ԵՐԵՎԱՆԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ

ԱՇԽԱՐՀԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԵՐԿՐԱԲԱՆՈՒԹՅԱՆ ՖԱԿՈՒԼՏԵՏ

ՍԵՐՎԻՍԻ ԱՄԲԻՈՆ
ԿԱՅՈՒՆ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅՈՒՆ
ԱՌԿԱ ՈՒՍՈՒՑՈՒՄ

Աֆյան Սոնա Արթուրի

Ավարտական աշխատանք
Համաճարակի հեղաշրջող ազդեցությունը
միջազգային զբոսաշրջության վրա

ԵՐԵՎԱՆ 2022

1
 Բովանդակություն
Ներածություն․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․5՞
Գլուխ1․Միջազգային զբոսաշրջություն․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․՞ 12
1 ․1 Միջազգային զբոսաշրջության էությունն ու
առանձնահատկությունները․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․12
1 ․2 Միջազգային զբոսաշրջության
կազմակերպիչները․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․22
1 ․3 Միջազգային զբոսաշրջության արդի
աշխարհագրությունը և դրա
նկարագիրը․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․30

Գլուխ2 ․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․ 31
2․1 Ընդանուր նկարագիր․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․31
2 ․2
2 ․3

Գլուխ 3 Միջազգային զբոսաշրջությունը համաճարակային

շրջանում․․40
3․1 Համաճարակային հեղաշրջումը և դրա ազդեցությունը
զբոսաշրջության վրա․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․40
3 ․2 Զբոսաշրջության հիմքային փոփոխությունները
․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․45
3 ․3 Զբոսաշրջության հիմնովին
վերաձևավորումը․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․50

Եզրակացություն․․․․․․․․․․․․․․․․․․․52
Գրականության ցանկ․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․54

2
ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

Հետազոտության թեմայի արդիականությունը: Վերջին

տասնամյակները նշանավորվել են միջազգային
տնտեսության մեջ զբոսաշրջության կշռի կտրուկ աճով, ինչին
զուգահեռ բազմաթիվ զարգացած երկրներում
զբոսաշրջությունը դարձել է ծառայություններ արտահանելու
և դրամական հոսքեր ներգրավելու արդյունավետ գործիք:
Զբոսաշրջությունը արտաքին և ներքին գործոնների
ազդեցությամբ անընդհատ փոփոխությունների ենթարկվող
ոլորտ է: Այն զարգացել, բարելավվել և իր պիկին է հասել մինչև
2019 թ-ը, մինչ այն ժամանակը, երբ ի հայտ եկավ
մարդկությանը անհայտ մի համաճարակ, որն էլ հետագայում
կոչեցին covid-19: Այն առողջապահության, տնտեսության և
հատկապես զբոսաշրջության ոլորտներում ավերիչ ճգնաժամ
առաջացրեց ՝ ոչ միայն զարգացող, այլև զարգացած
երկրներում: Սակայն կատարված հետազոտությունը ցույց է
տալիս որ, այս համաճարակի ազդեցությունը միայն
բացասական չէր․կան մի շարք դրական ազդեցություններ ոչ
միայն զբոսաշրջության ոլորտի այլև, հասարակական կյանքի
բոլոր ոլորտների վրա։
Հետազոտության նպատակը և խնդիրները:
Հետազոտության նպատակն է ուսումնասիրել միջազգային
զբոսաշրջությունը նախքան համաճարակը և համաճարակից
հետո, և պարզել ՝ ինչ ազդեցություն է ունեցել համաճարակը
միջազգային զբոսաշրջության վրա : Վերը նշված նպատակի
իրականացման համար աշխատանքում քննության են
առնվել հետևյալ խնդիրները
դիտարկել <<զբոսաշրջություն>> և <<միջազգային
զբոսաշրջություն>> հասկացությունները,
3
ուսումնասիրել միջազգային զբոսաշրջության տեսակներն ու
ձևերը, որոնք կային համաճարակից առաջ, և տեսակներ ու
ձևեր, որոնք ավելացան և վերափոխվեցին համաճարակից
հետո,
պարզել և առանձնացնել covid-19-ի և՛ դրական, և՛
բացասական ազդեցությունները միջազգային
զբոսաշրջության վրա։
Աշխատանքի վարկած։ Արդյո՞ք համաճարակն ունի միայն
բացասական ազդեցություն, թե ոչ։
Ուսումնասիրության օբյեկտը։ Օբյեկտը միջազգային
զբոսաշրջությունն է։
Ուսումնասիրության առարկան: Առարկան միջազգային
զբոսաշրջութունն է համաճարակային շրջանում։
Աշխատանքում օգտագործված մեթոդները։ Նկարագրման
մեթոդ, դիտարկման մեթոդ, վերլուծության կամ անալիզի
մեթոդ, համադրման մեթոդ և գնահատման մեթոդ։

Գլուխ1.1 Միջազգային զբոսաշրջության էությունը և

առանձնահատկությունները

Չնայած, զբոսաշրջությունն արդեն դարձել է մարդու

տնտեսական գործունեության բավականին եկամտաբեր,
արագորեն զարգացող բնագավառ, սակայն դեռևս
հստակորեն չի տրված <<զբոսաշրջություն>>
հասակացության բնորոշումն ու բովանդակությունը։
Զբոսաշրջության հիմնահարցերով զբաղվող տարբեր
մասնագետների մոտ այն մեկնաբանվում է տարբեր ձևով։
Ընդ որում զբոսաշրջությունը դեռևս ընդունված միանշանակ
բնորոշում չունի ոչ միայն այն բնագավառի գիտական,
տեսական հարցերով զբաղվող մասնագետների կողմից, այլ

