‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪13‬‬ ‫”ייוו ל ד‬ ‫‪y.

‬י•'‬
‫‪I‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪A| Al «|l‬‬
‫‪V yr I'Tv‬‬ ‫^‬ ‫‪.... n ^ T i ^ n l‬־>*‪“*!.‬‬

‫זי א כג עו רי פ ט‬ ‫א ר ט א ד א ק סי ש ע‬ ‫או מ א פ ה עגגו ק ע‬ ‫ה עי ?‬

‫הועתק והוכנס לאינטרנט‬

‫‪WWW.h e b re w b o o k s .o rg‬‬
‫ע״י חיים תשס״ט‬ ‫אינהאלט‬ ‫א פ א ל ק ס אידי שע‬
‫אויסגאבע‬
‫אריץ צובריינגען תורה־‬
‫אין די פרשה פון די וואר ‪jf /‬‬ ‫ליכט א ץ אידישע היי־‬
‫ווען דער לאדזשער רב קען אויר נישט העלפן‬ ‫זער‪ :‬הייבן ד עם כבוד‬
‫)ערצעהלוע( ‪ /‬א‪ .‬היילמאן‬
‫פונ׳ם ת ו ר ה ־ ל ע ב ע נ ס ־‬
‫הרב ב‪ ,‬הר שובת‬ ‫אלעס גיב פארן אויבערשטן! ‪/‬‬ ‫שטייגער; ערווערקן צו‬
‫די ישיבה זיין היי ם‪ / ...‬ש‪ .‬ו‪.‬‬ ‫טראדיציאנאלע קינדער־‬
‫ש‪ .‬רוטשטיץ‬ ‫דער פרינץ אין די תורה קעניגרייך ‪/‬‬ ‫ערציהונג אץ פאר שטאר־‬
‫)‪ 17‬־טע פארזעצונג(‬ ‫קן דעם א רגינ על ך א ‪T‬ישן‬
‫א מעשה פון רמב״ן‬ ‫גייסט ביים יוגנט‬
‫)היסטארישע ערצעהלונגע!(‬
‫צ‪ .‬גוטמאן‬‫זכריה הנביא ‪/‬‬
‫געגרינדעט אין ירושלים‬
‫דא און דארטן ‪/‬‬
‫יאהר תש״י‬
‫חכמים ז אגן‪/ ...‬‬
‫‪m‬‬
‫מערקווירדיגע ידיעות ‪/‬‬
‫‪DAS YIDISHE LIGHT‬‬
‫‪WEEKLY‬‬
‫המנהל והאחראי ‪ :‬פג עהרנטל‬
‫העורך‪ :‬ג‪ .‬סנל‬
‫רה׳ שטראום בגיני זוסניק‬
‫ייושלים‪ .‬ת‪ .‬ד‪ 5071 .‬טל‪16730 .‬‬
‫המנהל בארה״ב‬
‫הרב בג ש‪ .‬רוכמן‬

‫‪19‬־טו יאחר‬

‫‪^0‬‬ ‫עש״ ק פ׳ נשא י ״א ס י ו ן תש ב ״ ח‬ ‫‪ “ 30‬ם ט ע ר ב א נ ד‬

‫) ‪( 743‬‬
 ‫בית הספר‬
‫‪170 Ross Street, Brooklyn, N. Y. 11211‬‬

‫אזוי וויא איך האב שוין בעקאנט געמאכט‪ ,‬האב איר בע״ה‬
‫י ו ס ף ו ו י י ס נ׳׳י‬ ‫איבערגענומען דאם ריטייל געשעפט פון ר‬
‫און איהר קענט ביי מיר בעקומען כל מיני‬

‫ספרים ותשמישי קדושה‬

‫ווי טליתים‪ ,‬טליתים קטנים‪ ,‬טלית ותפילין בייטלעך‪,‬‬

‫שטריימלעך‪ ,‬גארטלען‪ ,‬א‪ .‬ז‪ .‬וו‪.‬‬ ‫(‬

‫פרייזען‬ ‫ביליגע‬ ‫צו א‬
‫דאם געשעפט וועט אי״ה אפען זיין צוא כעשימטע שטונדען ווי פאלגענד‪:‬‬
‫‪11:30 A.M__2:15 P.M.‬‬
‫‪3:15 P.M__ 8:15 P.M.‬‬

‫ארדערם‬
‫דורך טעלעפאן אדער פאסט‬
‫סיי פון ניו יארק און סיי פון אויסער ניו יארק‬
‫וועלען אי״ה פינקטליך אויסגעפאלגט ווערען‪.‬‬

‫בכבור רב‪,‬‬

‫משה מנחם בלום‬

 ‫ד‪ * & ,‬ד מו ז ^‬

‫עש ״ק פ׳ נשא‬ ‫דער ‪ 30‬־סטער‬

‫י״א סיון תשכ״ח‬ ‫באנד נומער סו‬

‫— גשא —‬
‫ד ע ר הויבונג געגן ני ד רי קונג!‬
‫אויף פרשת נשוא איז דער מדרש רבה און דער זוהר הק׳ זעהר פיהל‘‬
‫שטעהט פון ״חידושי הרי״ם״ אז די סיבה איז וואס די חכמים האבן באקו־‬
‫מען שבועות אין יו״ט פון מתן תורה‪ ,‬א גרויס באלייכטונג און דער מוח איז‬
‫געוועהן אפן צו זאגן און צו דרש׳נען אויף די תורה מער ווי געוויינלאך‪ ,‬דערי־‬
‫בער איז די פרשת נשוא וואט פאלט אויס מערסטנס נאך שבועות אזוי גרויס‬
‫אין מדרשי חז״ל« )נשוא איז בכלל די גרעסטע פרשה אין די תורה — ‪176‬‬
‫פסוקים(*‬
‫דאס דארף אונז געבן אציטער און מיר דארפן זיך אליין שטעלן א פראגע‬
‫וואס דארף בויערן אין די טיפעניש פון אונזער נשמה ‪ :‬צו שפירן מיר א‬
‫באלייכטונג פון די תורה ז צו איז דער שבועות משפיע אויף אונזער טאג־‬
‫טעגליכן לעבןו צו ווערן מיר עטוואס דערהויבן נאך אזא הייליגן ט אגז‬
‫״נשא״ איז די טייטש דערהויבן‪ ,‬איז די פרשה א דערמאנונג פון א דערהויבונג‬
‫וואס דארף קומען אין אונזער לעבן אין אלע זיינע ווינקלען*‬
‫אין היינטיגע פרשה ליינען מיר די פרשת סוטה און פרשת נזיר* אין זיי‬
‫שפיגלען זיך אפ די צוויי וועגן‪ ,‬איינע פירט צו דערנידערונג‪ ,‬און די אנדערע‬
‫צו אדערהויבוג* א איד קען נישט פירן זיין אידישן לעבן אין אשטענדיגן‬
‫סטאטישן צושטאנד‪ ,‬אדער אראפ אדער ארויף* די סוטה האט נישט אנגע־‬
‫הויבן צו זינדיגן מיט איינמאהל‪ ,‬דער אנפאנג איז געוועהן מיט אפקערן פון‬
‫צניעות וועג‪ ,‬ווי דער טייטש פון ״סוטה״‪ ,‬און אז מ׳קעהרט אפ‪ ,‬גליטשט‬
‫מען זיך שוין ביזן תהום‪ ,‬דעריבער האבן אלע פרויען פון ירושלים געדארפט‬
‫קומען אין חצר פון בית המקדש זיי זאלן זעהן די בילד פון א פ ת י וואט‬
‫קעהרט אפ אביסל פון גלייכן וועג — ווי אזוי זי נידערט ביזן גרונד !‬
‫איז וואס איז די עצה אז מ׳זאל נישט נידערן — מ׳זאל זיך דערהויבן!‬
‫זעהט מען א סוטה — ווערט מען א נזיר ‪ t‬וואט איז בעצם דער נזיר ז ער צי‪-‬‬
‫טערט טאמער וועט ער דורכפאלן דורך די פארגעניגנס פון דער וועלט‪ ,‬אסר׳ ט‬
‫ער זיך און באגרעניצט זיך אפילו פון וויין‪ ,‬כדי זין צו דערווייטערן פון אנדערע‬
‫תענוגים א^ן הבלי עולם הזה*‬
‫מיר דארפן אכטונג געבן אין די אלע גדרים וסייגים כדי צו זיין באפעס־‬
‫טיקט אין די תורה־פעסטונג*‬

‫א‬
 ‫—(‬ ‫ן‬
‫(וועודער לאדזשער רב קעו אויד ג»שט העלפן!‬
‫}‬
‫היילמאן‬ ‫‪M /‬‬
‫— דאם את דאך טאקע דאס גאנצע אומגליק‬
‫מיינער — האט דער א ‪ T‬געטענה׳ט — וואס‬
‫איו קען נישט צוריק חתונה האבען מיט מיץ‬
‫ווייב‪ — ,‬עם איז מיר בעפאלען אמשוגעת אי־‬
‫הר צו גט׳ן‪ ,‬און איצט אז דער כעס את מיר‬
‫פערגאנגען‪ ,‬בין איך א הין געגאנגען צו א‬
‫מורה הוראה וועגען צוריק חתונה האבען מיט‬
‫איהר‪ ,‬זאגט ער מיר‪ ,‬אז מען טאר נישט‪ ,‬ווייל‬
‫איך בין א כהן — אוי‪ ,‬געוואלד‪ ,‬הייליגער רבי‪,‬‬
‫גיט א עצה און העלפט ארויס א אומגליקליכען‬
‫מענטשן פון אגרויסער נויט!‬
‫— איך קען דיר לי ‪T‬ער גארנישט העלפען —‬
‫האט דער רב קאלט בלוטיג געענטפערט — דו‬
‫בתט אכהן‪ ,‬און טארסט גישט חתונה האבען‬
‫מיט אגרושה!‬
‫— אבער‪ ,‬הייליגער רבי‪ ,‬האט דער איד אי־‬
‫בער אנייעס אנגעהויבן וויינען און בעטן ב ­‬
‫קול רם — מען האט מיר געזאגט‪ ,‬אז איהר‬
‫זענט ביכולת מיר צו העלפן‪ ,‬איחר זענט דאך‬
‫עפעס אונזער טאטע‪ ,‬און פאר אידן זענט איהר‬
‫אייך ממש מוסר נפש‪ ,‬בעוויתט מיר אויך איי‪-‬‬
‫ער ■גוטסקייט און געפינט עפעס ארוים א היתר‬
‫פאר מיר‪ ,‬אז איך זאל קענען צוריק נעהמען‬
‫מיין ווייב‪ ,‬זי זאל צוריק זיין אמאמע צו איה‪-‬‬
‫רע קינדערלאך!‬
‫— איך האב נישט קיץ עצה פאר דיר —‬
‫האט דער רב ווייטער געענטפערט ־ ‪ -‬מען‬
‫טאר נישט און מען קען נישט איבער מאכען און‬
‫משנה זיין‪ ,‬וואס עס שטעהט בפירוש געשריבען‬
‫אין דער תורה!‬
‫דערהערענדיג די דאזיגע ווערטער‪ ,‬האט זיך‬
‫רער איד א נידערגעווארפען‪ ,‬אדוי גתיס ווי ער‬
‫את געווען‪ ,‬אויף דער ערד‪ ,‬און גענומען בעטן‬
‫רחמים און שרייען אז דער רב זאל איהם הע‪-‬‬
‫לפן‪ ,‬ער האט גארנישט געקענט משיג זיין און‬
‫‪I‬‬
‫עדצעהלונג‬
‫ד אליהו חיים מייזעל זצ״ל איז בטבע גע־‬
‫ווען זעהר אגוטער מענטש‪ ,‬נאר פובדעסטווע־‬
‫גען איז אמאהל פארגעקומען א מעשה‪ ,‬וואט‬
‫ביים בעסטן ווילען זייבעם‪ ,‬האט ער נישט גע־‬
‫קעבט העלפען‪.‬‬
‫דער רב איז געזעסן דאן אין בית דין שטוב‪,‬‬
‫עטליכע א ‪ T‬ן זענען דארט געווען‪ ,‬מען האט‬
‫גערעדט וועגען פערשידענע עניבים‪ ,‬פלוצלונג‬
‫האט זיו געעפענט די טהיר און עם פראלט א ­‬
‫ריץ אין איין אימעפט א הויכער א ‪ ,T‬אאוים־‬
‫גערעגטער‪ ,‬זיין פנים איז געווען פלאם פיי־‬
‫ער‪ ,‬און נישט מיט זיין קול האט ער אויסגע־‬
‫שריגען ‪:‬‬
‫— רבי‪ ,‬ראטעוועט מיר‪ ,‬איך בין אומגליק‪-‬‬
‫לאו!‬
‫אלע וואס זענען געווען ביים רב אין שטוב‬
‫האבען זין שטארק דערשראקן דערזעהענדיג‬
‫דעם דאזיגען פארשוין‪ ,‬א איד שוין נאהנט צו‬
‫די פערציגער‪ ,‬וואס זיין אויסזעהן את געווען א‬
‫פראסטער‪ ,‬דער רב האט איהם אנגעקוקט מיט‬
‫א פרעגענדעער בליק‪ ,‬נאר דער איד האט נישט‬
‫אויפגעהערט צו כליפען‪ ,‬און אז דער עולם‬
‫האט איהם געפרעגט וואס פאר אאומגליק עם‬
‫האט פאסירט‪ ,‬האט ער ערשט אויף דאסניי‬
‫אנגעהויבען שרייען און וויינען‪:‬‬
‫— רבי׳שע קרוין‪ ,‬ראטעוועט מיר פון מיין‬
‫גרויסן אומגליק‪ .‬איך האב זיך גע׳גט מיט מיין‬
‫ווייב‪ ,‬וואם איך האב געוואוינט מיט איהר נא־‬
‫הנט צו צוואנציג יאהר‪ ,‬און איצט בין איד גע־‬
‫בליבען מיט זעקם קינדערלאך‪ ,‬איך בין אבעל‬
‫מלאכה און קען מיר אליין קיין עצה נישט גע־‬
‫בען‪ ,‬איך בין אפערלו ‪T‬ענער מענטש‪ ,‬וואס‬
‫טהוט מען‪ ,‬געוואלד‪ ,‬וואם טהוט מ עןן !‬
‫— האט מען צוריק חתונה מיט איהר — איז‬
‫געווען דעם רב׳ס קורצע תשובה‪.‬‬
‫— ווייסט איהר וואס‪ ,‬הייליגער רבי‪ .‬איר‬
‫בין מסכים צו געהמען אויף זיר די גרעסטע‬
‫שטראף‪ ,‬אפילו נישט צו דוןג׳ען א גאנצען יא־‬
‫הר‪ ,‬אבי צוריק צו התוגה האבען מיט מיין‬
‫ווייב‪------------‬‬
‫דער רב האט א ‪ aT‬שוין דערויף גארגישט‬
‫מעהר געענטפערט קיין איינציג ווארט‪ ,‬די גא־‬
‫איווער רייד‪ ,‬און דער עונש וואס דער פראס־‬
‫טער איד האט געוואלט געהמען אויף זיר‪ ,‬הא־‬
‫בען דערוועקט אגעלעכטער ביי די מעגטשען‪,‬‬
‫וואס זענען דעמאלס געווען אין שטוב‪ ,‬דער‬
‫רב אבער איז אריין אין דעם דערבייאיגען צי־‬
‫מער‪ ,‬ער האט זיר אוועקגעשטעלט ביים פעג־‬
‫סטער‪ ,‬פערטראכטענדיג אין זיינע רעיונות ה­‬
‫אט ער ארויסגעקוקט אין גאס‪ ,‬ער איז ערשט‬
‫דאן צוריק אריץ אין בית דין שטוב‪ ,‬ווען דער‬
‫איד איז פון דארט שוין ארויס‪...‬‬
‫דער שמש האט שפעטער דערצעהלט‪ ,‬אז ער‬
‫האט בעמערקט ווי דער רב האט זיר געווישט‬
‫די אויגן‪ ...‬ער האט דאס מאהל נישט געקענט‬
‫ארויס העלפען א א ‪ T‬ן אין זיין נדט‪.‬‬
‫פערשטעהן מיט זיין פויערישען שכל‪ ,‬אז דער‬
‫רב איז גישט אומשטאנד איהם צו העלפען‪.‬‬
‫ר׳ אליהו חיים מימעל דערזעהענדיג מיט‬
‫וועמען ער האט דא צו טאהן‪ ,‬און אז מיט גוטען‬
‫וועט ער מיט אזא מגושפ׳דיגן א ‪T‬ן‪ — ,‬וואס לויט‬
‫זיין השגה קען דער רב פסקנען אשאלה אזוי‬
‫ווי ער וויל‪ — ,‬גישט פערטיג ווערן‪ ,‬האט ער‬
‫דעריבער מיט א שטרענגען בליק און מיט כה א‬
‫געשריי געטאהן‪:‬‬
‫— שטעה אויף און געה שוין אדויס פון מיין‬
‫שטוב!‬
‫דער איד האט געפאלגט‪ ,‬זיר אויפגעהויבן‪,‬‬
‫ווי עם וויתט אויס האט ער זיך פון דעם רב׳ס‬
‫ווערטער‪ ,‬וואס זענען גערעדט געווארען מיט‬
‫אשטרענגן קול און מיט אאנדערן טאן‪ ,‬גישט‬
‫ווי זיין טבע איז געווען‪ ,‬אביסעל אויסגעניכ־‬
‫טערט‪ ,‬ער האט נאך פרובירט בעטן שטילער־‬
‫הייט דעם רב צום לעצטן מאהל‪ ,‬אז ער זאל‬
‫איהם העלפן‪ ,‬באר הערענדיג פון רב׳ס מויל‪,‬‬
‫אז עס אה אלעס אומזיסט‪ ,‬האט ער א זאג גע־‬
‫טאהן ‪:‬‬

