Kakayahang Linggwistiko

Linggwistiko – tawag sa pag-aaral ng wika ng tao.

Kakayahang Linggwistiko

 abilidad ng isang tao na makabuo at makaunawa ng maayos at makabuluhang salita.

Kakayahang Komunikatibo

 abilidad sa angkop na paggamit ng mga pangungusap batay sa hinihingi ng isang

interaksyong sosyal.

Kakayahang Linggwistika

 Noam Chomsky (1965)

 Ay isang ideyal na sistema ng di-malay o likas na kaalaman ng tao hingil sa gramtika
na nagbibigay sa kaniyang kapasidad na gumamit at makaunawa ng wika.

Linggwistikong Pagtatanghal (Lingguistic Performance)

 aplikasyon ng sistema ng kaalaman sa pagsusulat o pagsasalita.

Hal, paggawa ng tula, speech choir, pakikipagtalastsan, talumpati atbp.

Kakayahang Lingguwistiko Sa Wikang Filipino

 Wastong pagkasunod sa tuntunin ng balarilang Filipino.

Santiago (1997) at tiangco (2003)

 Tinukoy nila ang Sampung bahagi ng pananalita sa makabagong gramatika na

napapangkat sa sumusunod.

A. Mga salitang Pangnilalaman

1. Mga nominal
a. Pangngalan – nagsasad ng pangalan ng tao, hayop, bagay, pook, katangian,
pangyayari at iba pa.
b. Panghalip – pamalit o panghalili sa pangngalan.
 2. Pandiwa

 Nagsasaad ng kilos o nagbibigay-buhay sa pangkat ng mga salita.

3. mga panuring
a. pang-uri – nagbibigay turing o larawan sa pangngalan at panghalip.
B. Pang-abay – nagbibigay-turing o naglalarawan sa pandiwa, pang-uri, at pang-
abay

B. Mga salitang pangkayarian

1. Mga pang-ugnay
a. pangatnig – nag-uugnay ng dalawang salita, parirala, o sugnay
Hal, at, pati, ni, subalit. Ngunit)
b. Pang-angkop – katagang nag-uugnay sa panuring at salita
Hal, na, -ng
c. Pang-ukol – nag-uugnay sa isang pangngalan sa iba pang halimbawa (sa, ng)

2. Mga pananda

a. Pantukoy – salitang nangunguna sa pangngalan o panghalip.

HAL, si ,ang, ang mga.

B. pangawing o pangawil – salitang nagkakawing ng paksa o simuno at panaguri

HAL, AY
A. Pasalitang Baybay
- Paletra ang pasalitang pagbaybay sa wikang Filipino na nakaaon sa tunog-Ingles ng
mga titik, maliban sa ñ (enye) na tunog-Espanyol. Ibig sabihin. Isa-isang binibigkas sa
maayos na pagkasunod-sunod ang mg atitik na bumubuo sa isang salita, pantig,
daglat,inisyal, akronim,simbolong pang-agham, at iba pa.

Pasulat Pasalita

it /ay-ti/

Pantig pag /pi-ey-dyi/

kon /key-o-en/

trans /ti-ar-ey-en-es/

Pasulat Pasalita

bansa
Pasulat /bi-ey-en-es-ey/
Pasalita
Salita plato
MWSS /pi-el-ey-ti-o/
/kapital em- capital dobolyu-
(Metropolitan kapital es-kapital es/
Akronim Fajilan /Kapital ef-ey-dyey-ay-el-ey-
Waterworks and
en/
Sewerage System)
Jihad /Kapital dyey-ay-eyts-ey-di/
ASEAN /kapital ey- kapital es-kapital
(Association of Southeast i- kapital ey-kapital en/
Asian Nations)

PAGASA /kapital pi- kapital ey- kapital

(Philippine dyi- kapital ey – kapital es-
Atmospheric,Geophysical, kapital ey/
and Astronomical
Services Administration)

HIV /kapital eyts – kapital ay –

(Human kapital vi/
Immunodeficiency Virus)
 Pasulat Pasalita

Bb. (Binibini) /kapital No-bi tuldok/

Daglat G. (Ginoo) /kapital dyi tuldok/

Gng. (Ginang) /kapital dyi-en-dyi tuldok/

Dr.(Doktor) /kapital di-ar tuldok/

Pasulat Pasalita

MLQ /kapital em- kapital L- kapital

(Manuel L. Quezon) kyu/

TKO /kapital ti- kapital key- kapital

(Technical Knockout) o/
Inisyal
KKK /kapital key- kapital key-
(Kataas-taasang kapital key/
Kagalang-galangang
Katipunan)

