒekeÀjCeeleerue Ye´äe®eeje®eer ®eewkeÀMeer keÀjCeejer meefceleer
vesceueer iesueer nesleer. ³ee meefceleerves Fbefoje ieebOeerbJej þHekeÀe þsJetve l³eebvee efMe#ee keÀjC³ee®ee efveCe&³e
mebmeosves I³eeJee Demee efveCe&³e efouee. ³ee®ee HeÀe³eoe IesTve pevelee mejkeÀejves Fbefoje ieebOeerb®es meom³elJe
jÎ keÀjC³ee®es Je l³eebvee DeìkeÀ keÀ©ve eflenej pesueceO³es þsJeC³eele Deeues ³eeJesUer l³eeb®eer ueeskeÀefÒe³elee
Òe®eb[ Jee{u³ee®es efometve Deeues. Fbefoje meceLe&keÀebveer Òe®eb[ Deeboesueve GYeejues. DeveskeÀ efþkeÀeCeer
ueeþernuues, DeÞegOetj, DeìkeÀme$e ³eeb®ee JeeHej keÀjeJee ueeieuee. 26 ef[meWyej 1978 jespeer
FbefojepeeR®eer megìkeÀe kesÀueer iesueer. HeefjCeeceer pevelee He#eele®e ceesþîee ÒeceeCeele mebIe<e& meg© nesTve 15
peguew 1979 jespeer pevelee mejkeÀej®es Heleve Peeues. l³eeveblej ®eewOejer ®ejCeeEmeie Deewì IeìkesÀ®es
HebleÒeOeeve yeveues. l³eebvee ÒeLece HeeþeRyee osC³ee®es keÀyetue keÀ©ve Fbefoje ieebOeerbveer efJeéeeme þjeJee®³ee JesUer
HeeþeRyee keÀe{tve Iesleu³eeves ®ejCeefmebiebevee jepeerveecee ÐeeJee ueeieuee. jeä^HeleeRveer peevesJeejer 1980
ceO³es cegoleHetJe& efveJe[CetkeÀe peenerj kesÀu³ee.
12.5.3 Fbefoje ieebOeerb Hegvne HebleÒeOeeveHeoer (peevesJeejer 1980) ë

22 Dee@iemì 1979 jespeer jeä^HeleeRveer ueeskeÀmeYes®³ee efveJe[CegkeÀe peenerj kesÀu³ee. meJe&
jepekeÀer³e He#eebveer le³eejeruee meg©Jeele kesÀueer. ³ee efveJe[CetkeÀerle Fbefoje ieebOeerb®ee keÀeBûesme (Dee³e),
peiepeerJeve jece ³eeb®ee pevelee He#e DeeefCe pevemebIe ns leerve®e He#e ceesþs He#e cnCetve menYeeieer Peeues. 3
Je 6 peevesJeejer 1980 jespeer ueeskeÀmeYes®³ee Peeuesu³ee efveJe[CegkeÀerle 529 peebieeHewkeÀer 353 peeiee
keÀeBûesme (Dee³e) uee efceUtve HetCe& yengcele efme× Peeues. Heef½ece yebieeue Je kesÀjU JeieUlee meJe&$e keÀeBûesme
He#e efveJe[tve Deeuee. efJejesOeer He#eeb®eer oeCeeoeCe G[eueer. pevelesves Fbefoje ieebOeerbvee osMee®³ee
eEmenemeveeJej Hegvne efJejepeceeve kesÀues. 14 peevesJeejer 1980 jespeer Fbefoje ieebOeerb®ee HebleÒeOeeve cnCetve
MeHeLeefJeOeer Heej He[uee.
222
15.5.4 mebpe³e ieebOeerb®ee ce=l³eg (23 petve 1980) ë
1980 ®³ee efveJe[CetkeÀe keÀeBûesmemeeþer DeefleMe³e ueeYeoe³ekeÀ þju³ee. keÀeBûesmeuee Òe®eb[ yengcele
efceUeues. ³ee®es meJe& Þes³e Fbefoje ieebOeerb®³ee ÒeYeeJeeuee efoues peeles. Heg$e mebpe³e ieebOeermeg×e Decesþer celeoej
mebIeeletve Òe®eb[ celeeves efveJe[tve Deeues nesles. keÀeBûesme®³ee jepekeÀejCeeJej l³eeb®ee ceesþe ÒeYeeJe neslee.
Fbefoje ieebOeerb®es Jeejme Je HebleÒeOeeve Heoe®es oeJesoej cnCetve l³eeb®³eekeÀ[s Heeefnues peele nesles. DemebK³e
le©Ce l³eeb®³ee YeesJeleer pecee Peeues nesles. les le©Ceeb®es ÒesjCeemLeeve nesles HeCe l³eeb®³ee Dee¬eÀcekeÀ
JeeieC³eeves keÀeBûesmeceO³es onMele efvecee&Ce Peeueer nesleer. l³eeb®³ee efJejesOeele yeesueC³ee®eer keÀesCee®eerner efnccele
veJnleer. Hejbleg mebpe³e ieebOeebrkeÀ[s osMee®es vesle=lJe ³esC³eeDeieesoj®e 23 petve 1980 jespeer l³eeb®ee efJeceeve
DeHeIeeleele ce=l³et Pee}e. l³ee®ee OekeÌkeÀe Fbefoje ieebOeerbvee yemeuee. ³eeveblej®³ee keÀeUele mebpe³e ieebOeer®³ee
ce=l³egyeÎue DeHeÀJeeb®es HeJe& Hemejues. l³eele Fbefoje ieebOeerbner yeoveeceerletve megìt MekeÀu³ee veenerle. mebpe³e
ieebOeer®³ee ce=l³egcegUs keÀeBûesme He#eeleerue onMeleer®es JeeleeJejCe mebHetve keÀeBûesme meom³eebvee mebkeÀìeletve
megìu³ee®ee Deevebo Peeuee.
12.6 Fbefoje ieebOeerb meceesjerue mecem³ee
pevelee jepeJeìerle efvecee&Ce Peeuesues Oeeefce&keÀ Je peeleer³e celeYeso Fbefoje jepeJeìerle DeefOekeÀ
leerJe´ Peeues. peeleer³e obieueer Jee{u³ee. nefjpeve, DeeefoJeemeer Je meceepeeleerue ogyeÈ³ee iebìebJejerue
Del³ee®eej Jee{ues, HebpeeyeceOeerue Keueermleeve mecem³esves [eskesÀogKeer efvecee&Ce kesÀueer. osMee®eer DeeefLe&keÀ
HeefjefmLeleer ef®ebleepevekeÀ nesleer. Heesefuemeeb®³ee Jee{l³ee Del³ee®eejecegUs pevelee veejepe Peeueer nesleer.
GÊejÒeosMeele veeje³eCeHegj ieeJeer Heesefuemeebveer Òe®eb[ Del³ee®eej kesÀues. efyenejceOeerue YeeieueHetj ieeJeer
Heesefuemeebveer l³eeb®³ee leey³eele Demeuesu³ee iegvnsieejeb®³ee [esÈ³eele De@efme[ ìeketÀve l³eebvee DeebOeUs kesÀues.
cegjeoeyeeosle eEnot cegeqmuece obieueer nesTve efle®es ueesCe osMeYej Hemejues. l³eele MeskeÀ[es ceeCemes ceejueer
iesueer. efJejesOeer He#eebveer ³ee Ieìveeb®es ceesþs Yeeb[Jeue kesÀues.
Fbefoje ieebOeerbveer cee$e DeLe&J³eJemLee megOeejC³eekeÀ[s ue#e keWÀêerle kesÀues. 15 SefÒeue 1980
jespeer DeeCeKeer mene J³eeHeejer yeBkeÀeb®es jeäêr³eerkeÀjCe kesÀues. 1980 ceO³es meneJeer Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespevee
peenerj kesÀueer. ³ee ³eespevesmeeþer 97,500 keÀesìer ©He³eeb®eer lejleto keÀjC³eele Deeueer. 1981 ceO³es
ÒeMeemekeÀer³e megOeej Dee³eesie mLeeHeve keÀjC³eele Deeuee. DeeefLe&keÀ ÒeMeemeve Je megOeejCeebyeeyele
mejkeÀejuee meuuee osC³ee®es keÀece ³ee Dee³eesieekeÀ[s efoues iesues. peevesJeejer 1982 ceO³es Fbefoje ieebOeerbveer
20 keÀueceer keÀe³e&¬eÀce peenerj kesÀuee. meneJ³ee ³eespevee keÀeUele jeäêr³e GlHevveele 5.3 ìkeÌkeÌ³eebveer
Jee{ Peeueer Je DeewÐeesefiekeÀ keÀeceieejebvee yeesveme peenerj kesÀuee. 1983 ceO³es Hee®e keÀesìer ©He³es
iegbleJeCetkeÀ Demeuesu³ee GÐeesieebvee HejJeeves IesC³ee®eer DeeJeM³ekeÀlee vemeu³ee®es Ieesef<ele kesÀues. ûeeceerCe
Yeeieemeeþer ner ce³ee&oe 15 keÀesìerHe³e¥le kesÀueer ³ee Òe³elveebcegUs DeewÐeesefiekeÀ GlHeeovee®ee Jesie Jee{uee.
12.6.1keÀeBûesme®³ee ueeskeÀefÒe³elesuee OekeÌkeÀe ë

1977 ceO³es pevelee mejkeÀejves meÊesJej ³eslee®e keÀeBûesme mejkeÀejs ye[leHe&À keÀ©ve lesLes
efveJe[CetkeÀe Iesleu³ee l³ee®e Ieìvesuee Devegme©ve Fbefoje ieebOeerbveerner jep³ee-jep³eeleerue pevelee mejkeÀejs
ye[leHe&À keÀ©ve 1980 ceO³es efJeOeevemeYes®³ee efveJe[CetkeÀe Iesleu³ee. ³eeJesUer keÀeBûesme®³ee Jee{uesu³ee
DejepekeÀlescegUs keÀeBûesme®eer Òeleercee ceueerve Jne³euee meg©Jeele Peeueer. G®®eJeCeea³e Je nefjpeve ³eeb®³eeleerue
obieueer Jee{le®e ®eeueu³ee nesl³ee. DeemeececeOeerue yeebieuee efveJee&efmeleebefJe©× DeeboesuekeÀ eEnmekeÀ yeveues
223
nesles. jep³ee-jep³eeleerue keÀeBûesme ceb$eerceb[Us DeefmLej yevele ®eeueueer nesleer. DeebOe´ÒeosMeele keÀeBûesme®³ee
DeefmLejlescegUs ueeskeÀefÒe³e efmevescee veì Sve.ìer. jeceejeJe ³eeb®³ee lesueiet osmece ³ee veJ³ee jepekeÀer³e
He#eeves 1984 ®³ee efveJe[CetkeÀerle DeebOe´®eer meÊee efceUJeueer. keÀvee&ìkeÀelener keÀeBûesme He#ee®ee HejeYeJe
Peeuee. cenejeäêle cegK³eceb$eer Deyogue jnceeve Deblegues mejkeÀejves `Fbefoje ieebOeerb ÒeefleYee Òeefleÿeve'
mLeeHeve keÀ©ve iewjceeiee&ves osCei³ee pecee kesÀu³ee. ³eeefJe©× efJejesOekeÀebveer ìerkesÀ®eer Pees[ GþJeueer.
DebleguesefJe©× v³ee³eeue³eele Keìuee oeKeue kesÀuee ies}e. 1982 ceO³es cegbyeF& G®®e v³ee³eeue³eeves
DeblegueWvee oes<eer þjefJeu³eeves DeblegueWvee jepeerveecee ÐeeJee ueeieuee. ³ee IeìveebcegUs Fbefoje ieebOeerb®³ee
Òeefle<þsuee OekeÌkeÀe yemeuee.
12.6.2 jepeerJe ieebOeeR®ee jepekeÀejCeeleerue ÒeJesMe ë

mebpe³e ieebOeer®³ee DeekeÀeqmcekeÀ ce=l³egcegUs jepekeÀejCeele efJeéeeme þsJeC³eemeejKeer Je mebkeÀìÒemebieer
OeeJetve ³esCeejer peJeU®eer J³ekeÌleer Fbefoje ieebOeerbpeJeU jeneruesueer veJnleer. ner HeeskeÀUer Ye©ve
keÀe{C³eemeeþer l³eebveer DeeHeues pesÿ Heg$e jepeerJe ieebOeeRvee jepekeÀejCeele DeeCeC³ee®es Òe³elve meg© kesÀues.
jepeerJe ieebOeer Fbef[³eve SDejueeF&vme ceO³es JewceeefvekeÀ cnCetve veeskeÀjer keÀjerle nesles. l³eebvee jepekeÀejCeele
jme veJnlee. HeCe DeeF&®³ee DeeûenecegUs les jepekeÀejCeele Deeues. DecesþerceOegve ueeskeÀmeYesJej efveJe[tve
iesues Je He#ee®es mejef®eìCeerme yeveues. keÀeBûesmeves l³eeb®es mJeeiele kesÀues. Fbefoje ieebOeerbveer jepeerJeuee
jepekeÀer³e Jeejme keÀjC³eele Iesleuesuee efveCe&³e mebpe³e ieebOeebr®³ee Helveeruee (cesvekeÀe ieebOeerbvee) DeeJe[uee
veener. l³eebveer Fbefoje ieebOeer Je jepeerJe efJe©× GIe[HeCes Je=ÊeHe$eebletve Òe®eej meg© keÀuee. ³ee keÀewìgbefyekeÀ
keÀuene®ee FbefojepeeRvee yeje®e ceveëmleeHe Peeuee. efJejesOekeÀebveer cesvekeÀe ieebOeervee pevekeÀ keÀ©ve Fbefoje
ieebOeerbefJe©× l³ee®ee GHe³eesie keÀ©ve Iesleuee.
12.6.3 Hebpeeye mecem³ee ë

F.me. 1971 ceO³es i³eeveer PewueeEmeie ns Hebpeeye®es cegK³eceb$eer yeveues. l³eebveer DekeÀeueer ieìe®es
vesle=lJe mJeleëkeÀ[s IesC³ee®ee Òe³elve kesÀu³eeves DekeÀeueer vesles mebleeHeues Je l³eebveer mJeleb$e MeerKe jep³ee®eer
cnCepes®e Keueermleeve®eer ceeieCeer Heg{s kesÀueer. ueb[ventve meg$es nueJeCeejs peiepeerleeEmen ®eewneve ns
mJeleëuee Keueermleeve®es DeO³e#e cnCeJetve Iesle. DeeCeeryeeCeerveblej pevelee mejkeÀejele DekeÀeueer oueeme
mLeeve efceUeues Hejbleg peevesJeejer 1980 ®³ee efveJe[CetkeÀerle Fbefoje keÀeBûesmeuee yengcele efceUeues. DekeÀeueer
oueeuee HejeYeJe menve keÀjeJee ueeieuee. ne jeie l³eeb®³ee ceveele Oegcemele neslee. 1982 Heemetve
efMeKeebveer Oece&³eg×euee meg©Jeele kesÀueer. MeerKe le©Ceebveer eEnmee®eejeuee meg©Jeele kesÀueer.
1980 ceO³es Hebpeeyeuee eEnmekeÀ JeUCe ueeJeCeeN³ee pevexueeEmeie efYebêveJeeues ³ee vesl³ee®ee Go³e
Peeuee. l³eeves DekeÀeueer ouee®³ee Oece&³egOoeuee HeeeEþyee efouee. 9 meHìWyej 1981 jespeer Ke}ermleeve
efJejesOeer ef}KeeCe keÀjCeeN³ee peiele veeje³eCe ³ee HeéfmeOo }sKekeÀe®eer nl³ee Pee}er. l³eeceeies
efYebêveJee}s®ee nele neslee. l³ee}e DeìkeÀ nesTvener ie=nceb$ee}³ee®³ee Deeosµeeves megìkeÀe kesÀ}er ies}er.
³eeJesUer i³eeveer Pew}efmebn ns osµee®es ie=nceb$eer nesles. megìkeÀe neslee®e efYebêveJee}s Dece=lemej®³ee
megJeCe&cebefojele peeTve jeefn}s. lesLes l³eebveer He´®eb[ µeðemeeþe keÀjC³eeme megjJeele kesÀ}er. l³eeb®³ee
ke=Àl³eecegUs Je HeeefkeÀmleeve®³ee HeéslmeenveecegUs HebpeeyeceOeer} efnbmee®eej Jee{le ies}e. efve<HeeHe }eskeÀeb®eer
nl³ee µeerKe DeeflejskeÌ³eebkeÀ[tve nesT }eieu³ee. ne He´µve mees[efJeC³eemeeþer Fbefoje ieebOeerveer DeveskeÀJesUe
DekeÀe}er o}eµeer JeeìeIeeìer kesÀu³ee HeCe l³ee efve<HeÀU þju³ee. ner ®eUJeU Jee{JeC³eeme }ebsieesJee},
megJeCe& cebefoje®es efve³eb$ekeÀ ieg©®ejCeefmebie leesnje, Hebpeeye®es cegK³eceb$eer He´keÀeµeefmebn yeeo}, DeeefCe
le}yeb[er ner veslesceb[Uerner peyeeyeoej nesleer. l³eebveer DeeflejskeÌ³eebvee efJejesOe kesÀ}e veener. keWÀê, mejkeÀej
224
³ee He´µveeyeeyele efveef<ke´À³e DeeefCe Goeefmeve nesles. 23 SefHe´} 1983 jespeer [sH³egìer FvmHeskeÌìj pevej}
DeìJee} ³eeb®eer megJeCe& cebefojeble nl³ee Pee}er. 5 Dee@keÌìesyej 1983 jsepeer DeeflejskeÌ³eebveer yeme De[Jetve
efnbot®eer keÀlle} kesÀ}er. SefHe´} 1984 ceO³es HebpeeyeceOeer} 37 jsuJesmLeevekeÀebvee Deeieer }eJeC³eele
Deeu³ee. megJeCe& cebefoje}e }<keÀjer íeJeCeer®es mJe©He Dee}s nesles.
12.6.4 Dee@Hejsµeve yu³et mìej ë

HebpeeyeceOeer} Deefleµe³e iebYeerj mecem³es}e Fbefoje ieebOeebrveer Deefleµe³e Oew³ee&ves leesb[ efo}s.
HebpeeyeceOeer} efnbmee®eej DeeefCe jkeÌleHeele jesKeC³eemeeþer Fbefoje ieebOeerveer Oee[meer efveCe&³e Iesle}e lees
cnCepes megJeCe&cebefojele }<keÀjer keÀejJeeF& keÀjCes. lesLes Dee}su³ee DeeflejskeÌ³eeb®ee veeµe keÀjC³ee®³ee
keÀejJeeF&}e `Dee@Hejsµeve y}t mìej' Demes veeJe efo}s ies}s. 5 petve 1984 jespeer megJeCe&cebefojele }<keÀj
Iegme}s. DeeflejskeÌ³eebkeÀ[s Del³eeOegefvekeÀ µem$emeeþe Demeu³eeves jCeiee[s Je leesHeÀeb®ee JeeHej kesÀ}e. ³ee
Oegceµ®eke´Àerle efYebêveJee}s Je l³eeb®es SkeÀ npeej Deveg³ee³eer ceej}s ies}s. peJeU peJeU 200-300
Yeejleer³e mewefvekeÀ ceej}s ies}s DekeÀe}leKle®³ee Fceejleer®es yejs®e vegkeÀmeeve Pee}s. DeeflejskeÌ³eeb®ee efyecees[
keÀ©ve ner ceesefnce HetCe&HeCes ³eµemJeer Pee}er.
12.7 Fbefoje ieebOeer®ee µesJeì (31 Dee@keÌìesyej 1984)
HebleHeÓeeve Fbefoje ieebOeerveer kesÀ}s}er keÀejJeeF& Oee[µeer Je osµee®³ee SwkeÌ³eemener cenlJee®eer nesleer
HeCe ³eeletve l³eeb®³ee peerJee}e OeeskeÀe efvecee&Ce Pee}e. Fbefoje ieebOeerveer megJeCe&cebefoj DeHeefJe$e kesÀu³ee®ee
mecepe keÀce&þ µeerKeeb®ee Pee}e. Dee@Hejsµeve y}t mìejcegUs µeerKeeb®³ee Oece&YeeJevee ogKeeJeu³ee iesu³ee. ³ee
ke=Àleeryeodo} Jew³ekeÌleerkeÀefjl³ee Fbefoje ieebOeervee peyeeyeoej Oej}s. DeveskeÀ keÀce&þ µeerKeebvee ne DeeHe}e
DeHeceeve Jeeì}e. DeveskeÀebveer Fbefoje ieebOeerveer ner ke=Àleer keÀ©ve veweflekeÀles®es Gu}bIeve kesÀu³ee®ee DeejesHe
kesÀ}e. Fbefojepeer®³ee kegbÀìgbyeer³eevee OecekeÌ³ee ³esT }eieu³ee. 31 Dee@keÌìesyej 1984 jespeer efou}er®³ee
DeeHeu³ee efveJeememLeeveer yeensjer} keÀe³ee&}³eekeÀ[s efveIeeu³ee Demelee l³eeb®es®e µeerKe HenejskeÀjer
Deme}su³ee efye³eeleefmebie Je meleJebleefmebn ³eebveer DeeHeu³ee peJeUer} efHemlees} Je mìsveieve ves FbefojepeerJej
ieesUeryeej kesÀ}e. ³eebveblej®³ee PeìeHeìerle efye³eebleefmebie ceej}e ies}e Je meleJeleefmebiee}e DeìkeÀ Pee}er.
l³eeme 1989 ceO³es HeÀeµeer osC³eele Dee}er Fbefoje ieebOeer®³ee nl³esves mebHetCe& Yeejlee}e He´®eb[ OekeÌkeÀe
yeme}e.
Fbefoje ieebOeebr®³ee efveOeveeves mebHetCe& osµe µeeskeÀmeeiejele yeg[tve ies}e. Fbefoje ieebOeebr®³ee HeeefLe&Jee®es
oµe&ve IesC³eemeeþer je$ebefoJeme jebiee }eieu³ee. Hebef[le vesn©®es p³ee efþkeÀeCeer Debl³emebmkeÀej Pee}s lesLes®e
®ebovee®³ee }ekeÀ[e®³ee ef®elesJej l³eeb®³ee osne}e Deiveer efo}e. l³ee kesÀJeU HebleHeÓeeve®e veJnl³ee lej
Yeejleeleer} He´l³eskeÀe®³ee DeeµeemLeeve nesl³ee. l³ee peveles®³ee vesl³ee nesl³ee. l³eebvee ieefjyeeryeÎ}
keÀUJeU nesleer.. l³eeb®³ee ieefjyeer nìeJe ³ee Iees<eCescegUs l³eebveer keÀener keÀeU peveles®³ee ceveeJej
DeefOejep³e ieepeefJe}s. peerJeveeleer} DeveskeÀ ®e{Gleejebvee Oew³ee&ves leeW[ osTve osµee®eer mesJee kesÀ}er.
DeeefCeyeeCeerle mebHetCe& mellee neleer SkeÀJeì}er Demeleevee l³ee ngkeÀceµene yevet µekeÀle nesl³ee HeCe l³eeb®ee
}eskeÀµeenerJej efJeµJeeme neslee. l³eebveer melele Yeejlee®³ee p³ee mebj#eCee®eer Je SwkeÌ³ee®eer keÀeUpeer Iesle}er,
osµee®³ee SwkeÌ³eemeeþer®e HeéCee®es yeef}oeve kesÀ}s. l³ee osµee®³ee }e[keÌ³ee vesl³ee nesl³ee. l³eeb®³ee veblej
keÀeBieśme keÀefceìerves SkeÀceleeves jepeerJe ieebOeervee HebleHeÓeeveHeoemeeþer Heeefþbyee efo}e Je jepeerJe ieebOeer osµee®es
HebleHeÓeeve Pee}s.
225
1. 1980 les 1984 ®³ee keÀeUeleer} cenlJee®³ee Ieìveeb®eer ³eeoer keÀje.
12.8 meejbµe
pevelee mejkeÀej®³ee ceeO³eceeletve Heefnu³ee efyeiej keÀeBie´sme mejkeÀej®eer mLeeHevee YeejleeceO³es

1977 }e Pee}er Je keÀeBies´me®eer cekeÌlesoejer cees[erle keÀe{}err l³eeveblej l³eebveer peJeUpeJeU 3 Je<ex meÊee
GHeYeesie}er Hejbleg veblej Hegvne Fbefoje ieebOeerveebr DeeHeu³ee keÀleg&lJee®³ee yeUeJej efveJe[CegkeÀe efpebketÀve
1980 les 1984 keÀeUele ®eebie}er keÀeceefiejer kesÀ}er Je keÀeBûesme®eer Òeefleÿe Hegvne efceUJetve efoueer.
12.9 He´µve
1) pevelee mejkeÀej®eer keÀeceefiejer mHe<ì keÀje.

2) pevelee mejkeÀej®³ee keÀeceefiejer Je DeHe³eµee®es cetu³eceeHeve keÀje.
3) 1980 les 1984 ³ee keÀeUeleer} cenlJee®ee Ieìvee®ee Je=Êeele o³ee.


226
13
mJeleb$e Yeejlee®es Hejje<ìêr³e OeesjCe
1947-1984
13.0 Gefodo<ìs
13.1 He´mleeJevee
13.2 Hejje<ì^ OeesjCee®eer leÊJes
13.3 Deef}HleleeJeeoer ®eUJeU
13.4 Yeejlee®es µespeejer} je<ìêbµeer mebyebOe
13.5 Yeejle DecesefjkeÀe mebyebOe
13.6 Yeejle-jefµe³ee mebyebOe
13.7 meejebµe
13.8 He´µve
13.0 GefÎ<ìs
1) Hejje<ì^ OeesjCee®eer cet}leÊJes mecepetve IesCes.

2) Yeejlee®es µespeejer} je<ìêbµeer Deme}s}s mebyebOee®ee DeY³eeme keÀjCes.
3) Yeejlee®es DecesefjkeÀe DeeefCe jefµe³ee ³eeb®³eeµeer Demeuesu³ee mebyebOeeb®ee Dee{eJee IesCes.
13.1 He´mleeJevee
Yeejlee®³ee Hejje<ì^ OeesjCeeves Yeejleer³e mJeeleb$³eeveblej DeekeÀej Iesle}s}e Deme}e lejer

osµee®es Hejje<ì^ OeesjCe keÀmes Demes} ns keÀeBie´smeves mJeeleb$³eeHetJeer& mJeeleb$³e ®eUJeU megjÀ Demeleevee
efveefµ®ele kesÀ}s nesles. F.me. 1938 ®³ee keÀeBie´sme yewþkeÀerle SkeÀe þjeJeele mHe<ì kesÀ}s keÀer, Yeejlee®es
O³es³e DeeHeu³ee µespeejer je<ìêbµeer Je Dev³e je<ìêbµeer efce$elJee®es mebyebOe þsJeCes ns Deens lemes®e efJeµJeµeebleer
þsJetve JebµeJeeoe®ee Je meeceép³eJeeoe®ee efOekeÌkeÀej keÀjCes ns Deens. ³ee þjeJeeÜejs Yeejlee®³ee Hejje<ì^
OeesjCeeJej He´keÀeµe He[lees.
227
Yeejlee®³ee Hejje<ì^ OeesjCeeJej Hebef[le peJeenj}e} vesnjbÀ®ee HeÝeeJe efometve ³eslees efkebÀyentvee
les®e efnbotmLeeve®³ee Hejje<ì^ OeesjCee®es efµeuHekeÀej ceeve}s peeleele. Deeblejje<ìêr³e Heefj<eoeb®³ee
efveefceÊeeves DeveskeÀ osµeebvee Yesìer osC³ee®ee l³eevee ³eesie Dee}e. DeveskeÀ vesl³eebµeer mebyebOe He´mLeeefHele Pee}s.
peeieeflekeÀ jepekeÀejCeele mJeleb$e Yeejlee®eer YetefcekeÀe keÀµeer jenCeej ³eeyeodo} l³eeb®³ee keÀuHevee mHe<ì
nesl³ee. 1922-23 Heemetve peieele ®ee}t Deme}su³ee je<ìêr³e ®eUJeUerbvee µeeefyokeÀ keÀe nesF&vee keÀeBie´sme
Heeefþby³eeb®es þjeJe osle nesles. Deecner Deeefµe³ee Keb[ele jnele Deenesle DeeefCe Deeefµe³ee Keb[eleer} }eskeÀ
FlejebHes#ee Deecneb}e peJeU®es Deensle. Yeejle Je ®eerve ³eeb®³ee vesle=lJeeKee}er Deeefµe³eeF& je<ìê®es SskeÌ³e
He´mLeeefHele Peeu³eeme peeieeflekeÀ jepekeÀejCeele Heeefµ®eceel³eebvee DevegketÀ} Deme}s}s melleemebleg}ve
Deeefµe³ee®³ee yeepetves PegketÀ µekesÀ} Demee efJeµJeeme vesnjbÀvee Jeeìle neslee. mJeeleb$³e pemes peJeU ³esT
}eie}s lemes peeieeflekeÀ jepekeÀejCeele Yeejlee®ee DeeJeepe GþefJeC³ee®eer iejpe vesnjÀ meebiet }eie}s.
Yeejlee®eer Heé®eerve HejbHeje µeebleles®eer Je meefn<Cetles®eer Demeu³eeves Hejje<ìêbµeer mebyebOe þsJeleevee vesnjbÀveer
³ee veweflekeÀ cetu³eeb®ee efJemej He[t efo}e veener. 1946 ®³ee veYeesJeeCeerJejer} Yee<eCeele vesn©bveer Hejje<ì^
OeesjCee®eer efoµee mHe<ì kesÀ}er. mJeleb$e je<ì^ cnCetve Deecner Deeblejje<ìêr³e Heefj<eoebceO³es menYeeieer
nesT. Deece®es mJeleb$e OeesjCe Deecner Dece}ele DeeCet. ogmeN³ee osµee®eer ieg}eceefiejer Deecner mJeerkeÀejCeej
veener. He´l³eskeÀ je<ìêµeer Deecner mJeleb$e mebyebOe þsJet DeeefCe µeebleles®³ee ¢<ìerves He´l³eskeÀ je<ìêµeer Deecner
menkeÀe³e& keÀjÀ Demes keÀjleebvee efvejefvejeU³ee ieìeb®³ee melles®³ee jepekeÀejCeeHeemetve Deecner otj jent.
Jemeenleerleer} He´pes}e mJeeleb$³e efceUeJes Je meJe& Jebµeeleer} }eskeÀebvee meceeve mebOeer efceUeJeer Demee Deece®ee
He´³elve jener}. Yeejlee®ee DeeefLe&keÀ Je meeceeefpekeÀ efJekeÀeme PeHeeìîeeves nesC³ee®eer iejpe Yeejleer³e
vesl³eebvee mJeeleb$³e HetJe& keÀeUeHeemetve peeCeJele nesleer. l³ee meboYee&le Yeejlee®ee keÀ} meeceép³eJeeoe®³ee
efJejesOeele meceepeJeeoekeÀ[s PegkeÀ}s}e neslee.
13.2 Hejje<ìêr³e OeesjCee®eer leÊJes (GefÎ<ìs)
1) HeéosefµekeÀ DeKeb[les®es j#eCe ë Yeejlee®³ee Hejje<ì^ OeesjCee®es meJee&le cenlJee®es Je Heefn}s

GefÎ<ì cnCepes osµee®³ee HeéosefµekeÀ DeKeb[les®es j#eCe keÀjCes. ³eemeeþer µeðe yeUeJej DeJe}byetve
jenC³ee®eer DeeJeµ³ekeÀlee veener Demes vesnjbÀ®es cele nesles. osµee®eer megjef#elelee efìkeÀefJeC³eemeeþer
}<keÀjeSsJepeer µespeejer} Je Hejje<ìêbµeer cew$eer mebyebOe efvecee&Ce keÀjCes ns Hejje<ì^ OeesjCee®es met$e nesles.
mebj#eCeemeeþer Je DeeefLe&keÀ efJekeÀemeemeeþer cenlJe efo}s HeCe l³ee®eyejesyej keÀener HećeeCeele mebj#eCe
efmeOoleener kesÀ}er. osµee®es mewv³e GYeejleebvee ³ee mewv³ee®ee GHe³eesie ogmeN³eeJej Deeke´ÀceCe keÀjC³eemeeþer
nesCeej veener ns mHe<ì kesÀ}s. osµee®³ee DeKeb[lesmeeþer mejnodoerJej µeebleles®eer iejpe vesnjbÀvee Jeeìle
nesleer. cnCetve®e µeðekeÀHeele Ie[Jetve DeeCeCes, Deeblejje<ìêr³e leCeeJe veenermee keÀjCes, µeeblelee efìkeÀefJeCes
³eemeeþer vesnjbÀveer He´³elve kesÀ}s.
2) mJe³ebefveCe&³ee®ee HegjmkeÀej ë meJe& Jemeenleerleer} }eskeÀebvee mJe³ebefveCe&³ee®ee DeefOekeÀej ÐeeJee

Demes vesnjbÀvee Jeeìle nesles DeeefCe l³eekeÀefjlee Yeejleer³e Hejje<ì^ OeesjCeele l³eebveer lemes GefÎ<ì þsJe}s.
}eskeÀeb®³ee efJekeÀemeekeÀefjlee Meebleele DeeJeµ³ekeÀ nesleer. JeebefµekeÀ, Oeeefce&keÀ keÀesCelesner YesoeYeso }#eele ve
Ieslee efkebÀJee DeeefLe&keÀ efJekeÀeme keÀesCel³ee ce³ee&osHe³e¥le Pee}e Deens ³ee®ee efJe®eej ve keÀjlee mJeeleb$³ee®ee
228
cet}Yetle DeefOekeÀej }eskeÀebvee osCes DeeJeµ³ekeÀ Deens Demes vesnjbÀ®es cele nesles. }eskeÀeb®es mJeeleb$³e o[HeCes
cnCepes `mJe³ebefveCe&³ee®es lelJe o[HeCes' Demes vesnjbÀvee Jeeìle nesles.
3) Deeblejje<ìêr³e efJeJeeoe®ee µeebleleeHetCe& ceeiee&veer efvekeÀe} }eJeCes ë Yeejlee®³ee Hejje<ì^

OeesjCee®es eflemejs cenlJee®es GefÎ<ì cnCepes Deeblejje<ìêr³e efJeJeeo ns µeebleleeHetCe& ceeiee&veer mees[efJeCes ns
nesle. `le[pees[' ³ee µeyoeJej peesj osC³eeSsJepeer `µeebleleeHetCe& le[pees[' ³ee µeyoeJej Yej efouee iesuee.
vesnjbÀ®³ee µeyoele meebieeJe³ee®es Peeu³eeme DeeOegefvekeÀ peieele Deeblejje<ìêr³e efJeJeeo ns efJeefJeOe je<ìêr³e
kegÀml³ebe®es HeÀ[ }eJetve mees[efJelee ³esle veenerle, ®etkeÀ keÀjCeeN³eeuee DeeHeCe DeeHeu³ee µeebleleeHetCe&
lelJee®ee HegjmkeÀej keÀjÀve HeéfleHe#eeJej ceele kesÀ}er Heeefnpes.
4) meb³egkeÌle je<ì^ mebIeìves}e Yeejlee®ee Heeefþbyee ë Yeejleeves melele µeebleles®es OeesjCe

DeJe}byeu³eecegUs l³ee®ee meb³egkeÌle je<ì^mebIee}e vesnceer®e Heeefþbyee Demes. peeieeflekeÀ He´µve ns µeebleleeHetCe&
ceeiee¥veer®e ®e®ee& keÀjÀve mees[JeeJesle Demes Yeejlee®es cele nesles. DeeefCe cnCetve meb³egkeÌle je<ì^mebIeeJej
l³ee®ee iee{ efJeµJeeme neslee. meb³egkeÌle je<ì^mebIee}e yeepet}e meejÀve keÀesCelesner He´µve mees[efJelee ³esCeej
veenerle Demes vesnjbÀ®es cele nesles. cnCetve l³eebveer meowJe meb³egkeÌle je<ì^mebIee®³ee Deeblejje<ìêr³e J³eJenejele
mebIeìves}e Heeefþbyee efo}e.
5) osµee®ee DeeefLe&keÀ efJekeÀeme meeOeCes ë osµee®eer DeeefLe&keÀ Heíeleer meeO³e keÀjÀve IesC³eemeeþer
vesnjbÀveer Hejje<ì^ OeesjCee®ee GHe³eesie keÀjÀve IesC³ee®es þjefJe}s. mJeeleb$³e Je }eskeÀµeenerJej l³eeb®ee He´®eb[
efJeµJeeme neslee. }eskeÀµeener efmLej Je ³eMemJeer nesC³eemeeþer yeUkeÀì meceepe Je DeLe&J³eJemLee DemeCes
cenlJee®es nesles. l³eekeÀefjl³ee DeeefLe&keÀ¢<ìîee ogyeU³ee Je Deewo³eesefiekeÀ¢<ìîee Del³eble ceeieeme DeJemLesle
Deme}su³ee Yeejlee}e DeeefLe&keÀ efve³eespevee®³ee meHeÀ}lesmeeþer Heíele Je mebHevve je<ìêkeÀ[tve Yeeb[Je},
³eb$emeeceieér Je leb$e%eeve ³ee®eer ceole efceUCes iejpes®es nesles. ³ee ceoleermeeþer Yeejlee®es peieeleer}
Yeeb[Je}µeener Je meceepeJeeoer Deµee oesvner je<ìêbµeer cew$eermebyebOe efìkeÀJeCes, menkeÀe³e& He´mLeeefHele keÀjCes
ns Yeejlee®³ee Hejje<ìêfveleer®es GodosMe nesles.
6) meeceép³e Je JemeenleJeeoe}e efJejesOe ë meceép³eJeeo efkebÀJee JemeenleJeeoe®³ee

JejJebìîeeKee}er kesÀJeU Yeejle veJns lej Deeefµe³ee Je DeeefHe´ÀkeÀe Keb[eleer} je<ì^sner Yej[}er peele nesleer
l³eecegUs l³ee je<ìêbyeodo} yees}leebvee vesnjÀ cnCee}s keÀer, Deeefµe³ee Keb[eleer} Deecner }eskeÀ
Heeefµ®eceel³e meeceép³eJeeoeves efHe[erle Deenesle l³ee®es ®eìkesÀ Deecne}e efpelekesÀ yeme}s Deensle lesJe{s
Flej keÀesCee}e yeme}s veenerle cnCetve mJeleb$e neslee®e ³ee JemeenleJeeoeefJejÀOo Je meeceép³eJeeoeefJejÀOo
Deecner DeeJeepe GþefJele Deenesle. ³ee He´l³eskeÀ Jemeenleer}e mJeeleb$³ee®ee DeefOekeÀej Deens. l³eeb®³ee
mJeeleb$³ee}e Deece®ee Heeefþbyee Deens.
³ee OeesjCee}e DevegmejÀve Yeejleeves He´Lece Fb[esvesefµe³ee®³ee mJeeleb$³ee®ee He´µve GHeefmLele kesÀ}e
Je ne@}b[efJejÀOo DeeJeepe GþefJe}e. Yeejlee®³ee Heg{ekeÀejecegUs ef}efye³ee}e mJeeleb$³e efceUe}s.
Deupesefj³ee®³ee mJeeleb$³ee®eener Yeejleeves HegjmkeÀej kesÀ}e.
229
7) JebµeYesoe}e efJejesOe ë meeceép³eeJeeoeHećeeCes®e JebµeYesoe®ee HeÀìkeÀe Yeejlee}e yeme}e neslee.
µeskeÀ[es Je<ex Yeejleer³eebveer keÀeUe-ieesje Yeso menve kesÀ}e. Deeefµe³ee Je DeeefHe´ÀkeÀe Keb[eleer} DeveskeÀ
je<ìêle ³egjesefHe³eebveer ceesþîee HećeeCeele JebµeYesoe®³ee DeeOeejeJej Del³ee®eej kesÀ}s nesles. JeeefµebkeÀ meceles®es
lelJe Deeblejje<ìêr³e HeeleUerJej ceev³e Pee}s}s Deme}s lejer He´l³e#e J³eJenejele cee$e Jebµe Je
JeCe&YesoeJejÀve DeveskeÀ je<ìêble peg}tce, o[Heµeener megjÀ nesleer. JeebefµekeÀ mecelee ne ceeveJee®ee ceg}Yetle
DeefOekeÀej Deens Demee vesnjbÀ®ee efJeµJeeme neslee. JebµeYesoecegUs mebIe<ee&®eer Je ³egOoe®eer YeeJevee yeUeJes}
Demes l³eebvee Jeeìle nesles. l³eecegUs®e Yeejleeves Hejje<ì^ OeesjCeele keÀesCel³eener He´keÀej®³ee JebµeYesoe}e,
JeCe&Yesoe}e efJejesOe keÀjC³ee®es GefÎ<ì Debce}ele DeeCe}s l³ee®ee Yeejleeves efve<esOe kesÀ}e SJe{s®e veJns lej
oef#eCe DeeefHe´ÀkeÀe jep³emebIeeleer} DeeHe}s Fbef[³eve ne³ekeÀefceµevej®es keÀe³ee&}³e 1954 ceO³es yebo kesÀ}s.
8) leìmLelee ë Yeejle mJeleb$e Pee}e lesJne peieele oesve ieì SkeÀceskeÀebefJe©Oo GYes jeefn}s}s
nesles. DecesefjkesÀ®ee `Yeeb[Je}µeener ieì' DeeHe}s meeceL³e& Jee{efJeC³eemeeþer peieeleer} je<ìêbvee
DeeHeu³eekeÀ[s Dees{le neslee lej jefµe³ee meec³eJeeoer efJe®eejmejCeer®ee He´meej keÀjerle neslee. Yeejleeves
³eeHewkeÀer keÀesCel³eener ieìele He´Jesµe keÀjÀve yeeng}s yeveC³eeHes#ee leìmLeles®ee efmJekeÀej kesÀ}e. lemes®e
peieele `leìmLe je<ìêb®eer' mebK³ee Jee{Jetve peieele èflemeje ieì' efvecee&Ce kesÀ}e. DecesefjkeÀe Je jefµe³ee
³eeb®³ee ieìele pee³e®es vemes} lejer l³eeb®³eeµeer cew$eermebyebOe þsJetve l³eeb®³eekeÀ[tve ³eesi³e leer ceole efceUJetve
osµee®ee efJekeÀeme keÀjCes lemes®e `leìmLelee cnCepes efve<ke´Àer³elee efkebÀJee Deef}Hlelee Demee DeLe& vemetve
Deeblejje<ìêr³e µeebleleeHetCe& men efpeJevee®eer Jee{ JneJeer cnCetve kesÀ}e ies}s}e He´³elve nes³e.'
9) Hejosµeeleer} Yeejleer³eeb®es efnlemebyebOe peesHeemeCes ë Deeefµe³ee, DeeefHe´ÀkeÀe, ³egjesHe,

DecesefjkeÀe, Dee@mì^sef}³ee ³ee Keb[eleer} efvejefvejeU³ee osµeele }eKees Yeejleer³e mLee³eerkeÀ Pee}s}s nesles.
19 J³ee µelekeÀele DeeefLe&keÀ keÀejCeekeÀefjlee les Yeejleeletve Hejosµeer ies}s nesles, p³ee osµeele les mLeeef³ekeÀ
Pee}s l³ee efþkeÀeCe®³ee mejkeÀejkeÀ[tve l³eeb®³eeJej Dev³ee³e Peeu³eeme, veeieefjkeÀlJee®es nkeÌkeÀ ve
efceUeu³eeme les Yeejleer³e mejkeÀejkeÀ[s ceoleer®es DeeJeenve keÀjerle Demele. oef#eCe DeeefHe´ÀkesÀle
JeCe&YesoeJejÀve Yeejleer³eebJej pet}tce nesle nesles lej Þeer}bkesÀceO³es Yeejleer³eebvee jepekeÀer³e Je
veeieefjkeÀlJee®es nkeÌkeÀ efceUle veJnles. l³eecegUs Hejosµeeleer} Yeejleer³eebvee µekeÌ³e lesJe{er ceole keÀjeJeer ns
Yeejlee®es OeesjCe nesles Hejbleg lemes keÀjleevee l³ee je<ìê®³ee efnlemebyebOeebvee OekeÌkeÀe }eieCeej veener ³ee®eer
keÀeUpeer IesCes mejkeÀej}e Yeeie nesles. efJeefJeOe osµeele jenCeeN³ee Yeejleer³eebvee lesLeer} veeieefjkeÀlJeeb®es
nkeÌkeÀ efceUJetve osC³eemeeþer He´³elve keÀjCes efkebÀJee l³ee osµeeleer} Flej HejkeÀer³eebvee efceUCeeN³ee meJe}leer
lesLes mLeeef³ekeÀ Pee}su³ee Yeejleer³eebvee efceUeu³ee Heeefnpesle, l³eeyeeyele YesoYeeJe neslee keÀecee ve³es.
Hejosµeeleer} Yeejleer³eebvee lesLeer} veeieefjkeÀebµeer yebOetYeeJeeves Je menkeÀe³ee&ves jneJes ³ee®eer l³eebvee HeśjCee
osCes ner Yeejle mejkeÀej®eer YetefcekeÀe nesleer.
10) Deeblejje<ìêr³e µeeblelee Je menkeÀe³e& ë Yeejleeves Deefnbmee Je µeebleles®³ee ceeiee&ves mJeeleb$³e

efceUJe}s nesles peeieeflekeÀ cene³egOoele Yeejleer³eebveer ngkegÀceµeener je<ìêbvee efkebÀJee Deeke´ÀcekeÀ je<ìêbvee
efJejesOe keÀjÀve Fbi}b[-DecesefjkesÀ}e ceole kesÀ}er nesleer cnCetve®e mJeeleb$³eeveblej Yeejleeves Deeblejje<ìêr³e
µeeblelesJej Yej efo}e. ns Hejje<ì^ OeesjCee®es lelJe Deepeleeiee³ele megjÀ Deens. peeieeflekeÀ µeebleles®ee
230
HeÀe³eoe DeefJekeÀefmele Je efJekeÀmeveµeer} je<ìêbvee nesTve l³eeb®eer Heíeleer Ie[tve ³esF}& , DeCeg³egiee®ee keÀeU
megjÀ Peeu³eecegUs ³egOo Peeu³eeme meJe&veeµe Ie[tve ³esF} & Deµeer Yeejlee®eer YetefcekeÀe nesleer. ogmeN³ee
cene³egOoeveblej DecesefjkeÀe Je jefµe³ee ³eeb®³eele µeerle³egOoe}e HeéjbYe Pee}e. DecesefjkeÀe Je jefµe³ee ³ee
oesvner je<ìêbveer veeìes, Jeemee& meejKes ue<keÀjer keÀjej keÀjÀve DeeHe}s µekeÌleerµee}er ieì efvecee&Ce kesÀ}s.
Yeejleeves JesUesJesUer ³ee keÀjejebJej efìkeÀe kesÀ}er Je l³eele meeefce} nesC³eeme vekeÀej efo}e, mecem³eeb®es
efvejekeÀjCe Deµee He´keÀej®³ee }<keÀjer meeceL³ee&ves nesT µekeÀle veener G}ì Deµee µekeÌleer Heóµe&veeves
Deeblejje<ìêr³e µeeblelee OeeskeÌ³eele ³esTve ³egOoe®eer µekeÌ³elee Jee{les Demes Yeejlee®es cele nesles.

