A) %2

B) %4

C) %3

D) %5

E) %3,5

5. Stres iş kazalarının meydana gelme olasılığını ciddi oranda arttıran bir duygudur. Buna göre aşağıdakilerden hangisi iş yerinde strese yol
açan bir etkendir?

A) Empati yapabilen ve iletişim kanallarını açık tutan yönetici

B) Adil bir yönetim anlayışı

C) Başarılı ve uyumlu ekip çalışmaları

D) Sürekli tekrarlanan fazla mesailer

E) Çalışanların haklarının geciktirilmeden verilmesi

CEVAP ANAHTARI

1. d 2. d 3. e 4. a 5. d
5. İŞ KAZALARININ ETKİLERİ

5.1. İş Kazalarının Ekonomik Etkisi

İş sağlığı ve güvenliğinde yeteri kadar önlem alınmaması sonucu iş kazaları ve mesleğe dayalı hastalıklar meydana gelmektedir. Buna bağlı olarak işletmelerde
işgücü kaybı, maddi kayıplar ve en önemlisi can ve uzuv kayıpları meydana gelmektedir. Bu kazalar toplumda onarılması güç sosyal yaralara sebep
olmaktadırlar. Bir iş kazası gerçekleştiğinde sadece işçi etkilenmemekte işyeri de aynı oranda etkilenmekte ve en önemlisi işçinin sosyal çevresi de büyük ölçüde
yaralanmaktadır. İş kazasının meydana gelmesi diğer çalışanları da psikolojik olarak etkilemekte, aynı iş kolundaki işçileri, sendikaları ve dolayısıyla da devlet
ve toplumu etkisi altına almaktadır.

İş kazalarının sebep olduğu can ve mal kayıplarının büyük boyutlara ulaşması sonucunda bütün dünyada bu konuya daha fazla önem verilmesi gerektiğini
gündeme getirmiştir. İş kazaları; işçi, işveren ve ülke ekonomisi açısından görünen ve görünmeyen etkiler olarak değerlendirilebilmektedir.[1]

5.1.1. İşçi Açısından Etkileri

İş kazası geçiren birey için görünen ve görünmeyen etkileri doğmaktadır. Bu etkiler insanın hayatının geri kalanını geçirmesi için geçici ve kalıcı etkiler
bırakabilecek fiziksel veya ruhsal yaralar açabilmektedir.

5.1.1.1. İşçi Açısından Görünür Etkileri

İşçi açısından görünen en büyük maliyeti ölüm veya herhangi bir uzuv kaybına uğramasıdır. İnsan hayatının değeri ölçülemez ve herhangi bir değerle maliyetini
ölçmek mümkün değildir. İş kazalarının en büyük bedelini işçi sağlığıyla ödeyebilmektedir. Bu durumda işçi ailesi ve çevresi maddi ve manevi yıkıma
uğratmaktadır. İş kazalarında işçi ölmese bile uzuv kayıpları nedeniyle büyük beden ve psikolojik kayıplara uğramaktadır. İş kazası geçiren bireyin psikolojik
kayıplara uğradığı klinik araştırmacılar tarafından doğrulanmıştır.[2]

Her birey çalıştığı sürece ailesini geçindirebilecek kadar gelir elde amacındadır. İş kazası sonucu sakatlanması sonucu yani iş göremez hale gelmesi halinde
kendisi ve ailesi gelir kaybıyla birlikte geçim sıkıntısına düşer. İş kazalarından sonra belli bir para bağlanmasına rağmen, bu ücret bireyin aldığı ücretin altında
olacağından birey bir maddi sıkıntı içine girecektir. Bu maddi sıkıntının beraberinde getireceği aile içi huzursuzlukta bireyi olumsuz yönde etkileyecektir.[3]