‫דאם עסן איז מיט גיפט‪...‬‬

‫הגאון רבי נתן צכי פיגקל זציל‪ ,‬ווי מ׳האט איהם גערופן *דער אלטער סרן סלאבאדקע״‪ ,‬און‬
‫געוועהן די לעצטע יאהרן דער משגיח מוסרי אין די ישיבה אין חברון — איז אויף דער עלטער‬
‫שתאך געוועהן און געפירט אדיעט‪ .‬די תלמידים פון די ישיבה האבן זיך אפגעגעבן מיט איהם און‬
‫זיין דיעט‪.‬‬
‫א תלמיד וואט האט איהם באהאנדלט‪ ,‬האט געדארפט זיין אויף איין טאג אין דרויטן פון חברון‪ ,‬האט‬
‫ער איבערגעגעבן דאם דיעט־צוגרייטן צו זייגעם א חבר‪ ,‬ווען דער פריערדיגער תלמיד איז צוריקגעקומען‬
‫האט ער זיר דערוואוסט אז ר׳ נתן צבי האט געליטן דעם טאג און דער חבר האט איהם צוגעגרייט‬
‫די עםן האם איהם האט עם נישט געשמעקט‪.‬‬
‫איז דער תלמיד אריין אין קיך און גענומען צוגרייטן גאר אגעשמאקפוהלן עסן פארן משגיח‪.‬‬
‫און עם איז טאקע ארוים האוגדערבאר‪.‬‬
‫אבער הי נאר דער משגיח האט עם פארזוכט‪ ,‬האט ער אשפיי געגעבן און גענומען שרייען אז די‬
‫עםן איז מיט םםו‬
‫איז געווארן אגעדודער און מ׳האט צוגענומען די עסן און געבריינגט אגשטאט דאם עפעם א‬
‫טרוקענע זאך‪.‬‬
‫אין אהגד הען געציילטע תלמידים‪ ,‬צהישן זיי אויך יענער תלמיד — האט זיר דער משגיח‬
‫אנגערופן; די קאשע האם מ׳האט מיר צוגעגרייט איז געהעהן פארמישט מים תאהר״ מיט ‪,‬״מתכבד‬
‫בקלון חברו״ )מ׳האלט זיף גרוים אויפן חשבון פון חבר׳ם שאנדע( — דאם איז דאר םם ! ‪. . .‬‬
‫אין צהייען האט ער געציהלט; ערשטנם האט ער געשפירט עפעם צו אגעשמאקן טעם אין די‬
‫קאשע‪ ,‬האט ער געהאלטן‪ ,‬מיט זיין גרויםע מוםר׳דיגע אויטגעארבעטקייט אז עם איז צופיר‪,‬ל זיר נאב*‬
‫געגעבן פון דער העלט» און צהייטנם האט דער תלמיד א ג ע ^‪ ,‬ל פון גרויםקייט לגבי דעם חבר האם‬
‫האט אייגנטלאך נישט געקענט באפרידיקן דעם משגיח‪ ,‬אזעלכע תאהת האט ער געהאלטן איז גיפט‪,‬‬
‫האם מ׳דארף אגטלוישן פון דעם‪.‬״‪.‬‬
 ‫הרב ^ הרגזוכת‬
‫אויבערשסו !‬ ‫ג»ב פ ארו‬ ‫אלעס‬
‫א ברען א התלהבות — גיב עס פארן דאוונען‬ ‫דער מענטש וואס השי״ת האט איהם ‪ .‬גע־‬
‫און לערגען! זיי מקריב דיין יוגנט־פייער און‬ ‫שאנקען פארשידענע אייגנשאפטן און ערגריי־‬
‫ענערגיע אויפן מזבח פון די הייליגע תורה —‬ ‫כוגגען און ער גיצט עם אויס גענצליך פאר‬
‫דאס איז דאך דאס ציהל פון דיין באשאף!‬ ‫זייגע אייגעגע געבתיבן — איז עם נישט ווייט‬
‫פץ גזילה‪ .‬ווייל גישט צוליב דעם צוועק האט‬
‫הצדיק רבי דוד׳ל טאלבער זצ״ל שרייבט אין‬ ‫מען עם איהם געשאנקען און גישט דאס איז דער‬
‫זיין ספר ״מגן דוד״ )תתמה( אמשל צו א‬ ‫תכליח הבריאה זיינער‪.‬‬
‫דער מענטש וואט פארמאגט רייכקייט און קעניג וואס האט געוואלט וויתן די וועלט זיין‬
‫די הצלתה שיינט איהם פון אלע זייטן‪ ,‬און ער טייערקייט און גרויסקייט‪ ,‬האט ער אנגעטהון‬
‫זעהט נישט אין דעם אוואונק פון הימל אז זיינע דינער מיט שעהנע גאלד־געוועבטע ק‪-‬‬
‫ליסער‪ ,‬און ווען די מאסן וועלן באטראכטן די‪-‬‬ ‫ער זאל טהון אין צדקה און חסד‪ ,‬אין טע־‬
‫טיקייטן פאר תורה‪ ,‬חינוך א‪.‬ד‪.‬ג‪ .‬און אנשטאט זע דינער מיט זייער קעניגליכן קלי ‪ T‬ונג —‬
‫דעם לייגט ער אריין זיין געלד אין שאפן זיו וועלן זיי וויסן און פארשטיין ווי גרויס את‬
‫נאכמער געלד — צוברעכט מיט די אייגענע שוין דער קעניג אליין‪ ,‬און ווי דארף מען אי־‬
‫הם לויבן און שעצן!‬ ‫הענד זיין ׳לעבנס ציהל‪.‬‬
‫קלוגע מענטשן האבן עם פארשטאנען‪ ,‬און‬ ‫און ווען איינער איז גאשאגקען מיט ארע־‬
‫דנער־קראפט און ער ניצט עם אויס אויף בד ­ ווי שעהן דער דינער איז געגאנגען — האבן‬
‫חנות ליצנות‪ ,‬דברים בטלים א‪.‬ד‪.‬ג‪ .‬אנשטאט ז יי מער געציהלט זייער מחשבה צום קעניג‪.‬‬
‫ערוועקן אידן צו תשובה און רעדן פאר גוטע אבער טפשים‪ ,‬ווען זיי האבן געזעהן דיזע די‪-‬‬
‫צוועקן — דער את א שוטה וואס פארשטייט נער מיט זייער פראכטפוהלן קלי ‪ T‬ונג — האבן‬
‫נישט פאר וואס מ׳האט איהם עס געגעבן דעם זיי גענומען דינען צו זיי‪,.,‬‬
‫קלוגע מענטשן ווייסן אוועקצוגעבן אלע‬ ‫קראפט‪.‬‬
‫און ווען אייגער איז געבענטשט מיט קלוג־ פארגעניגנס‪ ,‬פעהיגקייטן און ערגרייכובגען‬
‫שאפט און טיפן פארשטאנד און ער טהוט עס פאר השי״ת וואס האט באשאפן אלע באשע‪-‬‬
‫אריין אין נארישע הבלי עולם הזה און ‪1‬יצט פענישן מיט זייערע געברויכן‪ ,‬געפיהלן‪,‬‬
‫עס נישט אויס אריינצולייגן אין לערנען די שטרעבונגען און לעבנס־גענום‪ .‬בלדז טפשים‬
‫הייליגע תורה — האט ער פארלאשן מיט די שטעלן זיך אפ ביי זייערע פארגעניגנס און‬
‫אייגעגנע הענט אליכט ביי אידן‪ ,‬ער וואלט מאכן דערפון א גאנצן וועזן און דיגען צו דעם‬
‫דאך געקענט אויסוואקסן ^גאון בישראל און ווי דאס וואלט געווען דער גאנצער תכלית פון‬
‫צושפרייטן תורה‪ ,‬דער מענטש ווארפט אין ים די ברי אה‪...‬‬
‫״טוב לי תורת פיך״ — טייטשט וו ‪T‬ער‬ ‫אריץ אדימאנט‪ ,‬ווי נאריש איז דער מענטש!‬
‫און אזוי אלע פארגעניגנס וואס דער מענטש רבי דותל — די תורה איז מיר גוט און איך‬
‫שפירט און באקומט אין זיין לעבן — דארף גלוסט צו איהר‪ ,‬״מאלפי זהב וכסף״‪ ,‬פון די‬
‫ער עס אלעס מקריב זיין פאר השי״ת‪ ,‬ווייל גלוסטונגען צו גאלד און זילבער וועלכע זענען‬
‫דער פארגעניגן את בלויז א וואונק פון אויבן ‪ :‬איינגעווארצלט אין נאטור — לעהרן איך זיך‬
‫נא דיר‪ ,‬און האב שכל עם צו פארוואנדלען אין צו גלוסטן צום באשעפער און זיין תורה‪ ,‬אויב‬
‫א קרבן פאר ג־ט! דאס מיינען דאך די חז״ל גאלד קען מיר עפעם געבן פארגעניגן — וואס‬
‫״בשני יצריך׳ אז מ׳דארף דיגען השי״ת מיטן פאר אאונשעצבארע פארגעניגן גיט מיר די‬
‫יצר־ טוב און מיטן יצר־הרע‪ ,‬האסטו אין דיר תורה!‬
 ‫י■ י‬ ‫­ ב ה ‪ -‬זיין היי □‬
‫— ש‪ .‬ו‪— .‬‬
‫צופרידנהייט‪ ,‬אלץ ווערט דערפרישט‪ .‬די נא‪-‬‬
‫טור רייסט זיך צו א נייעם לעבן‪ ,‬צו א ניי‬
‫געזאנג‪ ,‬און ביי איהם בלייבט אלץ ביים אלטן‪,‬‬
‫דאס לעבן אין שטעדטל את איהם דערעסן‪,‬‬
‫ער זעהט פאר זיך נישט קיין ציד״ל אין לעבן‪,‬‬
‫ער זעהט איבער הויפט קיין ציהל נישט‪.‬‬
‫אט געהט ער איצט פון וועלדל‪ .‬פון אפ‪-‬‬
‫ערזאמלונג וואס איז יעצט איינגעארדנט גע‪-‬‬
‫ווארען‪ ,‬מען האט אויף דער אסיפה גערעדט‬
‫וועגען יושר‪ .‬גערעכטיגקיט‪ ,‬אז די וועלט טויג‬
‫נישט‪ ,‬די ארדענונג איז נישט קיץ נוטע‪ ,‬מען‬
‫דארף אויסבעסערן‪:‬‬
‫— יא — טראכט ישראל — די וועלט טויג‬
‫טאקע נישט‪ ,‬זי את‪ ,‬די וועלט‪ ,‬עגאאיסטיש‪.‬‬
‫די מענטשן זענען פערדארבן‪ ,‬דעמאראליזירט‪,‬‬
‫צו וועלען זיי איהר בעסער מאכן‪ ,‬אי ‪T‬עלער‬
‫און פיינער — את נאך א פראגע‪ ,‬עס את‬
‫פאראן א גרונד צו צודיפלען‪...‬‬
‫די וועלט טויג נישט‪ ,‬און ווען אפילו עס‬
‫זאל זיי געלינגען די עקאנאמישע לאגע צו‬
‫פארבעסערן‪ ,‬וועט שוין גוט זיין? איז עס‬
‫שוין אינגאבצן? זיי ווילן אויר‪ ,‬ישראלן‪ ,‬א־‬
‫ריינציהען אין זייער קאמפאניע‪ ,‬איהם‪ ,‬דער‬
‫שטעטלשן נגידס בן ’ ‪ ,t h‬דער שנה ופיר‪-‬‬
‫שניק‪ ,‬עם את פאר זיי א ענין‪ ,‬אנדערע וועלן‬
‫זיר אפלערנען‪ .‬זיי האבען אבער א טעות‪,‬‬
‫ער את עס נישט‪ ,‬ער וועט דאס נישט זיין‪,‬‬
‫איהם ״נעהמען״ נישט די אלע לאזונגען‪ ,‬אי‪-‬‬
‫דעאלאגיעס און אנשאויאונגען‪ ,‬ער קוקט און‬
‫שטרעבט צו עטוואס העכערס‪ ,‬גייסטיגעס‪ ,‬צו‬
‫ריינערע אידעאזם‪.‬‬
‫‪¥‬‬
‫עס את איצט אזוי רוהיג און ליכטיג ארום‪,‬‬
‫אלץ איז אזוי דורכזיכטיג זארגלאז און פריי‪,‬‬
‫בלויז דער מענטש את זארג פוהל און טרוי‪-‬‬
‫עריג‪ ,‬בלדז איהם‪ ,‬ישראל׳ן‪ ,‬דריקט אויף דער‬
‫נשמה‪ .‬ער וואלט דוכט זיר וועלן לויפן‪ ,‬אנ ­‬
‫ה‬
‫די‬
‫די נאטור פייערט איהר אויפלעבונג און בע־‬
‫גייאונג — פרילינגן דער הימל איז פריי גע־‬
‫ווארן פון די •בימע גרויע וואלקענעס ער את‬
‫לויטער‪ ,‬טיף‪ ,‬בלוי‪ ,‬פריש און שמייכעלדיג‪ ,‬די‬
‫ליכטיגע פרילינגס זון ווארעמט מוטערליד‬
‫מילד די שטארע גל ‪T‬ער פון דער דורכגע־‬
‫פרוירענער ערד און באצירט איהר מיט פרישן‬
‫גרינס‪ ,‬די הויכע סאסגעס פון דער דערבייאגן‬
‫וועלדעל וועלכע זענען דעם גאבצן ווינטער גע־‬
‫שטאנען נאקעט און פארלאזט‪ ,‬אבער דאד‬
‫מאיעסטעטיש שטאלץ ווי פארלאזענע ״בבי מל ­‬
‫כים״ וועלכע גלייבען פעסט אין זייער אויפ־‬
‫ריכטונג — האבן ענדליך זייער תקון באקומען‪,‬‬
‫די ליבע נאטור באקלי ‪ T‬ט זיי צור^ מיט זיי־‬
‫ערע קעניגליכע גרינע מלבושים און לייגט זיי‬
‫דעם קרוין אויף זייערע קעפ‪.‬‬