MRT /kapital em- kpital ar- kapital

(Metro Rail Transit) ti/

UCC /kapital yu- kapital si- kapital

(University of Caloocan si/
City)
 Pasulat Pasalita

Fe (iron) /kapital ef-i/

Simbolong Pang- Kg. (kilogram) /key-dyi tuldok/

Agham/ Pang
H2O /kapital eyts-tu-kapital o/
matematika
V(Velocity) /kapital vi/

B. Pasulat na Pagbaybay
- Mga tuntunin sa pagbabaybay ng mga salita, particular sa paggamit ng walong
dagdag na titik (c,f,j,ñ,q,v,x,z) para sa :

1.Pagpapanatili ng mga kahawaig na tunog sa pagsulat ng mga salita mula sa mga

katutubong wika sa Pilipinas.
Halimbawa:
palavvun (Ibanag) bugtong kazzing (Itawes) kambing
jambangan (Tausug) halaman safot (Ibaloy) sapot ng gagamba
Masjid (Tausug,Meranaw) gusaling sambahan ng mga Muslim

2. Mga bagong hiram na salita sa mga wikang banyaga.

- mga dating hiram na salitang lumaganap na sa baybay na ayon sa abakada ay hindi na

saklaw ng panuntunang ito,

Halimbawa : selfie, digital detox
3. Mga pangngalang pantangi na hiram sa wikang banyaga, katawagang siyentiipiko
at teknikal, at mga salitang mahirap na dagliang ireispel.
Halimbawa:
Jason zeitgeist cauliflower
Mexico quorum bouquet
Nueva Vizcaya valence flores de mayo

Mga tuntunin hingil sa

(1) pagpapalit ng D tungo sa R.
sa kaso ngdin/rin, daw/raw/ ang D ay napapalitan ng R kung sinusundan nitong
salita ay nagtatapos sa patinig o sa malapatinig na W at Y (halimabwa: Malaya rin,
mababa raw). Nananatili ito sa D kung sa katinig naman nagtatapos ang sinusundang
salita (halimbawa: aalis din, malalim daw). Gayundin nananatili ang D kung ang
sinusundang salita ay nagtatapos sa –ra,-ri,-raw,o –ray (halimbawa: maari din, araw-
araw daw).

(2) paggamit ng “ng” at “nang”

May limang tiyak na paggamit ng nang:

a. bilang kasingkahulugan ng noong (halimbawa: “Nang dumating ang mga
Amerikano sa Pilipinas, kaagad silang nagpatayo ng mga paaralan.

b. bilang kasingkahulugan ng upang o para (halimbawa: “Ikinulong ni Ana ang

aso nang hindi na ito makakagat pa.
c. katumbas ng pinagsamang na at ng (halimbawa: “Malapit nang makauwi
ang kaniyang tatay mula sa Saudi Arabia.”)

d. pagtukoy sa pang-abay na pamaraan at pang-abay na panggaano

(halimbawa: “Inabot nang palihim ni Carl ang liham kay Christine.” “Yumaas
nang sobra ang presyo ng langis.
e. bilang pang-angkop ng inuulit na salita (halimbawa: “Pabilis nang pabilis ang
ikot ng elisi ng eroplano.
3. Wastong gamit ng gitling (-):
a. sa inuulit na salita, ganap man o hindi (halimbawa: araw-araw, gabi-gabi,
para-paraan)
b. sa isahang pantig na tunog o onomatopeya (halimabwa: tik-tak, brum-brum)
c. sa paghihiwalay ng ng katinig at patinig (halimbawa: pag-aaral, mag-asawa)
d. sa paghihiwalay sa sinusundang pangngalang pantangi (halimbawa: pa-
Marikina, maka-Pilipino)
e. sa paghihiwalay sa sinusundang banyagang salita na nasa orihinal na baybay
(halimbawa: mag-compute, pa-encode)
f. sa pantig na may kakaibang bigat sa pagbigkas, particular sa sinaunang
Tagalog at sa iba pang wika as Pilipinas (halimbawa: gab-i, mus-ing,lab-ong)
g. sa bagong tambalang salita (halimbawa: lipat-bahay, amoy-pawis)
h. sa paghihiwalay ng numero sa oras at petsang may ika – (hal. Ika-12 ng
tanghali, ika-23 ng Mayo)

i. Sa kasunod ng “de” (halimbawa: de-lata, de-kolor)

j. sa kasunod ng “di” (hal. di-mahawakan, di-kalakihan)

k. sa apelyido ng babaeng nag-asawa upang maipakita ang orihinal na apelyido
noong dalaga pa (halimbawa: Genoveva Edroza-Matute)