Shen Agustini (2 anet e problemit)

Pranimi i 2 aneve afron me Zotin.

→Zoti I pari : pa besim jeta nuk ka kuptim

→Njeriu kerkon te verteten / Rruga :

1. Ndijimet
2. Idete e ndryshme te gjithsecilit
3. I pandryshueshem eshte Zoti

→E verteta = Zoti , Njeriu = problematik

1. Sepse perbehet nga 2 pjese ( trupi dhe shpirti)

2. Njeriu ka 3 enigma qe i sjellin kaos (vdekja nga urdherohet , lufta mes trupit e shpirtit ,
cekuilibri mbi cfare jemi dhe cfare duam )

1+2 Roli i ndergjegjes , rendesia e besimit (dashuri qe gjendet mes nesh)

→Qyteti i Zotit dhe toka

Qyteti I Zotit ka njerez te dashur kurse qyteti ne toke ka njerez narcista port e gjithe do gjykohen
diten e gjykimitka 2 lloje dashurish : per veten dhe per Zotin (lumturi e perjetshme)

→Zoti eshte krijues + Zoti eshte I vertete = Zoti eshte e mira absolute

E keqja eshte mungesa e qenies.

Liria vjen nga egzistenca e Zotit.

E keqja eshte perdorim i gabuar i lirise.

E mira eshte ti nenshtrohemi Zotit.

→Dashuria(motor i levizjes) , deshire per te arritur te e veteta ne qender.

Problemi moral : jo PSE te dashurosh por CFARE

Dashuria me e madhe ehte dashuria ndaj Zotit !

Thoma Akuini ( filozofia aristoteliane + filozofia arabe + neoplatonizm te perfshira ne

doktrinen krishtere)

→Arsyeja natyrore “njeriu afshe politike”

→kerkesa per te verteten dhe lumturine jane THEMELORE

→te perdoret arsyeja per te njohur Zotin dhe zanafillen e teologjise (jo vetem dije , por shkence)

Thelbi i filozofise : RAPORTI MES ARSYES DHE BESIMIT / “Pafundesia eshte e besueshme por jo e
vertetueshme, pra jo e njohshme“

Vertetimi egzistences se Zotit:

1. Vezhgimi i gjerave (nese cdo gje ka shkak → tentojme te vezhgojme pafundesine

→ arsyeja: Zoti
 2. Bashkveprimi i gjerave ne natyre (krijimi I botes eshte jashte saj)
3. Shikojme vazhdimesine (evolucioni)
4. Pika e referimit Zoti si nevoje per analizen e gjerave ne raport me perkatesine
5. Ngjarjet qe behen nga sende( nuk vijne si pasoje e arsyes njerezore) kane persosmerine e
tyre

Mbreti eshte mbi nenshtetasit por mbi mbretin eshte Kisha (Zoti) / „kur feja nuk shkon me
arsyen , arsyetimi shkon ke feja“

Avicena : Teologjia Myslimane (doktrina e re fetare islame + idete aristoteliane-

filozofia greke)

Per epersi ndaj besimit te krishterte u pranuan tezat qe nuk ishin pranuar nga ai besim.

Avicena = aristoteli + neoplatonizmi

ARISTOTELI AVICENA

QENIA Qenia , esenca (thelbi) Qenia(e mundshme,konkrete,e dukshme) dhe

Esenca eshte qenia. esenca(universale) te ndara
Esenca eshte qenia e domosdoshme.

Qenia e mundshme-natyra
Qenia e domosdoshme-Zoti

Zoti ( esence) krijoi (akt) boten → Lidhjen nepermjet universalitetit permes 10 numrave.

Shkallezimi Teorema e njohjes ≈ Neoplatonizmi

Allahu

Inteligjenca 1 1. Njohja shqisore

2. Njohja racionale (arsyeja)
Qielli 1

Shpirti Arsyetimi eshte veper e intelektit aktiv qe

vjen nga esenca universale.
...