‫די גאנצע בריאה ערוואכט‪ ,‬זאפט איץ אין‬
‫זיך פרישן לעבן פרי ‪ ,T‬ענערגיע און מוט‪ ,‬די‬
‫נאטור איז פריידיג אץ זי טאנצט צחאמעז מיט‬
‫די פויגעלאך‪ ,‬והעלכע פיהלן אן דעם חלל מיט‬
‫לוסטיגע זיסע קלאנגען‪.‬‬
‫בלויז ישראל ווישקובסקי דוכט זיך אויס צו‬
‫זיין א אויסנאם‪ ,‬ער פרייט זיר גארנישט‪ ,‬ער‬
‫נעהמט גישט קיין אנטהייל אין דעם פרעכטי־‬
‫גען נאטור טאנץ‪ .‬זיץ נשמה איז טיף פאר־‬
‫בענקט און די אויגן זייגען פייכט‪ .‬ישראל איז‬
‫ווי מקנא דער נאטור‪ :‬אט פרייט זיד אלץ און‬
‫זיבגט און ער‪ ,‬ער קען זיו עפעם נישט צו־‬
‫פאסן צו דער דאזיגער געהויבענע שטימונג‪,‬‬
‫אזוי את ער שוין צוגעוואוינט צו זיינע ספי ­‬
‫קות‪ ,‬צו זית פעסעמיזם צו דער שטעדטל‪ ,‬ער‬
‫את שוין גלייכגילטיג געווארן צו זיין פאר‪-‬‬
‫לארענעם גלייכגעוויכט‪ .‬דווקא די אדפלעבונג‪,‬‬
‫די באגייסטערובג פון אלץ ארום ערוועקט אין‬
‫איהם זיין איינגעדרימלטע ביינקשאפט‪ ,‬זיין אומ‪-‬‬
‫פרידענהייט‪ .‬ער פיהלט זיך עפעס שולדיג פאר‬
‫דער וועלט‪ ,‬דער געוויסען איז איהם נישט אין‬
‫ארדענוגג‪ .‬די מוטער פערשטעהט איהם נישט‬
‫און ער מוז זיינע געפיהלן צוליב איהם פיהל‬
‫מאהל דערדריקן‪ .‬ער וועט איצט אין שטוב‬
‫גישט אריינגעהן‪ ,‬זיין מוטער וועט דערקענען‬
‫זיין שווערע שטימונג און זי וועט איהם פאר־‬
‫שיטן און פייניגן מיט איהרע פראגן‪ ,‬וועלכע‬
‫זענען איהם שוין דערעסן‪ ,‬ניץ‪ ,‬ער וועט אוים־‬
‫מי ‪ T‬ן די וואוינונג זייערע‪ .‬ישראל האט זיר‬
‫געלאזט געהן ווייטער אהן א ציהל‪ ,‬ער אץ‬
‫געבליבן שטעהן פאר דעם בית־מדרש‪ ,‬זיו גע־‬
‫ישובט און צום סוף אריץ געגאנגען‪.‬‬
‫‪¥‬‬
‫דער בית־מדרש איז פוסט‪ ,‬נישטא קיץ‬
‫לעבעדיגער נפש‪ ,‬די שאגק מיט ספרים שטעהט‬
‫א עלענדע‪ ,‬א פארשעמטע‪ .‬אין לי ‪ T‬יגן בית־‬
‫המדרש חלל הערט זיך דאס קוויטשקען פון‬
‫א פויגעלע‪ ,‬וואם האט זיך פערקליבן אין דער‬
‫פרויען גאלעריע‪ ,‬דאס זיבגען פון דער פוי־‬
‫געלע את אזוי הארציג און פארבענקט‪ .‬יש‪-‬‬
‫ראל׳ן דוכט זיר‪ ,‬אז ער סארגעהמט דאס פליס‪-‬‬
‫טערן פון בת קול‪ ,‬וואס קלאגט שטיהל ווי‬
‫א טויב‪ :‬אוי לבנים שבעוונותיהם החרבתי‬
‫את בי תי‪ — ...‬וועה צו די קינדער וואס צו‪-‬‬
‫ליב זייערע זינד האב איך פארוויסטעט מיין‬
‫הויז ‪. . .‬‬
‫אויפן וואנט האט ער באמערקט פארשי ‪ T‬ע‪-‬‬
‫נע אויפרופען און מודעות‪ ,‬און אט דערזעהט‬
‫ער אאויפרוף פון א ישיבה פון וועלכען עס‬
‫ווערט גערופען צו שטיצען די ישיבה אין ווע־‬
‫לבער עם לערנען הוגדערטער יונגע בחורים‬
‫און שעפן פון אייביגן תורה קוואל! א שטראם‬
‫פון עראיגערונגען האט אויפגעברותט אץ יש־‬
‫ראל׳ן‪ ,‬ער דערמאנט זיר זיינע דריי יאהר לע־‬
‫רנען אין ישיבה — ווי גוט און גליקלאך ער‬
‫האט זיו דאן געפיהלט‪ ,‬די תורה איז ווירקל ‪T‬‬
‫דעמאלט פאר איהם א״קוואל״ געווען‪ ,‬וועל־‬
‫בער האט איהם דערפרישט‪ ,‬בעפרידיגט און‬
‫מיט אינהאלט זיין לעבען אויסגעפיהלט‪ ,‬שפע־‬
‫טער איז ער דורך זיין מוטער‪ ,‬וועלכע האט‬
‫טלויפן פון זיר‪ ,‬באקומען פליגל און סליען‪,‬‬
‫פליען אץ דער אוגענדליכקייט‪ ,‬אין ווייטן ח ­‬
‫לל‪ ,‬אפשר איז דארטן אנדערש‪ ,‬איבטרעסאב־‬
‫טער‪ .‬איבהאלטספוהלער ‪. . .‬‬
‫‪¥‬‬
‫ישראל איז געווען אזוי פערטראכט‪ ,‬שטי־‬
‫מונגס פוהל‪ ,‬אז ער חאט גארגישט באמערקט‬
‫ווי ער איז שוין אין שטעדטל‪ .‬באלד האט‬
‫ער דאס אבער באמערקט און ער איז גע־‬
‫ווען ווי פארצווייפלט און פארביטערט‪ ,‬ווידער‬
‫איז ער פעראורטיילט געווארן צו פוילן אין‬
‫קלייגעם שטעדטל‪ .‬עם געהט א נייער זומער‬
‫און ער ווערט גישט באנייט‪ ,‬אלץ וועט ביי‬
‫איהם זיין ווי געווען‪.‬‬
‫און אט ווייזט זיר שוין פון ווייטן זייער הויז‪,‬‬
‫זיץ פארצווייפלונג ווערט טיפער‪ ,‬די פארבי־‬
‫טערובג שטארקער‪ ,‬ער קען נישט פארטראגען‬
‫די רייכקייט און זאטקייט פון זייער שטוב‪.‬‬
‫דער פאטער איז אינגאנצן פארבומען מיט זיץ‬
‫געשעפט‪ ,‬ווייטער געהט איהם קיץ שום זאך‬
‫נישט אן‪ ,‬זיין איינציגע ציהל אין לעבן‬
‫איז‪ :‬געלד! די מוטער ווידער איז דער היפוך‬
‫פון פאטער‪ ,‬זי האלט גישט פון געלד‪ ,‬דער‬
‫עיקר אץ ביי איהר‪ :‬געניסן פון לעבן‪ ,‬געלד‬
‫בעטראכט זי נאר אלם מיטל צו דער ציהל‪,‬‬
‫זי פיהרט א שיין הויז‪ ,‬א רייכע ווירטשאפט‪,‬‬
‫אבער צום מערסטן לי ‪ T‬ט ישראל פון איהר‪,‬‬
‫— זי לאזט איהם נישט אפ פון אויג‪ .‬אז‬
‫ער איז אמאהל אין נישט קיץ גוטער שטימונג‬
‫)וואס פאסירט ביי איהם אפט( דערגעהט זי‬
‫איהם די יאהרען‪ :‬וואם איז דיר? וואם פעלט‬
‫דיר דען — פרעגט זי איהם — זי פערשטעהט‬
‫נישט די מוטער זייגע‪ ,‬זי קען זיך גארנישט‬
‫פארשטעלן‪ ,‬אז האבנדיג אלע מאטריעלע בא־‬
‫קוועמליכקייטן זאל נאך עפעם פעהלן‪ ,‬זי וויי־‬
‫סט גארנישט אז ער וואלט דווקא פיהל מע־‬
‫הר צופר ‪ T‬ן געווען‪ ,‬ווען זיינע לעבענס‬
‫באדינונגען זאלען זיין ערגערע‪ ,‬ארעמע־‬
‫רע‪ ,‬עם וואלט זיץ אינטרעסאנטער‪ ,‬אייב־‬
‫דריקספוהלער‪ ,‬ער קען נישט פערטראגן די‬
‫עגאאיסטישע זאטיקע און צושמאלצענע צו־‬
‫ו‬
‫דארשט פארשמאכט געוויקס‪ ,‬זייגע אויגן הא ­‬
‫בן בעקומען אגליקלאכן גלאנץ און דאס גע־‬
‫זיכט האט געשיינט פון פרי ‪.T‬‬
‫ישראל האט אזוי אפגעלערנט א צייט בת ער‬
‫האט זיך דערפיהלט ערשעפט‪ ,‬און דאן האט ער‬
‫מפסיק געווען‪ ,‬פיהלענדיג אין אלע גל ‪T‬ער א‬
‫זיסע אנגענעמליכקייט‪ ,‬אויף דער נשמה איז‬
‫גוט און אזוי לייכט‪ ,‬דער מה איז קלאהר און‬
‫לויטער‪ ,‬מנוחת הנפש! עפעס ווי ער וואלט זיר‬
‫אפגעטובלט אין אגייסטיגער מקוה און ארויס‬
‫אריינער‪ ,‬פרישער און בארוהיגטער‪...‬‬
‫און פלוצלונג האט איהם אויפגעבליצט א גע‪-‬‬
‫דאנק! צוריק אין ישיבה! און די גאנצע גשמה‬
‫זיינע איז ווי ארויפגעפפאלען אויף דעם גע־‬
‫דאנק‪ ,‬געקלאמערט זיר ארום איהם‪ ,‬ווי ארום‬
‫א אנדעקטן אוצר‪ ,‬וועלכען אימיצער וויל צוגע‪-‬‬
‫המען‪.‬‬
‫— יא‪ ,‬יא‪ — ,‬האט אין איהם אלץ גערופען‬
‫מיט בעגייסטערונג און אנטשלאסענקייט —‬
‫פאהרן אין א ישיבה צום לעבענס קוואל ! איג־‬
‫גאנצען זיר איבערגעבן דעם אידעאל פון תורה‬
‫און אמונה‪ ,‬דארט וועט ער זיץ ‪1‬באםר ‪T‬יגט‪,‬‬
‫האבענדיג פאר זיך א ציהל און זין ‪ . . .‬ער פאר־‬
‫שטעהט עס נאך גישט גענוג קלאהר‪ ,‬ער פיהלט‬
‫אבער‪ ,‬אז דארט איז זיין ארט‪ ,‬דארט אין ישיבה‬
‫איז זיין היים‪.‬‬
‫דערזעהענדיג דעם לערנער‪ :‬ישראל ווישקאוו־‬
‫עס האט נישט געהאלפען דאס וויינען און‬
‫געבעט פון זיין מוטער‪ t ik ,‬נישט די ביטול‬
‫בעציהונג פון פאטער‪ :‬ודיס איך וואס‪ ,‬וואס‬
‫פאר א תכלית איז דאס ן — ישראל האט זיד‬
‫פעסט געהאלטען ביי זיץ בעשלוס און איז א־‬
‫____‬ ‫וועק געפאהרן אץ י שיבה‪...‬‬
‫פארבעניקט נאך איחר בן יחיד — אבגעריסן גע־‬
‫ווארן פון לערנען און אין פארלויף פון די עט־‬
‫ליכע יאהר וואס ער געפיגט זיך אין דערהיים‬
‫האט אלץ אויסגעוועבט‪ .‬אין שטוב אין ער‬
‫ארומגערינגעלט מיט באקוועמליכקייטן‪ ,‬קייגער‬
‫האט פון איהם גארנישט געפאדערט און ער‬
‫האט גארגישט געטאהן‪ ,‬ער האט זיך ארומגעד־‬
‫רייט לעדיג‪ ,‬געלייענט ביכלאד און גארנישט‪,‬‬
‫היינט איז ער שוין אלט ניינצעהן יאהר‪ ,‬דאם‬
‫לערנען האט ער שוין כמעט ווי פארגעסן‪ ,‬די‬
‫אמונה איז בלאס און שוואך געווארן‪ ,‬ער דא־‬
‫וונט נאך אפילו יא‪ ,‬אבער גאר אויס געוואויג־‬
‫הייט‪ ,‬מעכאניש‪ ,‬אן אזאפטיג געפיהל‪ .‬און ווי‬
‫זעהט היינט זיין לעבן אויס? פוסט און צוב־‬
‫ראכן! ער גיט האסטיג א געה צו צום ספרים‬
‫שראנק‪ ,‬נעהמט ארדס א גמרא און זעצט זיד‬
‫לערנען מיט זיין גאנצער בענקשאפט און בע־‬
‫גייסטערונג‪.‬‬
‫הארציגע גמרא ניגונים האבן אויסגעסיהלט‬
‫דעם בית הכ?דרש‪ ,‬א שטיק לי ‪T‬יגקייט און פוס־‬
‫טקייט איז פוהל געווארן‪ ,‬די טענער האבן זיר‬
‫צוזאמענגעגאסן מיטן געזאנג פון דער פויגע־‬
‫לע‪ ,‬בילדענדיג איין זאפטיגע הערמאניע‪ .‬מענ־‬
‫טשן פון גאס האבען זיר געוואונדערט ‪ :‬אין מי־‬
‫טן טאג אזא התלהבות קול תורה ? ! זייער פאר־‬
‫וואונדערט האט דערגרייכט רעם העכסטן גראד‬
‫סקי ? ! — וועמען מען האלט שוין אין שטעדטל‬
‫פאר אשוין קאליע געווארענעם ‪. . .‬‬
‫ישראל האט אבער איצט קייגעם נישט בא־‬
‫מערקט‪ .‬זיין גאנצען וועזעו איז פארנומען מיט‬
‫דער גמרא‪ ,‬עס איז געווען ווי א פרישער דער־‬
‫קוויקענדער רעגן אריף א אויסגעטרוקענט פון‬

