6.

Ośrodkowy układ nerwowy

Składa się z mózgu i rdzenia kręgowego.

 Rozwój układu nerwowego:

1. płytka nerwowa - bardzo wczesne stadium rozwoju embrionalnego)
2. cewa nerwowa - 23 dzień
3. przodo-, śród- i tyłomózgowie - 4 tydzień
4. kreso-, między-, śródmózgowie oraz móżdżek, most, rdzeń przedłużony – 6 tydzień
 Tkankę OUN dzielimy na istotę szarą i istotę białą.
a) Istota szara – niezmielinizowane aksony i dendryty. Skupiska ciał nerwowych istoty
szarej zwane jądrami.
b) Istota biała – aksony zmielinizowane, nieliczne ciała komórkowe. Pęczki aksonów tworzą
drogi.
 Mózg i rdzeń kręgowy chronione prze opony (twardą, pajęczą i miękką) oraz płyn
mózgowo-rdzeniowy (CSF).
 CSF wydzielany przez splot naczyniówkowy, a wchłaniany przez kosmki opony pajęczej.
 Bariera krew-mózg – izolacja głównych ośrodków regulacyjnych od potencjalnie szkodliwych
związków. Selektywne przenośniki oraz kanały transportują niezbędne substancje, natomiast
ścisłe połączenia między komórkami śródbłonka naczyń włosowatych w mózgu
uniemożliwiają transport substancji szkodliwych. Podwzgórze oraz ośrodek wymiotny w
rdzeniu przedłużonym pozbawione tej bariery.

Rdzeń kręgowy

 Podzielony na 4 odcinki (szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy), które z kolei na segmenty.

Każdy segment daje początek obustronnej parze nerwów rdzeniowych.
 Nerwy rdzeniowy dzielą się na korzenie:
a) Grzbietowy – czuciowe, posiada zwój korzenia grzbietowego tuż przed wejściem do
rdzenia.
b) Brzuszne – ruchowe, impulsy z OUN do mięśni.
 Istota szara rdzenia kręgowego w postaci litery H, tworzy rogi:
a) Brzuszne - zawierają ciała nerwowe motoneuronów (jądra ruchowe autonomiczne i
somatyczne)
b) Grzbietowe – posiadają dwa jądra: jedno dla informacji somatycznej, drugie – dla
trzewnej.
 Istota biała– podzielona na słupy. Aksony tworzą drogi wstępujące,zstępująceoraz
propriospinalne (drogi własne rdzenia).

Mózg

 Pień mózgu – anatomia podobna do rdzenia kręgowego (istota szara i biała)

a) Odchodzą nerwy czaszkowe (II-XII)
b) W obrębie pnia mózgu grupa jąder tworzy twór siatkowaty.
c) Jądra pnia mózgu – podstawowe procesy, takie jak czuwanie, sen, napięcie toniczne
mięśni, oddychanie, regulacja ciśnienia i inne.
d) Pień mózgu dzielimy na: rdzeń przedłużony, most i śródmózgowie (niektórzy zaliczają
też móżdżek).
 Międzymózgowie – główne części: wzgórze i podwzgórze, szyszynka i przysadka.
 Kresomózgowie – dwie półkule, połączone głównie w ciele modzelowatym.
a) Półkule podzielona na 4 płaty: czołowy, skroniowy, ciemieniowy, potyliczny.
b) Posiada bruzdy oraz zakręty.

Istota szara i istota biała

 Istotę szara dzielimy na 3 główne obszary:

a) Kora mózgowa
 b) Zwoje podstawne
c) Układ limbiczny
 Istota biała –pęczki włókien umożliwiają komunikację i przenoszenie informacji między
piętrami jednej półkuli oraz między półkulami.

