Điều chế Biodiesel . . .

ĐIỀU CHẾ BIODIESEL TỪ MỠ CÁ TRA SỬ DỤNG

XÚC TÁC K2CO3/γ – Al2O3

Huỳnh Thị Thùy Trang Thanh*

TÓM TẮT
Nhiên liệu sinh học biodiesel - gồm methyl este của các axit béo mạch dài được sản xuất bằng
phản ứng chuyển hóa dầu thực vật hoặc mỡ động vật với methanol đang hứa hẹn sẽ thay thế các
nguồn nhiên liệu hóa thạch sắp cạn kiệt và bảo vệ môi trường. Mục tiêu của đề tài là nghiên cứu quá
trình sản xuất biodiesel từ mỡ cá tra với methanol bằng cách sử dụng xúa tác K2CO3 tẩm trên nền
Al2O3 . Kết quả nghiên cứu cho thấy việc sử dụng xúa tác K2CO3/Al2O3 có hiệu quả cao hơn các
xúc tác H2SO4, HCl,..đã nghiên cứu trước đó vì có thể giảm được thời gian phản ứng, lượng xúc tác
và lượng ancol. Sản phẩm biodiesel có kết quả phân tích phù hợp với tiêu chuẩn ASTMD 6751.

1. GIỚI THIỆU 2.2. Phương pháp nghiên cứu

Trong những năm gần đây do giá dầu thô
gia tăng, dầu mỏ trở nên khan hiếm và có giới
hạn, môi trường bị ô nhiễm vì khói thải từ
giao thông và công nghiệp đã thúc đẩy nghiên
cứu biodiesel từ dầu mỡ động thực vật.
Trong tình hình Việt Nam hiện nay,
nguyên liệu có ưu thế cho sản xuất biodiesel
là dầu mỡ động vật dưới dạng sản phẩm phụ
như mỡ cá tra, cá basa,…và dầu mỡ thải đã
qua sử dụng. Mục tiêu của đề tài là nghiên
cứu điều chế biodiesel từ mỡ cá tra với
methanol (MeOH) xúc tác K2CO3/γ – Al2O3
bằng phương pháp khuấy nhiệt.
2. NGUYÊN LIỆU, THIẾT BỊ VÀ
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Nguyên liệu và thiết bị
Mỡ cá tra do Công ty xuất nhập khẩu An
Giang cung cấp, MeOH 90% (Trung Quốc),
K2CO3, Al(OH)3, γ – Al2O3, microwave, máy
khuấy từ gia nhiệt CORNING 600 rpm.
2.2.1. Khảo sát thành phần và tính chất
của mỡ cá tra
Thành phần acid béo được kiểm tra tại
trung tâm dịch vụ phân tích. Tính chất của
mỡ cá tra được xác định qua các chỉ tiêu hóa
lý theo tiêu chuẩn AOCS.
2.2.2. Khảo sát phản ứng điều chế biodiesel
Quy trình thí nghiệm được tiến hành như
sau: sau khi điều chế được xúc tác K2CO3/γ
– Al2O3, xúc tác K2CO3/γ – Al2O3 và MeOH
được cho vào bình cầu hai cổ, khuấy mạnh
trong vòng 20 phút. Cân 0.05 mol mỡ cá cho
vào bình phản ứng có hệ thống sinh hàn, duy
trì nhiệt độ ổn định và khuấy mạnh (600rpm)
trong suốt thời gian phản ứng. Khi phản ứng
kết thúc, để nguội, tiến hành tách pha trong
phiễu chiết sau 4 giờ. Rửa biodiesel thô 5 –
6 lần với nước cất nóng cho đến khi nước
trong và pH trung tính. Sấy sản phẩm 10
phút trong microwave, công suất 320W.