‫עסן לאנגזאם‬
‫הגה״צ דבי אלכסנדר זיסקינד זצ״ל‪ ,‬בעל ״יסוד ושורש העבודה״‪ ,‬פלעגט עסן‬
‫נאך א תענית קליינע פישלאך וועלכע האבן שטעכעדיגע ביינדלאך‪ .‬ווייל נאך א תענית‬
‫איז מען הונגעריג און מ׳עסט מיט א גרויסן אפעטיט‪ ,‬האט ער געוואלט צוברעכן דעם‬
‫אפעטיט‪...‬‬
 ‫היס ט ארי שע ע ר צ ע ה לונג‬
‫« ‪if‬‬
‫ד ע ר ו‪ 2‬ר לינ ץן א^ו י* ו ת‪ 1‬ר ה‬ ‫^‬
‫רן‪5‬ןע\‪5‬ןין ‪rr‬ד■‪i‬ד‪r‬י■‪ri‬י‪rT‬״י^ ‪r‬״ו"‪l‬״’‪rHl‬יי« ‪■r‬י■ן ‪r‬״‪u‬״י‪1‬וי״‪’Tt‬י«ייי‪u‬״י‪ry‬״‪r‬״י‪u‬י״‪'1‬״»״י‪r1‬י‪Tr‬י‪u‬יי‪u‬י‪r‬י"‪1l‬יייווי״ווי״ווי ‪'r‬״ווי ‪r‬ייו‪r1‬״י‪lI‬״יע ‪r‬י'יוו"'‪B‬״ ‪17‬״ט‪?1‬ן ©ארזעצוגג‬
‫אין ?ורצן פון פריער‬
‫אביעזר איז אריץ אין דער ישיבוז פון קארדאווא‪ ,‬דארטן ווייזט ער ארויס זיץ‬
‫?ראפט אין ונורה־פארשטאנד‪ .‬אלע ישיבה בחורים באוואונדערן די פעהיגקייטן פון דעם‬
‫יונגען נייעם ישיבה בחור וועלכן זיי פלעגן רופן ״ר׳ סעדיה׳ם בן זקונים׳על״‬
‫אויר דער ראש ישיבה איז פוהל התפעלות פון רעם בחור‪ ,‬און ער וואונרערט זיד‬
‫אז ער האט געקענט עררייכן אזא טיפן וויסנשאפט אין די תורה אין אזא מורצע צייט‪.‬‬
‫נאכן שיעור פארט‪ .‬ער מיט אביעזר׳ן צוזאמען א חייט‪.‬‬
‫און יעצט ליינט ווייטער‬
‫אהיימפאהרענדיג פון ישיבה‪ ,‬האט דער ראש ישיבה גארנישט געקענט אויסוואוב־‬
‫דערן זיד און אויסלויבן דעם פרעמדען בחור‪ ,‬דעם קעניגין־זוהן‪ ,‬וועלכער האט אין‬
‫פערלויף פון אזא קורצע צייט אדורכגעמאכט אזא געוואלדיגע ענדערונג אין זיין לע־‬
‫בנס־ארט‪ — ,‬אין פערלויף פון איין יאהר זיך געשטעלט אין דער רייה מיט די בעסטע‬
‫ישיבה־תלמ ‪T‬ים‪ .‬אויפ׳ן גאנצן וועג האט ער זיד נאד געפונען אונטערן איינדרוק פון‬
‫אביעזר׳ס קשיא‪ ,‬וועלכער האט איהם איבערראשט‪ ,‬טראכטנדיג בעת מעשה אז דער‬
‫דאזיגער קשיא־פרעגער‪ ,‬וועלכער דרינגט אריין מיט אזא עמקות‪ ,‬אין די שווערע תלמוד־‬
‫שטעלן‪ ,‬איז עם דער זוהן פון אקעגיגין אין א א ‪T‬ן־פיינדליך לאנד; וועלכער האט‬
‫אלץ פערלאזט‪ ,‬אויסגעוואנדערט אין דער ווייטער וועלט‪ ,‬געלעבט אין ר׳ סעדי׳ס ארימער‬
‫וואוינונג און דערצו באד אבגענומען אלם גליקליכען מאמענט אין זיין לעבען‪ ,‬דאס‬
‫אריינטרעטן אין ישיבה — אזוי האט אלץ געהאלטן אין טראכטן‪ ,‬דער ראש ישיבה פון‬
‫אביעזר׳ן‪ ,‬נישט רעדענדיג אווארט מיט׳ן דאזיגען מערקווירדיגן בחור‪ ,‬וועלכער אין‬
‫געזעסן צוזאמען מיט איהם אין קארעטע אויד פערזוגקען אין שווערע מחשבות‪ ,‬וועלכע‬
‫חאבען ווי מיט בליי אנגעגאסען זיין מוח‪.‬‬
‫די פרייד‪ ,‬וואס עם האט איהם בעהערשט אין ישיבה‪ ,‬בעת די ישיבה־לייט האבען‬
‫איהם אויסגעדריקט אנערקענוג פאר זיין געלונגענער קשיא‪ ,‬איז שוין לאנג געווען‬
‫פערשוואונדן פון זיץ בע׳חנ׳ט פנים‪ ,‬אויף וועלכען עם האט זיד איצט פערצויגען א‬
‫פעדדאגה׳ט וואלקענדל‪ .‬די אייבציגע זארג‪ ,‬וואס האט איהם בעוואויגען צו ווענדען זיד‬
‫צום ראש ישיבה נאד אנ׳עצה‪ .‬האט איהם ווי א שוועדע משא געדריקט‪ ,‬און דער לעצטער‬
‫ערפאלג אין ישיבה האט אין איהם די דאזיגע דאגה מעהר פערשטארקט ‪ :‬אט רוקט ‪TT‬‬
‫אונטער די צייט‪ ,‬ווען איד וועל קענען אהיימפאהרען קיין טירנא‪ ,‬וואו עם ווארט אויף‬
‫מיד די פאטערליכע שוץ פון גרויסען רב‪ ,‬און — ווי אנ׳איתערנע מויער שטעהט בעבן‬
‫מיר די שרעק‪ ,‬אז מען זאל מיד נישט דערקענען אין דער רעז ‪T‬ענץ‪ ,‬וועלכע ווארט‬
‫אזוי אונגעדולדיג אויף איהר פערלוירענעם פרינץ‪ — ,‬האט אביעזר אובאויפהערליד‬
‫געטראכט‪ — .‬ווי ארום געוויינט מען עם צו דער מלכה מיט׳ן גאבצן חויף‪ ,‬אז זייער‬
‫זוהן און פריגץ איז שוין אויף אייביג פאר זיי פערלזירן‪ ,‬ווי אזד רייםט מען עם איבער‬
‫די לעצטע בעציהונגען‪ ,‬וואם פערבינדט מיד גאד מיט מיין אבשטאמונגז —‬
‫דער אייגציגער‪ ,‬וועלכער וואלט מיר אין דעם פאל א ריכטיגע עצה געקענט געבה‬
‫איז גור דער ראש ישיבה‪ .‬אבער דער גרויסער גאון איז דאך אזוי שטארק פערנומען‬
‫מיט זיין תורה‪ ,‬אז ער האט גארגישט קיין צייט אמינוט מיר צו שענקן‪ ,‬מיד אויסצוהערן‪.‬‬
‫אט ווי ער זיצט איצטער‪ ,‬אין קארעטע‪ ,‬ווי זיין מוח שוועבט אין די הויכע תורה־וועל־‬
‫טען; ווי ארוס רייסט מען עס איהם אוועק פון זייגע תורה־געדאנקל און מען בעוועגט‬
‫איהם אויסצוהערן מייגע י‪,‬ל'ינליכע דאגות?‬
‫דער ראש ישיבה האט פלוצלינג אבליק געווארפן אויף אביעזר׳ן‪ ,‬און זעהענדיג‬
‫איהם א טיעף־פערטראכטער‪ ,‬האט ער זיד אנגערופן זעהר פערזארגט ‪:‬‬
‫— וואם איז מיט דיר‪ ,‬אביעזר‪ ,‬וואס ביסטו אזוי פער׳דאגה׳ט‪ ,‬פארוואם ביסטו‬
‫אזוי פערטרויערט‪ ,‬דו דארפסט זיד גאר פרעהען און טאנצען אויף דיין גרויסן גליק‪,‬‬
‫וואם איז דיר בעשעהרט; אין דיר איז דאד ווירקליך מקוים געווארען דער ״והבדילנו‬
‫מן התועים ונתן לגו תורת אמת״!‬
‫— קענט איהר זיו דען פארשטעלען‪ ,‬רבי‪ ,‬ווי גתים עס איז מיין פרי ‪ ,T‬מיץ גליק‪,‬‬
‫מיין דאנק צום בעשעפער‪ ,‬מיין ליבשאפט צום ערשטן און בעסטן איד פון גאס‪— ,‬‬
‫ווען איך וואלט זיד נישט געשעהמט וואלט איך צוגעלאפן צום ערשטן און בעסטען א ‪,T‬‬
‫ארומגעקלאמערט און געלאזט זיך מיט איהם אין א התלהבות׳דיגען טאנץ‪ .‬און טאקע‬
‫מיט׳ן ״והבדילנו מן התועים‪ ,‬ר בי!‪...‬‬
‫— טא וואס זשע ביסטו אזוי פערזארגט און פערטראכט ? זאג מיר‪ ,‬אפשר וואלט‬
‫איד אומשטאנד געווען דיר ארויסצוהעלפן אין דיין פערלעגענהייט ן‬
‫— אה‪ ,‬רבי‪ ,‬נאר א״הר זענט עם אומשטאנד מיר ארויסצוהעלפן‪ ,‬א סוף מאכען פון‬
‫מייגע דאגות און גרעניצלאזע זארג‪ ,‬נאר איהר זענט עם בכה ארויסצונעמען מיד פץ‬
‫דער אונזיכערער לאגע‪ ,‬אין וועלכער איד געפין זיד!‬
‫— הער מיץ קינד‪ — ,‬האט דער ראש ישיבה געריהרט אויםגערופן — פוג׳ם טאג‪,‬‬
‫וואם דו האםט איבערגעטרעטן מיץ שוועל און זיד געקומען שיצן אוגטערן שאטן פון‬
‫מיין הויז‪ ,‬האםטו אין מיר אטרייען און איבערגעגעבענעם פאטער‪ .‬קיץ זאד דארפםטו‬
‫פון מיר נישט פערבארגן און פערהוילן‪ ,‬אלץ וואם דריקט דיר אויף דיין הארץ‪ .‬אץ מיט‬
‫אלע מעגליכע מיטלען וועל איר אי״ה דיך שיצען פאר אלדאם בית און שלעכטם וואם‬
‫הענגט הלילה‪ ,‬איבער דיין קאפ!‬
‫אביעזר האט פלוצלינג אויפגעשטראהלט‪ .‬דער וואלקן וואם האט גערוהט אויף זיין‬
‫פנים איז פערשוואונדען‪ ,‬און בעדעקענדיג מיט הייםע קושען די אויםגעשטרעקטע האנד‬
‫פון ראש ישיבה‪ ,‬האט ער פרעהליר אויםגערופען‪:‬‬
‫— שענקט זשע מיר‪ ,‬רבי‪ ,‬היינט ביינאכט די עטליכע שעה בח דער צייט פון אב־‬
‫רוה‪ .‬איך וויים און פיהל ווי טייער עם את אייער צייט‪ ,‬איך פערשטעה‪ ,‬אז עם איז א‬
‫גרויסער קרבן פון אייער זייט‪ ,‬אץ עם את א גרוים פערברעכן פון מיץ זייט‪ ,‬אוועקצו־‬
‫רויבען סוו ‪ t ’k‬די דאזיגע טייערע צייט‪ ,‬אבער דערמיט‪ ,‬רבי‪ ,‬וועט איהר דאו היילן‬
‫דאם הארץ פון אאיינזאמען און צובראכעגעם אינגל‪ ,‬אויםלייטערן איהם די חושים‬
‫פאר׳ן תורה־לערנונג‪.‬‬