1. Yeejlee®³ee Hejje<ì^ OeesjCee®eer lelJes meebiee.
13.3Deef}HleleeJeeoer ®eUJeU (NAM-NON ALIGN MOVEMENT)
13.3.1 ®eUJeUer®ee Go³e ë ogmeN³ee cene³egOoeveblej mebHetCe& peie Yeeb[Je}µeener Je meceepeJeeoer

Deµee oesve HejmHejefJejesOeer ieìele efJeYeeie}s ies}s. veJ³eeves mJeleb$e nesle Deme}su³ee je<ìêbvee ³ee
oesIeebHewkeÀer keÀesCel³ee lejer ieìele meeceer} nesCes ke´ÀceHeéHle nesles Je lemes He´³elve DecesefjkeÀe-jefµe³eeves
®ee}efJe}s nesles. Hejbleg Yeejleeyeeyele lemes Ie[}s veener. mJeble$e Yeejleeves keÀesCel³eener ieìele meeceer} ve
neslee Deef}Hle jenC³ee®es þjefJe}s. Yeejlee®es DevegkeÀjCe DeveskeÀ veJemJeleb$e je<ìêb®eer kesÀ}s Je Deµee
je<ìêbveer mebK³ee Je l³eeb®eer SketÀCe }eskeÀmebK³ee ceesþîee HećeeCeele Demeu³eeves peiee}e l³eeb®eer oKe} IesCes
Yeeie Hee[}s. Deepe µebYejHes#ee DeefOekeÀ osµe Deef}Hlelee ®eUJeUerle menYeeieer Deensle. Yeejlee®³ee
He´³elveecegUs®e ner ®eUJeU peieele Jee{}er Je Jee{le Deens cnCetve ³ee ®eUJeUer®es vesle=lJe YeejleekeÀ[s
Dee}s}s Deens.
13.3.2 Deef}Hlelee ®eUJeUer®ee DeLe& Je mJe©He ë Heefµ®eceel³e Yeeb[Je}µeener efkebÀJee mecepeeJeeoer

ieìeµeer mJeleë}e }<keÀjer keÀjejeves yeebOetve ve IesCes cnCepes Deef}Hlelee nes³e. keÀesCel³eener ye[îee
je<ìê®³ee neleeleer} yeent}s yevetve ve jenCes, ye[îee je<ìêb®³ee nsJ³eeoeJ³eele efkebÀJee µe$eglJeele De[ketÀve
ve He[Ces, DeebOeUsHeCeeves Je veeF&}epeeves keÀesCel³eener je<ìîeìe®³ee HeeJe}eJej HeeT} ìeketÀve ve
®ee}Ces, keÀesCel³ee He´mebieer keÀµeer YetefcekeÀe I³ee³e®eer ³ee®ee efveCe&³e mJeleb$eHeCes keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej
DeyeeefOele jeKeCes ³ee iees<ìer vesn©bvee cenlJee®³ee Jeeìle nesl³ee. pej SKeeÐee je<ìîeìeµeer yeebOe}s ies}es
lej l³ee je<ìîeìe®es o[HeCe DeeHeu³ee je<ìêJej ³esTve l³ee®ee JeeF&ì HeefjCeece osµee®³ee jepekeÀer³e
mJeeleb$³eeJej nesF&} ³ee®eer l³eebvee Kee$eer nesleer. cnCetve®e ³ee ieìebHeemetve Deef}Hle jenC³ee®ee Yeejleeves
efveCe&³e Iesle}e.
231
µeerle³egOoeleer} keÀesCel³eener je<ìîeìele Yeejle meeceer} nesCeej veener SJe{îee®e DeLee&ves

Yeejleeves Deef}Hlelee ³ee µeyoe®ee JeeHej kesÀ}e Deens. peieeleer} keÀesCel³eener Ie[ecees[ebbrµeer Yeejle mebyebOe
þsJeCeej veener Demee Deef}Hleles®ee DeLe& veJnlee. mJeeleb$³eHeéHleerveblej Yeejleeves meJe& mJeleb$e je<ìêbµeer
jepeveweflekeÀ mebyebOe He´mLeeefHele kesÀ}s. meb³egkeÌle je<ì^mebIee®es Yeejle ns SkeÀ Glmeener je<ì^ Deens.
je<ì^kegÀ}e®es meom³elJener Yeejleeves mJeerkeÀej}s Deens. lemes®e DeeÖeÀes-Deeefµe³eeF& mebIeìveele Yeejle
cees}e®eer keÀeceefiejer yepeeJele Deens l³eeJe©ve Yeejlee®eer Demeb}ivelee cnCe®es mebHetCe& Deef}Hlelee veJns ns
efmeOo nesles. DecesefjkesÀleer} SkeÀe Yee<eCeele vesn© cnCee}s, ’p³eeJesUer mJeeleb$³ee}e OeeskeÀe efvecee&Ce
nesF}& . v³ee³ee®eer Hee³eceu}er nesF} & efkebÀJee Deeke´ÀceCe Pee}s}s Demes} l³ee He´mebieer Deecner leìmLe jent
µekeÀCeej veener Je jenCeej veener. ³eeJe©ve Deef}Hlelee cnCepes ogye&}lee veener ns Yeejleeves mHe<ì
kesÀ}s}s Deens.
13.3.3 Deef}Hle je<ìîeìe®eer GYeejCeer ë Deef}HleJeeoer ®eUJeUer}e Keje Jesie Dee}e lees 1950
veblej Pee}su³ee keÀesefj³eve ³egOoecegUs. Yeejle, ³egieesm}eefJe³ee Je FefpeHle ³ee leervener je<ìêbveer keÀesefj³ee
He´µveeyeeyele meceeve YetefcekeÀe Iesleu³eeves ner je<ì^s Deef}Hleles®³ee cegÐeeJej l³eeb®³ee ieìele veJ³eeves mJeleb$e
Pee}s}er yengmebK³e je<ì^s meeceer} Pee}er. peemleerle peemle je<ìêbveer Deef}Hle jeneJes, }<keÀjer keÀjejele
l³eebveer mJeleë}e iegbleJetve IesT ve³es Demes DeeJeenve Yeejleeves JesUesJesUer kesÀ}s HeCe l³eemeeþer keÀesCeeJej
o[HeCe DeeCe}s veener. ³eeceeies peieele µeebleles®es #es$e efJemleeefjle JneJes, leCeeJe keÀceer JneJee,
µeðekeÀHeele, JeCe&JebµeYeso, JemeenleJeeo ³eeb®es efvece&t}ve JneJes ner DeHes#ee nesleer.
leìmLe je<ìêb®es vesle=lJe YeejleekeÀ[s ³eeJes ³eemeeþer He´Lece Deeefµe³eeF& Je Dejye je<ìêbveer Heeefþbyee
efo}e. 1948 ceO³es ³egieesm}eefJe³ee®es DeO³e#e ceeMe&ue peesmesHeÀ ìerìes ³eeb®es jefµe³eeµeer celeYeso Pee}s Je
les Deef}HleleskeÀ[s JeU}s. 1954 ceO³es ìerìeWveer Yeejleeuee Yesì efo}er. vesn© Je ìerìes ³eebveer efo}su³ee
meb³egkeÌle efveJesoveele Deef}Hlelee cnCepes efve<ke´Àer³e leìmLelee veJns lej peeieeflekeÀ µeeblelee efìkeÀefJeC³ee®³ee
GefÎ<ìeves jeyeefJeC³eele ³esle Deme}s}er ieleerceeve Je efJeOee³ekeÀ efveleer Deens Demes cnì}s. 1955 ceO³es
vesn©bveerner ³egieesm}eefJe³ee}e Yesì efo}er. vesn©bveer FefpeHle®es µeemekeÀ Deyog} iecee} veemesj ³eeb®³eeµeer
mebHeke&À meeOe}e 1956 ceO³es vesn©, ìerìes Je veemesj ³eeb®eer SkeÀ$e yewþkeÀ ³egieesm}meefJe³ee®³ee efye´Deesveer
³esLes Pee}er Je leerve Demeb}ive je<ìêb®eer ³egleer ¢{ Pee}er. 1959 ceO³es ìerìes ³eebveer Yeejlee}e Yesì
efo}er. ®eerve®ee OeeskeÀe ³ee oesvner je<ìêbvee Jeeìle Demeu³eeves l³eebveer µeebleleece³e menpeerJeveeJej Yej
efo}e. 1961 ceO³es yes}ieś[ ³esLes Deef}Hle je<ìêb®eer Heefj<eo Dee³eesefpele kesÀ}er ies}er. ³ee Heefj<eosle
Ieevee, keÌ³egyee, Deupesefj³ee, FefLeDeesefHe³ee, DeHeÀieeefCemleeve ³ee je<ìêbvee Deef}Hle ®eUJeUerle meeceeJetve
IesC³ee®es He´³elve keÀjC³eele Dee}s. lemes®e ³ee je<ìêbveer mJeleb$e efveleer efveefµ®ele keÀjCes, Flej osµeleer}
mJeeleb$³e ®eUJeUervee Heeefþbyee osCes, }<keÀjer keÀjejele iegbleJetve ve IesCes, DeeHeu³ee Yetefcekej Hejje<ìême
}<keÀjer leU GYeejC³eeme HejJeeveieer ve osCes ns efveCe&³e Iesle}s ies}s.
13.3.4 Deef}Hle je<ìîeìe}e Deeblejje<ìêr³e ceev³elee ë Yeejlee®³ee Deef}Hle OeesjCeeyeÎ}

meg©Jeeleer}e DecesefjkeÀe, jefµe³eeves mebµe³e Je veeHemebleer J³ekeÌle kesÀ}er nesleer. YeejleemeejK³ee }eskeÀµeener
je<ìêves meec³eJeeoe}e efJejesOe keÀ©ve DeeHeu³ee ieìele meeceer} JneJes Demes DecesefjkesÀ}e Jeeìle nesles.
232
jefµe³ee}ener Yeejleeleer} }eskeÀµeenercegUs les Heeefµ®eceel³e je<ìêb®³ee ieìele meeceer} nesF}& Demee mebµe³e
Jeeìle neslee HeCe Demes keÀenerner ve neslee Yeejleeves Deef}Hlelee ®eUJeUerJej®e Yej efo}e Je Deef}Hle
je<ìbê®ee ieì HeýeU yevele ies}e. Deef}Hle je<ìîeìe®³ee keÀe³ee&®eer oKe} mebHetCe& peieeves Iesle}er. 1960
He³e¥le Yeejleeves Deef}Hlelee ®eUJeUerJej®e Yej efo}e Je Deef}Hle je<ìê®ee ieì HeýeU yevele ies}e.
Deef}Hle je<ìîeìe®³ee keÀe³ee&®eer oKe} mebHetCe& peieeves Iesle}er. 1960 He³e¥le Yeejlee®³ee Deef}Hlelee
®eUJeUer}e jefµe³eekeÀ[tve ceev³elee efceUe}er lej 1961 ceO³es DecesefjkesÀ®es DeO³e#e pee@ve kesÀves[er
³eebveerner ³ee OeesjCee}e ceev³elee efo}er. l³eecegUs Deef}Hle ®eUJeUer}e Deeblejje<ìêr³e ceev³elee
efceUeu³ee®es efveefµ®ele Pee}s. ³ee®ee ®eebie}e HeefjCeece cnCepes ³ee ®eUJeUer®es #es$e efJemleej}s. 1961
ceO³es ³ee ieìele 25 je<ì^s nesleer. ner mebK³ee 1964 ceO³es 47 Pee}er Je 1980 veblej ner mebK³ee
100 Hes#eener DeefOekeÀ Pee}er.
13.3.5 Heb®eµeer} OeesjCe ë-

vesn©bveer DeeHeu³ee Hejje<ì^ OeesjCeele Je Deef}Hle je<ìêb®³ee ®eUJeUerle µeebleleeHetCe&
menpeerJeveeJej ceesþîee HećeeCeeJej Yej efo}e. l³eeletve®e Heb®eµeer} OeesjCeeves DeekeÀej Iesle}e. ³ee
OeesjCee®ee Giece 29 SefHe´} 1954 jespeer efleyesìmeboYee&le Yeejle Je ®eerve ³eeb®³eele Pee}su³ee keÀjej
He´mebieer Pee}e. ³eeJesUer vesn©bveer Hee®e lelJeeb®ee HegjmkeÀej kesÀ}e. l³eebvee®e `Heb®eµeer}' Demes cnì}s
peeles. l³eele Heg{er} lelJes nesleer.
1) HejmHejeb®³ee meeJe&YeewcelJee®ee Je HeéosefµekeÀ DeKeb[les®ee mevceeve jeKeCes.
2) HejmHejebJej Deeke´ÀceCe ve keÀjCes.
3) HejmHejeb®³ee Debleie&le jep³ekeÀejYeejele nmle#esHe ve keÀjCes.
4) meceeveles®es Je HejmHej keÀu³eeCee®es OeesjCe Debce}ele DeeCeCes.
5) µeebleleece³e menefpeJevee}e ceev³elee osCes.
Heb®eµeer} OeesjCee}e Dee@keÌìesyej 1954 ceO³es efJnSleveece®es DeO³e#e nes-ef®e-efcevn ³eebveer

ceev³elee efo}er lej 1955 ceO³es ³egieesm}esefJe³eeves ceev³elee efo}er. ³eeveblej ®eerve, yećnosµe, }eDeesme,
vesHeeU, kebÀyeesef[³ee ³ee je<ìêbveer Heeefþbyee peenerj kesÀ}e. SefHe´} 1955 ceO³es efou}er ³esLes Yej}su³ee
Deeefµe³eeF& je<ìêb®³ee Heefj<eos}e 200 HeéfleefveOeer GHeefmLele nesles. ³ee Heefj<eosle meJee¥veer Heb®eµeer} ceev³e
kesÀ}s. l³eeveblej yeeb[tbie ³esLes Yej}su³ee DeeÖeÀes-Deeefµe³eeF& je<ìêb®³ee Heefj<eosle cet}Yetle ceeveJeer
nkeÌkeÀeb®ee mevceeve Je Deeblejje<ìêr³e celeYeso µeebleles®³ee ceeiee&ves mees[efJeCes ³ee oesve lelJeeb®eer Yej
Heb®eµeer}ele ìekeÀC³eele Dee}er. 1955 ceO³es Heb®eµeer} OeesjCee}e Dee@mì^sef}³ee, Dee@efmì^³ee, Hees}b[ ³eeb
je<ìêbveer ceev³elee efo}er.
13.3.6 Deef}Hle ieìe®es keÀe³e& ë-

Yeejlee®³ee vesle=lJeeKee}er efvecee&Ce Pee}su³ee Deef}Hle je<ìîeìeves Deeblejje<ìêr³e #es$eele
efvecee&Ce Pee}su³ee mecem³eebceO³es }#e Iee}tve cenlJee®es keÀe³e& kesÀ}s. keÀesefj³ee mebIe<ee&le GÊej keÀesefj³eeves
oef#eCe keÀesefj³eeJej kesÀ}s}e nu}e ³ee yeeyele Gllej keÀesefj³ee}e Deeke´ÀcekeÀ þjJetve Gllej keÀesefj³eeves
DeeHeu³ee HeÀewpee 38 De#eebµeeHeef}keÀ[s ceeIeejer v³eeJ³eele ³ee ³egvees®³ee þjeJee}e Yeejleeves HeeþeRyee
233
efo}e. Hejbleg l³eeveblej DecesefjkesÀ®³ee vesle=lJeeKee}er Gllej keÀesefj³eeJej Deeke´ÀceCe keÀjC³ee®ee þjeJe kesÀ}e
ies}e. ³ee}e Yeejleeves He´Kej efJejesOe kesÀ}e. pej DecesefjkeÀve mewv³eeves 38 De#eebµe meerceejs<ee Dees}eb[}er
lej ®eervener ³egOoele Glejs} Deµeer efYeleer efvecee&Ce Pee}er. DecesefjkesÀves megj#ee meefceleerle ®eerve}e
Deeke´ÀcekeÀ þjJeCeeje þjeJe ceeb[}e. l³eeme Yeejleeves efJejesOe kesÀ}e. DeKesj Yeejlee®³ee He´³elveebvee ³eµe
³esTve 1952 ceO³es ³egOoyeboer Ie[tve Dee}er. ³egOokewÀo³eebvee Hejle HeeþefJeC³eemeeþer Yeejlee®³ee
DeO³e#elesKe}er leìmLe je<ìê®es ceb[U mLeeHeve kesÀ}s ies}s. Yeejleeves DeeHe}s mewv³e HeeþJetve ner
peyeeyeoejer Heej Hee[}er.
megJesPe keÀe}J³ee®³ee He´µveebJe©ve Fi}b[ Je He´Àevmeves 1956 ceO³es FefpeHleJej nu}e kesÀ}e
l³eeJesUer ³ee Deeke´ÀceCee®ee Yeejleeves efve<esOe kesÀ}e. jefµe³eeves nbiesjerle nmle#esHe kesÀ}e Demelee Yeejleeves
jefµe³ee®³ee ³ee ke=Àl³eeJej veeHemebleer J³ekeÌle kesÀ}er. meb³egkeÌle je<ì^mebIee}e ceole keÀjC³eemeeþer Yeejleeves
1956 ceO³es ieePeeHeÆerle Je 1961 ceO³es keÀebieesle DeeHe}s mewv³e HeeþefJe}s.
®eerve ne meec³eJeeoer Demeu³eeves l³ee}e meb³egkeÌle je<ì^mebIeele HeéfleefveefOelJe efceUt ve³es Demes
DecesefjkesÀ®es cele nesles. ³ee}e Yeejleeves efJejesOe keÀ©ve ®eerve}e ³egveesle HeéfleefveefOelJe osC³ee®eer ceeieCeer
kesÀ}er. l³eecegUs Yeejle-DecesefjkeÀe celeYeso Jee{}s HeCe Yeejleeves leìmLelee OeesjCeemeeþer l³ee®eer HeJee&
kesÀ}er veener. Fb[es®ee³eveeleer} Deeboes}vee}e Yeejleeves HeeþeRyee efo}e. DecesefjkesÀves Fb[es®ee³eveele HeśÀ®eebvee
}<keÀjer ceole efo}er ³ee®ee Yeejleeves Je Deef}Hle ieìeves efJejesOe kesÀ}e. DeµeeHe´keÀejs vesn© ³egieele
Deef}HleleeJeeoer ®eUJeUer®eer leekeÀo ceesþîee HećeeCeele Jee{}er.
13.3.7 vesn©³egieeveblej®eer Deef}Hle ®eUJeU ë

F.me. 27 ces 1964 jespeer Heb[erle vesn©b®es efveOeve Pee}s. osµee®es He´®eb[ vegkeÀmeeve Pee}s.
DeveskeÀ mecem³eebveer Iesju³eecegUs leìmLelee ®eUJeUerkeÀ[s keÀener HećeeCeele og}&#e Pee}s. 1970 Heemetve
cee$e Yeejlee®³ee jepekeÀejCeele Fbefoje ieebOeer µekeÌleerµee}er yeveu³ee Je l³eebveer Deeblejje<ìêr³e
jepekeÀejCeele meke´Àer³e menYeeie Iesleu³eeves Deef}Hlelee ®eUJeUerle Yeejlee®es cenlJe keÀe³ece jeefn}s.
1981 ceO³es veJeer efou}er}e Deef}Hle je<ìêb®³ee Hejje<ì^ceb$³ee®eer yewþkeÀ Heej He[}er. ³eeJesUer Yeejleeves
efJekeÀmeerle Je efJekeÀmeveµeer} je<ìêb®³ee DeeefLe&keÀ menkeÀe³ee&®eer iejpe mHe<ì kesÀ}er. ³ee keÀeUele Yeejleeves
FjeCe-FjekeÀ ³egOo LeebyeefJeC³ee®ee He´³elve kesÀ}e. keÀcHebgef®e³eeletve efJnSleveeceer }<keÀj ceeies I³eeJes,
DeHeÀieeCeceOetve jefµe³eve }<keÀjeves ceeIeej I³eeJeer lesLeer} HejkeÀer³e nmle#esHe yebo JneJee Demee Deeień
Oej}e.
cee®e& 1983 ceO³es Deef}Hle je<ìêb®eer meeleJeer Heefj<eo veJeer efou}er}e YejefJeC³eele Dee}er. ³ee
Heefj<eosle 99 HeéfleefveOeer GHeefmLele nesles. l³eeHewkeÀer 60 je<ì^HećegKe nesles. ³eeJesUer DeO³e#eHeo
YeejleekeÀ[s nesles. Fbefoje ieebOeerveer ³ee Heefj<eosle, efJekeÀmeveµeer} osµeebvee efJekeÀefmele je<ìêbveer ceole keÀjCes
cnCepes YeerkeÀ osCes veener lej peieele v³ee³e, DeeefLe&keÀ J³eJemLee He´mLeeefHele keÀjCes Je ns l³eeb®³eener
efnlee®es Deens Demes mHe<ì kesÀ}s.
234
peevesJeejer 1985 ceO³es Yeejle, cesefkeÌmekeÀes, DepeXefìvee, ìebPeeefve³ee, ieérme Je mJeer[ve ³ee
mene Deef}Hle je<ìêb®eer efµeKej Heefj<eo veJeer efou}er ³esLes Yej}er. Fbefoje ieebOeerb®³ee ce=l³etveblej ³ee
ieìe®es DeO³e#eHeo jepeerJe ieebOeerbkeÀ[s ies}s. l³eebveerner Deef}Hle ®eUJeU Jee{efJeC³eemeeþer He´³elve kesÀ}s.
YeejleecegUs Deepener ner ®eUJeU efìketÀve Deens Je Deeblejje<ìêr³e #es$eele ³ee ®eUJeUercegUs Yeejlee®es
mLeeve Gb®eeJe}s ³eele leerUcee$e µebkeÀe veener.
13.3.8DeeHe}er Heíeleer leHeemee ë

1. DeefueHleleeJeeoer ®eUJeUer®es Heb®eMeerue OeesjCe keÀesCeles Deens?
13.4 Yeejlee®es µespeejer} je<ìêbµeer mebyebOe ë
13.4.1 Yeejle-HeeefkeÀmleeve mebyebOe ë F.me. 1947 ceO³es Yeejlee®eer HeÀeUCeer nesTve

peiee®³ee vekeÀeµeeJej Yeejle Je HeeefkeÀmleeve ner oesve mJeleb$e je<ì^s oeKeefJe}er ies}er. lesJnebHeemetve
Yeejlee®³ee mejnÎerJej®es ns je<ì^ Yeejleemeeþer leCeeJee®es keÀejCe yeve}s. DeveskeÀ iees<ìerJe©ve ³ee oesve
osµeeleer} mebyebOe leCeeJee®es®e jeefn}s. ye@. efpeveebveer mJeleb$e HeekeÀmeeþer Ie[Jetve DeeCe}su³ee obie}er
Yeejleeleer} efnbot keÀOeer®e efJeme© µekeÀle veJnles. HeÀeUCeer®³eeJesUer efveJee&meerleebJej Pee}s}s He´®eb[
Del³ee®eej,HeekeÀceOetve efnbobt®eer nkeÀe}HeÆe ,osµee®eer Devewmeefie&keÀ HeÀeUCeer,cegm}erce yengmebK³ee Deme}s}s
keÀeefµcej Yeejlee}e efceUe}s ³ee He´mebieecegUs Yeejle-HeekeÀ µespeejer je<ì^s Demetvener l³eeb®es mebyebOe mebIe<e&ce³e
jeefn}s. Deeefµe³eele meec³eJeeoe®ee He´meej jesKeC³eemeeþer DecesefjkesÀves HeekeÀ}e ceole osCes meg© kesÀ}s.
l³eecegUs HeekeÀ®ee YeejleÜs<e DeeCeKeerve®e Jee{}e.
Yeejleeves vesnceer GoejceleJeeoer ¢<ìerkeÀesve oeKeJe}e. HeekeÀves keÀeµceerjJej Deeke´ÀceCe kesÀ}s

Demeleeveener HeekeÀµeer J³eeHeej meg© þsJe}e. HeekeÀceOetve Yeejleele lebyeeKet, leeie, Oeev³e, }eskeÀj Je
Yeejleeletve HeekeÀceO³es keÀesUmee, keÀeHe[, jyej, oesjKeb[, Hees}eo, meeKej ³ee Jemlet peele Demele.
vesn© Je ef}³eekeÀle De}er ³eeb®³eele jsuJes®es oUCeJeUCe meg© Pee}s. HeÀeUCeerveblej efmebOet veoer®³ee
HeeCeerJeeìHee®ee He´µve efvecee&Ce Pee}e lesJne Yeejleeves Goej¢<ìerves efmebOet, Pes}ce Je ef®eveeye veo³eeb®es
HeeCeer HeekeÀ}e HegjJeC³ee®es Je®eve efo}s. lemes®e HeekeÀ®³ee HeeCeerHegjJeþe ³eespevesmeeþer 84 keÀesìer ©He³es
Yeejleeves osC³ee®es ceev³e kesÀ}s. lejerner HeekeÀves Yeejlee}e keÀOeerner DeeHe}e efce$e ceeve}s veener.
keÀeefµcej He´µve HeekeÀves vesnceer Heéfle<þs®ee yeveJe}e Je DecesefjkesÀ®³ee ceoleerves meb³egkeÌle je<ì^mebIeele
GHeefmLele keÀjC³ee®ee He´³elve kesÀ}e. 1954 ceO³es DecesefjkeÀe-HeeefkeÀmleeve ³eeb®³eele }<keÀjer keÀjej
Pee}e. lemes®e 1955 ceO³es HeekeÀermleeve DecesefjkeÀve vesle=lJeeKee}er ceO³eJetJexle Ie[tve Dee}su³ee
235
`yeieoeo keÀjeje®es' meom³e yeve}s. Yeejleeves keÀeµceerj ne Yeejlee®ee DeefJeYeep³e Yeeie Demeu³ee®es
mHe<ì meebiele ne He´µve ³egveesle vesC³eeme vekeÀej efo}e. Yeejlee®³ee YetefcekesÀ}e jefµe³eevesner HeeþeRyee efo}e.
1958 ceO³es HeekeÀceO³es pevej} De³egyeKeeve ³eeb®eer }<keÀjer jepeJeì efvecee&Ce Pee}er. l³eebveer
YeejleeefJejesOeer YetefcekeÀe Iesle}er. ³ee keÀeUele HeekeÀ}e DecesefjkesÀ®eer He´®eb[ }<keÀjer ceole efceUe}er Je
®eerveµeerner cew$eer Pee}er. 1962 ceO³es ®eerveves YeejleeJej Deeke´ÀceCe kesÀu³eeves HeekeÀ}e Deevebo Pee}e.
1962 ceO³es HeekeÀves HeekeÀJ³eele keÀeµceerj®ee oesve npeej ®eewjme cew}e®ee Heósµe ®eerve}e osTve
ìekeÀ}e. l³eecegUs Yeejlee}e ®eerve®ee keÀe³ecemJe©Heer OeeskeÀe efvecee&Ce Pee}e.
1964 ceO³es vesn©b®ee ce=l³et Pee}e Je µeem$eer HebleHeÓeeve Pee}s. HeeefkeÀmleeve}e DecesefjkesÀ®eer
}<keÀjer ceole Jee{}er nesleer ³ee®ee HeÀe³eoe IesTve 1965 ceO³es l³eeves YeejleeefJe©Oo ³egOo HegkeÀej}s.
³ee ³egOoele HeeefkeÀmleeve®ee oCeoCeerle HejeYeJe Pee}e. 22 efoJeme ®ee}}s}s ns ³egOo ³egvees®³ee
ceO³emLeerves Leebye}s. 10 peevesJeejer 1966 jespeer HeeefkeÀmleeve}e leeµkebÀo keÀjej ceev³e keÀjeJee
}eie}e. Yeejleeves ³ee keÀjejelener me}esK³ee®es mebyebOe efvecee&Ce keÀjC³ee®es He´³elve kesÀ}s. ³ee ³egOoeveblejner
HeeefkeÀmleeveves mebIe<ee&®eer YetefcekeÀe mees[}er veener. HetJe& HeekeÀ Je Heefµ®ece HeekeÀ®³ee Jeeoele HeeefkeÀmleeveves
HetJe& HeébleeJej He´®eb[ Del³ee®eej kesÀu³eeves lesLeer} DeveskeÀ efveJee&meerle Yeejleele Dee}s Je l³eevee Yeejleeves
DeeÞe³e efo}e ns HeekeÀ}e DeeJe[}s veener. ³ee He´µveeJe©ve HeekeÀ®es ³een³eeKeeve ³eebveer YeejleeefJe©Oo
1971 ceO³es ³egOo peeefnj kesÀ}s Je ³ee ³egOoele HeeefkeÀmleeve®ee oe©Ce HejeYeJe Pee}e. HeekeÀ®ee ne
HejeYeJe Del³eble }epeerjJeeCee neslee. 1972 ceO³es efmece}e keÀjej nesTve ³egOo meceeHle Pee}s. HetJe&
HeekeÀ Deelee yeebie}eosµe ³ee veeJeeves mJeleb$e Pee}s. ³ee ³egOoeletve HeekeÀ®eer He´®eb[ HeéosefµekeÀ Je DeeefLe&keÀ
neveer Pee}er. 1974 veblej Yeejle-HeekeÀ ³eeb®eer meeiejer Je efJeceeve JeenletkeÀ meg© Pee}er. 1976 ceO³es
jepeveweflekeÀ mebyebOe He´mLeeefHele Pee}s.
1977 ceO³es Yeejleele pevelee mejkeÀej mellesJej Dee}s. l³eebveer HeekeÀµeer mebyebOe megOeejC³ee®es
He´³elve kesÀ}s. 1978 ceO³es ceesjejpeer osmeeF¥veer pevej} efPe³eeb®eer Yesì Iesle}er. 1980 ceO³es Fbefoje
ieebOeer Hegvne HebleHeÓeeve yeveu³ee. DeHeÀieefCemleeveeleer} Hes®eHe´mebieecegUs efvecee&Ce Pee}su³ee DeHeÀieeCe-HeekeÀ
Yeeb[Ceele ceO³emLeer keÀjC³ee®eer Yeejleeves le³eejer oeKeJe}er. 1981 ceO³es Yeejleeves HeekeÀHeg{s
Deveeke´ÀceCee®ee He´mleeJe ceeb[}e l³eeme HeekeÀves HeÀejmee Heéflemeeo efo}e veener. G}ì Hebpeeye Je
keÀeµceerjceOeer} efnbmekeÀ keÀejJeeb³eevee Heéslmeenve efo}s Fbefoje ieebOeer®³ee nÊ³esveblej jepeerJe ieebOeerveer oesve
osµeeleer} mebyebOe megOeejC³eeJej Yej efo}e. HeekeÀves cee$e keÀeµceerjceO³es DeeflejskeÌ³eebvee efo}er peeCeejer
ceole yebo kesÀ}er veener. DeµeeHe´keÀejs Yeejle-HeeefkeÀmleeveceOeer} mebyebOe vesnceer®e leCeeJee®es jeefn}s Demes
efometve ³esles.
13.4.2 Yeejle-®eerve mebyebOe ë Yeejlee®³ee µespeejer} ceesþs Je HeýeU je<ì^ ®eerve Deens. Yeejlee®es
®eerveµeer Heé®eerve keÀeUeHeemetve meebmke=ÀeflekeÀ mebyebOe nesles l³eecegUs mJeeleb$³eebveblej Hebef[le vesn© mejkeÀejves
®eerveµeer jepevewleerkeÀ mebyebOe He´mLeefHele kesÀ}s. Yeejlee®es ®eerveceOeer} jepeotle cnCetve kesÀ. Sce. HeCCeerkeÀj
³eeb®eer vesceCetkeÀ keÀjC³eele Deeueer. 1949 ceO³es ceeDees®³ee vesle=lJeeKee}er ®eerveceO³es meec³eJeeoer mejkeÀej
mLeeHeve Pee}s. Yeejleeves ³ee mejkeÀej}e }ies®e jepeveweflekeÀ ceev³elee efo}er.
236
1950 ceO³es GÊej keÀesefj³eeves oef#eCe keÀesefj³eeJej Deeke´ÀceCe kesÀu³ee®ee Yeejleeves efve<esOe
kesÀu³eeves ®eerve}e YeejleeyeÎ} mebµe³e efvecee&Ce Pee}e. HeCe Yeejleeves vesnceer meb³egkeÌle je<ì^mebIeele ®eerve}e
HeéfleefveefOelJe efceUe}s Heeefnpes, HeÀesceexmee ®eervekeÀ[s meesHeefJe}s Heeefnpes Demee Deeień Oeju³eeves ®eerve}e
YeejleeyeÎ} efJeµJeeme Jeeìt }eie}e. HeCe efleyesì He´µveeJe©ve ns mebyebOe Hegvne efyeIe[t }eie}s. 1952
ceO³es efleyesìves ®eerve®es meeJe&YeewcelJe Pegiee©ve o}eF& }eceeb®³ee vesle=lJeeKee}er mJeleb$e mejkeÀej mLeeHeve
kesÀ}s}s nesles. 1950 ceO³es ceeDeesves efleyesì®³ee cegkeÌlelesmeeþer mewv³e HeeþefJe}s. ³ee keÀeUeHe³e¥le J³eeHeej,
oUCeJeUCe, meebmke=ÀeflekeÀ, Ie[ecees[er ³eeyeeyele efleyesìJej Yeejlee®ee HeÝeeJe efvecee&Ce Pee}s}e neslee.
®eerve®³ee efleyesìJejerue }<keÀjer keÀejJeeF&cegUs Yeejlee}e [eskesÀogKeer efvecee&Ce Pee}er. ®eerve}e He´l³e#e ve
ogKeeJelee efleyesìceOeer} Yeejlee®es nkeÌkeÀ DeeyeeefOele þsJeC³ee®ee vesn©b®ee He´³elve neslee. µesJeìer ®eerve®³ee
leekeÀoerHeg{s efleyesì}e PegkeÀeJes }eie}s. 1951 ceO³es ®eerve-efleyesì keÀjej nesTve l³eele ®eerve®es
meeJe&YeewcelJe ceev³e kesÀ}s ies}s. Yeejleeves ³ee keÀjeje}e ceev³elee efo}er. 1954 ceO³es Yeejle-®eerve
³eeb®³eele efleyesìyeeyele keÀjej nesGÀve Heb®eµeer} lellJes ceev³e keÀjC³eele Dee}er. 1954 les 1957 ³ee
keÀeUele ®eerve®es HebleHeÓeeve ®eew-Sve-}e³e ³eebveer Yeejlee}e ®eej JesUe Yesì efo}er. 1954 ceO³es
vesn©bveer ®eerve}e Yesì osTve oesve osµebeleer} mebyebOe Je=efOobiele keÀjC³ee®es He´³elve kesÀ}s. ieesJee cegkeÌleer
He´keÀjCeele ®eerveves Yeejlee}e HeeþeRyee efo}e.
³ee®e ojc³eeve ®eerveves ®eerve®³ee vekeÀeµeele Yeejle-®eerve meercesJejer} Yeejlee®ee 50 npeej

®eewjme cew}be®ee Heósµe ®eerve®ee Demeu³ee®es oeKeefJeu³eeves vesn©bveer l³eeyeeyele leke´Àej kesÀ}er HeCe ®eerveves
HeÀejµeer oKe} Iesle}er veener. 1956 Heemetve ®eerveves efleyesìceO³es He´®eb[ Del³ee®eej meg© kesÀu³eeves
efleyesìer }eskeÀebveer 1959 ceO³es ®eerveefJe©Oo GþeJe kesÀ}e. o}eF& }eceebveer Yeejleele DeeÞe³e Iesle}e.
npeejes efleyesìer efveJee&efmele Yeejleele Deensle ns ®eerve}e DeeJe[}s veener. ®eerveves ce@keÀceesnve js<es®ee Yebie
keÀ©ve Yeejleer³e Heósµeeletve jmles le³eej kesÀ}s. 1961 ceO³es Yeejleeves vesHeÀe Je }[eKe Yeejlee®es Yeeie
Demeu³ee®es efmeOo kesÀ}s. ³eeletve leCeeJe Jee{le peeGÀve Dee@keÌìesyej 1962 ceO³es ®eerveves YeejleeJej
De®eevekeÀ Deeke´ÀceCe kesÀ}s Je Yeejlee®e yeje®emee Heósµe efieUbke=Àle keÀ©ve SkeÀ ceefnv³eele SkeÀleHeÀea
³egOoyeboer kesÀ}er. ³ee ³egOoecegUs Yeejlee®es He´®eb[ vegkeÀmeeve Pee}s. ®eerveves Yeejlee®ee efJeµJeemeIeele kesÀ}e
l³eecegUs oesvner osµeele He´®eb[ keÀìtlee efvecee&Ce Pee}er.
1962 ®³ee ³egOoeveblejner Yeejle ®eerveµeer me}esK³ee®es mebyebOe þsJeC³ee®es He´³elve keÀjerle neslee Je
®eerve cee$e Yeejleemeeþer µe$eg efvecee&Ce keÀjerle neslee. 1965 ceO³es ®eerveves HeeefkeÀmleeveµeer keÀjej keÀjÀve
l³eeme ³egOo meeefnl³ee®eer ceole kesÀ}er. 1971 ceO³es Yeejle-jefµe³ee ³eeb®³eele Pee}su³ee keÀjejeJej
ìerkeÀe kesÀ}er. 1971 ceO³es Pee}su³ee Yeejle-HeekeÀ ³egOoele HeeefkeÀmleevee}e HeeþeRyee efo}e. HeekeÀ®es
DeO³e#e ³een³eeKeeve ³eeb®³ee ceO³emLeerves DecesefjkesÀµeer cew$eer kesÀ}er. Yeejleele DeefmLejlee efvecee&Ce
keÀjC³eemeeþer veeiee}B[, ceCeerHetj Je efcePeesjece jep³eele Demebleg<ì ieìebvee YeejleeefJejesOeer meµeðe
keÀejJee³eebmeeþer µeðeeðes HegjefJe}er. lejerner Yeejleeves ®eerveyeeyele cew$eer®eer YetefcekeÀe mees[}er veener.
pevelee mejkeÀej®³ee keÀeUele ®eerve®es SkeÀ efµe<ìceb[U Yeejleele Dee}s. ceesjejpeer osmeeF¥veer
DeeHeu³ee Yee<eCeele mejnodoer®³ee Jeeoe®ee efvekeÀe} }eieu³eeefµeJee³e oesve osµeele me}esKee efvecee&Ce
nesCeej veener. Yeejle-®eerve leCeeJe keÀceer keÀjC³eemeeþer 1979 ceO³es Yeejlee®es Hejje<ì^ceb$eer
Deì}efyenejer JeepeHes³eer ³eebveer ®eerve}e Yesì efo}er Je Yeejle efJejesOeer keÀejJee³ee keÀjCeeN³eebvee ®eerveves
ceole keÀjÀ ve³es Deµeer efJevebleer kesÀ}er.
237
1980 veblej Fbefoje ieebOeeRveer ns mebyebOe Hegvne megOeejC³ee®es He´³elve kesÀ}s. 1981 ®³ee
keÀeveketÀve Deeblejje<ìêr³e Heefj<eosle ef®eveer vesl³eebµeer yees}Ceer kesÀ}er. Fbef[³eve ®eWyeme& Dee@HeÀ keÀe@ceme&ves
®eerve}e Yesì efo}er. jepeerJe ieebOeerveebrner 1988 ceO³es ®eerve}e Yesì efo}er. Deepener Yeejle mejkeÀej
®eerveµeer me}esK³ee®es mebyebOe þsJeC³ee®ee He´³elve keÀjerle Deme}s lejer meerceeHe´µve megìt µekeÀ}s}e veener ns
eflelekesÀ®e Kejs Deens.
13.4.3 Yeejle Je DeHeÀieeefCemleeve mebyebOe ë

Yeejlee®³ee µespeejer} je<ìêbceO³es HeeefkeÀmleeve®³ee mejnodoerJej Deme}s}s DeHeÀieeefCemleeve ns
HeþeCe cegefm}ceeb®es je<ì^ Yeejleeµeer meosJe cew$eer®es mebyebOe þsJetve nesles. cegefm}ce je<ì^ Demetvener l³eebveer
HeeefkeÀmleevee}e YeejleeefJejÀOo menkeÀe³e& kesÀ}s veener. G}ì Yeejlee®³ee Deef}Hle ®eUJeUer}e Heeefþbyee
efo}e. 1950 ceO³es Yeejle-DeHeÀieeefCemleeveceO³es Heefn}e cew$eer keÀjej Ie[tve Dee}e. 1958 Heemetve
³ee cew$eer mebyebOee}e DeefOekeÀ ®e}vee efceUe}er. 1958 ceO³es DeHeÀieeCe®es jepes cenceo Penerj µene ns
Yeejleele 15 efoJemebe®³ee YesìerJej Dee}s Je 1959 ceO³es vesnjbÀveer DeHeÀieeefCemleeve}e Yesì efo}er.
1955 veblej DeHeÀieeCe-HeekeÀ mebyebOeele leCeeJe efvecee&Ce Peeu³eeves DeHeÀieeefCemleeveves FjeCe,

jefµe³ee Je ®eerveµeerner mebyebOe pees[C³ee®ee He´³elve kesÀ}e. 1960 ceO³es ®eerveyejesyej®e cew$eer®ee Je
Deveeke´ÀceCee®ee keÀjej kesÀ}e HeCe Yeejleeµeer mebyebOe efyeIe[t efo}s veenerle. 1965 ceO³es DeHeÀieeCe
HeÓeeveceb$eer [e@.ceesncceo ³etmetHeÀ Je Yeejlee®es HebleHeÓeeve }e}yeneotj µeeðeer ³eeb®³eele ®e®ee& nesTve
efvejefvejeU³ee #es$eele SkeÀceskeÀebvee menkeÀe³e& osC³ee®es þj}s.
1966 ceO³es Yeejlee®es GHeje<ì^Heleer [e@.PeekeÀerj ngmesve ³eebveer keÀeyet}}e Yesì efo}er. 1969
ceO³es oesvner osµebele oerIe&keÀe}erve J³eeHeejer keÀjej Pee}e. HeCe l³eele Yeejleeves nmle#esHe kesÀ}e veener.
1977 ceO³es lesLes GþeJe nesTve lejekeÀer ³eeb®es mejkeÀej mLeeHeve Pee}s. ³eeJesUer Yeejlee®es Hejje<ì^ceb$eer
JeepeHes³eerbveer DeHeÀieeefCemleeve yejesyej me}esKee efvecee&Ce kesÀ}e. 1979 ceO³es Hegvne GþeJe nesTve yeyeékeÀ
keÀcee&} ³eeb®eer mellee efvecee&Ce Pee}er. l³eebveer }ies®e jefµe³ee}e }<keÀjer ceoleer®es DeeJeenve kesÀ}s l³eecegUs
jefµe³eve }<keÀj DeHeÀieeCeceO³es Iegme}s Je yeyeékeÀ keÀcee&}®³ee efJejesOekeÀebvee o[Hetve ìeketÀ }eie}s. ³eeJej
DecesefjkeÀe, ®eerveves ìerkeÀe kesÀ}er. HeCe l³ee IeìveecegUs Yeejlee®³ee meercesJej Deµeeblelee efvecee&Ce Pee}er.
jefµe³ee®ee }<keÀjer nmle#esHe cnCepes Yeejlee®³ee Heb®eµeer} lelJebe®ee Yebie neslee. Fbefoje ieebOeerbveer
jefµe³ee}e cew$eer®³ee veel³eeves DeHeÀieeCeceOetve mewv³e keÀe{tve IesC³eeme meebefiele}s Je DecesefjkesÀ}ener
nmle#esHe yebo keÀjC³eeme meebefiele}s. jefµe³eeves ieesyee&®esJn ³eeb®³ee keÀeUele DeHeÀieeCeceOeer} }<keÀj ceeies
Iesle}s. DeµeeHe´keÀejs Fbefoje ieebOeeRveer DeeHeu³ee ceglmeodoerHeCeecegUs DeHeÀieeefCemleeveeyejesyej cew$eer®es mebyebOe
He´mLeeefHele kesÀ}s.
13.4.4 Yeejle-vesHeeU mebyebOe ë

Yeejlee}e }eietve Deme}s}s mJeleb$e je<ì^ cnCepes vesHeeU. vesHeeU ns jefµe³ee Je ®eerveceOeer}
DeeIeeleHeéfleyebOekeÀ je<ì^ nesles. Yeejle Je ®eerve ³eeb®³eeleer} mebyebOe mebIe&<ece³e Demeu³eeves vesHeeU ®eerve®³ee
Je®e&mJeeKee}er peeT ve³es ³eemeeþer Yeejle He´³elveµeer} neslee. 31 peg}w 1950 jespeer Yeejle-vesHeeU
238
³eeb®³eele cew$eer®ee Je µeeblelee keÀjej Pee}e. Deewo³eesefiekeÀ Je DeeefLe&keÀ efJekeÀemeemeeþer oesvner je<ìêbveer
HejmHejebvee efJeµes<e meJe}leer osC³ee®es ceev³e kesÀ}s. vesHeeUJej keÀesCeerner Deeke´ÀceCe kesÀu³eeme les Yeejle
menve keÀjCeej veener Demes vesnjbÀveer peenerj kesÀ}s. Yeejleeves DeeHe}er }<keÀjer o}s HeeþJetve vesHeeUer
megj#ee o}ebvee Heéfµe#eCe efo}s. vesHeeU-efleyesì meercesJej nsjKeel³eeleer} DeefOekeÀejer efve³egkeÌle kesÀ}s.
DeµeeHe´keÀejs vesHeeUJej Yeejlee®ee HeÝeeJe Jee{}s}e neslee.
1954 ceO³es vesHeeU®eer jepeOeeveer keÀeþceeb[t ³esLes vesHeeU®³ee Heefnu³ee efJeceeveleUe®eer GYeejCeer
Yeejleer³e DeefYe³ebl³eebveer HetCe& kesÀ}er. 1955 ceO³es jepes ef$eYetJeve ³ebe®es efveOeve nesTve l³eeb®es Heg$e cenWê
vesHeeU®³ee ieeoerJej Dee}s. l³eebveer ®eerveµeer jepekeÀer³e Je DeeefLe&keÀ keÀjej kesÀu³eeves Yeejleeves vesHeeU®³ee
Heefnu³ee Heb®eJeeef<e&keÀ Je otmeN³ee Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespevesmeeþer 1965 ³ee keÀeUele YejIeesme ceole kesÀ}er.
l³eeceO³es pe}efmeb®eve, Deejesi³e, oUCeJeUCe Deµee ³eespeveeb®ee DebleYee&Je neslee. Yeejleer³e HeósµeeJej
keÀesCel³eener efve³eb$eCeeKee}er cee} Dee³eele keÀjC³ee®eer Je pekeÀele keÀj ve oslee Yeejlee}e cee} efve³ee&le
keÀjC³ee®eer cegYee vesHeeU}e osC³eele Dee}er. Demes Demeleeveener 1960 Heemetve vesHeeUves DeeefLe&keÀ Je
J³eeHeejer Heíeleermeeþer YeejleeJej DeJe}byetve ve jenlee ®eerveµeer keÀjej kesÀ}e Je HeeefkeÀmleeve®eer ceole
Iesle}er. 1960 ceO³es vesHeeUceOeer} }eskeÀefveJee&ef®ele ceb$eer keÀesF&je}e ³eebvee DeìkeÀ keÀjÀve vesHeeU
vejsµeeves vesHeeUer keÀeBie´smeJej yeboer Ieele}er Je }eskeÀµeener ®eUJeU o[Hetve ìekeÀC³ee®ee He´³elve kesÀ}e.
Yeejle-HeekeÀ ³egOoele vesHeeUeves leìmLe YetefcekeÀe Iesle}er. efmeefkeÌkeÀce®³ee Yeejleele Pee}su³ee
efJe}erveerkeÀjCeeJej cee$e He´Kej ìerkeÀe kesÀ}er. ³ee iees<ìer Yeejlee}e DemJemLe keÀjCeeN³ee þju³ee.
1972 ceO³es jepes cenWê ³eeb®es efveOeve nesTve jepes efJejWê jepeHeoeJej Dee}s. l³eeb®³ee keÀeUele
Yeejle-vesHeeUceOeer} leCeeJe keÀceer nesT }eieuee. 1977 jespeer ceesjejpeer osmeeF¥veer jepes efJejWê ³eeb®eer
Yesì IesJetve veJee keÀjej kesÀ}e. ³ee®ekeÀeUele vesHeeUceO³es }eskeÀµeener®eer ceeieCeer nesT }eie}er. l³eeletve
efnbmekeÀ Ieìvee, yeeByemHeÀesì nesT }eie}s. vesHeeU oef#eCe Deeefµe³eeF& je<ìêb®³ee HeéosefµekeÀ menkeÀe³e&
mebIeìvesle meeke&À meeceer} Pee}e. ³ee mebIeìves®es keÀe³ee&}³e keÀeþceeb[t}e mLeeHeve Pee}s. 1986-87
ceO³es Hegvne Yeejle-vesHeeU ³eeb®³eele leCeeJe Jee{}e. Yeejle-vesHeeU ³eeb®³eele leCeeJe efvecee&Ce
keÀjC³eemeeþer Yeejlee®es µe$etosµe DeefOekeÀ He´³elve keÀjerle nesles. meO³ee vesHeeUceO³es ceeDeesJeeoer ieìeves
efnbmekeÀ keÀejJee³ee Jee{efJe}su³ee efomeleele. Yeejle Deepener vesHeeU yejesyejer} cew$eer mebyebOe ¢{
keÀjC³ee®es®e He´³elve keÀjerle Deens.
13.4.5 Yeejle-Yetleeve mebyebOe ë

efnceeue³ee®³ee kegÀµeerle Je Yeejlee®³ee Gllej efmecesJej Jeme}s}s Yetleeve ns }nevemes je<ì^ner
Yeejleemeeþer cenllJee®es nesles. 1949 ceO³es Yetleeveves Yeejleeµeer cew$eer keÀjej kesÀ}e neslee. 1958
ceO³es vesnjbÀveer Yetleeve}e Yesì efo}er Je Yetleeve®³ee DeeefLe&keÀ efJekeÀemeeJej lesLeer} cenejepeebµeer ®e®ee&
kesÀ}er. ®eerve®³ee Deeke´ÀcekeÀ ne}®ee}ercegUs Yetleeve mJemebj#eCeemeeþer YeejleekeÀ[s JeU}s. YetleeveceO³es
jepekeÀer³e mLew³e& ns DeeefLe&keÀ mLew³ee&Jej DeJe}byetve Demeu³eeves vesnjbÀveer Yetleevee®es HeÓeeveceb$eer oespeea
³eebvee ceole keÀjC³ee®es DeeµJeemeve efo}s. l³eevegmeej jmlesyeebOeCeermeeþer 15 keÀesìer jÀHe³es cebpetj kesÀ}s.
239
1965 ceO³es Yetleeve®es cenejepe Je }e}yeneotj µeeðeer ³eeb®eer keÀ}keÀlee ³esLes Yesì nesTve Yetleeve®³ee
DeeefLe&keÀ efJekeÀemeeJej Yej osC³eele Dee}e.
1964 ceO³es Yetleeve®es HebleHeÓeeve oespeea ³eeb®eer nl³ee Pee}er. 1965 ceO³es cenejepeebJejosKeer}
nu}e Pee}e l³eecegUs leCeeJe efvecee&Ce Pee}e. 1969 ceO³es Yetleeve®³ee jepeeves }eskeÀµeener lelJeeJej
jepekeÀer³e megOeejCee Ie[Jetve DeeCeu³eeves l³eebme peveles®ee Heeefþbyee efceUe}e. Yeejleeves Yetleeve}e ³egvees®es
meom³elJe efceUJetve osC³eemeeþer 1971 ceO³es He´³elve kesÀ}s. 1983 ceO³es J³eeHeejer keÀjej nesTve
oesvner osµeele nesTve cegkeÌle J³eeHeejer keÀjej keÀjC³ee®eer HejJeeveieer Yetleeve}e Yeejleeves efo}er. 1985
ceO³es HebleHeÓeeve jepeerJe ieebOeerveer Yetleeve}e Yesì efo}er. DeµeeHe´keÀejs Yetleeve ns Yeewieesef}keÀ¢<ìîee íesìs
je<ì^ Deme}s lejer Yeejleeves Yetleeveyejesyej cew$eer®es mebyebOe He´mLeeefHele kesÀ}s.
13.4.6 Yeejle-yeebi}eosµe mebyebOe ë

HetJe& HeeefkeÀmleeve Je Heefµ®ece HeeefkeÀmleeve ³eeb®³eeleer} mebIe<ee&le Yeejle Dees{}e ies}e Je Yeejle-
HeekeÀ ³egOo nesTve HeekeÀ®ee HejeYeJe Pee}e. HetJe& HeeefkeÀmleeve `yeebi}eosµe' ³ee veeJeeves 1971 ceO³es
mJeleb$e Pee}e. µesKe cegpeeryetj jsnceeve ³eeb®³ee vesle=lJeeKee}er yeebi}eosµeele }eskeÀµeener mejkeÀej efvecee&Ce
Pee}s. yeebi}eosµee®eer efveefce&leer ner Yeejlee®³ee ceoleercegUs®e Pee}s}er Demeu³eeves oesvner osµeele cew$eer®es Je
efpeJneU³ee®es mebyebOe efvecee&Ce Pee}s. Hejblet ns mebyebOe µesKe cegpeeryetj n³eele Demes He³e¥le®e efìkeÀ}s. 1975
ceO³es l³eeb®eer nl³ee Peeu³eeves yeebi}eosµeele DemLew³e& efvecee&Ce Pee}s. ³ee®ee HeÀe³eoe IesGÀve HeeefkeÀmleeveves
Demeblet<ì ieìebvee neleeµeer Oe©ve YeejleefJejesOeer YeeJeves®ee He´meej kesÀ}e.
Yeejle-yeebi}e ceOeer} iebiee veoer®³ee HeeC³ee®es JeeìHe, veeiee Je efcePees yeb[Keesjebvee

yeebi}eosµeekeÀ[tve efceUCeejer ceole, yeebi}e efveJee&meeRlee®ee He´µve ³ee Jeeoie´mle mecem³ee efvecee&Ce Peeu³ee.
1978 ceO³es ceesjejpeer osmeeF&veer yeebi}e osµee}e Yesì efo}er. 1982 ceO³es yeebi}e osµeele pevej}
F&µee&o ³eeb®eer }<keÀjer jepeJeì megª Pee}er. Yeejleeves ³ee mejkeÀej}e DeeefLe&keÀ menkeÀe³e& osC³ee®eer
Iees<eCee kesÀ}er. 1985 ceO³es yeebi}eosµeele Dee}su³ee ceneHetjeves He´®eb[ HeéCeneveer Je efJelleneveer Pee}er.
jepeerJe ieebOeRrveer yeebiueeosMeuee meJe& He´keÀej®eer ceole osJet kesÀ}er. yeebi}eosµeebveer meeke&À mebIeìves®es
meom³elJe efmJekeÀeju³eeves Yeejleeµeer cew$eer®es mebyebOe efvecee&Ce Pee}s Deme}s lejer HeeefkeÀmleeve keÀ[tve
Deepener yeebi}eosµeele Yeejle efJejesOeer He´®eej kesÀ}e peele Demeu³eeves DeOetve-ceOetve keÀìkeÀìer efvecee&Ce
nesleele. yeebi}eosµeeletve DeveskeÀ IetmeKeesj yeskeÀe³eosµeerjefjl³ee Yeejleele jenle Demeu³eeves mebIe<e& efvecee&Ce
nesleevee efomelees.
13.4.7 Yeejle c³eeveceej mebyebOe (yećnosMe)ë

Yeejlee®³ee HetJex}e Deme}s}e c³eeveceej efye´ìerµeeb®³ee efve³eb$eCeeletve 4 peevesJeejer 1948 jespeer
mJeleb$e Pee}e Je Gvet ns HebleHeÓeeve yeve}s. vesn©bveer 1951 ceO³es Gvet mejkeÀejµeer µeeblelee Je cew$eer®ee
J³eeHeejer keÀjej kesÀ}e. ®eerve ceO³es efvecee&Ce Pee}su³ee meec³eJeeoer µeemevee®ee OeeskeÀe c³eeveceej}e
Demeu³eeves Yeejleeves c³eeveceejuee meJe& He´keÀej®eer ceole kesÀ}er. 1957 ceO³es DeeefLe&keÀ mebkeÀìeJej ceele
keÀjC³eemeeþer 30 keÀesìer ©. keÀpe& Yeejleeves cebpetj kesÀ}s.
240
1962 ceO³es c³eeveceejele melleeHee}ì nesGÀve pevej} veJeerve ³eeb®³ee neleer mellee Dee}er.
³ee jepeJeìer}e Yeejleeves ceev³elee efo}er. veJeerve ³eebveer 1965 ceO³es SkeÀ DeeþJe[îee®ee Yeejleoewje
keÀ©ve me}esK³ee®es mebyebOe efveceeCe& kesÀ}s. 1966 ®³ee DeKesjerme HebleHeÓeeve }e}yeneotj µeeðeeRveer
yećnosµee}e Yesì efo}er. yećnosµeeves Deef}Hle ieìe®esner meom³elJe mJeerkeÀej}s nesles. ³ee osµeeletve
Yeejleele ceesþîee HećeeCeeJej leebotU Dee³eele nesle neslee Je Yeejleeletve metleer keÀeHe[, les}, }eWKeb[-
Hees}eo GHekeÀjCes, efJeog³ele GHekeÀjCes, efµeJeCe³eb$es, mee³ekeÀ}er efve³ee&le nesle. ³ee®e keÀeUele GYe³e
osµeele meerceeJeeo efvecee&Ce Pee}e. ®eerve®³ee ceoleerves veeiee Je efcePees yeb[Keesj yećnosµeele DeeÞe³e
efceUJetve Yeejleele keÀejJee³ee keÀjerle nesles ns }#eele ³eslee®e Fbefoje ieebOeebrveer 1969 ceO³es c³eeveceej}e
Yesì osTve meecebpem³ee®ee keÀjej kesÀ}e. l³eevegmeej c³eeveceejves Yeejleer³e Je HejkeÀer³e veeieefjkeÀelJee®es
DeefOekeÀej osC³ee®es ceev³e kesÀ}s. veeiee Je efcePees yeb[Keesjebvee meb³egkeÌle meercee J³eJemLee keÀjC³ee®es ceev³e
kesÀ}s. 1980 ceO³es c³eeveceej®³ee DeO³e#eebveer Yeejlee}e Yesì efo}er Je Yeejlee®eer efJeefJeOe He´keÀuHeebmeeþer
ceole efceUefJe}er Yeejle-c³eeveceej cew$eer ner Deepeleeiee³ele efìketÀve Deens.
13.4.8 Yeejle-Þeer}bkeÀe mebyebOe ë -

Yeejleeves mJeeleb$³eeveblej Flej µespeejer} je<ìêbHećeeCes Þeer}bkesÀµeerner cew$eermebyebOe efvecee&Ce
keÀjC³ee®ee He´³elve kesÀ}e HeCe Þeer}bkeÀve mejkeÀejves HeÀejmee Heéflemeeo efo}e veener. 1956 ceO³es
Yeb[ejvee³ekesÀ mejkeÀej®³ee keÀeUele ns mebyebOe megOee© }eie}s. Þeer}bkeÀe Deef}Hle ieìele meeceer} Pee}er.
vesn© Je Yeb[ejvee³ekesÀ ³eebveer SkeÀceskeÀeb®³ee osµeebvee Yesìer efou³ee. 1959 ceO³es Yeb[ejvee³ekesÀb®eer nl³ee
Pee}er Je l³eeb®³ee Helveer efmejerceeDees Yeb[ejvee³ekesÀ HeÓeeveceb$eer yeveu³ee. 1961 ceO³es l³eebveer efmebn}er ner
Þeer}bkesÀ®eer je<ì^Yee<ee kesÀu³eeves lesLeer} leeceerU pevelesves ³eeefJe©Oo Deeboes}ve meg© kesÀ}s. Yeejleeves ³ee
He´µveele nmle#esHe kesÀ}e veener. Þeer}bkesÀvesner keÀeµceerj mecem³esle Yeejlee®eer yeepet G®e}tve Oej}er.
1964 ceO³es Þeer}bkeÀve mejkeÀejµeer }e}yeneotj µeeðeerveer leeceerUyeÎ} cenlJee®ee keÀjej kesÀ}e.
l³eeHećeeCes 3 }eKe leeceerUeRvee Þeer}bkessÀves Je 4 }eKe 25 npeej leeceerUeRvee Yeejleeves veeieefjkeÀlJe
o³eeJes Demes þj}s. Hejbleg 1965 ceO³es Dee}su³ee ³egvee³eìs[ ve@µeve} Heeìea®³ee mejkeÀejves ne keÀjej
Deceev³e kesÀ}e l³eecegUs ner mecem³ee megìt µekeÀ}er veener.
1967 ceO³es Fbefoje ieebOeerveer Þeer}bkesÀ®ee Je 1968 ceO³es HebleHeÓeeve mesveevee³ekesÀ ³eebveer
Yeejlee®ee oewje kesÀ}e. ³eele GYe³ebleebveer cew$eermebyebOe efvecee&Ce kesÀ}s. 1970 veblej Yeejle Je Þeer}bkeÀe
J³eeHeej Je DeeefLe&keÀ menkeÀe³e& Jee{le ies}s. ³ee®ekeÀeUele Þeer}bkesÀle efmebn}er efJe©Oo leeefceUer mebIe<ee&ves
Gie´ mJe©He OeejCe kesÀ}s. Þeer}bkesÀleer} mee[s®eej keÀesìer Yeejleer³eeb®es YeefJeleJ³e OeeskeÌ³eele Dee}s. 1983
®³ee JeebefµekeÀ obie}erle µeskeÀ[es efvejHejeOe leeefceUeb®eer nl³ee Pee}er. ³eeletve leeefceU HegÀìerjJeeoe®ee Je
onMeleJeeoe®ee pevce Pee}e. Þeer}bkeÀve mejkeÀejves leeefceU DeeflejskeÀer mebIeìvesefJe©Oo }<keÀjer keÀejJeeF&
meg© kesÀ}er. Þeer}bkesÀleer} DemLew³ee&®ee HeÀe³eoe IesC³ee®es He´³elve DecesefjkesÀves meg© kesÀ}s. l³eecegUs
Yeejlee}e ef®eblee Jeeìt }eie}er. Þeer}bkesÀle Yeejlee®eer leeefceUeRvee mejkeÀej®³ee JeeìeIeeìer Ie[Jetve
DeeCeu³ee HeCe l³eele DeHe³eµe Dee}s. Þeer}bkesÀle Yeejlee®eer leeefceUeRvee HetÀme Demeu³ee®ee He´®eej nesGÀ
}eie}e. jepeerJe ieebOeerveer Þeer}bkesÀle µeeblelee He´mLeeefHele keÀjC³eemeeþer lesLes µeebleermesvee HeeþJe}er ³ee®ee
HejerCeece cnCepes jepeerJe ieebOeerveer Þeer}bkesÀ}e Yesì efo}er Demelee l³eeb®eer nl³ee keÀjC³ee®ee He´³elve Pee}e.
241
Yeejleeves DeveskeÀ He´³elve keÀ©vener Þeer}bkesÀle µeeblelee efvecee&Ce nesT µekeÀ}er veener. Demes Deme}s lejer
Yeejleeves leeceerUeR®³ee yeepetves YetefcekeÀe IesJetve Þeer}bkesÀ}e keÀOeerner ogKeeJe}s veener. ne Þeer}bkesÀ®ee
Debleie&le He´µve Demeu³eeves l³eele HeÀejmee nmle#esHe kesÀ}e veener cnCetve®e oesve osµeeleer} mebyebOe
me}esK³ee®es jent µekeÀ}s.