*
ThS, Giảng viên Khoa Kỹ thuật – Công nghệ, Trường Đại học Kinh tế - Kỹ thuật Bình Dương

47
Taïp chí Kinh teá - Kyõ thuaät

Khảo sát các yếu tố ảnh hưởng đến

hiệu suất của phản ứng gồm có: tỷ lệ mol
MeOH:mỡ cá, hàm lượng xúc tác, thời gian
và nhiệt độ phản ứng từ đó xác định điều kiện
phản ứng tối ưu.
2.2.3. Phân tích sản phẩm
Sản phẩm biodiesel được phân tích theo
tiêu chuẩn ASTM D 6751. Định danh và xác Hình 5: Hiệu suất sản phẩm theo số lần tái sử
dụng xúc tác
định hàm lượng biodiesel tinh khiết bằng
phương pháp GC – MS trên thiết bị HP 6890,
MSD 5973. gây khó khăn cho phản ứng tạo biodiesel, làm
3. KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN giảm hiệu suất sản phẩm. MeOH dư nhiều
3.1. Khảo sát nguyên liệu ảnh hưởng không tốt đến sản phẩm.
Các chỉ số hóa lý của mỡ cá tra: 3.2.2. Ảnh hưởng của hàm lượng xúc tác
- Chỉ số axit (mg KOH/g mỡ): 4.2725 Điều kiện phản ứng: mỡ cá 0.05 mol,
- Chỉ số xà phòng hóa (mgKOH/g mỡ): nhiệt độ phản ứng 600C, thời gian phản ứng
192.3 90 phút, tỷ lệ mol MeOH:mỡ cá 7:1. Khi
- Chỉ số Iốt (g I2/100g mỡ): 51.12 tăng hàm lượng xúc tác tính đồng nhất của
- Độ ẩm (%):0.33 hỗn hợp phản ứng tăng lên, hiệu suất tăng.
- Tỷ trọng (g/ml): 0.9043 Khi hàm lượng xúc tác quá cao khả năng
- Độ nhớt (Cst): 4.27 khuấy trộn tiếp xúc của xúc tác với MeOH
Kết quả phân tích GC cho thấy, mỡ cá và mỡ cá không tốt gây khó khăn cho phản
chứa 94.25% các acid không no gồm C16, C18, ứng tạo biodiesel, làm giảm hiệu suất sản
C20 nhưnng chủ yếu là C18 (61.94%). Nước phẩm.
và các acid béo tự do (5.75%) trong mỡ cá
tra tương đối cao. Do đó lựa chọn mỡ cá tra
làm nguyên liệu và sử dụng xúc tác K2CO3/γ
– Al2O3 cho phản ứng điều chế biodiesel là
hợp lý.
3.2. Khảo sát phản ứng điều chế biodiesel
3.2.1. Ảnh hưởng tỷ lệ mol MeOH:mỡ cá
Điều kiện phản ứng: mỡ cá 0.05 mol, %
xúc tác K2CO3/γ – Al2O3 4%, nhiệt độ phản
ứng 600C, thời gian phản ứng 90 phút. Phản 3.2.3. Ảnh hưởng của thời gian phản ứng
ứng ancol phân mỡ cá là phản ứng thuận Điều kiện phản ứng: mỡ cá 0.05 mol,
nghịch, khi tỷ lệ mol tác chất tăng, thúc đẩy nhiệt độ phản ứng 600C, tỷ lệ mol MeOH:mỡ
độ chuyển hóa làm tăng hiệu suất phản ứng. cá 7:1, % xúc tác K2CO3/γ – Al2O3 4%. Thời
Ở tỷ lệ mol thấp, phản ứng chuyển hóa không gian phản ứng quá ngắn phản ứng chưa
cao. Khi tỷ lệ mol quá cao khả năng tiếp xúc chuyển hóa hoàn toàn. Thời gian khuấy
của xúc tác với MeOH và mỡ cá không tốt càng lâu K2CO3 sẽ bong ra khỏi chất nền γ

48
 Điều chế Biodiesel . . .