‫דערביי איז די קארעטע צוגעקומען צום וואוינונג פון ראש ישיבה‪ .‬דער ראש‬
‫ישיבה את אריץ אין שטוב‪ ,‬איבערגעטהץ זיינע אפיציעלע ראש־ ישיבה קלי ‪T‬ער אויף‬
‫הויזליד־בעקוועמע‪ ,‬דאן האט ער פערארדענט ליכטיג צו מאכן אין דער אלטאנע‪ ,‬אוועק־‬
 ‫שטעלען פרוכט און געטראנק‪ ,‬גענומען אביעזר׳ן אונטעדן ארים‪ ,‬אחים פון דער וואוינזנג‬
‫און א זאג געטהון צו איהם ‪:‬‬
‫‪mi‬‬

‫— איצט בין איך בערייט דיך מיט אויפמערקזאמקייט אויסצוהערן און שענקן דיר‬
‫די הייבטיגע נאכט ווי מ האסט געבעטן‪ .‬מיר וועלען זיך רוהיג אוועקזעצן אין דער‬
‫אלטאנע‪ ,‬וואו קיינער וועט אוגז גישט שטערן אין אונזער געשפרעך‪.‬‬
‫באלד זעבען זיי געזעסען אין דער בעקוועמער אלטאנע‪ ,‬דער ראש ישיבה מיט זיק‬
‫יונגען חלמ ‪ .T‬די זילבערנע אייל־לאמפ האט אויף זייערע געזיכטער אמאטען שיין‬
‫געווארפען‪ ,‬ארום את געווען פיבסטער און שטיל‪ ,‬נאר א לייכט ווינטל האט זיו געסוד׳ט‬
‫צווישען די בוימער‪.‬‬
‫— איצטער‪ ,‬רבי‪ ,‬ורעל איך מיר ערלויבען צוריקצוקעהרן צר מיין לעבענס־גע־‬
‫שיכטע‪ ,‬וועלכע איך האב אייך נעכטן געפרובט דערצעהלן‪ .‬דערפון וועט אייך קלאר‬
‫ווערן אלע אומשטענדען פון מיין פערוויקלטער לאגע‪ ,‬און אין וואס עם בעשטעהט די‬
‫קלוגע עצה מיט וועלכע איהר דארפט מיך לייטזעליגן‪.‬‬

‫און אביעזר האט אגגעהויבען דערצעהלן פון זיין פערקעהר איג׳ם הדז פון רב‪,‬‬
‫דערביי האט ער אויך גישט פערגעסן צו שילדערן דאס לעבנס־ארט פון רב‪ ,‬ווי אזוי‬
‫ער האט זיך אנייגעארדענט אין דער נייער רבנות־שטאדט‪ ,‬ווי די ישיבה וואס ער‬
‫האט דארט געגריבדעט האט זיך צובליהט און צעוואקסן‪ ,‬פערשאפענדיג דערמיט גרוים‬
‫פרי ‪ T‬דעם ראש־ישיבה‪ ,‬הערענדיג אזא גענדיען און אלזייטיגען גרוס פון זיין חבר‪,‬‬
‫פון וועמען ער האט נישט געהערט זייט׳ן טאג וואם האט פערלאזט קארדאווא‪.‬‬

‫מיט א וואונדערבארער פונקטליכקייט האט ער איבער דערצעהלט די וויכוחים‬

‫וואם ער האט געפיהרט מיט׳ן רב און דעם אייגדרוק וואס די דאזיגע זזיכוחים האבען אויף‬
‫זיין געוויסען געמאכט און ענדליך‪ ,‬דער לאנגאדורכגעטראכטער ■בעשלוס צו פערלאזען‬
‫די היים פון זיינע עלטערען‪ ,‬אריינטרטען אין דער א ‪T‬ישער מחנה‪ ,‬אננהמען די אידישע‬
‫אמונה‪ ,‬און זיר ווידמען אין דער הייליגער תורה‪.‬‬

‫— איהר קענט זיך פארשטעלען — האט אביעזר אויסגערופען צום ראש ישיבה —‬
‫אז נישט אזוי לייכט איז עס מיר אנגעקומען‪ ,‬צו בעקומען א צושטימונג צר מיין‬
‫דאזיגען שריט פון טירנא׳ער רב‪ .‬אזיף אלערליי אופנים האט ער זיך בעמיהט אבצוהא־‬
‫לטען מיך פונ׳ם דאזיגען געוואגטען שריט‪ ,‬אבער זעד״ענדיג ווי איבערגעגעבען און‬
‫פעסט איר האב מיר דערצו בעשלאסען‪ ,‬האט ער ענדליך מיין בקשה בעוויליגט צו‬
‫ערפילן‪.‬‬
‫— איחר קענט זיך סארשטעלן‪ ,‬רבי‪ ,‬אז נישט אזוי לייכט איז עס מיר אנגעקומען‪,‬‬
‫ביז איך האב פון מית מוטער בעקומען די ערלויבעניש צו פערלאזען די היים‪ .‬איר‬
‫האב איהר דערצעהלט פון מיין דורשט נאך בילדונג און לעהרע‪ ,‬פון מיין זוכעניש‬
‫דעם אמת׳ן לעבענס־וועג‪ ,‬וועלכען איך האף צו געפינען אין די ווייטע‪ ,‬וויסענשא־‬
‫פטליכע אקאדעמיעס; איך האב איהר אויר דערצעהלט פון מיין לוסט צו בעזוכען‬
‫לענדער און מדינות‪ ,‬קעבען־צו־לערנען פעלקער און ראסען‪ ,‬בת ענדליר איר האב‬
‫די אויסגעוויינטע ערלויבניש פון א מוטערליכע הארץ בעקומען‪.‬‬
‫רייך אנגעלאדען מיט גאלד און אי ‪T‬על־שטיינער‪ ,‬האב איך פערלאזט מיין לאנד‪.‬‬
‫מיט א אויסערגעוועהנליכער שנעלקייט האב איד אדורכגעמאכט דעם וועג פון מיין‬
‫געבורט־שטאדט ביז איך בין אהער אבגעקומען און געפוגען ש ח אין דער וואוינונג‬
‫פון גוטען רבי סעדי׳ן‪ ,‬זאל ער האבען א ליכטיגען גן־עדן‪ ,‬אריינגעטרעטען אין אידישען‬
‫פאלקם־בונד און אנגעהויבען מיט פליים זיך ווידמען דעם תורה־לערבונג‪.‬‬

‫שוין אוועק באלד צוויי יאהר זייט׳ן טאג ווען איך האב פערלאזט מיין פאלאץ‬
‫און איך פיהל‪ ,‬אז עס הזיבט אן לאנגזאם אבער זיכער צו דער־נעהנטערען זיך די‬
‫צייט‪ ,‬ווען איך וועל אנהויבען טראכטען פון אהיימפארען‪ .‬אבער‪ ,‬איך פיהל אויך די‬
‫איתערנע וואגד‪ ,‬וואס שטעהט אין דערמיט און לאזט מיד נישט טראכטען פון אהיימ־‬
‫קומען‪ — .‬דאם איז די זארג‪ ,‬אז דארט‪ ,‬אין דער היים‪ ,‬וואו יעדער אייבציגער וועט‬
‫דערקענען זייער בעליבטן קתין־פרינץ‪ ,‬וועט דראהען א סכנה פאר מיין לעבן‪ .‬מחמת‪,‬‬
‫ווי ארום קען איך זיך וואגן דעם דאזיגן שריט אויסצופיהרן‪ ,‬אין דער צייט‪ ,‬ווען‬
‫די קעניגין און דאס גאנצע לאגד‪,‬ווארט מיט אזא אונגעדולד אויפ׳ן צוריקקומען פון‬
‫זייער פריבץ‪.‬‬