4
զբոսաշրջության կազմակերպիչների,
կազմակերպությունների կողմից։ Ասենք նաև, որ որպես
սոցիալ-տնտեսական բավականին բարդ երևույթ, այն դեռևս
անբավարար է ուսումնասիրված։ Կարևոր է հաշվի առնել այն
հանգամանքը, որ զբոսաշրջության ոլորտն ունի
բարդություններ ու դժվարություններ քանակական
տեսակետից գնահատելու համար։
Բառարանների համաձայն, ճանապարհորդությունը,
<<երթևեկություն>> կամ <<մեկնում>> է որևէ տեղ կամ այլ
երկիր՝ մշտական բնակության, <<մեկնում>> որևէ այլ
նպատակով։ <<Ճանապարհորդություն>> հասկացությունը
չունի միակերպ բացատրություն։ Այն պատմական տարբեր
ժամանակներում տարբեր բովանդակություն է ձեռք բերել՝
կապված նրա նկատմամբ հասարակության մեջ ձևավորված
սոցիալ-տնտեսական պահանջմունքների հետ։ Սակայն,
դրանց մեջ ընդհանուրն այն է, որ համաշխարհային շատ
լեզուներում, որպես կանոն, <<ճանապարհորդություն>>
հասկացությունը մեկնաբանվում է հիմնականում այսպես-
անհրաժեշտությամբ մեկնել որևէ տեղ։
Նախկինում, ցանկացած ճանապարհորդություն կապված էր
շատ անհարմարությունների հետ՝ անգամ կյանքին վտանգ
սպառնացող։
1815թ․անգլիացի արիստոկրատ երիտասարդներն իրենց
համար փորձեցին ստեղծել կյանքի հարմարավետ
պայմաններ, կատարելով ճանապարհորդություն հարավային
Ֆրանսիա, այնուհետև Իտալիա։ Այսպիսի մեկնումները
հիմնականում նպատակ ունեին ուղևորությունները
զուգորդել զվարճությունների, բավականություններ հետ։
Հետագայում փոխադրամիջոցների առավել կատարյալ
ձևերի՝ հարմարավետ նավերի, ավտոբուսների,
ինքնաթիռների, ավտոմեքենաների հայտնագործելուց հետո
միայն հնարավորություն ստեղծվեց զբոսաշրջային
ճանապարհորդությունների մեկնել առավել հեռու վայրեր։
Աստիճանաբար զբոսաշրջությունը առավել լայն
զանգվածային բնույթ ստացավ նաև բիզնեսի աշխարհում։

5
Զբոսաշրջությունը դարձել է տնտեսավարման
կարևորագույն գործոններից մեկը։ Ահա թե ինչու այն պետք է
դիտել ոչ միայն որպես ճանապարհորդություն և հանգիստ։
Այն շատ ավելի լայն հասկացություն է և իրենից
ներկայացնում է հասարակական հարաբերությունների
ամբողջություն և երևույթների ու կապերի միասնություն,
որոնք ուղեկցում են մարդուն՝ նրա
ճանապարհորդությունների ընթացքում։
Առաջին հայացքից զբոսաշրջություն հասկացությունը
յուրաքանչյուրի համար կարծես թե շատ մատչելի է,քանի որ
մարդկանց մեծ մասը ճանապարհորդել է և
ճանապարհորդում է, օգտվում է ճանապարհորդական
գրասենյակների ծառայություններից, դիտում է
համպատսախան հաղորդումներ, կարդում զանազան
հոդվածներ զբոսաշրջության վերաբերյալ։ Սակայն,
գիտական, ուսումնական, գործնական նպատակով շատ
կարևոր է զբոսաշրջությունը դիտարկել, քննարկել որպես
տնտեսության,տնտեսական գործունեության բնագավառ։
Այդ տեսակետից հետաքրքրություն է ներկայացնում
զբոսաշրջություն հասկացության տնտեսագիտական
բնորոշումների քննարկումը։Այդ բնորոշումները, ինչպես
ասվել է, տարբեր են։ Քննարկենք դրանցից մի քանիսը։
Միացյալ Ազգերի Կազմակերպության (ՄԱԿ-ի)
համապատասխան հանձնաժողովում 1992թ. ընդունվել է
զբոսաշրջության հետևյալ բնորոշումը․
<<Զբոսաշրջությունը-ճանապարհորդություն է և այնպիսի
վայրերի այցելում, որոնք գտնվում են զբոսաշրջիկների
սովորական միջավայրի սահմաններից դուրս, այցելություն ոչ
ավել քան 12 ամիս ժամանակով, ցանկացած նպատակով,
բացառությամբ վարձատրվող գործունեություն
ծավալելուց>>։
Այս բնորոշումը,որը տրված է ՄԱԿ-ի ճանապարհորդության և
զբոսաշրջության վիճակագրության համաժողովի
փաստաթղթերում, հավանության է արժանացել 1992թ․
Զբոսաշրջության համաշխարհային կազմակերպության

6
կողմից։ Իսկ դրանից առաջ նույնպես մի քանի անգամ
քննարկվել և ընդունեվել են բնորոշումներ,որոնք բերվում են
ստորև։
<<Զբոսշրջությունը գործունեություն է,որը ժողովուրդների
կյանքում կարևոր նշանակություն ունի այն չափով,որքանով
այն անմիջական ազդեցություն ունի
սոցիալ-տնտեսական, մշակութային, ուսումնական և
տնտեսական ոլորտների վրա, պետությունների կյանքում և
միջազգային հարաբերություններում>>։
Այս բնորոշումը ընդունվել է դեռևս 1980թ․ Միջազգային
զբոսաշրջության Մանիլայի հռչակագրում։
Զբոսաշրջության զարգացման և զանգվածային երևույթի
վերածվելու հետ մեկտեղ այս հայեցակարգի տարբեր
մեկնաբանություններ հայտնվեցին միջազգային և ազգային
մակարդակներում։ Ներկայումս զբոսաշրջության դասական
սահմանումը (ըստ UNWTO-ի) հետևյալն է. «Զբոսաշրջությունը
մարդկանց ժամանակավոր տեղաշարժն է իրենց մշտական
բնակության վայրից մեկ այլ երկիր կամ տարածք իրենց երկրի
ներսում ազատ ժամանակ՝ հաճույք ստանալու և
հանգստանալու նպատակով` հանգստի, հյուրի, կրթական
կամ մասնագիտական բիզնես նպատակներով, բայց առանց
այցելած վայրի աղբյուրից վճարովի աշխատանք վերցնելու»։
Տարբեր սահմանումների վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ
զբոսաշրջության սահմանման համար հիմք են հանդիսանում
4 չափանիշներ.
Մարդկանց մշտական բնակության վայրերից ժամանակավոր
միգրացիա (մեկնում) այլ վայրեր. Այնուամենայնիվ,
ճանապարհորդող միգրանտները, այսինքն՝ մարդիկ, ովքեր
ամենօրյա ճամփորդություններ են կատարում տան և
աշխատանքի կամ ուսման վայրի միջև, չեն կարող համարվել
զբոսաշրջիկներ:
Զբոսաշրջիկների ուղևորության նպատակը կարող է տարբեր
լինել, բացառությամբ վճարելու զբաղմունքի
գործունեությունը ժամանակավոր բնակության վայրում.