K2CO3/γ – Al2O3 4%, thời gian phản ứng 90

phút, nhiệt độ phản ứng 600C, mỡ cá 0.05
mol. Biodiesel được tạo thành từ xúc tác
thu hồi cũng có chất lương cao tương tự
biodiesel ban đầu.
Bảng 1: Khảo sát khả năng tái sử dụng xúc tác
STT Lần tái Hiệu Hiệu suất phản
sinh suất thu ứng ancol phân
– Al2O3 gây phản ứng xà phòng hóa dẫn đến hồi(%)
hiệu suất giảm. 1 0 95.40
3.2.4. Ảnh hưởng của nhiệt độ phản ứng
2 1 88.24 91.04
Điều kiện phản ứng: mỡ cá 0.05 mol, thời
gian phản ứng 90 phút, tỷ lệ mol MeOH:mỡ 3 2 84.16 83.59
cá 7:1, % xúc tác K2CO3/γ – Al2O3 4%. Nhiệt
độ phản ứng thấp phản ứng chưa chuyển 4 3 76.47 74.25
hóa hoàn toàn. Nhiệt độ phản ứng quá cao
methanol bay hơi dẫn đến giảm hiệu suất sản
phẩm.

Kết quả phân tích GC – MS đã thể hiện
các nhóm chức đặc trưng của metyleste và
thành phần phù hợp với thành phần của mỡ
cá nguyên liệu đã khảo sát ở trên. Hiệu suất
phản ứng cao nhất là 95.40% ở điều kiện : tỷ
lệ mol MeOH:mỡ cá 7:1, % xúc tác K2CO3/γ
– Al2O3 4%, thời gian phản ứng 90 phút, nhiệt
độ phản ứng 600C mỡ cá 0.05 mol.
3.3. Khảo sát khả năng tái sử dụng xúc
tác
Điều kiện phản ứng : nhiệt độ nung xúc
tác thu hồi 7500C, thời gian nung xúc tác 2
giờ, tỷ lệ mol MeOH:mỡ cá 7:1, % xúc tác
3.3. Phân tích chất lượng của biodiesel
- Chỉ số axit (mg KOH/g mỡ): 4.4
- Tỷ trọng ở 150C (g/ml): 0.8613
- Độ nhớt (Cst): 4.335
IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
Nghiên cứu này đã đạt được một số kết
quả cụ thể như sau:
Xác định điều kiễn tối ưu bằng phương
pháp nhiệt: tỷ lệ mol MeOH:mỡ cá 7:1, %
xúc tác K2CO3/γ – Al2O3 4%, thời gian phản
ứng 90 phút, nhiệt độ phản ứng 600C mỡ cá
0.05 mol. Hiệu suất 95.40% với độ tinh khiết
97.59%

49
Taïp chí Kinh teá - Kyõ thuaät

Các chỉ tiêu hóa lý của sản phẩm biodiesel
được kiểm tra theo các phương pháp của tiêu
chuẩn ASTM D 6751 quy định.
Mỡ cá tra có hàm lượng nước và acid béo
tự do cao do đó sử dụng xúc tác K2CO3/γ –
Al2O3 có thời gian phản ứng ngắn, cho hiệu
suất phản ứng cao, hiệu quả kinh tế vừa có
khả năng tái sử dụng cao.
Việc thu hồi glycerin dùng cho công
nghiệp, xúc tác K2CO 3/γ – Al2O 3 và
metanol dư để tái sử dung sẽ làm tăng giá
trị thực tiễn của phương pháp này do đó
cần được tiếp tục khảo sát và nghiên cứu
thêm.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tiếng Việt
[1] Mai Hữu Khiêm (2000), “Giáo trình hoá lý”, NXB Đại Học Quốc Gia Tp.HCM.
[2] Lê Minh Hiệp (2006),“Nghiên cứu điều chế metylester từ mỡ cá basa”, luận văn đại học, Đại Học
Bách Khoa Tp.HCM.

Tiếng anh
[3] Edgar Lotero, James G. Goodwin, JR., David A. Bruce, Keawta Suwannakarn,“The Catalysis of
Biodiesel Synthesis”, Department of Chemical Engineering, clemson University, Clemson SC
296340909, USA.
[4] Galen J. Suppes*, Mohanprasad A. Dasari, Eric J. Doskocil, Pratik J . Mankidy, Micheal J.
Goff,“Transesterification of soybean oil with zeolite and metal catalysts”, 2003, p. 213 – 223.
[5] Gerhard Knothe,“The Biodiesel handbook”, 2004.
[6] Ulf Schechardi, Review: transesterification of Vegetable oil, 1997

50