İş kazası sonucu ölen bireyin ailesi maddi manevi ağır kayba uğramaktadır. Aileleri ağır bir üzüntü yaşıyor iken diğer taraftan gelirin azalması veya tümden
kesilmesi gibi bir durumlarda karşı karşıya kalınmaktadır. İş kazasına uğrayan bireyin herhangi bir sosyal güvenlikten yoksun olması durumunda ailesi herhangi
bir yardım veya ödenek alamamaktadır. Böyle durumlarda işçi hayatını yitirmese bile ağır depresyonlar yaşamaktadırlar.[4]

İş kazası geçiren kişi psikolojik olarak belirli düzensizliğe gireceğinden dolayı işe geri döndüğünde bazı durumlarda yanlış algılamanın meydana gelmesi ile kişi
amirine, çalışma arkadaşlarına, hatta aile bireylerine karşı aşrı tepki gösterebilir. Bu olumsuz tutum ve davranışlar bireyin üstündeki iş kazasının manevi negatif
göstergeleridir. İş yaparken devamlı bir tedirginlik, motivasyon eksikliği, konsantre olamama ve diğer iş arkadaşlarını huzursuz etmesi gibi işçi üzerinde negatif
iş düzenini etkileyen sonuçlar doğurabilmektedir.[5]

5.1.1.2. İşçi Açısından Görünmez

Etkileri
İş kazası sonucu işgücünden belirli bir oranda düşüş yaşayan veya belirli bir uzuv kaybıyla sakat kalan kişiyi bu kez tekrar iş hayatına dönmek istediğinde işsizlik
problemi beklemektedir. İş göremez duruma düştüğünde gelir yaratma yeteneği azalacak, rehabilitasyon sonrası daha düşük gelir getiren bir işte çalışmak
zorunda kalacaktır. İşgücünde azalma olan birey iş bulma çabası büyük oranda sonuç bulamayacak veya bulacağı işlet ya çok düşük ücretli çalışma yerleri veya
sosyal güvenliği bulunmayan alanlarda tehlikeli işlerde iş bulabilecektir. Bu da birey için motivasyon ve gelir kaybına yol açarak aile içi çevresine karşı olumsuz
tavır takınmasına neden olacaktır.[6]

Birey yaşam tarzında oluşan değişiklikler dolayısıyla birey, statü, çevre ve arkadaş kaybına uğratmaktadır. Toplumla ilişkileri bozulur. Arkadaş çevresi ve statü
olarak toplum tarafından iş göremez gözüyle bakıldığını hisseder. Bununla birlikte birey psikolojik bunalıma girerek çevreyle bağlarını iyice koparır. Maddi
geliririnin düşmesine paralel olarak aile içinde de huzursuzluklar görülmeye başlanabilir. İş kazası geçiren bireyin ailesi de mali desteğe ihtiyaç duyması
durumunda yardım kurumlarından mali destek alacak ve toplum psikolojisinden dolayı ailenin de sosyal bağları toplumla kopmaya başlayacaktır. İş kazasının
bir diğer olumsuz etkisi de aile üzerindeki çocukların çok ufak yaşlarda okullarını bırakarak aile bütçesine yardım etmek amacıyla çalıştırılmaları veya
çalışmalarıdır. Erken yaşta iş hayatına giren bu bireylerinde iş kazası geçirme riski oldukça fazladır.[7]

İş kazasına sebep olup herhangi bir fiziksel zarara uğramayan fakat maddi zarara sebep olan işçilerde yeniden işe döndüklerinde endişe ve stres, suçlanma ve
pişmanlık ve ilave iş yükü gibi şirket tarafından söylenmeyen fakat psikolojik baskılar bireyin üstünde durmaktadır.[8] Birey sürekli bir pişmanlık içinde olup,
işvereni tarafından sanki her an işten atılacakmış gibi hisseder. Bu durumda işçi açısından güvensiz bir ortam yaratacağından işe olan konsantreyi azaltıp olası
yeni iş kazalarını tetikleyebilir.

