PONOLOHIYA

PONOLOHIYA

 Pag-aaral ng mga tunog n gating wika

PONO- tunog/ phone

LOHIYA- pag-aaral

PONEMA- makahulugang tunog ng ating wika

21 PONEMA SA WIKANG FILIPINO

 16 katinig
 5 patinig

PONEMANG /n/

 Kumakatawan sa titik na /ng/

/?/

 Kumakatawan sa impit na tunog o saglit na pagpigil sa hangin

 Makahulugan ang tunog na ito sa ating wika

PONEMANG PATINIG

 Saang bahagi ng dila nagaganap ang bawat isa at batay sa posisyon ng dila sa
pagbigkas ng bawat isa.

Harap Sentral Likod

Mataas i u
Gitna e o
Mababa a

PONEMANG KATINIG

 Batay sa punto ng artikulasyon o pinagganapan ng bawat tunog at sa paraan ng

artikulasyon o paraan ng pagpapalabas ng hangin sa pagbigkas.
 Paano pinatutunog ang mga ponemang katinig sa ating bibig

URI NG PONEMA

A. PONEMANG SEGMENTAL
 Pag-aaral sa mga tunog na may katumbas na titik o letra para mabasa o
mabigkas
 May katawaning simbolo ang mga ito
 Binubuo ng patinig, katinig, klaster, diptongo at iba pa.
B. PONEMANG SUPRASEGMENTAL
 Pag-aaral sa makabuluhang yunit ng tunog
 Walang ponemikong simbolong katawanin ang mga ito
 PONOLOHIYA

A. PONEMANG SEGMENTAL

1) PONEMANG KATINIG

Paraan ng Artikulasyon

 Paano pinatutunog ang ponemang katinig sa ating bibig

Punto ng Artikulasyon

 Kung anong bahagi ng bibig ang ginagamit upang makalusot ang hangin sa
pagbigkas ng isang ponema

PUNTO NG ARTIKULASYON PARAAN NG ARTIKULASYON

a) PANLABI a) PASARA
 /p/b/m/  /p/b/t/d/k/g/?/
b) PANLABI-PANGNGIPIN b) PAILONG
 /t/v/  /m/n/f/
c) PANGNGIPIN c) PASUTSOT
 /t/d/n/  /s/h/
d) PANGGILAGID d) PAGILID
 /s/z/l/r/  /l/
e) PANGNGALANGALA e) PAKATAL
 /ñ/y/  /r/
f) PANLALAMUNAN f) MALAPATINIG
 /k/g/j/w  /w/y/
g) GLOTTAL
 /?/h/

2) PONEMANG PATINIG
 Binibigkas sa ating dila na binubuo ng harap, sentral, at likod na bahagi.
 Binibigkas ng mataas, gitna at mababa ayon sa posisyon ng pagbigkas
 /a/e/i/o/u/
3) DIPTONGGO
 /aw/ew/iw/ow/uw/
 /ay/ey/iy/oy/uy/
 /w/y/
 /a/e/i/o/u/
4) KLASTER (KAMBAL KATINIG)
 Kambal katinig
 Dalawang magkasunod na katinig sa isang pantig.
 Maaaring makikita ang klaster sa inisyal, midyal, at pinal
5) PARES MINIMAL
 Magkaiba ang kahulugan ngunit magkatulad sa pagbigkas
 Hal. Pepe/Pipi
6) PONEMANG MALAYANG NAGPAPALITAN
 PONOLOHIYA

 Hindi nagbabago ang kahulugan kahit nagpapalitan

 Hal. Marami/Madami

B. PONEMANG SUPRASEGMENTAL

A. DIIN
 Bigat ng isang pantig sa pagbigkas ng isang salita.

Hal.
BU-hay =life
bu-HAY =alive

B. TONO
 Tindi ng damdamin sa pagsasalita
C. INTONASYON
 Pagtaas at pagbaba ng tinig sa pagsasalita
D. HINTO/JUNCTURE/ANTALA
 Saglit na pagtigit kung nagsasalita
 Ang hinto ay nakakapagpabago ng kahulugan ng pangungusap

MGA URI NG DIIN AT TULDIK

URI NG DIIN

 Malumanay o banayad o malumay

 Mabilis o masigla
 Malumi o banayad na impit
 Maragsa o bigla o mabilis na impit
 Mariin o mabagal
 Malaw-aw o paudlot

URI NG TULDIK

 Tuldik na pahilis (/)

 Tuldik na paiwa ( )
 Tuldik na pakupya (^)

URI NG DIIN

1) SALITANG MALUMANAY
 Ang diin ay nasa ikalawang pantig ng salita buhat sa hulihan.
 Hindi tinutuldikan

Hal.

Bunga, halaman, tao, mayaman, mahirap

2) SALITANG MABILIS
 Ang diin ay nasa hulihang pantig ng salita
 PONOLOHIYA

 Tuldik na pahilis
 Lahat ng salitang-ugat
 Lahat ng panghalip panao
 Lahat ng katutubong bilang maliban sa apat, anim, libo, yuta at angaw
 Titik na magkawangis maliban sa oo
 Magkawangis (liwayway, ligamgam)

3) SALITANG MALUMI
 Ang diin ay nasa ikalawang pantig buhat sa hulihan
 Tuldik na paiwa
 Laging nagtatapos sa patinig
 Walang malumi na iisang pantig
 May unlapi at gitlapi
 Inaangkupan (sariwang-gulay)

Hal.

Panukala, binata, bira, luha, dambuhala

4) SALITANG MARAGSA
 Binibigkas ang salita na tuloy-tuloy ngunit may inimpit sa hulihang pantig
 Tuldik na pakupya
 Laging nagtatapos sa patinig
 Hindi nawawala ang pagkamaragsa kahit na nagigitlapian ng /um/ at /in/
 Nagiging mabilis kapag inaangkupan o ginagamitan ng /’t/ at /’y/

5) SALITANG MARIIN
 Ang diin ay nasa ikatlo o higit pang pantig
 Ay may diing mariin ay binubuo ng tatlo o higit pang pantig
 Mga pangalan sa bilang na inuulit ang unang pantig (IIsa, DADAlawa, TATAtlo)
 Mga salitang inuunlapian /tala/pala/ at hinuhulapian ng /an/
 Mga pandiwang nasa apetong imperpektibo at kontemplatibo (kumakain, tatawagin,
kakain, babasa)
 PONOLOHIYA

PAGPAPANTIG

 Pagbabaha-bahagi ng pantig sa isang salita

KAYARIAN HALIMBAWA

P u-pa

KP ma-li

PK is-da

KPK han-da

KKP pri-to

PKK eks-per-to

KKPK plan-tsa

KKPKK trans-por-ta-syon

KKPKKK shorts

ANG GAMIT NG GITLING

1. Kapag inuulit ang salitang ugat

2. Kapag ang unlapi ay nagtatapos sa katinig at ang salitang inuunlapian ay nagsisimula
sa patinig
3. Kapag may katagang kinaltas sa pagitan ng dalawang salitang pinagsama
4. Kapag may unlapi ang tanging ngalan ng tao, lugar, brand o tatak ng isang bagay o
kagamitan (maka-diyos)
5. Kapag pinagsama ang apelyido ng babae at ng kaniyang asawa
6. Kapag isinulat ng patitik ang mga yunit ng fraction
7. Kapag iniunlapi ang IKA sa numero o pamilang
8. Kapag gumamit ng salitang hiram na inunlapian