C) 3-12 ay

D) 5-10 ay

E) 4-8 ay

5. Sigortalının geçici iş göremezliğe uğraması durumunda yani meslekte kazanma gücünün …………. olması durumunda günlük geçici iş
göremezlik ödeneği verilebilir

Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) %10 oranının altında

B) %10

C) %5 oranının altında

D) %5-10 oranının arasında

E) %15

CEVAP ANAHTARI

1. b 2. d 3. e 4. c 5. a
10. BÜYÜK ENDÜSTRİYEL KAZALAR

10.1. Büyük Endüstriyel Kaza Nedir? BEKRA Nedir?

Modern endüstriyel üretim süreçlerinde her geçen gün kimyasal madde kullanımı artmaktadır. Kimyasal maddeler, tüketici ürünlerinin içerisinde kullanılma
sıklığı git gide artmaktadır. Bunun yanı sıra, üretim faaliyetinin içerisinde de birçok noktada kullanıldığı bilinmektedir. İçinde kimyasal madde oranı yüksek
ürünlerin veya üretim süreçlerinin kullanımı sürecinde insan sağlığı ne kadar etkilediği bilinmektedir. Diğer taraftan buna ek olarak ise, üretimde kullanımı artan
kimyasal maddeler de insan sağlığı ve güvenliğini daha fazla tehdit etmektedir. Kimyasal maddelerin depolanması, kullanımı, üretimi, taşınması veya geri
dönüştürme süreçlerinde meydana gelecek bir hata ortaya parlama, patlama, yangın veya yayılım, ağır tahribat çıkaracaktır.

Çeve ve Şehircilik Bakanlığı “Büyük Endüstriyel Kazalar (BEKRA)” hakkında yapyığı tanım literatürde en geniş ve geçerli tanım olarak kabul edilmektedir. Buna
göre BEKRA; “Tehlikeli madde içeren, çok sayıda insanın sağlığını tehdit eden, doğal çevrenin kalıcı olarak veya uzun dönemli kirlenmesine neden olan ve yüksek
derecede maddi hasar veren, geniş çaplı acil durum müdahalesi gerektiren yangın, patlama ve toksik yayılım olaylar” büyük endüstriyel kaza olarak
sınıflandırılmaktadır.

Büyük Endüstriyel Kaza riskleri arasında; yanıcı maddelerin bir alev veya ısı aracılığıyla tutuşmasından dolayı yangın çıkması, ani gaz salımı ile meydana gelen
yanıcı madde (hava) karışımından kaynaklanacak patlama, toksik maddelerin havaya, suya veya toprağa yayılması yer almaktadır. Büyük Endüstriyel Kazaların
tehlike kaynaklarını belirtmemiz gerekirse, bunlar arasında;

reaktörler

ekipmanlar: borular, kondansatör…

reaktörün üst ve alt kısımlarında tehlikeli maddelerin depolanması,

üretim birimi yer almaktadır.

İş kazalarının en sık gündeme gelen türü büyük endüstriyel kazalardır. Bunun en büyük nedeni, işgünü kayıbı ile sonuçlanan iş kazaları dünya genelinde daha
sık yaşansa da en fazla can kayıplarının yaşandığı iş kazaları büyük endüstiriyel işletmelerde yaşanmaktadır. Bu duruma ek olarak büyük endüstriyel kazaların
çevresel zarar verme potansiyeli de düşünüldüğünde durumun ciddiyeti daha iyi anlaşılabilecektir. Dünya tarihinde ilk büyük endüstriyel kaza olarak geçen
kaza, İtalyanın Seveso (İtalya, 1976) kasabasında gerçekleşmiştir. Sonrasında, Bhopal’deki (Hindistan, 1984) toksik sızıntının oluşması, endüstriyel kaza
tarihinde önemli vakaları arasında görülmektedir.

1976 yılındaki Seveso kazası, Avrupa’da büyük endüstiriyel kazalara olan hassasiyeti arttırdı, Avrupa Birliği (AB) , benzer kazaların önüne geçmek amacıyla,
konuya özgü bir direktif hazlrlanması, kapsam içerisine giren işletmeler tarafından uyulacak kurallar hakkında düzenlemeye gidilmesini kabul etti. Sonrasında,
ilk kazayı temsil etmesi amacıyla Saveso Direktifi hazırlanıp yürürlüğe konuldu. Direktif, ilerleyen yıllarda farklı türlerde meydana gelen büyük endüstriyel
kazalardan çıkarılan dersler kapsamında güncellenerek günümüzdeki haline kavuşmuştur. Seveso Direktifi iki defa büyük değişiklik geçirmiştir. Günümüzde
geçerliliği kabul olan hali Seveso III Direktifidir.[1]