5.2.1. İşveren Açısından Etkileri

İş kazaları işçilere verdikleri zararların yanında işletmedeki makine, malzeme, ürün ve hizmete de olumsuz etkileri olmaktadır. İş yerinde oluşan iş kazalarında
işletme verimliğini düşürmektedir. Sağlıklı ve güvenli işyerlerinde işgücü verimliliğinin daha yüksek olduğu hesaplanmıştır. İş kazaları üretimin akışını
durdurarak üretimin duraklamasına sebep olmaktadır.[9]

5.2.1.1. İşveren Açısından Görünür Etkileri

İşletmeler açısından iş kazalarının toplam maliyeti, iş kazalarını önlemek için yapılan yatırımlar ve kaza meydana geldikten sonraki yapılan harcamalar ve
neden olan kayıpların toplamı olarak tanımlanabilir. İş kazalarının maliyeti faaliyette oldukları iş koluna, kazanın türüne ve sonucuna göre farklılık
göstermektedir.İş kazası durumunda işveren idari para cezası, maddi ve manevi tazminat ödemek zorunda kalabilmektedir. [10]

Uluslararası kuruluşlarca yapılan araştırmalarda iş güvenliği ile iş gücü verimliliği arasında karşılıklı etkileşim olduğunu sağlıklı ve güvenli işlerinde verimliliğin
arttığını ortaya koymaktadır. İş kazalarının önlemek verimliliğin ve üretim artışına yol açmaktadır. İş kazaları iş yerlerinde üretimin durarak veya yavaşlatılarak
[11]
üretimin aksamasına yol açmaktadır. Uluslararası Çalışma Örgütü tarafından yapılan araştırmalarda makine ve tezgâhlarda iş güvenliği sistemlerinin
kurularak üretimin verimliliği arttırılacağı saptanmıştır. Oluşan iş kazaları üretim maliyetlerini de attırarak üretime olumsuz yönde etkilemektedir.

İş kazaları sebebiyle meydana gelen zararın artması, işyerindeki yöneticilerin oluşabilecek tehlikeleri ve riskleri tespit edememesi sebebiyle oluşmaktadır. İş
kazaları nedeniyle işletmeler oluşan yüksek maliyetleri azaltabilmek adına yeni fonlar bulmalı, yönetimin iş sağlığı ve güvenliği konusunda bilinçli olmalı ve bu
konularda kararlı ve etkili kuralların uygulanmalarını sağlamak mecburiyetindedirler.[12]

İş kazalarının işçiler üzerindeki etkisi ile iş yavaşlamakta, yaralanan işçiye yardımcı olan işçiler ve gözlemci personel ile olayı izleyen işçiler ve üst düzey
yöneticilerinin zaman ve iş gücü kayıpları ortaya çıkmaktadır. İş kazaları sonucunda işçilerde moral bozuklukları gözlenmekte üretimde verimsiz çalıştıkları
gözlenmektedir. İş kazalarından hemen sonra işçilerde bir çekingenlik ve tam konsantre olamama durumları ortaya çıkmaktadır. Buna ek olarak iş kazasına
uğrayan işçinin yerine yenisinin bulunup yerleştirilmesi, eğitilmesi ve gerekli niteliklerin kazandırılması işletmeye ek maliyetler yüklemektedir.[13]

Yukarıda özetlenen olaylar nedeniyle iş kazası sonucu işyerlerinde dolaylı ve doğrudan maliyetler ortaya çıkmaktadır İş kazaların doğan görünür etkilerini şu
şekilde sıralanabilir; [14]

Kazalıya ödenen geçici ve sürekli iş göremezlik ödenekleri* (Gerekli dinlenme süreleri için ödenen ücretin üçte ikisi)

Kazalıya ya da ailesine ödenen tazminatlar

Mahkeme giderleri

Ölümlü kazalarda uygulanacak cezai hükümlerin bedelleri

Zararların ödenmesi ile ortaya çıkan parasal ödemelerin toplamıdır. Bu maliyetler genellikle sigortalanmıştır.