7
Հանրապետությունում գտնվելու ժամկետը պետք է լինի 24
ժամ, բայց ոչ ավելի, քան 6 ամիս.
Գիշերակաց ժամանակավոր կեցության վայրում.
Այս չափանիշները թույլ են տալիս, մի կողմից, բացահայտել
զբոսաշրջության սահմանները, իսկ մյուս կողմից՝ սահման
քաշել զբոսաշրջության և մարդկանց տեղաշարժի այլ
տեսակների միջև՝ միգրացիա, գաղութացում,
վերաբնակեցում և այլն։ Բացի այդ, կան զբոսաշրջիկների
հատուկ կատեգորիաներ, որոնց համար այս չափանիշները
դեռևս անբավարար են. սրանք փախստականներ,
քոչվորներ, բանտարկյալներ, տարանցիկ ուղևորներ, ովքեր
պաշտոնապես երկիր չեն մտնում, և այդ խմբերին ուղեկցող
կամ ուղեկցող անձինք:

<<Զբոսաշրջիկի>> առաջին այդպիսի սահմանումներից մեկը

տվել է Ազգերի Լիգայի Վիճակագրական Կոմիտեն 1937թ։
Նշենք,որ այդ սահմանումն ստացել է միջազգային ճանաչում
և առ այսօր էլ գործողության մեջ է, առանձին ճշտումներով։
Հետագայում, երկրորդ աշխարհամարտից հետո, երբ
զբոսաշրջությունը նոր վերելք է սկսել ապրել,
<<զբոսաշրջիկի>> բնորոշման հարցերը քննարկվել են
Զբոսաշրջության Միջազգային Միության
խորհրդակցություններում։ Մասնավորապես, այդ հարցերը
քննարկել են Դուբլինում՝1950թ․ և Լոնդոնում՝ 1957թ։ Ավելի ուշ,
առավել լայնորեն <<զբոսաշրջիկի>> սահմանման և
առհասարակ զբոսաշրջության խնդիրները քննարկել են
ՄԱԿ-ի Միջազգային Զբոսաշրջության և
Ճանապարհորդության համաժողովում, որը տեղի է ունեցել
Հռոմում 1963թ, ինչպես նաև զբոսաշրջության
հիմնախնդիրներին վերաբերող միջազգային այլ
համաժողովներում։
Ներկայումս համաշխարհային չափանիշով լայնորեն
օգտագործվում է Զբոսաշրջության և
Ճանապարհորդությունների Վիճակագրական Միջազգային
համաժողովի մշակած սահմանումը։ Այդ համաժողովը տեղի է

8
ունեցել Օտտավայում 1991թ․։ Ի դեպ, հենց այդ Սահմանումն էլ
արժանացել է ՄԱԿ-ի Վիճակագրական հանձնաժողովի
հավանությանը։ Ըստ այդ սահմանման՝ զբոսաշրջիկը
բնութագրվում է հետևյալ կերպ․զբոսաշրջիկը այցելու է,
այսինքն անձ, որը ճանապարհորդում և ժամանում է այնպիսի
վայրեր, որոնք գտնվում են իր մշտական միջավայրի
սահմաններից դուրս, ոչ ավելի քան 12 ամիս ժամկետով,
ցանկացած նպատակով, բացի այցելության վայրում այնպիսի
գործունեություն ծավալելուց, որից եկամուտ կարող է
ստանալ։
Օտտավայի համաժողովի վերջնական փաստաթղթերով
<<զբոսաշրջիկը>> սահմանվում Է որպես այցելու։ Այդ
հասկացությունն առաջարկվում է օգտագործել, դիտարկել
որպես վճռական հանգամանք վիճակագրական
զբոսաշրջության մեջ։ Այն հատկապես տարածվում է ինչպես
զբոսաշրջիկների, այնպես էլ էքսկուրսանտների
պարագայում, որոնց բնորոշ են ընդհանուր հատկանիշներ։
Էական տարբերություն չկա նրանց միջև, այդ պատճառով էլ
էքսկուսիոն ճանապարհորդությունները շատ հաճախ
դիտվում են որպես մասնավոր դեպքեր և արտացոլվում են
զբոսաշրջության վիճակագրական տեղեկատուներում։

1.2 Միջազգային զբոսաշրջության կազմակերպիչները

Զբոսաշրջության ոլորտում համագործակցության

զարգացմանն ուղղված պետությունների ջանքերի
համակարգման արդյունավետ ձևերից է միջազգային
զբոսաշրջային կազմակերպությունների գործունեությունը։
Քանի որ միջազգային զբոսաշրջությունը սոցիալ-
տնտեսական հարաբերությունների արտացոլումն է
առանձին երկրների կյանքում և միևնույն ժամանակ
միջազգային հարաբերությունների անբաժանելի մասն է,
անհրաժեշտ նախադրյալներ են առաջանում զբոսաշրջային

9
և էքսկուրսիոն գործունեության ողջ համալիրի
կազմակերպման և կառավարման համար ինչպես
պետությունների ներսում այնպես էլ միջազգային
մակարդակով։ Այս նախադրյալներն իրականացվում են,
մասնավորապես, զբոսաշրջային կազմակերպությունների
ստեղծման շնորհիվ։
Զբոսաշրջային կազմակերպությունները կարևոր դեր են
խաղում ամբողջ արդյունաբերության շահերի
պաշտպանության գործում.
– քննարկում են ընդհանուր նպատակները ֆորումներում;
– լոբբինգի են ենթարկում ոլորտի շահերը (հատկապես այն
դեպքերում, երբ այն ընդլայնվում է, ինչպես նաև կապեր
հաստատելով և փորձի փոխանակմամբ գործընկերների հետ
ամբողջ աշխարհում);
– մասնակցում են հետազոտության, մարքեթինգի
զարգացման գործընթացին և այլն:
Բացի մեծ թվով համաշխարհային ասոցիացիաներից և
կազմակերպություններից, կան նաև կազմակերպություններ,
որոնք պաշտպանում են տարածաշրջանային, ազգային կամ
նույնիսկ մարզային շահերը: Ասոցիացիաներն ունեն
ընդհանուր նպատակ՝ դրանք փոխանակման
հնարավորություն են տալիս կարծիքներ ընթացիկ հարցերի
վերաբերյալ։ Լավ կազմակերպված զբոսաշրջային
կազմակերպությունները առանցքային դեր են խաղում
զբոսաշրջության ոլորտի չափանիշների մշակման գործում և
հարգված են ինչպես կառավարությունների, այնպես էլ
հասարակության կողմից:
Զբոսաշրջային կազմակերպությունները դասակարգվում են
ըստ հետևյալ չափանիշների.
-ազգային-տարածքային՝ միջազգային, տարածաշրջանային
և ազգային կազմակերպություններ:
-հանրային-պետական՝ կառավարություն, հանրային,
մասնավոր;