Şekil-1: Büyük Endüstriyel Kazalarla ilgili olarak AB Mevzuatının Gelişimi

Direktifin çıkarılma amaçları arasında; tehlikeli maddeler içeren büyük kazaların önlenmesi ve kazaların insan ve çevre üzerindeki etkilerinin sınırlandırılması
yer almaktadır. Bu amaçları gerçekleştirmek için, uygun politikalar belirleyerek işletmeler adına gerçekleştirilebilir önlemler alması sağlanmaktadır. Diğer
taraftan da, büyük kazalar meydana geldikten sonra izlenecek prosedürler ile kazanın olası yıkıcı etkileri azaltılmaya çalışılmaktadır.

Seveso II Direktifi, 1 Haziran 2015 tarihine kadar yürürlükte kalöıştır. Bu tarihten itibaren Seveso III Direktifi uygulamaya geçmiştir. Direktif, büyük endüstriyel
kazalara neden olabilecek tehlikeli maddelerin bulunduğu kuruluşları kapsamaktadır. Avrupa geneline bakıldığında, 10.000’nin üzerinde, Seveso
Kuruluşunun faaliyet gösterdiği görülmektedir.

10.2. Türkiye’de Mevcut Durum: Büyük Endüstriyel Kaza

Risklerinin Azaltılması (BEKRA) Mevzuatı

Türkiye, AB uyum süreci kapsamında Seveso II Direktifini 2013 yılında kabul ederek uygulamaya başlamıştır. Bu kapsamda çıkarılan “Büyük Endüstriyel
Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkındaki Yönetmelik” Saveso direktifine uyumlaştırılan bir yönetmelik olarak eklenmiştir.[2] Bu yönetmelik,
Türkiye’de Büyük Endüstriyel Kaza Risklerinin Azaltılması (BEKRA) Mevzuatı olarak tanımlanmaktadır. BEKRA mevzuatı, kamu ve özel sektör işletmelerine
farklı sorumluluklar tanımlamıştır. Buna ek olarak yerel idarelere de sorumluluk vererek işletmecilere, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanmasında riski minimize
etmek ve çevresel riskleri ortadan kaldırmayı amaçlamıştır.

Şekil-2: Büyük Endüstriyel Kazalarla ilgili olarak Türk mevzuatının gelişimi

BEKRA mevzuatının uygulanmasından sorumlu Yetkili İdareler (Yİ’ler); Merkezi seviyede:

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇSB)

Aile, Çalışma ve Sosyal hizmetler Güvenlik Bakanlığı

Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD)

Yerel seviyede:

Valilikler, Belediyeler, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın ve Afet ve Acil Durum Yönetim Birimleri

Başkanlığının İl Müdürlükleri

Büyük endüstriyel kazalar konusunda öncelikli yetki ve sorumlukları olan kurumlar konuyu kapsamlı şekilde ele alabilmek adına yönetmelikler çıkarılması için
bakanlıklara ve meclise müracaat etmişlerdir. Gelişen süreçte büyük endüstriyel kazalar bakımından ülkemizde var olan altyapı eksikliği görülerek yetkili
bakanlıkların kontrolünde uygulanmak üzere BEKRA hakkında teknik yönetmelikler ve tebliğler yayınlanmıştır. Bunlardan, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın
ilgili mevzuatlar arasında; 2872 sayılı Çevre Kanunu, 644 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname,
28867 sayılı Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltması  Hakkında Yönetmelik, 28848 sayılı Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması,
Etiketlenmesi ve Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik, 27061 sayılı Çevre Denetim Yönetmeliği ve 29030 sayılı Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği yer almaktadır.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın BEKRA hakkında gözetimi altında olan ilgili mevzuat içresinde; 3146 sayılı Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanun, 25328 sayılı Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik
Önlemleri hakkında yönetmelik, 8633 sayılı Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik, 28512 sayılı İş Sağlığı ve
Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği, 28681 sayılı İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik bulunmaktadır.
Diğer taraftan, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı’nın yürütümü ve gözetimi içerisinde yer alan ilgili mevzuatlar ise; 27261 sayılı Afet ve Acil Durum
Yönetmi Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun, 10213 sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara
Dair Kanun, ve 19808 sayılı Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilat ve Planlama Esaslarına Dair Yönetmelik’tir.