Inteligjenca 10=aktive Arsyeja=dhurate e botes

Kur shpirti vdes bashkohet me inteligjencen

aktive prej nga e ka fillin. (intelekti vdes me
shpirtin)
Averroe (aristoteli + akuini / kundra Avicienes)
E verteta e ndjekur ne rruge filozofike dhe teologjike te sjell ne te njejtin perfundim : egzistenca e
Zotit / E verteta arrihet nga 2 ane : arsyeja natyrore eshte e vertete egzistuese por egziston dhe e
verteta e fese.

→E verteta eshte 1 por rruget per ta arritur jane shume.

Ka 3 lloje argumentimi per 3 nivele hierarkike :

1. Demonstrativ apo shkencor (per filozofet)

2. Dialektike ( per teologet)
3. Retorik (per shumices/popullin)

Te treja jane te krijuar nga Zoti per cdokend qe perpiqet ti afrohet te vertetes.

→Procesi i njohjes :

Njohja eshte individuale / gjerat qe njohim lidhen me ne

Njohja eshte shoqerore / vdekja nuk humb pervojen kolektive

Njeriu vdes bashke me intelektin njerezor *vdes trupi jo shpirti

→Cdo gje rrjedh nga “UNI”

→Ka 2 intelekte : active dhe passive → te cojne ke Zoti

Vecorite e Rilindjes
→rikthimi i klasicizmit
Ringjallja ka baze besimin fetar , por mori
→natyralizmi na con tek e ardhmja kuprimin e rigjallerimit te jetes ne cdo
aspekt.
→arti 3d
Rilindje nga nje baze e ndryshme nga
→feja erresira mesjetare e kishes.
→shtypi

→zbulimet shkencore
Filozofia humaniste ( njeriu ne qender) : Montenji (ndikim i
sokratit)
→Raporti mes jetes dhe vdekjes
Pirroni „ Para studimit behen 3 pyetje“
→shqetsimi me i madh per njeriun = e ardhmja
1. Cfare jane gjerat dhe si jane bere? →Zoti=natyra
2. Si jemi lidhur me to? →Egzistenca : kushti I jetes=vdekja / vdes
3. Si duhet te sillemi me to? sepse je I gjalle

→Njeriu te kuptoje se jeton vetem 1 here / lumturia eshte tokesore

→Dijet sjellin lumturi / njohja e botes

Morali :
Njeriu ndodhet mes Mikrokozmosit dhe Makrokozmosit
Morali ka baze realiktetin egzistues dhe ndryshon sipas saj.
Njeriu pjese e natyes
Te gjithe jane te ndryshem por te barabarte prandaj nuk gjykojme.

Politika:
Gjerat qe kane lidhje me ty te perkasin.
Sovrani smund te jete Zot „asnje pushtet nuk i ka te gjitha pushtetet nen vete dhe nuk mund
te interpretohen te vertetat“
Preferon Monarkine
Eshte absurde qe njeriu ti bindet modelit politik.
Skeptik – njeriu njeh caqet e gjykimit dhe vetenjohjes
Njohja e vertete kur njeh veten, jo njohja shqisore
Njohja nuk arrihet nga vazimin ne procesin e njohjes nga „te verteta“ hyjnore

Racionalizmi Empirizmi

Nuk ka burim dije vec eksperiences Bazon procesin e njohjes nga idete e lindura

Nisen nga percoja dhe identifikohen nga Metoda deduktive: nga te pergjithshmet te te
pervoja vecantat