10
-ըստ գործունեության տեսակի՝ կարգավորողներ,
մատակարարներ, շուկայի գործակալներ, մշակողներ,
խորհրդատուներ, դիզայներական և վերապատրաստման
կազմակերպություններ, հրատարակիչներ, մասնագիտական
ասոցիացիաներ, առևտրային և սպառողական
կազմակերպություններ.
-ըստ գործունեության ոլորտների՝ տրանսպորտ (ավիացիա,
ավտոբուս, երկաթուղի, ավտոմոբիլային և նավարկություն),
տուրիստական գործակալներ, տուրօպերատորներ,
տեղական արհմիություններ։
Միջազգային զբոսաշրջային փոխանակման մշտական
ընդլայնումը պահանջել է դրա միջազգային իրավական
կարգավորումը՝ տարբեր իրավական ինստիտուտների
զարգացում և մասնագիտացված միջազգային զբոսաշրջային
կազմակերպությունների ստեղծում:
Համաշխարհային առաջատար կազմակերպությունները
ներառում են.
Միավորված ազգերի կազմակերպություն (1945) ։ Բազմաթիվ
գործառույթներ իրականացնելուց բացի, այս խոշորագույն
միջազգային կազմակերպությունը հանդիսանում է
պետությունների և ազգային վարչակազմերի
գործունեության համակարգողը զբոսաշրջության և
միջազգային ճանապարհորդությունների ոլորտում։
Համակարգող գործունեությունը դրսևորվում է միջազգային
գիտաժողովների և հանդիպումների անցկացմամբ, որոնցում
քննարկվում և ընդունվում են զբոսաշրջության ոլորտում
միջազգային համագործակցության վերաբերյալ տարբեր
առաջարկություններ պարունակող փաստաթղթեր:
ՄԱԿ-ի կողմից ընդունված բանաձևերը ներառում են հետևյալ
հարցերը.
- զբոսաշրջային ձևականությունների պարզեցում.
- օտարերկրյա զբոսաշրջիկների իրավիճակի իրավական
կարգավորում.

11
- զբոսաշրջիկների և նրանց ունեցվածքի անվտանգության
ապահովում.
-տեխնիկական համագործակցություն միջազգային
զբոսաշրջության ոլորտում և զբոսաշրջության ոլորտում
միջպետական համագործակցության մի շարք այլ
ասպեկտներ։
Զբոսաշրջության համաշխարհային կազմակերպություն
(ԶՀԿ) (1975) ։ 2003 թվականի նոյեմբերի 7- ին ԶՀԿ-ն վերածվեց
Միավորված ազգերի կազմակերպության մասնագիտացված
գործակալության՝ UNWTO: UNWTO-ն միջկառավարական
բնույթի
միջազգային կազմակերպություն է, որը ստեղծվել է
զբոսաշրջության զարգացմանը նպաստելու համար։
Նպատակները, խնդիրները և կազմակերպչական
կառուցվածքը ամրագրված են Կանոնադրության մեջ
(Մեքսիկա, 27.09.1970): UNWTO-ն գործում է որպես
զբոսաշրջության քաղաքականության գլոբալ ֆորում,
զբաղվում է կայուն և մատչելի զբոսաշրջության
զարգացմամբ։ Գլխավոր գրասենյակը գտնվում է Մադրիդում
(Իսպանիա)։ Գլխավոր քարտուղար – Զուրաբ Պոլոլիկաշվիլի
(Վրաստան): Գլխավոր ասամբլեան ԶՀԿ-ի բարձրագույն
մարմինն է և կարող է առաջարկություններ մշակել
կազմակերպության իրավասության ներքո գտնվող
ցանկացած հարցի վերաբերյալ:
UNWTO-ն բաղկացած է 159 երկրներից, 6 ասոցացված
անդամներից, երկու մշտական դիտորդներից և ավելի քան
500 գործընկեր անդամներից, որոնք ներկայացնում են
մասնավոր անձինք (ԱՄՆ-ը UNWTO-ի անդամ չէ) ։
UNWTO-ի գործունեության կարևոր ոլորտներն են.
-զբոսաշրջային փոխանակման և ձևականությունների
պարզեցում.
-կարգավորման օրենսդրական ընթացակարգի որոշում և
համակարգում զբոսաշրջություն, ներառյալ արտակարգ
իրավիճակների դեպքում.

12
-աջակցություն մշակութային փոխանակման և
զբոսաշրջության մեջ ներգրավված կողմերի միջև ռացիոնալ
փոխգործակցության հաստատման բնագավառում
պետական քաղաքականության մշակմանը.
UNWTO-ն միակ միջկառավարական կազմակերպությունն է,
որն առաջարկում է անդամակցություն մասնավոր
ձեռնարկություններին:
Օդային տրանսպորտի միջազգային ասոցիացիա (IATA).
Հիմնադրվել է 1945 Գլխավոր գրասենյակ Մոնրեալում,
Եվրոպական կենտրոն Ժնևում։
IATA-ն միջազգային կանոնավոր օդային փոխադրումների
արդյունաբերության համաշխարհային ներկայացուցիչն է
(այն ունի ավելի քան 270 անդամ 140 երկրներից, որոնք
իրականացնում են բոլոր միջազգային թռիչքների 94%-ը): IATA-ն
ավիափոխադրողների միջև համագործակցության և
համագործակցության առաջատար կազմակերպությունն է
հուսալի, ծախսարդյունավետ ծառայությունների խթանման
գործում և հանդես է գալիս որպես օդային տրանսպորտի
արդյունաբերության շահերի համակարգող և ներկայացուցիչ
այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են անվտանգությունը,
թռիչքային գործառնությունները, սակագնային
քաղաքականությունը, սպասարկումը, ավիացիան:
անվտանգություն, միջազգային ստանդարտների մշակում և
այլն։
Տարածաշրջանային միջազգային կազմակերպությունները
ներառում են ասոցիացիաներ և միություններ, որոնք
համակարգում են ազգային սպասարկման և
զբոսաշրջության վարչությունների գործունեությունը
մարզերում: Դրանց թվում են.
Տնտեսական համագործակցության և զարգացման
կազմակերպություն (ՏՀԶԿ, 1960 թ.): ՏՀԶԿ-ն ստեղծել է
Զբոսաշրջության կոմիտե, որը խթանում է զբոսաշրջության
զարգացումը կազմակերպության անդամ երկրներում և
Հարավսլավիայում (որպես փոխկապակցված անդամ) ՝
ուսումնասիրելով զբոսաշրջության խնդիրները։