1. Yeejlee®es HeeefkeÀmleeveMeer Deme}su³ee mebyebOee®es Lees[keÌ³eele JeCe&ve keÀje.
13.5 Yeejle-DecesefjkeÀe mebyebOe
13.5.1 Meerle³egodOekeÀeUleerue Yeejle-DecesefjkeÀe mebyebOe ë

Yeejle Je DecesefjkeÀe ³eeb®³eeleer} mebyebOe yeIele Demeleebvee oesvner osµeeleer} mebyebOe ns keÀOeerner
HeÀejmes me}esK³ee®es efkebÀJee cew$eer®es jeefn}s veenerle. oesvner osµeele keÀe³ece mebµee³ee®es Je HejmHejefJejesOeer
¢<ìerkeÀesve jener}e. mJeeleb$³eHetJe& keÀeUele Yeejleer³e vesl³eebveer mJeeleb$³eemeeþer DecesefjkesÀ®eer ceole
efceUefJeC³ee®ee He´³elve kesÀ}e neslee Je ogmeN³ee cene³egOokeÀeUele DecesefjkesÀvesner keÀener HećeeCeele Yeejlee}e
mJeeleb$³e osC³eemeeþer Fbi}b[Jej oyeeJe DeeCe}e neslee. ogmeN³ee cene³egOoeveblej DecesefjkeÀe Je jefµe³ee
³eeb®ee peeieeflekeÀ cenemellee cnCetve Go³e Pee}e. 1947 ceO³es Yeejlee}ener mJeeble$³e efceUe}s.
DecesefjkesÀle }eskeÀµeener Je jefµe³eele meec³eJeeoer µeemeve Demeu³eecegUs GYe³e osµeele mebIe<ee&}e meg©Jeele
Pee}er. meec³eJeeoe efJe©Oo Heeefµ®eceel³e je<ìêbveer meg© kesÀ}su³ee }{³ee®es vesle=lJe DecesefjkesÀves kesÀ}s.
l³eemeeþer ³egjesHeer³e je<ìbêvee®e veJns lej Deeefµe³eeleer} je<ìê®esner meec³eJeeoeHeemetve mebj#eCe
keÀjC³eemeeþer }<keÀjer keÀ[s GYeejC³ee®es OeesjCe DecesefjkesÀves DeJe}befye}s. meec³eJeeoeefJe©Oo }{e ns
DecesefjkesÀ®³ee Hejje<ìÔeesjCee®es met$e yeve}s. l³eecegUs DecesefjkeÀe-jefµe³eeleer} µeerle³egOo Jee{le ies}s.
Hebef[le vesn©bvee cee$e meec³eeJeeoe®ee OeeskeÀe Jeeìle veJnlee. G}ì DecesefjkesÀ®³ee }<keÀjer
keÀjejecegUs µeerle³egOoe®eer leerJe´lee Je Deeblejeje<ìêr³e leCeeJe Jee{tve peeieeflekeÀ µeebleles}e OeeskeÀe efvecee&Ce
nesF} & Deµeer efYeleer l³eebvee Jeeìle nesleer. osµee®³ee efJekeÀemeemeeþer Je mLew³ee&meeþer HejmHejefJejesOeer
je<ìîeìebHewkeÀer keÀesCel³eener ieìele meeceer} ve neslee Deef}Hle jentve meJe& je<ìêbµeer cew$eermebyebOe efvecee&Ce
keÀjC³ee®es OeesjCe Yeejleeves efveefµ®ele kesÀ}s. DecesefjkesÀ}e cee$e Yeejlee®es ns OeesjCe Hemeble veJnles. keÀejCe
Deeefµe³eeleer} meJee&le ceesþs }eskeÀµeener je<ì^ cnCetve Yeejleeves meec³eJeeoeefJejesOeer }{îeele DecesefjkesÀ®ee
yee}sefkeÀu}e yevetve DecesefjkesÀ}e menkeÀe³e& keÀjeJes Deµeer l³eeb®eer DeHes#ee nesleer. HeCe vesn©bveer ³eeyeeyele
Heéflemeeo ve oslee DecesefjkeÀve efveleerJej vesnceer ìerkeÀe®e kesÀ}er. l³eecegUs DecesefjkeÀe YeejleeJej veejepe
242
Pee}er. Yeejleeves }eskeÀµeener®ee DeHeceeve kesÀ}e Demetve l³eeb®eer Deef}Hlelee ner OeeskeÌ³ee®eer ìerkeÀe keÀ©ve
YeejleeefJejesOeer keÀejJee³ee meg© kesÀu³ee.
13.5.2 Yeejle-®eerve Je DecesefjkeÀe ë F.me. 1949 ceO³es ®eerveceO³es ®eBie-kewÀ-µeskeÀ

mejkeÀejefJejÀOo ceeDees-lmes-legbieves jep³eke´Àebleer keÀjÀve meec³eJeeoer mejkeÀej mLeeHeve kesÀ}s. ®eBieves HeUtve
peeTve HeÀeceexmee yesìeJej je<ìêr³e mejkeÀej efvecee&Ce kesÀ}s. DecesefjkesÀves ceeDees mejkeÀej}e efJejesOe kesÀ}s}e
Demeleebvee Yeejleeves cee$e 30 ef[meWyej 1949 jespeer µespeejer je<ì^ mecepetve ceeDees mejkeÀej}e
jepeveweflekeÀ ceev³elee efo}er Yeejlee®eer ner ke=Àleer DecesefjkesÀ}e DeeJe[}er veener.
³ee®e keÀeUele 1950 ceO³es Gllej keÀesefj³eeves oef#eCe keÀesefj³eeJej Deeke´ÀceCe keÀjÀve Deeefµe³eele
Deµeeblelee efvecee&Ce Pee}er. meb³egkeÌle je<ì^mebIeele Gllej keÀesefj³ee}e Deeke´ÀcekeÀ þjJetve leeye[leesye
³egOoyeboer keÀjÀve DeeHeu³ee HeÀewpee 38 De#eebµee He}erkeÀ[s v³eeJ³eele Demee þjeJe ceeb[C³eele Dee}e.
Yeejleeves ³ee þjeJee}e Heeefþbyee efou³eeves DecesefjkesÀ}e Deevebo Pee}e. Demes Deme}s lejer DecesefjkeÀsves
³egveesle p³eeJesUer Gllej keÀesefj³eeefJejÀOo }<keÀj GYee©ve l³ee}e meJe& meom³e je<ìêbveer ceole keÀjeJeer Je
³ee }<keÀje®es vesle=lJe DecesefjkeÀe keÀjs} Demee þjeJe ceeb[}e lesJneb ³ee þjeJee}e Yeejleeves efJejesOe kesÀ}e.
keÀejCe DecesefjkeÀe, jefµe³ee Je ®eerve ³eebveer keÀesefj³ee®ee He´µve µeebleles®³ee ceeiee&ves mees[JeeJee Demes Yeejlee}e
Jeeìle nesles. vesnjbÀ®³ee ³ee YetefcekesÀcegUs DecesefjkeÀe veejepe Pee}er. keÀesefj³ee He´µveeble Yeejleeves kesÀ}s}er
ceO³emLeerner efle}e DeeJe[}er veener. ®eerve}e meb³egkeÌle je<ì^mebIeele mLeeve ÐeeJes ner Deeieńer ceeieCeer
JesUesJesUer Yeejleeves kesÀ}er. HeCe DecesefjkesÀves Heéflemeeo efo}e veener.
SkeÀe yeepet}e Yeejle Deeblejje<ìêr³e HeeleUerJej melele ®eerve®eer yeepet IesTve ®eerveµeer cew$eer mebyebOe
Jee{Jeerle neslee. HeCe ogmeN³ee yeepet}e ®eerveves cee$e èfnboer-®eerveer YeeF& YeeF&' cnCetve 1962 ceO³es
YeejleeJej Deeke´ÀceCe kesÀ}s nesles. l³eecegUs Yeejlee®³ee Hejje<ìêfveleer}e peyejomle OekeÌkeÀe yeme}e.
DecesefjkesÀle cee$e ³eeJesUer Yeejleeyeodo} menevetYetleer efvecee&Ce Pee}er.Yeejlee®³ee ceoleer®³ee DeeJeenvee}e
Heéflemeeo osTve DecesefjkesÀves leeye[leesye Yeejlee}e 5 oµe}#e [e@}me&®eer µeðeeðes
HegjefJe}er.HeeefkeÀmleeveves ³ee}e efJejesOe kesÀ}e lesJne DecesefjkesÀves HeeefkeÀmleeve}e ieHHe kesÀ}s. vesnjbÀveer
³eeyeeyele DecesefjkesÀkeÀ[s ke=Àle%elee J³ekeÌle kesÀ}er.
3) keÀeµceerj He´µve Je DecesefjkeÀe ë DecesefjkesÀ}e meec³eJeeoer jefµe³ee Je ®eerve ³eeb®³eeYeesJeleer }<keÀjer

keÀ[s GYeeje³e®es nesles. ³eele Yeejle meeceer} ve Peeu³eeves jefµe³ee®³ee Deieoer peJeU Deme}su³ee
HeeefkeÀmleeve}e DecesefjkesÀ®³ee meecetefnkeÀ megj#ee HeOoleerle cenlJee®es mLeeve efceUe}s. l³eecegUs jefµe³ee Je
®eerveJej vepej þsJeCes DecesefjkesÀ}e menpe µekeÌ³e nesCeej nesles. F.me. 1954 ceO³es DecesefjkeÀe Je
HeeefkeÀmleeve ³eeb®³eele mebj#eCee®ee keÀjej Ie[tve Dee}e. HeeefkeÀmleeve}e efo}er peeCeejer µeðeeðes
Yeejlee®³eeefJejÀOo JeeHej}er peeCeej veenerle Demes DeeµJeemeve DecesefjkesÀ®es DeO³e#e Dee³emesve ne@Jej ³eebveer
Yeejlee}e efo}s Deme}s lejer Yeejlee®ee l³eeJej efJeµJeeme yeme}e veener. DecesefjkesÀ®³ee ³ee ke=ÀleercegUs
pevecele He´#egyOe Pee}s.
243
Yeejle-HeeefkeÀmleeve ³eeb®³eeleer} keÀUer®ee cegodoe cnCepes keÀeµceerj He´µve neslee. ³ee He´µveeyeeyele
Yeejlee®³ee efJejesOeele vesnceer DecesefjkesÀves HeekeÀ®eer yeepet G®e}tve Oej}er. 1947 ceO³es HeekeÀ®³ee
keÀeµceerjJejerue nuu³eeme yeskeÀe³eosµeerj Deeke´ÀceCe þjefJeC³eemener vekeÀej efo}e. HeeefkeÀmleeveves
keÀeµceerjceO³es meeJe&cele IesC³ee®eer ceeieCeer kesÀ}er. ³eeyeeyele ³egvees®³ee osKejsKeerKee}er keÀeµceerjceO³es
Yeejleeves meeJe&cele IesC³eemeeþer DecesefjkeÀe Je Fbie}b[ves YeejleeJej o[HeCes DeeCe}er, Hejblet Yeejleeves
peesHe³e¥le keÀeµceerjer IegmeKeesj yeensj He[le veenerle, lesLes ³egOoyeboer nesle veener leesHe³e¥le meeJe&cele Iesle}s
peeCeej veener Demes þCekeÀeJetve meebefiele}s. 1954 ceO³es keÀeµceerj®³ee Ieìveemeefceleervesner keÀeµceerj®³ee
Yeejleeleer} efJe}erveerkeÀjCeeJej efµekeÌkeÀeceesle&ye kesÀ}s. l³eecegUs keÀeµceerj®³ee }eskeÀHeéfleefveOeeRveer efo}s}e
keÀew} cnCepes meeJe&cele nes³e Deµeer YetefcekeÀe Yeejleeves Iesleu³eeves DecesefjkesÀves ìerkesÀ®eer Pees[ GþJe}er.
DecesefjkesÀves HeekeÀ}e efo}su³ee µeðeeb®ee GHe³eesie HeeefkeÀmleeve YeejleeefJejÀOo keÀjCeej veener ns

DecesefjkesÀves efo}s}s DeeµJeemeve HeekeÀves Keesìs þjJetve 1965 ceO³es YeejleeefJejÀOo ³egOo HegkeÀej}s.
³egvees®³ee megj#ee meefceleerle ³egOoyeboer®³ee þjeJee}e DecesefjkesÀves Heeefþbyee efo}e. lemes®e oesvner je<ìêbvee
efo}er peeCeejer }<keÀjer Je DeeefLe&keÀ ceole yebo kesÀ}er. JejJej DecesefjkesÀ®es OeesjCe efveëHe#eHeeleer efomele
Deme}s, HeekeÀ}e DecesefjkesÀves ceole yebo kesÀ}er Deme}er lejer DecesefjkesÀ®³ee efce$eje<ìêbkeÀ[tve leer efceUle®e
nesleer. lemes®e DecesefjkesÀves lej ³egOoele HeekeÀ}e oes<eer þjJe}s®e veJnles. keÀeµceerj ceOetve HeekeÀ HeÀewpee
ceeIeejer peeC³eemeeþer DecesefjkesÀves HeekeÀJej o[HeCe DeeCeeJes ³ee }e}yeneotj µeeðeeR®³ee efJevebleerkeÀ[s
DecesefjkesÀves og}&#e kesÀ}s. ³egOoele Yeejleeves cee$e HeekeÀ®ee HejeYeJe kesÀ}e.
1964 Heemetve jefµe³ee Je ®eerve ³eeb®³eele celeYeso Pee}s Je HeekeÀ®³ee ³een³eeKeeve®³ee

ceO³emLeerves 1971 ceO³es DecesefjkeÀe Je ®eerve ³eeb®³eele peJeUerkeÀ efvecee&Ce Pee}er. ner Yeejleemeeþer
OeeskeÌ³ee®eer met®evee nesleer. HetJe& yebieeue®³ee He´µveeJejÀve DecesefjkeÀve DeO³e#e efj®e[& efvekeÌmeve ³eeb®³eeµeer
yees}Ceer keÀjC³eemeeþer 1971 ceO³es Fbefoje ieebOeer Jee@efµebieìve}e iesu³ee. HeCe DecesefjkesÀves l³eeb®es
keÀenerSkeÀ ve SskeÀlee lees HeekeÀ®ee Debleie&le He´µve Demetve Yeejleeves nmle#esHe keÀjÀ ve³es Demes meebefiele}s.
Dev³eLee DeeefLe&keÀ ceole yebo keÀjC³ee®eer OecekeÀer Yeejlee}e efo}er.
3 ef[meWyej 1971 jespeer HeekeÀves YeejleeJej Deeke´ÀceCe kesÀ}s lejerner ³egveesle DecesefjkesÀves HeekeÀ®eer
yeepet G®e}tve Oej}er. Yeejlee®eer DeeefLe&keÀ ceole yebo kesÀ}er HeCe HeekeÀ}e ceole osCes ®ee}t®e þsJe}s. efce$e
je<ìêbkeÀ[tve HeekeÀ}e ³egOomeeefnl³e HegjefJeC³ee®eer J³eJemLee kesÀ}er. SJe{s®e veJns lej YeejleeJej oyeeJe
DeeCeC³eemeeþer DecesefjkesÀves veewo}e®ee meeleJee leeHeÀe yebieeue®³ee GHemeeiejele GlejefJe}e. DecesefjkesÀ®³ee
³ee jepekeÀejCee}e µen osC³eemeeþer jefµe³eevesner DeeHeu³ee veewo}e®ee leeHeÀe efnboer cenemeeiejele DeeCe}e.
l³eecegUs DecesefjkesÀ}e keÀejJeeF& keÀjCes DeµekeÌ³e Pee}s. ojc³eeve Fbefoje ieebOeer®³ee ceglmeÎsefiejercegUs
HeeefkeÀmleeve®ee HejeYeJe Pee}e Je Deeefµe³eeF& jepekeÀejCeele Yeejle ns HeÝeeJeer je<ì^ yeve}s. DecesefjkesÀves ³ee
Ie[ecees[eRHeemetve yeesOe IesJetve 1974 ceO³es yebo kesÀ}s}er DeeefLe&keÀ ceole Yeejlee}e osT kesÀ}er. Demes
Deme}s lejer ³ee oesve je<ìêbleer} mebyebOe HetCe&HeCes megOeej}s veenerle. efnboer cenemeeiejeleer} efo³eeieesieeefme&³ee
yesìeJej DecesefjkesÀves }<keÀjer leU-mLeeHeve kesÀ}e. efJnSleveeceJej yeeByenu}s kesÀ}s ³eeyeodo} Yeejleeves
ìerkeÀe kesÀ}er. FbefojeieebOeerbveer osµeele 1975 ceO³es DeeefCeyeeCeer }eo}er l³eeJesUer YeejleeJej DecesefjkesÀves
ìerkeÀe kesÀ}er l³eecegUs DeeHemeeleer} keÀìtlee Jee{le ies}er.
244
13.5.4 ieesJeecegkeÌleer He´keÀjCeele nmle#esHe ë Yeejle mJeleb$e Pee}e Deme}e lejer Yeejleeleer}
ieesJee, oerJe, oceCe ³ee Jemeenleer Heesleg&ieerpeeb®³ee Je®e&mJeeKee}er nesl³ee. l³ee mJeleb$e keÀjÀve Yeejleele
efJe}erve keÀjC³ee®eer vesnjbÀ®eer F®íe nesleer. Heesleg&iee} ns je<ì^ veeìes keÀjejele meeceer} Demeu³eeves l³eeves
Je DeceefjkesÀ®es efce$eje<ì^ Demeu³eeves Yeejlee®³ee efJe©Oo YetefcekeÀe Iesle}er. jefµe³eeves cee$e ieesJ³eeyeeyele
Yeejlee®³ee YetefcekesÀ}e HetCe& Heeefþbyee efo}e. DecesefjkesÀves Hejje<ì^ meef®eJe pee@ve HeÀe@mìj [s}sme ³eebveer
ieesJee, oerJe, oceCe ns Heesleg&iee}®es Heéble Deensle Demes peenerj kesÀu³eeves Yeejleer³e }eskeÀcele ogKeeJe}s ies}s.
Yeejleeves p³eeJesUer ieesJ³eeyeodo} }<keÀjer keÀejJeeF& kesÀ}er lesJneb DecesefjkesÀves leerJe´ veejepeer
J³ekeÌle kesÀ}er. DecesefjkesÀves ieesJee He´µve megj#ee meefceleerle GHeefmLele kesÀ}e. Yeejleeves ³egOoyeboer keÀjÀve
HeÀewpee ceeIeejer v³eeJ³eele Je µeebleles®³ee ceeiee&ves ieesJee He´µve mees[JeeJee Demee þjeJe ceeb[}e. Hejblet
jefµe³ee®³ee ieìeves vekeÀejeefOekeÀeje®ee JeeHej kesÀu³eeves ne GjeJe GOeU}e ies}e.
13.5.5 Yeejle-DecesefjkeÀe DeeefLe&keÀ efnlemebyebOe ë-

Yeejle-DecesefjkeÀe jepekeÀer³e mebyebOe ®ee}t®e jener}s}s efomeleele. DecesefjkesÀves HeeefkeÀmleeve}e
YejIeesme DeeefLe&keÀ ceole efo}er Deme}er lejer Yeejlee}ener Devegoeve, keÀpe&, leb$e%eevee®eer ceole osCes
®ee}t þsJe}s. 1951 ceO³es Yeejleele leerJe´ Oeev³e ìb®eeF& efvecee&Ce Pee}er Demeleevee Yeejlee®³ee
efJevebleerJejÀve DecesefjkesÀves 189.7 oµeue#e [e@}me&®es keÀpe& Yeejlee}e efo}s. Yeejlee}e Heb®eJeeef<e&keÀ
³eespeveebmeeþer 3250 }#e Heew[eb®es keÀpe& cebpetj kesÀ}s. lemes®e 1956 ceO³es Yeejleeµeer ient, leebogU,
keÀeHetme Je Flej µesleer®ee cee} ³eeb®ee HegjJeþe keÀjC³eeyeeyele keÀjej kesÀ}e. 1958 ceO³es `Heer.S}.
480' ³eespevesDebleie&le ient Kejsoermeeþer Yeejlee}e 325 oµe}#e [e@}me&®es keÀpe& efo}s Je 1960
ceO³es 1260 oµe}#e [e@}me&®eer cebpetjer efo}er. ner DeeefLe&keÀ ceole osleevee cee$e DecesefjkeÀe YeejleeJej
efJeefJeOe Deìer }eole nesleer.Yeejlee®ee DeeefLe&keÀ efJekeÀeme ne DecesefjkesÀ®³ee cepeeavegmeej JneJee, YeejleeJej
meec³eJeeoe®ee HeÝeeJe Jee{t ve³es ner DecesefjkesÀ®eer F®íe nesleer. DecesefjkesÀµeer Yeejlee®ee J³eeHeej Jee{le®e
jener}e. 1971 ®³ee Yeejle-HeekeÀ ³egOoe®³eeJesUer DecesefjkeÀves Yeejlee}e efo}er peeCeejer DeeefLe&keÀ ceole
yebo kesÀ}er. HeCe Yeejlee®ee HeÝeeJe Jee{u³eeves 1974 ceO³es ceesjejpeer osmeeF¥veer DecesefjkesÀ}e Yesì efo}er.
l³eeJesUer HejmHej J³eeHeejJe=Ooer®es Je DeeefLe&keÀ menkeÀe³ee&®es keÀjej keÀjC³eele Dee}s. jepeerJe ieebOeebr®³ee
keÀeUele Yeejle-DecesefjkeÀe ³eeb®³eele efJe%eeve Je leb$e%eeveele Yeejlee}e ceole osC³eeyeeyele leerve Je<ee&b®ee
keÀjej Pee}e, J³eeHeejer Je DeeefLe&keÀ menkeÀe³ee&®esner keÀjej Pee}s.
13.5.6 Yeejlee®eer DeCJeðe ®ee®eCeer ë-
Fbefoje ieebOeer HebleHeÓeeve Demeleevee 18 ces 1974 jespeer Yeejleer³e Jew%eeefvekeÀebveer jepemLeeve®³ee
JeeUJebìer Yeeieele HeesKejCe ³esLes ³eµemJeer DeCetmHeÀesì Ie[Jetve DeeCe}e. ³ee DeCegmHeÀesìecegUs
DeCegµekeÌleer®es %eeve Deme}s}s Yeejle ns peieeleer} meneJ³ee ke´ÀceebkeÀe®es je<ì^ yeve}s. ³ee DeCeg®ee®eCeercegUs
DecesefjkesÀves veejepeer J³ekeÌle kesÀ}er Je Yeejle peeieeflekeÀ µeeblelee OeeskeÌ³eele DeeCeerle Demeu³ee®ee DeejesHe
kesÀ}e. Fbefoje ieebOeerveer DeCegmHeÀesìe®³ee ®ee®eCeerkeÀefjlee }eieCeejer meeOevemeecegieér, Hewmee Je Heéslmeenve
Jew%eeefvekeÀebvee 1972 Heemetve HegjJe}s nesles. Yeejleeves DeCegµekeÌleer leb$e%eeveele mJeeJe}byeer yeveeJes Deµeer
l³eeb®eer F®íe nesleer. Yeejleeves DeCeg®ee®eCeer DeCJeðes yeveefJeC³eekeÀefjlee veJns lej Yeejleeves µeeblelesmeeþer
Je Heíeleermeeþer kesÀu³ee®es Fbefoje ieebOeerveer mHe<ì kesÀ}s.
245
F.me. 1978ceO³es DecesefjkeÀve DeO³e#e efpeceer keÀeì&j ³eebveer Yeejlee}e Yesì efo}er. l³eeJesUer
Yeejlee}e DeeefLe&keÀ ceoleeryejesyej leejeHetj ³esLeer} DeCegYeìdìermeeþer ³egjsefve³ece osC³ee®eerner le³eejer
oeKeefJe}er Hejblet ns ³egjsefve³ece HegjefJeC³ee®³ee ceeiee&le DecesefjkesÀves YeejleeJej DeveskeÀJesUe DeCJeðe yeboer
keÀjejeJej mener keÀjC³eemeeþer oyeeJe DeeCe}e Hejblet Yeejleeves JesUesJesUer vekeÀej osTve DecesefjkesÀ®³ee
neleeleer} yeeng}s yeveC³ee®es ìeU}s.
13.5.7 DeeefCeyeeCeer-pevelee mejkeÀej Je DecesefjkesÀ®eer YetefcekeÀe ë-

1972 veblej Yeejlee®eer Debleie&le HeefjefmLeleer iebYeerj yevele ies}er. iejeryeer, og<keÀeU, ceneieeF&
³eebveer $emle Pee}su³ee pevelesves Deeboes}ves megjÀ kesÀ}er. meJe& efJejesOeer He#eebveer SkeÀ$e ³esTve Fbefoje
µeemevee}e efJejesOe kesÀ}e. De}eneyeeo G®®e v³ee³ee}³ee®ee efvekeÀe} Fbefoje ieebOeebr®³ee efJejesOeele iesu³eeves
Fbefoje ieebOeebrveer jepeerveecee ÐeeJee ³eemeeþer meJe& yeepetbveer He´®eb[ oyeeJe DeeCe}e ies}e. ³ee Ie[ecees[ebrcegUs
DecesefjkesÀ}e Deevebo nesle neslee. keÀejCe Fbefoje ieebOeebrveer JesUesJesUer DecesefjkesÀ®³ee jepekeÀejCee}e µen
efo}e neslee. l³eecegUs Fbefoje ieebOeer®es mellesJejÀve G®®eeìve JneJes Demes DecesefjkesÀ}e ceveeHeemetve Jeeìle
nesles. Hejblet Fbefoje ieebOeerveer jepeerveecee ve oslee osµeele 1975 ceO³es Debleie&le DeeCeeryeeCeer }eo}er Je
meJe& efJejesOekeÀeb®es DeìkeÀme$e megjÀ kesÀ}s. DeeCeeryeeCeercegUs Yeejleeleer} FbefojeefJejesOeer DeeJeepe yebo
nesTve keÀener HećeeCeele µeeblelee efvecee&Ce Pee}er. DecesefjkesÀves ³eeJesUer Yeejle mejkeÀej }eskeÀµeener lelJeeb®eer
ieU®esHeer keÀjerle Demeu³ee®eer ìerkeÀe kesÀ}er. 1977 ceO³es meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CegkeÀe peenerj neslee®e meJe&
efJejesOeer He#eeb®ee efceUtve pevelee He#e mLeeHeve kesÀ}e. ³ee He#eeves DecesefjkesÀµeer peJeUerkeÀ meeOeC³ee®ee
He´³elve kesÀ}e. pevelee He#eeves He´®eejele keÀeBieśme®³ee Hejje<ì^ OeesjCeeJej ìerkeÀe kesÀ}er. Yeejle -jefµe³ee
cew$eer®ee HesÀjefJe®eej JneJee Je Yeejleeves DecesefjkesÀµeer me}esKee Jee{JeeJee Demes cele efJejesOeer vesl³eebveer J³ekeÌle
kesÀ}s. µesJeìer ³ee efveJe[CegkeÀerle keÀeBie´sme®ee HejeYeJe nesTve pevelee He#ee®es mejkeÀej mellesJej Dee}s.
DecesefjkesÀlener mellee yeo} nesTve efj®e[& efvekeÌmeve®³ee peeieer efpeceer keÀeì&j ns DeO³e#e yeve}s.
pevelee mejkeÀej®³ee keÀeUele Yeejle-DecesefjkeÀe ³eeb®³eeleer} leCeeJe keÀener HećeeCeele Deesmejle

neslee keÀejCe DecesefjkesÀ®es meceLe&ve keÀjCeejs mejkeÀej Yeejleele mLeeHeve Pee}s nesles. DeO³e#e efpeceer
keÀeì&j ³eebveer Yeejlee}e DevegketÀ} Deµeer YetefcekeÀe Iesle}er. pevelee mejkeÀejµeer JeeìeIeeìer keÀjC³eemeeþer
DecesefjkeÀve GHeje<ì^Heleer peg}w 1977 ceO³es Yeejleele Dee}s. meHìWyej 1977 ceO³es Yeejleer³e Hejje<ì^
ceb$eer Deì}efyenejer JeepeHes³eer ³eebveer DecesefjkesÀ}e Yesì efo}er Je oesvner je<ìêble efvecee&Ce Pee}s}er keÀìglee
otj keÀjC³ee®es DeeµJeemeve efo}s. 1978 ceO³es DecesefjkeÀve DeO³e#e efpeceer keÀeì&j Je Yeejlee®es HebleHeÓeeve
ceesjejpeer osmeeF& ³eebveer HejmHejeb®³ee osµeebvee Yesìer efou³ee. GYe³eleebceO³es J³eeHeejJe=Ooer Je menkeÀe³ee&®es
keÀjej Pee}s Deme}s lejer oesvner osµeele HetCe& cew$eer®es mebyebOe efvecee&Ce nesT µekeÀ}s veenerle. keÀejCe
DecesefjkesÀves efnboer cenemeeiejele }<keÀjer leU Jee{efJeCes Je HeeefkeÀmleeve}e ue<keÀjer ceole osCes yebo kesÀ}s
veener. ³ee®e keÀeUele Dee³e.yeer.Sce. Je keÀeskeÀekeÀes}e ³ee yengje<ìêr³e DecesefjkeÀve kebÀHev³eeb®es Yeejleeletve
G®®eeìve keÀjC³eele Deeu³eeves DecesefjkeÀe YeejleeJej veejepe Pee}er nesleer. pevelee mejkeÀej®es
DecesefjkesÀµeer mebyebOe Jee{efJeC³ee®es He´³elve Jee³ee ies}s Demes cnCeeJes }eies}.
246
13.5.8 1980 les 1985 ³ee keÀeUeleer} ®e{Gleej ë-
1980 ceO³es pevelee mejkeÀej®es Heleve nesTve Hegvne Fbefoje ieebOeer Yeejlee®³ee HebleHeÓeeve
Peeu³ee. Yeejleeves Hegvne DecesefjkesÀµeer mebyebOe megOeejC³ee®ee He´³elve kesÀ}e. 1979 ceO³es FjeCeceO³es
ke´Àebleer nesTve Keescesveer mejkeÀej melleejÀ{ Pee}s. ³ee µeemevee®³ee keÀeUele FjeCeceOeer} DecesefjkeÀve
JekeÀer}eleerJej nu}e Pee}e. lemes®e DeHeÀieefCemleeveele Glej}su³ee jefMe³eve }<keÀje}e ceeies peeC³ee®ee
meu}e Yeejleeves efo}e. Yeejlee®³ee ³ee ke=ÀleercegUs DecesefjkesÀ}e Deevebo Pee}e Je Deeblejje<ìêr³e
veeCesefveOeerkeÀ[tve Yeejlee}e keÀpe& efceUJetve osC³eele efleves De[LeUs DeeCe}s veenerle. DecesefjkeÀe
HeeefkeÀmleeve}e }<keÀjer ceole osCes yebo keÀjerle vemeu³eeves Yeejleele veejepeer nesleer.
1984 ceO³es Fbefoje ieebOeerb®eer nl³ee nesTve jepeerJe ieebOeer HebleHeÓeeve yeve}s. jepeerJe ieebOeerveer
DecesefjkesÀµeer mebyebOe þsJeleevee mecePeesl³eeJej Yej efo}e. 1985 ceO³es DecesefjkesÀ®ee oewje keÀjÀve
je<ìêO³e#e jesveeu[ ³eeb®³eeyejesyej ®e®ee& kesÀ}er. peieeleer} }eskeÀµeener efìkeÀefJeC³eemeeþer Yeejle-
DecesefjkeÀe cew$eermebyebOe DemeCes pejÀjer®es Deens Demes jepeerJe ieebOeeRveer mHe<ì kesÀ}s. jepeerJe ieebOeerbvee
DecesefjkeÀve keÀeBie´smeceO³es Yee<eCe keÀjC³ee®eener yengceeve efceUe}e. DecesefjkeÀe Je Yeejle ³eeb®³eele efJe%eeve Je
leb$e%eeve #es$eele Yeejlee}e ceole osC³eeyeeyele leerve Je<ee&®ee keÀjej Pee}e. DecesefjkeÀve Yeeb[Je}
iegbleefJeC³eemeeþer DecesefjkeÀve kebÀHev³eebvee DeeJeenve kesÀ}s ies}s.
DeµeeHe´keÀejs Yeejle DecesefjkeÀve mebyebOe keÀOeer leCeeJee®es lej keÀOeer menkeÀe³ee&®es jeefn}s. Yeejleeves
vesnceer ³egOoe}e, Deeke´ÀceCee}e, ogmeN³ee osµeeleer} nmle#esHee}e efJejesOe kesÀ}e. DecesefjkesÀves Deeefµe³eele
Jee{Je}s}e nmle#esHe Yeejlee}e DeeJe[}e veener. Yeejle-jefµe³ee ³eeb®³eeleer} cew$eercegUs DecesefjkesÀ}e
vesnceer Yeejleeyedo} mebµe³e jener}e Je HeeefkeÀmleeve®³ee ceeO³eceeletve Yeejlee}e vesnceer µen osC³ee®ee
He´³elve DecesefjkeÀves kesÀ}e. Deepe µeerle³egOo meceeHle Pee}s Deme}s lejer DecesefjkeÀe HeekeÀ}e peJeU keÀjÀve
Yeejleele Deµeeblelee efvecee&Ce keÀjC³ee®ee He´³elve keÀjles. Yeejleeves vegkeÀlee®e Deì}efyenejer JeepeHes³eer
HebleHeÓeeve Demeleevee DeCegmHeÀesì Ie[Jetve DeeCe}e. l³ee HeeþesHeeþ HeekeÀvesner DeCeg®ee®eCeer Iesle}er. HeCe
DecesefjkesÀves Yeejleeyeodo} keÀ[keÀ YetefcekeÀe IesTve HeekeÀyejesyej vejceeF&®es OeesjCe þsJe}s. DecesefjkesÀ®³ee
³ee ogìHHeer OeesjCee®ee jeie Yeejleer³e pevelesle Deens. Demes Deme}s lejer Yeejle-DecesefjkeÀe ³eeb®³eele
DeeefLe&keÀ, meeceeefpekeÀ, meebmke=ÀeflekeÀ osJeIesJe ner megjÀ®e Demeles.

1. Yeejle-DecesefjkeÀe DeeefLe&keÀ mebyebOeeJej ìerHe efuene.
247
13.6Yeejle-jefµe³ee mebyebOe
Yeejle Je jefµe³ee ³eeb®³eele mJeeleb$³eHetJe&keÀeUele keÀener HećeeCeele mebyebOe He´mLeeefHele Pee}s nesles.
Yeejleeleer} HećegKe vesl³eeb®es jefµe³eeleer} efJe®eejJebleeµeer mebyebOe nesles. ce.ieebOeer ³eeb®ee ìe@}mìe@³eµeer
He$eJ³eJenej ®ee}s. ke´ÀebleerkeÀejkeÀ µ³eece®eer ke=À<Ce Jecee& ³eeb®ee ceeoece keÀecebeµeer mebHeke&À neslee. jefµe³eve
mejkeÀejves cee$e Yeejleeµeer jepekeÀer³e mebyebOe efvecee&Ce kesÀ}s veJnles keÀejCe. YeejleeJej Fbi}b[®es Je®e&mJe
Demetve jefµe³ee®es Fbi}b[µeer µe$eglJe nesles.
1917 ®eer jefµe³eve jep³eke´Àebleer ner jkeÌlejbefpele Deme}er lejer µeskeÀ[es Je<ex Del³ee®eejeKee}er
Yej[}su³ee µeslekeÀN³eeb®eer Je keÀeceieejeb®eer megìkeÀe nesTve lesLes meec³eJeeo efvecee&Ce Peeu³eeves Yeejleer³e
vesl³eebveer efle®es mJeeiele kesÀ}s. vesn©bJej lej meceepeJeeoe®ee peyejomle HeÝeeJe efvecee&Ce Pee}e Je l³eebveer
keÀe@ieśmeceO³es meceepeJeeoer efJe®eej He´meejerle keÀjC³ee®ee He´³elve kesÀ}e. 1927 ceO³es vesn©bveer jefµe³ee}e
Yesì efo}er Demeleebvee lesLeer} meceepeJeeoer HeefjJele&veeves les HeÝeeJeefle Pee}s nesles. 7 meHìWyej 1946
jsepeer nbieeceer mejkeÀej®es vesles cnCetve Yee<eCe keÀjleebvee l³eebveer Deef}Hleles®es OeesjCe peenerj keÀ©ve
peieeleer} meJe& je<ìêbµeer cew$eermebyebOe efvecee&Ce keÀjC³ee®es mHe<ì kesÀ}s. lemes®e jefµe³ee}e µegYes®íe osTve
meesefJnSle mebIe ns Deeefµe³ee Keb[eleer} Deece®es µespeejer je<ì^ Deens l³eecegUs peeieeflekeÀ jepekeÀejCeeleer}
DeveskeÀ peyeeyeoeN³ee Deecne}e HejmHej menkeÀe³ee&ves Heej Hee[eJe³ee®³ee Deensle Demes Ieesef<ele kesÀ}s.
13.6.1 mì@ef}vekeÀe}erve Yeejle-jefµe³ee mebyebOe ë

Yeejle mJeleb$e Pee}e l³eeJesUer jefµe³eele mì@}erve®eer meec³eJeeoer ngketÀceµeener nesleer. Hebef[le
vesn©bveer jefµe³eeMeer cew$eer mebyebOe efvecee&Ce keÀjC³eemeeþer DeeHeu³ee Yeefieveer efJepe³ee}#ceer Hebef[le ³eeb®eer
jefµe³eeleer} Heefn}s jepeotle cnCetve vesceCetkeÀ kesÀ}er. jefµe³ee cee$e }eskeÀµeener HeÓeeve YeejleekeÀ[s
mebµe³eeves Henele neslee. keÀejCe Yeejleeves mJeele$³eeveblejner je<ì^Heleer cnCetve ceeTbìye@ìve®eer kesÀ}s}er
vesceCetkeÀ, 1949 ceO³es vesn©bveer DecesefjkesÀ}e efo}s}er Yesì lemes®e Kego efJepe³ee}#ceer Heb[erle ³eebveer
jefµe³ee®³ee jepeotle Demetvener DecesefjkeÀve Je efye´ìerµe JekeÀer}eleerµeer DeefOekeÀ mebyebOe pees[}s. l³eecegUs
Yeejle DecesefjkesÀ®³ee meeceép³eJeeoer ieìe®³ee yeepetves peeF&} Demes jefµe³ee}e peeCeJe}s. ³eecegUs®e
mì@ef}veves efJepe³ee}#ceer Hebef[le ceemkeÀes ³esLes Demetvener l³eeb®eer oKe} Iesle}er veener. 1949 ceO³es
Yeejleele He[}su³ee og<keÀeUe}e leebs[ osC³eemeeþer Yeejleeves DecesefjkesÀkeÀ[s ceole ceeefiele}er HeCe
DecesefjkesÀves ìeUeìeU kesÀu³eeves vesn© veejepe Pee}s. ³ee mebOeer®ee HeÀe³eoe IesTve jefµe³eeves Yeejlee}e
DevveOeev³e HegjefJeC³ee®eer le³eejer mJeleëntve oeKeefJe}er. lemes®e l³ee®eer efkebÀcele Yeejleeves HejkeÀer³e
®e}veele ve oslee leeie, jyej, keÀeHetme ³ee Jemletb®³ee ©Heeves osC³ee®eer meJe}le efo}er ³eeJesUer jefµe³eeleer}
Yeejlee®es jepeotle meJe&Heu}er jeOeeke=À<Ceve nesles. ceglmedosefiejerves l³eebveer Yeejle Je jefµe³eeleer} mebµe³ee®es
JeeleeJejCe otj keÀjC³ee®es He´³elve kesÀ}s Je l³eebvee l³eele yejs®e ³eµe efceUe}s. l³eecegUs keÀeµceerj
He´µveeyeeyele meb³egkeÌle je<ì^mebIeele Yeejlee}e jefµe³ee®ee HeeþeRyee efceUt µekeÀ}e. keÀesefj³eve ³egOoelener
Yeejleeves ceO³emLe cnCetve yepeeJe}s}er keÀeceefiejer jefµe³eve vesl³eebvee DeeJe[}er. 1952 ceO³es He´Lece®e
mì@ef}veves jeOeeke=À<Ceve ³eeb®³ee ceemkeÀesceOeer} JeemleJ³ee®eer oKe} Iesle}er. Demes Deme}s lejer
mì@ef}vekeÀeUele Yeejle-jefµe³ee ³eeb®³eeleer} mebyebOe PeHeeìîeeves Jee{}s}s efomele veenerle. ns mebyebOe
248
1953 ceO³es mì@ef}ve®ee ce=l³et Peeu³eeveblej Jee{}s Je veJeerve mejkeÀej®³ee OeesjCeele YeejleeyeÎ}
DeveskeÀ yeo} Ie[tve Dee}s.
13.6.2 DecesefjkesÀ®es }<keÀjer keÀjej DeeefCe Yeejle-jefµe³ee peJeUerkeÀ ë

ogmeN³ee cene³egOoeveblej peeieeflekeÀ jepekeÀejCeele DecesefjkeÀe Je jefµe³ee ³ee oesve cenemelleeb®ee
Go³e Pee}e. DecesefjkesÀ}e peieele meec³eJeeoe®ee vee³eveeì keÀjeJe³ee®ee Demeu³eeves 1952-53 veblej
DecesefjkesÀves oef#eCe Je Deeives³e Deeefµe³eeleer} je<ìêbµeer cew$eermebyebOe Jee{JeC³eeme meg©Jeele kesÀ}er.
DecesefjkeÀe Yeejlee}ener DeeHeu³ee }<keÀjer ieìele Kes®eC³ee®es He´³elve keÀjerle nesleer. Hejbleg }<keÀjer
keÀjejebcegUs peeieeflekeÀ µeeblelee OeeskeÌ³eele ³esF&} Demes Hebef[le vesn©b®es cele Demeu³eeves l³eebveer l³ee}e
efJejesOe keÀ©ve leìmLe je<ìêb®ee ieì yeveefJeC³eeme meg©Jeele kesÀ}er. jefµe³eeves Yeejlee®³ee Deef}HleleeJeeoer
efveleer}e ceev³elee osTve ³ee ieìeleer} je<ìêbvee DeeefLe&keÀ ceole osCes meg© kesÀ}s. DecesefjkesÀves Demeb}ive
efveleer}e efJejesOe kesÀu³eeves meenefpekeÀ®e Yeejleeves jefµe³eeµeer cew$eermebyebOe 1952-53 ceO³es Yeejleer³e
efµe<ìceb[Uebveer meesefJeSle mebIee}e Yesìer efou³ee l³eeletve oesvner je<ìêle 1953 ceO³es Heefn}e J³eeHeejer
keÀjej Ie[tve Dee}e.
13.6.3 ¬egÀµ®esJn Je yeg}ieeveerve®eer YeejleYesì ë

F.me. 1955 ceO³es vesn©bveer jefµe³ee}e efo}s}er Yesì GYe³e je<ìêb®³ee cew$eermebyebOeemeeþer
cenlJee®eer þj}er. 15 efoJemeeb®³ee ³ee oewN³eele vesn©b®eer efJeefJeOe efþkeÀeCeer HeÝeeJeer Yee<eCes Je He´®eb[
mJeeiele Pee}s. Yeejlee®³ee leìmLe efveleer}e jefµe³eeves HetCe&HeCes meceLe&ve efo}s. vesn©b®³ee Yesìerveblej
l³ee®eJe<eea ef[meWyej 1955 ceO³es®e jefµe³eve DeO³e#e Je HeÓeeveceb$eer Deveg¬eÀces ¬egÀµ®esJn Je yeg}ieeveerve
³eebveer Yeejlee®ee oewje kesÀ}e. mebHetCe& osµeele ³eeJesUer èfnboer-©meer YeeF& YeeF&' Deµee Iees<eCee efou³ee.
jefµe³eve vesl³eebveer Yeejlee®³ee keÀeµceerj Je ieesJ³eeleer} nkeÌkeÀebvee HeeþeRyee efo}e. peeieeflekeÀ µeeblelee
efìkeÀefJeC³eemeeþer Yeejleeves efo}s}s ³eesieoeve jefµe³eve peveles®³ee o=<ìerves cenlJee®es Demeu³ee®es
yeguieeveerve cnCee}s mì@ef}vekeÀeUele ieebOeerJeeoe}e efJejesOe Pee}e neslee. l³ee mce=leer Hegmetve ìekeÀC³eemeeþer
³ee oesve vesl³eebveer jepeIeeìeJej peeGÀve ce.ieebOeebr®³ee He´leer DeeojYeeJe J³ekeÌle kesÀ}e. 1955 veblej
Yeejle-jefµe³ee mebyebOe ceesþîee HećeeCeele Je=efOobiele nesle ies}s. jefµe³eeleer} Jele&ceeveHe$eebveer ¬egÀµ®esJn Je
yeguieeveerve®³ee YeejleYesìer®ee Gu}sKe DeefJemcejCeer³e Je SsefleneefmekeÀ cnCetve kesÀ}e.
13.6.4 keÀeµceerj Je ieesJee He´keÀjCeer jefµe³ee®es menkeÀe³e& ë

HeeefkeÀmleeveves 1947 ceO³es keÀeµceerj nu}e keÀ©ve ne He´µve Gie´ yeveefJe}e.Yeejleeves
µeebleles®³ee ceeiee&ves ne He´µve mees[efJeC³eemeeþer ³egveesle ves}e. lesLes DeeHeu³ee}e v³ee³e efceUs} Deµeer
Yeejlee®eer DeHes#ee nesleer. Hejblet Fbi}b[ Je DecesefjkesÀves ³ee He´keÀjCeele HeeefkeÀmleeve®eer yeepet G®e}tve
Oeju³eeves Yeejlee®eer De[®eCe Pee}er. DeµeeHe´keÀjCeer jefµe³ee Yeejlee®³ee ceoleer}e OeeJetve Deeu³eeves
Yeejlee}e efo}emee efceUe}e. jefµe³eeves keÀeµceerj He´µve Yeejlee®eer Debleie&le yeeye Demeu³eeves Flejebveer
l³eele {JeUe{JeU ve keÀjC³ee®es DeeJeenve kesÀ}s.
249
1952 ceO³es Fbi}b[-DecesefjkesÀves megj#ee meefceleerle ³egvees®³ee HeÀewpee keÀeµceerjceO³es