Kaza anında yapılan ilk yardım masrafları,

Tedavi harcamaları,

İstirahat ve dinlenme süreleri için ücretler,

Geçici ve sürekli is göremezlik ödenekleri,

Ödenen tazminatlar,

Avukatlık ücretleri ve mahkeme giderleridir.

5.2.1.2. İşveren Açısından Görünmez Etkileri

Dolaylı maliyetler ise, doğrudan maliyetlerden farklı olarak kapsam ve miktar bakımından tam tespit edilemeyen ve sınırlandırılamayan maliyetlerdir.
[15] 
İşletmeler açısından iş kazalarının görünen etkileri işyerlerinde oluşan maliyetlerden daha fazlasıdır. İşveren açısından da görünmeyen etkileri mevcuttur.
İşletme açısından sadece maddi zararlardan ibaret değildir. İşgücü, üretim ve kalite yönetimi ile ilgili sorunlar görülebilmektedir.

İşletmelerdeki görünmeyen etkileri işgücü, üretim ve kalite yönetimi açısından ayrılmaktadır. Bu nedenler şunlardır[16]:

İş Gücü Kaybı

Kazalının çalışamaması nedeniyle,

Kazalıya yapılan ilk yardım nedeniyle,

Kazalının işyeri arkadaşlarının verdikleri aralar nedeniyle,

Usta ve yöneticilerin kazayı incelemek için kaybettikleri zaman nedeniyle,

Yaralı işçinin üzerindeki işi yeniden düzene koymak nedeniyle,

Yasal işlemler için kaybettikleri zaman nedeniyle.

Üretim Kaybı

Kaza sırasında üretime ara verilmesi nedeniyle,

Üretimin aksaması nedeniyle iş akım ve programındaki aksamalar nedeniyle,

 Makinelerin durması yada hasara uğraması nedeniyle,

Malzeme ve hammaddenin zarara uğraması nedeniyle,

Kazaya uğrayan işçinin işe dönmesi halinde verimdeki düşmeler nedeniyle.

Kalite Yönetimi Açısından Doğan Kayıplar

Firmanın şöhret kaybı,

Geç teslim nedeniyle ödenen para cezaları,

Erken teslim halinde alınabilecek primden kayıplar.

Görünen maliyetlerin açıkça belli olduğu ve kolayca hesaplanabildiği halde; görünmez maliyetler parametreleri kolayca belli olan direkt maliyetler gibi para
miktarlarını ifade etmediklerinden daha çok yapım aşamalarında işin maliyetini artırıcı unsur olması nedeniyle kapsamına bir sınırlama getirilemez. İşverenler
açısından görünmeyen diğer etkiler ise şöyle sıralanmaktadır:[17]

Tesis, malzeme ve ekipmanın onarım ve bakımı

Yeniden planlama, tekrar eğitimleri

Firma adının zedelenmesi

Kalite, üretim verimi ve pazar payı üzerindeki etkiler

Moral bozukluklarının yeni i kazalarına yol açması vb.

Kaza geçiren işçi yerine alınan işçinin öğrenme süresinin maliyeti,

Kazaya uğrayan işçinin yapmakta olduğu içindeki verim kaybı,

Birlikte çalıştığı ekip içindeki diğer işçilerin çalışmadıkları iş süreleri için ödenen ücretlerin maliyeti

Kazaya uğramış işçi ve birlikte çalıştıkları işçilerin iş başı yaptıktan sonra verimlerinin düşmesi ilgili ücretlerin maliyeti

Meydana gelen iş kazasının zorunlu kıldığı “fazladan mesainin” maliyeti

Kazada hasara uğrayan tesis, malzeme ve ekipmanın onarım ve bakımına yönelik süre kaybı maliyeti

Kazanın gerektirdiği düzenlemeleri yapan yöneticilerin harcadığı zamanın ücretlerine yansıyan maliyeti