 Układy modulujące sygnały:

a) Układ czuciowy – monitoruje środowisko wewnętrzne i zewnętrzne oraz inicjuje odpowiedzi
odruchowe.
b) Układ poznawczy – znajduje się w korze mózgowej i wyzwala odpowiedzi dowolne.
c) Układ behawioralny – zarządza rytmem sen-czuwanie oraz inne istotne zachowania.

Kora mózgowa

 Pełni role ośrodka integrującego informację czuciową i decyzyjnego dla różnego rodzaju
reakcji ruchowych
 Korę dzielimy na 3 wyspecjalizowane obszary (pola):
a) Obszary czuciowe – otrzymują bodźce czuciowe i przetwarzają je w percepcje
b) Obszary ruchowe – kierują ruchem mięśni szkieletowych
c) Obszary kojarzeniowe – integrują informacje z obszarów czuciowych i ruchowych i mogą
kierować zachowaniami dowolnymi.
 Informacja przekazywana przez drogi jest przetwarzana przez więcej niż jeden z tych
obszarów.
 Lateralizacja mózgowa (dominacja mózgowa) – nie symetryczna specjalizacja
czynnościowa w mózgu (np. mowa i zdolności językowe koncentrują się zwykle w lewej
półkuli, a zdolności przestrzenne w prawej; można powiedzieć że lewa półkula jest
dominująca u osób praworęcznych, a prawa – u wielu osób leworęcznych)
 Połączenia neuronalne wykazują pewien stopień plastyczności, np. jeśli ktoś straci palec, to
obszary odpowiadające za kontrolę tego palca nie zostaną uśpione, a przyległe obszary
poszerzą swoje działające pola i zastąpią część kory odpowiadającej za palec.

 Okolice czuciowe dzielimy na:

a) Pierwszorzędowa somatyczna kora czuciowa – w płacie ciemieniowym, miejsce zakończenia
dróg, którymi biegną bodźce ze skóry, układu mięśniowo-szkieletowego, i z narządów
wewnętrznych (dotyk, temperatura, ból, świądzie).
b) Kora wzrokowa -w płacie potylicznym.
c) Kora słuchowa – w płacie skroniowym.
d) Kora węchowa –mały obszar w płacie skroniowym.
e) Kora smakowa – w głębi mózgu koło granicy płata czołowego.

 Aktywność ruchową dzielimy na 3 główne rodzaje:

1) Ruch mięśni szkieletowych kontrolowany przez somatyczna część ruchową.
2) Sygnały neurohormonalne
3) Reakcje trzewne
 Ruchy dowolne powstają w pierwszorzędowej korze ruchowej i kojarzeniowej okolicy ruchowej
w płacie czołowym.
 Stan behawioralny organizmu jest modulatorem przetwarzania czuciowego i poznawczego.

 Rozproszony układ modulujący – neurony biorące początek w tworze siatkowatym pnia

mózgu i oddające aksony do dużych obszarów mózgu. Układ ten reguluje czynności mózgu
przez wpływ na uwagę, motywacje, stan czuwania, pamięć, kontrolę motoryczną, nastrój i
homeostazę metaboliczną.
 Wyróżniamy 4 układy modulacyjne:
1) Noradrenergiczny
2) Serotoninergiczny
3) Dopaminergiczny
4) Cholinergiczny
Sen

 Jest stanem aktywnym metabolicznie.

 Służy do wymiany płynu mózgowo-rdzeniowego (oczyszczenie od zbędnych substancji,
zwłaszcza białek) oraz do wzmocnienia odpowiedzi immunologicznej.
 Dzielimy na 2 główne fazy:
a) Sen wolnofalowy(sen głęboki, sen non-REM)– obecność fal o wysokiej amplitudzie i małej
częstotliwości oraz długim czasie trwania.
b) Sen o szybkich ruchach gałek ocznych (sen REM) – wykazuje wzorzec EEG zbliżony do
stanu czuwania z falami o niskiej amplitudzie i wysokiej częstotliwości. W tej fazie snu: mózg
hamuje motoneurony mięśni szkieletowych, powodując ich atonię (z wyjątkiem mięśni, które
poruszają gałkami ocznymi i które kontrolują oddychanie);kontrola funkcji homeostatycznych
jest osłabiona i temperatura ciała zbliża się do temperatury otoczenia; w fazie tej występuje
większość snów; gałki oczne poruszają się pod powiekami.
 Sen składa się z powtarzających się cykli.
 Czynniki indukujące sen: interleukina 1, interferon, serotonina i czynnik martwicy nowotworów.
 Zaburzenia snu: bezsenność, bezdech senny, somnambulizm (łunatykowanie).