HeeþefJeC³ee®ee þjeJe ceeb[}e Hejbleg jefµe³eeves ³ee þjeJee}e efJejesOe keÀ©ve ne He´³elve neCetve Hee[}e.
1954 ceO³es DecesefjkeÀe-HeeefkeÀmleeve ³eeb®³eele }<keÀjer keÀjej Peeu³eeves 1957 ceO³es DecesefjkesÀves
³egvees®³ee ³ee osKejsKeerKee}er keÀeµceerjceO³es meeJe&cele Iesle}s peeJes Demee þjeJe megj#ee meefceleerle
ceeb[}e. ³eeJesUerner jefµe³eeves vekeÀejeefOekeÀej JeeHe©ve ne þjeJe GOeUtve }eJe}e. 1965 ceO³es
jefµe³eeves megj#ee meefceleerle peccet-keÀeµceerjyeÎ} jefµe³ee®ee JesUesJesUer efceUe}suee Heeefþbyee Yeejleemeeþer
cenlJee®ee þj}e. ³eecegUs Yeejleele jefµe³eeyeÎ}®eer Deeoje®eer YeeJevee ceesþîee HećeeCeele Jee{}er.
keÀeµceerj He´µveeHećeeCes®e Yeejleeleer} ieesJee, oerJe, oceCe ceOeer} Heesleg&ieerpeeb®³ee Debce}e}e jefµe³eeves
efJejseOe kesÀ}e. ieesJ³eeefJe©Oo Yeejleeves }<keÀjer keÀejJeeF& kesÀ}er. l³eeJesUer yeguieeveerve YeejleYesìerJej
Dee}s nesles. ³ee }<keÀjer keÀe³e&Jeener®eer keÀþesj Heéfleefke´À³ee Heeefµ®eceel³e je<ìbêle Gceì}er. Fbi}b[-
DecesefjkesÀves Yeejlee}e Deeke´ÀcekeÀ þjefJeC³eemeeþer ne He´µve megj#ee meefceleerle GHeefmLele kesÀ}e. HeCe
jefµe³eeves ³eeJesUer Heeefµ®eeceel³eeb®³ee OeesjCeeJej keÀ[keÀ ìerkeÀe keÀ©ve Yeejlee}e Deeke´ÀcekeÀ þjefJeCeeje
þjeJe GOeUtve }eJe}e.
13.6.5 Yeejle-HeeefkeÀmleeve ³egOo Je jefµe³ee®eer YetefcekeÀe ë

Yeejle Je HeeefkeÀmleeve ³eeb®³eeleer} µe$etlJe Jee{le peeTve l³eeb®es He³e&Jemeeve oesve ³egOoele Pee}s.
jefµe³eeves melele Yeejlee®³ee yeepetves jentve cenlJee®eer YetefcekeÀe yepeeJe}er. 1965 ceO³es Yeejle-HeekeÀ
³egOoe}e megjJeele neslee®e jefµe³eve HebleHeÓeeve keÀesmeerpeerve ³eebveer oesIeebvee ³egOoyeboer®es DeeJeenve kesÀ}s.
keÀeµceerj ne Yeejlee®ee DeefJeYeep³e Yeeie Demeu³ee®ee Hegve©®®eej jefµe³eeves ³egveesle kesÀ}e. jefµe³ee®³ee
ceO³emLeercegUs ³egOo meceeHle nesTve Yeejle-HeekeÀ ³eeb®³eele 4 les 10 peevesJeejer 1966 jespeer jefµe³eele
JeeìeIeeìer Ie[tve Deeu³ee. HeekeÀ®es DeO³e#e De³egyeKeeve Je Yeejlee®es HebleHeÓeeve ueeueyeneotj µeeðeer
³eeb®³eele keÀesmeerpeerve ³eebveer leeµkebÀo keÀjej Ie[Jetve DeeCe}e. HeCe ³ee keÀjejeveblej }ies®e jefµe³eele®e
}e}yeneotj µeeðeeR®ee Ûo³eefJekeÀejeves ce=l³et Pee}e. ³eeceeies jefµe³ee®ee nele Demeu³ee®eer DeHeÀJee
Yeejleele keÀener ieìebveer HemejefJe}er. Hejbleg HebleHeÓeeve yeve}su³ee Fbefoje ieebOeebrveer 1966 ceO³es ceemkeÀes}e
Yesì osGÀve ns mebyebOe efyeIe[t ve osC³ee®eer Keyejoejer Iesle}er. lejerner jefµe³ee-Yeejle ³eeb®³eele keÀener
yeeyeleerle mebµe³ee®es JeeleeJejCe efvecee&Ce Pee}s®e, keÀejCe jefµe³eeves HeekeÀµeer keÀjej keÀjÀve ³egOo meeefnl³e
HegjefJe}s HeCe l³eeceeies HeekeÀves DecesefjkeÀve ieìele peeT ve³es ner YeeJevee nesleer Demes jefµe³eve vesl³eebveer
mHe<ì kesÀ}s. l³eecegUs HeÀejmee leCeeJe efvecee&Ce Pee}e veener.
F.me. 1971 ceO³es Pee}su³ee ogmeN³ee Yeejle-HeekeÀ ³egOoeves Yeejle jefµe³ee ³eeb®³eele DeefOekeÀ
peJeUerkeÀ Jee{}er. 1969 ceO³es HeekeÀceO³es De³egyeKeeve®³ee peeieer ³een³eeKeeve mellesJej Dee}s Je l³eebveer
YeejleefJejesOeer YetefcekeÀe IesTve DecesefjkesÀµeer keÀjej kesÀ}e. l³eecegUs jefµe³eeves 1970 mee}er HeekeÀ}e
efo}er peeCeejer ceole yebo kesÀ}er. HetJe& HeekeÀJej HeeefkeÀmleeveves kesÀ}su³ee Del³ee®eejecegUs DeveskeÀ efveJee&efmele
Yeejleele Dee}s. HeekeÀves Yeejlee®³ee mejnodoerJej nu}s megjÀ kesÀ}, ³ee HeefjefmLeleerle Yeejle Je jefµe³ee
³eeb®³eele 9 Dee@iemì 1971 jepeer µeeblelee, cew$eer Je menkeÀe³ee&®ee keÀjej Pee}e. ³ee keÀjejebJej
ef®eveefJejesOeer Je HeekeÀefJejesOeer }<keÀjer keÀjej Deµeer Heeefµ®eceel³eebveer ìerkeÀe kesÀ}er. 3 ef[meWyej 1971
jespeer HeekeÀves YeejleeJej Deeke´ÀceCe kesÀ}s. ³ee ³egOoele HejkeÀer³e je<ìêbveer Yeeie Iesleu³eeme Je ³egOo ve
250
Leebyeu³eeme iebYeerj HeefjCeece nesleer} Demee Fµeeje jefµe³eeves ®eerve-DecesefjkesÀ}e efo}e. DecesefjkesÀves
p³eeJesUer YeejleeJej oyeeJe DeeCeC³eemeeþer meeleJes veewo} yebiee}®³ee GHemeeiejele GlejJe}s. l³eeJesUer
jefµe³eevesner DeeHe}s veewo} efnboer cenemeeiejele DeeCeu³eeves DecesefjkeÀe keÀejJeeF& keÀjÀ µekeÀ}er veener.
®eerve}ener ieHHe yemeeJes }eie}s. HeeefkeÀmleeve SkeÀekeÀer He[tve l³ee®ee HejeYeJe Pee}e. Deeblejje<ìêr³e
#es$eele Yeejlee®es Je Deeefµe³eele jefµe³ee®es cenlJe Jee{}s.
13.6.6 Yeejle-®eerve mebIe<e& Je jefMe³ee ë 1962 ceO³es ®eerveves YeejleeJej Deeke´ÀceCe kesÀ}s
l³eeJesUer ®eerveµeer jefµe³ee®ee }<keÀjer keÀjej Pee}e neslee. lemes®e ®eerve jefµe³eeHećeeCes meec³eJeeoer je<ì^
nesles. lejerner jefµe³eeves ³ee Deeke´ÀceCee®ee efve<esOe keÀjÀve oesvner je<ìêbveer DeeHemeeleer} celeYeso
JeeìeIeeìer®³ee ceeiee&ves mees[efJeC³ee®es DeeJeenve kesÀ}s. ®eervekeÀ[tve Heéflemeeo ve efceUeu³eeves jefµe³eeves
Yeejlee®eer yeepet Iesle}er. ®eerve Jej o[HeCe DeeCeC³eemeeþer ®eerve}e efo}e peeCeeje Keefvepe les}e®ee
HegjJeþe yebo kesÀ}e.
13.6.7 1977 les 1985 Yeejle-jefµe³ee jepekeÀer³e mebyebOe ë 1977 ceO³es Yeejleele
keÀeBieśme®ee HejeYeJe nesTve pevelee He#ee®es mejkeÀej mellesJej Dee}s. ³ee He#eeves He´®eeje®³ee keÀeUele
DecesefjkesÀ®³ee yeepetves JekeÌleJ³es keÀjÀve Yeejle-jefµe³ee mebyebOebeJej ìerkeÀe kesÀ}er nesleer. l³eecegUs jefµe³ee ³ee
veJ³ee mejkeÀejkeÀ[s mebµe³eeves yeIele neslee. HeCe pevelee mejkeÀej oesvner osµeeleer} efnlemebyebOe lees[t
µekeÀ}s veener. Hejje<ì^ceb$eer Deì}efyenejer JeepeHes³eer ³eebveer pevelee mejkeÀej cew$eer keÀjejeb®es Hee}ve keÀjs}
Demes DeeµJeemeve jefµe³ee}e efo}s. oesvner je<ìbêle leerve oerIe&cegoleer®es keÀjej Pee}s. efµeJee³e Yeejlee}e
25 keÀesìer jÀHe³eeb®eer ceole osC³ee®es jefµe³eeves ceev³e kesÀ}s. ceesjejpeer osmeeF¥veer 1978 Je 1979 ceO³es
jefµe³ee}e Yesì efo}er. DeCegµekeÌleer®ee JeeHej µeeblelesmeeþer Je efJekeÀemeemeeþer keÀjC³eeyeeyele®ee keÀjej
oesvner je<ìêle Pee}e.
1980 ceO³es Hegvne Fbefoje ieebOeerb®eer mellee Dee}er. ³eeJesUer DeHeÀieeCe He´µve efvecee&Ce Pee}e.
keÀejCe DeHeÀieeCeceOeer} keÀcee&} µeemevee®³ee efJevebleerJejÀve }<keÀj lesLes leU þesketÀve yeme}s. ³eeJej
³egveesletve ìerkeÀe Peeueer. jefµe³ee Yeejlee®ee efce$eosµe Deme}e lejer l³eeves DeHeÀieeCeceO³es kesÀ}s}e nmle#esHe
Yeejlee®³ee lelJeele yemeCeeje veJnlee cnCetve Fbefoje ieebOeerveer ceglmesosefiejerves jefµe³ee}e DeHeÀieeCeceOetve
mewv³e ceeies IesC³eeyeeyele jepeer kesÀ}s. 1980 mee}er Yeejle-jefµe³ee ³eeb®³eele Hee®e veJes keÀjej nesTve
jefµe³eeves Yeejlee}e 1300 keÀesìer jÀHe³eeb®es ³egOomeeefnl³e HegjefJeC³ee®es ceev³e kesÀ}s. Fbefoje ieebOeerb®³ee
keÀeUele ns mebyebOe DeefOekeÀ Je=Ooerieble nesle ies}s.
1984 jespeer Fbefoje ieebOeerb®eer nl³ee Peeueer Je jepeerJe ieebOeer HebleHeÓeeve yeve}s. l³eebveer DeeF&®es®e
OeesjCe Heg{s jeyeJetve jefµe³eeµeer cew$eer mebyebOe Jee{efJe}s. 1985 ceO³es l³eebveer jefµe³ee®es DeO³e#e efceKeeF&}
ieesyee&®esJn ³eeb®eer Yesì Iesle}er. ³eeJesUer Fbefoje ieebOeebr®³ee keÀe³ee&yeodo} jefµe³eeleer} meJeex®®e }sveerve
HegjmkeÀej jepeerJe ieebOeerbkeÀ[s Heóeve keÀjC³eele Dee}e. lemes®e cee@mkeÀesleer} SkeÀe ®eewkeÀe}e Fbefoje ieebOeer®es
veeJe osTve lesLes l³eeb®ee HegleUe GYeejC³eele Dee}e. 1985 ®³ee DeKesjerme ieesyee&®esJn Yeejleele Dee}s
l³eeJesUer Yeejlee®³ee meeleJ³ee Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespevesmeeþer ceole osC³ee®es ceev³e keÀjC³eele Dee}s.
Deewo³eesefiekeÀ efJekeÀemeemeeþer 19400 keÀesìer jÀHe³eeb®es keÀpe& cebpetj kesÀ}s.
251
13.6.8 DeeefLe&keÀ menkeÀe³e& ë
osµee®es Deewo³eesefiekeÀjCe PeHeeìîeeves Ie[Jetve DeeCeC³eemeeþer Yeejlee}e ceoleer®eer iejpe nesleer.
cet}Yetle DeJepe[ Go³eesie, meeJe&peefvekeÀ #es$e mejkeÀejer efve³eb$eCeeKee}er DemeeJesle Deµeer Yeejlee®eer
YetefcekeÀe nesleer. Hejblet meeJe&peefvekeÀ #es$eeleer} Go³eesieebvee ceole osC³eeme Heefµ®eceel³e je<ì^s le³eej
veJnleer. l³eeb®ee Yej Keepeieer Go³eesiebeJej neslee. lemes®e l³eeb®³ee keÀpee&®es J³eepe 5 les 7 ìkeÌkesÀ nesles Je
Flej DeveskeÀ Deìer nesl³ee p³ee Yeejlee}e HejJe[CeeN³ee veJnl³ee. l³eecegUs Yeejle jefµe³eekeÀ[s JeU}e.
Yeejle-jefµe³ee ³eeb®³eele 1953 ceO³es Heefn}e keÀjej Pee}e. 1965 ceO³es yeeskeÀejes ³esLes Hees}eo
GlHeeove ceesþîee HećeeCeele Jee{}s. jefµe³ee®³ee ceoleercegUs Yeejleele jeb®eer®ee ³eb$eefveefce&leer keÀejKeevee,
nefjÜej ³esLeer} efJeÐegle efveefce&leer®³ee ³eebef$ekeÀ GHekeÀjCeeb®ee keÀejKeevee, $egÝ<eerkesÀµe ³esLeer} Deeefµe³eeleer}
meJee&le ceesþe Deme}s}e DeBìeryee³eesìerkeÀ Deew<eOes efveefce&leer®ee keÀejKeevee Demes DeveskeÀ Go³eesie He´keÀuHe
meg© nesTve Yeejlee®eer DeewÐeesefiekeÀ Heíeleer Ie[tve Dee}er. Yeejlee®³ee efJeÐegle efveefce&leerlener jefµe³eeves
YejIeesme ceole kesÀ}er, jeCeerHetj ³esLeer} DeJepe[ efJeÐegle GHekeÀjCe keÀejKeevee, ceêemepeJeU Lece&}
Hee@Jej mìsµeve, HebpeeyeceOeer} Yeeke´Àe peueefJeÐegle keWÀê, Deesefjmeeleer} efnjekegÀ[ peueefJeÐegle keWÀê, Deµee
efJeefJeOe efJeÐegle efveefce&leer keWÀêemeeþer jefµe³eeves ³eebef$ekeÀ Je Hewµee®eer ceole kesÀ}er. Yeejleele les}e®es meeþs
µeesOetve keÀe{C³eemeeþer jefµe³eve le%e Yeejleele Dee}s. 1956 ceO³es Keefvepe les} mebµeesOevee}e meg©Jeele
Pee}er. 1959 ceO³es Yeejleeves meeJe&peefvekeÀ #es$eele Fbef[³eve Dee@F&} kebÀHeveer®eer mLeeHevee kesÀ}er.
ke=À<eer#es$eelener jefµe³eeves Yeejlee}e ceole kesÀ}er. jepemLeeve ceOeer} megjleie[ ³esLes 1956
ceO³es jefµe³ee®³ee ceoleerves leerme npeej SkeÀj peeiesle mejkeÀejer ³eb$e®e}erle ke=À<eer#es$ee®eer mLeeHevee
kesÀ}er. l³eemeeþer }eieCeeN³ee ³eb$emeecegieérmeeþer ®eej keÀesìer ©He³ebe®eer osCeieerner jefµe³eeves efo}er. 1966
ceO³es DeeCeKeer Hee®e ke=À<eer#es$es Yeejleele mLeeHeve Pee}er. 1967 les 70 ³ee keÀeUele Yeejleele efJeefJeOe
efþkeÀeCeer Goe. nefj³eevee, Hebpeeye, keÀvee&ìkeÀ, kesÀjU ³esLes Gllece He´leer®eer yeer-yeer³eeCes Je G®®e He´leer®³ee
ceW{³ee Je yew}eb®eer Hewoeme keÀjCeejer keWÀês jefµe³ee®³ee ceoleerves meg© Pee}er. jefµe³eekeÀ[tve efceUCeeN³ee
keÀpee&Jejer} J³eepee®ee oj HeÀkeÌle 5 ìkeÌkesÀ neslee Je HeÀejµee pee®ekeÀ Deìer veJnl³ee. jefµe³eeleer}
le%eebvee efo}e peeCeje Heieejner keÀceer neslee cnCetve®e DeeefLe&keÀ yeeyeleerle Yeejleeves DecesefjkesÀHes#ee jefµe³eve
ceoleer}e HeéOeev³e efo}s. J³eeHeej#es$eele oesvner osµeele menkeÀe³ee&®es mebyebOe nesles. Yeejleer³e cee} Kejsoer
keÀjCeeN³ee je<ìbêle jefMe³ee Heg{s neslee. oesvner je<ìêleer} J³eeHeej Je=Ooerieble nesle ies}e. 1953 mee}er
17 keÀesìer ©He³eeb®ee Deme}s}e J³eeHeej 1982 He³e¥le 3300 keÀesìer ©He³eeHe³e¥le Jee{}e. Yeejlee®³ee
DeeefLe&keÀ YejYejeìerle jefµe³ee®es menkeÀe³e& Deefleµe³e cees}e®es Deens.
13.6.9 }<keÀjer ceole ë

Yeejlee®³ee µespeejer} ®eerve Je HeeefkeÀmleeve ³eeb®³ee Deeke´ÀcekeÀ Jeeoe®ee OeeskeÀe ceesþîee HećeeCeele
Jee{le ies}e Je l³eebvee DecesefjkesÀves }<keÀjer ceole keÀ©ve Yeejlee}e keÀesb[erle HekeÀ[C³ee®ee He´³elve kesÀ}e.
l³eecegUs osµee®es meeJe&YeewcelJe efìkeÀefJeC³eemeeþer mebj#eCe J³eJemLee cepeyetle keÀjC³ee®es cenlJe Yeejlee}e
peeCeJet }eie}s. HeCe ³eemeeþer Yeejlee}e Fbi}b[-DecesefjkesÀmeejKeer je<ì^s ceole keÀ© Fef®íle veJnleer.
DeµeeJesUer jefµe³eeves®e Yeejlee®³ee mebj#eCeemeeþer }<keÀjer meeefnl³e HegjJetve Yeejleele®e µeðeeðe
efveefce&leermeeþer DeeJeµ³ekeÀ leer DeeefLe&keÀ Je leebef$ekeÀ ceole efo}er. 1955 ceO³es jefµe³eeves Yeejlee}e oesve
Fu³egefµeve 14 ner JeenletkeÀ efJeceeves efo}er. 1962 ceO³esner keÀebner efJeceeves Yeejleeves jefµe³eekeÀ[tve
Kejsoer kesÀ}er. S®e.SHeÀ. 24 pesì efJeceeveeb®es GlHeeove Yeejleeves 1956 ceO³es yebsie}esj ³esLes meg©
kesÀ}s. l³eemeeþer }eieCeeN³ee Fbefpevemeeþer jefµe³eeµeer 1962 ceO³es keÀjej kesÀ}e.
252
Yeejleer³e veewo} keÀe³e&#eceyeveefJeC³eemeeþer }{eJet ie}yeles Je HeeCeyeg[îee Yeejlee}e
HegjefJeC³eeyeeyele 1965 ceO³es keÀjej Pee}e. 1965 ceO³es Heefnu³ee leerve HeeCeyeg[îee DeeCeC³eele
Deeu³ee. l³eeJej keÀece keÀjCeejs leb$e%e ns jefµe³eele Heéfµe#eCe Iesle}s}s Yeejleer³e nesles. }<keÀjer ceole
osleevee jefµe³eeves YeejleekeÀ[tve HeÀej ceesþer DeHes#ee keÀOeerner kesÀ}er veener DeeefCe efo}su³ee }<keÀjer
meeefnl³ee®³ee GHe³eesie keÀjC³eemeeþer Yeejlee}e oerIe& cegole efo}er nesleer.
DeµeeHe´keÀejs jefµe³ee ns meec³eJeeoer je<ì^ Demetvener }eskeÀµeener HeÓeeve Yeejleeµeer cew$eer Je

me}esKee DeepeHe³e¥le efìketÀve Deens ³ee®es Heeefµ®eceel³e je<ìêbveener Deeµ®e³e& Jeeìles. ³ee oesvner je<ìêb®eer
jepekeÀer³e HeĆee}er efYevve Deme}er lejer peeieeflekeÀ µeeblelee efìkeÀefJeC³ee®eerner YeeJevee, efvejHes#e ceoleer®eer
YeeJevee SkeÀ®e Demeu³eeves ³ee meyebOeele keÀOeerner HeÀejµeer keÀìtlee efvecee&Ce nesT µekeÀ}er veener.³ee oesve
jeäêbveer KeN³ee DeLee&ves Òel³eskeÀ #es$eele cew$eer®es mebyebOe ÒemLeeefHele kesÀues.

1. keÀeMceerj Je ieesJee cegkeÌleer ÒekeÀjCeer Yeejle Je jefµe³ee mebyebOe mHe<ì keÀje.
13.7 meejebµe
peieeceO³es µeeblelee Je megJ³eJemLee DeyeeOeerle jenC³eemeeþer Yeejleeves JesieJesieÈ³ee ceeO³eceeletve

vesnceer®e He´³elve kesÀ}s}e Deens. Heb®eµeer} keÀjeje®³ee lelJeevetmeej DeeHe}s Hejje<ì^ OeesjCe He´l³eskeÀ
je<ìêbµeer þsJe}s}s Deens. DeefueHleleeJeeoer ®eUJeUerletve Yeejleeves HeÀkeÌle Deeefµe³eele®e veJns lej mebHetCe&
peieeJej DeeHe}e þmee GceìefJe}e Deens. 1947 les 1948 ³ee keÀeUele l³eebveer DecesefjkeÀe Je jefµe³ee®ee
oesve cenemeblleyejesyej me}esK³ee®es mebyebOe He´mLeeefHele kesÀ}s}s nesle ns efometve ³esles.
13.8 He´µve
1) mJeleb$e Yeejlee®³ee Hejje<ì^ OeesjCee®eer HećegKe GefÎ<ìs efkebÀJee lelJes meebiee.

2) mJeleb$e Yeejlee®³ee Deef}Hlelee OeesjCee®es cetu³eebkeÀve keÀje.
3) Yeejlee®es µespeejer} je<ìêbyejesyejer} efJeµes<eleë ®eerve Je HeeefkeÀmleeve yejesyejer} mebyebOeeb®es
efJeMues<eCe keÀje.
4) 1947 les 1984 ³ee keÀeUeleerue Yeejle-DecesefjkeÀe mebyebOe mHe<ì keÀje.
5) Yeejle-jefµe³ee mebyebOeeb®ee Hejer#eCe keÀje.

253
14
cegK³e He´Jeen - 1
De) peceeleJeeoe®ee efJekeÀeme DeeefCe HegÀìerjleeJeeoer ®eUJeUer
ye) ceefnueeb®es meyeueerkeÀjCe
He´keÀjCe jÀHejs<ee ë-
14.0 GefÎ<ìs
14.1 He´mleeJevee
14.2 peceeleJeeoe®ee efJekeÀeme
14.3 Oece&megOeejCee ®eUJeUeR®ee peceeleJeeoeJej HeefjCeece
14.4 HegÀìerjleeJeeoer ®eUJeUer
14.5 ceefn}eb®es meye}erkeÀjCe
14.6 meejebµe
14.7 He´µve
14.0 GefÎ<ìs
1) Yeejleeleer} peceeleJeeoe®ee efJekeÀeme mecepetve IesCes.

2) mJeeleb$³eeveblej®³ee HegÀefìjleeJeeoer ®eUJeUer peeCetve IesCes.
3) F&Meev³eskeÀ[erue jep³eeb®³ee HegÀefìjleeJeeoer ®eUJeUer DeY³eemeCes
4) mJeeleb$³eeveblej ceefn}eb®es meye}erkeÀjCe keÀµeeHe´keÀejs Pee}s ³eeb®ee HejeceMe& IesCes.
14.1 He´mleeJevee ë
Yeejlee®³ee mJeeleb$³eeveblej YeejleeceO³es efJeefJeOe meeceeefpekeÀ, DeeefLe&keÀ, efJe%eeve Je

leb$e%eevee®³ee #es$eeceO³es yeo} Ie[tve Dee}s. YeejleeceO³es efnbot Je cegefm}ceeb®es He´µve efvecee&Ce nesTve
peceeleJeeoe®ee efJekeÀeme ceesþîee HećeeCeele Pee}e Je l³ee®es otjieeceer HeefjCeece Yeejlee®³ee meceepe
J³eJemLesJej Pee}s. lemes®e DeeefLe&keÀ Je Oeeefce&keÀ ceeieeme}sHeCeecegUs HegÀìerjleeJeeoer ®eUJeUer JesieJesieU³ee
Yeeieele Go³eeme Deeu³ee. YeejleeceO³es 1947 veblej ceefn}eb®es meye}erkeÀjCe Je Devegmegef®ele peeleer,
peceeleer Je Flej ceeieeme Jeefie&³ee®es mebj#eCe Deej#eCee®³ee ceeO³eceeletve keÀjC³eele Dee}s. lemes®e
254
Yeejlee®³ee efJe%eeve Je leb$e%eeve #es$eele YejerJe keÀeceefiejer mebµeesOekeÀ Je µeeðe%eeveer kesÀ}er. l³eebveer
DeJekeÀeµe mebµeesOeve, DeCegmebµeesOeve, efµe#eCe#es$e, ceeefnleer leb$e%eeve, mebieCekeÀ Fl³eeoer #es$eele ceesþs
µeesOe }eJe}s Je Yeejlee®es veeJe peiee®³ee Flej osµebeceO³es Depejecej kesÀ}s. DeµeeHe´keÀejs Yeejleeves
efJeefJeOe #es$eele Gu}sKeveer³e keÀeceefiejer keÀjÀve ves$eefoHekeÀ ³eµe efceUefJe}s.
14.2 peceeleJeeoe®ee efJekeÀeme ë
Yeejleer³e meceepe ne yengjbieer, yeng{bieer Demetve Heé®eerve keÀeUeHeemetve iegC³eeieesefJeboeves }eskeÀ

veebole Dee}s Deensle. l³eeb®es Dee®eej-efJe®eej, ©{erHejbHeje, Oece& DeeefCe mebmke=Àleer efYevve Deme}s lejer
HejmHejebµeer les meceles®ee Je meewpev³ee®ee J³eJenej keÀjerle nesles. ³ee G}ì SkeÀe®e Oecee&®eer ceeCemes Je
je<ì^s DeeHeeHemeele mebIe<e& keÀjleevee efometve ³esleele. Yeejleele cee$e He´l³eskeÀ Kes[îeele jep³eele DeeefCe
meeceép³eele efnbot-cegme}ceeve J³eeHeejer, meceepe µespeejer jent }eie}s. HejbmHejebveer SkeÀceskeÀeb®es
Dee®eejefJe®eej, KeeveHeeve, efJeo³ee, keÀ}e Deelcemeele kesÀ}er SJe{s®e veJns lej Deblejbie SkeÀ®e Deens.
JewefokeÀ leÊJe%eeve Je cegme}ceeveeleer} metHeÀer HebLee®es leÊJe%eeve ³eele HeÀejmee HeÀjkeÀ veener ³ee®eer peeCeerJe
Pee}er. meJe& Oecee&leer} mebleeveer efJeµes<eleë meble %eevesµJejeHeemetve meble jeceoemeeHe³e¥le megHeÀer meble keÀyeerj,
µeerKe Oece& mebmLeeHekeÀ iegjÀ veevekeÀ, leg}meeroeme, metjoeme Fl³eeoer mebleebveer ne®e mebosµe peiee}e efo}e.
Lees[keÌ³eele Fbie´pe Yeejleele ³esC³eeHetJeea meJe& Yeejleer³eeb®eer efceUtve SkeÀ mebefceÞe mebmke=Àleer ³esLes pevcee}e
Dee}er nesleer, veebole nesleer.
peceeleJeeo ne HejbHejeiele vemetve Deieoer Deef}keÀ[s DeeOegefvekeÀ keÀeUele efnbot-cegm}erce Oeefce&³ebele

peceeleJeeoe®ee Go³e Pee}e. Yeejleeleer} peceeleJeeoe®³ee mecem³es}e kesÀJeU efnbot-cegefm}ce He´µve efkebÀJee
³ee oesve Oecee&leer} efJejesOe Demes cnCelee ³esCeej veener. ³ee mecem³es}e Oeeefce&keÀ DeeOeejeyejesyej®e mJeeLeea
jepekeÀejCee®ee ceesþe DeeOeej Deens. KeN³ee DeLee&ves Yeejleer³e peceeleJeeoe}e KeleHeeCeer Iee}Ceeje
DeeCeKeer SkeÀ HeÝeeJeer IeìkeÀ Fbie´peeb®³ee jÀHeeves Yeejleer³e jepekeÀejCeele JeeJejle neslee. les cegme}ceeveeb®es
efce$e veJnles lemes®e efnbot®es µe$et veJnles. l³eeb®es GefÎ<ì efye´ìerµe meeceép³eJeeo neslee. 1853 les 1860
³ee keÀeUele cegbyeF&®es ieJnve&j pee@ve SefuHeÀvmìveves èfJeYeepeerle keÀje Je jep³e keÀje' ³ee ceeiee&®ee DeJeuebye
kesÀ}e. 1857 ®³ee GþeJeele efnbot-cegefm}ceeb®es SwkeÌ³e Heentve Fbie´peebveer FlekeÀe OemekeÀe Iesle}e keÀer ner
SkeÀer ve<ì keÀjC³ee®es He´³elve megjÀ kesÀ}s. l³eecegUs DeeOegefvekeÀ keÀeUele ³ee oesve Oeefce&³eele peceeleJeeoe®ee
Go³e Pee}e. DeeHeu³ee Oeeefce&keÀ lelJe%eeveeyeodo}, Oece&ie´bLebeyeodo}, meceepeeyeodo},
jepekeÀejCeeyeodo} JeeìCeeje keÀìdìj DeefYeceeve Je Flej Oecee&byeodo} JeeìCeeje Üs<e ³ee}e peceeleJeeo
Demes cnCeleele. Yeejleele 19 J³ee µelekeÀele efnbot Je cegefm}ce ³ee peceeleerle peceeleJeeoe®ee Go³e
nesTve peceeleJeeoeves Gie´ mJejÀHe OeejCe kesÀ}s. Oeeefce&keÀ obie}eRvee megjÀJeele Pee}er. osµee®es keÀOeerner
YejÀve ve ³esCeejs vegkeÀmeeve Pee}s DeeefCe osµee®eer HeÀeUCeerner Ie[tve Dee}er.
14.2.1 je<ìêr³e vesl³eeb®ee GoejceleJeeoer ¢<ìerkeÀesve ë-

F.me. 1885 ceO³es je<ìêr³e keÀeBie´sme®eer mLeeHevee nesTve je<ìêr³e ®eUJeUer}e efoµee efceUe}er.
³ee mJeeleb$³e ®eUJeUerle DeveskeÀ efnbot-cegefm}ce vesl³eebveer Yeeie Iesle}e. 1905 He³e¥le Yeejleele
255
peceeleJeeoe®ee HeÀejmee Go³e Pee}s}e veJnlee. 1906 ceO³es Fbie´peeb®³ee `HeÀes[e,Pees[e DeeefCe jep³e
keÀje' Deµee mJeeLeea jepekeÀejCeecegUs cegefm}ce }erie®eer mLeeHevee nesTve efnbot-cegefm}ce efJeYekeÌleJeeoe}e
®ee}vee efceUe}er. Demes Deme}s lejer Oecee&yeodo} DeveskeÀ je<ìêr³e vesl³eeb®ee ¢<ìerkeÀesve ne GoejceleJeeoer
neslee. mJeeleb$³e Deeboes}veele efnbot-cegefm}ceebveer celeYeso efJemejÀve menYeeieer JneJes Demes l³eebvee Jeeìle
nesles. }es.efìUkeÀ, }e}e }peHeleje³e, efyeefHeve®ebê Hee} ³ee pene} vesl³eebHećeeCes®e ce.ieebOeer, ceew}evee
DeePeeo, Keeve Deyog} ieHeÀejKeeve ³eebveer mebceerÞe mebmke=Àleer®es Je GoejceleJeeoe®es meceLe&ve kesÀ}s.
}es.efìUkeÀe®³ee efnbot mebmke=Àleer®³ee Þes<þlJeeJej efJeéeeme Deme}e lejer je<ìêfveefce&leer®³ee

Heéfke´À³esle cegefm}ceeb®es menkeÀe³e& DeeJeµ³ekeÀ Deens Demes l³eeb®es þece cele nesles cnCetve®e l³eebveer 1916
®³ee }Keveew keÀjejele oesvner Oeceeb&le SwkeÌ³e Ie[Jetve DeeCe}s. ceew}evee Deyog} keÀ}ece DeePeeo ns
}es.efìUkeÀeb®³ee lees}ecees}e®es je<ìêr³e cegefm}ce vesles nesTve ies}s. l³eebveer cenceo Hewiebyejeb®ee mebosµe
cegefm}ce je<ì^YekeÌlebeHe³e¥le Heesn®eeJee ³ee nsletves kegÀjeCee®es Got&le meìerkeÀ Yee<eeblej kesÀ}s. Fm}eceer Oece& Je
mebmke=Àleer ³eeb®ee DeefYeceeve yeeUietvener efnboer je<ìêr³e efve<þe peesHeemeu³ee peeT µekeÀleele ns l³eebveer
oeKeJetve efo}s. ceePes jepekeÀejCe ne ceePee Oece& Deens Demes pesJne ieebOeerpeer cnCele lesJne Oecee&®ee l³eebvee
DeefYeHe´le Deme}suee meboYe& efnbot Oecee&µeer veJnlee ns mHe<ì®e nesles.
meceepeele ®ee}}s}s meJe& J³eJenej v³ee³eyegOoerves ®ee}t jenCes ns®e Kejs Oece&jep³e Deens
³ee¢<ìerves je<ì^Jeeoer vesles Oecee&keÀ[s Heenle Demeu³eeves l³eeb®eer Oece&keÀuHevee mebketÀef®ele vemetve
meJe&meceeJesµekeÀ nesleer. Oecee&keÀ[s les ke´ÀebleerkeÀejer µekeÌleer cnCetve yeIele nesles. mJeeleb$³eeveblejner Hebef[le
vesnjÀ Je mejoej Heìs}ebveer meJe& Oeceea³eeb®³ee yeeyele Goej ¢<ìerkeÀesve efmJekeÀej}e Hejblet ³eeJesUsHe³e¥le
efnbot je<ì^Jeeo Je cegefm}ceeb®ee peceeleJeeo Yeejleele efmLej Pee}e neslee. DeveskeÀ efnbotlJeJeeoer Je keÀìdìj
Fm}eceJeeoer mebIeìveeb®eer Jee{ Pee}er nesleer. efnbot-cegefm}ce obie}er je<ìêr³e mecem³ee yeveu³ee.
14.2.2 efnbot®ee Oeeefce&keÀ je<ì^Jeeo ë

je<ìêr³e Deeboes}veele pemes efnbot-cegefm}ce peJeU ³esT }eie}s lemes efye´ìerµe µeemeveeves ner SkeÀer
nesT ve³es ³eemeeþer jepekeÀejCe megjÀ kesÀ}s. ³ee He´³elveele }e@[& [HeÀjerve DeeIee[erJej nesles. l³eebveer
efnbogmLeeveele efnbot Je cegme}ceeve Deµeer oesve je<ì^s veebole Demeu³ee®eer nekeÀeìer megjÀ kesÀ}er. je<ìêr³e
keÀeBieśme ner HeÀkeÌle efnbot®eer mebIeìvee þjJetve cegefm}ceebvee efle®³eeHeemetve HeÀes[C³ee®eer keÀHeìefveleer megjÀ
kesÀ}er. ³ee keÀejmLeevee}e efnbog Je cegefm}ce vesles yeUer He[}s. l³eeletve Oecee&®³ee DeeOeejeJej JesieU³ee
je<ìê®eer ceeieCeer megjÀ Pee}er. keÀeBie´sme®es pene} vesles SkeÀerkeÀ[s efnbot Oece& Je mebmke=Àleer®³ee DeeOeejs
je<ì^YeeJevee ®esleJeerle nesle l³ee®eJesUer cegefm}ce meceepee®es menkeÀe³e& efceUefJeC³ee®eener He´³elve keÀjerle
nesles. HeCe efyeéfìµeeb®³ee ketÀìefveleercegUs cegefm}ce vesles keÀeBieśmeyeodo} meeµebkeÀ nesT }eie}s nesles.
osµeeleer} HećegKe jepekeÀer³e keWÀês Demeuesu³ee efþkeÀeCeer GmeU}su³ee efnbot-cegefm}ce obi³ee®es HećeeCe Jee{le
®ee}}s nesles.
1907 ceO³es HebpeeyeceO³es Ie[}su³ee leerJe´ obie}ercegbUs Je efnbot cenemeYes®³ee mLeeHevescegUs

(1915) efnbotje<ì^ keÀuHeves}e DeekeÀej HeéHle Pee}e. 1921 ®³ee peveieCeves®³ee DeeOeejs efnbot
256
cenemeYesves Heg{er} 420 Je<ee&le cegefm}ce peceele ve<ì nesC³ee®es YeeefkeÀle kesÀ}s Je efnbobt®es mebK³eeyeU
Jee{efJeC³ee®es DeeJeenve efo}s. HejOecee&le ies}su³ee efnbotvee mJeOecee&le DeeCeC³eemeeþer µegOoer ®eUJeU megjÀ
kesÀ}er. mJeeceer ÞeOoevebo ns ³ee ®eUJeUer®³ee keWÀêmLeeveer nesles. lesLetve®e efnbot je<ì]^Jeeoeves pene} Je
Deeke´ÀcekeÀ mJejÀHe OeejCe kesÀ}s. efnbot je<ì^Jeeo³eebvee Fì}erleer} He@Àefmemì jepeJeìer®³ee Je efle®³ee
ngketÀceµene®³ee He´l³e#e menJeemeele Dee}s}s Heefn}s efnbot je<ì^Jeeoer Heg{ejer yeer.Smed.cebgpes ns nesles. l³eebveer®e
je<ìêr³e mJe³ebmesJekeÀ mebIee}e He@Àefmemì HeOoleerJej DeekeÀej efo}e. je<ìêr³e mJe³ebmesJekeÀ mebIe Je efnbot
cenemeYee ³ee efnbotlJee®³ee oesve DeeIee[îee Jee{le iesu³ee. mJeeleb$³eJeerj efJe.oe.meeJejkeÀj ns eEnog
cenemeYes®es DeO³e#e nesles. [e@.ns[iesJeej ns 1926 les 1931 ³ee keÀeUele mebIee®es jeäêr³e mJe³ebmesJekeÀ
DeO³e#e nesles. meeJejkeÀjebveer megjÀJeeleer}e efnbot-cegefm}ce SskeÌ³ee®ee efJe®eej kesÀ}e. Hejbleg veblej®³ee
keÀeUele cegefm}ce meceepee}e JeieUtve les je<ìê®eer J³eeK³ee keÀjÀ }eie}s. mJeeleb$³eeveblej DeveskeÀ
efnbotlJeJeeoer mebIeìvee Jee{le iesu³ee. l³eeceO³es Yeejleer³e pevelee Heeìea, efJeµJe efnbot Hejer<eo, yepejbie
o}, efµeJemesvee ³ee mebIeìvee HećegKe Deensle. HeeefkeÀmleeve®³ee HeÀeUCeer®³ee veblej ne efnbot keÀìdìjJeeo
Jee{le®e ies}e. efnbot mebIeìveebveer jepekeÀejCeelener pece yemeJeuee. efnbot peceeleJeeoe}e ®ee}vee efceUtve
l³ee®es He³ee&Jemeeve 6 ef[meWyej 1992 jespeer yeeyejer ceµeero lees[C³eele Pee}s. l³eeletve mebHetCe& osµeYej
efnbot-cegefm}ce obie}er Ie[tve He´®eb[ efpeJeerle Je efJelleneveer Pee}er. ³eeme KeN³ee DeLee&ves efnboglJeJeeoer He#e
Je mebIeìvee peyeeyeoej nesl³ee.
14.2.3 cegefm}ce Oeeefce&keÀ je<ì^Jeeo ë

mJeeleb$³e ®eUJeUer®³ee keÀeUele DeveskeÀ cegefm}ce vesles efnbot-cegefm}ce SkeÀles®es meceLe&keÀ nesles.
l³eeceO³es ye@.cenceo De}er peervee ns HećegKe nesles. cegefm}ceebveer mJe³ebµeemeveemeeþer efnbobtvee menkeÀe³e& keÀjeJes
Demes l³ebe®es cnCeCes nesles. cegefm}ce }erie®ee l³eebvee efJejesOe neslee. Hejblet Heefnu³ee cene³egOoeveblej
Yeejleele De}eryebOetbveer legke&ÀmLeeve®³ee Ke}erHeÀe®eer HegvemLee&Hevee keÀjC³eemeeþer efye´ìerµeebefJejÀOo
efKe}eHeÀle ®eUJeU megjÀ kesÀ}er. ³ee ®eUJeUer}e ce.ieebOeebrveer Heeefþbyee efo}e. HeCe Oeeefce&keÀ
jepekeÀejCee®eer ®eer[ Demeu³eecegUs ye@.peerveebveer efJejesOe kesÀ}e. ³ee IeìvescegUs peervee keÀeBie´smeHeemetve otj
ies}s. efnbot cenemeYesves l³eeb®³eeJej peceeleJeeoerHeCee®ee DeejesHe kesÀ}e. l³eecegUs ye@.peervee efnbot efJejesOeer
Pee}s Je cegefm}ce keÀìdìj Jeeoe}e KeleHeeCeer Iee}t }eie}s. Yeejleeleer} Fm}ece OeeskeÌ³eele Demeu³ee®eer
Iees<eCee keÀjÀve l³eebveer obie}eRvee ®ee}vee efo}er. Heg{s lej l³eebveer mJeleb$e HeeefkeÀmleeve®eer ceeieCeer keÀjÀve
keÀeBieśme}e ceesþe OekeÌkeÀe efo}e.
ogmejs cegefm}ce vesles mej me³³eo Denceo Keeve ns osKeer} efnbot-cegefm}ce SskeÌ³ee®es meceLe&keÀ
nesles. Hejblet efye´ìerµeeb®³ee peeU³eele Dees{ues iesu³eeves les efnbobt®es keÀìdìj efJejesOekeÀ yeve}s. l³eebveer
De}erie{ efJeµJeefJeo³ee}³e cegefm}ce jepekeÀejCee®es keWÀê yeveefJe}s. cenbceo FkeÀyee} ³ee je<ìêr³e keÀJeerves
1930 ceO³es cegefm}ce }erie®³ee DeO³e#eHeoeJejÀve yees}leevee cegefm}ceeb®³ee JesieU³ee jep³ee®eer keÀuHevee
ceeb[}er. ³eeletve Heg{s 1946 ceO³es cegefm}ceebveer HeeU}su³ee `He´l³e#e ke=Àleer efovee®³ee' efveefceÊeeves
Yeejleele obie}er GmeUu³ee. }eKees }eskeÀeb®eer keÀÊe} Pee}er. cegefm}ceeb®³ee peceeleJeeoeHeg{s keÀeBie´smeves
nej HelkeÀej}er Je mJeleb$e HeeefkeÀmleeve®eer ceeieCeer ceev³e kesÀueer.
257
14.3 Oece&megOeejCee ®eUJeUeR®ee peceeleJeeoeJej DeHe´l³e#e HeefjCeece
19 J³ee µelekeÀeleer} efnbot Je cegme}ceeve Oeeefce&keÀ megOeejCee ®eUJeUebrle keÀener HejmHej efJejesOeer
lelJes nesleer. DeeHeu³ee Oecee&leer} pegv³ee ìekeÀeJet He´LeeHejbHeje ve<ì keÀjÀve Oecee&}e GpeeUe osCes ¿ee
®eUJeUeR®ee Godosµe neslee. Hejblet l³eeletve keÀener Deefve<ì lelJes efvecee&Ce Pee}er. JeneyeeRveer meJe&
efyeiejcegefm}ce pevelesefJejÀOo efpeneo HegkeÀejCes DeeefCe osµee}e òej-G}-Fm}ece' yeveefJeC³ee®es mJeHve
HeneCes efnbotbvee ®eer[ DeeCeCeejer iees<ì nesleer. G}ì ³ee osµee}e `Dee³eeJele&' yeveefJeCes,keÀenebrvee efnbot
Oecee&le Hejle ³esC³ee®es DeeJeenve keÀjCes cegme}ceeveebvee Deceev³e nesles. mJeeceer efJeJeskeÀeveboeveer Heé®eerve
Yeejlee®³ee JewYeJeµee}er, ieewjJeµee}er HejbHejs®ee Gu}sKe kesÀu³eecegUs keÀener cegme}ceeve veejepe nesles
DeeefCe les DeeHeu³ee HejbHejemeeþer Heefµ®ece Deeefµe³ee®³ee mebmke=ÀleerkeÀ[s, FeflenemeekeÀ[s Heent }eie}s.
14.3.1 Yeejleer³e Fefleneme }sKeveeleer} peceeleJeeo ë

keÀener Fbie´pe FeflenemekeÀejebveer efnbot-cegme}ceeve He´µve [esU³eemeceesj þsJetve Yeejleer³e mebmke=Àleer®ee
Fefleneme ef}efn}e DeeefCe DeHe´l³e#eHeCes meeceép³eJeeoe}e ®ee}vee efo}er. l³eeb®es DevegkeÀjCe keÀ©ve keÀener
Yeejleer³e FeflenemekeÀejebveer lemes®e HeéfleHeeove kesÀ}s Goe. Heé®eerve Yeejlee®³ee Feflenemee}e èfnbot ³egie'
DeeefCe ceO³e³egieerve Feflenemee}e `cegefm}ce ³egie' Demes mebyeesOetve SsefleneefmekeÀ keÀe}Keb[e®ee DeeOeej Oece&
þjefJe}e. DeeHeu³ee jepekeÀer³e Je DeeefLe&keÀ GefÎ<ìHetleeameeþer jepee DeeefCe He´pee oesIeebveerner Oecee&®ee
DeeOeej Iesle}e ns Kejs Deens. Hejbleg meJe& cegme}ceeve µeemekeÀ nesles DeeefCe efnbot µeeefmele nesles Demes cnCeCes
cnCepess JemlegefmLeleer®ee efJeHe³ee&me nes³e. cegefm}ce melles®³ee keÀeUele efnbot®es µees<eCe Pee}s Je lesJe{s veme}s
lejer meeceev³e cegme}ceeveeb®esner µees<eCe Pee}s. µeemekeÀ cegefm}ce Deme}s lejer meJe&meeOeejCe cegme}ceeve
ieefjye nesles. HeCe DeµeeHe´keÀej®³ee mel³eekeÀ[s Heeþ efHeÀjJetve kesÀJeU peeleer³e ¢ef<ìkeÀesveeletve ef}efn}s
ies}su³ee Feflenemeeves 19 J³ee µelekeÀe®³ee µesJeì®ee keÀe}Keb[ DeeefCe 20 J³ee µelekeÀe®³ee HetJee&Oeeleerue
Yeejleer³e jepekeÀejCee}e HeÝeeefJele kesÀ}s.
14.3.2 veJeerve JeerjieeLee Je peceeleJeeo ë

20 J³ee µelekeÀe®³ee meg©Jeeleer}e pene}Jeeo³eebveer cenejeCee He´leeHeefmebn, í$eHepeer efµeJeepeer
cenejepe Je ieg© ieesefJeboefmebn ³eebvee je<ì^Heg©<e ceevetve l³eeb®³ee JeerjieeLee peveslesHe³e¥le Heesn®eefJeC³ee®es
He´³elve kesÀ}s. cejieU Dee}su³ee efnbot meceepee}e osµeYekeÌleerves YeejeJetve ìekeÀCes, Fbie´pebeefJe©Oo }{e
osC³eeme le³eej keÀjCes, Dev³ee³ee®ee HeéflekeÀej keÀjC³eeme efµekeÀefJeCes ³eemeeþer Jejer} Deeoµe& meceesj
þsJeC³eele Dee}s. ¢<ìer je<ì^Jeeoe®eer®e nesleer HeCe Demes keÀjleevee peeCelee-DepeeCelee DekeÀyej,
µenepeneve, Deewjbiepesye F. cegefmuece yeeoµenebvee HejkeÀer³e mebyeesOeu³eecegUs cegme}ceeve DemJemLe Pee}s.
l³eeme KeleHeeCeer Iee}C³ee®es keÀece cegme}ceeve Heg{eN³eebveer kesÀ}s. l³eeletve peceeleJeeo Jee{erme }eie}e.
}eskeÀceev³e efìUkeÀ, }e}e }peHeleje³e, DejefJebo Iees<e Je veblej®³ee keÀeUele ce.ieebOeer ns meJe& efnbot-
cegefm}ce SskeÌ³ee®es meceLe&keÀ nesles. peveles}e, HeýeesefOele keÀjleevee l³eebvee mecepeC³eemeeþer keÀener GoenjCes
osle. mJeeYeeefJekeÀ leer efnbot mebmke=Àleer HejbHejbeµeer efveie[erle Deµeer nesleer. Deeoµe& jep³ee®eer keÀuHevee
keÀjleevee ce.ieebOeerveer mJeeYeeefJekeÀefjl³ee `jecejep³e' µeyoe®ee JeeHej kesÀ}e. les SkeÀ GoenjCe nesles,
}eskeÀkeÀu³eeCekeÀejer µeemevee®es HeéefleefveOeerkeÀ ©He nesles. JeemleefJekeÀ l³eele peeleer³elee veJnleer. Hejbleg
258
Fbie´peebveer l³eeme peceeleJeeoe®ee jbie efo}e Je cegefm}ce Heg{eN³eebveer les G®e}tve Oej}s. HeefjCeeceer jecejep³e
ne µeyoner cegme}ceeveebvee KeìketÀ }eie}e. peeleer³eJeeoe®es efJe<e nUtnUt Heme© }eie}s Je ³ee®es ogjieeceer
HeefjCeece Yeejlee®³ee mJeeleb$³e ®eUJeUerJej Pee}s.
14.3.3 jepekeÀejCeeleer} peceeleJeeo ë