BEKRA kapsamına giren işletmelerin faaliyetleri arasında; rafinerilerden kâğıt fabrikalarına, boya imalathanelerinden kimyasal tesislere kadar birçok
endüstriyel ve ticari sektör içerisindeki tüm faaliyetler girmektedir. Yürürlükteki BEKRA mevzuatına göre, bir işletmenin BEKRA kapsamına girmesi için;
işletmedeki tehlikeli madde miktarının faaliyet esnasında ya da kontrolden çıkmış bir faaliyet esnasında ortama yaydığı madde miktarı ve zarar derecesi dikkate
alınmaktadır. Belirtilen tehlikeli maddelerin miktarı kuruluşun boyutu, konumu, sektörü veya mülkiyetinden bağımsız olarak belirlenmiştir.

10.3. Bildirim Yapılması

BEKRA mevzuatı yükümlülüklerinin yerine getirilmesi ve takibinin sağlanabilmesi amacıyla Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, BEKRA Bildirim Sistemi’ni kurmuştur.
BEKRA Bildirim Sistemi, “Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik”’in ekinde listelenen tehlikeli maddeler ile
faaliyetlerini yürüten kuruluşların, bulundurdukları maddeler ile stokta bulundurulacak en yüksek madde miktarlarını Bakanlık’a beyan ettikleri sistemdir.
Yönetmelik tarafından yapılması zorunlu olan bu beyan, BEKRA Bildirimi olarak adlandırılır.

BEKRA Yönetmeliği Kapsamı dışında kalan Faaliyetler yönetmeliği üçüncü maddesiyle belirlenmiştir. Buna göre kapsam dışında kalan sektör ve gruplar
arasında;

a) Türk Silahlı Kuvvetlerindeki kıta, karargâh ve kurumları,

b) İyonlaştırıcı radyasyon faaliyetleri,

c) Ek-1 Bölüm 1 ve Bölüm 2’de belirtilen miktarda ve cinste tehlikeli madde bulundursalar dahi;

1. Tehlikeli maddelerin bu Yönetmelikle kapsanan kuruluşların sınırlarının dışında karayolu, demiryolu, kıta içi suyolu, deniz veya hava yoluyla taşınması
işlerinde,

2. Tehlikeli maddelerin kuruluş sınırları dışında bir boru hattıyla taşınması işlerinde,

ç) Madenlerde, taş ocaklarında ve sondaj kuyusu vasıtasıyla minerallerin ve hidrokarbon

bazlı doğal maddelerin aranması ve çıkarılması faaliyetleri,

d) Denizde, minerallerin ve hidrokarbon bazlı doğal maddelerin aranması, çıkarılması ve

işlenmesi ile ilgili faaliyetleri,

e) Düzenli atık depolama sahaları, yer almamaktadır.

İşletmeciler, BEKRA Mevzuatı Madde 3’de belirtilen istisnalar hariç gerekli verileri sisteme girmek zorundadır. İşletmeler yerel idarelere gerekli bildirimleri
sadece aşağıdaki durumlarda yapmaları gerekmektedir:

· Yönetmelik Ek I’de belirtilen tehlikeli kimyasallarının kuruluşta bulunması (hammadde, ürün, yan ürün, artık ve/veya ara ürün olarak mevcut olan veya
endüstriyel bir kimyasal prosesin kontrol kaybı esnasında oluşabilecekler de dahil olmak üzere)

· Bu maddelerin miktarları, Yönetmelik Ek I, Bölüm I ve Bölüm II’de verilen alt ve/veya üst eşik değerleri geçmesi

İşveren bildirim prosedürünü iki aşamada tamamlamaktadır. Birincisi, kuruluşun ‘Çevre Bilgi Sistemi’ne kayıt ederek tamamlamakta; ikinci adımda ise, BEKRA
Bildirim Sistemi’ne bildirim yaparak kayıt sürecini başarıyla sonlandırmaktadır.