Emocje, motywacja i nastroje

 Układ limbiczny (ciało migdałowate) – ośrodek emocji.

Motywacja – kształtowanie zachowań dowolnych przez bodźce wewnętrzne. Niektóre stany

motywacyjne zwane popędami.

Nastroje – podobne do emocji, dłużej trwające, względnie stałe subiektywne odczucia związane z
dobrostanem człowieka (zaburzenia – depresja).

Uczenie się i pamięć

 Uczenie się dzielimy na dwa rodzaje:

a) Asocjacyjne – zachodzi kiedy 2 bodźce są ze sobą powiązane (np. eksperyment Pawłowa).
b) Nieasocjacyjne – zmiany zachowania po wielokrotnej ekspozycji na dany bodziec. Ten typ
dotyczy habituacji (obniżona reakcja na nieistotny, powtarzany bodziec) i sensytyzacji
(przeciwieństwo habituacji; narażenie na szkodliwy bodziec wywołuje wzmożoną odpowiedź
przy kolejnej ekspozycji).
 Pamięć – zdolność do przechowywania i przypominania sobie informacji. Wspomnienia są
przechowywane w całej korze w drogach zwanych śladami pamięciowymi.
 Pamięć dzielimy na kilka rodzajów:
a) Krótkotrwała – elementy pamięci zanikają, chyba że będą powtarzane, aby je utrwalić.
b) Robocza – specjalna postać pamięci krótkotrwałej przetwarzana w płacie czołowym; jest
przeznaczona do przechowywania fragmentów pamięci na tyle długo, aby można było je
wykorzystać do wykonania jakiegoś zadania; jest powiązana w tych obszarach z pamięcią
długotrwałą, aby świeżo nabyta informacja mogła być zintegrowana z przechowywana i
oddziaływać na nią.
c) Długotrwała – obszar zdolny do gromadzenia ogromnych ilości informacji. Proces przemiany
pamięci krótkotrwałej w długotrwała to konsolidacja. Pamięć tego typu dzielimy na 2 rodzaje:
1) Odruchowa (nieświadoma) – jest automatyczna i nie wymaga świadomych procesów
przy jej tworzeniu i przywoływaniu; angażuje ciało migdałowate i móżdżek.
2) Deklaratywna (świadoma) – wymaga świadomej uwagi przy jej przywoływaniu; jej
tworzenie jest zależne od korzystania w wysoce zaawansowanych umiejętnościach
poznawczych, takich jak wnioskowanie, porównywanie, ocenianie; drogi przebiegają w
płacie skroniowym;

Mowa

 Możliwość komunikowania się za pomocą mowy podzielona na dwie procedury: połączenia

różnych dźwięków, aby utworzyć słowa (artykulacja dźwięków) oraz zestawianie słów w
zdania.
 Obszary kory odpowiadające za integracje języka mówionego to:
a) Ośrodek Wernickego – na styku płatów ciemieniowego, skroniowego i potylicznego.
Uszkodzenie – trudności w rozumieniu informacji mówionej lub wizualnej (afazja
czuciowa)
b) Ośrodek Brocka – tylna część płata czołowego . Uszkodzenie – rozumienie zdań
prostych, natomiast trudności w interpretacji zdań złożonych oraz problem ze
stosowaniem składni podczas mówienia lub pisania (afazja ruchowa).