Professional Documents
Culture Documents
Chương 3.Hóa Học Acid Amin Và Protein-đã Chuyển Đổi
Chương 3.Hóa Học Acid Amin Và Protein-đã Chuyển Đổi
MUÏC TIEÂU
1. Phaân loaïi vaø vieát ñöôïc coâng thöùc cuûa 20 acid amin
thöôøng gaëp trong phaân töû protein.
2. Trình baøy ñöôïc nguyeân taéc phaân tích moät hoãn hôïp
acid amin baèng phöông phaùp saéc kyù treân giaáy, saéc
kyù trao ñoåi ion, ñieän ñi treân giaáy.
3. Moâ taû ñöôïc caùc daïng lieân keát trong caáu truùc cuûa
peptid vaø protein, caùc baäc caáu truùc vaø tính ñaëc hieäu
cuûa protein.
4. Lieät keâ được moät soá peptid coù hoaït tính sinh hoïc.
5. Trình baøy ñöôïc caùc böôùc xaùc ñònh thöù töï cuûa caùc acid
amin trong chuoãi polypeptid.
6. Trình baøy ñöôïc phaân loaïi vaø caùc chöùc naêng cuûa
protein.
1- ÑAÏI CÖÔNG
PROTEIN
- Hôïp chaát höõu cô, troïng löôïng phaân töû cao
- Caáu taïo bôûi nhieàu acid amin noái vôùi nhau
baèng lieân keát peptid
- Chöùa 4 loaïi nguyeân toá : C, H, O, N, coù theå coù
S, P Phaân bieät:
ACID AMIN : ñôn vò caáu taïo nhoû nhaát cuûa
protein
PEPTID : töø 2 ñeán vaøi chuïc (< 50) acid amin.
M < 6000 (theo qui öôùc)
PROTEIN:
- > 50 acid amin cho tôùi caû ngaøn hay vaøi chuïc ngaøn.
- Caáu truùc raát phöùc taïp
- M> 6000
Coù 2 loaïi
- Protein ñôn giaûn (Protein thuaàn = Holoprotein)
- Protein phöùc taïp (Protein taïp = Heùteùroprotein) :
coù theâm nhoùm ngoaïi trong phaân töû (lipid, glucid, acid
nucleic… )
2- ACID AMIN
- Saûn phaåm thuûy phaân cuoái cuøng cuûa peptid vaø
protein
- Thöôøng gaëp 20 acid amin trong phaân
töû protein
- Caàn cung caáp töø thöùc aên 10 acid amin (aa caàn
thieát)
- Moät soá aa ít gaëp trong protein, nhieàu aa
khaùc khoâng gaëp trong protein
2.1- Caáu taïo hoùa hoïc
Goác rieâng
R - CH- COOH Phaàn chung
cho moãi aa cuûa caùc aa
NH2
COOH
N
H
Selenocystein ( acid L- - amin )
- Tìm thaáy trong moät soá protein.
- Moät nguyeân töû selen thay cho nguyeân töû S
trong caáu taïo cuûa cystein.
- Do selenocystein ñöôïc keát hôïp vaøo phaân töû
protein trong quaù trình phieân dòch neân noù
thöôøng ñöôïc xem nhö laø “acid amin thöù 21”.
- Selenocystein khoâng ñöôïc maõ hoùa bôûi boä ba maät
maõ nhö 20 acid amin chuaån thöôøng gaëp trong phaân
töû protein.