Sigortalanmamış tedavi giderlerinin maliyeti

Devlet’ in soruşturma görevlilerinin ya da tazminat davaları nedeniyle yapılan soruşturmalara gelen hakim veya savcının veyahut bilir kişiler nedeniyle
işyerindeki üst düzey yöneticilerine kaybettirdikleri iş sürelerinin maliyeti

Siparişlerin zamanında yetişememesinden doğan kayıplar. ( Firmaların şöhret kaybı. Geç teslim nedeniyle ödenen para cezaları, erken teslim halinde
alınabilecek primler)

Üst makam ve Hükümetçe yapılan soruşturma masrafları

Yöneticilerin harcadığı zamanın ücretlerine yansıyan maliyeti,

Sigortalanmamış tedavi giderlerinin maliyetidir.

5.3.1. Ülke
Ekonomisi Açısından Etkileri

Tek bir işçi veya tek bir işletme açısından düşünüldüğünden oluşan zarar az görünebilmektedir. Ancak ülke ekonomileri açısından durum göründüğü gibi
değildir. Ülke ekonomisi açısından iş kazaları nedeniyle ortaya kayıplar çıkması beklenen bir sonuçtur. Bu kazaların ülkeye maliyeti çoğu zaman olumsuz
tablolar doğurmaktadır. Kalifiye insan gücünün iş kazaları sebebiyle toplumda azalması sonucu ülke ekonomisine etkileri negatif olmaktadır.[18] İş kazaları
nedeniyle ülkelerin karşılaştıkları maliyetler bütçelerinin % 5’ine kadar değerlere varabilmektedir.[19]

5.3.1.1. Ülke Ekonomisi Açısından Görünür Etkileri

İş kazaları sadece üretim ve sosyal güvenlik yönünden bile düşünüldüğünde binlerce insanın iş kazaları yüzünden ortaya çıkardığı büyük maliyetler ülke
ekonomisi açısından büyük zararlara yol açmaktadır. Ülke ekonomisi açısından hesaplamalar yapılırken bunlara işçi ve işveren gibi maliyetleri de göz önüne
almak gerekir.[20] Kazaların ülke ekonomisi açısından etkileri hesaplanırken sadece işgücü kaybı olarak değil, işverenlerin sağladığı kültürel eğitim ve etkinlikler
de dikkate alınmaktadır. İş kazaları sıklaşması halinde oluşan eğitim ve kültür harcamaları artacağından toplum zararına bir gidişat olacaktır. İş kazalarının
artması halinde ülkenin diğer ülkeler bazında itibarı da söz konusu olacaktır ve gerileme gözlenecektir.

Tablo -1: İş Kazası Sebebiyle Kaydedilen İş Günü Sayısının Yıllara Göre Dağılımı
Kaynak: 2006 ve 2007 Yılı SSK İstatistik Yıllığı’ndan derlenmiştir.

Tablo-2: İş Kazası Sebebiyle Kaybedilen İş Günü Sayısının Yıllara Göre Dağılımı – 2

Kaynak: 2008 ve 2009 Yılı SSK İstatistik Yıllığı’ndan derlenmiştir.

Tablo-1 ve Tablo-2 ‘de görülen verilere göre iş günü kaybı 2005 yılından 2006 yılına kadar artış devam etmektedir. 2007 yılından sonra 2008 yılıyla birlikte iki
sene iş kazalarındaki iş günü kayıpları sabitlenmiştir. 2009 yılı itibariyle iş günlerindeki kayıplar azalmaya başladığı görülmüştür. 2008 yılında ki iş kazalarının
%80’i 7-13 gün arasında olduğu görülmektedir.[21]  İş kazaları nedeni ile kaybolan iş günleri doğrudan ülkemizde yaratılan katma değeri düşürmektedir. Bu
durum ulusal ekonomimiz açısından önemli kayıplara neden olmaktadır.[22]

Tablo - 3: İş Kazası ve Meslek Hastalığı Sigortasından Gelir Alanların Sayısı[23]

Kaynak: 2008 ve 2009 Yılı SSK İstatistik Yıllığı’ndan derlenmiştir.