‫אביעזר האט זיך פערטראכט‪ .‬אהן א שיעור געדאנקען האבען מיט שנעלקייט‬
‫געיאגט אין זיין מוח און געפרובט געפונען א אויסוועג צו זיין פערוויקעלטער לאגע‪.‬‬
‫אויך דער ראש ישיבה האט זיך גיך אריענטירט אין דער גאנצער לאגע‪ .‬זיץ קלוגער‬
‫מוח האט שנעל גענומען ארבייטען און באלד האט ער איבערגעריסען די שטילקייט מיט‬
‫זיינע געצעהלטע און זיכערע ווערטער‪:‬‬

‫— עס איז קיין אנדערער אויסוועג נישטא‪ ,‬קינד מיינם‪ ,‬מען וועט מוזען אבנארען‬
‫דער מוטער דיינער‪ ,‬דערצעהלען איהר‪ ,‬אז איהר זוהן האט ערגעץ דעם טויט געפונען אויף‬
‫זיין וואנדער־וועג‪ .‬מען דארף געבען צייט דאם לאנד צו טרויערען נאך איהר קרוינ־‬
‫פרינץ‪ .‬און דא‪ ,‬ווען די טרויער־טעג וועלען פערביי‪ ,‬און מען וועט אנהויבען ביסלעכווית‬
‫צו פערגעסען פונם אומגעקומענעם פרינץ‪ ,‬וועסטו ענדליך קענען טראכטען פון אהיימ־‬
‫פארען קיץ טירנ א‪...‬‬

‫— פערשטעהט זיך‪ ,‬רבי‪ ,‬קיץ אנדער אויסוועג איז נישטא‪ .‬איך וועל נישט וואגען‬
‫אהיימצוקומען‪ ,‬כל זמן עמיצער וועט נאך האבען אהאפנונג מיך צו ערווארטען‪ .‬אבער‬
‫ווי ארום איז מען עס מודיע דער קעניגין‪ ,‬אז דער זוהן איהרער איז שוין פאר איהר‬
‫פערלוירן ן‬

‫— דערצו וועט צוגעפאסט זיץ מיין עמנואל‪ — ,‬האט ענדליך נאך א לאנגען טראב־‬
‫טען פעסטגעשטעלט דער ראש־ישיבה — דער דאזיגער בחור פערמאגט אין זיך אלע‬
‫אר״סטאקראטישע אייגענשאפטען‪ .‬בעזונדערס פערמאגט ער א אויסערגעוועהנליכען טא־‬
‫לאנט נאכצוקאפירען און פארשטעלען זיך אלס אגעבוירענער שפאניער‪ .‬דעם דאזיגען‬
‫כחור דארף מען עם שיקען מיט א שליחות אין הויף פון דער אונגארישער קעניגץ מיט‬
‫אט דער טרויעריגער כשורה‪ .‬אבער‪ ,‬צו ערלויבסטו דעם גרויסען סוד איבערצוגעבען א‬
‫דריטער פערזאן‪ ,‬ווען אפילו דאס דאזיגע איז דערצו נויטיג ?‬