NH2
HSe OH
Selenocystein
O
CH3
NH2
N OH
N H
O
NH2 NH2
-Alanin Acid -aminobutyric
Coù caùc daïng ñoàng phaân laäp theå (caáu hình L hay
D) cuûa acid amin
Ñoái vôùi glucid glyceraldehyd laøm
tieâu chuaån
Ñoái vôùi aa serin laøm tieâu chuaån
goïi teân
Daïng ñoàng phaân D vaø L cuûa serin
COOH COOH
H2N -C*-H H-C*-NH2
CH2OH CH2OH
L- serin D- serin
CH3 H
2.4- Tính chaát lyù hoïc cuûa acid
amin 2.4.1- Tính hoøa tan
- Deã tan trong nöôùc ( tuøy thuoäc vaøo caáu truùc cuûa goác
R)
- Khoâng, hoaëc ít tan trong coàn
- Khoâng tan trong ete (prolin vaø hydroxy prolin tan
/coàn vaø ete)
2.4.2-Vò
-Vò ngoït kieåu ñöôøng
- Leucin khoâng vò, Ile vaø Arg coù vò ñaéng
- Muoái Na cuûa acid glutamic coù vò ngoït kieåu ñaïm
2.4.3- Tính quang hoaït
Caùc aa ñeàu coù (tröø
glycin) 2.4.4- Phoå haáp thu
cation
Trong dung dòch nöôùc: aa bao giôø cuõng coù 3 daïng ion
- Cation
- ion löôõng cöïc
- anion
-H+ -H+
R-CH-COOH R-CH-COO- R-CH-COO-
NH3+ +H+ NH3 + +H+ NH2
pH moâi tröôøng thay ñoåi : noàng ñoä caùc ion thay ñoåi
pHi : ñieåm ñaúng ñieän
- Ion löôõng cöïc nhieàu nhaát, cation vaø anion ít
nhaát vaø baèng nhau
- Toång ñieän tích cuûa caùc aa = 0 aa khoâng
di chuyeån trong ñieän tröôøng
pH moâi tröôøng > pHi (kieàm hôn so vôùi pHi)
- aa vaãn coù 3 daïng ion, anion chieám tyû leä lôùn
- aa di chuyeån veà phía cöïc döông
pH moâi tröôøng < pHi (acid hôn so vôùi pHi)
- aa vaãn coù 3 daïng ion, cation chieám tyû leä lôùn
- aa di chuyeån veà phía cöïc aâm
Öùng duïng: ñieän di caùc acid amin
Ví duï: ñieän di hoãn hôïp acid amin vôùi dd
ñeäm pyridin/acid acetic/ nöôùc coù pH = 3,9
Ñieän di ñoà thu ñöôïc
(-) (+)
1 2 M 3 4
- Ñoái vôùi moät acid amin nhö alanin chæ coù 2 nhoùm
phaân ly (R-COOH vaø NH2)
Giaù trò pK1 (R-COOH) laø 2,35 vaø giaù trò pK2 ( NH3+) laø 9,69
-Ñoái vôùi acid amin acid hay acid amin kieàm
R CH
COO + HNO2 R COOH + N2 + H2O
NH H
2
CH
OH
Alcol acid
R CH
COO + HCHO R COOH +H2O
H
CH
NH2 N=CH2
baz Schiff
NO2
Kieàm yeáu NO2
O N F + H N CH
COOH O NH CH COOH
N
2 2 2
R R
HF
N C NH C NH CH R
S + NH2 CH R
COOH S COOH
PITC PTC-aa
Nitrometan, H+
R
Phenylthiohydantoin töông öùng
2.6.2-Hoùa tính cuûa nhoùm
Carboxyl 2.6.2.1- Phaûn öùng khöû
nhoùm carboxyl
R NaBH4
COOH R CH2 OH
CH
CH
NH2
NH2
Alcol amin
2.6.2.2- Phaûn öùng khöû carboxyl (decarboxyl hoùa)
-CO2
R CH COOH R CH2 NH2
NH2 Carboxylase hay
descarboxylase
T
2.6.3- Hoùa tính do 2 chöùc NH2 vaø COOH : phaûn
öùng vôùi Ninhydrin
Ninhydrin + acid amin CO2 + NH3 + aldehyd
+ Ninhydrin bò khöû
+
O
Ninhydrin Ninhydrin bò
khöû
O-NH4
O
N
Hôïp chaát
O maøu xanh
O
tím
Hôïp
chaát
xanh
ñoû hay
tím ñoû
2.6.4- Hoùa tính cuûa goác R
Phaûn öùng taïo muoái : nhoùm – COOH vaø NH2
Phaûn öùng oxy hoùa khöû : nhoùm –SH cuûa
cystein
Phaûn öùng nitro hoùa vaø halogen hoùa : nhaân thôm
cuûa phenylalanin vaø tyrosin
Phaûn öùng ester hoùa : nhoùm –OH alcol cuûa serin
vaø threonin