13
Զբոսաշրջության կոմիտեն ակտիվորեն խթանում է
ստանդարտ սահմանումները և մեթոդները ՏՀԶԿ անդամ
երկրներում զբոսաշրջության քաղաքականության և
միջազգային զբոսաշրջության վերաբերյալ վիճակագրության
և տարեկան հաշվետվությունների կազմման համար:
Ասիական Խաղաղօվկիանոսյան զբոսաշրջության
ասոցիացիա (PATA, 1951): Ստեղծվել է
ԱսիաԽաղաղօվկիանոսյան ուղղությունները զարգացնելու և
խթանելու համար: Այս ասոցիացիան ներկայացնում է Ասիա-
խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանի 34 երկրներ, որոնք
միավորվել են ընդհանուր նպատակի հասնելու համար՝
հասնել հաջողության զբոսաշրջության զարգացման և
ճանապարհորդության այս հսկայական տարածաշրջանում:
Այս կազմակերպության կողմից իրականացվող
աշխատանքներն ուղղված են զբոսաշրջության խթանմանը
հետազոտական, մշակման, կրթական և մարքեթինգային
ծրագրերի միջոցով։ PATA-ն նման միջազգային
կազմակերպությունների մեջ վաստակել է լավագույն
կատարողի համբավ։
Կազմակերպության անդամները մտքեր են փոխանակում,
խնդիրների լուծումներ փնտրում, մասնակցում ասիական և
խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջաններում
զբոսաշրջության ապագայի վերաբերյալ աշխատանքներին։
Ասոցիացիան ունի շուրջ 2 հազար անդամ Ասոցիացիայի
հիմնադրման օրվանից:
Այն իր անդամների համար դարձել է ճշգրիտ և ժամանակին
տեղեկատվության կարևոր աղբյուր մարքեթինգի,
հետազոտության, զարգացման, կրթության և
զբոսաշրջության հետ կապված այլ գործունեության
ոլորտներում: Հիմնական հրատարակությունը Pacific Travel News
ամսագիրն է՝ երեք տարածաշրջանային
հրատարակություններով և 58000 տպաքանակով։ Տպագիր
նյութերի 80%-ը վերլուծական թվային տվյալներ և
լուսանկարներ են։
PATA-ի շուկայավարման ջանքերն ուղղված են առանձին
զբոսաշրջիկներին, որոնք ճանապարհորդում են
14
տարածաշրջանում: PATA-ի գործունեությունը և նրա
երկարաժամկետ ծրագրերը ստուգվում և գնահատվում են
Ասոցիացիայի տարեկան համաժողովներում:
Համաձայնագիր ԱՊՀ երկրների զբոսաշրջության և ԱՊՀ
ոլորտում (1993 թ.): Այն նախատեսում է ԱՊՀ-ի շրջանակներում
համագործակցության ամրապնդման հետևյալ ոլորտները.
զբոսաշրջության և ԱՊՀ ոլորտում գործարար կապերի
խթանում, սահմանային և մաքսային ձևակերպումների
պարզեցում, մշակույթի և զբոսաշրջության փոխանակումներ,
միջազգային կազմակերպությունների շրջանակներում
համագործակցության համակարգման աջակցություն:
ԱՊՀ անդամ պետությունների միջխորհրդարանական
վեհաժողովը նույնպես ակտիվ տարածաշրջանային դեր է
խաղում: 1994 թվականի հոկտեմբերի 29-ի «ԱՊՀ անդամ
պետությունների համագործակցության ԱՊՀ և
զբոսաշրջության բնագավառում համագործակցության
հիմնական սկզբունքների մասին» հանձնարարական
օրենսդրական ակտի մասին՝ 1994 թվականի հոկտեմբերի 29-
ին, նա ձևակերպել է իրավական մեխանիզմի հիմքերը և
ոլորտի հիմնարար սկզբունքները:
Տնտեսական կայունությունը պահպանելու, զբոսաշրջության
ոլորտի աճը և արտարժույթի ներհոսքը մեծացնելու համար
ստեղծվում են ազգային կազմակերպություններ։
Զբոսաշրջության կարևորությունը ազգային տնտեսության և
սոցիալական բարգավաճման համար ակնհայտ է, ուստի դրա
զարգացումը կարևոր քայլ է ինչպես զբոսաշրջության ոլորտի,
այնպես էլ զբոսաշրջիկների համար։ Հետևաբար, ազգային
կազմակերպությունների հիմնական գործունեությունը
Ռուսաստանում զբոսաշրջության խթանումն է, ինչպես նաև
կառավարության և մասնավոր արդյունաբերության միջև
համագործակցության ընդլայնման փորձերը:
Զբոսաշրջության դաշնային գործակալությունը (Ռոստուրիզմ)
ամենամեծ հեղինակավոր ազգային զբոսաշրջային
կազմակերպությունն է: Ռոստուրիզմը դաշնային գործադիր
մարմին է, որն իրականացնում է իրավապահ գործառույթներ
զբոսաշրջության ոլորտում։ Ռոստուրիզմը սահմանված
15
գործունեության ոլորտում իրականացնում է հետևյալ
գործառույթները.
- իրականացնում է Ռուսաստանի Դաշնությունում
զբոսաշրջության գործունեության պետական կարգավորման
առաջնահերթ ոլորտները, ձևավորում և վարում է
տուրօպերատորների միասնական դաշնային ռեգիստր.
- մշակում և իրականացնում է զբոսաշրջության ոլորտում
ռազմավարական պլանավորման փաստաթղթեր՝
Ռուսաստանի Դաշնության իրավասությանը վերաբերող
հարցերի վերաբերյալ.
- տրամադրում է տեղեկատվական աջակցություն
զբոսաշրջությանը, ներառյալ աջակցություն տուրիստական
տեղեկատվական կենտրոնների, նավիգացիոն և
կողմնորոշման համակարգերի ստեղծման և շահագործման
գործում զբոսաշրջության ոլորտում.
- սահմանված կարգով տեղեկացնում է
տուրօպերատորներին, տուրիստական գործակալներին և
զբոսաշրջիկներին ժամանակավոր կեցության երկրում
(վայրում) զբոսաշրջիկների անվտանգությանը սպառնացող
վտանգի մասին.
– խթանում է զբոսաշրջային արտադրանքը ներքին և
համաշխարհային զբոսաշրջության շուկաներում:
Ռուսաստանի տուրօպերատորների ասոցիացիա (ATOR, 2007):
Ստեղծված է խոշորագույն տուրօպերատորների կողմից,
որոնց համար զբոսաշրջության շուկայի զարգացումը և
ոլորտի ընդհանուր ստանդարտների նկատմամբ
հետաքրքրությունը աշխատանքի հիմնարար սկզբունքներն
են։ Այս պահին ATOR-ը ներառում է խոշորագույն
տուրօպերատոր ընկերությունները Ռուսաստանի տարբեր
շրջաններից։ Այն ապահովում է երկրի ամբողջ արտագնա
տուրիստական հոսքի ավելի քան 80%-ը, ներգնա հոսքի ավելի
քան 70%-ը և ներքին զբոսաշրջային հոսքի մոտ 60%-ը։ ATOR-ի
բոլոր անդամները ներառված են Ռուսաստանի
տուրօպերատորների միասնական դաշնային ռեգիստրում և