Metoda e induksionit:nga e vecante te e Racionalistet-shkenca teresisht e besueshme

pergjithshmja) sepse mbeshtetet te arsyeja jo pervoja

Empiriket detyrohen te pranojne se vec njohjes Pranohet filozofia si shkence se mbeshtetet ne

se njeriut ska njohje tjt arsyetime logjike

Njohja empirike ve ne dyshim njohjen Pranojne mundsine e mendjes se njeriut per te

universale dhe faktin qe dija lind nga dija njohur boten

Njohja eshte e pjesshme-sbehet dot asnjeher Dekarti Spinoza

universale sepse vjen nga eksperienca

U ngrit kunder frymes dogmatike te kohes

Shpreh realitetin e lidhur ngushte me njeriun

Bekon Hjumi Njuton

Rene Dekart – themelues i racionalizmit filo – filo dualist

 Dija duhet te kete siguri, te jete e vertete
 Te bazohet ke arsyetimi
 Cdo gje te vogel qe e quan sadopak te gabuar duhet ta eleminoje per te gjetur
plotsisht te verteten
 Metoda sipas Dekartit duhet te nisi nga nje sistem i pergjithshem parimesh qe me
pas te mund te kalohej ke njohja intelektuale
 Parimet te ndryshme te lidhen me nj tjt qarte
 Kundra Bekonit

Do krijonte sistem rregullash qe te kalonte ne perfundime te sigurta

dyshimi (e vetmja gje qe nuk dyshohet eshte fakti qe mendojm, mendojm qe
dyshojm) „derisa dyshoj un mendoj“ → „mendoj pra egzistoj“
metoda karteziane :
Rregulli 1 : cdo gje qe krijon dyshim te eleminohet si e mundshme per te qene true
Rregulli 2: te ndahet problemi ne shume pjese. → analiza
Rregulli 3: njohja niset nga me te thjeshtat te me te veshtirat →njohja shkalle-
shkalle
Rregulli 4: te rishikohet analiza →sinteza

Filozofi dualiste – 2 substanca (mendja e trupi)

Levizja e trupit nuk mund ta kete zanafillen tek shpirti apo mendja
Shpirti ndryshon drejtimin e levizjes se pjesve te vecanta te trupit

Xhon Lok – Liberalizmi – babai shtetit liberal

 Bindet se vetem arsyeja udheheq.
 Nuk pranonte tezen se idete vijne nga bota e ideve dmth kunder Platonit
 Njeriu lind tabula rasa , me disa aftesi si gjuha dhe perceptimi
 Idete fitohen nga procesi i njohjes
 Arsyen e kufizon pervoja e realitetit te jashtem (njohja shqisore+njohja e
brendshme)
 Idete varen nga eksperienca → kufizon njohjen por e vertetojne ate
  Njohja shqisore nga realiteti eshte kusht i vetem i vertetimit te dijes → teori
empiriste

3 pushtetet e Lokut
Legjislativ- pushteti shumices
Ekzekutiv-detyre te zbatoje ligjen aka qeveria
Federativ- funx diplomatike te shtetit

 Kunder teorise se pushtetit si dhurate e Zotit- nuk duhet te kete pushtet te pandare
 Shteti te garantoje dhe ruaje te drejtat natyrore te shtetasve

Drejtsia
E vetmja e drejte natyrore qe e detyron njeiun te heq dore nga ajo kur jeton ne shoqeri
eshte te heqe dore nga vetegjyqsia kur vete drejtesia synon te ruaje te drejtat individuale
qe vjen si funksion paresor i shtetit

 Forma e qeverisjes varet nga ai qe ka ne dore legjislativin

Politika

 Arsyeja njelloj e rendesishme si per individin si per shtetin

Teoria mbi tolerancen – njerzit ne shoqeri hyjne ne marrdhenie me nj tjt , eshte nje akt
vullnetar dhe hyjne ne marrdhenie me qellim qe te ruajne ca te drejta : 1 per jeten 2 per
pronen 3 drejtesia . Kjo buron se njerzit lindin te mire dhe duan te ruajne miresine dhe
krijojne nje lloj organizimi qe quhet shtet
Njerzit jane te lire ta zevendsojne me model te ri qeverisje nese duan – FILO 1 QE HODHI
IDEN E NDRYSHIMIT TE SISTEMEVE POLITIKO-JURIDIKE , FILO 1 QE HODHI IDENE E NDARJES
SE PUSHSTETEVE

 Asnje mos kete mundsi te ushtroje dhune ndaj tjetrit