‫)פארזעצונג קומט אי״ה(‬

‫יא‬
 ‫א מ ע ש ה פו! רמב״ )‬
‫)היסטארישע ערצעהלונגעז(‬
‫—‬ ‫— י‪ .‬בערלאוויץ‬
‫דיצין און אין פילאסאפיע‪ .‬תורת הנסתר )ק ­‬
‫בלה( האט ער נישט געלערענט‪ .‬אמאל איז גע‪-‬‬
‫קומען צו איהם א אלטער מאן‪ ,‬א גרויסער בעל‬
‫קבלה‪ ,‬און גענומען איינטענה׳ען מיט איהם‬
‫ער זאל לערנען קבלה — אבער דער רמב״ן‬
‫האט נישט מסכים געווען‪.‬‬
‫דער אלטער בעל מקובל האט אבער געוואלט‬
‫דורכאויס דער רמב״ן זאל לערנען קבלה‪ ,‬האט‬
‫ער זיך געמאכט וויא ער איז עובר עפעס א‬
‫עבירה געגען די געזעצען פון שטאט‪ ,‬און מען‬
‫האט איהם געכאפט און פארמשפט צום טויט‪,‬‬
‫דורך שריפה‪ .‬עם איז באשטימט געווארען מען‬
‫זאל איהם פארברענען שבת בייטאג‪ .‬ער האט‬
‫געשיקט רופען דעם רמב״ן און געפרעגט פאר‬
‫וואס האט ער זיך נישט משתדל געווען פאר‬
‫איהם‪ .‬דער רמב״ן האט איהם מוכיח געווען‬
‫פאר וואם ער האט געטאן די עבירה‪ .‬האט דער‬
‫אלטער מקובל געזאגט; איך האב דאס נישט‬
‫געטאן‪ ,‬און איך האב בטחון אין הקב״ה אז‬
‫איך וועל געראטעוועט ווערען‪ ,‬און איך בעט‬
‫דיר זאלסט אנגרייטען פאר מיר צו עסען צו‬
‫דער סעודה שלישית‪.‬‬
‫בייטאג האט מען איהם ארויסגעפירט צום‬
‫פארברענען און דער בעל מקובל האט מיטץ‬
‫כח פון קבלה געמאכט אז מען האט אנשטאט‬
‫איהם אריינגעווארפען אין פייער א אייזעל‪,‬‬
‫און ער איז אוועק צום רמב״ן און געטראפען‬
‫איהם וויא ער מאכט קידוש אויף וויין‪ ,‬און‬
‫ער האט געענטפערט ״אמן״‪ .‬דער רמב״ן האט‬
‫זיך זייער געוואונדערט זעהענדיג פאר זיך‬
‫דעם אלטען מקובל און געפרעגט איהם וויא‬
‫אזוי איז איהם געלונגען ארויסצודרייען זיך‬
‫פון די גויאישע הענט‪ .‬אויף דעם האט דער‬
‫אלטער געענטפערט‪ :‬מיטץ כח פון קבלה‪.‬‬
‫נאכדעם האט דער רמב״ן באשלאסען צו לער‪-‬‬
‫נען קבלה‪ ,‬אין ער האט דאס געטאן מיט אזא‬
‫דער רמב״ן )רבינו משה בן נחמן( האט‬
‫געלעבט אין שפאניען‪ ,‬מיט א ערך פון ‪750‬‬
‫יאהר צוריק‪ .‬ער איז געווען אייגער פון די‬
‫גרעסטע תורה־מענער ביים אידישען פאלק‬
‫אין יענע צייטען‪ .‬די פילע ספרים וואס ער‬
‫האט מחבר געווען אויף פארשיידענע תורה־‬
‫געביטען‪ ,‬זענען א אונערשעפליכער קוואל‬
‫פון תורה־וויסען און פסקי־הלכות ביז׳ן הייג־‬
‫טיגען טאג‪ ,‬און וויא עס האבען עדות געזאגט‬
‫די גדולים פון יענע צייטען איז א דאנק זיי־‬
‫נע ספרים נישט פארגעסען געווארען די תו­‬
‫רה פון די אידען אין קאסטיליען )קאסטיליען‬
‫— א פראוויגץ אין שפאניען( אויף וועלכע עס‬
‫איז אריבער דאן זייער א שווערע צייט פון‬
‫גזירות און גירושים‪.‬‬
‫די לעצטע יאהרען האט דער רמב״ן גע־‬
‫לעבט אין ארץ ישראל‪ ,‬און דא האט ער פאר־‬
‫ענדיגט זיץ גרויסען פירוש אויף די חמשה‬
‫חומשי תורה‪ .‬ווען ער איז אנגעקומען קיץ‬
‫ארץ ישראל איז דער אידישער ישוב אין דער‬
‫הייליגער לאנד געווען כמעט אינגאנצען חרוב‪.‬‬
‫אין ירושלים האט ער געטראפען בלויז צוויי‬
‫אידען‪ ,‬ברידער‪ ,‬וואס זענען געווען פארבער‪.‬‬
‫דער רמב״ן האט אויפגעשטעלט דעם אידישען‬
‫ישוב‪ ,‬און ער רעכענט זיך אלס דער באנייער‬
‫פון דעם ישוב וואס ציהט זיך ביז דעם הייב'‬
‫טיגען טאג‪.‬‬
‫דער רמב״ן איז געווען זייער גרויס אויר אין‬
‫חכמת הקבלה‪ .‬מען האט איהם באטראכט אלם‬
‫דעם גרעסטען חכם אין קבלה אין זיין צייט‪,‬‬
‫הגם ער האט זיך גענומען לערגען ידי דאזיגע‬
‫הייליגע חכמה אין די שפעטערדיגע יאהרען‬
‫פון זיין לעבען‪ .‬צוערשט האט דער רמב״ן זיך‬
‫געווידמעט בלויז צו תורה )תורת הנגלה( און‬
‫ער איז אויר געווען א גרויסער חכם אין מע־‬
‫ווערען פארברענט‪ .‬אויםזאגען ווידער דעם‬
‫מלך דעם ״שם״ טאר מען דאך נישט‪.‬‬
‫וואם האט ער געטאן? ער האט זיך צוגע־‬
‫גרייט א קליינע שיפעל מיט א מאטראז‪ .‬ער‬
‫האט געזאגט די ״השבעה״ איז דאם שיפעל‬
‫אריין אין ים‪ .‬נאכהער האט דער רמב״ן אג־‬
‫געשריבען אויף א פאפיר א ״שם״ און א־‬
‫וועקגעלייגט אין עק שיפעל — דער מאטראז‬
‫איז איינגעשלאפען און דאם שיפעל האט זיך‬
‫שנעל אוועקגעטראגען גאר ווייט‪.‬‬
‫מאשינען און אראפלאזען א שיף אין ים איז‬
‫אז זי איז צוגעקומען צום פלאץ וואם דער‬
‫רמב״ן האט געוואלט האט ער אויפגעוועקט‬
‫דעם מאטראז און געזאגט‪ :‬גיי דיר צזריק אין‬
‫דיין לאנד‪ .‬האט דער מאטראז געזאגט‪ :‬וויא‬
‫קען איך גיין מיט אזא קליינע שיפעל אין ג־‬
‫רויסען ים ווייט פון ברעג? האט דער רמב״ן‬
‫אנגעשריבען עפעם אויף א שטיקעל פאפיר‪,‬‬
‫געגעבען דאם דעם מאטראז און געזאגט‪ :‬דאם‬
‫זאלםטו ארייגלייגען אין ברעג פון שיפעל‪,‬‬
‫אבער געדענק‪ ,‬ווען דו וועםט קומען נאהענט‬
‫צום ברעג זאלםטו דאם פאפירעל ארויםנעמעד‬
‫און אריינווארפען אין ים אריץ‪.‬‬
‫דער מאטראז האט אזוי געטאן‪ ,‬אבער ער‬
‫איז באלד איינגעשלאפען‪ ,‬און ווען דאם שיפעל‬
‫איז צוגעקומען צום ברעג פון זיין שטאט —‬
‫בארצעלאנע — איז ער געווען פארזונקען אין‬
‫שלאף און האט דאם פאפירעל גישט ארוים־‬
‫גענומען‪ ,‬איז דאם שיפעל אריינגעפארען ביז‬
‫אינמיטען שטאט‪ .‬דורכ׳ן גרויםען טומעל וואם‬
‫איז געווארען אין שטאט דורכדעם האט דער‬
‫מאטראז זיך אויפגעכאפט‪ ,‬ער האט באלד א־‬
‫רויםגענומען דאם פאפירעל און ארייבגעווארפען‬
‫אין ים‪ .‬צום אנדענק פון דעם געשעהעניש‬
‫האט די שטאט בארצעלאבע געמאכט א טו־‬
‫רעם דארט וואו דאם שיפעל איז שטיץ גע־‬
‫בליגעו•‬
‫הצדיק רבי יעקב יוסף זצ״ל פון פאלנאע )״תולדות יעקב יוסף״( פלעגט זאגן‪:‬‬
‫עם איז מיר גרינגער צו זאגן צעהן פלפולים פץ דאווגען איין תפילה ווי געהעריג‪.‬‬
‫יג‬
‫פלייסיקייט אז אין א קורצע צייט איז ער גע־‬
‫ווארען דער גרעסטער חכם אין זיין צייט אין‬
‫קבלה‪.‬‬
‫אמאל איז ער געקומען דורך דעם צו א‬
‫סכנה‪ .‬דאס איז געשעהן אזוין ער איז גע־‬
‫שטאנען ביים ברעג ים אין בארצעלאנע מיט‬
‫זייגע תלמידים‪ .‬דאן האט מען געוואלט דארט‬
‫אראפלאזען א גייע שיף אין ים‪ .‬אמאליגע ציי־‬
‫טען האט מען נישט געהאט די גרויסע הויב־‬
‫געווען זייער א שווערע ארבייט‪ .‬מען האט זיו‬
‫שטארק אנגעמאטערט ביז דאס איז געלונגען‪.‬‬
‫האבען זיך פארזאמעלט דארט זייער א סך‬
‫מענשען צו זעהן וויא אזוי מען וועט די שיף‬
‫אראפלאזען אין ים‪) .‬צווישן זיי איז אויו‬
‫געווען דער מלך מיט אייניגע שרים‪ .‬דער‬
‫רמב״ן זעהענדיג די גרויסע אנשטריינגונגען‬
‫האט געזאגט צו זיינע תלמידים‪ :‬די מענשען‬
‫מאטערען זיך אזוי פיל‪ ,‬אבער עם איז א מעג־‬
‫ליבקייט אראפלאזען די שיף אין ים אריץ דורך‬
‫זאגען איין ווארט‪.‬‬
‫די דאזיגע ווערטער האט געהערט איינער‬
‫פון די מענשען וואם זענען דארט געווען און‬
‫מען האט עם איבערגעגעבען דעם מלך‪ .‬האט‬
‫ער איהם גערופען און געזאגט ‪ :‬דו האםט גע־‬
‫זאגט אז דו קענםט די שיף אריינברייגגען אין‬
‫ים דורך זאגען איץ ווארט — איך פארפליכטע‬
‫דיר צו טאן דאם‪ .‬אויב בישט וועםטו געטוי־‬
‫טעט ווערען‪.‬‬
‫דער רמב״ן איז געווען אין א גרויםע פאר*‬
‫לעגענהייט‪ .‬ער האט געוואוםט אז אויב ער‬
‫וועט דאס טאן וועט ער מוזען אויםזאגען נא־‬
‫כהער דעם מלך דעם ״שם״ מיט וועלכען ער‬
‫האט זיך באנוצט‪ .‬דען אויב נישט — וועט‬
‫דער מלך זאגען אז ער איז א כישוף־מאכער‪,‬‬
‫און דאן איז גערוען א געזעץ אז כישוף־מאכער‬
‫א ריכטיגער דאורנען‬
‫זאמענקלייבן ירושלים׳ד״גע תוש­‬ ‫צ‪ ,‬גוטמאו‬
‫בים אום תשעה‪-‬באב‪ ,‬און דארט‬
‫געקלאגט אויפן חורבן בית המק­‬
‫דש‪ ,‬און אויף די חונדערטער־טוי‪-‬‬
‫הנב>א ן‬ ‫זכר>ה‬
‫זנטער אידן וואט זענען דארט‬
‫אומגעקומען אין די צייט פון‬
‫חורבן‪.‬‬ ‫שלים האט ער געהרג׳עט פיהר‪-‬‬ ‫זכריה הנביא‬
‫און־ניינציג מאהל צעהן‪-‬טויזנט‪,‬‬
‫״ורוח אלקים לבשה א ת זכריה‬
‫אידישע קינדער‪ ,‬אויף איין שטיין‬
‫בן יהוידע הכהן‪ ,‬ויעמוד מעל‬
‫— ביז די אלע בלוטן האבן זין‬
‫לעם ייא מר להם‪ ,‬כה אמר ה‪-‬‬
‫מיט איבער דריי התדערט יא­‬ ‫אעערירט מיט זכריה׳ט בלו טו‬
‫אלקים למה אתם עוברים א ת‬
‫חר צוריק ־־־ ווי עט זוערט דער‪-‬‬
‫מצות ח׳ ולא תצליחו כי עזבתם‬
‫צעהלט — איז געווען אגרויסער‬
‫את ה׳ ויעזוב אתכם‪ .‬ויקשרו‬
‫כצורת אין ירושלים און דער דאט‪-‬‬
‫די מצבה פון זכריה הנביא‬ ‫עליו‪ ,‬ויגרמהו אבן במצות ה מ לן‬
‫אלטדיגער ״פאשע״ האט געדראהט‬
‫)באמערקונג ‪ :‬נישט פערבייטן מי ט‬ ‫בחצר בית ה״' )דברי הימים־ב'‬
‫אויף די אידן‪ ,‬אז אויב ביז דריי‬
‫זכריה בן ברכיה בן עדו הנביא —‬ ‫כד(‪.‬‬
‫טעג וועט נישט קומען קיין רעגן‬
‫פון די תר»*עשר — וועלכער ליגט‬
‫— וועט ער אלעמען אויטתרג׳ע‪-‬‬ ‫ווי מיר זעהען אין אויבנדער•‬
‫אין א מערה צוזאמען מיט די נבי­‬
‫נען‪ .‬עט איז דאן געווען אתענית‪-‬‬ ‫מאוטן פ סו ק; איז זכריה‪ ,‬וועל•‬
‫אים חגי און מלאכי(‪ ,‬געפינט‬
‫צבור און ביים דריטן טאג האט‬ ‫כער איז געווען א כ הן גדול און‬
‫זיד ביים אגפאנג בארג פון הר‪-‬‬
‫מען זין משתטח געווען אויפן קבר‬ ‫נביא‪ ,‬געהרג׳עט געווארן אין בית‬
‫הזתים‪ ,‬נעבן נחל קדרון‪ .‬די מצבה‬
‫פון זכריה הנביא און מ׳האט עט‬ ‫המקדש )חז״ל דערצעהלן אונו אז‬
‫איז אויטגעהאקט געווארן פון‬
‫ארזמגערינגלט זיבן מאהל‪ .‬אין‬ ‫דעם טאג ווא ט מ׳ ה א ט אי ה ם‬
‫איין שטיין — פיר־קאנטיו^‬
‫יענעם טאג‪ ,‬פאר‪-‬נאכט‪ ,‬איז פלוצ‪-‬‬ ‫געהרג׳עט‪ ,‬איז געווען יום הכפו­‬
‫לונג דער הימל פערוואלקנט גע‪-‬‬ ‫נאך מיט פיעל דורות צוריק‬ ‫יי ם שחל להיות בשבת (‪.‬‬
‫ווארן און עט איז אראפ גשמי‪-‬‬ ‫פלעגט מען מחדר זיין צו מקבר‬
‫עס איז באוואוסט די מעשה‬
‫ברכה מיט א פו הלע מאט‪ .‬עט‬ ‫זיין נאהנט צו דער מצבה פון זכר­‬
‫פון נבוזראדן רב־טבחים )גיטין‬
‫איז דאן געווען א גרויטער קידוש‪-‬‬ ‫יה‪ ,‬ווא ט דער ארט איז געווען‬
‫נז ; ( וו א ט ער ה א ט אויף זכריה׳ט‬
‫השם און אידן זענען געראטעוועט‬ ‫אנגענומען אלט הייליגטטער און‬
‫בלוט •— זעהענדיג אז די בלוט‬
‫געווארן פון אגעוואלדיגע סכנה‪.‬‬ ‫חשוב׳טטער ארט פונ׳ם גאנצן בית‬
‫רוהט נישט —־ אויטגעהארג׳עט‬
‫הקברות‪) .‬ווי בעוואוטט האבן די‬
‫די טנהדרי גדולה‪ ,‬טגהדרי קטנה‪,‬‬
‫אינ׳ם טפר ״חבת ירושלים״ ווע‪-‬‬ ‫אראבישע‪-‬ארכיאלאגן געגראבן‪ ,‬די‬
‫געגאטן די בלוט פון בחורים ו­‬
‫רט געברענגט אז רבינו חאר״י ה­‬ ‫לעצטע יאהרן‪ ,‬אין דעם ארט‪,‬‬
‫בתולות; תינוקות של בית רבן‬
‫קדוש האט פעטט‪-‬געשטעלט אז‬ ‫און האבן צובראכן און געמאכט‬
‫— און זכריה׳ט בלוט האט נאד‬
‫דא איז דער קבר פון זכריה ה­‬ ‫א חורבן פון אלע קברים ווא ט‬
‫אלט נעזידט!‬
‫נביא‪ .‬אויד ווערט דארט געברענגט‬ ‫ארום די מצבה פון זכריה —‬
‫א דיעה אז נישט ווייט פון דארט‬ ‫ווי אוין צובראכן און צושטאכן‬ ‫דערויף ה א ט געזאגט י ׳ חייא‬
‫איז פאראן א טיפער טאהל וועל‪-‬‬ ‫אנדערע‬ ‫הונדערטער‪-‬הונדערטער‬ ‫בר אבין‪ ,‬אינ׳ם נאמען פון ר׳‬
‫כע איז אמעפילט געווארן פון די‬ ‫קברים אויפן הר־הזתים(‪.‬‬ ‫יהושע בן קרחה‪ ,‬אז אין דעם‬
‫בלוט׳ן וואט נבוזראדן האט אויס‪-‬‬ ‫טאהל ה א ט נבוזראדן אויטגע‪-‬‬
‫געהרג׳עט אויף זכריה חנביא׳ס‬ ‫מיט פיעל יאהרן צוריק‪ ,‬פלעגן‬ ‫הרג׳עט צוויי*הונדערט*מיט־עלעף‬
‫זידיגע בלוט‪.‬‬ ‫זין אויף דעם הייליגן ארט צו‪-‬‬ ‫מאהל צעהףטויזנט‪ ,‬און אין י רד‬
 ‫חכמים זאגן‪...‬‬ ‫דא אזן ד א ר ט ן‬
‫רעם שכל אז מען פארלירט —‬
‫נעפינט מען עס נישט‪,‬‬
‫)מבחר הפנינים(‬ ‫גאר אראגער איז אגדערע געזעצן ‪. . .‬‬
‫אלע יאחר ווען עס קומט פאר אז א ׳עעהעניש״ פאר פסח‬
‫אץ ירושלים‪ ,‬טויזנטער מענטשן געהען און געהעו אהן א‬
‫צום‬ ‫זאג נישט דיין סוד נישט‬ ‫טעם און אהן אצוועק — בריינגט עס גרויס עגמת נפש‬
‫דער‬ ‫חכם און נישט צום נאר‪,‬‬ ‫פאר די מאסן ירושלימער אידן‪ ,‬גאזונדער געגן די פריצות‬
‫ווע־‬ ‫חכם קען א מאהל נאריש‬ ‫פון די געהערינס וואס איז מטמא די לופט‪.‬‬
‫שויו‬ ‫רן‪ ,‬און דער נאר איו ד אן‬ ‫היינטיגס יאהר ווילן זיי געהן אויך נעגן די אלטע שטאט‪,‬‬
‫א פאר‪.‬‬ ‫איז לכבוד די אראבער און זייער מוסלעמענישע רעליגיע —‬
‫ערלויבט מען צישט קיין פריצות׳דיגן קליידונ‪ 1‬ג‬
‫)ספר והמוסר(‬ ‫וויי צו די בושה‪ 1‬די אידישע רעליגיע מעג מען פארשוועבן‬
‫אין די הייליגע שטאט‪ ,‬נאר פאר די אראבער חא ט מען‬
‫יחידים וועלן דיר מכבד זיין‬ ‫דרן־ארץ‪...‬‬
‫פאר דיין וויסנשאפט ; די מא־‬
‫סן וועלן דיר מכבד זיין לויט‬ ‫אלאנג לעגן‬
‫אין שטעטל ״אופקים״ אין נגב איז געשטארבן א אידישע‬
‫וואס דו ה אסט אין ׳האנד‪.‬‬
‫סרוי אין עלטער פון ‪ 113‬יאהר‪ ,‬זי איז קיינמאהל קראנק‬
‫)מוסה״פ(‬ ‫געוועהן און געוועהן מיטן פוהלן באוואוסטזיין ביז די‬
‫לעצטע מינוט ווען זי האט זיד געגרייט דערצו‪.‬‬
‫וער חכם איז א ח כ ם ווען ער‬
‫וובט די חכ מ ה ן ווען ער מיינט‬ ‫געפירט מיט איין האגד‬
‫אז ער איז שוין צוגעקומען צום‬ ‫אין די שטאט קוואלע לומפור האט זיך א ‪ 65‬יעהריגער‬
‫שאפער אפגעהאקט זיין האגד פירנדיג זיין אוטובוס‪ ,‬אבער‬
‫תכלית ה חכמה — איו ער א‬ ‫ער האט פארגעזעצט זיין פירן מיט איין האנד >וען די‬
‫נאר‪.‬‬ ‫אנדערע גיסט בלוט און געפארן אזוי איבער ‪ 50‬קילאמעטער‪,‬‬
‫)אברבנאל(‬ ‫ביז די סאליציי האט איהם אפגעשטעלט און געפירט אין‬
‫שפיטאל‪.‬‬
‫דער וואס פרעגט שטענדיג ע­‬
‫אידן אין קובא‬
‫צות — איז געמגנטשט אין‬
‫אין די קאמוניסטישע קובא‪ ,‬לעבן און עקזיסטירן ‪1700‬‬
‫זיין הצלחה און גערעטעט אין‬ ‫אידן מיט אפ אר שוהלן אין די הויפט שטאט האוואנא‪,‬‬
‫זיין צרה‪.‬‬ ‫א שוחט מיט בשר׳ע יאטקעס‪.‬‬
‫)בן המלך והנזיר(‬
‫וואו איז אייער תנ״ן ‪. . . I‬‬
‫אווי פירט זיד די וועלט ‪ :‬דער‬ ‫אייגער פון די ציאניסטישע פירער האט באזוכט אין א‬
‫אוגיווערזיטעט אין אמעריקע‪ ,‬האט איהם געפרעגט א אר א'‬
‫וואט זאגט ט הו ט ני ש טן דער‬
‫בישער סטודענט! פאר וואס האט איהר פארטריבן די‬
‫וואס טהו ט זאגט נישט‪.‬‬
‫אראבישע איינוואוינער פון ״פאלאסטין״ יועלבע וואוינען‬
‫)אבודרהם(‬ ‫דארטן הונדערטער י א ה רןו‬
‫האט יענער געענטפערט‪ :‬מיר האבן א תנ״ד׳ שךהיסטא'‬
‫עס איז לייכטער צו שלעפן‬ ‫רישן זבות אויף ארץ ישראל ‪. . . I‬‬
‫שטיינער פון שפיץ בארג ווי‬ ‫האט יעגער געפרעגט ווידער ‪ :‬איהר זענט ד אן אבער‬
‫גישט מקיים דעם תנ״ן‪ ,‬ווי זשע קענט עס אננעמען אלס‬
‫צו רעדן צו איינעם וו א ס האט‬
‫א זכות צו די לאגד ז ‪. . .‬‬
‫קיין דעוס‬ ‫איז ער געבליבן אהן א אנ טוו א ר ט‪...‬‬