16
ունեն ապահովագրական երաշխիք: 2009թ-ից՝ UNWTO-ի
ասոցիացված անդամ:
Ժամանակակից աշխարհում, համաշխարհային շուկայում
բազմաթիվ երկրների տնտեսությունների
անմրցունակության պայմաններում, շատ
կառավարություններ զբոսաշրջությունը համարում են իրենց
հաջող տնտեսական զարգացման գրեթե միակ
հնարավորությունը։ Զբոսաշրջության նկատմամբ
վերաբերմունքը որպես հասարակության և տնտեսության
զարգացման գործիք հիմնված է նրա արդյունավետության
վրա՝ որպես բնակչության զբաղվածության հզոր աղբյուրի,
ինչպես նաև եկամուտների ավելացման և տարբեր
պատճառներով կորցրած բնական ու մշակութային
ռեսուրսների վերականգնման:
Այդ իսկ պատճառով, ներկայումս զարգացած զբոսաշրջային
արդյունաբերություն ունեցող բոլոր երկրները հասկացել են,
որ զբոսաշրջության պլանավորումը նրա քաղաքակիրթ
զարգացման հիմքն է։
Առաջին անգամ զբոսաշրջության պլանավորման
անհրաժեշտությունն ու կարևորությունը հայտարարվել է
զբոսաշրջության մասին Հաագայի հայտնի հռչակագրում,
որն ընդունվել է 1989 թվականի ապրիլին Հաագայում
Զբոսաշրջության հարցերով միջխորհրդարանական
համաժողովում։ Հաագայի հռչակագրում առաջին անգամ
նշվել է միջոցներ ձեռնարկելու անհրաժեշտությունը, որոնք
ուղղված են ապահովելու, որ զբոսաշրջությունը երկրի
զարգացման համապարփակ ծրագրի մաս կազմի, ինչպես
նաև այլ առաջնահերթ ոլորտների՝ գյուղատնտեսություն,
արդյունաբերություն, առողջապահություն, սոցիալական
ապահովություն, կրթություն և այլն:
Հռչակագիրը սահմանում է արդյունավետ միջոցներ
ձեռնարկելու անհրաժեշտությունը՝ «... խթանելու
զբոսաշրջության զարգացման ինտեգրված պլանավորումը՝
հիմնված կայուն զարգացման հայեցակարգի վրա, ինչպես
նաև սահմանում է, որ զբոսաշրջությունը պետք է
պլանավորվի պետական իշխանությունների կողմից՝
17
զբոսաշրջության ոլորտի մասնակցությամբ համապարփակ և
հետևողական հիմք՝ հաշվի առնելով այս երևույթի բոլոր
ասպեկտները»:
Ներկայումս միջազգային մակարդակում ակնհայտ և
ընդունված է դարձել ոչ միայն այն, որ զբոսաշրջության
զարգացման պլանավորումն ու վերահսկումը
անփոխարինելի հիմք են հանդիսանում դրա հաջող
զարգացումն ապահովելու համար, այլ նաև զբոսաշրջության
պլանավորման մոտեցումները՝ որոշելով դրա դերն ու տեղը
զարգացման գործում։ Երկիրը կամ տարածաշրջանը պետք է
դիտարկել սոցիալական տնտեսական զարգացման լայն
համատեքստում:
Զբոսաշրջության պլանավորման կարևորությունը
հաստատվում է նրանով, որ UNWTO-ի պաշտոնական գլխավոր
առաջնահերթությունն է երկրներին գործնական օգնություն
ցուցաբերել զբոսաշրջության պլանավորման
ռազմավարությունների, զբոսաշրջության
քաղաքականության, զբոսաշրջության զարգացման
բնագավառում՝ հաշվի առնելով տարածաշրջանի
առանձնահատկությունները, կապը։
Զբոսաշրջության պլանավորումը, որն ուղղված է ինչպես
բացասական ազդեցությունների կանխմանը, այնպես էլ
հասարակության զարգացման նպատակների և խնդիրների
իրականացմանը, պետք է իրականացվի կայուն զարգացման
սկզբունքներին համապատասխան: Կայուն զարգացման
հիմնական սկզբունքները ներառում են.
– բնապահպանական կայունություն, որն ապահովում է՝
հավասարակշռված հիմնական էկոլոգիական
գործընթացների զարգացում և պահպանում. տեղական
բնակչության մշակույթին, ինքնությանը և արժեքներին
համապատասխան զարգացում.
- տնտեսական կայունություն, զարգացման տնտեսական
արդյունավետության ապահովում և ռեսուրսների
կառավարման մեթոդ, որը թույլ է տալիս դրանք օգտագործել
ապագա սերունդներին:

18
Գոյություն ունեն զբոսաշրջության զարգացման
պլանավորման տարբեր մեթոդներ՝ կախված երկրի
տնտեսական զարգացման մակարդակից։ Այնուամենայնիվ,
նրանք բոլորն ունեն ընդհանուր բնութագրեր և հիմնականում
բաղկացած են հետևյալ քայլերից.
- ռեսուրսների մասին տեղեկատվության հավաքագրում և
վերլուծություն.
- վերլուծական գործիքների կիրառում;
– որոշումների վերլուծություն և առաջնահերթ տարբերակի
ընտրություն:
Առաջին հերթին, պետությունը, ի դեմս պլանավորող
իշխանությունների և երկրի բնակիչների, պետք է ընդունի, որ
երկրի համար զբոսաշրջության զարգացումը ցանկալի
ընտրություն է։ Զարգացման պլան կազմելու համար
անհրաժեշտ է հստակ պատկերացում ունենալ
զբոսաշրջության միջոցով հասնելու նպատակների մասին։
Նպատակները կարող են լինել հետևյալը. զբոսաշրջության
ուղղակի և անուղղակի տնտեսական օգուտների
ամբողջական բաշխում տեղի բնակչության մեծագույն մասի
վրա. բնական, սոցիալմշակութային ռեսուրսների
պահպանում՝ որպես զբոսաշրջության զարգացման
անբաժանելի մաս. առավելագույնի հասցնել
արտարժութային եկամուտները՝ ամրապնդելու երկրի
վճարային հաշվեկշիռը. վճարող հաճախորդների
ներգրավում, զբաղվածության աճ: Աջակցություն հետամնաց
շրջաններին՝ աճելով եկամուտ և աշխատանք:
Նպատակները սահմանվելուց և վիճակագրական
տեղեկատվությունը հավաքելուց հետո այն մշակվում և
վերլուծվում է: Զբոսաշրջության օպտիմալ զարգացման
պլանավորման համար օգտագործվող տնտեսական և
մաթեմատիկական մոդելների և բազմաչափ հաշվարկների
միջոցով գնահատվում են հնարավոր եկամուտները և
ենթակառուցվածքների զարգացման համար անհրաժեշտ
ներդրումները: Այն նաև վերլուծում է զբոսաշրջության
զարգացման ազդեցությունը տեղի բնակչության և շրջակա