15 Dee@iemì 1947 jespeer Yeejlee}e mJeeleb$³e efceUeu³eeveblej Hebef[le vesn©b®³ee
vesle=lJeeKee}er Yeejleeves Oece&efvejHes#eles®eer Iees<eCee kesÀ}er. osµee®eer Oeeefce&keÀ efJeefJeOelee, HeÀeUCeer®ee
efJeoejkeÀ DevegYeJe Je DeuHemebK³eebkeÀebvee JeeìCeejer Demegjef#elelee ³ee keÀejCeebcegUs Oece&efvejHes#eles®ee
DeeOeej IesCes iejpes®es nesles. jep³eIeìvesves DeuHemebK³eekeÀebvee efJeµes<e nkeÌkeÀ Je mebj#eCes efo}er. vesn©b®³ee
¢<ìerves DeeOegefvekeÀerkeÀjCe ns Yeejlee®es je<ìêr³e lelJe%eeve nesles l³eemeeþer l³eebveer Oece&efvejHes#e
je<ì^JeeoeJej Yej efo}e. lejerner Yeejleer³e jepekeÀejCeeble Oeeefce&keÀ peceeleJeeo efìketÀve jener}e keÀejCe
jep³ekeÀlex meceeve veeiejer keÀe³eboe DeeCet µekeÀ}s veenerle. meJe& Oecee&b®³ee meCe, GlmeJeebvee mejkeÀejer
megìîee meg©®e jeneru³ee. yeveejme efnbot efJeo³eeefHeþ, De}erie{ cegefm}ce efJeo³eeHeerþebvee keWÀefê³e
efJeo³eeHeerþeb®ee efJeµes<e opee& efo}e ies}e. ceb$eer Oeeefce&keÀ efJeOeebrvee npesjer }eJet }eie}s. l³eecegUs
Oece&efvejHes#e je<ì^Jeeoe®ee efJekeÀeme osµeele Ie[tve Dee}e veener. mJeeleb$³eeveblej efnbot-cegefm}ceebHećeeCes
µeerKeeb®³eener peceeleJeeoe}e ®ee}vee efceUe}er l³eeletve mJeleb$e Ke}ermleeve®eer ceeieCeer GYeer jeefn}er.
20 J³ee µelekeÀe®³ee µesJeìer efnbot je<ì^Jeeo, efnbot mebIeìve Je efnbotje<ì^ ³ee mebkeÀuHeveebvee Hegvne cenlJe
HeéHle Pee}s. 1982-83 ceO³es efJeµJe efnbot Heefj<eosves SkeÀceelee ³ee$ee keÀe{tve cegefm}ce Je
efKe´µ®eveebkeÀ[tve efnbot®es Oecee&lej nesle Demeu³eeves efnbotveer SkeÀ$e ³eeJes Demes DeeJeenve kesÀ}s. 1984
ceO³es je<ìêr³e mJe³ebmesJekeÀ mebIee®es He´®eejkeÀ efJeve³e keÀìer³eej ³eebveer Gllej Heósµeele yepejbie o} ³ee
veeJeeves }{eT µeeKee mLeeHeve kesÀ}er. le©Ce efm$e³eebmeeþer efJeµJe efnbot Heefj<eosves otiee& Jeeefnveer ®eer
mLeeHevee kesÀ}er.
DeuHemebK³eekeÀeb®ee Devegve³e, keÀeBie´sme®es ®etkeÀer®es OeesjCe, DeLe&J³eJemLes}e DeHe³eµe, keÀÆj

Oece&mebIeìveebvee JesUer®e jesKeC³ee®es GHee³e ve keÀjCes ³eeletve Jejer} mebIeìvee Jee{le iesu³ee. l³eebveer
Dee³eesO³esleer} yeeyejer ceµeero peceerveoesmle kesÀ}er. ³ee meJe& peceeleJeeoe®ee HeÝeeJe Yeejleer³e
jepekeÀejCeeJej Del³eble JeeF&ìefjl³ee He[}e. Oece&efvejHes#elee Je mebefceÞe je<ì^Jeeoe®ee efJe®eej
ceeb[CeeN³eebvee meskeÌ³eg}j þjJetve efnbot mebmke=Àleer®es ogµceve þjJe}s ies}s. jepekeÀejCeele efnbotlJeJeeoer
mebIeìveebvee ceesþîee HećeeCeele ³eµe efceUle ies}s. efnbot mebIeìveeHećeeCes®e peceeles-F-Fm}eceer, cegm}erce
}erie, DekeÀe}er o} Je ef¸eM®eve mebIeìveeosKeer} jepekeÀejCeele HeÝeeJe Hee[t }eieu³ee. 1952 ceO³es
}eskeÀmeYesle 14 peeiee efceUJeCeeN³ee pevemebIeeves 1967 ceO³es 35 peeiee efpekebÀu³ee. Gllej Heósµe,
ceO³eHeósµe Je jepemLeeveele pevemebIee®ee HeÝeeJe Jee{le neslee. 1960 veblej osµeele DeveskeÀ efþkeÀeCeer
obie}er Peeu³ee. 1964, 1969 ceO³es 520 DeeefCe 1970 ceO³es 521 obie}er nesTve ceesþîee
HećeeCeele efpeJeerle-efJelle neveer Pee}er. 1975-77 ³ee DeeefCeyeeCeer®³ee keÀeUele efnbot-cegefm}ce
peeceeleer®³ee vesl³eebveer DeeHeu³ee mebIeìvee DeefOekeÀ ieleerµeer} yeveefJeu³ee. Fbefoje mejkeÀejves jeäêr³e
mJe³ebmesJekeÀ mebIe, pevemebIe, peceeles-F-Fm}eceer ³ee mebIeìvebeJej yeboer DeeCe}er. DeeCeeryeeCeerveblej
Pee}su³ee efveJe[CegkeÀerle pevemebIe ne ye}µee}er He#e cnCetve Heg{s Dee}e Je l³eebveer ner yeboer GþJe}er.
pevelee mejkeÀej®³ee keÀeUele peceeleJeeoe}e DeefOekeÀ ®ee}vee efceUe}er.
259
14.2.5 mJeeLeea jepekeÀejCee®es HeefjCeece ë
SkeÀe yeepet}e peceeleJeeo Jee{le Demeleevee ogmeN³ee yeepet}e lees keÀceer keÀjC³eeSsJepeer jepekeÀer³e
vesles l³ee}e Jee{efJeC³ee®ee He´³elve keÀjleebvee efomeleele. Yeejleeleer} ³ee jepekeÀer³e HeefjefmLeleer®ee HeÀe³eoe
HeeefkeÀmleevemeejK³ee je<ìê}e efceUtve Yeejleeleer} peceeleJeeoe}e KeleHeeCeer Iee}C³ee®es keÀece ceesþîee
HećeeCeele ³ee µespeejerue je<ìêbkeÀ[tve nesles.
Yeejlee®³ee jep³eIeìvesves GoejceleJeeoer Je Oece&efvejHes#eles®es OeesjCe efmJekeÀej}s Deme}s lejer

jepekeÀejCeele l³ee®ee HeÀejmee efmJekeÀej kesÀ}s}e efomele veener. mellee efceUefJeC³eemeeþer jep³ekeÀlex
keÀesCel³eener keÀÆj Oeeefce&keÀ mebIeìvesµeer le[pees[ keÀje³e}e le³eej nesleele Je SkeÀHe´keÀejs keÀÆjJeeoe}e
DeeÞe³e osleele. keÀeBieśmeves DeeIee[er keÀjleebvee cegefm}ce mebIeìveebvee peJeU kesÀ}s. cegefm}ce Heme&ve} }e@,
efJeefJeOe osCei³ee, ceefµeoeRvee mebj#eCe efoues iesues. cegefm}cebeyeÎ} Hebef[le vesn© Je Fbefoje ieebOeer keÀeUele
Goej Je Oecee&leerle o=<ìerkeÀesve efmJekeÀej}e ies}e. 1960 ceO³es kesÀjUceO³es meJee&le ceesþe He#e cnCetve
efveJe[tve Dee}su³ee keÀeBieśmeves cegefm}ce }erieµeer ³egleer kesÀ}er. l³eeveblej®³ee keÀeUele kesÀjUceO³es
keÀc³egefvemì He#e mellesJej Dee}e. l³eevesner cegefm}ce }erieµeer ³egleer kesÀ}er. HebpeeyeceO³es DekeÀe}er o}eves
cegefm}ce }erie®eer ceole Iesle}er. p³ee cegefm}ce }erieves osµee®eer HeÀeUCeer Ie[Jegve DeeCe}er leer®e cegefm}ce
}erie mJeeleb$³eeveblej Yeejleer³e jepekeÀejCeele HeÝeeJeer yeve}er. 1975-77 DeeefCeyeeCeer®³ee keÀeUele
pe³eHe´keÀeµe veeje³eCe ³eeb®³ee mebHetCe& ke´Àebleer}e je<ìêr³e mJe³ebmesJekeÀ mebIe Je peceeles-F-Fm}eceer ³ee
mebIeìveebveer HeeþeRyee efo}e. 1977 ®³ee pevelee mejkeÀejceO³es HeÝeeJeer He#e cnCetve pevemebIee®ee Go³e
Pee}e. mebkegÀef®ele jepekeÀejCeecegUs Oeeefce&keÀ mebIeìvee ceesþîee HećeeCeele Jee{le iesu³ee. ³ee mebIeìveeb®³ee
Heeefþby³eebmeeþer jepekeÀer³e vesles DeveskeÀ DeeµJeemeves osT }eie}s. Yeejleele efnbotbHećeeCes®e cegefm}ce, µeerKe,
efKe´µ®eveeb®ee peceeleJeeo ne Ye³eevekeÀ yevele ies}e. l³eeletve osµee®es He´®eb[ vegkeÀmeeve Ie[tve Dee}s. µeerKe
peceeleJeeoe}e ®ee}vee efceUeu³eecegUs 1980 ceO³es Hebpeeye He´µve iebYeerj yeve}e. peceeleJeeoer mebIe<ee&cegUs
osµee®³ee DeLe&J³eJemLes}e keÀe³ece OekeÌkesÀ yeme}s, meeceeefpekeÀ µeeblelee Je SkeÀlee OeeskeÌ³eele Dee}er, oesve
peceeleerbceOeer} mebµe³ee®es JeeleeJejCe ve<ì nesT µekeÀ}s veener.
peceeleJeeoer YeeJevee keÀceer nesC³eemeeþer jepekeÀer³e #es$eele ceesþs yeo} Ie[tve ³esCes DeeJeµ³ekeÀ
Deensle. He´l³eskeÀ jep³eeleer} mejkeÀejebveer }eskeÀeb®³ee cet}Yetle iejpee HetCe& keÀjCes DeeJeµ³ekeÀ Deens.
efµe#eCe Je jespeieej ceesþîee HećeeCeele GHe}yOe keÀ©ve efo}s Heeefnpesle, pe}o DeeefLe&keÀ megOeejCee
Debce}ele DeeCeu³ee Heeefnpesle. }eskeÀbeceO³es HejmHej efJeµJeemee®es menkeÀe³ee&®es JeeleeJejCe efvecee&Ce keÀjeJes
}eies} lej®e Oeeefce&keÀ keÀÆjleeJeeo, mebIe<e& Je peceeleJeeo keÀceer nesF&ue.
DeeHe}er Heíeleer leHeemeeë

1 Yeejleer³e Fefleneme uesKeveeleerue peceeleJeeoeJej Lees[keÌ³eele ìerHe efuene.
260
14.4HegÀìerjleeJeeoer ®eUJeUer
1947 ceO³es Yeejlee}e mJeeleb$³e efceUe}s Deme}s lejer ³ee mJeeleb$³eemeceesj DeveskeÀ iebYeerj
mecem³ee DeeJeemetve GY³ee nesl³ee. Yeejlee}e efceUe}s}s mJeeleb$³e efìketÀ µekesÀ} keÀer veener ³eeyeÎ}
Heeµ®eel³ebeveener µebkeÀe nesleer. Hejbleg Hebef[le peJeenj}e} vesn© mejkeÀejvess efJeefJeOe ceeiee&veer ³ee mecem³ee
mees[efJeC³ee®es He´³elve kesÀ}s. l³eele l³eebvee keÀener HećeeCeele ³eµener Dee}s. µeskeÀ[es mebmLeeveebvee
mJe³ebefveCe&³ee®ee DeefOekeÀej efceUeu³eeves Yeejlee®³ee DeKeb[les}e OeeskeÀe efvecee&Ce Pee}e. Yeejlee®es ie=nceb$eer
mejoej Heìs}ebveer Deefleµe³e meeJeOeHeCes He´mebieer keÀþesjHeCes ³ee meJe& mebmLeeveeb®es efJe}erveerkeÀjCe Ie[Jetve
DeeCe}s Je DeKeb[ Yeejlee®es mJeHve HetCe& kesÀ}s. ³eeveblej Hebef[le vesn©b Heg{s Yeeef<ekeÀ jep³ee®ee He´µve
efvecee&Ce Pee}e. l³eemeeþer osµeYej Deeboes}ves Je obie}er Peeu³ee. Yeeef<ekeÀ jep³e efveefce&leercegUs osµee®eer
SkeÀlee [UceUt }eie}er. ®eerve Je HeeefkeÀmleeve®³ee iegHle keÀejJee³eebcegUs ³ee SkeÀles}e keÀe³ece OekeÌkesÀ yemet
}eie}s. Yeejlee®es legkeÀ[s keÀjC³eemeeþer µe$et je<ìêbveer ceesþer ceesnerce GIe[}er. l³eeletve®e Yeejleele
keÀeµceerj Je HebpeeyemeejKes iebYeerj He´µve efvecee&Ce Pee}s. DeveskeÀ jep³eele HegÀìerjleeJeeoer efkebÀJee
De}ieleeJeeoer ®eUJeUer efvecee&Ce Peeu³ee. l³ee®es DeveskeÀ JeeF&ì HeefjCeece osµee}e YeesieeJes }eie}s.
14.3.1 keÀeµceerj mecem³ee ë

Yeejleele mJeeleb$³eesllej keÀeUele p³ee keÀener iebYeerj mecem³ee efvecee&Ce Peeu³ee l³eeHewkeÀer SkeÀ
keÀeµceerj mecem³ee nes³e. Yeejleeleer} DeveskeÀ Debleie&le He´µve mees[efJeC³eele mejkeÀej}e ³eµe Dee}s. Hebjlet
keÀeµceerj He´µve Deo³eeHener megìt µekeÀ}e veener. l³eeceeies Deeblejje<ìêr³e HeeleUerJej®es jepekeÀejCener
peyeeyeoej Deens. HeeefkeÀmleeve®³ee HeÀeUCeerveblej HeekeÀ}e keÀeµceerj nJee neslee. l³eemeeþer HeekeÀves efnbmekeÀ
keÀejJee³eebvee meg©Jeele kesÀ}er. lesJneHeemetve keÀeµceerj®eer peKece ef®eIeUle ies}er DeeefCe Deo³eeHe leer yejer
nesT µekeÀ}er veener.
peccet-keÀeµceerj jep³ee®es Yeejlee®³ee vekeÀeµeeJejer} mLeeve Heeefn}s lej ns jep³e Deeblejje<ìêr³e

¢<ìerves cenlJee®es Deens. keÀeµceerj}e efvemeiee&®es HeÀej ceesþs Jejoeve }eYe}s}s Deens. He´®eb[ vewmeefie&keÀ
meeOevemeeceieér®eer GHe}yOelee Je HećegKe He³e&ìve mLeU Demeu³eecegUs ³ee jep³eeletve ceesþîee HećeeCeele
GlHevve mejkeÀej}e efceUles. 1981 ®³ee peveieCevesvegmeej ³ee jep³ee®eer SketÀCe }eskeÀmebK³ee nesleer.
jep³eeleer} keÀeµceerj KeesN³eele 96 ìkeÌkesÀ cegefm}ce Je 4 ìkeÌkesÀ efnbot nesles. peccet ceOeer} #es$eHeÀUeHewkeÀer
78, 114 ®eew.efkeÀ.ceer.®ee Heósµe HeekeÀJ³eeHle Je 42,735 ®eew.efkeÀ.ceer.®ee Heósµe ®eerve J³eeHle cnCetve
DeesUKe}e peelees. Fbi}b[-DecesefjkeÀe Je ®eerve®³ee jepekeÀejCeecegUs keÀeµceerj He´µve megìt µekeÀ}s}e veener.
³ee He´µveeb®es Ieesbie[s meb³egkeÌle je<ì^mebIeele Deo³eeHe efYepele He[}s}s Deens.
14.4.1.1 mJeeleb$³eHetJe& keÀeµceerj ë

F.me. 1925 ceO³es jepee nefjefmebie keÀeµceerj®³ee ieeoerJej Dee}e. l³ee®³ee DeeOeer efHelee
Decejefmebn Je keÀekeÀe He´leeHeefmebn ³eeb®³ee mebIe<ee&le Decejefmebneves mellee efceUefJeC³eemeeþer Fbie´peeb®eer ceole
Iesle}er. l³eecegUs Decejefmebn Je l³eeb®³eele cew$eer®es mebyebOe nesles. Hejbleg jepee nefjefmebne®ee mJeYeeJe Henelee
l³eeves Fbie´pebeµeer cew$eer keÀjC³eeSsJepeer mebIe<ee&lcekeÀ YetefcekeÀe Iesle}er. 1885 Heemetve Þeerveiej®³ee
261
jsefme[sbì Dee@efHeÀmeJej HeÀ[keÀle Deme}s}s Fbie´peeb®es ³egefve³eve pe@keÀ l³eeves keÀe{tve ìekeÀ}s lemes®e
Fbie´peeb®³ee leey³eele DemeCeeje efie}ieerì Heéble 1929 ceO³es leey³eele Iesle}e.
³ee keÀeUele keÀeµceerjceO³es cenlJee®ee Go³e Pee}e les cnCepes µesKe Deyogu}e ³eeb®ee p³eebvee
`µesj-S-keÀeµceerj' Demes cnì}s peeles. keÀeµceerj®ee Fefleneme cnCepes µesKe Deyogu}eb®ee Fefleneme
Demes®e meceerkeÀjCe yeve}s nesles. keÀJeer cebnceo FkeÀyee} ns l³eeb®es He´sjCeemLeeve nesles. 1930 He³e¥le
YeejleJeeoer Deme}s}s Deyogu}e veblej YeejleefJejesOekeÀ yeve}s. l³eeb®³ee DeO³e#elesKee}er 16 Dee@keÌìesyej
1932 jespeer Dee@} peccet DeB[ keÀeµceerj cegefm}ce keÀe@vHeÀjvme ³ee mebIeìves®eer mLeeHevee Pee}er efle}e®e
Heg{s ve@µeve} keÀe@vHeÀjvme ³ee veeJeeves DeesUKe}s ies}s.
³ee keÀeUele keÀeµceerjceO³es efnbot-cegefm}ce obie}ebrvee HeéjbYe Pee}e. cegefm}ceebveer Deeboes}ve

GYeej}s. `Fm}ece Kelejsces' ®³ee Iees<eCee SsketÀ ³esJet }eieu³ee. keÀeµceerjer Hebef[le Þeer. yepeeye ³eebveer
ce.ieebOeer Je Hebef[le vesn©bveer He$es HeeþJetve ceoleer®eer ³ee®evee kesÀ}er. mebHetCe& Yeejleele ye@.efpeveeb®³ee
vesle=lJeeKee}er cegefm}ceebveer mJeleb$e HeeefkeÀmleeve®es Deeboes}ve GYeej}s Demeleebvee keÀeµceerj®³ee µesKe
Deyogu}ebvee HeeefkeÀmleeve efvecee&Ce JneJes Demes Jeeìle Deme}s lejer HeekeÀceO³es pee³e®es veJnles lej
Yeejleele®e HeCe mJeleb$e jene³e®es nesles. 1944 ceO³es Heeefþby³eemeeþer µesKe Deyogu}ebveer ye@.peerveebvee
yees}eefJe}s Demelee l³eebveer cee$e ve@µeve} keÀe@vHeÀjvme ner iegb[eb®eer mebIeìvee Demetve HeeefkeÀmleeve®ee He´®eej
kesÀ}e l³eecegUs Deyogu}eb®ee Yećeefvejeme Pee}e. Dee@iemì 1945 ceO³es Hebef[le vesn©bveer keÀeµceerj}e Yesì
osTve keÀeµceerjer Hebef[leebvee ve@µeve} keÀe@vHeÀjvmeceO³es meeceer} nesC³ee®es DeeJeenve kesÀ}s. 19 ces 1946
jespeer µesKe Deyogu}ebveer jepee nefjefmebn efJe©Oo keÀeµceerj íes[es Deeboes}ve meg© kesÀ}s Je keÀener
efoJemeele ye@.peerveebveer YeejleYej 16 Dee@iemì 1946 jespeer `He´l³e#e ke=Àleer efove' peenerj kesÀ}e.
14.4.1.2 keÀeµceerj®es efJe}erveerkeÀjCe ë

14 Je 15 Dee@iemì 1947 jespeer Deveg¬eÀces HeeefkeÀmleeve Je Yeejle ³ee oesve mJeleb$e je<ìêb®ee
pevce Pee}e. Yeejlee®³ee mJeeleb$³eeJesUer efyeéfìµeebveer keÀHeìefveleer keÀ©ve mebmLeeveebvee meeJe&Yeewce yeveJetve
Yeejlee®es µeskeÀ[es legkeÀ[s keÀjC³ee®es keÀejmLeeve j®e}s. Hejbleg mejoej Heìs}eb®³ee Hees}eoer OeesjCeecegUs
µeskeÀ[es mebmLeeves Yeejleele efJeef}ve Pee}er. keÀener mebmLeebvebe®ee He´µve cee$e megìt µekeÀ}e veJnlee
l³eeHewkeÀer keÀeµceerj ns mebmLeeve nesles. ceeTbì-ye@ìve}e keÀeµceerj HeekeÀ}e efceUeJes Demes Jeeìle nesles.
l³eecegUs Hebef[le vesn©bveer keÀeµceerjyeeyele Goemeerve OeesjCe efmJekeÀej}s. meHìWyej 1947 Heemetve HeekeÀves
DeeHe}s mewv³e keÀeµceerjceO³es IegmeJe}s. 22 Dee@keÌìesyej 1947 Heemetve HeekeÀves `Dee@Hejsµeve ieg}ceie&'
meg© keÀ©ve Yeejleer³e mewefvekeÀebJej nu}s meg© kesÀ}s. keÀeµceerjceO³es IegmeKeesjebveer He´®eb[ efJeOJebme meg©
kesÀ}e. yeejecegu}e HetCe& efvece&veg<³e Pee}s. 14 npeej }eskeÀmebK³es®³ee µenjele 12 npeej }eskeÀ ceej}s
ies}s. ye}elkeÀeje®eer ieCeleer®e veJnleer. ³ee IeìvescegUs µesKe Deyogu}ebvee OekeÌkeÀe yeme}e. cenejepe
nefjefmebn Je HebleHeÓeeve cenepeveebveer YeejleekeÀ[s ceole ceeefiele}er. ³eeJesUsHe³e¥le IegmeKeesj ÞeerveiejpeJeU
Heesn®e}s. HeefjefmLeleer®³ee o[HeCeeKee}er jepee nefjefmebieves 26 Dee@keÌìesyej 1947 jespeer Yeejleele
efJe}erve nesC³ee®³ee keÀjejeJej me¿ee kesÀu³ee. µesKe Deyogu}ebveerner ³ee}e HeeþeRyee efo}e. S}.Heer.mesve ³ee
}<keÀjer DeefOekeÀeN³eeves Hejeke´Àce ieepeJetve keÀeµceerj Keesjs cegkeÌle kesÀ}s. Gjer leey³eele Iesle}s HeCe
262
mejkeÀej®³ee GoemeervelescegUs mewv³e Heg{s peeT µekeÀ}s veener. GjerHe}erkeÀ[er} Yeeie HeekeÀJ³eele keÀeµceerj
yeve}e. 14 veesJnWyej 1947 jespeer ³egOoyeboer peenerj keÀjC³eele Dee}er. ceeTbì ye@ìve®³ee DeeieńecegUs
vesnjbÀveer keÀeµceerj He´µve meb³egkeÌle je<ì^mebIeele ves}e. HeCe ye[îee je<ìêbveer Yeejleeyeodo} He#eHeeleer
OeesjCe efmJekeÀeju³eeves ne He´µve DeefOekeÀ®e iegbleeiebgleer®ee yeve}e.
14.4.1.3 µesKe Deyogu}eb®es jepekeÀejCe ë

1948 ceO³es µesKe Deyogu}ebvee keÀeµceerj®es HebleHeÓeeve yeveJeC³eele Dee}s. jepee nefjefmebiee®³ee
peeieer l³eeb®ee ceg}iee [e@. keÀjCeefmebie ne jepee yeve}e. Hejblet keÀener keÀeUele®e keÀeµceerj®³ee
jepekeÀejCeeJej µesKe Deyogu}eb®es Je®e&mJe Jee{}s. l³eebveer Hebef[le vesnjbÀkeÀ[s `pej keÀeµceerj}e Keeme
opee& Je JeeieCetkeÀ osle Demee} lej®e Yeejleele jent' Deµeer OecekeÀerJepee ceeieCeer kesÀ}er. l³eeletve
keÀeµceerj}e Keeme opee& osCeeN³ee 370 keÀ}cee®ee pevce Pee}e. ³ee keÀ}cee}e ceb$eerceb[Ueves
megjÀJeeleer}e efJejesOe kesÀ}e HeCe veblej les cebpetj Pee}s. lejerner µesKe Deyogu}eb®es efJejesOee®es OeesjCe keÀe³ece
jeefn}s. 31 Dee@keÌìesyej 1951 jespeer keÀeµceerj®eer Ieìveemeefceleer yeveJeC³eele Dee}er. ³eeefJejÀodOe
1952 Heemetve He´peeHeefj<eosves Deeboes}ve megjÀ kesÀ}s. `SkeÀ osµeceW oes efJeOeeve oes efveµeeve, oes HeÓeeve
vener ®e}Wies' Deµee Iees<eCe efou³ee. HeCe l³eeb®eer mecepetle vesnjbÀveer Ieele}er.
}JekeÀj®e Hebef[le vesnjÀ Je µesKe Deyogu}e ³eeb®³eeleer} mebIe<ee&}e megjÀJeele Pee}er. 1953
Heemetve Deyogu}e mJeleb$e keÀeµceerj®eer Yee<ee yees}t }eie}s. l³eecegUs 8 Dee@iemì 1953 jespeer µesKe
Deyogu}ebvee DeìkeÀ keÀjC³eele Deeueer. µesKe Deyogu}ebveer DeìkesÀle Demeleebveener ne}®ee}er megjÀ
þsJeu³ee Je DeeHe}er Helveer yesiece Deyog}e Je peeJe³ee®ee YeeT KJeepee Deef}µeen ³eeb®³ee ceoleerves `Jee@j
keÀe@vmeer}' ³ee onµeleJeeoer mebIeìves®eer mLeeHevee kesÀ}er.l³eebveer Hegvne Deeboes}ve megjÀ kesÀu³eeves 30
SefHe´} jespeer Hegvne DeìkeÀ kesÀ}er. l³eeb®³eeJej osµeêesne®ee Keì}e ®ee}efJeC³eele Dee}e. 8 SefHe´}
1964 jespeer l³eeb®eer cegkeÌlelee Pee}er.³ee ojc³eeve 27 ces 1964 jespeer Hebef[le vesnjbÀ®es efveOeve nesTve
}e}yeneotj µeeðeer HebleHeÓeeve Pee}s.
14.1.1.4 HeeefkeÀmleeve®es jepekeÀejCe ë

mJeleb$e keÀeµceerjmeeþer µesKe Deyogu}eb®es jepekeÀejCe megjÀ Demeleevee ogmeN³ee yeepet}e keÀeµceerj
HeekeÀ}e efceUefJeC³eemeeþer HeeefkeÀmleeve®eer Oe[He[ megjÀ nesleer. ³ee jepekeÀejCeele HeekeÀ}e Heeµ®eel³e
je<ìêbveerner HeeþeRyee efo}e. 1954 ceO³es DecesefjkeÀe-HeekeÀ ³eeb®³eele }<keÀjer keÀjej Pee}e. meHìWyej
1955 ceO³es DecesefjkesÀ®³ee HeeþeRy³eeves HeekeÀves keÀeµceerj He´µve meb³egkeÌle je<ì^mebIeele Hegvne GkeÀjÀve
keÀe{}e.1957 ceO³es HeekeÀceO³es pevej} De³egyeKeevee®eer }<keÀjer jepeJeì megjÀ Pee}er. ³ee
jepeJeìer}e DecesefjkesÀves YejIeesme }<keÀjer ceole efo}er. lemes®e ®eerve Je HeeefkeÀmleeve ³eeb®³eeleer} cew$eer
Jee{}er. 2 cee®e& 1963 jespeer ®eerve-HeeefkeÀmleeve meercee efveOee&efjle keÀjC³ee®³ee efveefcelleeves HeekeÀJ³eeHle
keÀeµceerj HeósµeeHewkeÀer oesve npeej ®eewjme cew}beHes#eener ceesþe Heósµe HeekeÀves ®eerve}e osTve ìekeÀ}e.
Hebef[le vesnjbÀ®³ee ce=l³etveblej HeekeÀves 1965 ceO³es Yeejleeµeer ³egOo HegkeÀej}s. ³ee ³egOoele µesKe
Deyoggu}ebveer HeekeÀ}e ceole kesÀ}er. 22 efoJemeele ns ³egOo meceeHle nesTve HeekeÀ®ee HejeYeJe Pee}e. HetJe&
HeeefkeÀmleeve®³ee He´µveeJe©ve Hegvne Yeejle-HeekeÀ ³eeb®³eele 1971 ceO³es ³egOo Pee}s. ³ee ³egOoele HeekeÀ®ee
263
oCeoCeerle HejeYeJe nesTve yeebie}e osµe mJeleb$e Pee}e. ³egOoele Yeejlee®ee DeeHeCe HejeYeJe keÀ© µekeÀle
veener ns efometve Deeu³eeves HeekeÀves keÀeµceerjceOeer} DeeflejskeÀer mebIeìveebvee YejIeesme }<keÀjer Je DeeefLe&keÀ
ceole osCes meg© kesÀ}s.
keÀeµceerj ne Yeejlee®ee DeefJeYeep³e IeìkeÀ Demeu³eecegUs lees Yeejle Je HeeefkeÀmleeve ³eeb®³eeleer}

Jeeoe®ee efJe<e³e Demet µekeÀle veener. ³ee Yeejlee®³ee YetefcekesÀ}e yeUkeÀìer DeeCeC³eemeeþer Fbefoje ieebOeerveer
1975 mee}er µesKe Deyogu}ebµeer JeeìeIeeìer keÀ©ve keÀeµceerj}e Ieìves®³ee 370 keÀ}ceevJe³es osC³eele
Dee}s}e Keeme opee& keÀe³ece þsJe}e peeF&}, DeeefLe&keÀ efJekeÀemeemeeþer keWÀê mejkeÀejkeÀ[tve meene³³e efo}s
peeF&} Demes DeeµJeemeve efo}s. ³ee Deeieesoj Deyogu}ebvee mLeeveyeOo kesÀ}s}s nesles. l³eeletve l³eeb®eer
cegkeÌlelee keÀ©ve 25 HesÀye´gJeejer 1975 jespeer keÀeµceerj®es cegK³eceb$eer yeveefJeC³eele Dee}s. 1977 ®³ee
efveJe[CegkeÀerle ve@µeve} keÀevHeÀjvme}e yengcele efceUe}s.
14.4.1.5 DeeflejskeÀer keÀejJee³ee ë

Yeejle mejkeÀej®es Goemeerve OeesjCe Je µesKe Deyogu}eb®eer keÀejmLeeves ³eeb®³eecegUs keÀeµceerj®³ee
HegÀìerjleeJeeoer ®eUJeUerle ceesþîee HećeeCeele Jee{ Pee}er. keÀeµceerj}e mJeleb$e keÀjC³eemeeþer DeveskeÀ
DeeflejskeÀer mebIeìvee efvecee&Ce Peeu³ee. l³eeceO³es De}-HeÀlesn, De}-yeesjes, De}-keÀeµceerj, DeePeeo
keÀeµceerj, peccet-keÀeµceerj ef}yejsµeve He´bÀì ³ee meg©Jeeleer®³ee keÀeUeleer} HećegKe mebIeìvee nesl³ee.
1970 ceO³es DeeflejskeÌ³eebveer kesÀ}su³ee keÀejJeeF&le DeveskeÀ Iejebvee Deeieer }eJeu³ee iesu³ee. SkeÀìîee
yeejecegu}ele oesve ogkeÀeves 77 Iejs peUtve Yemcemeele Pee}er. oesve ceefnv³eele 200 Deeieer, efJeceeve
DeHenjCe Ie[tve Dee}s. jep³eele yee@yemHeÀesìe®eer cee}erkeÀe®e meg© Pee}er. 1983 ceO³es Yeejle-Jesmì
Fbef[pe ³eeb®³eele nesCeeje efke´ÀkesÀì meecevee GOeU}e ies}e. 1984 ceO³es 6 keÀeBieśme vesl³eeb®eer nl³ee
Pee}er. HeerHeume }erie, HeerHeume keÀe@vHeÀjvme, peceeles-F-Fm}eceer ³ee mebIeìveebveer nl³eeme$e meg© kesÀ}s.
ve@µeve} ke@ÀevHeÀjvme®³ee vesl³eeb®³eener nl³ee nesT }eieu³ee. 1988 ceO³es HeekeÀ®³ee pevej} efPe³ee®ee
DeHeIeeleele ce=l³et Pee}e. l³eeJesUer keÀeµceerjceO³es obie}er GmeUu³ee. DeeflejskeÌ³eebveer keÀeµceerjer
pevelesmeeþer DeveskeÀ ngketÀce peejer kesÀ}s. l³eeceO³es Ie[îeeUs HeekeÀ®³ee JesUsvegmeej }eJeCes, µegke´ÀJeejer
v³ee}³eele peeT ve³es, efðe³eebveer yegjK³ee®es yebOeve HeeUeJes F.
1989 ceO³es He´®eb[ efnbmee®eej keÀjC³eele Dee}e. 15 Dee@iemì Je 26 peevesJeejer ³ee efoJeµeer
eflejbies peeU}s peeT }eie}s. yegjKee ve Iee}CeeN³ee le©CeerbJej De@efme[®es nu}s keÀjC³eele Dee}s. 21
Dee@iemì 1980 jespeer ve@µeve} keÀe@vHeÀjvme®es vesles ³egmetHeÀ o}JeeF& Je YeepeHee vesles ìeHeUt ³eeb®ee Ketve
kesÀ}e ies}e. µesKe Deyogu}eb®es HegleUs peeUC³eele Dee}s. cekeÀyet} yeì ³ee DeeflejskeÌ³ee}e HeÀeµeer®eer efµe#ee
megveeJeCeejs v³ee³eeOeerµe iebpet ³eebvee efoJemee{JeU³ee ieesÈ³ee Ieeleu³ee. 1989 ®³ee efveJe[CegkeÀebJej
yeefn<keÀej Ieele}e. keÀeµceerjceOetve efnbotvee nekeÀ}s}s peeT }eie}s. 19 ef[meWyej 1989 jespeer keWÀêer³e
ie=nceb$³ee®eer ceg}ieer [e@. ©yeer³ee meF&o®es DeeflejsskeÌ³eebveer DeHenjCe kesÀ}s. efle®³ee megìkesÀ®³ee ceesyeou³eele
Yeejle mejkeÀejves Hee®e keÀ[J³ee DeeflejskeÌ³eeb®eer megìkeÀe kesÀu³eeves DeeflejskeÌ³eeb®es ceveesOew³e& Jee{}s. ³eeveblej
efnpeyet} cegpeeefnoerve ³ee veJ³ee onµeleJeeoer mebIeìves®ee Go³e Pee}e. 3 }eKe efnbot keÀeµceerj mees[tve
efveIetve ies}s. efveJee&efmeleeb®eer Del³eble JeeF&ì DeJemLee Pee}er. keÀeµceerj KeesN³eele efHeÀjCesner OeeskeÌ³ee®es
Pee}s.
264
8 ef[mebsyej 1982 jespeer µesKe Deyogu}eb®ee ce=l³et nesTve l³eeb®³ee peeieer l³eeb®ee ceg}iee
HeÀe©Ke Deyogu}e cegK³eceb$eer yeve}s. HeCe l³eebveer efHel³ee®es®e OeesjCe ®ee}t þsJe}s. DeeflejskeÌ³eeb®³ee
Jee{l³ee keÀejJee³eebcegUs 1984 ceO³es les keÀebner keÀeU Fbi}b[}e peeTve jener}s FlekeÀer iebYeerj efmLeleer
efvecee&Ce Pee}er nesleer. ³ee onµeleJeeoecegUs keÀeµceerj®es veboveJeve GOeJemle Pee}s. Yeejle mejkeÀej®³ee
He´³elveeves Hegvne keÀeµceerjceO³es efveJe[CetkeÀ Heéfke´À³ee meg© keÀjC³eele Dee}er. Deì}efyenejer JeepeHes³eer
HebleHeÓeeve Pee}s Demelee l³eebveer HeekeÀµeer cew$eer Jee{JeC³eeJej Yej efo}e. l³eecegUs keÀeµceerjceO³es HetJeeaHes#ee
keÀener HećeeCeele efmLejlee Dee}er HeCe Depetvener ne He´µve HetCe&leë megìt µekeÀ}e veener.
14.4.2 Ke}ermleeve ®eUJeU ë

HebpeeyeceO³es µeerKe Oecee&®eer mLeeHevee ieg© veevekeÀebveer kesÀ}er. ³ee Oecee&le one Oece&ieg© nesTve
ies}s. efnbot Je Fm}ece Oecee&leer} ®eebie}er lelJes ³ee Oecee&le Iesle}er ies}er. µeerKeeb®es Hee®eJes ieg© Depeg&veefmebie
³eebveer Dece=lemejceO³es megJeCe&cebefoje®eer mLeeHevee kesÀ}er. ns®e cebefoj µeerKeeb®es HeefJe$e Oece&mLeU yeve}s.
Depeg&veefmebieeb®es Heg$e ieg© njieesefJebo ³eebveer ³esLes®e DekeÀe} leKle cebefoj yeebOe}s. ceesie}keÀeUele µeerKe-
ceesie} mebIe<ee&}e megjJeele Pee}er. l³eecegUs µesJeì®es Je oneJes Oece&ieg© ieg© ieesefJeboefmebieeveer Kee}mee
HebLee®eer mLeeHevee keÀ©ve µeerKeeb®es }{eT peceeleerle ©Heeblej kesÀ}s. 1799 ceO³es jCeefpeleefmebneves
µekeÌleerµee}er µeerKe jep³ee®eer mLeeHevee kesÀ}er. 1849 He³e¥le cnCepes jCeefpeleefmebne®³ee ce=l³etHe³e¥le ³ee
jep³ee®eer He´®eb[ YejYejeì Pee}er HeCe l³eeveblej Fbie´peebveer efµeKeeb®es jep³e ve<ì kesÀ}s. 1857 ®³ee
GþeJeele efµeKeebveer Fbie´peebvee ceole kesÀu³eeves Fbie´peebveer }<keÀjele ceesþîee HećeeCeele efµeKeeb®eer Yejleer
kesÀ}er lemes®e l³eeb®³ee ceveele µeerKe cnCepes JesieUs je<ì^ Deens ner HegÀìerjleeJeeoer YeeJevee jÀpeefJe}er.
14.4.2.1 iegjÀodJeeje cegkeÌleer ®eUJeU ë

Yeejleele mJeeleb$³e ®eUJeU megjÀ Demeleevee 13 SefÒeue 1919 ceO³es Hebpeeye Heébleeleer}
pee}er³eveJee}e yeeie ³esLes pevej} [e³ejves Ye³eevekeÀ nl³eekeÀeb[ Ie[Jetve DeeCe}s. Demes Demeleevee
efyeéfìµe meceLe&keÀ Deme}su³ee megJeCe&cebefojeleer} µeerKe Oece&iegjbÀveer pevej} [e³ej®ee megJeCe&cebefojele
melkeÀej kesÀ}e. ³ee Ieìves®ee meJe&meeceev³e efµeKeebvee efleìkeÀeje Jeeìt }eie}e Je l³eebveer efyeéfìµeefve<þ
Ye´<ìe®eejer Oece&iegjbÀ®³ee efve³eb$eCeeletve iegjÀodJeeje cegkeÌle keÀjC³eemeeþer ®eUJeU megjÀ kesÀ}er. 1925
ceO³es µeerKe iegªÜeje®es J³eJemLeeHeve ³eesi³e efjleerves JneJes ³eemeeþer SkeÀ þjeJe Heeme keÀjÀve èfµejesceCeer
iegjÀodJeeje HeýebOekeÀ meefceleer mLeeHeve' kesÀ}er. ³ee meefceleer®es meom³e µeerKeebveer efveJe[}s}s Demele.
l³eemeeþer }neve }neve celeoejmebIee®eer mLeeHevee keÀjC³eele Dee}er. l³eecegUs ner meefceleer cnCepes
efµeKeeb®eer mebmeo®e yeve}er.
14.4.2.2 DekeÀe}er o}e®eer mLeeHeve Je HegÀìerjleeJeeoe®ee Go³e ë

efMejesceCeer iegjÀodJeeje HeýebOekeÀ meefceleerµeer mebyebOe Deme}su³ee Je µeerKeeb®es HeéfleefveefOelJe keÀjCeeN³ee
DekeÀe}er o} ³ee jepekeÀer³e He#ee®eer ³ee keÀeUele mLeeHevee Pee}er Je Hebpeeye®³ee jepekeÀejCee}e veJeerve
JeUCe }eie}s. keÀeBie´sme ner efnbot mebIeìvee Deens Je efle®³eeµeer neleefceUJeCeer kesÀu³eeme µeerKeeb®esDeefmlelJe
ve<ì nesF&ue Demes DekeÀe}er o}e®es cele Demeu³eeves l³eebveer mJeeleb$³e ®eUJeUerle efyeéfìµeebvee menkeÀe³e&
osCes megjÀ kesÀ}s. ogmeN³ee cene³egOoeveblej }JekeÀj®e Yeejlee}e mJeeleb$³e efceUe}s. ³eeJesUer efnbotvee
265
efnbotmLeeve, cegefm}ceebvee HeeefkeÀmleeve efceUe}s. µeerKeebvee cee$e keÀener®e ve efceUeu³eeves DekeÀe}er o}eves
mJeleb$e µeerKe je<ìê®eer ceeieCeer kesÀ}er HeCe l³eekeÀ[s keÀesCeerner }#e efo}s veener. l³eecegUs Yeejlee®³ee
jepekeÀer³e ®eewkeÀìerle®e jentve l³eebveer mJee³elle Hebpeeyeer jep³ee®eer ceeieCeer megjÀ kesÀ}er. Hebef[le vesnjbÀveer
ner ceeieCeer HesÀìeU}er. Yeeef<ekeÀ jep³e ceb[Uevesner Hebpeeye ns mebJesovee#ece meerceejep³e Demeu³eeves Je lesLes
Hebpeeyeer Je efnboer Yee<ee yees}u³ee peele Demeu³eeves l³ee®es efJeYeepeve nesT ve³es Deµeer efµeHeÀejme kesÀ}er.
l³eecegUs DekeÀe}er vesles mebleeHe}s. 1966 ceO³es Fbefoje ieebOeerveer efnboer Yeeef<ekeÀ nefj³eeCee HebpeeyeHeemetve
JesieUe keÀjÀve Hebpeeyeer Yeeef<ekeÀ jep³ee®³ee efveefce&leer}e ceev³elee efo}er.
14.4.2.3 DeeveboHetj meensye þjeJe Je Keef}mleeve ceeieCeer®ee Go³e ë

Hebpeeye®eer mellee nmleiele keÀjC³eeFlekeÀer DekeÀe}er o}e®eer leekeÀo veJnleer. l³eecegUs 1971
®³ee efveJe[CetkeÀerle keÀeBie´sme®ee efJepe³e nesTve i³eeveer Pew}efmebie ns cegK³eceb$eer yeve}s. l³eebveer DekeÀe}er®es
vesle=lJe mJeleëkeÀ[s IesC³ee®ee He´³elve megjÀ kesÀu³eeves DekeÀe}er vesl³eebveer Keef}mleeve®³ee ceeieCeer}e HeéjbYe
kesÀ}e. p³ee efþkeÀeCeer µeerKeeb®es oneJes Oece&iegjÀ ieesefJeboefmebie ³eebveer Kee}meeb®eer Heefn}er meYee Iesle}er ³ee
efþkeÀeCe®³ee meYesle pesLes Kee}mee meJe&Þes<þ Demeleer} Demes SkeÀ jep³e Yeejleele Deme}s Heeefnpes.
HebpeeyeceO³es keWÀê mejkeÀej®ee nmle#esHe kesÀJeU mebj#eCe, Hejje<ì^ J³eJenej, ®e}ve Je oUCeJeUCe
³eeHegjlee®e ce³ee&efole DemeeJee Demee þjeJe Heeme kesÀ}e. meeJe&Yeewce mellee neleele Demeu³eeefµeJee³e µeerKe
Oecee&®es mebj#eCe keÀjCes DeµekeÌ³e Deens Demes GIe[HeCes ³ee þjeJeele veceto kesÀ}s nesles.
DeeCeeryeeCeerveblej 1977 ®³ee efveJe[CetkeÀerle DekeÀe}er o}e}e yengcele efceUtve pevelee He#ee®³ee
ceoleerves l³eebveer mejkeÀej mLeeHeve kesÀ}s. Hejblet Debleie&le celeYesoecegUs pevelee mejkeÀej keÀesmeU}s.
1980 meeueer Pee}su³ee efveJe[CetkeÀerle keWÀêele Fbefoje ieebOeeR®es mejkeÀej ³esTve HebpeeyeceO³esner keÀeBie´sme®es
mejkeÀej efJejepeceeve Pee}s. l³eecegUs DemJemLe Pee}su³ee DekeÀe}eRveer mebIe<ee&}e megjÀJeele kesÀ}er. meµeðe
µeerKe lejÀCeebveer 1981 Heemetve µeerKeeb®³ee ceeieC³ee ceev³e keÀjÀve IesC³eemeeþer efnbmee®eeje}e megjÀJeele
kesÀ}er.
14.4.2.4 efYebêveJee}s®ee Go³e ë

1980 ®³ee megceejeme Hebpeeye®³ee Deµeeble JeeleeJejCeele pevex}efmebie efYebêveJee}s ³ee
µekeÌleerµee}er vesl³ee®ee Go³e Pee}e. 1977 ceO³es mellesJej Deme}su³ee DekeÀe}er He#eele HetÀì
Hee[C³eemeeþer i³eeveer Pew}efmebie Je mebpe³e ieebOeebrveer®e efYebêveJee}s ³eeme neleeµeer OejÀve l³eeb®eer leekeÀo
Jee{Je}er nesleer. ns®e efYebêveJee}s Heg{s keÀeBieśmeefJejesOeer yeve}s. DekeÀe}eRveer HegkeÀej}su³ee Oece&³egOoele les
menYeeieer Pee}s. 9 meHìWyej 1981 jespeer DeeHeu³ee Je=lleHe$eeletve Keef}mleeve}e efJejesOe keÀjCeeN³ee
peieleveeje³eCe mebHeeokeÀe®eer nl³ee Pee}er ³eeceeies efYebêveJee}bs®ee nele neslee. 20 meHìWyej jespeer l³ee}e
DeìkeÀ Pee}er HeCe ie=nceb$e}³ee®³ee nmle#esHeecegUs 14 Dee@keÌìesyej}e mees[tve osC³eele Dee}s. i³eeveer
Pew}efmebie keWÀêer³e cebef$eceb[Uele ie=nceb$eer nesles. ³eeveblej efYebêveJee}Wveer megJeCe&cebefojele DeeHe}e leU
þeskeÀ}e. l³eeb®³ee meµeðe Deveg³ee³eeb®ee lesLes ®eesJeerme leeme Heneje Demes. Keef}mleeve®³ee meceLe&keÀeb®eer
l³eeb®³eeYeesJeleer ieoea Jee{t }eie}er. HeéfmeOoerceeO³eceebveerner l³eebvee ceesþer HeéfmeOoer efo}er.
266
14.4.2.5 Fbefoje ieebOeer®es JeeìeIeeìer®es He´³elve ë
DekeÀe}er vesl³eebµeer JeeìeIeeìer keÀ©ve HeefjefmLeleerletve ceeie& keÀe{C³ee®es DeeìeskeÀeì He´³elve Fbefoje
ieebOeerbveer kesÀ}s HeCe DekeÀe}er vesles keÀesCel³eener le[pees[er}e le³eej veJnles. DekeÀe}ebr®³ee DeeveboHetj
þjeJee}e ceev³elee osCes efkebÀJee Yeejleeletve HegÀìtve efveIetve mJeleb$e Keef}mleeve®³ee efveefce&leer}e ceev³elee
osCes Fbefoje ieebOeervee DeµekeÌ³e nesles. l³eecegUs JeeìeIeeìer DeHe³eµeer þjle nesl³ee. Keef}mleeve®³ee ceeieCeer
efµeJee³e ®eboerie{ HebpeeyeceO³es meeceer} kesÀ}e peeJee DeeefCe jeJeer, efye³eeme, mele}pe veo³eeb®es HeeCeer
jepemLeeve}e efo}s peeGÀ ve³es Deµeer ceeieCeer µeerKe vesl³eebveer meg© kesÀ}er. Hejbleg ®eboerie{ Hebpeeye}e
efou³eeme nefj³eeCeele Deeboes}ve meg© nesF&} Demes Fbefoje ieebOeebrvee Jeeìle nesles l³eecegUs l³eebveer ³ee
ceeieC³ee HesÀìeUu³ee. ³eeefJe©Oo µeerKeebveer Deeboes}ve meg© kesÀ}s. µeerKe onµeleJeeo³eebveer efve<HeeHe
}eskeÀeb®es nl³eeme$e meg© kesÀu³eeves osµeYej DeefmLejles®eer YeeJevee Hemej}er.
14.4.2.6 onµeleJeeoer keÀejJee³ee ë

efoJemeWefoJeme HebpeeyeceOeer} HeefjefmLeleer ef®ebleepevekeÀ nesle nesleer. onµeleJeeoe®³ee veeJeeKee}er
Hees}erme efve<HeeHe µeerKeeb®eer nl³ee keÀjerle Demeu³ee®es DeejesHe DekeÀe}er vesles keÀ© }eie}s. Hebpeeye®ee iegblee
Jee{efJeC³eeceO³es DekeÀe}er vesles nj®ebefoefmebie }eWieesJee}, megJeCe&cebefoje®es efve³eb$ekeÀ ieg©®ejCeefmebie leesnje
Je Hebpeeye®es cegK³eceb$eer He´keÀeµeefmebie yeeo} ner ceb[Uerner peyeeyeoej nesleer. keÀejCe HejmHejebleer}
mebIe<ee&cegUs ³ee efleIeebveer pevex}efmebie efYebêveJee}s}e jeve ceeskeÀUs keÀ©ve efo}s. l³eeletve Keef}mleeveer
onµeleJeeoe®ee Hee³ee cepeyetle nesle ies}e. 1983 ceO³es DekeÀe}er o} Je mejkeÀej ³eeb®³eeleer}
JeeìeIeeìer Hegvne efHeÀmekeÀìu³ee DeeefCe HebpeeyeceOeer} efnbmee®eej Jee{}e. 23 SefHe´} 1983 jespeer
[sH³egìer FvmHeskeÌìj pevej} S.Sme. DeìJee} ³eeb®eer efoJemee {JeÈ³ee megJeCe&cebefojele onµeleJeeÐeebveer
nl³ee kesÀ}er. 1983 les 1984 ³ee keÀeUele megJeCe&cebefojeletve 20 ce=leosn yeensj HesÀkeÀ}s ies}s. efnbobtvee
HebpeeyeceOetve nekeÀ}tve }eJeC³eemeeþer 5 Dee@keÌìesyej 1983 jespeer µeerKe onµeleJeeÐeebveer SkeÀ yeme
De[Jetve l³eeleer} efnbot He´Jeeµeeb®eer keÀlle} kesÀ}er. ogmejs efoJeµeer Fbefoje ieebOeerbveer ÒekeÀeMeefmebie yeeoue
ceb$eerceb[U yejKeemle keÀ©ve Hebpeeye keWÀê µeemeveeKee}er Iesle}s HeCe onµeleJeeo keÀceer nesle veJnlee.
1984 ceO³es 37 jsuJes mLeevekeÀebvee Deeieer }eJeC³eele Deeu³ee. mejkeÀej keÀebner keÀe³e&Jeener keÀjs} Demes
Jeeìtve efYebêveJee}sbveer megJeCe&cebefoje®eer mebj#eCeJ³eJemLee cepeyetle kesÀ}er. megJeCe&cebefoj cnCepes oe©ieesUe Je
Mem$eeðeeb®es keÀesþej yeve}s. jkeÌleHeele ner Hebpeeye®³ee peerJevee®eer efvel³ee®eer yeeye nesTve yeme}er.
efYebêveJee}bs®es meeceL³e& efoJemeWefoJeme Jee{le nesles Je je<ìêr³e SskeÌ³ee}e ceesþe OeeskeÀe efvecee&Ce Pee}e neslee.
14.4.2.7 Dee@Hejsµeve yu³et mìej ë