‫סוו‬
 ‫ ד א ס אידישע ליפ ט‬# ‫ד א ס אידישע ליפט‬ ‫ ד א ס אידישע ליכ ט‬# ‫ ד א ס אידישע ליכש‬# ‫ד א ס אידישע ליכ ט‬

o> c»
t: n ‫סי‬
tn a J 2
X «
H •z 0
rx CS
0 ‫שי‬5 ' ■X
o O r; f J ' a —‫״‬ iX
Tf ‫ ״‬5
1>>1i -J ‫ט‬ vJI n! - 1 0 AC 0 .
C O —
r- 7c‫ — ־‬JS Cs o -‫י‬ >
o - - V^. -j r* ‫״‬ <x -» ■X•
>< ‫י‬3 ^ ‫ק‬
V; *a _2;
O _J
Cr " P •O S •5 X ►-y -» —» ^ 00 1*■ ' ■m J
u I § X X 55 ' f
a -I
G ^11 -
vr a a
D rj* CD V S
01 2 ‫כ‬
0 00 u
tn 61 • => oc «% 7 o ‫י‬3 ‫ב־‬ g ‫״‬
o U i r» ‫ס‬
g-vJ 5c ‫״‬
►
KO
7 r* n j a I 1 ;2 g a ‫ס‬ hJ ^ f ‫וב‬
— _ ‫ג‬6 s Viuj ‫נס‬ W z G ,H •X
_ n 0 n ‫וב‬ W _ -I r- 5 ‫ ן^^י׳ז‬v:
J _l-‫״‬, o VJ
TO “‫י‬
<X Vi ^ «0 d «x ‫•״־‬a C
-» u ri
V* -J
-- vs o U 2I o 19^
Z 0 U
9 vs Vi u •‫י־‬ ^ n \r
a -i ‫ מ‬n vJ IJ C\ X rj ‫<־‬ vs vX,3‫״‬ vs
v>i ‫״•י‬ cr
vr
d -t
0 r! **9 3C
U *S d
‫ס‬ 0 § 1 55 ‫ ״‬S 3
O ^ a 1 3 ^ Vf
-X X 0 X ‘ ‫« ׳‬s X gX _‫ד‬5 0
‫ע‬ X ;« 3 ‫ ״‬5 ^ _ X 3 ‫גי‬
vs
Uv 3 •sT § ‫ד‬5 ‫__י‬
6 0
‫ ג‬vs
« j «•
-‫ ״‬X
d § % :‫ג י‬5 ‫צ‬
=«
« ” s “
^ i *‫ ׳‬d d § -
‫_ י־‬i ‫־״‬
‫ א‬-K
-
>:‫צ‬
« u ‫י‬1 V
‫ *־‬d
‫ ס‬y
2
^J
I 5 X
‫־ סו‬ « J » -i
T•‘
‫ד‬5 ‫ד‬5 3‫ ־‬3i § ‫״ נ‬
‫ *י־‬y 5
3f ‫״־ סו‬
j-d r»
a
—» -X‫־‬
_* o
V f
S-r
cu
•*
3 ! -4 _» *‫־ב״‬ vr
B ^ 8
0 •=
U‫? ״‬ ‫סי‬
‫י‬3 3^3 6 X . 8 ‫״ ב‬ i J i; d
U
u -* o K J ‫*= מ ״‬ » S 0 ‫ב‬
d ­ ‫ן‬. d 3f 8 ■X J n
=* d -J‫ג־ ״‬
** 5 _0f
-|. vs
‫־‬1 0 * •v* ‫ « *־‬3 =‫ ״‬0 » ‫י »״‬X V‫ג‬
s ^ 5
* ri ‫ ‘־‬5‫ ״‬0‫ ״ ־‬-#
X ‫״־‬ IP ‫י‬V‫ן‬f
d u n o _f ^ a § i ^ ‫י‬3 0 =5 ‫גי‬
U X ‫ גי‬M Cf
i* X j a
t^ a ^4ca • 1 0 ‫ אי‬M(UA(< <;4ca # i‫״‬Ma K*ua<« ^tca # tw a k 4 l «A(( ^ ca # 1.‫א‬0 ‫«( א‬.<^<^
 ‫־‪IV 47974‬‬ ‫‪IV7-9M2‬‬
‫הצלחה‬
‫איז אייען טרעוועל אפיס וואו איהר באקו מט א ה עפליכ ע און‬
‫ראיעלע באדיגונג‪.‬‬

‫יוסח בוקפבום‬ ‫יופןש שטיינמץ‬

‫‪Hatzloche Travel & Tours, Inc,‬‬
‫‪150 WILSON STREET‬‬ ‫‪BROOKLYN, N. Y. 11211‬‬

‫עונג שטריימלר סט‪!1‬ד‬

‫‪IT4 L•• Av•., n*«r‬‬
‫וו• איוזר ‪;7‬נם ארדערן דיא‬
‫‪*;7‬נ‪:‬ט;• אונד ד*א בעםסע‬
‫‪6‬אר איי;*ר !‪:‬מ; אונד סתש‬
‫‪6‬אר זיר‬

‫‪ eer :‬י ‪S S S‬‬ ‫‪7 4 2 0.‬‬

‫נרגש• כבוד‬

‫נתן נעשטעמנער‬

‫מיר האכען‬ ‫סיר זענעין מודיע‬

‫קויפט פון ערשטע האנט‪ ,‬דירעקט פון פאבריקאנט‬ ‫שוין אויך די לעצטע ציים ‪8‬‬
‫דיימאנד וואטש ברעיסרעטם‬ ‫חוץ ארטיפישאל •לענטס אץ‬
‫•צחה צאהלעד ‪ -‬היים הערש ליימדדער‬ ‫כלומען‬
‫‪7 WEST 45fh ST.. N.Y., N.Y. 10036‬‬ ‫‪Tel. 581-2787‬‬ ‫אויך די שענסטע און פרישםשע‬
‫לעבעדיגע בלומען‬
‫ם«ר אלע שמחה געלעגנהייטן‬
‫‪MRS. GOLD‬‬
‫‪153 Division Avenue‬‬
‫‪EV 4.5430‬‬
‫‪Res. 387.2299‬‬

‫איך האב ‪8‬‬

‫גרויסען אויספארדןויו‪:‬‬
‫אוין‪ :‬אלע אימפארטירמע‬
‫האנט אויסגענייטע‬
‫טישטעכער‬
‫זייער כיליגע פרייזען‬
‫ט ע ד ע ל ין ר‪,‬ל י י ד ע ר‬ ‫שייגע‬ ‫ס■ ע ש ל‬ ‫קומט און צייגט אייך איבער‬
‫גדויסע און קליינע‬
‫אין שיינע טטיילס‬
‫שסריימרמו‬ ‫נטע ‪ D‬ויג על‬
‫‪Rodney S treet 185‬‬
‫‪549 Bedford Avenue‬‬
‫ני‪ -‬־שי־אן ודים ‪D'inp‬‬
‫‪263VS Penn St., Brooklyn, N. Y.‬‬ ‫‪EV 7-9414‬‬
‫־‪near Ross Street EV 74145‬‬
‫‪lo 5.7257‬‬ ‫בייטאג‬
 ‫‪Address Correction Requested‬‬ ‫‪ . P o sta g e.‬ס‪8 .‬‬
‫‪DAS YIDISHE LIGHT‬‬ ‫‪N on P ro fit O rg.‬‬
‫‪PAID‬‬
‫‪150 Wilson Str. Brooklyn. H. N. Y.‬‬ ‫‪P e rm it N o. 97-03‬‬
‫־‪Phone EV. 73166‬‬ ‫‪B rooklyn, N . T .‬‬
‫‪R ab b i M .s . R o c b m a n E x. D ir.‬‬
‫‪grand‬‬ ‫‪rabbi‬‬ ‫‪SCHNgB R B orm ------‬‬
‫‪770 EASTERN PARKWAY,‬‬
‫‪BKLYN.N.y.11213‬‬

‫‪jQii'ftr‬‬ ‫‪t‬‬
‫מציאה רבה‬
‫פאר ח תנים א ח כלות‬
‫י‪,‬דמם א ץ ציינ ם אייך איכ ע ר‬
‫מיין שיינעם — גרליסען —‬
‫מאדע‪.‬יינעם — אויסוואחל סץ‬
‫דיימאנד לע ‪T‬ים‬
‫וראטשעס‬ ‫״‪■YOUR PERSONAL^ CHEF‬‬
‫עת ם — <‪4‬יירינכלעד‬
‫דואנדםעם סאר כהןנער— כענד ה‬
‫‪ c in itp 14‬גאלד אין א מ ת׳ ע‬
‫■ פעוד‬
‫‪a x is‬‬ ‫'‬
‫מאנוסאל‪,‬משרדי עדייזען‬
‫פיר פזןכען בא((קנט פ<»ר דעם חשוב׳עז עולם‪b in ijt ,‬‬
‫‪H. L. L E B O V IT S‬‬ ‫יאהר ר‪.‬ןןבען פיר פארברייטעם אונזערע פראדוקטען כדי‬
‫‪W . B. L E B O V IT S‬‬ ‫יעדער איינער פון חשוב׳עז עולם זאל האבען דץ גרויסע]‬
‫‪36 W. 47 St. Room 1606‬‬ ‫אויםוואד‪.‬ל פאר דעם סעגליכען געברויך‪.‬‬
‫־‪N. Y. C. Tc!. L T 13938‬‬ ‫גליינצייטיג פארשזטענדיגען מיר אז דעם זומער הבעל״ט‬
‫וועלען פיר אייה האבעז‬
‫^ ‪after 5‬‬ ‫־‪3870385‬‬
‫ז=*>ע‪^>,:‬־*יי‪4‬ז‪0»,‬‬ ‫מיעל מארט סטארם‬
‫מערמעלשטיין‬ ‫ביי‬ ‫א׳ין סוואן לעיק‬
‫‪M AUK O ra tA L W S U tA N a‬‬ ‫‪R O N I E 'S G A R A G E‬‬ ‫געגעגאיבער‬
‫‪Lm Avenue, Brooklyn 112‬‬ ‫‪TEL 914-292-6355‬‬
‫‪4 l 22‬־‪7a2‬‬ ‫‪2673‬־‪381‬‬ ‫וואו איהר וועט קעגען כאקומען אלע אונזערע פראדוקםען‪.‬‬
‫געבראטענע טשיקען‪ .‬געפילסע פיש און אלע מיגים קוגלען‪.‬‬
‫מארוו^ם זארגען ?‬
‫פיר תינשען אונזערע קאסטומערם את פאר כלל ישראל‬
‫ת‪ ®#‬אייער •ריינד‬
‫חג שמח‪.‬‬
‫הוי ע ר‬ ‫דו ד‬
‫ן י יתם יייד «יסקתר‪1‬ן תי •זוי‬
‫צו אינשו^ן אייער הויז‪ .‬מעכל‪,‬‬
‫קאר‪ .‬ליאבליפי‪ ,‬נעזונט און‬ ‫‪Call CUV of oyr‬‬
‫‪in t«L directory‬‬
‫ייעל עפמי® אינ‪.‬ץעם&סענפ‪0‬‬ ‫‪OR‬‬ ‫‪CROWN HEIGHTS I N 7-5300‬‬
‫אויב איר ווילט « פאסינע‬ ‫‪BORO PARK U L 4-7800‬‬
‫‪^ N H A T T A N S U J -4720‬‬
‫שידוך‬ ‫ד'א שענסטע און פיינסטע‬ ‫איך נעם אהן‬
‫פאר אייער קינד‬ ‫אויסשטאפירונג פאר אייעד‬ ‫עלער‪,‬טרישע ארבעט‬
‫יאן רופס רעם כז^וויסטען שדכן‬ ‫כלה‬ ‫און‬ ‫חתן‬ ‫און ‪lyop'D‬‬
‫כירא‬
‫נפתלי צבי ווייסבערג‬ ‫גלילו‬ ‫א ל י ׳‬ ‫ארך שלעסעריי ארבעט‬
‫‪261 Hooper Street‬‬ ‫‪171 Lee Avenue‬‬ ‫הע ר ש ל ווייס‬
‫‪Brooklyn, N. Y.‬‬
‫־‪EV 83103‬‬ ‫‪EV 7-7230‬‬ ‫‪387*1790‬‬