İşverenler, tehlikeli maddelerin EC No, CAS No, ve Miktar bilgilerini BEKRA Bildirim Sistemi’ne bildirmeleri gerekmektedir. Sistemin arayüzü kolaydır ve
işverene ilgili başlıklardan kullandığı kimyalsalları seçme imkanı tanımaktadır. Bu başlıklar arasında:

Sınıflandırma, Ambalajlama ve Etiketleme Yönetmeliği kapsamında tanımlı maddelerin referans kodları ile giriş

UN ADR referanslı patlayıcı madde girişi

Amonyum Nitrat, Potasyum Nitrat girişi

Dioksin Furan girişi

Petrol ürünleri girişi

Diğer Madde girişi

Müstahzar girişi

Yönetmeliğin Bildirim başlıklı 7. Maddesi gereğince, işverenler Çevre ve Şehircilik Bakanlığının internet sayfasında yer alan özel program paketi vasıtasıyla
bildirim yapmaktadır. Bildirimler http://online.cevre.gov.tr adresinde Çevre Bilgi Sistemi altında bulunan http://bekrabs.cevre.gov.tr aracılığıyla
gerçekleştirilebilir.

10.4. Kapsamın Belirlenmesi

İşletmelerin hangi kapsamda bir güvenlik önlemi almak zorunda olduğunu öğrenebilmesi için öncelikle yönetmelikten bulundurduğu tehlikeli maddelerin
hangi kapsam içerisine girdiğini öğrenmesi gerekir. Ayrıca da bakanlığın BEKRA sistemi üzerinden de gerekli bilgileri girerek gerekli bilgiye sahip olabilecektir.
Bu kapsamda; tehlikeli madde miktarları yönetmelik Ek-1’de “Adlandırılmış Maddeler” ve “Adlandırılmamış (Genel Madde ve Müstahzar Kategorileri)
Maddeler” başlıklı iki listede belirtilmiştir. Bu listede, tehlikeli maddelerin sınır değerleri hakkında bilgiler de yer almaktadır. İşverenlerin, BEKRA Bildirim
Sistemine tehlikeli madde kullanım ve stokta bulundurma düzeyleri hakkında bildirimini yapmasının ardından, sistem otomatik olarak kuruluşun kapsamını
belirlemektedir. Bildirim yapan kuruluşlar üç farklı düzeyde sınıflandırılmaktadır. Bunlar; üst seviyeli kuruluş, alt seviyeli kuruluş ve kapsam dışı olacak şekilde
sıralanmaktadır.

Şekil-3: Kuruluşun Seviyesinin Belirlenmesine İlişkin Açıklayıcı Diyagram

10.5. İşletmeci Sorumluluğu

Büyük endüstriyel işletme kapsamına giren işyerlerinin tamamı temel sorumluluklarına ek olarak birçok sorumluluğa sahiptirler. İşçi sağlığı, iş güvenliği ve
çevresel unsurlara karşı olan geniş sorumluluk alanı yasalarla düzenlenmiştir. BEKRA kapsamına giren tüm işletmeler; öncelikli amaçları büyük kazaları
önlemektir. Eğer işletmede büyük bir kazanın meydana gelmesi durumunda, ortaya çıkan yıkıcı etkileri ortadan kaldırmak insan ve çevre sağlığını kormak ve
gözetmekle yükümlüdür.

Bu sorumlulukların yerine getirilebilmesi ve ortak bir politika belirlenebilmesi amacıyla bakanlık tarafından rehber hazırlanmıştır. Diğer taraftan da yönetmelik
tarafından sınıflandırılan işverenlerin önlem yükümlülüklerinin birbirinden farklı olduğu görülmtektedir. BEKRA Mevzuatı, Alt ve Üst Seviyeli Kuruluşlar’a farklı
yükümlülükler getirmiştir. BEKRA kapsamında ilk yükümlülük olan tehlikeli madde bildirimine ilişkin ayrıntılar bir önceki başlıkta aktarılmıştı. Gerçekleştirilen
bildirim akabinde, Üst Seviyeli ve Alt Seviyeli olarak sınıflandırılan işletmelerin genel sorumlulukları (Ortak yükümlülükleri) arasında; kimyasal maddelerin
bildiriminin yapılması, risk değerlendirilmesinin yapılması, Büyük Kaza Önleme Politikası (BKÖP) oluşturulması, İş kazası bağlamında kurum hafızası
oluşturulması (Domino Etkisi: Bilgi Alışverişi), büyük bir kaza durumunda yükümlülüklerin yerine getirilmesi (eylem, iletişim ve raporlama) yer almaktadır.

Üst Seviyeli Kuruluşların sorumlulukları daha fazla olacağı bilinmektedir. Ek sorumluluklar arasında, rutin olarak güvenlik raporu hazırlanması, güvenlik
yönetim sistemi kurulmas, dahili acil durum planı: hazırlanması, gözden geçirilmesi ve güncellenmesi, harici acil durum planının hazırlanması için bilgi
paylaşımı ve toplumun bilgilendirilmesi yer almaktadır.