2 petve 1984 jespeer Fbefoje ieebOeerveer DekeÀe}er vesl³eebvee JeeìeIeeìerbmeeþer DeeJeenve kesÀ}s HeCe
l³eebvee Heéflemeeo ve efceUeu³eeves l³eebveer }<keÀjer keÀe³e&Jeener®ee efveCe&³e Iesle}e. 3 petve 1984 jespeer
Yeejleer³e }<keÀjeves megJeCe&cebefojele efµe©ve Dee@Hejsµeve yu³et mìej meg© kesÀ}s. }<keÀjeves jCeiee[s Je
leesHeÀeb®ee JeeHej kesÀ}e. ³eeJesUer onµeleJeeoer Je mewefvekeÀ ceej}s ies}s. pevex}efmebie efYebêveJee}s Je l³eeb®es
1000 Deveg³ee³eer ceej}s ies}s. 200 les 300 mewefvekeÀ þej Pee}s. DekeÀe} leKle®eer Fceejle
YegF&meHeeì Pee}er. meJee&le HeefJe$e ceeveu³ee ies}su³ee njcebefoj meensye ³ee HeéLe&vee mLeUe}ener OekeÌkeÀe
}eie}e. cebefoje®³ee efYebleerJej jkeÌlee®es me[s He[}s. 6 petve jespeer ner keÀe³e&Jeener meceeHle Pee}er.
Yeejleer³e }<keÀje}e ceesþs ³eµe efceUtve HebpeeyeceOeer} onµeleJeeÐeeb®es ceesþîee HećeeCeele G®®eeìve Pee}s.
267
14.4.2.8 Fbefoje ieebOeer®eer nl³ee ë
Fbefoje ieebOeebrveer kesÀ}s}er }<keÀjer keÀejJeeF& je<ìêr³e SskeÌ³e efìkeÀefJeC³eemeeþer, osµee®³ee
Yeu³eemeeþer nesleer. Hejbleg ³ee keÀejJeeF&cegUs megJeCe&cebefoje®es HeeefJe$³e ve<ì Peeu³ee®eer YeeJevee µeerKe
meceepeele efvecee&Ce Pee}er. HeeefkeÀmleeveves ³ee yeeyeleerle µeerKeebvee HeeþeRyee efo}e. DeveskeÀ µeerKe le©Ceebveer
Fbefoje ieebOeebrJej met[ GieefJeC³ee®³ee µeHeLee Iesleu³ee. DeeHeu³ee nl³es®es He´³elve nesle Deensle ³ee®eer Fbefoje
ieebOeerbveener keÀuHevee nesleer. l³eebvee OecekeÀer®eer He$es ³esT }eie}er HeCe l³eeb®³ee ceveesOew³ee&Jej cee$e
keÀesCeleener HeefjCeece Pee}e veener. 31 Dee@keÌìesyej 1984 jespeer l³eeb®³ee DekeÀyej jes[
keÀe³ee&}³eemeceesj®³ee efnjJeUerJej l³eeb®eer otjoµe&vemeeþer ceg}eKele nesCeej nesleer l³eecegUs yeg}ìHe´gHeÀ
peekeÀerì ve Iee}lee®e l³ee DeeHeu³ee keÀe³ee&}³eekeÀ[s efveIeeu³ee. l³eeb®³ee megj#ee HeLekeÀele Deme}su³ee
µeerKeebvee otj keÀjC³ee®eer met®evee DeefOekeÀeN³eebveer Fbefojepeerbvee ³ee DeeOeer kesÀ}er HeCe Fbefoje ieebOeerveer
Oece&efvejHes#eles®es keÀejCe meebietve leer HesÀìeU}er. HeneN³eeJej Deme}su³ee efye³eeleefmebie Je meleJebleefmebie ³ee
l³eeb®³ee®e Debiej#ekeÀebveer keÀe³ee&}³eekeÀ[s efveIee}su³ee Fbefoje ieebOeerbJej efHemlees} Je mìsveieveves Deieoer
peJeUtve ieesU³ee Pee[u³ee. Fbefoje ieebOeer peeieer®e keÀesmeUu³ee. ³ee nl³esves osµee}e He´®eb[ OekeÌkeÀe
yeme}e. Keef}mleeve ®eUJeUerves DeµeeHe´keÀejs osµee®es HeÀej ceesþs vegkeÀmeeve kesÀ}s.
14.4.2.9 jepeerJe ieebOeer DeeefCe Hebpeeye mecem³ee ë

Fbefoje ieebOeebr®³ee nl³esveblej jepeerJe ieebOeer HebleHeÓeeve yeve}s. l³eebveer Hebpeeye®eer mecem³ee
JeeìeIeeìerves mees[efJeC³ee®es He´³elve kesÀ}s Je l³eele ³eµe ³esTve 24 peg}w 1985 jespeer DekeÀe}er o}e®es
DeO³e#e meble nj®eboefmebie }esieeWJee} Je jepeerJe ieebOeer ³eeb®³eele keÀjej Pee}e. l³eevegmeej ®eboerie{
Hebpeeye}e o³eeJee, µeerKeebvee Hegvne }<keÀejele I³eeJes, jeJeer, efye³eeme, veo³eeb®³ee HeeC³ee®ee He´µve }Jeeo
meefceleerkeÀ[s meesHeJeeJee ³ee Deìer ceev³e kesÀu³ee. HeCe ne keÀjej Deeke´ÀcekeÀ ieìebvee ceev³e ve Peeu³eeves
l³eebveer Deeboes}ve megjÀ kesÀ}s. 20 Dee@iemì 1985 jespeer meble nj®eboefmebie }esieeWJee}eb®eer®e nl³ee
Peeu³eeves ne keÀjej ceeies He[}e. 1985 ®³ee efJeOeevemeYee efveJe[CetkeÀerle DekeÀe}er o} mellesJej
Dee}e. Hebpeeyecebefojeletve onµeleJeeo megjÀ®e neslee. 29 SefHe´} 1986 jespeer DeeflejskeÌ³eebveer
megJeCe&cebefojeletve mJeleb$e Keefuemleeve®eer Iees<eCee kesÀ}er. l³eecegUs megjpeerleefmebie yevee&}e mejkeÀejves
Hees}erme keÀejJeeF& keÀjÀve DeeflejskeÌ³eebvee nekeÀuetve ns cebefoj efµejesceCeer iegjÀodJeeje HeýebOekeÀ meefceleer®³ee
leey³eele efo}s.
DeeflejskeÌ³eebvee HeekeÀkeÀ[tve meene³³e efceUt }eie}s. Dee@Hejsµeve yu³et mìej®es HećegKe Je mesJeeefveJe=Êe
Pee}s}s pevej} De©CekegÀceej JewÐe ³eeb®eer HegC³eele nl³ee Pee}er. Hebpeeye®³ee Heesef}me o}e®es HećegKe
p³egef}Dees efjyesjes ³eeb®³ee nl³es®ee He´³elve Peeuee.1986 ceO³es yevee&}e mejkeÀejves je<ìêr³e megj#ee
keÀe³eÐeeKeeueer He´keÀeµeefmebie yeeo}, iegjÀ®ejCeefmebie leesnje Je Dee@}Fbef[³ee µeerKe mìg[bvme
HesÀ[jsµeve®³ee vesl³eebvee DeìkeÀ kesÀ}er. Hebpeeye®eer mecem³ee 1990 veblej megìe³e}e megjÀJeele Pee}er.
meO³ee HebpeeyeceOeer} onµeleJeeoe®es G®®eeìve Pee}s Demetve µeeblelee veebole Deme}s}er efomeles.
14.4.3 DeemeececeOeer} ®eUJeU ë

19 J³ee µelekeÀe®³ee HeéjbYeeHeemetve oeì }eskeÀJemleer Deme}su³ee HetJe& yebiee}ceOeer} efJejU
}eskeÀJemleer Deme}su³ee megHeerkeÀ DeemeececeO³es DeveskeÀ ueeskeÀ JeemleJ³ee}e ³esle nesles. ³eeceO³es efnbot Je
268
cegefm}ce Deµee oesvner Oecee&®es }eskeÀ nesles. DeemeececeO³es mLeeef³ekeÀ nesC³eeme ³ee }eskeÀebvee l³eeJesUer
HeÀejmee efJejesOe Pee}e veener keÀejCe ³esLeer} peceerveoej Je ceUsJeeu³eebvee mJemle ojele cepetj HegjJeþe
GHeueyOe Pee}e. lemes®e keÀeBie´sme®³ee vesl³eebveer ³ee }eskeÀebkeÀ[tve celes efceUC³ee®eer Kee$eer Demeu³eeves
l³eebvee efJejesOe kesÀ}e veener.
14.4.3.1 yebiee}er efJejÀOo Deemeeceer mebIe<e& ë

1961 ceO³es DeemeececeO³es Pee}su³ee peveieCevesle Flej jep³eeb®³ee leg}vesle Deemeece®³ee
}eskeÀmebK³esle yesmetceej Jee{ Peeu³ee®es mecepe}s l³eecegUs lesLes He´®eb[ KeUyeU ceepe}er. Deµee
HeefjefmLeleerle 1971 ceO³es HetJe& HeekeÀ Je Heefµ®ece HeekeÀ ³eeb®³eeleer} mebIe<ee&cegUs HetJe& HeeefkeÀmleeveeletve one
}eKeebntve peemle efveJee&efmele DeemeececeO³es Dee}s. ³ee DeefOekeÀ }eskeÀmebK³es®ee leeCe Deemeece®³ee
DeLe&J³eJemLesJej He[u³eeves }eskeÀeb®³ee mebleeHeele Yej He[}er. ³eeveblej }JekeÀj®e yeebie}eosµee®eer efveefce&leer
Pee}er. l³eecegUs DeemeececeO³es Dee}su³ee meJe& efveJee&efmeleebvee yeebie}e osµeele Hejle HeeþefJeC³eele Dee}s.
Demes Deme}s lejer meJe&®e efveJee&efmele yeebie}e osµeele ve peelee SkeÀ }eKe efveJee&efmele DeemeececeO³es®e
jener}s. Yeejle Je yeebie}e osµeele keÀjej nesTve l³eevegmeej 1971 veblej Deemeeceele ies}su³ee
veeieefjkeÀeveeb®e l³eeb®³ee veeieefjkeÀlJee®eer DeesUKe Heìu³eeme yeebie}e osµeele Hejle Iesle}s peeF&} Demes
þj}s. l³eecegUs 1971 HetJeer& Dee}su³ee yebiee}er }eskeÀebvee Hejle peeC³ee®ee He´µve®e veJnlee ³eeletve
Deemeeceer Je yebiee}er ³eeb®³eele veJeerve Jeeoeme megjÀJeele Pee}er.
14.4.3.2 Deeboes}veele Jee{ ë

1979 ceO³es celeoej ³eeo³eeb®ee Hegve&efJe®eej Pee}e lesJne l³ee ³eeoerleer} megceejs mee[sleerve }#e
}eskeÀeb®es je<ìêr³elJe Jeeoie´mle Demeu³ee®es efometve Dee}s. les meJe& }eskeÀ yeebie}e osµeeletve Dee}s}s
oefjêer,Deefµeef#ele Je efveJee&efmele cegme}ceeve nesles. 1980 ceOeer} }eskeÀmeYee efveJe[CetkeÀerkeÀjlee le³eej
keÀjC³eele Dee}su³ee celeoejeb®³ee ³eeoerle DeveskeÀ HejkeÀer³eeb®ee efJeµes<eleë yeebie}e osµeeletve Dee}su³ee
efveJee&efmeleeb®ee DebleYee&Je Pee}s}e neslee. ³ee keÀejCeeJejÀve DeemeececeOeer} pevelee FlekeÀer Ye[keÀ}er nesleer
keÀer 16 HewkeÀer 14 celeoejmebIeele efveJe[CetkeÀe IesCes DeµekeÌ³e Pee}s. ³ee Deeboes}veeme efnbmekeÀ JeUCe
}eie}s. l³ee®es vesle=lJe `Dee@} Deemeece mìg[bvme ³egefve³eve' Je 'Deemeece ieCemebieéce Heefj<eo' ³ee
mebIeìveebveer kesÀ}s. Deemeeceeleer} HejkeÀer³eebvee µeesOetve keÀe{eJes, l³eebvee celeoevee®ee nkeÌkeÀ osT ve³es,
l³eebvee yeebi}eosµeele efkebÀJee Yeejlee®³ee Flej jep³eele HeeþJetve ÐeeJes Deµee l³eeb®³ee ceeieC³ee nesl³ee. ³ee
ceeieC³ee ceev³e nesF&He³eb&le jep³eeleer} keÀecekeÀepe megjUerle ®ee}t ve osC³ee®eer l³eebveer OecekeÀer efo}er.
l³eevegmeej mebIeìveebveer meeJe&ef$ekeÀ mebHe, meeJe&peefvekeÀ cee}celles®eer veemeOetme, mejkeÀejer keÀe³ee&}³es,
ye@keÀe, Heesmì ³eeb®es keÀecekeÀepe ®ee}t ve osCes DeµeeHe´keÀejs Deeboes}ve Jee{efJeu³eeves jep³eeleer} pevepeerJeve
þHHe Pee}s. osµeele }eieCeeN³ee Keefvepe les}e®ee SkeÀ le=leer³eebµe HegjJeþe DeemeececeOetve nesle neslee. lees
HegjJeþe yebo keÀjCes ns ³ee mebIeìveeb®³ee neleeleer} HeÝeeJeer µeðe nesles. ³ee mebIeìveebvee Deemeeceer peveles®ee
Je mLeeefvekeÀ He´µeemevee®ee HeeþeRyee Demeu³eeves efnbmee®eeje}e jesKeCes keÀþerCe Pee}s.
14.4.3.3 keWÀêmejkeÀej®es He´³elve ë

DeemeececeOeer} HeefjefmLeleer Ye³eevekeÀ Peeu³eeves keWÀê mejkeÀejves meercee megj#ee HeLekesÀ Je keWÀêer³e
jeKeerJe Hees}erme o} lesLes lewveele kesÀ}s. Fbefoje ieebOeerbveer Deeboes}keÀ vesl³eebµeer mJeleë JeeìeIeeìer kesÀu³ee.
269
l³eele 25 cee®e& 1969 HetJeea celeoej cnCetve veeWoCeer Pee}su³ee }eskeÀebvee Deemeece®es veeieefjkeÀ cnCetve
ceev³elee osCes, Yeejle-yeebie}e meercesJej HeÝeeJeer Heesef}me ³eb$eCee þsJeCes ³ee iees<ìer ceev³e kesÀu³ee. efJeÐeeLeea
mebIeìveebveer cee$e Fbefoje ieebOeebr®eer ³eespevee HesÀìeUtve }eJe}er Je 1951 veblej Dee}su³ee }eskeÀebvee
DeemeececeOetve nekeÀ}tve }eJeeJes Deµeer ceeieCeer kesÀ}er. Deeboes}ve keÀceer nesle vemeu³ee®es Heentve Fbefoje
ieebOeerveer mebHetCe& Deemeece}e Deµeeble #es$e cnCetve Ieesef<ele kesÀ}s. lesLes mewv³e HeeþtJeve meeJe&peefvekeÀ
mesJebeleer} mebHeeJej Je meYeebJej yeboer Ieele}er lejer Deeboes}keÀebveer keÀe³eosYebiee®eer ®eUJeU ®ee}t þsJe}er.
1980 ceO³es Fbefoje ieebOeerveer Deemeecemeeþer `ve@µeve} meskeÌ³egefjìer' JeìngketÀce Heeme keÀ©ve Iesle}e.
l³eevegmeej meeJe&peefvekeÀ µeebleles®ee Yebie keÀjCeeN³eeefJe©Oo Keì}e ve Yejlee DeìkeÀ keÀjC³eele ³esF&ue Je
mebHe keÀjC³eeme yeboer IeeueC³eemeeþer Fmesefvµe³e} meefJn&mesme cesvìvevme De@keÌì ne keÀe³eoe Heeme kesÀ}e.
14.4.3.4 1985 ®ee keÀjej Je µeeblelee ë

Fbefoje ieebOeerb®³ee nl³esveblej jepeerJe ieebOeer HebleHeÓeeve yeve}s Je l³eebveer Hebpeeye, Deemeece mecem³ee
mees[efJeC³eemeeþer HeeJe}s G®e}}er. Deeboes}keÀ vesl³eebvee JeeìeIeeìebrmeeþer efou}er}e yees}eJe}s. ³eeJesUer
Pee}su³ee ®e®ex}e ³eµe ³esTve 15 Dee@iemì 1985 jespeer GYe³eleeceO³es keÀjej ceev³e keÀjC³eele
Dee}e. l³eeleer} Deìer Heg{er}HećeeCes ë
1) 24 cee®e& 1971 veblej yeskeÀe³eosµeerjHeCes DeemeececeO³es Dee}su³ee meJe& }eskeÀebvee yeensj keÀe{eJes.
2) 24 cee®e& 1971 He³e¥le®³ee keÀeUele yeskeÀe³eosµeerjHeCes celeoej³eeoerle Dees}s}er veeJes jÎ
keÀjeJeerle.
3) Deemeeceer Yee<ee, mebmke=Àleer Je Deefmceles®³ee j#eCeemeeþer He´³elve keÀjCes.
4) ®eUJeUer®³ee keÀeUele p³ee Deeboes}keÀebJej mejkeÀejer Keì}s Yej}s l³eeleer} iebYeerj mJe©Hee®es
Keì}s JeieUtve FlejebyeÎ} menevegYeleer HetJe&keÀ efJe®eej kesÀ}e peeF&}.
³ee keÀjejecegUs DeemeececeOeer} efnbmekeÀ Deeboes}ve Leebye}s. efveJe[CegkeÀe Ie[gve Deeu³ee. ³ee
efveJe[CetkeÀerle keÀe@ie´sme}e ³eµee®eer Kee$eer nesleer Hejbleg He´HegÀu} ceesnbleer ³ee efJeÐeeLeea vesl³ee®³ee
vesle=lJeeKee}er DeemeececeOeer} meJe& mebIeìveeb®eer ³egleer nesTve `Deemeece ieCe Heefj<eo' veeJee®ee veJee He#e
efvecee&Ce Pee}e. ³ee He#eeves efveJe[CegkeÀerle yengcele efceUJe}s Je ceesnbleer ns cegK³eceb$eer yeve}s. ³eeveblej
DeemeececeO³es `³egvee³eìs[ ef}yejsµeve Heb́Àì Dee@HeÀ Deemeece' (GuHeÀe) ³ee mebIeìvesves mejkeÀejefJejesOeele
oµenleJeeoer Deeboes}ve meg© kesÀu³eeves DeemeececeOeer} µeebleles}e Hegvne ieńCe }eie}s.
14.5.4 F&µeev³eskeÀ[er} jep³eeb®³ee HegÀìerjleeJeeoer ®eUJeUer ë

vee@Le& Fmìve& Spevmeer efkebÀJee veHeÀe ner HeécegK³eeves Deemeece Je meercesJejer} efJeYeeieemeeþer efvecee&Ce
Pee}s}er mebIeìvee Deens. F&µeev³eskeÀ[er} efJeefJeOe DeeefoJeemeer jep³eeb®eer efveefce&leer Pee}s}er efomeles.
1960 ceO³es veeiee}@[, 1971 ceO³es ieejes, Keemeer, pewleer³ee DeeefoJeemeerb®es cesIee}³e, 1972 ceO³es
De©Cee®e} Heósµe, 1987 ceO³es efcePeesjece}e mJeleb$e jep³ee®ee opee& efceUe}e. ³ee F&µeev³eskeÀ[er}
efJeYeeieele efJeefJeOe DeeefoJeemeer peceeleeR®³ee ®eUJeUer Ie[tve Deeu³ee. ³eeHewkeÀer veeiee Je efcePees ³eeb®³ee
HegÀìerjleeJeeoer ®eUJeUeRveer ceesþîee mecem³ee efvecee&Ce kesÀu³ee.
270
14.5.4.1 veeieeb®es ye[ ë
Debieeceer PeeHet efHeÀPees ³ee veeiee vesl³ee®³ee vesle=lJeeKee}er veeiee DeeefoJeemeerb®eer HegÀìerjleeJeeoer
®eUJeU Yeejlee®³ee mJeeble$³eeveblej meg© Peeueer .p³eeJesUer Deemeece mejkeÀejves veeiee je<ìêr³e
meefceleeryejesyej veeiee efJeYeeieele jepekeÀer³e Je He´µeemekeÀer³e iees<ìer }eiet keÀjC³eeyeeyele®³ee keÀjeje®es
Gu}bIeve kesÀ}s. l³eeJesUer veeieebveer Deeboes}ve megjÀ kessÀ}s. veeieeb®³ee ³ee yeb[e}e efnbmekeÀ JeUCe
}eieu³eeves keWÀê mejkeÀejves }<keÀj HeeþJetve ns yeb[ o[Hetve ìekeÀC³ee®ee He´³elve kesÀ}e DeeefCe veeieeb®³ee
mJeeleb$³eeJej leelHegjleer yeboer }eJeC³eele Dee}er. ieveerceer ³egOo keÀjCeeN³ee veeiee yeb[KeesjebHeemetve Flej
}eskeÀebvee JesieUs þsJeC³ee®es GHee³ener ³eespeC³eele Dee}s. SkeÀe yeepeg}e keWÀê mejkeÀej veeieeb®eer
HegÀìerjleeJeeoer ®eUJeU o[Hetve ìekeÀC³ee®es He´³elve keÀjerle nesles Je ogmeN³ee yeepet}e cee®e& 1960 ceO³es
mJeleb$e veeiee}B[}e Yeejleeleer} 16 Jes jep³e cnCetve ceev³elee efou³eeveblejmegodOee keÀejJee³ee megjÀ®e
nesl³ee. l³eecegUs l³eeb®³ee efJejÀOo®eer }<keÀjer keÀejJeeF& 1978 He³e¥le ®ee}t nesleer.
Hebef[le vesn© ³eeb®³ee keÀeUele keWÀê mejkeÀejves HegÀìerjlee JeeÐeebMeer mebJeeo meeOeC³eeme vekeÀej
efo}e. Hejbleg Fbefoje ieebOeer®³ee keÀeUele ³ee OeesjCeele yeo} Ie[tve Dee}e. Fbefoje ieebOeebrveer yeb[Keesj
vesl³eebvee 1966-67 ceO³es veJeer efou}erle yees}eJe}s. Fbefoje ieebOeerbveer veeiee}@[®³ee jepekeÀejCeele
ceO³emLeer®eer YetefcekeÀe efmJekeÀe©ve µeeblelee efvecee&Ce keÀjC³ee®ee He´³elve kesÀ}e.
14.5.4.2 efcePeesjece®ee He´µve ë

kesÀbê mejkeÀejves Deemeece®eer Hegve&j®evee keÀ©ve efcePeesjece ³ee Yeeiee®eer efveefce&leer kesÀ}er. Hejbleg
efcePeesjececeOeer} HegÀìerjleeJeeoer ®eUJeUercegUs lesLes Deµeeblelee efvecee&Ce Pee}er. Deemeece mejkeÀejkeÀ[tve
efcePees }eskeÀeb®³ee DeHes#ee HetCe& ve Peeu³eeves l³eeb®³eele Demeblees<e Jee{le neslee. ³ee ®eUJeUer®es vesle=lJe
S}.meer.}e}[Wiee ³eeb®³ee efcePees ve@µeve} Heb´Àì ³ee mebIeìvesves kesÀ}s. cee®e& 1966 ceO³es ³ee mebIeìvesves
efcePeesjece®eer ceeieCeer kesÀ}er Deme}er lejer HeefjefmLeleerle HeÀejmee yeo} Pee}e veener.
veeiee}B[HećeeCes®e Fbefoje ieebOeerbveer efcePeesjeceyeÎ} YetefcekeÀe IesTve efcePeesjece®es vesles

}e}[bsieebµeer ®e®ee& kesÀ}er. 1984 ®³ee efveJe[CetkeÀerle keÀeBie´sme}e efcePeesjece®³ee DemeWefy}le ³eµe efceUe}s
³eeJesUsHeemetve }e}[Wiee Je keÀe@ieśme ³eeb®³eeleer} veJeerve mebyebOebevee meg©Jeele Pee}er. jepeerJe ieebOeer keÀeUele
efcePeesjececeOeer} Demeblees<e veenermee keÀ©ve µeeblelee He´mLeeefHele JneJeer ³ee nslegves efcePees vesl³eebµeer jepeerJe
ieebOeer ³eebveer JeeìeIeeìer kesÀu³ee. l³eeletve jepeerJe ieebOeer Je }e}[Wiee ³eeb®³eele 26 peg}w 1986 jespeer
veJeerve keÀjej Pee}e. ³ee keÀjejeves efcePeesjece jep³ee}e Keeme opee& osC³eele ³esGÀve Oece&, meeceeefpekeÀ
©{er, efjleerefjJeepe peefceveer®eer efJeke´Àer Je nmleelejCe ³ee meJe& yeeyeleerle keÀe³eos keÀjC³eeyeeyele mJee³ellee
osC³eele Dee}er. ³ee keÀjejeveblej efcePeesjececeO³es efcePees ve@µeve}ÖebÀì Je Fbefoje keÀeBie´sme ³eeb®es
keÀeUpeerHetJe&keÀ mebefceÞe mejkeÀej lesLeer} }eskeÀefHe´³e vesles }e}[Wiee ³eeb®³ee vesle=lJeeKee}er mellesJej Dee}s.
efcePees keÀjeje®ee HeefjCeece Dev³e jep³eebJej Pee}e. Heefµ®ece yebiee}®³ee vesHeeUer }eskeÀJemleerJej
Deme}su³ee oeefpe&ef}bie efpeu¿ee®³ee iegjKee ve@µeve} ef}yejsµeve Heb´Àìves mJeleb$e keWÀêµeeefmele Heósµeele
JesieUs jep³e efvecee&Ce keÀjC³eemeeþer ®eUJeU meg© Pee}er.
271
Deµee He´keÀej®³ee DeveskeÀ HegÀìerjleeJeeoer ®eUJeUer Yeejleele Ie[tve Deeu³ee Je l³eebves mejkeÀej}e
[eskesÀogKeer efvecee&Ce Pee}er. ³ee HegÀìerjleeJeeoer ®eUJeUeRvee HeeefkeÀmleeve Je ®eervemeejKeer je<ìs^ iegHleHeCes
ceole HegjefJele Demeu³eeves l³eebvee yeU efceUle nesles. HeCe Yeejle mejkeÀejves Del³eble meb³eceerHeCeeves DeveskeÀ
efþkeÀeCeer µeeblelee efvecee&Ce keÀjC³eele ³eµe efceUefJe}s Je Yeejlee®es DeKeb[lJe Je SkeÀlee keÀe³ece þsJe}er.

1. Dee@HejsMeve yu³et mìej Jej Lees[keÌ³eele ìerHee efuene.
14.5ceefnueeb®es meyeueerkeÀjCe :-
1. efðe³eeb®³ee DeefOekeÀejeb®ee Je meeceL³ee&®ee efJekeÀeme ë

Heé®eerve keÀeUeleer} HetJe& JewefokeÀ keÀeUele efm$e³eeb®eer efmLeleer meceeOeeve keÀejkeÀ Je Heg{ej}s}er
nesleer. efðe³eebvee Heg©<ebeyejesyejer®ee opee& neslee. meJe& #es$eele efðe³eeb Heg©<ebe®³eeyejesyejerves keÀece keÀjerle
nesl³ee. efðe³ee }{e³ebelener Yeeie Iesle. Hejbleg Heg{s cee$e l³eeb®ee opee& Kee}eJele ies}e. lemes®e cevegmce=leerves
l³eebvee meJe& He´keÀej®es DeefOekeÀej veekeÀej}s. efHele=melleekeÀ HeOoleer, Fm}ece®es Deeke´ÀceCe, ³egjesHeer³eve
µekeÌleer®es Deeieceve, cejeþîeeb®ee Go³e ³ee meJe& Ie[ecees[erb®ee efðe³eeb®³ee peerJeveeJej ceesþe HeefjCeece Ie[tve
Dee}e. m$eer}e og³³ece opee& efceUtve `®et} Je cet}' SJe{s®e efle®es keÀe³e&#es$e yeve}s. efðe³eebmeeþer keÀþesj
efve³ece Je keÀe³eos le³eej Pee}s. l³eecegUs De%eeveer, Oece&-YeesUsHeCee®es Je efJe®eejnerve Dee³eg<³e l³eebvee
peieeJes }eie}s. 18 J³ee µelekeÀe®³ee GllejeOee&le efnbot efðe³eeb®eer HeefjefmLeleer efJeveeµee®³ee GbyejþîeeJej
Heesnes®e}er. efle}e HetCe& Heejleb$³eele þsJe}s ies}s, meceepeele Je kegÀìgbyeele efle}e mJeleb$e J³eeqkeÌlecellJe efkebÀJee
mLeeve veJnles. efle®es cele, DeeJe[er-efveJe[er efJe®eejele Iesleu³ee peele veJnl³ee. Lees[keÌ³eele ceg}ieer
cnCepes DeesPes Je les }JekeÀj otj keÀjCes ns®e meceerkeÀjCe yeve}s. ðeer}e keÀesCel³eener meeceeefpekeÀ, Oeeefce&keÀ
Je jepekeÀer³e keÀe³e&ke´Àceele Yeeie IesC³eeme ceveeF& nesleer. Heé®eerve Je ceO³e³egieele YeejleeceOeer} efm$e³eeb®eer
HeefjefmLeleer Deefleµe³e o³eveer³e nesleer.
14.5.2 meeceeefpekeÀ megOeejCee ®eUJeU ë

Yeejleele meeceeefpekeÀ megOeejCeeb®eer ®eUJeU meg© keÀjCeejs Je efðe³eeb®ee kewÀJeej IesCeejs Heefn}s
Yeejleer³e cnCepes jepee jececeesnve je@³e. Yeejleer³e meceepeeleer} efðe³eeb®eer Pee}sueer ogjeJemLee efJeµes<eleë
Deceeveg<e meleer®eer He´Lee Heentve l³eeb®es ceve J³eefLele Pee}s. ³ee He´LesefJe©Oo l³eebveer ceesþs Deeboes}ve
GYeej}s. l³eeb®³ee He´³elveecegUs }e@[& yeWefìbkeÀves 1829 ceO³es meleerHe´Leeyeboer®ee keÀe³eoe kesÀ}e. jepee
jececeesnve je@³e ³eebveer mLeeHeve kesÀ}su³ee yeécnes meceepeeves ðeermegOeejCes®es keÀe³e& Heg{s ®ee}t þsJe}s. 1872
®ee mLeeefvekeÀ efJeJeen keÀe³eoe Heeme keÀjC³eemeeþer kesÀµeJe®ebê mesve ³eebveer cesnvele Iesle}er. F&µJej®ebê
272
efJeÐeemeeiej ³eebveer yee}efJeJeen Je yengHelveerlJeeefJe©Oo ®eUJeU GYeej}er. G®®e peeleerb®³ee ceg}eRmeeþer

1849 ceO³es efnbot yeeef}keÀe efJeÐee}³e meg© kesÀ}s. kesÀJeU meele ceefnv³ebele 35 ceg}eR®³ee µeeUe meg©
kesÀu³ee. l³eeb®³ee He´³elveebcegUs 1856 ceO³es efJeOeJee HegveefJe&Jeen keÀe³eoe Heeme Pee}e. ceneje<ìêceO³es
veJnslej mebHetCe& YeejleeceO³es efðe³eebvee efµe#eCe osC³eemeeþer ceg}eR®eer Heefn}er µeeUe 1848 ceO³es meg©
keÀjCeejs cenelcee p³eesefleyee HegÀ}s ns ceneve meceepemegOeejkeÀ nesles. l³eeb®³eer Helveer meeefJe$eeryeeF& HegÀ}s
³eebveer efMe#eCeHe´meeje®³ee Je meceepemegOeejCes®³ee keÀe³ee&le DeveskeÀ ne} Yeesie}s. ce.HegÀu³eebveer efJeOeJeeb®³ee
ceg}ebvee mebj#eCe osC³eemeeþer yee}nl³ee HeéfleyebOekeÀ ie=ne®eer mLeeHevee kesÀ}er. ceneosJe ieesefJebo jeve[s ³eebveer
efJeOeJeeb®³ee mecem³eebvee HeeþeRyee osGÀve l³ee mees[efJeC³eemeeþer Kebyeerj HeeJe}s G®e}}er. l³eebveer DeeHeu³ee
De[eCeer Helveer}e jceeyeeF&}e megefµeef#ele yeveefJe}s. jceeyeeF¥veer ðeer³eeb®³ee efmLeleerle megOeejCee Ie[Jetve
DeeCeC³eemeeþer He´³elve kesÀ}s. efðe³eebmeeþer efµe#eCe DeeJeµ³ekeÀ Demetve efµekeÀ}s}er ðeer mJeleë®es He´µve
mees[Jet µekesÀ} DeeefCe efðe³eebvee Deeoj efou³eeme je<ì^ ceneve yevet µekesÀ} Demes mJeeceer efJeJeskeÀeveboe®es
cele nesles.
efðe³eebvee meeceL³e&µeer} yeveefJeC³eeceO³es cenef<e& OeeW[es kesÀµeJe keÀJex ³eebveer ceneve keÀeceefiejer kesÀ}er.
Heefnu³ee Helveer®³ee ce=l³etveblej ieesogyeeF& veeJee®³ee efJeOeJesµeer efJeJeen keÀ©ve l³eebveer efJeOeJee Hegve&efJeJeeneme
Heeefþbyee efo}e. efm$e³eeb®³ee keÀu³eeCeemeeþer DeveeLe yee}keÀeÞece, ceefn}e efJeÐee}³e Je efve<keÀece keÀce&ceþ
³ee leerve mebmLeeb®eer mLeeHevee kesÀ}er. 1916 ceO³es l³eebveer Heefnu³ee ceefn}e efJeÐeeHeerþe®eer mLeeHevee kesÀ}er
pes veeLeeryeeF& oeceesoj þekeÀjmeer efJeÐeeHeerþ cnCetve HeéfmeOo Deens. Demes µeskeÀ[es meceepemegOeejkeÀ osµeele
nesTve ies}s Je ³ee meceepemegOeejkeÀeb®³ee keÀe³ee&cegUs efðe³eebvee DeeHeu³ee DeefmlelJee®eer peeCeerJe nesGÀ
}eie}er. ðeer efµe#eCee®eer ®eUJeU efoJemeWefoJeme Jee{le ies}er. efyeéfìµekeÀeUele®e ðeer keÀu³eeCee®es keÀener
keÀe³eos Heeme Pee}s. l³eecegUs efðe³eeb®es peerJeve HetJeeaHes#ee megmen³e yevet }eie}s Je l³eeb®³ee peerJeveele
nUgnUg megOeejCeelcekeÀ yeo} efometve ³esT }eie}s.
14.5.3 mJeeleb$³e®eUJeUerle efðe³eeb®es mLeeve ë

efm$e³eebvee HejbHejeiele peesKe[eletve cegkeÌle keÀjC³eemeeþer meeceeefpekeÀ megOeejCee ®eUJeUerves ceesþs
³eesieoeve efo}s. l³eecegUs je<ìêr³e mJeeleb$³e ®eUJeUerle menYeeieer nesC³eemeeþer efðe³ee Iejeyeensj He[t
µekeÀu³ee.
je<ìêr³e ®eUJeUerle ieebOeer³egieele efðe³eebveer ceneve keÀe³e& kesÀ}s. ce.ieebOeer ns ceneve jepekeÀer³e vesles
Je meceepe megOeejkeÀner nesles. l³eebveer DeeHeu³ee j®eveelcekeÀ keÀe³e&ke´Àceele ðeer GOoeje®ee DebleYee&Je kesÀ}e
neslee. ieebOeebrpeerb®³ee DeeÞeceele efðe³ee Je Heg©<eebvee meceeve JeeieCetkeÀ efo}er peeF&. ce. ieebOeerveer yejesyej
jenCeeN³ee ceg}er Je efðe³eebceO³es mJeeleb$³ee®eer Deeme Je DeelceefJeµJeeme peeieefJeuee neslee. ngb[eHe´Les}e
efJejesOe keÀ©ve ner He´Lee ve<ì keÀjC³eemeeþer ieebOeerpeerbveer ceg}eRvee ³eesi³e Jej efceUsHe³e¥le DeeJeµ³ekeÀ Demes}
lej pevceYej DeefJeJeenerle jenC³ee®ee meu}e efo}e. l³eebveer efðe³eebceO³es DeelceefJeµJeeme efvecee&Ce
keÀjC³eemeeþer Je l³eeb®³ee yegefOo}e JeeJe osC³eemeeþer DeveskeÀ He´keÀej®es keÀe³e&ke´Àce jeyeJe}s. ®ejK³ee®ee
GHe³eesie meg© kesÀ}e.
273
ce.ieebOeerpeebr®³ee DemenkeÀej ®eUJeUerves efnbotb®³ee meeceeefpekeÀ j®eves}e ceesþe OekeÌkeÀe efo}e.

DemenkeÀej ®eUJeU, meefJeve³e keÀe³eosYebie ®eUJeU, Yeejle íes[es Deeboes}ve ³ee ieebOeer³egieeleer} je<ìêr³e
®eUJeUerble Heg©<eebb®³ee yejesyejerves efðe³eebveer neleele eflejbiee IesTve Yeeie Iesle}e. }eþîeeb®es le[eKes,
yebogkeÀer®³ee ieesÈ³ee DebieeJej Pes}u³ee. Yeieerveer efveJesefolee, ceeoece keÀecee, De@veer yesPebì ³ee efðe³eebveer
mJeeleb$³e®eUJeUerle kesÀ}su³ee keÀe³ee&®ee HeÝeeJe DeveskeÀ efðe³eebJej He[}e. vesleepeer megYee<e®ebê yeesme ns
osKeer} ðeer cegkeÌleer®es meceLe&keÀ nesles. l³eebveer DeeHeu³ee DeePeeo efnbo HeÀewpesle efðe³eeb®eer jeCeer }#ceeryeeF&
He}ìCe le³eej kesÀ}er mJeeleb$³e }{³eele efðe³eebveer DeveskeÀ Del³ee®eej menve kesÀ}s. DeeHe}s Je DeeHeu³ee
kegÀìgbyee®esner yeef}oeve efo}s. [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀjeb®³ee JesieJesieÈ³ee Deeboes}veelener ceesþîee
HećeeCeele ceefn}ebveer menYeeie Iesle}e neslee.
14.5.4. mJeeleb$³eHetJe&keÀeUeleer} efðe³eeb®³ee mebIeìvee ë

F.me. 1886 ceO³es mJeCe&kegÀceejer osJeerves keÀ}keÀllee ³esLes ceefn}e mebIeìves®eer mLeeHevee kesÀ}er.
efm$e³eebvee efµe#eCe Je veeskeÀjer osC³eemeeþer Heb[erlee jceeyeeF¥veer 1892 ceO³es µeejoe meove®eer mLeeHevee
kesÀ}er. Heejµeer efðe³eebvee ceole keÀjC³eemeeþer cegbyeF&le 1903 ceO³es Peesjesmìêr³eve ceb[U mLeeHeve Pee}s.
1908 ceO³es cegbyeF&®³ee yeer.Sce.ceesleerJee}e ³eebveer iegpejeleer efnbot ðeer ceb[U meg© kesÀ}s. 1909 ceO³es
Heb[erlee jceeyeeF& jeve[sbveer HegC³eele mesJeemeove ner mebmLee meg© kesÀ}er. efðe³eeb®³ee Deejesi³ee®eer keÀeUpeer
IesC³eemeeþer 1914 ceO³es ye[esoe ³esLes ef®eceCeeyeeF& yee}keÀu³eeCemebIee®eer mLeeHevee kesÀ}er.
je<ìêr³e HeeleUerJej meg© Pee}s}er Jegcesvme Fbef[³eve DemeesefmeSµeve ner Heefn}er ceefn}e mebIeìvee
nesleer. 8 ces 1917 jespeer [esjesLeer efpeveeje pee[spee ³eebveer De[³eej ³esLes ner mLeeHeve kesÀ}er. ³ee
mebIeìvesves ceg}eR®es efMe#eCe, osJeoemeer He´Lee ³ee #es$eele YejerJe keÀe³e& kesÀ}s. 1925 ceO³es ve@µe}ve
keÀewefvme} Dee@HeÀ Jegcesve ner mebIeìvee mLeeHeve Pee}er. ³ee mebIeìvesves cegbyeF&le Jesµ³eekeÀe³eoe Heeme
keÀjC³eemeeþer He´³elve kesÀ}s lemes®e efðe³eeb®es Jesleve, JeejmeenkeÌkeÀ, keÀejeie=neleer} ðeer efJeYeeieele
megOeejCee, ðeer Heesef}me ³eeb®³eemeeþer keÀe³e& kesÀ}s. 24 peg}w 1920 jespeer keÀ}keÀllee ³esLes HesÀ[jsµeve
Dee@HeÀ ³egefveJn&efmeìer Jegcesve ³ee mebIeìves®eer mLeeHevee Pee}er. efJeÐeeHeerþeleer} ceefn}ebceO³es meJe& peeleer-
peceeleerleer} peerJeveeyeÎ} leUceU efvecee&Ce keÀjC³ee®es keÀe³e& ³ee mebIeìvesves kesÀ}s. meJe& peeleer-
peceeleerleer} efðe³eeb®es He´µve mees[efJeC³eemeeþer 1934 ceO³es p³eesleermebIe mLeeHeve Pee}e. Deµee He´keÀejs
DeveskeÀ ceefn}e mebIeìvee ³ee mJeeleb$³ee DeeOeer®e efvecee&Ce Pee}su³ee Demeu³eeves l³eeb®³ee ceeO³eceeletve
efðe³eebceO³es mJeeefYeceevee®eer peeie=leer efvecee&Ce Pee}er nesleer.
14.5.5. mJeeleb$³eesllej mejkeÀej®eer m$eer efJe<e³ekeÀ YetefcekeÀe Je efnbot keÀes[ yeer} ë

F.me. 1941 jespeer mLeeHeve keÀjC³eele Dee}su³ee mej yesvesie} jeJe meefceleerves ceefn}bemebyebOeer
meJe& cegÐeeb®ee efJe®eej keÀ©ve leke&ÀµegOo, v³ee³³e Je megmebiele Deµeer efnbot keÀe³eÐeeb®eer mebefnlee le³eej keÀ©ve
l³eele meJe& cegÐeeb®ee meceeJesµe keÀjeJee Deµeer efµeHeÀejme kesÀ}er. mJeeleb$³eeveblej ³ee efµeHeÀejmeerbkeÀ[s
mejkeÀejves }#e HegjefJe}s. efm$e³eeb®³ee SkebÀojerle meJe& mecem³eeb®ee efJe®eej keÀ©ve [e@. yeeyeemeensye
Deebyes[keÀjebveer mebmeosle efnbot Oecee&leer} Deefve<þ ©{ebrefJe©Oo SkeÀ efye} ceeb[}s. l³eele efðe³eeb®³ee
mJeeleb$³ee®es DeefOekeÀej nesles. ³ee efye}eme èfnbot keÀes[ yeer}' cnì}s peeles. ³eeceO³es efðe³eeb®es
274
efkeJeenefJe<e³ekeÀ efµe#eCee®³ee mebOeer, ngb[e, IeìmHeÀesì, mebHelleer Jeejmee nkeÌkeÀ Je meceeveles®³ee

DeefOekeÀejeb®ee meceeJesµe neslee.
³ee efJeOes³ekeÀeJe©ve mebmeosle Heb́®e[ ieoejesU ceepe}e. meveeleveer meom³eebveer ceefn}ebvee meceeve
DeefOekeÀej osC³eeme ³ee efye}e}e He´®eb[ efJejesOe kesÀ}e. ³ee efJeOes³ekeÀecegUs efnbobg®eer meceepe J³eJemLee
OeeskeÌ³eele ³esF&}, SkeÀ$e kegÀìgbyeHeOoleer ve<ì nesF&}, HejbHejeiele cetu³eeb®ee veeµe nesF&} Deµeer ìerkeÀe
keÀ©ve ³ee efye}eme efJejesOe kesÀ}e. HeCe keÀeBie´meceOeer} [e@. jepesêHe´meeo meejK³ee DeveskeÀ vesl³eebveer
meceepeeleer} SkeÀe ceesþîee ieìe}e ogKeeJeCes yejesyej vemeu³ee®es cele ceeb[}s. mejoej Heìs}ner meceLe&ve
osle veJnles. Hebef[le vesn©bJejner meJe& yeepebtveer oyeeJe Deeu³eeves l³eebveer ³ee efJeOes³ekeÀe®ee veeo mees[tve
efo}e. [e@. Deebyes[keÀjebveer ³ee efJeOes³ekeÀe®es keÀe³eo³eele ©Heeblej JneJes ³eemeeþer keÀmeesµeerves He´³elve kesÀ}s.
HeCe l³eele DeHe³eµe Deeu³eeves Hebef[le vesnjÀ Je keÀeBie´smeJej veejepe nesTve l³eebveer 1951 ceO³es
DeeHeu³ee keÀe³eos ceb$eerHeoe®ee jepeerveecee efo}e. Hejbleg Heg{s efnbot keÀes[ yeeruee®³ee JesieJesieU³ee keÀe³eo³eeme
mebmeosves ceev³elee efo}er efnbot keÀes[ efyeue ceeO³eceeletve [@e. yeeyeemeensye Debeyes[keÀjebvee KeN³ee DeLee&ves
Yeejleeleerue ceefnueeb®es me#eceerkeÀjCe keÀjJe³ee®es nesles Demes efometve ³esles.
14.5.6 efnbot efJeJeen keÀe³eoe ë

1952 ®³ee efveJe[CetkeÀerle keÀeBie´sme}e He´®eb[ yengcele efceUeu³eeves Hebef[le vesnjbÀ®es nele yeUkeÀì
Pee}s. osµeele DeveskeÀ ceefn}e mebIeìveebveer meYee IesJetve mejkeÀejkeÀ[s megOeejCeeb®eer ceeieCeer kesÀ}er.
l³eecegUs Hebef[le vesnjbÀveer efnbot keÀes[ yeerue cetU mJejÀHeele ve ceeb[lee l³eebleer} cenlJee®³ee lejlegoebrmeeþer
mJeleb$e keÀe³eoe keÀjC³ee®ee efveCe&³e Iesle}e. l³eevegmeej efnbot efJeJeenmebyebOe Je ðeer megOeejCesmebyebOeer Heg{er}
keÀe³eos Heeme Pee}s
1) 1954mee}er mHesµe} ce@jspe De@keÌì Heeme keÀjÀve efYevveOeceea³e ðeer-HegjÀ<eebvee DeeHe}e Oece& ve
mees[lee efJeJeen keÀjC³ee®eer lejleto kesÀ}er ies}er.
2) 1954 ceO³es efnbot ce@jspe De@keÌì Heeme Pee}e l³eevegmeej Heefnu³ee Helveer®³ee efkebÀJee Heleer®³ee
n³eeleerle kesÀ}s}e ogmeje efJeJeen yeskeÀe³eosµeerj þjJetve l³eemeeþer meele Je<ex mekeÌlecepetjer®eer efµe#ee
meebefiele}er ies}er. efJeMes<e keÀejCeemeeþer HeleerHelveeruee SkeÀceskeÀebHeemetve IeìmHeÀesì Ieslee ³esF}
& .
3) 1956 ceO³es Heeme Pee}su³ee efnbot Jeejmee nkeÌkeÀe®³ee keÀe³eo³eeves Heleer®³ee Fmìsìerle Helveer}e
yejesyejer®ee nkeÌkeÀ osC³eele Dee}e lemes®e ceg}ebyejesyej ceg}eRveener Fmìsìer®ee Jeeìe efceUC³ee®eer
lejleto kesÀ}er ies}er.
4) 1956 ®³ee efnbot De%eeve Je Hee}keÀlJee®³ee keÀe³eo³eeves Heleer-Helveer efJeYekeÌle Peeu³eeme ceg}eb®ee
leeyee keÀesCeekeÀ[s DemeeJee ³ee®es efve³ece kesÀ}s ies}s. De%eeve ceg}eb®³ee Hee}veHees<eCee®eer peyeeyeoejer
efHel³eeJej ìekeÀC³eele Dee}er.
5) efnbot ollekeÀ Je Heesìieer keÀe³eo³eeves efJeOeJee, IeìmHeÀesefìle efkebÀJee DeefJeJeJeeefnle ðeer
DeeefLe&keÀ¢<ìîee mJeeJe}byeer Demeu³eeme efle}e ollekeÀ IesC³ee®ee DeefOekeÀej osC³eele Dee}e.
ceg}eHećeeCes ceg}ieer ollekeÀ IesCesner keÀe³eosµeerj ceeveC³eele Dee}s.
275
6) 1956 mee}er keÀe³eoe keÀjÀve efðe³eeb®³ee DeveweflekeÀ J³eeHeeje}e yeboer Iee}C³eele Dee}er
7) 1961 ceO³es ngb[e HeéfleyebOekeÀ keÀe³eoe Heeme keÀjÀve ngb[îee®³ee Deefve<þ He´Les}e DeeUe
Iee}C³ee®ee He´³elve keÀjC³eele Dee}e.
14.5.7 efm$e³eeb®ee jepekeÀejCeeleer} menYeeie ë

mJeeleb$³e ®eUJeUerle efðe³ee ceesþîee HećeeCeele menYeeieer nesle nesl³ee. mJeeleb$³eeveblej pejer
efðe³eebvee celeeefOekeÀej efceUe}e Deme}e lejer SketÀCe mebK³eskeÀ[s Heeefn}s Demelee Demes efometve ³esles keÀer,
megjÀJeeleer}e celeoeve keÀjCeeN³ee efðe³eeb®eer mebK³ee KetHe®e keÀceer nesleer Je l³eebvee KetHe keÀceer peeiee
keÀeyeerpe keÀjlee Deeu³ee lemes®e DeHe´l³e#e efve³eb$eCe HegjÀ<eeb®es nesles.
meO³ee efðe³eeb®ee pees ieì jepekeÀejCeele ³esle Deens lees HetJeea®³ee jepekeÀejCee®ee DevegYeJe
vemeu³eeves efveJe[CetkeÀerodJeejs®e jepekeÀer³e #es$eele He´Jesµe keÀjCeej Deens. peJeU peJeU meJe&®e He#e
efðe³eebvee GcesodJeejer osC³eeme ceeiesHeg{s Heenleele. l³eecegUs ³eµemJeer ðeer GcesoJeejeb®eer mebK³ee HeÀej keÀceer
Deens. meJe& He#eebceO³es efm$e³eeb®ee menYeeie Deme}e lejer lees keÀceer-DeefOekeÀ HećeeCeele meene³³ekeÀ efJeYeeie
cnCetve keÀece keÀjlees. lejerner keÀener ceefn}e vesl³ee He#ee®³ee DeO³e#eHeoer efkebÀJee efJeOeerceb[U veslesHeoer
Heesn®eu³ee Deensle. Goe.HeÝee jeJe, ceesnefmevee efkeÀ[JeeF&, ®ebêeJeleer, cee³eeJeleer, meg<ecee mJejepe,
pe³e}ef}lee, efcejekegÀceej, Gcee Yeejleer, JemebgOeje jepes, µeer}e efoef#ele, ceeiee&jsì DeuJee, met³e&keÀeblee
Heeìer} Jeiewjs. keÀenerJesUe Heleer®ee efkebÀJee YeeJee®ee jepekeÀejCeeµeer mebyebOe Demeu³eeves efm$e³eebveer
jepekeÀejCeele He´Jesµe kesÀ}e. Goe. yesiece Deyeeroe Denceo, leejeyeeF& meeþs, Fbefoje ieebOeer, cesvekeÀe ieebOeer,
meesefve³ee ieebOeer, cee³ee Sme js, keÀce}e yengiegCee lemes®e keÀener pees[Heer jepekeÀejCeele SkeÀ$e keÀece keÀjÀ
}eie}er. Goe.Dee®ee³e& ke=ÀHe}eveer Je meg®eslee ke=ÀHe}eveer, efHeÀjespe ieebOeer Je Fbefoje ieebOeer F. efJeµes<e
cenlJee®eer iees<ì cnCepes Deepe osµee®³ee meJeex®®eHeoer (je<ì^Heleer) HeéfleYeeleeF& Heeìer} ³eeb®eer Pee}s}er
efveJe[ ner Gu}sKeveer³e yeeye Deens.
14.5.8 DeeefLe&keÀ efJekeÀemeele efm$e³eeb®ee menYeeie ë

ieéceerCe Yeeieeleer} m$eer HetCe&HeCes µesleer J³eJemee³eele iebgle}s}er Deens. l³eemeeþer efJeµes<e
keÀewµeu³ee®eer iejpe vemeles. ieéceerCe efðe³eebvee µesleer keÀeceeyejesyej IejkeÀecener keÀjeJes }eieles. Yetefcenerve
keÀeceieej Je DeeefoJeemeer ³eeb®³eele efJeCekeÀece, ìesHeu³ee nl³eejs le³eej keÀjCes ³eemeejKes efm$e³eeb®es
J³eJemee³e Deensle.
µenjeleer} ceO³eceJeieea³e Je G®®eJeCeea³e efm$e³ee Iejeyeensj He[tve veeskeÀN³ee keÀ© }eieu³ee.