19
միջավայրի վրա՝ օգտագործելով հիմնական ցուցանիշները
(զբաղվածություն, եկամուտ, պետական եկամուտներ,
արտարժութային եկամուտներ):
Բացի քանակական վերլուծությունից, իրականացվում է նաև
շուկայի, կազմակերպչական կառուցվածքի և
աշխատակիցների զարգացման ծրագրի որակական
վերլուծություն: Դրանից հետո կազմվում է զարգացման
ծրագիր և համապատասխան քաղաքականությունների
իրականացման առաջարկություններ։
Նախնական տեղեկատվության վերլուծական մշակումից
հետո ստացվում են մի քանի այլընտրանքային լուծումներ,
որոնցից ընտրվում է զբոսաշրջության զարգացման
առաջնահերթ պլան՝ նպատակ ունենալով նվազագույնի
հասցնել տնտեսության, էկոլոգիայի և սոցիալ-մշակութային
միջավայրի վրա բացասական ազդեցության ռիսկը:
Զարգացման պլանի կազմումը ներառում է շուկայի
կազմակերպման, զբոսաշրջային արտադրանքի խթանման,
հողի ռացիոնալ օգտագործման, ենթակառուցվածքների
զարգացման ծրագրերի պատրաստում, ինչպես նաև
առաջարկվող արդյունավետության գնահատում:

1.3 Միջազգային զբոսաշրջության արդի աշխարհագրությունը

և դրա նկարագիրը
Զբոսաշրջային ծառայությունները ծառայությունների
համաշխարհային շուկայում ամենակարևոր ապրանքներից
են։ Ծառայությունների միջազգային առևտրում ամենամեծ
ներդրումն ունի զբոսաշրջությունը՝ համաշխարհային
արտահանման մոտ 1/3-ը։ Միջազգային զբոսաշրջիկների
ժամանումների թիվը 2019 թվականին կազմել է 1461 միլիոն,
ինչը 2,2 անգամ ավելի է, քան 2000 թվականին:
Զբոսաշրջությունից ստացված եկամուտներն էլ ավելի էական
են աճել՝ 2000 թվականի 495 միլիարդ դոլարից 2018 թվականին
հասնելով 1458 միլիարդ դոլարի՝ 2,9 անգամ (առանց
միջազգային տրանսպորտի մուտքերի): Զբոսաշրջիկների
պահանջարկը նպաստել է զբոսաշրջության

20
արդյունաբերության ձևավորմանը, որտեղ 2019 թվականին
աշխարհում ուղղակիորեն աշխատում է մոտավորապես 122,9
միլիոն մարդ։
Զբոսաշրջությունը տնտեսական համալիր է, որի զարգացումը
հիմնականում բացատրվում է համաշխարհային
տնտեսական գործընթացներով և հարաբերություններով, այլ
ոչ թե ներքին պատճառներով։ Բայց զբոսաշրջությունը նաև
հանդես է գալիս որպես միջազգային զբոսաշրջության
զարգացման մեջ մասնագիտացած երկրների տնտեսական
աճի կարևոր արագացուցիչ:
Այսպիսով, պետության տնտեսության մեջ միջազգային
զբոսաշրջությունը կատարում է մի շարք կարևոր
գործառույթներ.
1. Միջազգային զբոսաշրջությունը երկրի համար
արտարժութային եկամուտների աղբյուր է և զբաղվածության
ապահովման միջոց։
2. Միջազգային զբոսաշրջությունն ընդլայնում է ներդրումները
վճարային հաշվեկշռում և ՀՆԱ-ում երկիր։
3. Միջազգային զբոսաշրջությունը նպաստում է տնտեսության
դիվերսիֆիկացմանը՝ ստեղծելով զբոսաշրջության ոլորտին
սպասարկող արդյունաբերություններ և հաճախ հանդես է
գալիս որպես առաջամարտիկ առանձին երկրների նոր
տարածքների և տարածաշրջանների զարգացման գործում,
ինչպես նաև կատալիզատոր՝ ազգային արագացված
զարգացման համար:
4. Զբոսաշրջության ոլորտում զբաղվածության աճի հետ
մեկտեղ աճում են բնակչության եկամուտները և բարձրանում
ազգի բարեկեցության մակարդակը, այսինքն՝ դա ազգային
եկամտի աճի, զբաղվածության և տեղական
ենթակառուցվածքների զարգացման բազմապատկիչ է:
5. Գործում է որպես բնության և մշակութային
պաշտպանության արդյունավետ միջոց ժառանգություն,
որոնք կազմում են զբոսաշրջային և ռեկրեացիոն
ռեսուրսների բազայի հիմքը։

21
Միջազգային զբոսաշրջության մասնաբաժինը կազմում է
համաշխարհային համախառն արդյունքի մոտ 10%-ը,
համաշխարհային ներդրումների 7%-ը, համաշխարհային
սպառողական ծախսերի 14%-ը, հարկային եկամուտների 5%-ը։
Արևմտյան Եվրոպայում, Հյուսիսային Ամերիկայում և
Հարավարևելյան Ասիայում յուրաքանչյուր 13-րդ
աշխատատեղը զբոսաշրջության ոլորտում է,
Հարավարևմտյան Ասիայում յուրաքանչյուր 15-րդ աշխատողն
աշխատում է զբոսաշրջության ոլորտում:
Երկրի տնտեսության մեջ զբոսաշրջության դերն ու տեղը
սովորաբար դատում են համախառն ներքին արդյունքում
զբոսաշրջության տեսակարար կշռով։ Առաջատար երկրների
ՀՆԱ-ում զբոսաշրջության ընդհանուր ներդրումը 2018
թվականին կազմել է (%-ով) ՝ Ավստրիայում՝ 15.4, Իտալիայում՝
13.2, Իսպանիա՝ 14,6, Ֆրանսիա՝ 9,5, Մեծ Բրիտանիա՝ 11,0, ԱՄՆ՝
7,8, Գերմանիա՝ 8,6, Ռուսաստան՝ 4,8, Չինաստան՝ 11,0,
Ճապոնիա՝ 7,4։
Այնուամենայնիվ, կան երկրներ, որտեղ զբոսաշրջության
ընդհանուր ներդրումը ՀՆԱ-ի ստեղծման գործում
բնութագրվում է ոչ թե միավորներով, այլ տասնյակ տոկոսով։
Այսպիսով, 2018 թվականին (%-ով) այս մասնաբաժինը կազմել
է. Մալդիվների Հանրապետությունում՝ 66,4%, Մակաո՝ 72,2%,
Սեյշելյան կղզիներ՝ 67,1%, Անտիգուա և Բարբուդա՝ 44,1% և
այլն:
Միջազգային զբոսաշրջությունն ունի ընդգծված
աշխարհագրական տարբերակում, այսինքն՝ նրա
տարբերությունները տեղից տեղ ավելի ցայտուն են, քան
կառուցվածքային։ Ուստի միջազգային զբոսաշրջությունը
բաշխվում է ծայրահեղ անհավասարաչափ, ինչը
բացատրվում է առաջին հերթին առանձին երկրների և
տարածաշրջանների սոցիալ-տնտեսական զարգացման
տարբեր մակարդակներով։ Միջազգային զբոսաշրջության
ամենամեծ զարգացումը ստացել է Արևմտյան Եվրոպայի
երկրները։ Տարածաշրջանին բաժին է ընկել (2018)
համաշխարհային զբոսաշրջիկների ժամանումների 50,9%-ը և
միջազգային զբոսաշրջության եկամուտների 39,1%-ը, Ասիա-