Vôùi caùc thuoác thöû ñaëc hieäu : -OH phenol cuûa tyrosin
cho phaûn öùng vôùi tt Milon (HgNO3/HNO3 ññ)
Goác R quyeát ñònh caùc phaûn öùng ñaëc hieäu
2.7-Phaân tích hoån hôïp acid amin
-Phöông phaùp saéc kyù
-Phöông phaùp ñieän di
-Phöông phaùp vi sinh vaät
2.7.1- Saéc kyù treân
giaáy
Giaáy loïc
Buoàng
saéc kyù
++ +++ +++
+ ++
++
++
++
+
C C
N N+
H H
S
S S S
O H
H
H R O
H
C N
C C
C C
N C N
H
R O H R
3.2.2.3-Lieân keát muoái (lieân keát ion)
- löïc huùt tónh ñieän giöõa caùc nhoùm –COO- (cuûa acid
amin acid : Glu, Asp) vaø caùc nhoùm NH3+ (cuûa
acid amin kieàm : Lys, Arg)
NH3+
O -
O
C
CH2
Caùc töông taùc khoâng phaân cöïc khaùc :
- Goác phenyl cuûa phenylalanin
- Nhoùm – CH3 cuûa Alanin, Leucin
- Nhoùm – C2H5 cuûa Isoleucin…
3.3- Tính chaát cuûa
peptid 3.3.1- Tính acid-
baz
3.3.2- Tính chaát hoùa hoïc
- DNFB, PITC (nhoùm -amin)
- Khöû, loaïi nhoùm carboxyl
- Phaûn öùng cuûa goác R
- Biuret (CuSO4/ moâi tröôøng kieàm)
3.4- Caùch xaùc ñònh thöù töï acid amin trong
chuoåi polypeptid
3.4.1- Phaân tích thaønh phaàn acid amin
-Thuûy phaân hoaøn toaøn chuoåi polypeptid
HCl N ôû 100-120 ñoä C /10 – 24 giôø
Nhöôïc ñieåm :
- Tryptophan bò phaù huûy hoaøn toaøn
- Serin vaø threonin bò phaù huûy moät phaàn
- Glutamin vaø asparagin chuyeån thaønh
acid glutamic, acid aspartic vaø NH4+
*Thuûy phaân baèng kieàm noùng
- Cystein, Serin vaø Threonin bò phaù huûy
- Caùc acid amin ñeàu bò racemic hoùa
- Tryptophan khoâng bò phaù huûy
-Xaùc ñònh thaønh phaàn acid amin
+ Saéc Soá löôïng
Ñònh tính
kyù cuûa caùc
Ñònh acid amin
+ Ñieän
di löôïng
3.4.2- Xaùc ñònh acid amin N taän cuûa chuoåi
polypeptid
-Phaûn öùng Sanger
OH- yeáu
DNFB + H2N- peptid DNP-peptid + HF
(n acid amin)
DNP-peptid
N C + H2N CH CO NH peptid
S
PITC
S R1
NH C NH CH CO NH peptid
PTC-peptid (n aa)
H+, 40o C
Khoâng maøu,
deã
taùch vaø xaùc ñònh N
S
- Moãi chuoãi polypeptid: baùn ñôn vò
- Lieân keát bôûi lk hydro, töông taùc Van der Waals
Boán baäc caáu truùc cuûa protein.
(a) caáu truùc baäc I ( trình töï caùc acid amin)
(b) caáu truùc baäc II
(c) caáu truùc baäc III
(d) caáu truùc baäc IV
Caáu truùc baäc III cuûa myoglobin
Caáu truùc baäc IV cuûa hemoglobin
4.2-Phaân loaïi protein:
- Theo nguoàn goác : ñoäng vaät hay thöïc vaät
- Theo chöùc naêng : enzym, hormon, caáu taïo
- Theo caáu truùc : caàu, sôïi
- Theo thaønh phaàn hoaù hoïc
* Protein thuaàn (Holoprotein)
* Protein taïp (Heùteùroprotein)
4.2.1-Protein thuaàn:
- Albumin : söõa, tröùng, huyeát thanh
- Globulin: huyeát thanh, moâ vaø caùc dòch sinh vaät
- Protamin: protein kieàm coù trong teá baøo tröùng
- Histon : protein kieàm coù trong nhaân teá baøo
ñoäng vaät
- Keratin: protein sôïi coù chuû yeáu trong loâng, toùc,
moùng, söøng coù nhieàu cystein
- Colagen: protein sôïi cuûa moâ lieân keát
- Prolamin vaø glutelin : protein thöïc vaät, coù
nhieàu trong caùc haït
4.2.2-Protein taïp:
- Nucleoprotein : moät hoaëc nhieàu phaân töû protein +
acid nucleic (nucleohiston)
- Glucoprotein : nhoùm ngoaïi laø glucid hay daãn
xuaát cuûa glucid (mucoprotein vôùi nhoùm ngoaïi
laø mucopolysaccarid ôû xöông,suïn)
- Cromoprotein : nhoùm ngoaïi laø chaát maøu
(hemoglobin coù nhoùm ngoaïi laø porphyrin + Fe2+)
- Lipoprotein : nhoùm ngoaïi laø lipid
(phosphatid, sterol, acid beùo)
- Phosphoprotein : nhoùm ngoaïi laøacid
phosphoric ( casein cuûa söõa)
- Metaloprotein : protein coù kim loaïi (Fe, Cu,
Zn, Mg…)(ferritin cuûa gan vaø laùch coù 20% Fe 3+
4.3- Tính chaát lyù hoaù cuûa protein
4.3.1- Khoái löôïng phaân töû
- Laø nhöõng phaân töû keo coù kích thöôùc
lôùn (>0,001m)
- Khueách taùn raát chaäm trong dung dòch vaø
khoâng qua ñöôïc caùc maøng thaåm tích
- M cuûa protein thieân nhieân ; khoaûng vaøi
ngaøn cho ñeán haøng trieäu
- Xaùc ñònh khoái löôïng phaân töû protein :
sieâu ly taâm phaân taùch
4.3.2- Bieán tính cuûa protein
-Bieán tính khi chòu nhöõng söï thay ñoåi veà tính chaát
nhö ñoä hoaø tan bò giaûm, maát ñi moät soá tính chaát
ñaëc hieäu
Ví duï :
- Ñoâng voùn khoâng thuaän nghòch cuûa loøng traéng
tröùng
- Hemoglobin bieán tính khoâng theå keát hôïp vôùi
oxy
Bieán tính thuaän nghòch : khi caáu truùc phaân töû coù
theå trôû laïi daïng ban ñaàu
Ví duï : trypsin ôû 90o C vaø pH=3 seõ bieán tính.
Laøm laïnh noù seõ trôû laïi caáu truùc ban ñaàu coù hoaït
tính
Bieán tính khoâng thuaän nghòch : khi protein
khoâng theå trôû laïi daïng ban ñaàu
Ví duï : loøng traéng tröùng khi ñun soâi
Taùc nhaân gaây bieán tính : vaät lyù, hoaù
hoïc ÖÙng duïng
-Ñeà phoøng bieán tính : choïn ñieàu kieän thích hôïp
- Baûo quaûn ôû nhieät ñoä thaáp (0-4 oC). Toát nhaát
laø daïng ñoâng khoâ
-Trong xeùt nghieäm sinh hoaù: loaïi taïp protein
baèng caùc acid nhö acid tricloracetic, acid
sulfosalicylic hay caùc muoái kim loaïi naëng
4.3.3- Tính chaát löôõng tính
ÖÙng duïng ñeå phaân taùch caùc hoãn hôïp protein
baèng phöông phaùp ñieän di protein
4.3.4- Tính chaát hoaù hoïc
- Thuûy phaân cho caùc peptid vaø acid amin
- Cho phaûn öùng Biuret
- Coù caùc phaûn öùng ñaëc tröng cuûa caùc acid amin
töï do töông öùng
4.4- Chieát xuaát vaø tinh cheá protein
Phöùc taïp vaø khoù khaên do deã bò bieán tính
Goàm caùc böôùc cô baûn sau :
- Nghieàn naùt nguyeân lieäu
- Chieát baèng nöôùc, dung dòch muoái
- Phaân ñoaïn baèng saéc kyù, ñieän di
- Tinh cheá
- Kieåm tra laïi ñoä thuaàn nhaát vaø tinh khieát
4.5- Chöùc naêng cuûa protein
Raát phong phuù:
- Xuùc taùc cuûa enzym
- Vaän chuyeån vaø baûo haønh (hemoglobin
vaø myoglobin)
- Söï vaän ñoäng vaø phoái hôïp (actin vaø myosin)
- Söï choáng ñôû cô hoïc (collagen, elastin)
- Söï baûo veä mieãn dòch (Ig, interferon, fibrinogen)
- Söï taïo ra vaø daãn truyeàn caùc xung ñoäng thaàn kinh
- Ñieàu hoøa (hormon, protein kìm haõm)
- Döï tröõ, dinh döôõng (ovalbumin, ferritin…)