µenjeleer} ceneieeF&cegUs veeskeÀjer keÀjCes efðe³eebvee DeeJeµ³ekeÀ yeve}s. efðe³ee Deelee ogkeÀeves, J³eeHeejer
mebmLee, yeBkeÀe Fvµegjvme kebÀHev³ee ³eebceO³es ®eebieu³ee veeskeÀN³ee keÀ© }eieu³ee. efµe#eCee®³ee He´meejecegUs
keÀejketÀveer, He´µeemekeÀer³e Je J³eeJemeeef³ekeÀ keÀeceebceO³es efðe³eebvee DeefOekeÀeDeefOekeÀ mebOeer GHe}yOe Peeu³ee.
cegK³eleë kegÀìgbyee®³ee GlHevvee}e HetjkeÀ cnCetve®e efµeef#ele efðe³ee veeskeÀN³ee keÀjleele. Deewo³eesefiekeÀjCe Je
³eebef$ekeÀerkeÀjCeecegUs HejbHejeiele nmleJ³eJemeeb³eeb®ee veeµe Pee}e. l³eele keÀe³e&jle Deme}su³ee iejerye
efm$e³eebvee yesjespeieejer}e leeW[ o³eeJes }eie}s. De%eeveecegUs DeeHe}e DemebIeìerle J³eJemee³e l³eebvee
276
mees[lee ³esle veener Je l³eele keÀesCeleerner megj#ee efceUle veener. keÀepet HeéfkeÀ³esceO³es 90 % efðe³eeb
veeskeÀjerJej Demeleele. Hee®e }eKebentve DeefOekeÀ J³ekeÌleeRvee veeskeÀjer Je efðe³eeb®es Je®e&mJe Deme}s}e ogmeje
J³eJemee³e cnCepes veejUe®³ee keÀeL³eeb®ee. Hejblet ³ee efm$e³eeb®ee Iejeleer} opee& Kee}®ee Demelees.
}eskeÀjer®³ee Iejiegleer J³eJemee³eele oesve }eKe efðe³ee iegbleu³ee iesu³ee. peer keÀeces ceµeerveÜejs kesÀ}er peele
veenerle efkebÀJee kebÀìeUJeeCeer Demeleele Deµeer®e keÀeces efðe³eebvee efo}er peeleele. mejkeÀejves efve³ee&leer}e
Gllespeve efo}s. ³ee Deeblejje<ìêr³e yeepeejHesþsle Deefve³eefcelelee Demeu³eeves l³ee Go³eesieeb®es cee}keÀ
leelHegjl³ee Je meg}Yelesves keÀe{tve ìekeÀlee ³esC³eemeejK³ee ðeerkeÀeceieejeb®eer efveJe[ keÀjlees. l³eecegUs lesLes
efðe³eebvee og³³ece keÀeces efceUleele, cegbyeF&ceO³es F&}skeÌìê@efvekeÌme efJeYeeieele 92 keWÀês Demetve l³eeceO³es
DekegÀµe} efðe³ee ceesþîee HećeeCeele keÀece keÀjleele.
mJeeleb$³eeveblej G®®e efµe#eCee®ee He´meej PeHeeìîeeves Pee}e ³eele efm$e³eeb®es HećeeCe Heg©<eebHes#ee
DeefOekeÀ nesles. meO³ee mebieCekeÀ³egie Demeu³eeves efðe³eebveer l³eelener Heíeleer kesÀ}er. Keepeieer #es$e Jee{le
Demeu³eeves efJeefJeOe Go³eesie, J³eJemee³e, ogkeÀeves, µees©ce, µeeUe-ceneefJeo³ee}³es, mejkeÀejer mesJee ³eele
veeskeÀjer keÀjC³eeN³ee efðe³eeb®es HećeeCe }#eCeer³e Jee{}s Deens. ³eele ceO³eceJeieea³e efðe³ee ceesþîee HećeeCeele
efometve ³esleele. efmevescee, otjef®e$eJeeCeer, jsef[Dees ceesþîee HećeeCeele Jee{}s Deensle. ³eecegUs efðe³eeb®³ee
efpeJeveceeveele yeo} Ie[tve Dee}s}s efometve ³esleele. Deelee l³ee He´l³eskeÀ #es$eele DeeHe}s mLeeve efvecee&Ce
keÀjle Deensle.
14.5.9 ceefn}e mebIeìve Je ®eUJeUer ë

iejerye ceefn}ebvee jespeieej efceUJetve osC³eemeeþer 1972 ceO³es ceefn}e mJe³ebjespeieej mebmLee
Denceoeyeeo ³esLes mLeeHeve nesTve iegpejele, ceO³eHeósµe, GllejHeósµe, efyenej, efou}er, kesÀjU ³esLeer}
oesve }eKeebHes#ee DeefOekeÀ ceefn}e efle®³ee meom³e yeveu³ee. ³ee mebIeìvesves DekegÀµe}, DeOe&kegÀµe},
De%eeveer, iejerye, nmleJ³eJemee³e keÀjCeeN³ee ceefn}ebvee ³eesi³e jespeieej efceUJetve osC³eemeeþer He´³elve kesÀ}s.
³ee mebIeìvesves mJeleë®es keÀener Go³eesie Je yeBkeÀe le³eej keÀ©ve iejerye ceefn}ebvee l³eele meeceeJetve Iesle}s.
ceneje<ìêleer} OegUs efpeun³eeleer} DeeefoJeemeer ceefn}ebmeeþer keÀe³e& keÀjCeejer ÞeefcekeÀ mebIeìvee 1970
®³ee ojc³eeve efvecee&Ce Pee}er. ³ee mebIeìvesves DeeefoJeemeeR®³ee peefceveer Jee®eJeC³eemeeþer Je l³eebvee jespeieej
efceUJetve osC³eemeeþer ®eUJeUner GYeejueer. DeeefoJeemeer efm$e³eebvee mebIeìerle keÀ©ve l³eeb®es Heéfµe#eCe
efµeyeerj 1973 ceO³es YejJe}s. ieéceerCe Yeeieeleer} efðe³eebmeeþer je$eµeeUe meg© kesÀu³ee. Heg©<eeb®es oe©®es
J³emeve, pegieej, Helveer}e ceejneCe ³ee iees<ìer LeebyeefJeC³ee®es He´³elve ³ee mebIeìvesves kesÀ}s.
Heéfce}e ob[Jeles®eer ceefn}e o#elee meefceleer, efou}erceOeer} `mens}er' ³ee ceefn}e mebIeìves®³ee
®eUJeUercegUs 1961 ®ee ngb[eHeéfleyebOekeÀ keÀe³eoe mejkeÀejves Heeme kesÀ}e. 1984 ceO³es Hegvne ³ee
keÀe³eo³ee®eer J³eeHleer Jee{efJeC³eele Dee}er. ceefn}ebveer DeveskeÀ meeceeefpekeÀ ®eUJeUerle Yeeie Iesle}e.
pe³eHe´keÀeµe veeje³eCe ³eeb®³ee ®eUJeUerves HeÝeeefJele nesTve meec³eJeeoer ceefn}ebveer 1973 les 75 ³ee
keÀeUele ceneje<ì^ Je iegpejeleceO³es veJeefvecee&Ce ®eUJeU GYeej}er. GllejeKeb[ele megboj}e} yengiegCee
³eeb®³ee vesle=lleJeeKee}er Pee}su³ee He³ee&JejCe mebj#eCe ®eUJeUerle cnCepes èf®eHekeÀes Deeboes}veele'
ceefn}ebveer ceesþîee mebK³esves Yeeie Iesle}e. 1975 ceO³es meb³egkeÌle je<ì^mebIeeves Deeblejje<ìêr³e ceefn}e Je<e&
277
meepejs keÀjC³eeme megjJeele kesÀ}er. l³eecegUs ceefn}eb®³ee nkeÌkeÀ Je DeefOekeÀejebkeÀ[s }#e JesOe}s ies}s Je
l³eeb®eer oKeue Deeblejeje<ìêr³e HeeleUerJej IesC³eele ³esT }eie}er.
14.5.10 J³eJemeeef³ekeÀ Heéfµe#eCe Je DeeefLe&keÀ mene³³e ë

1953 ceO³es ceefn}e Je yee}keÀu³eeCeemeeþer mejkeÀejves keWÀefê³e meceepekeÀu³eeCe ceb[U mLeeHevee
kesÀ}s. ³ee ceb[Ue®³ee µeeKeebveer efJeefJeOe je<ìêleer} ceefn}ebmeeþer J³eJemeeef³ekeÀ Heéfµe#eCe efµeyeerjs,
Hegve&Jemeve keWÀê ceefn}eb®³ee mee#ej keÀjC³ee®ee keÀe³e&ke´Àce 1958 ceO³es meg© nesTve 1975 He³e¥le
J³eeHekeÀ yevele ies}e. 18 les 50 Je³eesieìeleer} ceefn}ebmeeþer J³eeJemeeef³ekeÀ efµe#eCee®es He´keÀuHe meg©
kesÀ}s ies}s. 1976 ceO³es ceefn}e keÀu³eeCe Je efJekeÀemee®³ee ³eespevee DeeKeC³eemeeþer ve@µeve} H}@ve Dee@HeÀ
De@keÌµeve HeÀe@j Jeercesve le³eej kesÀ}e ies}e. ceefn}ebvee DeeefLe&keÀ meene³³e osC³ee®eer J³eJemLee 1982 ceO³es
keÀjC³eele Dee}er. 1986 ceO³es ceefn}e efJekeÀeme keÀe³ee&}³e mLeeHeve keÀjC³eele ³esTve veeskeÀN³ee®eer oejs
ceefn}ebmeeþer ceesþîee HećeeCeele Keg}er kesÀ}er ies}er. Yeejlee®³ee mlejeJejer} ceefn}eb®³ee mecem³ee
mees[efJeC³eemeeþer mebmeosves keÀe³eoe Heeme keÀjÀve je<ìêr³e ceefn}e Dee³eesiee®eer mLeeHevee keÀjC³eele Dee}er
Je l³ee®ee keÀejYeej He´l³eskeÀ jep³eele Heesnes®eefJeC³eemeeþer jep³e ceefn}e Dee³eesiee®eer mLeeHevee He´l³eskeÀ
jep³eele keÀjC³eele Dee}er. ³eecegUs ceefn}eb®³ee efpeJeveele KetHe ceesþîee HećeeCeele yeo} efometve ³esleele. Je
l³ee He´l³eskeÀ #es$eele YejerJe keÀeceefiejer keÀjle Deensle.

1.[e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀjebveer 1954 ceO³es meeoj kesÀuesu³ee eEnot keÀes[ yeerue ceOeerue lejleto meebiee
14.6 meejebMe
Jejerue efJeJes®eveeJe©ve DeeHeCeebme Demes efometve ³esles keÀer, peceeleJeeoe®ee efJekeÀeme jesKeC³eemeeþer
Je ns LeebyeefJeC³eemeeþer KeN³ee DeLee&ves Oece&efvejHes#eles®³ee leÊJeeb®eer ³eesi³e HeOoleerves DecebueyepeeJeCeer kesÀueer
Heeefnpes Je l³eevegmeej Yeejlee®³ee efJeefJeOe mlejeJejerue DeY³eeme¬eÀceeceO³es Hegvej&®evee keÀje³euee
nJeer.peceeleJeeo LeebyeJeC³eemeeþer ³ee ÒeMveeb®³ee cegUeMeer peeTve l³eeb®ee Meem$eMegOoHeOoleerves DeY³eeme
Jne³euee nJee.Yeejleeves vesnceer®e ne ÒeMve DevegÊejerle þsJeuee Deens.
mJeeleb$³eeveblej ceefnueeb®es me#eceerkeÀjCe keÀjC³eemeeþer Yeejle mejkeÀejves lemes®e Òel³eskeÀ IeìkeÀ

jep³eeleerue mejkeÀejves efJeefJeOe GHee³e³eespevee kesÀu³ee.l³eecegUs®e Deepe eqm$e³ee Òel³eskeÀ #es$eele DeeHeues
mLeeve efvecee&Ce keÀjerle Deensle.efpeJevee®³ee Òel³eskeÀ #es$eele ³eMemJeer nesle Deensle.Hebjleg ûeeceerCe #es$eele
278
Depetve lesJe{e yeoue Peeuesuee efometve ³esle veener.³eemeeþer mejkeÀejuee efJeefJeOe keÀe³eo³eeb®eer
DebceueyepeeJeCeer J³eJeefmLele HeCes kesÀueer Heeefnpes l³eeveblej®e mebHetCe& Yeejle SkeÀ cenemeÊee yevet MekeÀles.
14.7 ÒeMve ë
Òe.1 peceeleJeeo cnCepes keÀe³e ? peceeleJeeoeme peyeeyeoej DemeCeejs IeìkeÀ meebiee.

Òe.2 peceeleJeeoe®ee DeLe& meebietve peceeleJeeoe®es HeefjCeece mHe<ì keÀje.
Òe.3 ceefnueeb®³ee meyeueerkeÀjCeemeeþer mejkeÀejves kesÀuesu³ee GHee³e³eespeveeb®eer ®e®ee& keÀje.
Òe.4 mJeeleb$³eeveblej®³ee Yeejleer³e HegÀefìjleeJeeoer ®eUJeUer®ee Dee{eJee I³ee.

279
15
cegK³e He´Jeen - 2
De) Deej#eCee®es OeesjCe
ye) efJe%eeve DeeefCe leb$e%eevee®ee efJekeÀeme
15.0 GefÎ<ìs
15.1 He´mleeJevee
15.2 Deej#eCee®es OeesjCe
15.3 efJe%eeve Je leb$e%eevee®ee efJekeÀeme
15.4 mJeeleb$³eesÊej OeesjCe
15.5 meejebMe
15.6 ÒeMve
15.0 GÎer<ìs
1) Deej#eCee®³ee OeesjCee®ee DeY³eeme keÀjCes.

2) Yeejlee®³ee efJe%eeve Je leb$e%eeveeleerue Òeieleer®ee DeY³eeme keÀjCes.
3) efJemeeJ³ee MelekeÀeleerue Meem$eer³e MeesOeeb®ee Je mebMeesOekeÀe®ee DeY³eeme keÀjCes.
4) Yeejle®³ee DeJekeÀeMe mebMeesOeve Je DeCegmebMeesOeve ³ee #es$eeleerue Òeieleer®ee Dee{eJee IesCes.
15.1 He´mleeJevee
Yeejleer³e meceepej®evee ner JeCe&J³eJemLesletve efvecee&Ce Peeuesueer Deens. Dee³ee¥®³ee keÀeUeHeemetve

JeCe&J³eJemLesuee meg©Jeele Peeueer. yeécnCe, #eef$e³e, Jewµ³e, µetê Demes ®eej JeCe&ve DeefmleJeele nesles.
keÀebueelejeves JeCe&J³eJemLesuee peeleerJ³eJemLes®es mJe©He ÒeeHle Peeues. mJeeleb$³eesÊej keÀeUele
jep³eIeìvesceO³es lejleto kesÀu³eeÒeceeCes Deej#eCee®es OeesjCe jeyeefJeues iesues. l³eeceO³es DeeefLe&keÀ,
meeceeefpekeÀ ¢ä³ee ogyeU³ee peeleer-peceeleerbvee Deej#eCe osTve l³eebvee mJeeJeuebyeer yeveefJeC³eemeeþer
Meemeve JesieJesieÈ³ee HeOoleerves Deej#eCe OeesjCee®eer DebceueyepeeJeCeer keÀjerle Deens.
280
Yeejleer³e efJe%eeve DeeefCe leb$e%eevee®ee efJekeÀeme keÀesCekeÀesCel³ee ìHH³eele Peeuee l³eeceO³es

JesieJesieÈ³ee Meem$e%eeb®eer keÀeceefiejer lemes®e leb$e%eeveeceO³es ceesþîee ÒeceeCeele Peeuesu³ee Òeieleer®ee Dee{eJee
KeeueerueÒeceeCes IesC³eele Deeuesuee Deens.
15.2 Deej#eCee®es OeesjCe
Yeejleele Heé®eerve keÀeUeHeemetve YesoefveleerJej Je DemeceevelesJej DeeOeejerle Deme}s}er

peeleerJ³eJemLee DeefmlelJeele nesleer. yeécnCe, #e$eer³e, Jewµ³e, µetê ³ee ®eelegJe&C³e& HeOoleerletve DeveskeÀ
peeleer Je GHepeeleer le³eej Peeu³ee. JeCe&J³eJemLesleer} µetêeb Jej ceesþîee HećeeCeele yebOeves }eo}er ies}er.
pevceeves peele þjJe}er ies}er Je cejsHe³e¥le l³ee®e peeleerle ceeveJee}e peieCes Yeeie He[}s. kegÀþu³eener
peeleer}e J³eJemee³ee®es, efJeJeene®es ceveeHećeeCes mJeeleb$³e veJnles. peeleerHe´LescegUs meeceeefpekeÀ ieleerefµe}lee
Del³eble cebo ieleerves nesTve meceepee®ee Je He³ee&³eeves je<ìê®ee efJekeÀeme nesT µekeÀ}e veener. mHe=µ³e-
DemHe=µ³elescegUs Kee}®³ee peeleeRJej DeveskeÀ Del³ee®eej Pee}s. DemHe=µ³ebevee meeJe&peefvekeÀ efþkeÀeCeer HeeCeer
YejC³ee®ee, cebefojele He´Jesµe keÀjC³ee®ee, efµe#eCee®ee, Þes<þ J³eJemee³e keÀjC³ee®ee, Oeeefce&keÀ efke´À³ee
keÀjC³ee®ee, ieeJeeceO³es jenC³ee®ee DeefOekeÀej veekeÀej}e ies}e. l³eecegUs npeejes keÀefve<ì peeleeR®ee
keÀesCel³eener #es$eele efJekeÀeme nesT µekeÀ}e veener. peeleerJ³eJemLescegUs efnbog meceepe keÀOeerner mebIeìerle jent
µekeÀ}e veener. l³ee®ee HeÀe³eoe HejkeÀer³eebvee efceUtve l³eebveer YeejleeJej Deeke´ÀceCes kesÀ}er. peeleerJ³eJemLee
ne efnbot Oecee&Jejer} keÀ}bkeÀ Deens Demes [e@.yeeyeemeensye Deebyes[keÀj cnCeleele. ³ee®es otjieeceer HeefjCeece
Yeejlee®³ee meceepe J³eJemLesJej efometve ³esleele.
peeleerJ³eJemLescegUs®e efnbot Oecee&Jej efìkeÀe nesTve yeewOo Oece& Je pewve Oece& mJeleb$eHeCes DeefmlelJeele
Dee}s. yeewOo Oecee&ves meceles®es lelJe jeyeefJeu³eecegUs DeveskeÀ keÀefve<þ peeleeRveer ³ee Oecee&le He´Jesµe kesÀ}e. ³ee
peeleerHe´LesefJejÀOo ceO³e³egieerve keÀeUele efvecee&Ce Pee}su³ee YekeÌleer ®eUJeUervesner DeeHeu³ee Hejerves Òe³elve
kesÀues. ceneje<ìêleer} JeejkeÀjer mebHeóe³eele lej meJe& peeleerleer} meble Go³eeme Dee}s Je l³eebveer
meceepeeleer} YesoYeeJe ve<ì keÀjÀve meeceeefpekeÀ SwkeÌ³e efvecee&Ce keÀjC³ee®eer efMekeÀJeCe efoueer. efyeéfìµeeb®³ee
DeeieceveecegUs peeleerJ³eJemLes}e JeejJeebj OekeÌkesÀ yemet }eie}s. efyeéfìµeebveer Yeejleele Heeµ®eel³e efµe#eCe,
Je=lleHe$es, oUCeJeUCee®eer meeOeves, }eskeÀµeener, DeeOegefvekeÀ v³ee³ee}³es ³ee iees<ìer megjÀ kesÀu³ee. l³eeb®ee
ceesþe HeÝeeJe peeleerHe´LesJej He[tve pegveer yebOeves keÀceer nesT }eie}er. ³ee®e keÀeUele 19 J³ee µelekeÀele
Fbie´peer efµe#eCe Iesle}su³ee Yeejleer³e megefµeef#ele lejÀCeebveer meceepemegOeejCee ®eUJeU megjÀ kesÀ}er.
peeleerYesoebefJejÀOo Deeboes}ve GYeej}s. cenelcee p³eesefleyee HegÀ}s, í$eHeleer µeent cenejepe,
[e@.yeeyeemeensye Deebyes[keÀj Deµee meceepe megOeejkeÀebveer meceepeele meceevelee DeeCeC³ee®ee He´³elve kesÀ}e.
15.2.1 mJeeleb$³eHetJe& keÀeUeleer} Ie[ecees[er ë

Fbie´peer jepeJeì, meeceeefpekeÀ megOeejCee ®eUJeU ³eeb®³eecegUs keÀefve<þ peeleer®³ee mecem³eebkeÀ[s
meceepee®es }#e JesOe}s ies}s. jep³ekeÀl³ee&bvee osKeer} ³ee meboYee&le keÀenerlejer GHee³e keÀjeJes Demes Jeeìt
}eie}s. l³eeletve keÀesuneHetj mebmLeevee®es mebmLeeefvekeÀ í$eHeleer µeent cenejepe ³eebveer DemHe=µ³elee
efvecet&}veemeeþer YejerJe keÀe³e& kesÀ}s Je yentpeve meceepee}e 1902 ceO³es veeskeÀjerle 50% jeKeerJe peeiee
281
efou³ee. [e@.Deebyes[keÀjebmeejK³ee ngµeej efJeo³eeL³ee¥vee meJexleesHejer ceole kesÀ}er. 1921 ceO³es cnwmetj®ee
jepee ke=À<Cejepe Jee[er³eej ³eebveer keÀefve<þ peeleeRvee veeskeÀN³ee osC³eemeeþer mejkeÀejer Deej#eCe cebpetj kesÀ}s.
ceêemeceO³es Deej#eCee®eer ceeieCeer nesT }eieu³eeves lesLeer} mejkeÀejves veeskeÀN³ee Je µew#eefCekeÀ mebmLebeceO³es
Deej#eCe peenerj kesÀ}s. Heg{s DemHe=µ³ebe®³ee peerJeveele megOeejCee Ie[Jetve DeeCeC³eemeeþer [e@.yeeyeemeensye
Deebyes[keÀjebveer DeeHe}s mebHetCe& Dee³eg<³e Ke®eea kesÀ}s. oef}leebvee nkeÌkeÀ efceUJetve osC³eemeeþer l³eebveer }b[ve
³esLes Yej}su³ee iees}cespe Heefj<eosle Dem³eHe=µ³ebe®es He´µve ceeb[}s Je Fbi}b[®es HebleHeÓeeve j@cmes
ce@keÀ[esveeu[ ³eebveer 1932 ceO³es peeleer³e efveJee[e peenerj kesÀ}e. ³eevegmeej DemHe=µ³eebvee mJeleb$e
celeoejmebIe efceUe}e Hejbleg ³ee efveCe&³ee®³ee efJejesOeele HegC³ee®³ee ³esjJe[e legjbÀieele ieebOeerpeebrveer DeecejCe
GHees<eCe megjÀ kesÀ}s Je µesJeìer ieebOeerpeer®es HeéCe Jee®eefJeC³eemeeþer veeF&}epeemleJe [e@. Deebyes[keÀjebveer `HegCes
keÀjeje®ee' efmJekeÀej kesÀ}e. ³eevegmeej DemHe=µ³eebvee l³eeb®³ee }eskeÀmebK³es®³ee HećeeCeele keÀener peeiee
efJeefOeceb[Uele jeKeerJe þsJeC³eele Deeu³ee.Heg{s ³ee keÀjejeleerue lejlegoerb®ee meceeJesMe 1935 ®³ee
keÀe³eo³eeceO³es keÀjC³eele Deeuee Je l³ee®eer DecebueyepeeJeCeer keÀjC³eeme meg©Jeele kesÀueer.
15.2.2 IeìveelcekeÀ lejlegoer ë

Yeejlee}e mJeeleb$³e efceUeu³eeveblej [e@.Deebyes[keÀjeb®³ee vesle=lJeeKee}er Yeejleer³e mebefJeOeevee®ee
cemegoe le³eej keÀjC³eele Dee}e. ³ee jep³eIeìvesle Yeejleeleer} meJe&®e veeieefjkeÀebvee mJeleb$e Ieesef<ele
keÀjÀve l³eebvee J³eefkeÌlemJeeleb$³ee®es nkeÌkeÀ yene} kesÀ}s. ns nkeÌkeÀ meJe& Oece& Je peeleerleer} J³ekeÌleeRvee HeéHle
Pee}s. lemes®e keÀener Keeme keÀ}ceevJe³es DemHe=µ³ebeJejer} efJeefJeOe yebOeves jodo kesÀueer iesueer. jep³e
Ieìves®³ee keÀ}ce veb. 15 vegmeej Oece&, Jebµe, peele efkebÀJee pevcemLeU efkebÀJee efuebie efkebÀJee Flej
keÀesCel³eener DeeOeejs Yeejleer³e veeieefjkeÀele keÀesCeleener YesoYeeJe ceeve}e peeCeej veener Demes Ieesef<ele
keÀ©ve ogkeÀeves, GHenejie=ns, meeJe&peefvekeÀ keÀjceCetkeÀ keWÀês, yeeie-yeeieer®es efJenerjer, le}eJe, veoer, jmles
Jeiewjs®ee JeeHej meJee¥vee Keg}e kesÀ}e ies}e. keÀ}ce 16 vegmeej mejkeÀejer Je efyeiej mejkeÀejer #es$eele
ceeieemeJeiee&r³eeb ³eemeeþer veeskeÀjer®³ee Deej#eCee®ee keÀesCeleener keÀe³eoe keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej }eskeÀmeYes}e
osC³eele Dee}e. keÀ}ce 17 vegmeej DemHe=µ³eles®es Hee}ve keÀjC³eeme HeéfleyebOe keÀjC³eele Dee}s. keÀ}ce
25 vegmeej efnbot Oecee&®³ee meJe& Oeeefce&keÀ mebmLee meJe& efnbotvee Kegu³ee jenleer} Je keÀesCel³eener DeeOeejs
keÀesCee}ener ³esLes efJejesOe kesÀ}e peeCeej veener. keÀ}ce 46 DevJe³es }eskeÀmeYee Je jep³ee®³ee efJeOeevemeYesves
Devegmetef®ele peeleer Je peceeleer®³ee HeéfleefveOeerbmeeþer Keeme jeKeerJe peeiee þsJeu³ee Deensle. keÀ}ce 335
vegmeej ceO³eJeleea Je jep³e mejkeÀejer Keel³eele Devegmetef®ele peeleebrmeeþer keÀener HećeeCeele veeskeÀjerleer}
peeiee jeKetve þsJeC³eele Deeu³ee Deensle. keÀ}ce 338 HećeeCes Devegmetef®ele peeleer Je peceeleerbmeeþer
Ieìsvesves efo}su³ee mebj#eelcekeÀ lejlegoeR®es Hee}ve nesles keÀer veener ns HeneCes Je l³eeyeeyele DenJee}
je<ì^HeleeRvee meeoj keÀjCes ns l³eeb®es Keeme keÀece Deens. je<ì^Heleer mebmeos®³ee oesvner meYeeie=neHeg{s ns
DenJee} DeeCeleer}. keÀ}ce 340 DevJe³es je<ì^Heleer µew#eefCekeÀ Je meeceeefpekeÀ¢<ìîee ceeieeme }eWkeÀeb®³ee
efmLeleer®eer ®eewkeÀµeer keÀjC³eemeeþer Je l³eeyeeyele DenJee} le³eej keÀjC³eemeeþer Keeme Dee³eesie vescet
µekeÀleer} Deµee lejlegoer jep³eIeìvesle [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀjeveer kesÀu³ee.
282
15.2.3 meeceeefpekeÀ mecelesmeeþer mejkeÀej®es He´³elve ë
1 petve 1955 jespeer Yeejle mejkeÀejves DemHe=µ³elee efveJeejCee®ee keÀe³eoe kesÀ}e. l³eevegmeej
Devegmetef®ele peeleebrJejer} meJe& meeceeefpekeÀ yebOeves yeskeÀe³eosµeerj þjefJeC³eele Dee}er. lemes®e efnbotb®³ee meJe&
meeJe&peefvekeÀ mebmLee Je mLeUs l³eebvee Keg}er keÀjC³eele ³esJetve ³ee DeefOekeÀejebHeemetve l³eebvee Jebef®ele
keÀjC³ee®ee He´³elve kesÀu³eeme lees ob[veer³e iegvne ceeve}e ies}e. DemHe=µ³elee HeeUCes Je efle}e Heéslmeenve
osCes ne osKeer} iegvne þjJetve l³eemeeþer keÀejeJeeme Je ob[e®eer efµe#ee þjefJe}er ies}er.
1955 ®³ee Del³ee®eej ÒeefleyebOekeÀ keÀe³eo³eeleer} GCeerJee otj keÀjC³eemeeþer 1976 ceO³es
veeiejer nkeÌkeÀ mebj#eCe (PCR) keÀe³eoe keÀjC³eele Dee}e. l³eevegmeej DemHe=µ³elee Hee}ve keÀjC³eeN³ee
mebmLeeb®eer Devegoeves yebo keÀjCes, DemHe=µ³eebkeÀ[tve mekeÌleer®eer mesJee IesC³ee®³eeefJe©Oo keÀe³eosµeerj keÀejJeeF&
keÀjCes, mecetnekeÀ[tve DemHe=µ³eles®ee iegvne Ie[u³eeme meecegefnkeÀ ob[ yemeJeCes ³ee iees<ìer cebpetj kesÀu³ee
iesu³ee. Devegmetef®ele peceeleer®³ee DeHee$elee otj keÀ©ve l³eeb®ee meebmke=ÀeflekeÀ, DeeefLe&keÀ Je meeceeefpekeÀ
efJekeÀeme meeOeC³eemeeþer DeveskeÀ keÀu³eeCekeÀejer ³eespevee jeyeefJeC³eeJej µeemeve Yej osle Deens. }eskeÀmeYee,
efJeOeevemeYee, efpeune Heefj<eo, lee}gkeÀe Heb®ee³ele, mLeeefvekeÀ mJejepe mebmLee lemes®e mejkeÀejer Je
Keepeieer #es$eele veeskeÀN³ee jeKetve þsJeu³ee Deensle. meceeefpekeÀ v³ee³ee®³ee lelJeeJej DeveskeÀ mees³eer-
meJe}leer efou³ee Deensle. l³eemeeþer meceepe keÀu³eeCe ceb$ee}³ee®eer mLeeHevee keÀjC³eele Dee}er Deens.
Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespeveeb®³ee ceeO³eceeletve DeefOekeÀeefOekeÀ J³eeHekeÀ ³eespevee DeeKetve l³eemeeþer DeefOekeÀ efveOeer
jeKetve þsJe}e peelees. nefjpeve efoJeme, nefjpeve meHleen HeeUtve DemHe=µ³elesefJe©Oo peeie=leer kesÀ}er peeles.
DemHe=µ³elee efveJeejC³eemeeþer nefjpeve mesJekeÀ mebIe iee[ies cenejepe efceµeve, meJn¥ìme Dee@HeÀ Fbef[³ee
meesmee³eìer ³ee meejK³ee Ssef®íkeÀ mebIebìveebvee Heéslmeenve Je DeLe&yeU HegjefJe}s peeles. Devegmetef®ele
peeleerleer} }eskeÀebvee Jewo³ekeÀer³e, µew#eefCekeÀ, veeskeÀjer efJe<e³ekeÀ meJe}leer, mHeOee&lcekeÀ Heefj#eebmeeþer
ceeie&oµe&ve, Je³ee®³ee Deìerle efµeLeer}lee, ceg}eKeleer}e peeC³ee-³esC³ee®ee Ke®e& Deµee mees³eer meJe}leer
efou³ee peeleele. µew#eefCekeÀ megefJeOeener HegjefJeu³eeves l³eeb®³ee opee&le megOeejCee nesC³eeme ceole nesle Deens.
³eecegUs l³ee®³ee efpeJeveceeveele nUgnUt yeo} nesleevee efomele Deens.
15.2.4. efJeefJeOe Dee³eesie Je efµeHeÀejµeer ë

Yeejleele HetJeeaHeemetve peeleerJ³eJemLee DeefmleJeele nesleer. l³eeceO³es ®eeleg&JeC³e& J³eJemLee cnCepes
meceepeeleer} HećegKe Glejb[ nesleer ³eeceO³es yeéïeCe #eef$e³e, JewM³e Je µetê ns ®eej HećegKe JeCe& nesles.
µetêeb®es keÀece Jej®³ee leerve JeCee&®eer mesJee Je ®eekeÀjer keÀjCes neslee. Heg{s l³eebvee µeslekeÀjer Je keÀejeieerj
cnCetve mebyeesOeC³eele ³esT }eie}s. HetJeea l³eebvee yeueglesoej Je nmleJ³eJemee³e keÀjCeejs keÀejeieerj Je
µesleeJej keÀece keÀjCeejs keÀeceieej megOoe cnìues peele nesles. J³eJemee³eevegmeej l³eeb®³eele peeleerHe´Lee ©{
nesleer. Hejbleg efyeéfìµeeb®³ee Deeieceveeves keÀejKeeveoejer meg© Peeu³eeves, ³eebef$ekeÀ cee} le³eej nesT
}eieu³eeves Yeejleer³e keÀejeefiejeb®es J³eJemee³e yeg[e}s. l³eeb®eer DeeefLe&keÀ efmLeleer iebYeerj yeve}er. les
DeeefLe&keÀ¢<ìîee µew#eefCekeÀo=<ìîee Je meeceeefpekeÀ¢<ì³ee ceeieeme}s}s Demeu³eeves l³eebvee Flej
ceeieemeJeieea³e efkebÀJee Deesyeermeer cnì}s peeT }eie}s. cenelcee p³eesefleyee HegÀ}s ³eebveer Fbie´pe mejkeÀejkeÀ[s
Dees.yeer.meer. meeþer veeskeÀN³eebceO³es jeKeerJe peeieeb®eer ceeieCeer kesÀ}er. 1902 ceO³es keÀesuneHetj®³ee µeent
cenejepeebveer veeskeÀjerle 50 ìkeÌkesÀ jeKeerJe peeiee Dees.yeer.meer. meeþer þsJeu³ee. mJeeleb$³eeveblej
283
[e@.yeeyeemeensye Deebyes[keÀjebveer jep³eIeìves®³ee keÀuece 340 DevJe³es je<ì^Heleer µew#eefCekeÀ Je

meeceeefpekeÀ¢<ì³ee ceeieeme }eskeÀeb®³ee efmLeleer®eer ®eewkeÀµeer keÀjC³eemeeþer Je l³eeyeeyele DenJee} le³eej
keÀjC³eemeeþer Keeme Dee³eesie vescet µekeÀleer} DeMeer lejleto keÀ©ve þsJeueer.
³ee keÀuecee®³ee DebceueyepeeJeCeermeeþer mebHetCe& Yeejleele Dees.yeer.meer. ®ee efJe®eej keÀjC³eemeeþer

keWÀê mejkeÀejves 1953 ceO³es keÀekeÀemeensye keÀe}s}keÀjeb®³ee DeO³e#elesKee}er SkeÀ Dee³eesie vesce}e.
1955 He³e¥le ³ee Dee³eesieeves DeeHe}e DenJee} mejkeÀej}e meeoj kesÀ}e. DenJee}eceO³es 2399
mecegoe³eeb®eer ³eeoer meeoj kesÀ}er nesleer. l³eeleer} Devegmetef®ele peeleer, peceeleer, Flej ceeieemeJeieea³eeb®eer
mebK³ee oeKeJetve l³eebvee }eskeÀmebK³es®³ee HećeeCeele jeKeerJe peeiee osC³ee®eer efµeHeÀejme kesÀ}er. Hejbleg
keÀe}s}keÀjeb®³ee meebieC³eeJe©ve®e keWÀê mejkeÀejves ³ee efµeHeÀejµeer ceev³e kesÀu³ee veenerle. 1970 ®³ee
megceejeme leeefceUvee[t Je keÀvee&ìkeÀ ³ee jep³eebveer Dees.yeer.meebr. vee µew#eefCekeÀ Je meeJe&peefvekeÀ veeskeÀN³eeb®³ee
#es$eele ceesþîee HećeeCeele jeKeerJe peeiee efou³ee. ³ee®ee HeÝeeJe Flej jep³eebJej He[}e. DeeCeeryeeCeerveblej
1977 ceO³es keWÀêele ceesjejpeer osmeeF¥®³ee vesle=lJeeKee}er pevelee mejkeÀej mellesJej Dee}s. ³ee
mejkeÀejves ceeieeme peeleebrmeeþer ogmejs keÀefceµeve 1979 ceO³es efyebosµJejer He´meeo ceb[} ³eeb®³ee
DeO³e#elesKee}er vesce}s. ceb[ue Dee³eesieeves DeeHe}e DenJee} 1980 ceO³es mejkeÀej}e efo}e. l³eele
Dee³eesieeves meeceeefpekeÀ, µew#eefCekeÀ Je DeeefLe&keÀ efvekeÀ<ebeJej ceeieme}sHeCee efveefµ®ele kesÀ}e. lemes®e 52
ìkeÌkesÀ }eskeÀmebK³esleer} 3743 peeleeRvee Dees.yeer.meer. þjJetve mejkeÀejer veeskeÀjerle 27 ìkeÌkesÀ jeKeerJe
peeieeb®eer efµeHeÀejme kesÀ}er. ceb[ue Dee³eesiee®³ee ³ee efµeHeÀejmeeR®eer oKe} keÀeBies´me mejkeÀejves HeÀejµeer
Iesle}er veener. Hejbleg 1990 ceO³es efJeefJeOe He#eeb®eer meb³egkeÌle DeeIee[er Deme}s}s ve@µeve} He´bÀì mejkeÀej
mellesJej Dee}s. HebleHeÓeeve efJeµJeveeLe He´leeHe efmebie ³eebveer ceb[} Dee³eesiee®³ee efµeHeÀejmeer ceev³e kesÀu³ee®eer
Iees<eCee kesÀ}er. ceb[} Dee³eesiee®³ee efµeHeÀejmeer }eiet neslee®e Gllej Yeejleele G®®e peeleer³e
efJeo³eeL³ee¥veer ceesþs Deeboes}ve meg© kesÀ}s keÀejCe ³ee jeKeerJe peeieebcegUs DeeHeu³eeJej yeskeÀejer®es mebkeÀì
³esF&} Deµeer efYeleer l³eebvee Jeeìle nesleer. DeveskeÀebveer Deelceonvee®eer OecekeÀer efo}er. meJeex®®e v³ee³ee}³eele
³ee efveCe&³eeme DeeJneve efo}s ies}s. v³ee³ee}³eeves ³ee efveCe&³eeJej mLeefieleer DeeCe}er.
³ee cegod³eeJe©ve efJn.Heer. efmebie mejkeÀej He[}s Je Heer.Jner. vejefmebnjeJe ³eeb®³ee vesle=lJeeKee}er
keÀeBieśme mejkeÀej mellesJej Dee}s. ³ee mejkeÀejves ceb[} Dee³eesiee®³ee efµeHeÀejmeerJej HegveefJe&®eej keÀ©ve
10 ìkeÌkesÀ jeKeerJe peeiee DeeefLe&keÀ¢<ì³ee ceeieeme}su³ee efyeiej-ceeieemeJeieea³e }eskeÀebmeeþer Ieesef<ele
kesÀu³ee. Hejbleg meJeex®®e v³ee³ee}³eeves ³ee efveCe&³eeme Ieìveeyee¿e þjJetve mLeefieleer efo}er. keÀejCe Deej#eCe
DeeefLe&keÀ¢<ìîee ³ee ceeieemeuesu³ee }eskeÀebvee oslee ³esle vemetve les SsefleneefmekeÀ ¢äîee µew#eefCekeÀ Je
meeceeefpekeÀ ceeieeme}su³ee }eskeÀebvee®e oslee ³esles. Heg{s 1992 ceO³es meJeex®®e v³ee³ee}³eeves Flej
ceeieemeJeieea³eebvee jeKeerJe peeiee efou³ee. Hejbleg Dees.yeer.meer. ®³ee yeeyeleerle mejkeÀejves èfke´Àceer}sDej®es'
lelJe efmJekeÀej}s Deens. l³eevegmeej p³eeb®es Jeeef<e&keÀ GlHevve SkeÀ }eKeeHes#ee peemle Deens l³eebvee jeKeerJe
peeies®ee HeÀe³eoe efceUle veener Hejbleg veJeerve mejkeÀejs ner ce³ee&oe Jee{efJele Deens.
15.2.5. efJeefJeOe jep³eeleer} Deej#eCee®eer efveleer ë

keÀvee&ìkeÀ jep³eele ef}biee³ele peeleer®ee ceesþe HeÝeeJe Deens. 1970 ceO³es keÀe@ieśme®es cegK³eceb$eer
osJejepe Deme& ³eebveer ceeieeme Dee³eesie vesce}e. ³ee Dee³eesieeves ceeieemeJeieea³e peeleebrvee mees³eer meJe}leer
osC³ee®eer efµeHeÀejme kesÀ}er. ³eeletve ef}biee³ele peeleer JeieUC³eele Deeu³ee nesl³ee. osJejepe Deme& ³eebveer ne
DenJee} efmJekeÀej}e HeCe l³eele keÀebner yeo} keÀ©ve DeeCeKeer keÀener peeleeRvee meJe}leer }eiet kesÀu³ee.
284
Hejbleg ³eenJevetj keÀefceµeve}e keÀesìe&le DeeJeenve efo}s ies}s. 1983 ceO³es pevelee mejkeÀej mellesJej
Dee}s. cegK³eceb$eer jeceke=À<Ce nsie[s ³eebveer J³ebkeÀìmJeeceer ceeieeme Dee³eesie vesce}e. ³ee Dee³eesieeves ceeieeme
peeleebr®eer HetJeea®eer ³eeoer yeo}}er. JeeskeÀeef}ieeme Je ef}biee³ele ³ee peeleervee l³eeletve JeieU}s ies}s.
leeceerUvee[tle êJeer[ cegvves$e keÀUIece ³ee He#eeves mellee keÀeyeerpe kesÀ}er DeeefCe 1969 ceO³es
Heefn}e ceeieeme Dee³eesie vesce}e. ³ee Dee³eesieeves 25 les 33 ìkeÌkesÀ Deej#eCe ceeieeJeieea³eebmeeþer meg®eefJe}s.
mejkeÀejves Dee³eesiee®³ee efµeHeÀejmeer efmJekeÀeju³ee. 1979 ceO³es Dee@} Fbef[³ee DeCCee êefJe[ cegvves$e
keÀUIece He#ee®es cegK³eceb$eer Sce.peer. jece®ebêve ³eebveer ceeieeme Jeieea³eeb®es Deej#eCe 50 ìkeÌkeÌ³eeHe³e¥le
Jee{Je}s.
DeebOe´Heósµeele jep³e mejkeÀejves 1975 ceO³es 92 Jeiee&leer} ceeieeme peeleer Je peceeleeRvee

Deej#eCe }eiet kesÀ}s. 1986 ceO³es Sve.ìer.jeceejeJe ³eeb®³ee les}iet osmece mejkeÀejves ceeieeme peeleer
peceeleerbmeeþer 25 les 44 ìkeÌkesÀ Deej#eCe Ieesef<ele kesÀ}s.
1971 ceO³es keÀeBieśme mejkeÀejves efyenejceO³es vesce}su³ee ceeieeme Dee³eesieeves mejkeÀejer mebmLeele
lemes®e µeeUe Je ceneefJeÐee}³eele ceeieeme peeleeRmeeþer Deej#eCe þsJeC³ee®eer met®evee kesÀ}er Hejblet
keÀeBieśme}e G®®e peeleeR®³ee ieìe®ee HeeþeRyee mellesle Demeu³eeves ³ee efµeHeÀejmeer }eiet kesÀu³ee
veenerle.1978 ceO³es pevelee He#ee®es mejkeÀej mellesJej ³esTve cegK³eceb$³eebveer ceeieeme peeleeRvee
mejkeÀejer veeskeÀN³eele 26 ìkeÌkesÀ Deej#eCe peenerj kesÀ}s.
GllejHeósµeele yeécnCe Je jpeHetle ³ee G®®e peeleeR®es DeeefCe Deenerj, keÀceea, peeì ³ee ceeieeme
peeleeR®ee HeÝeeJe Deens. ³esLeer} mejkeÀejves 1967 ceO³es mejkeÀejer veeskeÀN³eele ceeieeme peeleeRvee 16
ìkeÌkesÀ Deej#eCe }eiet kesÀ}s.
iegpejeleceO³es 1972 ceO³es ye#eer keÀefceµeve vesce}s ies}s ³ee keÀefceµeveves 1976 ceO³es efo}su³ee
DenJee}ele 82 ceeieeme peeleer peceeleeR®es Hejer#eCe keÀjÀve l³eebvee 10 ìkeÌkesÀ mejkeÀejer veeskeÀjerle Je
µew#eefCekeÀ mebmLeele jeKeerJe peeieeb®eer efµeHeÀejme kesÀ}er. keÀeBieśme mejkeÀejves ³eeyeeyele }ies®e efveCe&³e
Iesle}e veener. HeCe 1978 ceO³es pevelee mejkeÀejves ³ee efµeHeÀejmeer efmJekeÀeju³ee. 1980 ceO³es Hegvne
ceeOeJeefmebie meesUbkeÀerb®³ee vesle=lJeeKee}er Dee}su³ee keÀeBieśme mejkeÀejves jeCes keÀefceµeve vesce}s.1983
ceO³es ³ee keÀefceµeve®ee DenJee} Dee}e. ³eele 63 J³eeJemeeef³ekeÀebvee ceeieemeJeieea³e þjJetve l³eebvee 28
ìkeÌkesÀ Deej#eCe osC³ee®es meg®eefJe}s. iegpejeleceOeer} G®®e peeleerb®³ee efJeo³eeL³ee¥veer HeoJeerveblej®³ee
ces[erkeÀ} keÀesme&ceOeer} Deej#eCeeefJejÀOo Deeboes}veele 50 }eskeÀ ceej}s ies}s. keÀeBie´sme®³ee Goej
Deej#eCe efveleer®eer JeeF&ì Heéfleefke´À³ee jep³eele Gceì}er nesleer. meesUbkeÀer mejkeÀejves1985 ceO³es
Dees.yeer.meebr. meeþerner 10 les 28 ìkeÌkesÀ Deej#eCe peenerj kesÀ}s. efyeiej ceeieemeJeieea³eeb®es Deeboes}ve
ces[erkeÀ} Je FbpeerefveDejeRie ceneefJeo³ee}³eeyejesyej Flej µeeUe-ceneefJeo³ee}³eele peeTve Heesn®e}s.
DenceoeyeeoceO³es obie}er Ye[keÀu³ee. µesJeìer meesUbkeÀervee jepeerveecee o³eeJee }eie}e. veJ³ee mejkeÀejves
285
DeefleefjkeÌle Deej#eCe jodo keÀjC³ee®ee efveCe&³e Iesle}e.DeMee ÒekeÀejs Òel³eskeÀ jep³eele Deej#eCee®³ee
OeesjCee®eer DebceueyepeeJeveer keÀjC³eele Deeueer.