22
խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանին
(համապատասխանաբար) 24,7% և 30,1%, Ամերիկան՝ 15,3% և
23,2%:
Միջազգային զբոսաշրջությունը արտահանման երեք խոշոր
ճյուղերից մեկն է՝ զիջելով նավթարդյունաբերությանը և
ավտոմոբիլային արդյունաբերությանը, որոնց մասնաբաժինը
համաշխարհային արտահանման մեջ կազմում է
համապատասխանաբար 11% և 8,6%:
Ընդհանուր առմամբ, միջազգային զբոսաշրջիկների
ժամանումների աճը զգալիորեն գերազանցում է համախառն
ներքին արդյունքով չափվող տնտեսական ցուցանիշների
աճը։ Այն տարիներին, երբ համաշխարհային տնտեսական
աճը գերազանցում է 4%-ը, զբոսաշրջության աճը ավելի մեծ
միտում ունի։ ՀՆԱ-ի 2%-ից ցածր աճի պայմաններում
զբոսաշրջության աճն էլ ավելի ցածր է։ Միջին հաշվով
զբոսաշրջությունը 1,3 անգամ ավելի արագ է աճում։
Համաշխարհային զբոսաշրջության կազմակերպության
տվյալներով՝ մեկ զբոսաշրջիկի համար համապարփակ
սպասարկումը համարժեք է 9 նոր աշխատատեղերի
ստեղծմանը, որոնց ստեղծման արժեքը մի քանի անգամ ցածր
է ազգային տնտեսության այլ ոլորտների համեմատ։
Առաջիկա 10 տարում զբոսաշրջությունը կմնա եվրոպական
երկրներում նոր աշխատատեղերի ամենամեծ աղբյուրը։ Այս
ոլորտում կարող է ստեղծվել 2,2-ից 3,3 մլն հավելյալ
աշխատատեղ։
Զարգացող երկրների խմբում միջազգային զբոսաշրջիկների
ժամանումների աճի տեմպերն ավելի բարձր են, քան
զարգացած երկրների խմբում: Այսպես, 2019-ին, 2015-ի
համեմատ, զարգացող երկրներում զբոսաշրջիկների
ժամանումների թիվն աճել է 27,1%-ով, մինչդեռ զարգացած
երկրներում՝ 18,7%-ով: Զարգացած երկրներն իրենց եկամտի
մեծ մասը ստանում են միջազգային զբոսաշրջությունից. 2018
թվականին նրանց բաժին է ընկել միջազգային զբոսաշրջային
եկամուտների համաշխարհային շուկայի 64.7%-ը:

23
Եվրոպական երկրները շարունակում են պահպանել
համաշխարհային զբոսաշրջության առաջատարի
կարգավիճակը։ 2019 թվականին նրանց բաժին է ընկել
աշխարհի բոլոր զբոսաշրջիկների ժամանումների 50,8%-ը և
2018 թվականին միջազգային զբոսաշրջության մուտքերի
39,1%-ը: Այնուամենայնիվ, մուտքերի և ժամանումների
դինամիկայի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ Եվրոպայի
մասնաբաժինը երկու ցուցանիշներով էլ աստիճանաբար
նվազում է: Այսպես, 2014 թվականին եվրոպական
մակրոտարածաշրջանի երկրներին բաժին է ընկել
միջազգային զբոսաշրջիկների ժամանումների 51,2%-ը և
դրանից ստացվող մուտքերի 40,9%ը:
Զբոսաշրջիկների ժամանման զգալի դրական դինամիկա է
նկատվում ԱսիաԽաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում,
որը ցույց է տալիս միջազգային զբոսաշրջիկների ամենամեծ
աճը 2013-ից 2019 թվականներին՝ 46,5%, այսինքն՝ Ասիա-
Խաղաղօվկիանոսյանն ամենաարագ աճող շուկան է
զբոսաշրջության առումով: Այնուամենայնիվ, միջազգային
զբոսաշրջությունից եկամտի աճի առումով Ասիա-
Խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանը զբաղեցնում է 3-րդ
տեղը՝ զիջելով Մերձավոր Արևելքին (2014-ից 2018
թվականներին աճը կազմել է 47,6%) և ամերիկյան
մակրոտարածաշրջանը (աճը 23,4%):
Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի համաձայն՝ 2019
թվականին, ըստ ճանապարհորդության և զբոսաշրջության
ոլորտի մրցունակության ինդեքսի, լավագույն 10 երկրներն
այսպիսի տեսք ունեն՝ 1) Իսպանիա (երրորդ անգամ
անընդմեջ); 2) Ֆրանսիա; 3) Գերմանիա; 4) Ճապոնիա; 5) Մեծ
Բրիտանիա; 6) ԱՄՆ; 7) Ավստրալիա; 8) Իտալիա; 9) Կանադա;
10) Շվեյցարիա:

ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ

Կատարված հետազոտությունների և դիտարկումների

արդյունքների ամփոփմամբ կարելի է հստակեցնել մի քանի

24
եզրակացություններ, որոնք արտահայտում են
ուսումնասիրության առանցքային դրույթներն ու հիմնական
եզրակացությունները: Աշխատանքի առջև դրված վարկածը
հաստատվում է, այսինք ինչպես ցույց տվեց կատարված
հետազոտությունը, համաճարակը բացասական
ազդեցությունից բացի ունի նաև դրական ազդեցություն թե
զբոսաշրջության ոլորտի վրա, ե հասարակական կյանքի
մնացած ոլորտների վրա;
Ամփոփելով կարող ենք ասել, որ
Զբոսաշրջությունը, լինելով ամենազարգացած և
ամենաեկամտաբեր ոլորտներից մեկը, վերջին տարիներին
կրել է բազմաթիվ վնասներ ու կորուստներ, ենթարկվել է
արմատական փոփոխությունների:
Այս համաճարակը հնարավորություն է տալիս
վերաիմաստավորելու զբոսաշրջության ոլորտը, դուրս
բերելու ներսում առկա խնդիրները և տալ դրանց
համապատասխան լուծումները։
Չնայած այն հանգամանքին, որ համաճարակի արդյունքում
տուժեցին զբոսաշրջության մի շարք ճյուղեր, համաճարակից
հետո ավելացան նոր տեսակներ, նոր ձևեր ։
Համաճարակից հետո գրեթե վերացավ մասսայական
զբոսաշրջությունը, որի հետևանքով էլ ողջ ուշադրությունը
ուղղվեց դեպի ներքին զբոսաշրջությանը։
Ստեղծվեցին նոր միջոցներ և նոր հնարավոություններ էլ
ավելի զարգացնելու ներքին զբոսաշրջությունը։

25
26