1) ceeieemeJeieea³eebmeeþer Demeuesu³ee IeìveelcekeÀ lejletoeRJej ÒekeÀeMe ìekeÀe.
15.3 efJe%eeve Je leb$e%eevee®ee efJekeÀeme
15.3.119 J³ee µelekeÀeleer} µeeðeer³e µeesOe ë

DeeOegefvekeÀ Jew%eeefvekeÀ Heíeleerle Fbie´peeb®³ee menJeemeeves Yeejleele 19 J³ee µelekeÀele Heeµ®eel³e
efµe#eCee®ee Je µeeðeeb®ee He´meej Pee}e. Heeµ®eel³e efµe#eCeecegUs je<ì^Jeeo }eskeÀµeener ³ee iegCeebyejesyej
efJe%eeveemebyeOeer DeeJe[ efvecee&Ce Pee}er. l³eeletve DeeOegefvekeÀ µeeðeeb®³ee DeO³e³eve, efvejer#eCe, ef®ebleve,
ceveve Je mebµeesOeevee®eer meg©Jeele Pee}er. Deeefµe³ee Keb[eleer} peHeeve meejK³ee íesìîee je<ìêves keÀceer
JesUele peeieeflekeÀ HeeleUerJej Ie[Jetve DeeCe}su³ee efJe%eeve Je leb$e%eeve #es$eeleer} Heíeleer®ee YeejleeJejner
HeÝeeJe He[Ces mJeeYeeefJekeÀ nesles. Yeejleele efye´ìerµeeb®es meeceép³e Demetvener keÀener mebµeesOekeÀ DeeHeu³ee
Hejerves efJe%eeve#es$ee}e ³eesieoeve osC³ee®ee He´³elve keÀjerle nesles. l³eeHewkeÀer keÀener Heg{er}HećeeCes ë
1. [e@. peieoerµe®ebê yeesme (1858-1937) ë

30 veesJnWyej 1858 jespeer yebiee} Heébleeleer} mejerKes} ieeJeele l³eeb®ee pevce Pee}e.µee}s³e
efµe#eCe keÀ}keÌl³ee}e HetCe& kesÀ}s. Heg{er} efµe#eCeemeeþer Fbi}b[}e ies}s. HeoeLe&efJe%eeve, jmee³eveµeeðe Je
peerJeµeeðe ³ee efJe<e³eeb®ee DeY³eeme kesÀ}e. 1884 mee}er l³eebveer keWÀyeérpe efJeo³eeHeerþe®eer Je meve 1885
ceO³es }b[ve efJeÐeeHeerþe®eer HeoJeer HeéHle kesÀ}er.
Yeejleele Hejleu³eeveblej keÀ}keÌl³eeb®³ee He´sefme[svmeer keÀe@}speceO³es HeoeLe&efJe%eevee®es HeéO³eeHekeÀ

cnCetve efve³egkeÌleer Pee}er. Jeke´ÀerYeJeve, He´keÀeµe - HeefjJele&ve, DeHeejoµe&keÀ Jemlegb®es He´keÀeefµe³e iegCeOece&
³eebJej mebµeesOeve kesÀ}s. èfJeÐegleer³e Jeke´ÀerYeJeveebkeÀe®es ceespeceeHe' ³ee mebµeesOeve HeýebOeecegUs l³eebvee }b[ve
efJeÐeeHeerþe®eer [e@keÌìjsì efceUe}er. HeéCeer Je JevemHeleer ³eeb®³ee efke´À³eebceOeer} meec³e ³ee HeéefCeµeeðeeleer}
efJe<e³eekeÀ[s les Deeke=À<ì Pee}s. JevemHeleervee HeéC³eebHećeeCes®e YeeJevee Je mebJesovee Demeleele ns l³eebveer
meHe´³eesie efmeOo kesÀ}s. l³eebveer Demesner oeKeJetve efo}s keÀer, efJe<e, peerJevemelJes, DeukeÀesnes}, ³eeb®ee pemee
ceeveJeeJej HeefjCeece neslees lemee lees JevemHeleeRJejner neslees. `JevemHeleer®³ee mebJesovee' veeJee®es HegmlekeÀ
l³eebveer ef}efn}s. ³ee mebµeesOeveecegUs l³eeb®eer efkeÀleea peieYej Hemej}er. keÀ}keÀllee ³esLes l³eebveer yeesme efjme®e&
Fvmìerì³etì mLeeHeve kesÀ}er. peieeleer} KetHe osµeele l³eebvee J³eeK³eeveemeeþer yees}eJele. 1916 mee}er
286
yeesme ³eebvee efyeéfìµe mejkeÀejves `veeF&ì' ner HeoJeer yene} kesÀ}er 1927 mee}er yeesme Yeejleer³e efJe%eeve
Heefj<eos®es DeO³e#e yeve}s. ³egjesHeeleer} DeveskeÀ J³ekeÌleeRveer l³eeb®ee ieewjJe kesÀ}e. He´WÀ®e }sKekeÀ jescee jes}eB
³eebveer l³eebvee `veJeefJeµJee®ee ê<ìe' Demes cnCetve ieewjJe kesÀ}e. l³eebvee DeveskeÀ ceeve-mevceeve efceUe}s.
l³eebveer èfjmHee@vme Fve o ef}efJnbie De@C[ vee@ve ef}efJnbie' ò veJn&me ceske@ÀefvePece Dee@HeÀ H}ebìme' ò
ceesìj ceske@ÀefvePece Dee@HeÀ H}ebìmed' Deµeer HegmlekesÀ ef}efn}er. 22 veesJnWyej 1937 jespeer l³eeb®ee ce=l³et
Pee}e.
2. [e@.meer.Jner.jeceve (1888-1970)
ef$e®evveeHeu}er ³esLes 7 veesJnWyej 1888 jespeer ®ebêµesKej J³ebkeÀì jeceve ³eeb®ee pevce Pee}e.
Je[er} HeoeLe&efJe%eeveµeeðee®es HeéO³eeHekeÀ nesles. jeceve ³eebveer HeoeLe&efJe%eeve ³ee efJe<e³eele HeoJeer mebHeeove
kesÀ}er. Je³ee®³ee 15 J³ee Je<eea OJeveer}njerbJej µeesOeefveyebOe ef}ner}e. ogmeN³ee Je<eer& l³eebveer He´keÀeµeeJej
µeesOe-efveyebOe ef}efn}e. keÀ}keÀl³ee®³ee Yeejleer³e efJe%eeve mebJeOe&ve mebmLesceO³es l³eebveer Jew%eeefvekeÀ
mebµeesOeve meg© kesÀ}s. 1924 ceO³es ke@Àve[eceOeer} peeieeflekeÀ Heefj<eosmeeþer GHeefmLele jeefn}s. peeleevee
meeieje®es efvejer#eCe keÀ©ve mecegêe®ee jbie ³ee oesvner iees<ìer, Ieìvee mJeleb$e Deensle. `He´keÀeµe efkeÀjCe
HeeC³eeletve peele Demeleevee l³eeb®ess efJeJele&ve nesles' Demee efmeOoeble ceeb[}e. efJe<eeCetbcegUs nesCeejs efkeÀjCe
efJeJele&ve ne l³eeb®³ee mebµeesOevee®ee efJe<e³e neslee. ³ee }sKeveecegUs l³eebvee peeieeflekeÀ efkeÀefle& HeéHle Pee}er.
meve 1928 ceO³es jeceve ³eebveer He´keÀeµeµeem$ee Jejer} DeeHe}e peieHeéfmeOo efmeOoeble peenerj kesÀ}e. ³ee
efmeOoeblee}e®e `jeceve HeefjCeece' Demes cnCeleele. ³ee mebµeesOeveeyeÎ} l³eebvee 1930 mee}®es veesyes}
Heeefjleesef<ekeÀ efceUe}s. efJe%eeveeleer} veesyes} Heeefjlees<ekeÀ efceUeefJeCeejs les Heefn}s Yeejleer³e Je Heefn}s
Deeµeer³ee³eer nesles. efyeéfìµe mejkeÀejves l³eebvee `mej' ner HeoJeer efo}er. efnN³eeceOeer} HejceeCet SkeÀe
efJeefµe<ì HeOoleerves oes}e³eceeve nesleele Je l³eecegUs SkeÀ JesieUe®e JeCe&Heì le³eej neslees. Demee veJeerve
µeesOe }eJe}e.
keÀ}keÀllee efJeÐeeHeerþeletve mesJeeefveJe=lle Peeu³eeJej 1933 ceO³es yeWie}esj ³esLeer} Fbef[³eve

Fefvmìì³etì Dee@HeÀ mee³evme ³ee HeéfmeOo mebmLes®es meb®ee}keÀ yeve}s. l³eeb®³ee HeśjCesves 1943 ceO³es
yeWie}esj}e De@ke@À[ceer Dee@HeÀ mee³evmesme®eer mLeeHevee Pee}e. 1948 ceO³es Yeejle mejkeÀejves l³eebvee
HeoeLe&efJe%eevee®es Heefn}s je<ìêr³e He´éO³eeHekeÀ cnCetve mevceeefvele kesÀ}s. 1954 mee}er Yeejle mejkeÀejves
l³eebvee Yeejlejlve ner meJeex®®e ceevee®eer HeoJeer yeneue kesÀueer. 1957 ceO³es jefµe³eeves }sefveve HegjmkeÀej
osTve ieewjJe kesÀ}e. 21 veesJnWyej 1970 jespeer l³eeb®ee ce=l³et Pee}e.
3. Sme.jecevegpeve (1887-1919)
ceneve ieefCeleer ÞeerefveJeeme jeceevegpeve De³³ebieej ³eeb®ee pevce 22 ef[meWyej 1887 jespeer
lebpeeJej efpeun³eele Sjes[ ³ee ieeJeer Pee}e. l³eeb®eer mcejCeµekeÌleer Demeeceev³e nesleer. HeÀkeÌle oesve Je<ee&le
HeéLeefcekeÀ efµe#eCe mebHeJetve les Je³ee®³ee meeleJ³ee Je<eea®e nemketÀ}ceO³es oeKe} Pee}s. 1903 ceO³es les
ce@efì^keÀ Pee}s. Hejbleg Fbie´peer ne efJe<e³e keÀ®®ee Demeu³eecegUs les yeer.S. nesT µekeÀ}s veenerle, DeKesj
ceêeme}e yeboj efJeYeeieele keÀejkegÀvee®eer vesekeÀjer HelkeÀj}er.
287
1912 ceO³es ieefCeleeJejer} l³eeb®ee HeýebOe Jee®etve Heé.ne[ea ³eebveer l³eebvee keWÀefye´pe}e yees}eJe}s.
1914 mee}er ceêeme efJeÐeeHeerþeves l³eebvee keWÀefye´pe}e HeeþefJe}s. keWÀefye´peceO³es l³eebveer ieefCeleeleer}
yeer.S.®eer Hejer#ee oesve Je<ee&le HetCe& kesÀ}er. 1918 ceO³es je@³e} meesmee³eìerves l³eebvee HesÀ}esµeerHe osTve
mevceeefvele kesÀ}s. Je³ee®³ee kesÀJeU 21 J³ee Je<eea l³eebvee ne mevceeve efceUe}e. keWÀefye´pe efJeÐeeHeerþeves
l³eeb®eer mebµeesOekeÀ HeéO³eeHekeÀ cnCetve vesceCetkeÀ kesÀ}er. Hejbleg #e³eeves Heíe[u³eeves les Yeejleele Dee}s.
DebkeÀieefCele, yeerpeieefCele, ef$ekeÀesCeefceleer, meceerkeÀjCe efmeOoeble ³eeble l³eeb®eer DeefÜleer³e ieleer nesleer.
`[i}me jeceevegpeve Dee³e[Wìerìer', `ne[ea Je jeceevegpeve jeGbÀ[ vebyeme&', `Heeefì&µeve, ne³³ej
pee@cesefì^keÀ} efmejerpe ner l³eeb®eer ieefCeleeleer} mebµeesOeves nesleer. 20 SefHe´} 1919 jespeer Je³ee®³ee 33
J³ee Je<eea les ce=l³et HeeJe}s.
4. mel³eWêveeLe yeesme ë- (1894-1974)

mel³eWêveeLe yeesme ³eeb®ee pevce 1 peevesJeejer 1894 jespeer keÀ}keÀllee ³esLes Pee}e.
keÀ}keÀl³ee®³ee efnbot mketÀ}ceO³es µee}s³e efµe#eCe Pee}s. ieefCele efJe<e³eele les Del³eble ngµeej nesles. µeeðe
efJe<e³ee®eer l³eebvee DeeJe[ nesleer. keÀ}keÀl³ee®³ee He´sefme[svmeer keÀe@}spe ceOetve ieefCele efJe<e³e IesTve les
Sce.Smmeer Pee}s. keÀ}keÀl³ee®³ee mee³evme keÀe@}speceO³es J³eeK³eelee cnCetve les keÀece keÀjÀ }eie}s. keÀener
mebµeesOeve HeýebOe efuentve ueb[ve efHeÀuee@mee@efHeÀkeÀue ceO³es HeeþefJeues. ³ee uesKeebcegUs l³eebvee KetHe ÒeefmeodOeer
efceUeueer.
1921 ceO³es {ekeÌkeÀe efJeo³eeHeerþele les mebK³ee µeeðee®es jer[j cnCetve keÀece keÀjÀ }eie}s.
³esLes Demeleevee®e l³eebveer `yeesme-DeeFvemìeF&ve meebefK³ekeÀer' ³ee efmeOoebleeleer} }sKe ef}efn}e. ³eecegUs®e
`Hebgpe-meebefK³ekeÀer' µeeKes®ee Hee³ee Ieele}e ies}e. 1924 ceO³es He@efjme-yeef}&ve ³esLes µeeðe%eeb®³ee
®e®ee&ceb[Uele les menYeeieer Pee}s. Fbi}b[ceOeer} je@³e} meesmee³eìerves HesÀ}esµeerHe osTve l³eeb®ee mevceeve
kesÀ}e. jefJebêveeLe ìeieesjeb®³ee efJeµJeYeejleer ³ee efµe#eCe mebmLesle l³eebveer GHekegÀ}iegjÀHeoer keÀece kesÀ}s.
Yeejle mejkeÀejves l³eeb®eer je<ìêr³e HeéO³eeHekeÀ cnCetve vesceCetkeÀ kesÀu³eeveblej l³eebveer efJeµJeYeejleer®es keÀece
mees[}s. l³eebvee Fbie´peer. HeW´À®e, efnye´t, pece&ve Fl³eeoer Yee<ee DeJeiele nesl³ee. Jee®eve Je mebieerle ns l³ebe®es
DeeJe[er®es efJe<e³e nesles. 1948 ceO³es l³eebveer yebiee} efJe%eeve Heefj<eo mLeeHeve kesÀ}er. 4 HesÀye´gJeejer
1974 jespeer l³eeb®es efveOeve Pee}s.
5. [e@.efyejye} meneveer (1891-1949)

Yeejleeleer} ceneve JevemHeleerµeeðe%e efyejye} meneveer ³eeb®ee pevce 14 veeJnWyej 1891
jespeer HebpeeyeceO³es µeneHetj efpeu¿eele cesje ³ee ieeJeer Pee}e. Je[er} jmee³eveµeeðee®es HeéO³eeHekeÀ nesles.
l³eebvee Je=#e, JevemHeleer, Pee[s-Peg[Hes ³eeb®es efvejer#eCe keÀjC³ee®ee íbo neslee. meWoJe HeJe&lee®³ee
YetieYe&µeeðeer³e mebµeesOeveeme l³eebveer yee}HeCeeHeemetve HeéjbYe kesÀ}e. 1919 ceO³es Hebpeeye efJeo³eeHeerþeletve
les yeer.Smmeer Pee}s. G®®e efµe#eCeemeeþer les keWÀefye´pe efJeo³eeHeerþele ies}s. keWÀefye´pe efJeo³eeHeerþe®eer ìê³eHee@³e
HeoJeer efceUe}er. Deuyeì& mesJee[& ³eeb®³ee ceeie&oµe&veeKee}er mebµeesOeveeme megjÀJeele kesÀ}er. keWÀefye´pe
efJeo³eeHeerþe®eer [er.Smmeer HeoJeer efceUefJeCeejs les Heefn}s Yeejleer³e nesles. DeefOekeÀ efµe#eCeemeeþer les }b[ve
efJeo³eeHeerþele keÀener keÀeU nesles. Yeejleele Deeu³eeJej }enesj Je yeveejme efJeo³eeHeerþele les JevemHeleer
µee$ee®es J³eeK³eeles yeve}s. Heé®eerve JevemHeleebr®es þmes DemeCeeN³ee oie[eb®ee mebień l³eebveer kesÀ}e. 1939
ceO³es JevemHeleer cegêeµeeðee®eer ceeefnleer osCeejs Heeef}Deesyee@ìveer veeJee®es ceeefmekeÀ l³eebveer megjÀ kesÀ}s.
288
Hesvìe@efkeÌmeef}³eeme ³ee veeJee®ee JevemHeleer mecetne®ee µeesOe }eJe}e. Yet jmee³eveµeeðee®ee
l³eeb®ee DeY³eeme neslee. 1936 ceO³es je@³e} meesmee³eìerves l³eebvee meom³elJe osTve l³eeb®ee mevceeve
kesÀ}e. 1941 ceO³es les Fbef[³eve mee³evme keÀeBie´sme®es DeO³e#e Pee}s. 1947 ceO³es l³eebvee mej
meer.Deej.js[d[er Heeefjleesef<ekeÀ efo}s nesles. 1950 ceO³es Deeblejje<ìêr³e JevemHeleerµeem$e Heefj<eos®es
DeO³e#e nesC³ee®ee yengceeve efceUe}e. l³eebveer Yeejleer³e JevemHeleerµeeðe Heefj<eo ³ee mebmLes®eer mLeeHevee
kesÀ}er. ³eeefµeJee³e Heé®eerve Yeejleeleer} veeCeer Hee[CeeN³ee HeOoleer ne l³eeb®ee JesieU³ee efJe<e³eeJejer} ie´bLe
HeéfmeOo Deens. He@ef}Dees yee@ìveer®es les peeieeflekeÀ le%e nesles. l³eebveer efncee}³ee®ee Fefleneme, oef#eCes®³ee
Heþeje®ee Fefleneme, ieeW[Jevee mebyebOeer®ee Fefleneme GlKeveveeÜejs µeesOe}e. 10 SefHe´} 1949 jespeer
l³eeb®es efveOeve Pee}s.
6. [e@. cesIeveeo mene (1893-1956)

cesIeveeo mene ³eeb®ee pevce yebiee}ceO³es {ekeÀe efpeun³eele µesJejeJee}er ³esLes 6 Dee@keÌìesyej
1893 ceO³es Pee}e. 1949 ceO³es l³eebvee mej meer.Deej. js·er Heeefjleesef<ekeÀ efceUe}s. oeefjê³eele
µee}s³e efµe#eCe HetCe& keÀ©ve Heg{er} efµe#eCeemeeþer les {ekeÌ³ee}e ies}s. 1909 ceO³es mebHetCe& yebiee}ceO³es
µee}evle Hejer#esle He´Lece Dee}s. 1915 ceO³es keÀ}keÀllee efJeÐeeHeerþeletve les Sce.Smmeer. Pee}s 1916
ceO³es Deeµeglees<e ceKepeea ³eebveer jeceve ³eeb®es ceoleveerme cnCetve meneb®eer vesceCetkeÀ kesÀ}er. lesLes pece&ve
efµeketÀve DeeFvemìeFve ³eeb®³ee efmeOoebleeÜejs menebveer leeN³eebleer} ne}®ee}er mebyebOeer®ee SkeÀ veJee
efmeOoeble ceeb[}e. l³eeyeÎ} l³eebvee [e@keÌìjsì efceUe}er. veblej l³eebveer p³eesefleJee&mleJe µeeðeele mebµeesOeve
kesÀ}s. met³e& Je leejkeÀe ³eeb®ee DeY³eeme keÀ©ve `leejkeÀeb®es Deewef<CekeÀ Dee³eveve' ne HeýebOe ef}efn}e. l³eebveer
keÀ}keÀllee µenjele DeCegkeWÀê mLeeHeve kesÀ}s. Heb®eebieele megOeejCee keÀjC³ee®esner keÀece l³eebveer kesÀ}s.
leeN³eeb®³ee G<Celes®es ceespeceeHe keÀjC³ee®es ³eb$e µeesOetve keÀe{}s. F.me. 1956 ceO³es l³eeb®es efveOeve
Pee}s.
7. [e@. efJeke´Àce meejeYeeF& (1919-1971)

Yeejlee®³ee DeCegµekeÌleer ceb[Ue®es DeO³e#e Je DeblejeU mebµeesOeve mebmLes®es HećegKe [e@. efJeke´Àce
meejeYeeF& ³eeb®ee pevce 12 Dee@iemì 1919 jespeer Denceoeyeeo ³esLes Pee}e. Je[er} Debyee}e}
meejeYeeF& kesÀceerkeÀume ³ee He´®eb[ Deew<eOeer Go³eesiee®es cee}keÀ nesles. [e@. efJeke´Àce meejeYeeF& ns Del³eble
leu}Ke yegOoer®es nesles. ieefCele Je efJe%eeve ns l³eeb®³ee DeeJe[er®es efJe<e³e nesles. µee}s³e efµe#eCe HetCe& keÀ©ve
Heg{er} efµe#eCeemeeþer les kesÀefye´pe}e ies}s. 1940 ceO³es les efJe%eeve µeeKesleer} ìê³eHeeme Hejer#ee Heeme
Pee}s. Yeejleele ³esTve yeWie}esj}e [e@.jeceve ³eeb®³ee mebmLesle oeKe} Pee}s. [e@.YeeYee ³eeb®³ee yejesyej
meejeYeeF&bveener Debleefj#e efkeÀjCeeJejer} HeýebOemeeþer keWÀefye´pe efJeÐeeHeerþe®eer HeerS®e.[er. HeoJeer efceUe}er.
l³eebveer Denceoeyeeo ³esLes efHeÀefpekeÀ} efjme®e& }@yeesjsìjer mebmLee mLeeHeve kesÀ}er.
[e@. meejeYeeF&veer peeieeflekeÀ DeJekeÀeµe mebµeesOeve vekeÀeµeeJej Yeejleeme Heéfle<þs®es mLeeve

HeéHle keÀ©ve efo}s. 1961 ceO³es DeCegµekeÌleer ceb[Ue®³ee Debleie&le Yeejle mejkeÀejves DeJekeÀeµe mebµeesOeve
efJeYeeie mLeeHeve keÀ©ve l³ee®es HećegKeHeo l³eebvee efo}s nesles. 1962 ceO³es Yeejle mejkeÀejves èfo
Fbef[³eve ve@µeve} keÀefceìer HeÀe@j mHesme efjme®e&' ner je<ìêr³e mebmLee mLeeHeve kesÀ}er Je efle®es DeO³e#eHeo
meejeYeeF& ³eebvee efo}s. 1963 jespeer ³egveesves HeeþefJe}su³ee leb$e%eeve ceb[Ueves [e@. meejeYeeF&b®³ee
ceeie&oµe&veeKee}er kesÀjUceOeer} Legbyee ns efþkeÀeCe DeJekeÀeµe mebµeesOeve keWÀêemeeþer efveefµ®ele kesÀ}s. [e@.
289
meejeYeeFb&®³ee HeefjÞeceeves Legbyee ³esLes Yeejleeleer} Heefn}s DeJekeÀeµe mebµeesOeve kesÀê mLeeHeve Pee}s.
1966 ceO³es [e@. YeeYebe®³ee ce=l³etveblej [e@.meejeYeeF¥veer DeCegµekeÌleer ceb[Ue®eer met$es neleer Iesle}er. [e@.
meejeYeeF¥veer 1970-80 ³ee oµekeÀeleer} DeCegµekeÌleer®³ee mebµeesOevee®ee DeejeKe[e le³eej kesÀ}e.
1962 ceO³es YeeweflekeÀµeeðeeleer} µeebeflemJe©He Yeìveeiej ns mevceeveveer³e HeokeÀ l³eebvee

yene} kesÀ}s. 1966 ceO³es Yeejle mejkeÀejves l³eebvee HeoceYet<eCe HeoJeer osTve l³eeb®³ee keÀe³ee&®ee ieewjJe
kesÀ}e. Fbi}b[ceOeer} efHeÀefpekeÀ} meesmee³eìer, efHeÀ}e@mee@efHeÀkeÀ} meesmee³eìer, DecesefjkesÀleer}
efpeDeesefHeÀefpekeÀ} meesmee³eìer Fl³eeoer peeieeflekeÀ opee&®³ee mebmLeeveerner l³eebvee mevceeveveer³e meYeemeo
cnCetve ieewjefJe}s nesles. DeCegµekeÌleer Je DeJekeÀeµe mebµeesOeve ³ee oesvner #es$eele veJeveJeerve µeesOe-keÀuHevee
jeyeJeC³eeme ceive Pee}su³ee ³ee µeeðe%ee®ee Legbyee ³ee efþkeÀeCeer keÀe³e&ceive Demeleevee 30 ef[meWyej
1971 jespeer ce=l³et HeeJe}s.
8. [e@. megyeceC³ece ®ebêµesKej (1910-1995)

veesyes} Heeefjleesef<ekeÀ efJepesles jeceve ³eeb®es HegleCes Je DecesefjkesÀle mLeeef³ekeÀ Pee}s}s ceneve
Yeejleer³e Sme.®ebêµesKej 19 Dee@keÌìesyej 1910 jespeer }enesj ³esLes pevcee}e Dee}s. µee}s³e efµe#eCe
HetCe& keÀ©ve G®®e efµe#eCeemeeþer les ceêeme}e Dee}s. 1930 ceO³es les Sce.S. Pee}s. yee}HeCeeHeemetve
l³eebvee Kesiee}µeem$ee®eer DeeJe[ efvecee&Ce Pee}er. Heg{s Fbi}b[}e keWÀefye´pe efJeÐeeHeerþeleer} efìêfveìer
keÀe@}speceO³es efµe#eCeemeeþer ies}s. 1930 ceO³es kesbÀefye´pe®³ee efìêfveìer keÀe@}speceO³es HeeT}j Je efce}sve
³ee ceneve p³eesefleefJe&oeb®³ee ceeie&oµe&veeKee}er l³eebveer leeN³eemebyebOeer mebµeesOeve kesÀ}s. 1934 mee}er l³eebvee
keWÀefye´pe efJeÐeeHeerþeves HeerS®e.[er. efo}er. 1942 ceO³es Keiees}µeem$eeleer} mebµeesOeveeyeÎ} [er.Smmeer.
yene} kesÀ}er iesueer. l³eebveer DeefleIeve leeN³eebefJe<e³eer pes efmeOoeble ceeb[}s les Deepener meJe&ceev³e Deensle.
1947 mee}er cenlJeHetCe& mebµeesOeveemeeþer l³eebvee kesÀbefye´pe efJeÐeeHeerþeves De@[cme Heeefjleesef<ekeÀ

efo}s. 1952 mee}er He@efmeefHeÀkeÀ Keiees} mebmLesves ye´tme Heeefjleesef<ekeÀ efo}s. 1953 Je 1962 meeueer
ueb[ve®³ee je@³eue De@mìêsvee@efcekeÀue meesmee³eìerves l³eebvee megJeCe&HeokeÀ efoues.1953 Je 1962 ceO³es
Yeejle mejkeÀejves HeëYet<eCe ne efkeÀleeye osTve l³eeb®ee ieewjJe kesÀ}e. `v³etefkeÌ}Dej efjDe@keÌ³eµevme
kesÀefcekeÀ} cet}êJ³es' ³ee mebµeesOeveemeeþer l³eebvee 1983 ®es veesyes} Heeefjleesef<ekeÀ efceUe}s les keÀener keÀeU
efµekeÀeiees efJeÐeeHeerþele p³eesefleJee&mleJe µeem$ee®es HeéO³eeHekeÀ nesles. 21 Dee@iemì 1995 jespeer l³ee®es
efveOeve Pee}s.
9. [e@. nesceer YeeYee (1909-1966)

[e@. nesceer YeeYee ³eeb®ee pevce 30 Dee@keÌìesyej 1909 jespeer cegbyeF&le Pee}e. Je³ee®³ee 15
J³ee Je<eea les kesÀyeérpe Hejer#ee Heeme Pee}s. ke@ÀLes[} ^ Je pee@ve ke@Àveve mketÀ}ceO³es efµe#eCe Peeu³eeJej
SefuHeÀmìve keÀe@}spe Je je@³e} Fefvmìì³etì Dee@HeÀ mee³evme ³esLes G®®e efµe#eCe Iesle}s. 25 J³ee Je<eea
l³eebveer DeCegefJe%eevee®ee DeY³eeme keÀ©ve keWÀyeérpe efJeÐeeHeerþeletve 1934 ceO³es HeerS®e.[er. HeoJeer mebHeeove
kesÀ}er. efJe%eevee®³ee efJeµes<e DeY³eemeemeeþer SsPe@keÀ v³etìve efµe<³eJe=lleer efceUe}er. 1940 ceO³es yebie}esj
³esLeer} Fbef[³eve Fefvmìì³etì Dee@HeÀ mee³evme ceO³es Heé³eesefiekeÀ HeoeLe& efJe%eeve µeeðee®es jer[j cnCetve les
keÀece Heent }eie}s. l³eebveer Yeejle DeeefCe Go³eesieHeleer ìeìe ³eebvee DeeJeenve keÀ©ve 1945 jespeer cegbyeF&
³esLes ìeìe cet}Yetle mebµeesOeve mebmLee mLeeHeve kesÀ}er. ³eeb®es Heefn}s meb®ee}keÀ [e@. YeeYee nesles.
`µeeflkeÀHegbpeJeeo' `HeéLeefcekeÀ Jew%eeefvekeÀ HejceeCet®ee efmeOoeble'`keÀe@efmcekeÀ jsef[Sµeve' ns l³eeb®es DeeJe[les
290
efJe<e³e nesles. }b[ve®³ee je@³e} meesmee³eìer®es les meYeemeo nesles. Yeejlee®³ee DeCegTpee& Dee³eesiee®es les
Heeefn}s DeO³e#e nesles. cegbyeF& ³esLeer} legYex ³ee efþkeÀeCeer l³eebveer DeCegveiejer GYeej}er. 1955 mee}er
efpevesJne ³esLes µeeblelesmeeþer DeCegTpex®ee JeeHej keÀjC³ee®es GHee³e µeesOeC³eekeÀefjlee SkeÀ Deeblejje<ìêr³e
Heefj<eo Yej}er nesleer. efle®es DeO³e#e [e@. nesceer YeeYee nesles.
1945 les 1966 ³ee keÀeUele Yeejle mejkeÀej®e ef[Heeì&ceWì Dee@HeÀ De@ìe@efcekeÀ Svepee&r®es less
HećegKe nesles. 1951 ®³ee Fbef[³eve mee³evme keÀeBie´sme®es les DeO³e#e nesles. 1955 ®³ee Fbìjve@µeve}
keÀe@vHeÀjvme Dee@ve efo HeermeHegÀ} ³etPesme Dee@HeÀ De@ìe@efcekeÀ Svepeea ³ee Heefj<eos®es les DeO³e#e nesles.
Fbìjve@µeve} De@ìe@efcekeÀ Svepeea keÀefceµeve®³ee mee³ebefìefHeÀkeÀ De@[Jne³ePejer keÀefceìer®es les meYeemeo nesles.
l³eeb®³ee mebµeesOeveeyeÎ} l³eebvee De@[cme Heeefjleesef<ekeÀ (1948) ne@HeefkeÀvme Heeefjleesef<ekeÀ (1948)
HeëYet<eCe (1954) F. ieewjJee®es efkeÀleeye efceUe}s. `keÌJe@eìce efLeDejer', 'S}sceWìjer efHeÀpeerkeÀ}
Heeefì&keÀume', `keÀe@efmcekeÀ jsef[Sµeve' ns l³eeb®es HeéfmeOo mebMeesOeve efmeodOeeble Deensle. 24 peevesJeejer
1966 jespeer efJeceeve DeHeIeele l³ee®es ogowJeer efveOeve Pee}s.
10. [e@. njieesefJebo Kegjevee

1968 ®es Deew<eOeer efJe%eeveeleer} veesyes} Heeefjleesef<ekeÀ Yeejlee}e efceUJetve osCeeN³ee [e@.
Kegjevee ³eeb®ee pevce ceO³eHeósµeeleer} je³eHetj ³esLes 9 peevesJeejer 1922 jespeer Pee}e. µee}s³e efµe#eCe
ceO³eHeósµeele IesTve Heg{er} efµe#eCe }enesj}e Iesle}s. 1943 ceO³es les Hebpeeye efJeÐeeefHeþeletve Heefnu³ee
Jeiee&le yeer.Smmeer. Je 1945 ceO³es Sce.Smmeer Pee}s. jmee³eve ne l³eeb®ee DeeJe[lee efJe<e³e neslee. Yeejle
mejkeÀej®eer efµe<³eJe=lleer IesTve les Fbi}b[}e ies}s Je 1948 ceO³es ef}JnjHet} efJeÐeeHeerþeletve l³eebveer
HeerS®e.[er. mebHeeove kesÀ}er. 1950 ceO³es De}skeÌPeeb[j ìe@[ ³eeb®³ee ceeie&oµe&veKee}er `v³egefkeÌ}Dees
ìeF&[me' efJe<e³eer l³eebveer HesHeìeF[me&, HeéfLeves, HeÀesmHesÀì, F&mìme&®es jemee³eefvekeÀ mebµ}s<eCe,
[e³ev³egkeÌ}sFkeÀ Deec} Je efj³eyees [e³ev³etkeÌ}sF&keÀ Deec}e®es mebµ}s<eCe kesÀ}s.
11. [e@. pe³eble veejUerkeÀj

Yeejlee®es ceneve µeeðe%e pe³eble veejUerkeÀj ³eeb®ee pevce 19 peg}w 1938 jespeer
keÀesuneHetjele Pee}e. Je[er} jBi}j nesles. veejUerkeÀjeb®es efµe#eCe yeveejme}e Pee}s. 1956 ceO³es
yeveejme efJeÐeeHeerþeletve yeer.Smmeer ®eer Hejer#ee Heeefnu³ee Jeiee&le GlleerCe& Pee}s. l³ebevee ìeìe efµe<³eJe=lleer
efceUe}er. 1957 ceO³es les ìê³eHeememeeþer kesÀbefye´pe}e ies}s. 1960 ceO³es les efmeveerDej yeer.mìej jBi}j
Pee}s. 1962 ceO³es ieefCele efJe<e³e IesTve les Sce.Smmeer Pee}s. l³ee®e Je<eea keWÀyeérpe efJeÐeeHeerþeleer}
efkebÀipe keÀe@}speves ieefCeleemeeþer HesÀ}esefµeHe efo}er. 1965 ceO³es les ieefCeleele [e@keÌìj Pee}s. `DejeGb[
Dee@HeÀ ìeF&ce' ³ee efJe<e³eeJejer} l³eeb®³ee Yee<eCeecegUs Je jsef[Dees meesmexme®³ee }sKeveecegUs les mebµeesOekeÀ
cnCetve HeéfmeOo Pee}s.
[e@. veejUerkeÀj Je l³eeb®es mebµeesOekeÀ efce$e [e@.HeśbÀ[ ne@F}

& ³eebveer ieefCelee®³ee DeeOeejs efmeOo
kesÀ}s keÀer, efJeµJeeleer} Del³eble otj®es leejs pej ve<ì Pee}s, lej He=LJeer Jej®³ee }eskeÀes®e Jepeve ogHHeì
nesF}& Je met³ee&®eer G<Celee µebYej Heì peemle nesF&}. [e@. veejUerkeÀjeb®³ee cnCeC³eeHećeeCes efJeµJeeleer}
meejs êJ³e keÀe{tve ìekeÀ}s lej ieg©lJeekeÀ<e&Ce HeCe ve<ì nesF&}. efJeµJeele Dee{UCeejs pes
megHejmìejmeejKes leejs Deensle, l³eebvee HeéHle Pee}s}er He´®eb[ µekeÌleer ner l³eeb®³ee ieg©lJeekeÀ<e&Celes®³ee
291
µekeÌleercegUs®e HeéHle Pee}s}er Deens. Yeejle mejkeÀejves l³eebveer kesÀ}su³ee mebµeesOeveeyeÎ} 1965 ceO³es
HeëYet<eCe efkeÀleeye efo}e.
15.4 mJeeleb$³eesllej OeesjCe ë
mJeleb$e Yeejlee®es Heefn}s HebleHeÓeeve Hebef[le peJeenj}e} vesn© Hegjesieeceer efJe®eeje®es Je

DeeOegefvekeÀle®es YeeskeÌles Demeu³eeves efJe%eeve Je leb$e%eeveeefµeJee³e osµee®eer Heíeleer nesCeej veener ns l³eebveer
DeesUKe}s nesles. cnCetve Heefnu³ee Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespevesHeemetve mebµeesOeve keÀe³ee&Jej Yej osC³eele Dee}e.
1956 ceO³es efJeÐeeHeerþ Devegoeve Dee³eesiee®eer mLeeHevee keÀ©ve efµe#eCe Je mebµeesOevee}e ®ee}vee efo}er.
1958 ceO³es Yeejle mejkeÀejves osµee®³ee iejpee }#eele IesTve þjeJe Heeme kesÀ}e. l³eele efJe%eeve,
leb$e%eeve, GÐeesie, mebj#eCe µesleer ³ee cenlJee®³ee #es$eele Heíeleer Ie[Jetve DeeCeC³eemeeþer G®®e ÞesCeer®es
Heéfµeef#ele }eskeÀ le³eej keÀjCes, efµe<³eJe=lleer osTve mebµeesOevee}e Heéslmeenve osCes Demes cebpetj keÀjC³eele
Dee}s. osµee®³ee efJeefYevve Yeeieele Fefmvì³etì Dee@HeÀ mee³evme Je Fefvì³etì Dee@HeÀ ìskeÌvee@}e@peer ³ee mebmLee
mLeeHeve keÀjC³eele Deeu³ee. ke=À<eer GlHeeovee}e ®ee}vee osC³eemeeþer µeslekeÀer mebµeesOeve mebmLee mLeeHeve
kesÀu³ee. efJe%eeve Je leb$e%eeve #es$eele efHeíe[erJej Deme}s}e Yeejle peieeleer} one DeeefCJekeÀ je<ìê®³ee
Hebieleerle yeme}e Deens ³ee®es Þes³e efJe%eeve µeeKeeb®ee YekeÌkeÀce Hee³ee Iee}tve osCeeN³ee HebleHeÓeeve Hebef[le
vesn©bvee Je Heg{er} keÀeUeleer} HebleHeÓeeve Fbefoje ieebOeervee Deens. Yeejleeves mJeeleb$³eeveblej JesieJesieÈ³ee
#es$eele Heíeleer kesÀ}s}er Deens. l³eeceO³es HeécegK³eeves DeCegmebµeesOevee®ee meceeJesµe neslee.
15.4.1DeCegmebµeesOeve #es$eeleer} Heíeleer ë

DeCegµekeÌleer®ee JeeHej meceepee®³ee YeeweflekeÀ efJekeÀemeemeeþer keÀ©ve Ieslee ³esF&} ³ee®eer vesn©bvee
peeCeerJe nesleer cnCetve®e l³eebveer 1948 ceO³es DeCegµekeÌleer Dee³eesiee®eer mLeeHevee kesÀ}er Je efle®³ee
DeO³e#eHeoer peeieeflekeÀ efkeÀleea®es µeeðe%e [e@. nesceer YeeYee ³eeb®eer efve³egkeÌleer kesÀ}er. keWÀêµeemeveele mJeleb$e
DeCegµekeÌleer Keeles efvecee&Ce kesÀ}s. 1957 ceO³es cebgyeF&peJeU legYex ³esLes DeCegmebµeesOeve keWÀêe®eer mLeeHevee
keÀjC³eele Dee}er. Deepe ³ee}e®e YeeYee DeCegmebµeesOeve keWÀê cnCetve DeesUKe}s peeles. ³ee DeCegmebµeesOeve
keWÀêeleDeHmeje, Pejef}vee, mee³ejme, HetefCe&cee-2 DeMee Hee®e DeCeggYeìîeeb®eer GYeejCeer keÀjC³eele Dee}er.
1966 ceO³es [e@.nesceer YeeYeeb®ee DeHeIeeleer ce=l³et Peeu³eeveblej [e@.efJeke´Àce meejeYeeF& ³ee keWÀêe®es
meb®ee}keÀ yeve}s. l³eebveerner DeCegmebµeesOeve keÀe³ee&le ceesþs ³eesieoeve efo}s. 1969 ceO³es leejeHetj ³esLes
Heefn}s DeCegGpee& keWÀê mLeeHeve keÀjC³eele Dee}s Je lesLes J³eeHeejer lelJeeJej Jeerpeefveefce&leer keÀjC³eele ³esT
}eie}er. l³eecegUs ceneje<ì^ Je iegpejele ³eebme ceesþîee HećeeCeele JeerpeHegjJeþe nesT }eie}e.
jepemLeeveeleer} keÀesìe, ceneje<ìêleerue leejeHetj Je leeceerUvee[tleer} keÀuHekeÀce ³esLesner Deµee mebmLee
mLeeHeve kesÀu³ee.
megjÀJeeleer®³ee keÀeUele DeCegµekeÌleer efveefce&leermeeþer }eieCeeN³ee ³egjsefve³ece keÀefjlee Heeefµ®eceel³e

je<ìêbJej DeJe}byetve jneJes }eies Hejbleg efyenejceO³es ³egjsefve³ece®ee µeesOe }eieu³eeves ns HejeJe}befyelJe keÀceer
Pee}s. legYex®³ee DeCegµekeÌleer keWÀêele HejceeCet mebµeesOeveemeeþer }eieCeejer ³eb$emeeceieér Je GHekeÀjCes le³eej
nesT }eie}er. cenlJee®³ee Deew<eOebeyeeyelener mebµeesOeve megjÀ Pee}s. keÀke&ÀjesieemeejK³ee DemeeO³e
DeepeejeJej He´³eesie nesT }eie}s. Oeev³ee®ee opee& Je GlHeeovee®es HećeeCe megOeejC³eemeeþer, Keeo³eHeoeLe&
efìkeÀefJeC³eemeeþer veJes mebµeesOeve megjÀ Pee}s. [e@.S®e.Sve.mesþvee ³eeb®³ee DeO³e#elesKee}er DeCegGpee&
Dee³eesieeves Fbefoje ieebOeerb®³ee HeeþeRy³eeves 18 ces 1974 jespeer jepemLeeveeleer} HeesKejCe ³esLes Heefn}e
292
Yetefceiele DeCetmHeÀesì Ie[Jetve DeeCe}e. DeCegµekeÌleer®ee JeeHej efJeveeµekeÀe³ee&meeþer ve keÀjlee µeebleleeHetCe&
kesÀ}e peeF&} ns HebleHeÓeeve Hebef[le vesnjbÀveer efo}s}s DeeµJeemeve DeepeHe³e¥le®³ee jep³ekeÀl³ee¥veer
HeeU}s}s efometve ³esles. DeCegmebµeesOeveele Yeejlee®ee peieele meneJee ke´ÀceebkeÀ }eielees.
15.4.2DeJekeÀeMe #es$eeleerue mebMeesOeve :

Yeejleeves 1962 ceO³es DeJekeÀeµe mebµeesOeve je<ìêr³e meefceleer mLeeHeve keÀjÀve ³ee #es$eele
He´Jesµe kesÀ}e. ³ee meefceleer®es DeO³e#eHeo DeCeg Je DeJekeÀeµe mebµeesOekeÀ [e@.efJeke´Àce meejeYeeF& ³eeb®³eekeÀ[s
meesHeefJeC³eele Dee}s. 1969 ceO³es DeJekeÀeµe mebµeesOeve mebIeìvee mLeeHeve keÀjÀve efle®³eekeÀ[s DeJekeÀeµe
mebµeesOevee®es GHeke´Àce Debce}ele DeeCeC³ee®es keÀece osC³eele Dee}s. 1972 ceO³es Yeejle mejkeÀejves Heeme
kesÀ}su³ee þjeJeevegmeej DeJekeÀeµe Dee³eesiee®eer mLeeHevee keÀjC³eele Dee}er. 1962 ceO³es Fbef[³eve
ve@µeve} keÀefceìer HeÀe@j mHesme efjme®e& mLeeHeve Pee}er. 1963 mee}er ef$eJesêcepeJeU Lebgyee ³esLes
DeiveeryeeCe keWÀêe®eer GYeejCeer megjÀ Pee}er. ³egveesleHexÀ efJe<egJeJe=lleepeJeU mebµeesOeveemeeþer DeiveeryeeCe
mees[C³ee®es Deeblejje<ìêr³e keWÀê cnCetve l³eeme ceev³eleener efceUe}er. 1969 ceO³es Yeejleeves mesìs}eF&ì
Fvemì^keÌµeve} ìw}erJnerpeve SkeÌme keÀe³e&ke´ÀceeefJe<e³eer DecesefjkesÀµeer keÀjej kesÀ}e. l³eevegmeej petve 1975
les petve 1976 ³ee keÀeUele DecesefjkesÀ®ee GHeień YeejleeJej DeeCeC³eele ³esTve ogjoµe&ve meb®eeÜejs
keÀe³e&ke´Àce peveles}e oeKeefJeC³eeme megjÀJeele Pee}er.
1963 ceO³es Lebgyee ³esLegve Heeefn}e Yeejleer³e DeiveeryeeCe DeJekeÀeµeele mees[C³eele Dee}e.
1969 ceO³es Ieve FbOevee®ee JeeHej Deme}s}e jesnerCeer 125 ne DeiveeryeeCe mees[C³eele Dee}e. 1975
ceO³es jefµe³ee®³ee mene³³eeves Dee³e&Yeìdì ne Heefn}e Yeejleer³e GHeień DeblejeUele efHeÀjÀ }eie}e. veblej
YeemkeÀj-1, YeemkeÀj-2, De@He} Je jesnerCeer-3 ns GHeień mees[C³eele Dee}s. jesnerCeer GHeień
mees[C³eemeeþer Yeejleer³e DeiveeryeeCee®ee JeeHej keÀjC³eele Dee}e. 1982 ceO³es Fveme@ì-1 DeeefCe
1983 ceO³es Fveme@ì-1yeer ns GHeień DecesefjkesÀ®³ee `®e@}spej mHesme µeì}ceOetve' DeblejeUele
HeeþefJeC³eele Dee}s. DeJekeÀeµe #es$eele cees}e®eer keÀeceefiejer keÀjleevee ce=l³etcegKeer He[}su³ee keÀuHevee
®eeJe}e®es veeJe megJeCe&#ejele keÀesj}s ies}s.
Yeejlee®³ee mebj#eCee®³ee ¢<ìerves Yeejleele keÀener cenlJee®eer #esHeCeeðes efJekeÀmeerle kesÀ}s}er

efometve ³esleele. l³eeHewkeÀer He=LJeer, Deiveer, ef$eµeg}, veeie, DeekeÀeµe ³ee #esHeCeeðeeb®eer ³eµemJeer ®ee®eCeer
Yeejleeves kesÀ}s}er Deens.
15.4.3 ceeefnleer leb$e%eeveeleer} Heíeleer ë-

Yeejleeves ceeefnleer - leb$e%eeve #es$eelener DeYetleHetJe& Heíeleer kesÀ}er. 1947 mee}er osµeele mene
js[erDees mìsµevme nesleer. 1996 He³e¥le l³eeb®eer mebK³ee 187 Pee}er Deens. 1960-61 ®³ee megceejeme
Yeejleele HeÀkeÌle SkeÀ®e ìer.Jner. ìêvmeceerìj neslee Je 1996 He³e¥le 834 ìêvmeceerìj Jee{}s.
Yeejleeleer} ieéceerCe Je µenjer Yeeie js[erDees, ìer.Jner. ìsef}HeÀesve ³eebveer pees[}e ies}e. mee@HeÌìJesDej
#es$eelener Yeejle Deie´smej yeve}e Deens. Yeejleer³e jsuJes Deeefµe³eeleer} Heefnu³ee ke´ÀceebkeÀe®eer lej peieele
®eewL³ee ke´ÀceebkeÀe®eer ceeve}er peeles. peerJevee®es He´l³eskeÀ #es$e efJe%eeve DeeefCe leb$e%eeve ³eeb®³ee HeÝeeJeeµeer
peKe[}s}s Deens.
293
1. Yeejleeves mJeeleb$³eeveblej DeJekeÀeMe mebMeesOeve #es$eele kesÀ}su³ee Heíeleer®ee Dee{eJee I³ee.
15.5 meejebµe ë
Jejer} ÒeceeCes Deej#eCee®es OeesjCe YeejleeceO³es keÀMee ÒekeÀejs jeyeefJeuee peeles lemes®e l³ee®eer
IeìveelcekeÀ lejleto Je JesieJesieÈ³ee HeeleUerJej ³ee efJe<e³eer Iesleuesues efveCe&³e l³ee®eÒeceeCes JesieJesieÈ³ee
Dee³eesieeuee kesÀuesu³ee efMeHeÀejMeeR®ee efJe®eej ³ee ÒekeÀejCeeceO³es kesÀuesu³ee Deens. ³ee efMeJee³e Yeejleeleerue
efJe%eeve Je leb$e%eeveeleerue Òeieleer®ee megOoe Dee{eJee ³esLes IesC³eele Deeuee Deens.Yeejlee®eer mJeeleb$³eHegJe& Je
mJeeleb$³eesÊej keÀeUeleerue Òeieleer l³eeceO³es JesieJesieÈ³ee Meem$e%eeb®es ³eesieoeve ³ee®eer meefJemlej ceeefnleer
³ee ÒekeÀjCeeceO³es DeY³eemeueer Deens.
15.6 He´µve
1) Yeejle mejkeÀej®es Deej#eCeebmebyebOeer®es OeesjCe mHe<ì keÀje.

2) mJeleb$³e Yeejleeves efJe%eeve Je leb$e%eeve #es$eele kesÀuesu³ee Heíeleer®ee Dee{eJee I³ee.
3) efìHee efuene.
1. Deej#eCee®es OeesjCe
2.DeJekeÀeMe #es$eeleerue Yeejlee®eer Òeieleer.


आधुनिक भारताचा इतिहास Marathi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

आधुनिक भारताचा इतिहास Marathi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

31

le=leer³e Je<e& keÀuee

[e@. megneme Hes[CeskeÀj

keÀe³e&¬eÀce mecevJe³ekeÀ : Deefveue Deej. yevekeÀj

uesKekeÀ : Òee. meeUtbkesÀ peer.[er.

ef[meWyej, 2019, le=leer³e Je<e& keÀuee, Fefleneme DeY³eemeHeef$ekeÀe ¬eÀ.5

De#ej pegUCeer ë Deeféeveer Deeì&med,

2) Yeejleer³e jeä^Jeeoe®ee Go³e

3) Yeejleer³e mJeeleb$³e ®eUJeU.

4) vesn©³egie (1947 - 64)

6) DeeefCeyeeCeerveblej®ee jepekeÀer³e efJekeÀeme

7) mJeleb$³e Yeejlee®es Hejjeä^ OeesjCe (1947 - 1984)

1) [@e.efyeHeve®ebê -Fbef[³ee mì^ieue HeÀe@j Fbef[Hesv[bme - Yeejlee®emJeeleb$³eue{e(1857les 1947)

3) Òee. ûeesJej Je yesunskeÀj - DeeOegefvekeÀ Yeejlee®ee Fefleneme

4) [@e. efve. Dee. JekeÀeCeer - DeeOegefvekeÀ Yeejlee®ee Fefleneme

5) efyeHeve ®ebê ef$eHeeþer Je ye©ve [s - efÖeÀ[ce mì^ieue - Yeejlee®ee mJeeleb$³eue{e

7) [e@.pe³eefmebiejeJe HeJeej - DeeOegefvekeÀ efnbogmLeeve®ee Fefleneme

8) Òee. Oevepeb³e Dee®ee³e& -DeeOegefvekeÀ Yeejlee®ee Fefleneme

9) [e@. Meebleejece Yeesieues - Yeejlee®es Hejjeä^er³e OeesjCe

10) [e@.efyeHeve ®ebê - DeeOegefvekeÀ Yeejle

11) [e@. Me. ieess. keÀesueejkeÀj - DeeOegefvekeÀ Yeejle (1760-1950)

12) [e@. Me. iees. keÀesueejkeÀj - mJeleb$e Yeejlee®ee Fefleneme(1947-1980)

13) [e@.Yee. ue. YeesUs - jepekeÀer³e Yeejle (1967-1977)

14) [e@. Yee. ue. YeesUs - DeeOegefvekeÀ Yeejleeefleue jepeefkeÀ³e efJe®eej

15) Òee. iepeeveve efYe[s - DeeOegefvekeÀ Yeejlee®ee Fefleneme

1) 1857 ®³ee GþeJee®³ee Heeée&Yetceer®ee DeY³eeme keÀejCes.

Yeejlee®³ee ¢<ìervesner 18 Jes µelekeÀ cenÊJee®es þj}s. J³eeHeeje®³ee efveefceÊeeves Yeejleele

1.2 GþeJee®eer Heeée&Yetceer

1.3 1857 ®³ee GþeJee®eer efJeefJeOe keÀejCes ë

ye) lewveeleer HeÀewpes®³ee HeOoleer®es og<HeefjCeece ë

keÀ) }e@[& [}newmeer®es efJe}erveerkeÀjCee®es OeesjCe ë

[) Yeejleer³e jepesjpeJee[³eeb®ee DeHeceeve ë

Je ceesie} yeeoµene}e efvecee&u³eJele yeveefJeu³eeves cegme}ceeve ogKeeJe}s ies}s. veerleer-Deveerleer®eer ®ee[ ve

1.3.2 DeeefLe&keÀ keÀejCes ë

ye) keÀjcegkeÌle YetceerJej keÀj ë

[) MeslekeÀjer Je peceerveoej ³eeb®ee Demeblees<e Je yeskeÀejer ë

F) Yeejleer³eeb®³ee veeskeÀN³ee iesu³ee ë

1.3.3 meeceeefpekeÀ keÀejCes ë

keÀ) efnboer ueeskeÀebvee jeveìer mecepeues peeF& ë

Ke) efnbot mebmke=ÀleerJej mebkeÀì Deeu³ee®eer YeeJevee ë

1.3.4 Oeeefce&keÀ keÀejCes ë

De) efye´efìµeeb®es Oeeefce&keÀ OeesjCe ë

F.me. 1813 ®³ee keÀe³eÐeeves efKe´µ®eve Oece&ieg©vee Oece&He´meejebmeeþer efnbogmLeeveele peeC³ee®es

Dee) jep³ekeÀlex Je F&mìFbef[³ee kebÀHeveer®ee Oece&He´meeje}e Heeefþbyee ë

1.3.5 }<keÀjer keÀejCes ë

De) efnboer efµeHee³eebvee efceUCeejer JeeieCetkeÀ ë

ye) efnboer efµeHee³eebJejer} pee®ekeÀ efveye¥Oe ë

1.3.6 leelkeÀeef}keÀ keÀejCe ë (®ejyeer³egkeÌle keÀe[letme)

SefvHeÀu[ yebogkeÀebmeeþer JeeHejeJe³ee®³ee keÀe[legmeebvee Deµee He´keÀejs 34 J³ee He}ìCeerves vekeÀej

1.3.7 DeeHeueer Òeieleer leHeemee :

1.4 1857 ®³ee GþeJee®eer J³eeHleer ë

1.4.1 efou}er nmleiele

efyenejceOeer} peieoerµeHetj®ee Je=odOe peceerveoej kegÀJejefmebn ³eeJej Fbie´peebveer yejer®e peg}tce

1.4.6 DeeHeueer Òeieleer leHeemee :

1.5 1857 ®ee GþeJe De³eµemJeer keÀe Pee}e ?

1.5.2 efnboer jepesjpeJee[îeeb®³ee Heeefþby³eeb®ee DeYeeJe ë JeemleefJekeÀ Fbie´peeb®³ee Deeke´ÀcekeÀ Je

1.5.4 meJe&ceev³e O³es³ee®ee Je keÀe³e&ke´Àcee®ee DeYeeJe ë 1857 ®³ee GþeJeeleer} yeb[Jeeu³eeb®³ee

6) meeOevemeeceie´er, DevegYeJe Je ceveesOew³e& ³eele Fbie´pe Jej®e{ ë Fbie´peebpeJeU leeje³eb$es,

1.5.7 Deeblejje<ì^er³e HeefjefmLeleer Fbie´peebvee DevegketÀ} ë ³ee GþeJee®³ee HetJeea vegkeÀles®e

1.5.10 DeeHeueer Òeieleer leHeemee :

1.6 1858 ®³ee GþeJee®es mJe©He :

1857 ®³ee GþeJee®³ee mJejÀHeeefJe<e³eer Feflenemeele JesieJesieUs efJe®eej He´Jeen Deensle.

De ] ’ 1857 ®ee GþeJe ns Yeejleer³e mJeeleb$³e ³egodOe nesles.“